Türki̇ye'de İmalat Sanayi̇ni̇n Anali̇zi̇

malat Sanayi ve Ana Sektrlerinin Performans, Yapsal ve Meknsal zellikleri Asndan Deerlendirilmesi
Oktay KKKREMT Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar Mdr
imalat sanayi ve ana sektrlerinin performans, yapsal ve meknsal zellikleri asndan deerlendirilmesi
malat Sanayine likin zet Bilgiler

2005 yeri Says (Adet) Toplam alan Says (Kii) Kadn Erkek cretli alan Says (Kii) Kadn Erkek retim Deeri (Milyon TL) (***) Katma Deer (Milyon TL) (***) Katma Deer Oran (%) cretli alan Bana retim Deeri (***) cretli alan Bana Katma Deer (***) retim Endeksi (2005=100) (ortalama) Kapasite Kullanm Oran (ortalama) (%) hracat (2010) (Milyon USD) thalat (2010) (Milyon USD) hracat/GSYH (%) thalat/GSYH (%) D Ticaret Dengesi (Milyon USD) hracatn thalat Karlama Oran (%) Aklanm Karlatrmal stnlk (RCA) stihdam Endeksi (2005=100) (ortalama) allan Saat Endeksi (2005=100) (ortalama) alan Bana retim Endeksi (2005=100) (ortalama) allan Saat Bana retim Endeksi (2005=100) (ort.) FE Yllk Deiim (%) FE Dnemsel Deiim (2004/122010/12) (%) (*): 2003 yl verisi (**): 2008 yl verisi (***): 2008 yl fiyatlar 236,275(*) 2,181,718
(*)
2010 321,652(**) 2,858,485

(**)
Deiim (%) 36 31 22 34 34 21 38 57 23 -22 18 -8 14 -10 54 57 0 0 -2 15 17 -
464,901(*) 1,716,817(*) 1,897,521(*) 446,485

(*)
565,102(**) 2,293,383(**) 2,538,318(**) 538,506

(**)
1,451,036(*) 303,458(*) 76,251(*) 25.1

(*)
1,999,812(**) 477,137(**) 93,804(**) 19.7

(**)
159,923(*) 40,185(*) 100 80.3 68,879 97,383 14 20 -28,504 71 12 100 100 100 100 3.1 -
187,974(**) 36,955(**) 114.4 72.5 105,858 152,556 14 21 -46,698 69 12 99.9 98.1 114.5 116.6 6.6 44.1
malat Sanayi Performansndaki Geliime Genel Bir Bak (*)

2005=100 malat Sanayi (2010)
100
Grafikten de grlecei gibi; 2010 ylnda 2005 ylna gre imalat sanayi istihdam yzde 1.5luk, retim endeksi yzde 17.3lk bir art gstermi ve buna bal olarak da verimlilik endeksinde yzde 13.3lk bir art gereklemitir. retim endeksindeki arta karn, imalat sanayi kapasite kullanm orannda 5.7 puanlk bir azalma grlmtr (yzde 80.7den yzde 75.0a). Dnem iinde imalat sanayi retici fiyat endeksinde yzde 39.7lik bir art olmu, ihracatn ithalat karlama oran ise yaklak yzde 2lik bir azalma gstermitir.
(*): Deerlendirme iin seilen kriterler; Kapasite Kullanm Oran (KKO), retim Endeksi deeri (retim), retici Fiyat Endeksi Deiimi (FE), stihdam Endeksi (stihdam), hracatn thalat Karlama Oran (X/M) ve allan Saat Bana retim Endeksi (Verimlilik)dir. Grafik hazrlanrken imalat sanayinin 2005 yl kriter deerleri=100 kabul edilerek, 2010 yl deerleri buna gre endeks olarak bulunmutur. Grafikte imalat sanayinin 2005 yl iin kriter deerleri lacivert kesikli izgi ile (ve hep 100 deerini alarak) ifade edilmitir. Yeil rakamlarn (izgilerin) karlatrlmas ile, dnem ba (2005) ve dnem sonu (2010) olarak, imalat sanayinin kriter bazndaki performans geliimi grlmektedir. 2005 ve 2010 yllar iin, retim Endeksi, KKO, FE deerleri Aralk aylar, stihdam ve Verimlilik deerleri drdnc eyrek, X/M deerleri ise yllk veriler kullanlarak hesaplanmtr.
MALAT SANAY VE ALT SEKTRLERNN GENEL DEERLENDRMES 1. malat Sanayiinin Genel Deerlendirmesi ncelenen dnem iin imalat sanayiinin genel grnmne bakldnda; cretli alan kii says 2003-2008 dneminde yzde 34lk bir art gstermiken, retim deeri ayn dnemde (2008 sabit fiyatlar ile) yzde 57 artmtr. Katma deer art ise yzde 23de kalmtr. Bunun bir sonucu olarak 2003-2008 dneminde imalat sanayi katma deer oran yzde 22 (5.4 puan) gerilemitir. 2003-2008 dneminde cretli alan bana retim deeri yzde 18lik art gsterirken, alan bana katma deer yzde 8 azalmtr. Katma deer oranndaki dle birlikte dnldnde, imalat sanayi dnem iinde daha dk katma deerli retim gerekletirmitir. 2005-2010 dneminde retim endeksi yzde 14lk bir art gsterirken bu art nemli lde alan bana verimlilik artndan kaynaklanmtr. Zira ayn dnemde istihdam endeksi yaklak ayn kalrken, alan bana retim endeksi yzde 15 artmtr. Cari USD deerleriyle 2005-2010 dneminde ihracat yzde 54, ithalat ise yzde 57 art gstererek, imalat sanayinin ihracatnn ithalat karlama oran 2 puan gerileme gstermitir ve imalat sanayi d ticaret a 28.5 milyar USDden, 46.7 milyar USDye ykselmitir. 2005-2010 dnemi iin yaplan performans deerlendirmesine gre; en yksek performans gsteren sektr elektrik motorlar, jeneratrler, elektrik datm ve kontrol cihazlar, tel ve kablolar ile elektrik ampulleri ve aydnlatma cihazlar alt sektrlerinden oluan Elektrikli Makine ve Cihazlar sektr olmutur. Bu sektr Aa ve Mantar rnleri sektr izlemitir. 2005-2010 dneminde en dk performans gsteren sektrler ise son srada yer alan Radyo, TV vb. Cihazlar sektr ile sondan ikinci srada yer alan Bro, Muhasebe ve Bilgi lem Makineleri sektrleri olmutur. Bu iki sektr 22 sektr iinde en yksek teknoloji dzeyine sahip olanlardr. Sektrlerin 2005-2010 dnemindeki performanslar kriterler baznda deerlendirildiinde; retim Endeksi artnda Aa ve Mantar rnleri, Kapasite Kullanm Oran artnda Ttn, hracat artnda Kt ve Kt rnleri, D Ticarette Rekabet Gcnde Konfeksiyon, stihdam artnda Elektrikli Makine ve Cihazlar, Verimlilik artnda Aa ve Mantar rnleri, Fiyat artnda Petrol rnleri sektrleri ilk sray almlardr.
5
Ayn dnemde kriterler baznda son sray alan sektrler ise; retim Endeksi artnda Radyo, TV vb. Cihazlar, Kapasite Kullanm Oran artnda Mobilya vb. rnler, hracat artnda Radyo, TV vb. Cihazlar, D Ticarette Rekabet Gcnde Bro, Muhasebe ve Bilgi lem Makineleri, stihdam artnda Konfeksiyon, Verimlilik artnda Radyo, TV vb. Cihazlar, Fiyat artnda Dier Ulam Aralar Sektr olmutur.
2002 yl verilerine gre; retimi iinde dier sektrlerden en yksek oranda girdi kullanan sektr Petrol rnleri, retimi dier sektrler tarafndan en fazla oranda girdi olarak kullanlan sektr Kt ve Kt rnleri, sektr rnne bir birim nihai talep art neticesinde toplam retimi en fazla oranda artran sektr Radyo, TV vb. Cihazlar ve tm sektrlerin nihai rnne talep bir birim arttnda retimi en fazla artan sektr ise Ana Metal Sanayi olmaktadr.
2002 verilerine gre retimi iinde en fazla ithal girdi kullanan sektr Petrol rnleri iken, en dk ithal girdi payna sahip olan sektr ise Gda ve ecek Sanayidir.
Kmelenme yaklam erevesinde malat Sanayi alt sektrlerinin Dzey 2 (NUTS 2) blgeleri baznda meknsal dalmna bakldnda; en fazla sayda olgun kmeye sahip olan blge TR42 (Kocaeli, Sakarya, Dzce, Bolu, Yalova) alt blgesidir. Bu blgeyi TR31 (zmir) blgesi izlemektedir.
Gelimi blgeler, ok sayda sektrde olgun kmeye sahip olmann yan sra, nemli sayda sektrde de Trkiye ortalamasnn zerinde bir uzmanlamaya ve sektrel arla sahiptir.
Grece daha az gelimi blgelerde, hemen hi bir sektrn Trkiye apnda nemli bir bykle ulaamad, genellikle blgesel dzeyde n plana kt anlalmaktadr.
Trkiyede en fazla olgun kme zellii gsteren sektr, Gda ve ecek Sektrdr. Bu sektr, 7 blgede olgun kme zellii gsterirken, onu, 5 blgede olgun kme nitelii gsteren Tekstil Sektr izlemektedir.
Grece daha az gelimi yrelerde potansiyel kme olarak younlama zellii gsteren sektrler; Gda ve ecek, Plastik ve Kauuk rnler, Mineral rnler ve Metal Eya sektrleridir.
Tablo 1: Yllar tibariyle malat Sanayiinin Genel Performans Gstergeleri
Yllar
retim Endeksi X/M (%)
KKO (%)
alanlar Endeksi
allan Saat Endeksi alanlar Verimlilik Endeksi thalat (Milyon USD) X-M (Milyon USD) -28,504 -33,784 -38,077 -33,707 210,718 258,415 -19,557 -46,698 70.7 70.4 72.7 78.8 83.0 69.4 97,383 114,191 139,396 159,118 115,138 152,556 284,528 240,716 194,597 166,262 100.0 105.3 108.1 106.5 105.5 114.5 116.6 105,858 107.5 95,580 106.9 125,410 108.0 101,319 105.8 80,407 100.0 68,879 hracat (Milyon USD) 100.0 101.8 106.4 105.5 93.4 98.1
allan Saat Verimlilik Endeksi D Ticaret X+M (Milyon USD)
Fiyat Deiimi (%) 3.2 12.3 4.3 6.4 5.2 6.6
2005
100.0
80.3
100.0
2006
107.7
81.0
102.2
2007
114.8
81.8
106.3
2008
112.7
78.1
105.9
2009
100.4
68.9
95.3
2010
114.4
72.5
99.9
2005-2010 Ortalama 100.9 106.6 107.5
108.3
77.1
101.6
96,242
129,630
225,873
-33,388
74.2
2005-2010 Deiim (%) -1.9 14.5
14.4
-0.1
16.6
53.7
56.7
55.4
7.6(*)
Kaynak: TK verilerinden kendi hesaplamalarmz (*): Yllk ortalama deiimi gstermektedir (Ln Yllk Ortalama Art Hz = Ln [(FiyatEndeksi2006 / Fiyat Endeksi1997) / Dnem Says]).
8
retim Deeri % Pay 14.0 0.7 8.0 5.8 0.8 1.3 1.7 1.6 6.0 6.0 4.8 5.6 13.7 4.9 6.6 0.2 3.4 1.2 0.4 8.3 1.5 3.4 13 16 3 21 0.7 8.4 2.4 3.0 18 1.2 12 3.8 22 0.1 22 11 18 21 4 13 12 5 8.0 5 10 5.2 9 2 12.0 1 9 7.8 6 27.4 17.2 20.8 23.8 9.1 22.0 19.7 32.0 19.9 31.5 17.7 11 5.2 10 21.1 6 6.7 7 22.2 7 2.3 14 7.5 22 7 10 4 19 11 5 21 8 16 1 15 3 18 15 1.9 15 23.3 6 14 1.6 16 18.7 17 17 1.4 17 20.3 12 19 0.8 20 20.1 14 17,421 32,507 38,491 30,268 336,629 78,696 36,704 43,758 112,004 26,578 35,098 83,069 47,122 56,387 28,671 59,705 37,929 18,960 8 6.0 8 20.2 13 15,890 4 8.7 3 21.3 9 23,217 20 1.1 19 31.9 2 55,628 1 11.7 2 16.5 20 38,058 11 7 19 22 21 15 10 16 1 4 13 9 2 18 14 3 8 6 17 5 12 20 Sra % Pay Sra r. Deer. %si Sra TL Sra Katma Deer Katma Deer Oran alan Bana Katma Deer
Tablo 2: malat Sanayi Alt Sektrlerinin Seilmi Karakteristik Deerleri (2008 Yl)
Sektr/Sra
yeri Says
stihdam
% Pay
Sra
% Pay
Sra
15
10.8
11.5
16
0.0
21
0.7
20
17
7.5
13.1
18
15.1
14.0
19
2.2
11
1.8
16
20
8.9
2.5
13
21
0.7
18
1.4
17
22
4.2
2.5
14
23
0.1
20
0.2
21
24
1.1
14
2.9
11
25
4.8
5.1
26
3.9
10
6.4
27
0.7
17
3.6
10
28
15.8
8.1
29
6.9
8.2
30
0.0
22
0.0
22
31
1.8
12
2.8
12
32
0.1
19
0.7
19
33
0.8
15
0.9
18
34
1.2
13
4.8
35
0.7
16
2.2
15
36
12.6
6.7
Aklamalar: Tablo, 2008 TK Genel Sanayi yeri saym sonularndan yararlanlarak hazrlanmtr. Sektrlerin yzde paylar malat Sanayi=100 kabul edilerek hesaplanmtr. malat Sanayi iinde 37 kod numaral Yeniden Deerlendirme sektr haritir.
2. malat Sanayii Alt Sektrlerinin Seilmi Gstergeler Baznda Deerlendirilmesi almamzn ilk blmnde imalat sanayinin 22 alt sektr, seilen kriterler bazndaki durumlar imalat sanayi deerleri baz alnarak birbirleri ile karlatrmal olarak incelenecektir. Sektrel bazdaki deerlendirmeler, izleyen alt sektr raporlarnda detayl olarak verildiinden, bu blmde yalnzca dnem ba ve dnem sonu1 deerleri zerinden ve grafiksel olarak sektrler incelenecektir. Grafiklerden de anlalaca zere; I. Blge, sektrn her iki kritere gre de imalat sanayi altnda performans gsterdiini, IV. Blge, sektrn her iki kritere gre imalat sanayinin zerinde performans gsterdiini, II. Blge sektr performansnn yatay eksendeki kritere gre imalat sanayi performansnn zerinde iken, dikey eksendeki kritere gre imalat sanayi genelinin altnda kaldn ve son olarak III. Blge de, benzer ekilde, sektrn dikey eksende yer alan kritere gre imalat sanayinin zerinde, yatay eksene gre ise imalat sanayinin altnda performans gsterdiini ifade etmektedir. lk karlatrma, imalat sanayinin deerleri referans olarak kabul edilerek, sektrel retim gelimesi ve etkinlik gstergeleri olarak dnlen Sanayi retim Endeksi (SE) ve Kapasite Kullanm Oranlar (KKO) iin yaplmtr (Grafik 1 ve Grafik 2). 2006 yl iin hazrlanan Grafik 1 incelendiinde; hem SE hem de KKO olarak imalat sanayinin altnda yer alan sektrlerin (Grafikteki I. Blge) Tekstil, Tbbi Aletler ve Gda sektrleri olduu, bu iki kriter baznda da dier sektrlere gre en yksek deerlere sahip (Grafikteki IV. Blge) sektrlerin ise Bilgi lem Makineleri ve Aa rnleri sektrleri olduu grlmektedir. Sektrlerin genel olarak Grafiin II. ve IV. blgelerde younlatklar, en dk KKOnun Ttn rnleri sektrnde, en yksek KKOnun ise Petrol rnleri sektrnde olduu gzlenmektedir. Ayn kriterlere gre 2010 yl verileri kullanlarak hazrlanan Grafik 2ye bakldnda da, bu kez en dk SE ve KKO deerlerine sahip sektrlerin Bilgi lem Makineleri (2006 ylnn en yksek SE deerine ve en yksek KKOlardan birisine sahip olan sektr), Motorlu Kara Tatlar (2006da IV. Blgededir), Petrol rnleri (2006da III. Blgede) ve Metal Eya (2006da II. Blgede) sektrleri olduu grlmektedir. 2010 ylnda her iki kritere gre de en yksek deerler Aa rnleri sektrne aittir (IV. Blge). ki dneme genel olarak bakldnda ise; 2006 ylnda younlama imalat sanayi retim Endeksine yakn, 2010 ylnda ise imalat sanayi KKOsuna yakndr. Bu noktada, 2006 ylna gre 2010 ylnda imalat sanayi retim Endeksinin yaklak yzde 6 artmasna ramen, Kapasite Kullanm Orannn yaklak 10 puan azald da unutulmamaldr.
1
Sanayi retim Endeksi 2005=100 bazl olduundan bu kriterin yer ald karlatrmalar 2006 ve 2010 yllar iin; cretli alan Bana retim Deeri, cretli alan Kii Bana Katma Deer ve Sektrel Katma Deer Oranlar iin de son yaynlanan veri 2009 ylna ait olduundan, bu kriterlerin yer ald karlatrmalar 2005 ve 2009 yllar iin yaplmtr.
Sektrlerin cretli alan Kii Bana retim Deerleri ile cretli alan Kii Bana Katma Deerlerinin karlatrmalar 2005 ve 2009 yllar iin Grafik 3 ve Grafik 4de verilmektedir2. Her iki kriter de genel olarak verimlilik gstergesi olarak dnlebileceinden, sektrlerin grafikteki dalmlar, verimlilik asndan sralamalarn ifade edecektir. 2005 yl iin hazrlanan Grafik 3den kii bana en yksek en yksek retim deeri ve katma deere Petrol rnleri, Bilgi lem Makineleri, Ana Metal, Radyo TV Cihazlar, Motorlu Kara Tatlar ve Kimyasal Maddeler sektrlerinin sahip olduu grlmektedir. En dk kii bana katma deer ve kii bana retim deerine sahip sektrler ise Giyim Eyas ve Deri ve Deri Mamulleri sektrleridir. Sektrlerin younlamalarnn I. ve IV. Blgede olmasndan, imalat sanayi sektrlerin genel olarak ya dk retim deeri ve katma deere ya da yksek retim deeri ve katma deere sahip olduklar anlalmaktadr. Bu anlamda, II. Blgede hibir sektrn yer almamas dikkat ekmektedir. Buradan hareketle (imalat sanayi ortalamasna gre), imalat sanayinde kii bana yksek katma deere sahip sektrlerin ayn zamanda kii bana yksek retim deerine de sahip olduu, dier bir deyile, yine imalat sanayi ortalamasna gre, yksek kii bana retim deerine sahip sektrler iinde dk kii bana katma deerli bir sektrn yer almad grlmektedir. 2010 yl verilerinin yer ald Grafik 4e bakldnda, 2005 ylndaki yap ile genel olarak benzetii grlmektedir. Yine II. Blgede yer alan bir sektr bulunmamaktadr. Petrol rnleri sektr tm sektrlerin zerinde deerlerle IV. Blgede yer almakta, Bilgi lem Makineleri sektr ise 2005 ylna nazaran nemli lde dme gsteren kii bana katma deere ramen yine IV. Blgede bulunmaktadr. Bu iki sektr dnda Ana Metal Sanayi IV. Blgedeki yerini korumasna karn, kii bana katma deer asndan dnemsel bir gerileme sergilemektedir. Genel olarak sektrler 2005 ylnda bulunduklar blgelerde bulunmakta, Giyim Eyas, Deri ve Deri rnleri, Mobilya ve Tekstil sektrleri I. Blgede ve grafiin gneybat kesinde yer almaktadrlar.
2005 ve 2009 yllar iin, Petrol rnleri sektr hem cretli alan Kii Bana retim Deeri, hem de cretli alan Kii Bana Katma Deer asndan, tm sektrlerin ok stnde bir deere sahiptir (IV. Blgenin kuzeydou kesinin ilerisinde yer almas gerekmektedir). Bilgi lem Makineleri sektr de 2005 ve 2009 yllar iin, bu iki deer asndan Petrol rnleri sektrnn altnda, ama tm dier sektrlerin zerinde deerlere sahiptir (IV. Blgenin kuzeydou kesinin ilerisinde, ama Petrol rnleri sektrnn gerisinde). Bu iki sektr verileri grafik verilerine dahil edilmemi, ancak, bulunmas gereken yerler temsili olarak gsterilmitir.
11
2005 ve 2009 yllar iin Grafik 3 ve Grafik 4de cretli alan kii bana verilen sektrlerin katma deer ve retim deerlerinin mutlak byklklerine dayal olarak deerlendirmesini yapabilmek iin, Grafik 5 ve Grafik 6 hazrlanmtr. Grafikler, sektrlerin retim deeri ve katma deer toplamndan elde edilen imalat sanayi basit aritmetik ortalamasna gre oluturulmutur. Bu sayede, imalat sanayi iinde sektrlerin hem katma deer hem de retim deeri asndan greli nemleri de grlebilmektedir. 2005 yl verilerine gre hazrlanan Grafik 5 de ilk dikkati eken nokta, II. Blgede yer alan Petrol rnleri sektr haricinde, II. ve III. Blgelerde hibir sektrn yer almamasdr. Buradan, imalat sanayinde retim deeri ortalamann zerinde kalan sektrlerin hibirisinin katma deerinin imalat sanayi ortalamas altnda olmad, katma deeri imalat sanayisin stnde olan sektrlerin hibirisinin retim deerinin imalat sanayi ortalamas altnda kalmad sylenebilir. Baka bir ifadeyle, imalat sanayinde yer alan byk sektrlerin katma deeri de byk tr. IV. Blgenin kuzeydou kesine en yakn olan Gda sektrnn, en byk retim deerine sahip ve en fazla katma deer yaratan sektr olduu grlmektedir. Bu sektr, srasyla, Tekstil ve Motorlu Kara Tatlar sektrleri izlemektedir. I. Blgenin gneybat kesine en yakn olarak en dk katma deer ve retim deerine sahip olan sektrler ise Bilgi lem Makineleri, Tbbi Aletler ve Ttn rnleri sektrleridir. 2009 yl verilerine gre hazrlanan Grafik 6da 2005 ylnda olduu gibi, II. ve III. Blgelerde herhangi bir sektr yer almamaktadr. 2005 ylna gre bakldnda, III. Blge snrnda olan Plastik ve Metal Eya sektrlerinin IV. Blgeye ykseldii, Gda sektrnn stnln devam ettirdii, retim deeri asndan Ana Metal sektrnn ikinci sraya ykseldii, Tekstil sektrnn ise nc sraya geriledii grlmektedir. 2009 ylnda I. Blgede yer alan sektrler 2005 ylna gre deerlendirildiinde, grafikteki blgeler anlamnda bir deiim grlmemekle birlikte, ayn blge iindeki greli konumlarnda kk baz deiimler grlebilmektedir (Elektrikli Makineler ve Dier Ulam Aralar sektrlerinin katma deerinin art nedeniyle greli konumlarndaki iyileme, Mobilya ve Petrol rnleri sektrlerinin greli konumlarndaki ktleme gibi).
13
Sektrlerin katma deer oranlar ve kii bana katma deerlerini gsteren Grafik 7 ve Grafik 8de, sektrel bazda imalat sanayi geneline gre sektrlerin birim istihdam bana yaratt katma deer ve katma deer oranlar grlmektedir. 2005 yl verilerinin yer ald Grafik 7 incelendiinde; I. Blgede yer alan Giyim ve Mobilya sektrlerinin en dk katma deerli ve kii bana da en dk katma deer yaratlan sektrler olduu grlmektedir. Sektrler, katma deer oranlar asndan genellikle yzde 15 ile yzde 25 arasnda younlamakta, kii bana katma deer deer asndan ise ok daha geni bir aralkta dalm gstermektedir. Kii bana katma deer asndan en st srada yer alan Petrol rnleri, Bilgi lem Makineleri ve Motorlu Kara Tatlar sektrleri, katma deer oran asndan imalat sanayi ortalamasnn altnda kalarak II. Blgede yer almlardr. En yksek katma deer oran ve (kii ba) deerine sahip olan sektr Metalik Olmayan Mineral rnler (Ta Toprak rnleri), Ttn rnleri ve Basm Yaym sektrleridir. 2010 yl verilerinin yer ald Grafik 8 incelendiinde, 2005 ylnda I. Blgede yer alan Mobilya ve Giyim sektrlerinin deimedii grlmektedir. Bu iki sektr yannda, III. Blgede yer alan ve katma deer oran imalat sanayi ortalamasnn altnda olan Gda, Ana Metal, Bilgi lem sektrleri ile, imalat sanayi ortalamas civarnda olan Kt, Aa rnleri, Motorlu Kara Tatlar sektrlerinin de katma deer oranlarnn 2005 ylna gre nemli bir deiim gstermedii anlalmaktadr. III. Blgede yer alan ve kii bana katma deer asndan en yksek deere sahip olan Petrol rnleri sektrnn katma deer oran ise iki dnem arasnda ok nemli bir d sergilemitir. 2010 yl iin IV. Blgede yer alarak hem kii bana hem de oran olarak katma deerini ykselten sektrler ise Radyo TV Cihazlar, Kimyasal rnler, Ttn rnleri, Dier Ulam Aralar sektrleridir. Bu sektrlerin yalnzca yer aldklar grafik blgesi olarak konumlarndan dolay deil, ayn zamanda 2005 ylna kyasla daha yksek katma deer oranlarna sahip olarak da bu gelimeyi gsterdiine dikkat edilmelidir. ki dnem iinde imalat sanayinin katma deer oran nemli bir farkllk gstermemesine karn, Grafik 7nin yatay ekseninden de anlalaca gibi, bu sektrlerin katma deer oranlar daha yksek deerlere kar gelmektedir.
15
Grafik 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8de eitli kriterlere gre deerlendirilen sektrlerin, tm kriterler baznda hangi blgelerde yer ald ise toplu olarak Tablo 3de verilmektedir.
Tablo 3: Kriterler Baznda Sektrlerin Blgelere Gre Dalm
II. Blge Sektrleri Ttn, Deri, Basm Yayn, Metal Eya, Kimyasal Madde, Makine Tehizat, Dier Ulam Aralar, Elektrikli Makine, Tbbi Aletler Giyim, Radyo TV, Petrol rnleri Tekstil, Giyim, Ttn, Ta Toprak Gda, Basm Yayn, Makine Tehizat, Dier Ulam Aralar, Elektrikli Makine, Tbbi Aletler, Radyo TV, Mobilya, Motorlu Kara Tat Ta Toprak, Plastik, Basm Yayn, Makine Tehizat III. Blge Sektrleri IV. Blge Sektrleri Bilgi lem, Aa, Ana Metal, Mobilya, Ta Toprak, Motorlu Kara Tat, Kt Aa, Ana Metal, Kimyasal Madde, Plastik, Kt
Kriterler
I. Blge Sektrleri
Grafik 1 SE ve KKO (2006)
Gda, Tekstil, Plastik
Grafik 2 SE ve KKO (2010)
Petrol rnleri, Bilgi lem, Metal Eya, Deri
Grafik 3 Kii Bana retim Deeri ve Verimlilik (2005)
Metal Eya, Deri, Dier Ulam Aralar, Tbbi Aletler, Mobilya, Tekstil, Giyim, Aa
Ana Metal, Radyo TV, Motorlu Kara Tat, Kimyasal Madde, Gda, Kt, Ttn, Elektrikli Makine, Petrol rnleri, Bilgi lem Ana Metal, Kimyasal Madde, Radyo TV, Motorlu Kara Tat, Ttn, Kt, Gda, Elektrikli Makine, Petrol rnleri, Bilgi lem Tekstil, Giyim, Ta Toprak, Makine Tehizat, Ana Metal, Motorlu Kara Tat, Kimyasal Madde, Gda Metal Eya, Plastik, Tekstil, Giyim, Ta Toprak, Makine Tehizat, Ana Metal, Motorlu Kara Tat, Kimyasal Madde, Gda
Grafik 4 Kii Bana retim Deeri ve Verimlilik (2009)
Metal Eya, Deri Basm Yayn, Tbbi Aletler, Mobilya, Tekstil, Giyim, Aa
Ta Toprak, Plastik, Makine Tehizat, Dier Ulam Aralar
Grafik 5 Sektrel retim Deeri ve Katma Deer (2005) Petrol rnleri
Metal Eya, Plastik, Mobilya, Elektrikli Makine, Dier Ulam Aralar, Basm Yayn, Kt, Radyo TV, Ttn, Aa, Deri, Tbbi Aletler, Bilgi lem
Grafik 6 Sektrel retim Deeri ve Katma Deer (2009)
Mobilya, Elektrikli Makine, Dier Ulam Aralar, Basm Yayn, Kt, Radyo TV, Ttn, Aa, Deri, Tbbi Aletler, Bilgi lem, Petrol rnleri Tekstil, Metal Eya, Deri, Aa, Dier Ulam Aralar, Tbbi Aletler, Petrol rnleri, Bilgi lem, Ana Metal, Kimyasal Madde, Motorlu Kara Tat, Radyo TV, Gda Petrol rnleri, Bilgi lem, Gda, Ana Metal, Kt
Grafik 7 Kii Bana Katma Deer ve Katma Deer Oran (2005)
Giyim, Mobilya
Basm Yayn, Makine Tehizat, Elektrikli Makine, Ttn, Ta Toprak Plastik, Kt
Grafik 8 Kii Bana Katma Deer ve Katma Deer Oran (2009)
Mobilya, Giyim
Aa, Metal Eya, Deri, Basm Yayn, Tekstil, Tbbi Aletler
17
Makine Tehizat, Dier Ulam Aralar, Elektrikli Makine, Radyo TV, Motorlu Kara Tat, Ttn, Ta Toprak, Kimyasal Madde, Plastik
3. malat Sanayii Alt Sektrlerinin Performans Deerlendirmesi malat sanayinin 22 alt sektrnn performansnn birbirleri ile karlatrmal olarak ve birden fazla kriteri dikkate alarak belirlenebilmesini teminen, aada belirtilen kriterler seilmitir.
Kriterler(*) retim Endeksi Kapasite Kullanm Oran hracat D Ticarette Rekabet Gc retimde alanlar Endeksi retimde alan Kii Bana Ksmi Verimlilik Endeksi retici Fiyat Endeksi (FE) l Birimi Endeks (2005=100) Yzde Milyon USD RCA Skorlar Endeks (2005=100) Endeks (2005=100) Yzde Deiim (2003=100)
(*): RCA skorlar tarafmzca hesaplanm olup dier veriler TKden elde edilmitir
almamzda, inceleme dnemi olarak 2005-2010 dnemi seilmi ve yllk veriler kullanlmtr. malat sanayi alt sektrlerinin seilen kriterlere ilikin dnemsel deerleri hem dzey veriler hem de yzde deiimler olarak hesaplanmtr. Sonrasnda, sektrler 7 kriter baznda dzey deerlerine ve bir nceki yla gre hesaplanan yzde deiimler itibariyle3 (en yksek deer ya da en yksek yzde deiim gsteren sektr ilk srada olacak ekilde) sralanmtr. Bu analiz her yl iin ayr ayr yaplarak, kriterlerin her birine gre sektrlerin sra deerleri elde edilmitir (Her bir kritere gre sektrler 1 ile 22 arasnda sralanmtr). Bu sra deeri sektrn o kriterden ald skor olarak dnlmtr. Sektrlerin kriterlere gre aldklar bu skorlar yatay olarak toplanarak, en kk skora sahip sektrden balayarak ilgili yl iin sektrler en fazla skora sahip olana doru sralamaya tabi tutulmutur. Yksek skor sektrn kriterlerin ounda alt sralarda kaldn gsterecei iin o sektrn zayf performans gsterdiinin, dk skor ise o sektrn genellikle st sralarda yer aldnn gstergesi olacaktr. Bu anlamda bir yl iin elde edilebilecek en iyi skor 7 iken (7 kriterin tamamnda da birinci srada yer almak anlamnda, 7*1=7), en kt skor ise 154 olacaktr (7 kriterde de 22. srada yer ald iin 7*22 =154). zleyen tablolarda 2005-2010 dnemi iin sektrlerin hesaplanan sra deerleri verilmektedir. Skor deerleri deiime gre hesapland iin balang yl 2006 olmutur.
Kapasite kullanm oran iin yllk deiimler, yzde deime yerine, fark olarak hesaplanmtr.
18
Tablo 4: 2006 Yl Sektrlerin Kriter Baznda Sra Deerleri

hracat Dzey 6 20 4 2 18 17 16 22 8 7 11 13 3 9 5 21 12 10 19 1 14 15 17 7 9 9 10 6 11 21 21 12 12 21 9 10 6 1 13 13 6 22 22 12 16 16 9 15 4 17 12 10 3 7 8 7 7 2 3 14 14 13 13 2 9 15 4 17 12 10 3 7 18 4 4 6 6 13 8 8 5 5 10 20 20 16 16 7 21 18 8 16 9 1 12 22 14 17 5 15 4 15 15 18 18 10 22 18 18 21 21 4 4 10 7 21 18 8 16 9 1 12 22 14 17 5 15 15 19 19 14 14 11 11 5 11 11 1 1 3 3 14 17 17 8 8 6 6 6 18 2 17 5 12 8 15 1 10 11 19 4 20 9 14 21 3 19 1 1 20 20 20 20 16 16 2 2 19 19 13 13 7 7 16 6 18 2 17 5 12 8 15 1 10 11 19 4 20 9 14 21 3 2 3 3 22 22 2 2 13 13 20 5 5 11 11 19 19 22 22 Deer Dzey Deer Dzey Deer Dzey Deer Dzey Deer Dzey 100 95 76 90 80 54 86 115 76 89 83 76 50 70 72 86 66 107 100 69 71 60 RCA stihdam Endeksi KBKVE FE Toplam Skor Deer 110 56 94 111 64 44 98 114 84 81 92 87 52 58 66 86 43 124 90 79 61 77
Sektr/Sra
retim Endeksi
KKO
Dzey
Deer
Dzey
Deer
15
17
17
20
16
16
13
13
22
17
20
20
11
17
18
21
21
10
14
19
21
20
21
16
16
21
22
14
14
19
18
23
19
19
13
24
10
10
17
25
18
18
12
19
26
11
11
15
27
28
18
29
16
30
22
31
14
32
22
22
10
33
12
12
13
11
34
15
15
35
15
12
36
20
19
Not: Dzey, ilgili kriterin dzey deerine gre sektrn 22 sektr iindeki srasn; Deer ise ilgili kriterdeki yzde deiime gre sektrn 22 sektr iindeki srasn gstermektedir.

hracat Dzey 6 20 4 3 18 17 16 22 7 9 11 12 2 10 5 21 8 14 19 1 15 13 7 7 12 9 8 10 6 21 21 10 9 7 22 14 14 2 12 12 1 21 8 7 6 13 1 22 22 14 9 15 15 9 15 6 6 5 10 7 8 1 22 3 4 11 13 10 17 17 4 2 16 2 2 11 15 18 8 13 10 4 9 22 12 15 1 7 11 8 8 3 5 20 19 20 20 16 17 5 3 13 13 18 19 16 17 6 12 16 14 8 15 22 7 21 10 11 1 2 13 18 18 19 12 6 13 5 19 19 15 16 11 9 19 4 1 10 11 8 17 5 12 21 16 20 18 13 22 14 4 11 11 2 18 3 4 7 14 16 16 12 9 19 20 6 20 1 1 20 20 14 5 3 3 6 7 19 4 1 10 11 8 17 5 12 21 16 20 18 13 22 14 18 4 4 17 14 17 19 15 15 21 3 3 22 21 2 3 9 9 17 5 5 10 6 21 18 2 2 83 93 88 70 109 46 99 100 75 86 79 76 59 62 77 104 58 120 99 59 57 72 Deer Dzey Deer Dzey Deer Dzey Deer Dzey Deer Dzey RCA stihdam Endeksi KBKVE FE Deer 71 78 97 71 99 65 86 83 91 93 69 90 71 58 90 117 43 139 79 57 57 67 Toplam Skor
20
Sektr/Sra
retim Endeksi
KKO
Dzey
Deer
Dzey
Deer
15
18
15
21
16
17
19
20
17
20
17
11
10
18
21
11
11
19
16
20
22
14
20
15
21
13
12
22
12
14
19
23
19
18
20
24
10
16
13
25
14
10
12
12
26
15
16
10
17
27
28
15
29
13
17
19
30
21
18
22
31
32
22
22
18
33
14
16
34
11
35
36
13
21

Sektr/Sra
retim Endeksi
KKO
Dzey
Deer
Dzey
Deer
15
14
20
16
11
14
17
20
20
15
20
18
21
21
14
19
18
18
21
11
20
21
10
17
22
13
13
19
12
23
19
15
10
24
11
17
25
17
16
10
26
16
12
11
18
27
14
16
28
15
19
16
15
29
12
17
18
13
30
22
22
31
10
32
22
22
33
34
12
21
35
36
13
19
21

hracat Dzey 6 20 3 4 18 17 16 21 12 8 10 11 1 7 5 22 9 15 19 2 14 13 16 7 18 12 21 9 5 21 21 9 12 7 10 16 16 14 14 14 2 22 3 12 9 14 17 22 22 21 13 13 13 7 11 6 6 6 7 12 21 11 16 3 22 19 14 20 10 10 5 9 6 2 2 16 15 12 14 20 15 3 10 22 9 19 2 5 8 8 8 4 8 18 7 20 20 11 5 6 22 19 19 8 4 21 22 5 12 10 17 19 11 15 9 16 13 21 18 3 1 17 17 13 6 8 7 3 18 18 15 13 7 2 15 5 1 18 11 14 8 17 19 10 13 20 2 6 7 22 19 11 11 17 20 1 1 21 15 15 15 10 10 16 8 16 12 1 1 19 17 13 6 12 12 16 21 15 5 1 18 11 14 8 17 19 10 13 20 2 6 7 22 9 4 4 20 18 11 4 9 9 2 3 3 18 1 4 20 3 3 60 76 76 110 74 84 81 101 78 77 84 61 90 88 111 68 118 60 87 48 82 4 5 5 1 2 17 14 4 4 57 Deer Dzey Deer Dzey Deer Dzey Deer Dzey Deer Dzey Deer 37 36 64 68 81 89 68 41 111 62 74 78 98 95 94 118 91 96 55 122 104 89 RCA stihdam Endeksi KBKVE FE Toplam Skor
22
Sektr/Sra
retim Endeksi
KKO
Dzey
Deer
Dzey
Deer
15
10
14
16
17
19
13
10
18
20
11
19
15
20
20
13
21
11
22
23
21
21
19
22
24
25
14
12
12
15
26
16
15
13
16
27
12
16
11
18
28
17
18
17
17
29
13
14
16
12
30
11
19
22
14
31
10
15
20
32
22
17
33
34
18
22
21
21
35
20
10
36
18
19

Sektr/Sra
retim Endeksi
KKO
Dzey
Deer
Dzey
Deer
15
18
13
13
16
17
21
16
17
18
10
18
19
17
15
19
14
18
20
21
15
17
22
11
19
14
19
23
20
11
20
12
24
16
25
10
10
11
26
16
27
12
13
28
15
19
14
29
16
10
30
21
22
22
31
12
32
22
14
21
33
11
20
34
13
15
35
20
17
22
36
12
21
18
23
Tablo 4, 5, 6, 7 ve 8den yllar ve kriterler baznda imalat sanayi alt sektrlerinin performans izlenebilmektedir. Ancak, tablolardan da grlecei gibi, dnem geneli iin genel bir deerlendirme yaplmas iin, bu tablolarn bir ekilde toplulatrlmas gerekmektedir. Dnem iinde baz yllarda belirli kriterler asndan ne kan sektrler, baka kriterlerde geriye debilmektedir. Bunun da tesinde, ayn sektrn ayn kriter iin belirli bir ylda gsterdii performans dier yllarda devam etmeyebilmektedir. Dnem geneli iin tm kriter ve sektrleri deerlendiren bir sralama yaplmas amacyla, her sektrn her yl iin kriterler bazndaki performansna gre belirlenen sra deerleri (skor) toplam, dnem geneli iin de toplanarak elde edilen bu toplam skora gre sektrler sralanm ve sektrel performans sralamas elde edilmitir. Bu amala hazrlanan Tablo 9da hem sektrlerin dnem genelinde kriter baznda aldklar skorlara gre sralamas, hem de tm kriterlere gre gsterdikleri performanstan elde edilen toplam skorlar itibariyle sralamas verilmektedir. Tablo 9da her bir kriter baznda ilk srada ve son srada yer alan sektrler ayrca gsterilmitir. Buradan da grlecei gibi, sektrlerin kriter bazndaki karakteristikleri ok farkllaabilmektedir. rnein; 17 kod numaral Konfeksiyon sektr d ticaretteki rekabet gcn gsteren RCA deeriyle ilk sray almken, istihdam kriterinde son srada yer almaktadr. Ayn sektr dier kriterlerde de dk bir performans gsterdii iin genel sralamada 20. olabilmitir. Benzer ekilde 23 kod numaral Petrol rnleri sektr (bilhassa ilgili dnemdeki petrol fiyatlarnn da art nedeniyle) en yksek oranda fiyat artrm gerekletiren sektr iken, bunun yannda rafine edilmi petrol ihracat nedeniyle de ihracatta nc sray almasna karn, bilhassa retim performans ve verimlilik kriterlerindeki dk performansndan dolay, genel deerlendirmede 22 sektr arasnda 18. srada yer alabilmitir. Yukarda verilen ve daha da artrlabilecek rnekler nedeniyle, tek boyutlu (tek bir yla ilikin ya da tek kriter baznda) performans deerlendirmeleri yanltc sonular verebilmektedir. Bu nedenle, dnemin geneli iin sektrlerin tm kriterler baznda deerlendirmesi neticesinde ortaya kan performans sralamas Tablo 10da verilmektedir. Ayrca, ek bilgi olarak sektrlerin imalat sanayi iindeki nemi (katma deer pay asndan) ve OECD snflamasna gre sektrlerin teknoloji younluklar da bu tabloda verilmitir.
24
Tablo 9: 2006-2010 Dnemi in Kriterler Baznda ve Genel Olarak Sektrlerin Performans retim Endeksi 13 14 19 20 12 1 10 14 21 5 16 16 7 10 9 18 2 22 3 7 6 4 8 5 22 8 12 2 21 4 2 22 8 15 18 13 11 12 12 10 10 11 13 6 14 22 12 15 21 9 11 7 18 16 2 16 9 8 2 6 20 17 2 16 9 4 5 21 1 19 6 8 10 15 20 3 17 12 15 20 18 12 19 1 19 14 7 14 20 4 19 13 18 17 11 10 4 22 6 14 8 2 4 7 10 11 1 5 17 16 7 9 17 21 1 22 16 14 7 19 7 4 1 12 7 10 3 6 12 20 10 21 15 16 22 16 12 19 4 18 11 2 1 4 3 19 3 18 5 14 5 3 21 4 5 3 15 20 13 2 16 19 18 14 6 10 8 4 12 21 1 22 11 7 17 8 KKO hracat RCA stihdam Verimlilik FE Toplam
NACE Kod
Sektr Ad
15
Gda ve iecek
16
Ttn
17
Tekstil
18
Konfeksiyon ve krk ileme
19
Deri mamulleri
20
Aa ve mantar rnleri
21
Kt ve kt rnleri
22
Basm ve yaym
23
Petrol rnleri
24
Kimyasal madde ve rnleri
25
Plastik ve kauuk rnler
26
Mineral rnler
27
Ana metal
28
Metal eya
29
Makine ve tehizat
30
Bro, muhasebe ve bilgi ilem makineleri
31
Elektrikli makine ve cihazlar
32
Radyo, TV vb. cihazlar
33
Tbbi, hassas ve optik aletler ve saat
34
Motorlu kara tat, rmork vb.
35
Dier ulam aralar
36
Mobilya ve dier rnler
25
Not: Tablodaki deerler, sektrlerin ilgili kritere gre kanc srada yer aldn gstermektedir. Dnem genelinde ilk srada yer alan sektrler kare iine alnmtr.
Tablo 10: Sektrlerin Yllar ve Dnem tibariyle Genel Performans Sralar

2006 1 2 4 5 19 16 10 3 9 14 15 8 7 11 17 18 6 12 21 20 13 22 22 22 21 18 9 21 7 21 17 13 17 3 17 14 20 3 4 19 22 10 21 16 18 20 14 10 8 13 19 19 6 6 15 16 17 18 19 20 21 22 18 12 5 15 14 20 20 11 2 13 16 15 15 8 12 12 6 4 17 11 15 8 10 7 10 7.8 0.7 8.0 0.8 6.7 8.7 1.6 2.4 2.3 1.9 6.0 0.1 1.2 6 7 13 14 9 3.0 10 13 18 12 8 12.0 2 16 22 1 7 8.4 7 11 9 5 6 5.2 8 1 2 11 5 11.7 4 9 16 9 4 5.2 11 2 1 19 3 1.1 Dk Orta-dk Dk Orta-dk Orta-yksek Orta-dk Dk Orta-dk Orta-yksek Orta-yksek Dk Orta-yksek Dk Dk Orta-yksek Orta-dk Dk Dk Yksek Yksek 5 3 12 4 2 1.4 Dk 1 5 14 3 1 3.8 Orta-yksek 2007 2008 2009 2010 Dnem malat Sanayi indeki Pay (*) Teknoloji Younluu
26
NACE Kod
Sektr
31
Elektrikli makine ve cihazlar
20
Aa ve mantar rnleri
16
Ttn
28
Metal eya
15
Gda ve iecek
25
Plastik ve kauuk rnler
34
Motorlu kara tat, rmork vb.
27
Ana metal
36
Mobilya ve dier rnler
26
Mineral rnler
33
Tbbi, hassas ve optik aletler ve saat
29
Makine ve tehizat
19
Deri mamulleri
24
Kimyasal madde ve rnleri
17
Tekstil
21
Kt ve kt rnleri
35
Dier ulam aralar
23
Petrol rnleri
22
Basm ve yaym
18
Konfeksiyon ve krk ileme
30
Bro, muhasebe ve bilgi ilem makineleri
32
Radyo, TV vb. cihazlar
(*): 2008 yl TK Genel Sanayi yeri Saym sonularna gre, malat Sanayi katma deeri iindeki sektr paylar. Not: Tablodaki deerler, sektrlerin ilgili kritere gre kanc srada yer aldn gstermektedir.
Dnemler ve dnem geneli iin sektrlerin performans srasn gsteren Tablo 10dan da grlecei gibi, ilk sray 31 kod numaral Elektrikli Makine ve Cihazlar sektr almtr. Dnem genelinde (kresel krizin en fazla younlat yl olan 2009 ve kriz etkilerinin grlmeye balad 2008 yl dnda) bu sektr ya ilk srada ya da st srada yer almtr4. 2008 yl imalat sanayi katma deeri iindeki paylarna gre, sektrn imalat sanayi iinde orta sralarda yer almas (yzde 3.8 payla 11. srada), rnein ikinci srada yer alan 20 kod numaral Aa ve Mantar rnleri sektr ile nc srada yer alan 16 kod numaral Ttn rnleri sektrlerinin imalat sanayi iindeki ok daha dk greli nemleri dnldnde, olumlu bir gsterge saylmaldr. kinci srada yer alan 20 kod numaral Aa ve Mantar rnleri sektr retim endeksi ve verimlilik kriterinde dnem genelinde ilk srada bulunmaktadr. Sektrel fiyat artlarnda 22 sektr iinde 19. srada yer almasna karn, bilhassa inaat ve mobilya sektrnn kulland kereste, kontrplak ve sunta gibi rnlerin retiminin yer ald bu sektr, genel sralamada ikinci srada yer almtr. Tablonun tamamn yorumlamak yerine dikkat eken baz sektrlere deinmek yerinde olacaktr. Bunlar iinde en belirgin olanlar 30 kod numaral Bro, Muhasebe ve Bilgi lem Makineleri reten sektrle, 32 kod numaral Radyo TV ve Haberleme Cihazlar reten sektrdr. Bu iki sektr de hemen hemen her dnemde en alt sralarda yer alarak, en dk performans sergileyen sektrler olmulardr. Bu iki sektrn de yksek teknoloji younluu grubunda yer alan yegane sektrler olmas, Trk imalat sanayiinin gelecek dneminde teknoloji reterek ve/veya teknolojik bamll azaltmay hedefleyerek, dnya ekonomisinde salkl ve srdrlebilir bir rekabeti yapya kavuabilmesi iin desteklenmesinin, sektr darboazlarnn ve sektrleraras retim ilikilerinin irdelenmesinin gerektiini gstermektedir. Tablodan dikkati eken bir dier husus da global krizin Trkiyede etkisinin grld 2008in ikinci yars ve 2009 yllar iin, Gda ve ecek sektrnn gsterdii performanstr. Dnem genelinde orta sralarda yer alan bu sektr, kriz esnasnda bilhassa hane halknn tketim kalplarn dayankl tketim mallarndan temel tketim mallarna kaydrmas neticesinde, kriz yllarnda en iyi performans gsteren sektr olmutur. Krizin sektrler zerindeki etkileri ve bu etkilerin hangi kanallardan geldii aslnda, bilhassa Tablo 4, 5, 6, 7, 8den izlenebilmektedir. Buna gre Gda ve ecek sektr kriz ncesi yllarda retim endeksi olarak son sralarda yer almakta iken, krizin balamas ile orta sralara trmanm ve 2010 yl itibariyle de orta sralarda yer almaya balamtr. Ayrca, sektrn istihdam
4
Sralama, kresel krizin malat Sanayiini en fazla etkiledii yl olan 2009 yl hari braklarak da yaplm, ilk iki ve son iki sradaki sektrlerin deimedii, sektr sralamalarnn da byk bir deiim gstermedii saptanmtr.
27
endeksi de kriz ncesi yllarda orta sralarda yer almakta iken, krizle birlikte ykselmeye balam ve 2009 ylnda bu sektr dzey olarak imalat sanayi iinde birincilie ve deiim olarak da ikincilie ykselmitir. Sektrn istihdam asndan ulat dzeyi 2010 ylnda da 2. srada yer alarak koruduu grlmektedir. 4. malat Sanayinin Yapsal Deerlendirmesi Bu blmde imalat sanayinin alt sektrlerini oluturan 22 adet sektr, retimde kullandklar girdiler, bunlarn hangi sektrlerden alnd, retim girdilerinin ve katma deerin sektrlerin toplam maliyetleri iindeki pay, sektrlerin oaltan ve arpan etkilerini gsteren balant katsaylar yardmyla incelenecektir. almada sektrlerin yapsal analizini en iyi ekilde verecei dnlen Girdi-kt (Input-Output, I/O) Analizi yntemi kullanlacaktr. 4.1. Girdi kt Analizi5 Girdi-kt (Input-Output, I/O) tablolarndan hareketle, sektrler aras etkileim, sektrn talep deiimlerine ve dier sektrlerdeki retim gelimesine kar verdii tepkiler eitli balant katsaylar yardmyla hesaplanabilmektedir6. I/O tablosundan hareketle sektr iin hesaplanacak katsaylar; dorudan geri balant, dorudan ileri balant, toplam geri balant ve toplam ileri balant katsaylardr. Bu amala hesaplanan tm tablolarda bir nceki blmden elde edilen sektrlerin performans sralamalar da verilerek, sektrlerin yapsal zelliklerinin yannda performans durumunun da hatrlanmas salanacaktr. 4.1.1. Dorudan Geri Balant Herhangi bir sektrn retimi iinde dier sektrlerden kulland ara girdilerin toplamndan hareketle hesaplanmaktadr. Teknoloji Matrisi (Girdi Katsaylar Matrisi)nden hareketle hesaplanan dorudan geri balant katsays ise sektrn toplam retim deeri 1 olarak kabul edildiinde, kullanlan ara girdilerin toplam retime oranlarnn toplamndan olumaktadr. Dorudan geri balant katsaysnn
5 6
Girdi kt analizi iin TK tarafndan yaynlanan 2002 ylna ait Girdi-kt tablolar kullanlmtr.
I/O tablolar, balant katsaylarnn hesaplanmas ve Trkiye ekonomisi hakknda bir uygulama iin bkz. KARACA, M. Emin (2008), Gncel Ekonomik Soru(n)lar Kongresi 2007 Bildiri Kitab, Adnan Menderes niversitesi, Nazilli ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, ktisat Blm ve Avrupa Aratrmalar Merkezi, Yayn No. 27, s.125-148, Aydn. KKKREMT, Oktay (2008), Gncel Ekonomik Soru(n)lar Kongresi 2007 Bildiri Kitab, Adnan Menderes niversitesi, Nazilli ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, ktisat Blm ve Avrupa Aratrmalar Merkezi, Yayn No. 27, s.149-174, Aydn Ayrca, Bankamz aratrmaclar tarafndan yukarda belirtilen kongrede sunulan bildirilerin derlendii bir alma iin bkz. GEN, mr, EYOK, Bayram Ali, KARACA, Mehmet Emin, KKKREMT, Oktay (2008), Trkiyenin D Ticareti ve malat Sanayiinin Meknsal ve Yapsal Durumuna likin Deerlendirmeler, Trkiye Kalknma Bankas, Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar Mdrl, GA-08-03-03, Ankara (http://www.kalkinma.com.tr/data/file/raporlar/ESA/GA/2008-GA/Turkiyenin_Dis_Ticareti_ve_Imalat_ Sanayii1.pdf)
28
ykseklii, o sektrn retim iin dier sektrlerin ktlarn yksek oranda kullanmak durumunda olduunu (sektrn kendisini besleyen gerideki sektrlere yksek oranda baml olduunu) ifade etmektedir. Bir baka ifade ile yksek geri balant katsays, o sektrn retimi ile ona girdi salayan dier sektrlerin retimi arasnda kuvvetli bir balant olduunu gstermektedir. malat Sanayini oluturan sektrlerin dorudan geri balant katsaylar Tablo 11de verilmektedir.
Tablo 11: malat Sanayi Sektrleri Dorudan Geri Balant Katsaylar Dorudan Geri Balant Katsaylar
Katsay Sra (*)
NACE Kod 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
Sektrler
Performans Sras 5 3 15 20 13 2 16 19 18 14 6 10 8 4 12 21 1 22 11 7 17 8
Gda rnleri ve iecek imalat Ttn rnleri imalat Tekstil rnleri imalat Giyim eyas imalat; krkn ilenmesi ve boyanmas
Derinin tabaklanmas, ilenmesi, bavul, el antas, saralk, koum takm
0.7431 0.6670 0.7285 0.7218 0.7309 0.7407 0.7199 0.6125 0.8059 0.6957 0.7267 0.6280 0.7567 0.6937 0.6219 0.5612 0.7060 0.7863 0.7093 0.7573 0.5369 0.7505
6 17 9 11 8 7 12 20 1 15 10 18 4 16 19 21 14 2 13 3 22 5
Aa ve mantar rnleri imalat (mobilya hari) Kt ve kt rnleri imalat Basm ve yaym; plak, kaset vb. kaytl medyann oaltlmas Kok kmr, rafine edilmi petrol rnleri ve nkleer yakt imalat Kimyasal madde ve rnlerin imalat Plastik ve kauuk rnleri imalat Metalik olmayan dier mineral rnlerin imalat Ana metal sanayi Makine ve tehizat hari; metal eya sanayi B.y.s. makine ve tehizat imalat Bro, muhasebe ve bilgi ilem makineleri imalat B.y.s. elektrikli makine ve cihazlarn imalat Radyo, televizyon, haberleme tehizat ve cihazlar imalat Tbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalat Motorlu kara tat, rmork ve yar-rmork imalat Dier ulam aralarnn imalat Mobilya imalat; b.y.s. dier imalat
(*) : Sektr katsay deerinin malat Sanayi iindeki byklk srasn gstermektedir. Kaynak: TK ve kendi hesaplamalarmz.
29
Tablo 10dan grlecei gibi, imalat sanayinde en yksek dorudan geri balant katsays 0.8059 ile 23 kod numaral Petrol rnleri sektrne aittir. Buradan hareketle, sektrn bir birim retiminin yaklak yzde 80inin dier sektrlerden ald girdilerden olutuu anlalmaktadr. En dk geri balant katsaysna sahip olan sektr ise 0.5369luk katsays ile 35 kod numaral Dier Ulam Aralarnn malat sektrdr. Dorudan geri balant katsays, ayn zamanda bir birimlik sektr retimi iindeki katma deer paynn hesaplanmasna da olanak tanmaktadr. (1-Dorudan Geri Balant Katsays) olarak formle edilebilecek katma deer pay, dorudan retim girdileri dndaki retim faktrleri gelirlerinin (cret, maa, kira, kr gibi) toplam maliyet iindeki payn gstermektedir. 4.1.2. Dorudan leri Balant Belli bir sektr retiminin dier sektrler tarafndan girdi olarak kullanlan ksmnn (toplam ara tketim) o sektrn rnlerine olan toplam talebe=tketime (ara tketim + nihai tketim) orann gstermektedir. Bu anlamda, sektrn toplam retiminin ne kadarnn dier sektrler tarafndan girdi olarak kullanldn (ya da sektr retiminin ne kadarnn nihai tketime gittiini) ifade etmektedir. malat Sanayini oluturan sektrlerin dorudan ileri balant katsaylar Tablo 12de verilmektedir. Sektr retiminin ne kadarnn dier sektrler tarafndan girdi olarak kullanldn gsteren dorudan ileri balant katsaysna gre, retimi dier sektrler tarafndan hammadde ya da ara mal olarak kullanmnn en youn olduu sektr, 0.9239 katsays ile 21 kod numaral Kt ve Kt rnleridir. Bu sektr rnlerinin arlkl olarak basm ve yayn sektrnn girdisi olarak kullanld dnldnde, katsaynn yksek olmas beklenen bir durumdur. En dk dorudan ileri balant katsaysna sahip olan sektr ise 0.0658 katsays ile 16 kod numaral Ttn rnleridir. Dorudan ileri balant katsays, ayn zamanda sektrlerin rettikleri rnlerin talep yaps hakknda da bilgi vermektedir. Yksek dorudan ileri balantya sahip olan sektrlerde asl talep merciinin yine baka bir sektr (ya da iletme) olduu aktr. Bu durumda bu sektrlerin tutundurma, pazarlama ve sat-datm gibi rnn son tketiciye ulatrlmasn ve sat ansn belirleyecek politikalarn muhatabnn (hedef pazarn) hangi kesim olduu belirlenmektedir. Bunun tam tersi durumda ise (rnein, ikinci en dk
30
dorudan ileri balant katsaysna sahip olan 18 kod numaral Konfeksiyon sektrnde), nihai tketici hane halk olmaktadr. Burada da bu sektrdeki iletmelerin hedef pazar ve tm sat politikalar nihai tketiciye gre ve nihai tketicinin talep fonksiyonunun duyarllklarna gre (moda, fiyat, kalite, marka vb. gibi) belirlenmek durumundadr.
Tablo 12: malat Sanayi Sektrleri Dorudan leri Balant Katsaylar Dorudan leri Balant Katsaylar
Katsay Sra (*)
NACE Kod 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
Sektrler
Performans Sras 5 3 15 20 13 2 16 19 18 14 6 10 8 4 12 21 1 22 11 7 17 8
0.2605 0.0658 0.5952 0.0904 0.4473 0.7311 0.9239 0.7966 0.7994 0.7129 0.7672 0.8358 0.8516 0.6975 0.2723 0.3037 0.4913 0.3742 0.2184 0.3416 0.4738 0.1346
18 22 10 21 13 7 1 5 4 8 6 3 2 9 17 16 11 14 19 15 12 20
4.1.3. Toplam Geri Balant Leontief Ters Matrisinden hesaplanmaktadr. Belli bir sektrdeki bir birimlik nihai talep artnn yol at toplam retim art, o sektrn toplam geri balant etkisini gstermektedir. Dorudan geri balantda yalnzca belli bir sektrn retimindeki dier sektr girdilerinin paylar ifade edilirken; toplam geri balantda belli bir sektre nihai
31
talep art (nihai tketiciler tarafndan yalnzca o sektr rnne bir birimlik talep art) olmas neticesinde, hem bu talep artn, hem de bu talep artn karlamak iin gerekleen retim art nedeniyle dier sektrlerden tedarik edilen girdi art neticesinde ilgili (balantl) tm sektrlerde ortaya kan toplam retim art ifade edilmektedir. Bu anlamda toplam geri balant katsays, o sektr rnne olan talep deiiminin tetikledii ekonomideki toplam retim artn ifade etmektedir. malat Sanayini oluturan sektrlerin toplam geri balant katsaylar Tablo 13de verilmektedir.
Tablo 13: malat Sanayi Sektrleri Toplam Geri Balant Katsaylar Toplam Geri Balant Katsaylar
Katsay Sra (*)
NACE Kod 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
Sektrler
Performans Sras 5 3 15 20 13 2 16 19 18 14 6 10 8 4 12 21 1 22 11 7 17 8
2.4504 2.3985 2.7823 2.8425 2.8285 2.6147 2.6880 2.4376 2.4152 2.5672 2.7382 2.3591 2.9597 2.7943 2.5691 2.3365 2.7718 3.1418 2.7554 2.9942 2.2945 2.9300
16 19 8 5 6 13 12 17 18 15 11 20 3 7 14 21 9 1 10 2 22 4
32
Tanm gerei, toplam geri balant katsays her zaman 1den byk olacaktr (nihai talepte bir birim art olduunda sektr retimi ncelikle bir birim artarak bu talebi karlayacaktr). Toplam geri balant etkisinin daha net anlalabilmesi iin, ilikiler u sralama ile dnlebilir: lgili sektrn nihai rnne talep 1 birim artt talebi karlamak iin ilgili sektr retimi 1 birim artt ilgili sektrn dier sektrlerden girdi kullanm artt dorudan geri balantl dier tm sektrlerin retimi artt dier sektrlerin kendi retimleri iin kullandklar ilgili sektr rnlerine girdi talebi artt ilgili sektrn bu dolayl talep artn karlamak iin retimi artt ilgili sektrn dier sektrlerden girdi kullanm artt ...... ... Bu anlamda, toplam geri balant katsaylarnn bir anlamda, katma deer yaratma zinciri olarak adlandrlabileceini ve sektrlerin (dier sektrleri de tetikleyerek) yarataca toplam katma deer (ya da retim) zincirini ifade ettiini sylemek mmkndr7. Tablo 13den en yksek toplam geri balant katsaysna sahip olan sektrn 3.1418lik katsays ile 32 kod numaral Radyo TV vb. Cihazlar retimi olduu grlmektedir. Ancak, bu sektrn performans sralamasnda en sonda yer almas, bu sektre girdi salayan sektrlerin de zincirleme olarak kt performanstan etkilenmi olmalar gerektiini ortaya karmaktadr. Bunun yan sra, genelde yksek toplam geri balant katsaylarna sahip sektrlerin 2005-2010 dnemi iin gerekletirilen performans analizi sonularna gre, genelde st sralarda yer almasnn bu dnem iin imalat sanayiindeki bymenin ana kaynan oluturduu dnlmektedir. Performansa gre sralandnda ilk 10 srada yer alan sektrlerin imalat sanayi katma deerinin yaklak yzde 60n oluturmas da bu kany glendirmektedir. 4.1.4. Toplam leri Balant Leontief Ters Matrisinden hesaplanmaktadr. Tm sektrlerdeki birer birimlik nihai talep artlarnn belli bir sektrn retiminde yol at art, o sektrn toplam ileri balant etkisi olarak tanmlanmaktadr. Toplam ileri balantda, ekonomideki tm sektrlerin nihai rnlerine birer birimlik bir talep art olduundan hareketle, her bir sektrn retiminin ne kadar artt grlmektedir. malat Sanayini oluturan sektrlerin toplam ileri balant katsaylar Tablo 14de verilmektedir.
7
Burada kastedilen, zincirleme retim tetiklemesi nedeniyle yaratlacak katma deerdir. Toplam geri balant katsaysnn, yaratlacak katma deerin bykln gsterdii ima edilmemektedir.
33
imalat sanayi ve ana sektrlerinin performans, yapsal ve meknsal zellikleri asndan deerlendirilmesi Tablo 14: malat Sanayi Sektrleri Toplam leri Balant Katsaylar Toplam leri Balant Katsaylar
Katsay Sra (*)
NACE Kod 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
Sektrler
Performans Sras 5 3 15 20 13 2 16 19 18 14 6 10 8 4 12 21 1 22 11 7 17 8
2.1488 1.0725 3.2962 1.2535 1.5008 1.5355 3.5465 1.5537 2.6855 6.3124 2.5926 2.3064 7.3207 2.1442 2.3210 1.2274 2.0026 2.5400 1.3084 1.9259 1.2800 1.2020
10 22 4 19 16 15 3 14 5 2 6 9 1 11 8 20 12 7 17 13 18 21
Toplam ileri balant katsays (toplam geri balant katsaysnda olduu gibi), her zaman 1den byk bir deer alacaktr (tm sektr rnlerine kar nihai talepte bir birim art gerekletii iin, bir birimlik retim art bu talebi karlamak iin gerekleecektir). Toplam ileri balant katsaysnn nasl hesapland ve neyi ifade ettiinin daha iyi anlalabilmesi iin, ilikilerin sralamas u ekilde dnlebilir:
34
Tm sektrlere talep 1 birim artt Tm sektrler bu talebin karlanmas iin ncelikle retimlerini 1 birim arttrdlar ilgili sektr bu kez sadece kendi sektrnn nihai talep artndan dolay gerekli olan retim art iin deil, dier sektrlerdeki retim artndan da kaynaklanan ve bu sektrden salanan girdi ihtiyacn (ilgili sektr nihai mamul, dier sektrlerin retimi iin ayn zamanda bir ara girdidir) karlamak iin de gerekli miktarda (oranda) retimini arttrd ilgili sektrn artan retimi nedeniyle girdi ihtiyac arttndan, kendisine girdi salayan dier sektr retimleri artt dier sektrlerin uyarlm bu retim art nedeniyle ilgili sektre ara talepleri artt ilgili sektr retimi, artan bu ara talep ihtiyacn karlamak iin artt .... ... eklindeki bir dng neticesinde sektrn toplam ileri balant katsaysnn ne olduu belirlenmektedir. Tablo 14den en yksek toplam ileri balant etkisine sahip olan sektrn 7.3207 katsays ile 27 kod numaral Ana Metal Sanayi olduu grlmektedir. Gelir art neticesinde tm sektrlere ynelecek bir birimlik talep art durumunda, Ana Metal Sanayinin retim art yaklak 7 birim olmaktadr. rnleri hemen tm sektrler tarafndan girdi olarak kullanlan ve bu anlamda da dier sektrlerin en nemli girdi tedarikisi sektr konumunda bulunan Ana Metal Sanayi (bu adan ok benzer zelliklere sahip olduu iin 6.2124lk katsay ile ikinci srada bulunan Kimyasal rnler Sanayi ile birlikte), en byk arpan etkisi yaratan sektr olmaktadr. 4.1.5. retimdeki thal Girdi Pay Teknoloji Matrisi ve thalat Matrisinden hesaplanmaktadr. Bir birim retim gerekletirebilmek iin gerekli olan (direkt retim girdileri iindeki) ithal girdilerin orann gstermektedir. thal girdi oranlar, thalat Matrisindeki sektrlerin ithal girdi tutarlarnn sektrlerin toplam retimlerine blnmesi ile (ya da Teknoloji Matrisiyle, Yurtii retim I/O matrisi katsaylarnn fark alnarak) hesaplanabilmektedir. malat Sanayini oluturan sektrlerin retimdeki ithal girdi paylar Tablo 15de verilmektedir.
35
imalat sanayi ve ana sektrlerinin performans, yapsal ve meknsal zellikleri asndan deerlendirilmesi Tablo 15: malat Sanayi Sektrleri thal Girdi Oranlar
NACE Kod retimdeki thal Girdi Pay Sektrler Oran (%) (*) Oran (%) (**) Sra (***) Performans Sras
15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
Gda rnleri ve iecek imalat Ttn rnleri imalat Tekstil rnleri imalat Giyim eyas imalat; krkn ilenmesi ve boyanmas Derinin tabaklanmas, ilenmesi, bavul, el antas Aa ve mantar rnleri imalat (mobilya hari) Kt ve kt rnleri imalat Basm ve yaym; plak, kaset vb. oaltlmas Kok kmr, rafine edilmi petrol r. ve nkleer yakt Kimyasal madde ve rnlerin imalat Plastik ve kauuk rnleri imalat Metalik olmayan dier mineral rnlerin imalat Ana metal sanayi Makine ve tehizat hari; metal eya sanayi B.y.s. makine ve tehizat imalat Bro, muhasebe ve bilgi ilem makineleri imalat B.y.s. elektrikli makine ve cihazlarn imalat Radyo, televizyon, haberleme tehizat ve cih. malat Tbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalat Motorlu kara tat, rmork ve yar-rmork imalat Dier ulam aralarnn imalat Mobilya imalat; b.y.s. dier imalat
4.3 13.0 13.5 9.8 22.9 17.8 17.9 12.5 50.3 18.7 22.1 8.1 22.7 15.5 16.3 20.9 18.2 36.4 26.9 18.6 12.9 31.3
5.8 19.5 18.5 13.6 31.4 24.1 24.8 20.5 62.4 26.9 30.3 12.9 30.0 22.4 26.3 37.2 25.8 46.3 38.0 24.6 24.0 41.8
22 17 16 20 5 13 12 19 1 9 7 21 6 15 14 8 11 2 4 10 18 3
5 3 15 20 13 2 16 19 18 14 6 10 8 4 12 21 1 22 11 7 17 8
(*): Toplam retim girdileri iindeki ithal girdi pay (thal girdi tutarnn toplam retim deerine blnmesi ile elde edilmitir.) (**): Direkt retim girdileri iindeki ithal girdi pay (thal girdi katsaysnn, dorudan geri balant katsaysna blnmesi ile elde edilmitir.) (***): Sektrn kulland ithal girdi oranna gre malat Sanayi iindeki srasn gstermektedir (en yksek ithal girdi payna sahip olan sektr birinci srada). Kaynak: TK ve kendi hesaplamalarmz.
Bilhassa toplam geri balant etkisinde deinilen yurtii katma deer zincirinin en nemli bileenlerinden birisi bu katsaynn deeri iken, bunun kadar nemli olan bir dier konu da retimde kullanlan temel girdilerin nereden (yurtii ya da yurtd) temin edildiidir. Yksek dzeyde da bamllk sergileyen sektrlerde, katma deer zincirinin nemli bir kesimi (hammadde ve ara mallar nedeniyle) yurtdnda kalmaktadr. Tablo 15de bir anlamda doal olarak da bamll yksek olan petrol rnleri sektr bir yana braklrsa, Tablo 10da verildii gibi, bilhassa orta-yksek ve yksek teknolojili rnleri ieren 29 ila 34. sektrler arasnda kalan grupta retimde ithal girdi oranlarnn ykseklii
36
dikkati ekmektedir. Bu sektrlerin yksek geri balant katsaylarna sahip olduu da Tablo 13den grlmektedir. Dolaysyla, retim bileenlerinin yerli/ithal oranlarnda bir deime olmakszn bu sektrlerin rekabet gcnn ya da retimlerinin artmas neticesinde ithalat gereksinimi daha da artacak ve katma deer zincirinin nemli bir kesimi yurtdnda kald iin, bu sektrlerin gelimesiyle ortaya kacak retimin arpan etkisi, yurtdnda bu sektrlere ynelik hammadde ve ara mal reten sektrler iin daha etkili olacaktr. Bunun yannda, bu sektrlerin sadece talep cephesine ynelik teviklerle zendirilmesi ya da dorudan/dolayl yntemlerle retim hacminin arttrlmasna ynelik abalar neticesinde, yaratlacak katma deerin nemli bir blm kullanlan girdiler nedeniyle yurtdna transfer edilmek durumda kalnacandan, bu sektrlerin gelimesi ekonomide istenilen oaltan etkisini yaratmayacaktr. Daha genel bir ifade ile belirtilirse, ekonomi genilemesine karn istihdam yaratamayacak ve sektrlere girdi tedarik eden sektrler geliemeyecektir 5. malat Sanayinin Meknsal Analizi malat sanayinin meknsal analizinde temel olarak kmelenme ve kmelenme almalarnda sklkla kullanlan Yldz Analizi teknii kullanlacaktr. yldz analizi, Avrupa Komisyonunca finanse edilen European Cluster Observatory8 platformu tarafndan gelitirilen bir tekniktir. yldz tekniinde hemen tm uygulamalarda sektrel istihdamlar (kstl saydaki baz almalarda iyeri says) temel olarak alnmaktadr. Tekniin temelinde istihdamn greli oranlarnn deerlendirilmesi yer almaktadr. yldz analizinde temel kriter seilmekte ve her sektr (blge) iin bu kriterlerin deerleri hesaplanmaktadr. Bu kriterleri ifade etmek gerekirse; Byklk (Size) (eij/Ei) : Blgedeki sektr istihdamnn, sektrn toplam (Trkiye) istihdamna oran, Basknlk (Dominance) (eij/enj) : Blgedeki sektr istihdamnn, blge toplam istihdamna oran, Uzmanlama (Specialization) [(eij/enj) / (Ei/En)]9 : Sektrn blgedeki istihdam paynn, sektrn lkedeki toplam istihdam payna orann gstermektedir. burada;
8 9
www.clusterobservatory.eu
Buradaki katsay, Location Quotitent (LQ) katsays olarak farkl alanlarda (corafi uzmanlama, ihracat uzmanlamas vb.) da kullanlmaktadr.
37
eij : j blgesindeki i sektr istihdamn, Ei : i sektrnn Trkiye toplam istihdamn, enj : j blgesinin toplam istihdamn, En : Trkiye toplam istihdamn, ifade etmektedir. yldz analizinde, her bir kriter (byklk, basknlk ve uzmanlama) iin bir eik deer belirlenmekte ve kriterin hesaplanan deeri bu eik deerini aarsa, ilgili sektr bu kriterden bir yldz almaktadr. Blgeler baznda analiz edilen sektrler eik deeri at her kriter baznda bir yldz aldndan, herhangi bir kriterin eik deerini aan sektr bir yldz, herhangi iki kriterin eik deerini aan sektr iki yldz, kriterde de eik deerini aan sektr yldz almaktadr. yldz alan sektrn o blgede kmelenme gsterdii kabul edilmektedir. yldz analizinde temel sorun, eik deerin belirlenmesidir. Eik deerin uygulanmasnda genelde ilk iki kriter iin (byklk ve baatlk) eik deer yzde 7 olarak alnrken, uzmanlama katsays iin genellikle 1 olarak alnmaktadr. Burada bilhassa, ilk iki kriter iin seilecek deerin teorik ya da tematik bir deeri bulunmadndan, farkl almalarda farkl eik deerler kullanld grlmektedir. Bizim almamzda ise imalat sanayinin meknsal dalmnda ve eik deerin belirlenmesinde daha objektif ve daha rasyonel bir deer tespit edilmesi iin u yntem izlenmitir: almamz burada yer alaca ekliyle imalat sanayi iin yaplacandan10 toplam istihdam rakamlar iin imalat sanayi istihdam dikkate alnmtr. TK verileri11 Dzey 2 (NUTS 2) blgeleri (26 blge) baznda ve NACE Rev. 1.1. ikili krlm dzeyinde aklandndan, meknsal dalmda da Dzey 2 blgeleri ve ikili sektr kodlamalar kullanlmtr. malat sanayi almann dier blmlerinde de 22 alt sektr baznda analiz edildiinden ve sektr istihdam ok kk olduundan, 37 kod numaral yeniden deerlendirme sektr analiz d tutulmu, bu sektrn istihdam imalat sanayi istihdamndan dlmtr. Veri gizlilii nedeniyle blgeler baznda verileri sektr krlmnda verilmeyen, ama toplam iinde yer alan sektrler iin hesaplama yaplamam, ancak bu sektrlerin istihdam deerleri toplam istihdam iinde yer almtr. Bu cmleden olmak zere,
10 Kmelenme analizi madencilik, imalat sanayi ve hizmetler sektrn de kapsayacak ekilde hesaplanm olup almamz imalat sanayi ile ilgili olduundan bu blmde imalat sanayi alt sektrlerinin kmelenme almalar incelenecektir. 11
Hesaplamalar TK, statistikleri, Yllk Sanayi ve Hizmet statistikleri, 2008 verileri kullanlarak yaplmtr.
38
hesaplanan tm deerlerin verileri yaynlanan sektrler iin olduunun, kmelenme olarak grnmeyen ancak fiilen kmelenme olduu bilinen baz sektrlerin sonularda yer almamasnn nedeninin veri gizliliinden kaynakladn hatrlatmak gerekmektedir12. Sonu olarak, eik deerin belirlenmesinde; istihdam asndan her bir sektrn imalat sanayi iindeki beklenen deeri (1/22 = 0.045455) olacandan, bu deer hem byklk hem de basknlk iin eik deer olarak alnmtr. Uzmanlk katsays iin de benzer ekilde beklenen deer 1 olacandan (sektrn blgedeki istihdam paynn sektrn lkedeki payna orannn eit olmas bekleneceinden), eik deer olarak 1 alnmtr. Dolaysyla yldz analizinde sektrlerin yldzlarnn belirlenmesinde; Byklk (Size) (eij/Ei) > 0.045455 ise sektr bir yldz (daha)13, Basknlk (Dominance) (eij/enj) > 0.045455 ise sektr bir yldz (daha) Uzmanlama (Specialization) [(eij/enj) / (Ei/En)] > 1 ise sektr bir yldz (daha) almaktadr. almamzda kullanlan ve imalat sanayinin meknsal dalmn younlamay da ierecek ekilde verecek olan yldz analizinde, yalnzca eik deerlerini aan sektrlerin dikkate alnd bir kez daha vurgulanmaldr14. Sektrlerin aldklar yldzlara gre kmelenme karakteristiklerinin isimlendirilmesinde; yldz alan sektrler iin olgun kmeler, iki yldz alan sektrler iin potansiyel kmeler ve tek yldz alan sektrler iin de aday kmeler ifadeleri kullanlacaktr. Sektrlerin meknsal dalmn kmelenme ( yldz analizi) yaklam ile iki boyutta incelemek mmkndr: 1. Dzey 2 blgelerine gre kmelenme zellii gsteren imalat sanayi alt sektrleri, 2. malat sanayi alt sektrlerinin Dzey 2 baznda kmelendii blgeler. Birincisi mekn sabit (Dzey 2 blgeleri) sektrler deiken, ikincisi de sektr sabit mekn deiken olarak zetlenebilecek bu iki yaklama gre sonular Tablo 16 ve Tablo 17de verilmektedir.
12 5429 sayl kanun gerei TK, sektrde snrl sayda zel giriim bulunmas halinde, ya da bu giriimlerin verilerinin apraz kontrolle elde edilmesinin mmkn olduu durumlarda verileri gizlemektedir. 13 Buradaki daha ifadesi sektrlerin yldz almasnda bunlar hangi kriterden aldnn nemli olmadn gstermek iin kullanlmaktadr. rnein bir sektr byklk ve uzmanlama kriterinden, byklk ve basknlk kriterinden ya da basknlk ve uzmanlama kriterinden iki yldz alabilmektedir. 14 alma, kolaylkla (eik deerlerini dikkate almakszn) istihdam asndan imalat sanayi alt sektrlerinin blgeler itibariyle yzde dalm ekline de sokulabilir. Ancak, bizim almamzda imalat sanayinin meknsal dalmnn kmelenme mant erevesinde incelenmesi tercih edilmitir.
39
Tablo 16: Dzey 2 Blgelerine Gre Sektrlerin Kmelenmesi

* (Sadece Tek Yldz Alan Sektrler)
1
20,23,26,27,33,34,36 15,26 28,36 16,20,22,30 28 17,28 20,21,27,35 26 24,27 18 17,18 17,18,36 15,18,29,36 17,18,28,36 15,18,28 15,28 17,28,29,36 18,29 18,25,36 18,28 28,29 18 18 18 18,28 18 19 20 20 20,31,33 22 33 33 20 20,22 33 20 20,21 22,33 19,27 18 15,26 19,30,31,32 25,28,29 15,20,24,25,28,36 15,25,26,28,29,34 28 15,25,26,29,34 17,26,29 18,26 15,18,20,26 20,26,36 26 15,25,26 15,20,26 15,17,20,26,28 15,20,26,34 15,25 15,17,26,29 15,22,28 17 15 15,20 36 27,35 18 29 20,21,23,29,35 15,18,25,28 31 19 25 20 15 26,29,36 19,21,23,27,31,33 25,26 24 19,21 17,18 15,20 15,18,24,25,28,34 17,18,26 15,26,29,32 17,26,29,34,36 15,24,25,27,28,31,34 22,28,29,33,36 15,34 26 24 17,27 15,17,28 19,21,22,24,30,31,32,35 18,25,29
40
** (Sadece 2 Yldz Alan Sektrler)
3 1 ve 2 1 ve 3 2 ve 3 Hepsi
Yldz Saylar
2
***
Blge
Yldz Ald Kriter()
TR10 (stanbul)
TR21 (Tekirda, Edirne, Krklareli)
TR22 (Balkesir, anakkale)
TR31 (zmir)
TR32 (Aydn, Denizli, Mula)
TR33 (Manisa, Afyon, Ktahya, Uak)
TR41 (Bursa, Eskiehir, Bilecik)
TR42 (Kocaeli, Sakarya, Dzce, Bolu, Yalova)
TR51 (Ankara)
TR52 (Konya, Karaman)
TR61 (Antalya, Isparta, Burdur)
TR62 (Adana, Mersin)
TR63 (Hatay, Kahramanmara, Osmaniye)
TR71 (Krkkale, Aksaray, Nide, Nevehir, Krehir )
TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat)
TR81 (Zonguldak, Karabk, Bartn)
TR82 (Kastamonu, ankr, Sinop)
TR83 (Samsun, Tokat, orum, Amasya)
TR90 (Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gmhane)
TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt)
TRA2 (Ar, Kars, Idr, Ardahan)
TRB1 (Malatya, Elaz, Bingl, Tunceli)
TRB2 (Van, Mu, Bitlis, Hakkari)
TRC1 (Gaziantep, Adyaman, Kilis)
TRC2 (anlurfa, Diyarbakr)
TRC3 (Mardin, Batman, rnak, Siirt)
: 1. kriter bykl (eij/Ei), 2. kriter basknl (eij/enj), 3. kriter ise uzmanlamay [(eij/enj) / (Ei/En)] gstermektedir.
Sektrlerin Dzey 2 blgelerindeki kmelenme derecelerini gsteren Tablo 16nn nasl okunacana ilikin bir rnek vererek, daha sonrasnda da bu tablo bulgular deerlendirilecektir. rnek olarak, tabloyu iyi temsil ettii dnlen TR21 (Tekirda, Edirne, Krklareli) blgesini seerek aklamay yaparsak; TR21 blgesinde sadece tek yldz alarak kmelenme gsteren sektrler 15- Gda ve ecek, 26- Mineral rnler ve 24- Kimyasal Maddeler ve rnleri sektrleridir. Bunlardan 15 ve 26 nolu sektrler 2 nolu kriterden (basknlk (eij/enj)) dolay kmelenme zellii gstermektedir. Dolaysyla, sektrlerin her birinin (15 ve 16 nolu sektrler) blgenin (TR21 blgesi) toplam istihdam iindeki paynn eik deerden (0.045455) daha yksek olduu iin tek yldz ald anlalmaktadr. 24 nolu sektr ise 3 nolu kriterden (uzmanlama [(eij/ enj) / (Ei/En)]) eik deer olan 1i getii iin tek yldz almtr. Bu sektrler (15, 26 ve 24) dier kriterlerde eik deerleri geemedii iin tek yldzda kalmlardr. Dolaysyla, bu sektrlerin yldz aldklar kritere gre blgede bir greli nem tad ama tm ya da birden fazla kriteri ayn anda salayamadklar iin tek yldzda kaldklar grlmektedir. TR21 blgesinde iki yldz alan sektrler 19- Deri Mamulleri ve 21- Kt ve Kt rnleri sektrleridir. Bu iki sektr de 1. ve 3. kriterleri (byklk ve uzmanlama) ayn anda salad iin iki yldz almlardr. 17 nolu Tekstil ve 18 nolu Konfeksiyon ve Krk leme sektrleri TR21 blgesinde olgun kme zelliini gsteren sektrler olarak n plana kmlardr. Bu sektrlerin kriter (byklk, basknlk ve uzmanlama) iin de eik deerleri at ve blgede kmelendii anlalmaktadr. Tablo 15den, 26 blge iinde daha fazla gelimilik dzeyine sahip olan TR10 (stanbul), TR 31 (zmir), TR 41 (Bursa, Eskiehir, Bilecik), TR 42 (Kocaeli, Sakarya, Dzce, Bolu, Yalova) ve TR 51 (Ankara) blgelerinin en fazla sayda yldz alan olgun kmelere sahip olduu grlmektedir. Yukardaki be blgeden TR42 dnda kalanlarn iki yldz ald kategorilerin arlkl olarak 1. ve 3. kategoriler (byklk ve uzmanlk) olmas da dikkat ekmektedir. Bu drt gelimi blge, ok sayda sektrde olgun kmeye sahip olmasnn yan sra, nemli sayda sektrde de Trkiye ortalamasnn zerinde bir uzmanlamaya ve sektrel arla sahiptir. Bu anlamda da genellikle daha gelimi blgelerin, potansiyel kme niteliini tayan sektrlerin bu zellii uzmanlama ve byklk kriterlerinden ald; daha az gelimi blgelerin ise uzmanlama kriteri yan sra basknlk kriteri neticesinde bu kategoriye girdii grlmektedir. Bu blgelerdeki, hemen hi bir sektrn Trkiye apnda nemli bir bykle ulaamad, genellikle blgesel dzeyde n plana kt anlalmaktadr. Bu blgelerde kmelenme arlnn genellikle aday kme
41
ya da potansiyel kme olmasnn yan sra, bunu salayan kriterlerin de basknlk ve/ veya uzmanlk kriterleri olmas da dikkati eken bir dier husustur. Basknlk kriteri ile uzmanlama kriterinin hesaplanmasndaki benzerliin (basknlk kriteri uzmanlk kriterinin payn oluturmaktadr) de bu blgelerde uzmanlama kriterini n plana kard dnlmektedir. Yine bu blgelerin tek yldz ald kategoriye baklnca, bu kategorinin basknlk kategorisi olduu grlmektedir. Tek yldz basknlk kategorisinde alan blgelerde, genel olarak, 18 kod numaral Konfeksiyon ve 28 kod numaral Metal Eya sektr ile 17 kod numaral Tekstil sektrnn blge istihdam iinde nemli bir yere sahip olduu grlmektedir. Tablo 9dan dk ve orta-dk teknolojiye sahip olduu hatrlanacak olan bu sektrler, daha az gelimilik gsteren blgelerde yerel istihdamn nemli ykn ektii iin ya aday kme ya da potansiyel kme olarak gzlemlenmektedir.
42
Tablo 17: Sektrlerin Kmelendii Dzey 2 Blgeleri

* (Sadece Tek Yldz Ald Blgeler) 2 3 1 ve 2 1 ve 3 2 ve 3 Hepsi **(Sadece 2 Yldz Ald Blgeler) ***
Yldz Saylar
Sektr TR10,TR41, TR51 TR32,TR61,TR62,TR71,TR82, TRA1,TRA2,TRB1,TRB2,TRC1, TRC2,TRC3
Yldz Ald Kriter()
15- Gda ve iecek
TR21,TR63,TR72,TR81
TR22,TR31,TR33,TR42,TR 52,TR83,TR90
16- Ttn TR10 TR41 TR52,TRC1 TR62,TR63,TR71, TR81,TRA1,TRC2,TRC3 TR32,TR42 TR10,TR21,TR31,TR42 TR10 TR31,TR42 TR21 TR41 TR10 TR61 TR22,TR33,TR52,TR61,TR62, TR71,TRA1,TRC1 TR22,TR62,TR71,TR72,TR81, TR82,TR83,TR90,TRA1,TRA2, TRB1,TRB2,TRC2,TRC3 TR31 TR10,TR41 TR31,TR42 TR10,TR51 TRA1 TR10,TR31,TR41,TR51 TR10,TR51 TR61,TR83,TRA1,TRB1 TR31,TR72 TR62,TR71,TRB2 TR10,TR42 TR31 TR61,TR83 TR52,TR61,TR62,TR63,TRB1, TRC3 TR52,TR62,TR71,TR72,TRC2 TRC3 TR62 TR61,TR71,TRA2 TR10,TR21,TR31,TR33,TR51 TR61,TR82,TR83,TRA2,TRB1, TRB2 TR81,TR82 TR72,TRB1,TRC2
TR31 TR21,TR32,TR41,TR63, TRC1 TR10,TR21,TR31,TR32
17- Tekstil
TR33,TR61,TR62,TR71,TR82
18- Konfeksiyon ve krk ileme
TR42,TR51,TR52,TR61,TR62,TR63,TR71,TR72,TR83,TR90, TRA1,TRB1,TRB2,TRC1,TRC2,TRC3
19- Deri mamulleri
20- Aa ve mantar rnleri
TR10,TR31,TR41
TR22,TR90 TRB1 TR51
21- Kat ve kat rnleri
TR41
22- Basm ve yaym
TR31
23- Petrol rnleri
TR10
24- Kimyasal madde ve rnleri
TR51
TR31,TR42,TR62 TR10,TR31,TR42
25- Plastik ve kauuk rnler
TR90
26- Mineral rnler TR52
TR10,TR42
TR21
TR31,TR51
TR32,TR33,TR41,TR61 TR42,TR63,TR81 TR31,TR42,TR51 TR10,TR33,TR41,TR51
27- Ana metal
TR10,TR41,TR51
28- Metal eya
TR22,TR32,TR33,TR71,TR72,TR81,TR82,TRA1,TRA2,TRC2
29- Makine ve tehizat
TR63,TR82,TR83,TRA2
30- Bro, muhasebe ve bilgi ilem makineleri
TR31
31- Elektrikli makine ve cihazlar
TR42 TR33 TR51 TR31,TR41,TR42,TR52 TR81 TR41,TR51,TR72
32- Radyo, TV vb. cihazlar
33- Tbbi, hassas ve optik aletler ve saat
TR10
34- Motorlu kara tat, rmork vb.
TR10
35- Dier ulam aralar
TR41
36- Mobilya ve dier rnler
TR10
TR22,TR62,TR63,TR71,TR82,TR90
43
: 1. kriter bykl (eij/Ei), 2. kriter basknl (eij/enj), 3. kriter ise uzmanlamay [(eij/enj) / (Ei/En)] gstermektedir.
Tablo 17de sektrlerin kmelenme zellikleri ve bunlarn hangi blgelerde ne dzeyde gerekletii grlmektedir. Tablo 17 verilerinin de bir rnek iin yorumlanmasna rnek olarak 18 nolu Konfeksiyon sektrn verirsek; Konfeksiyon sektrnde byklk kriterine gre tek yldz alan bir blge bulunmamaktadr. Buradan, sadece sektrdeki greli paynn ykseklii nedeniyle hi bir blgenin n plana kmad sylenebilir. Benzer ekilde, bu sektrn sadece uzmanlama kriteri nedeniyle kmelenme zellii gsterdii bir blge de bulunmamaktadr. Buna karn, Tekstil sektr TR33 (Manisa, Afyon, Ktahya, Uak), TR51 (Ankara), TR52 (Konya, Karaman), TR61 (Antalya, Isparta, Burdur), TR62 (Adana, Mersin), TR63 (Hatay, Kahramanmara, Osmaniye), TR71 (Krkkale, Aksaray, Nide, Nevehir, Krehir ), TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat), TR83 (Samsun, Tokat, orum, Amasya), TR90 (Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gmhane), TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt), TRB1 (Malatya, Elaz, Bingl, Tunceli), TRB2 (Van, Mu, Bitlis, Hakkari), TRC1 (Gaziantep, Adyaman, Kilis), TRC2 (anlurfa, Diyarbakr) ve TRC3 (Mardin, Batman, rnak, Siirt) blgeleri olmak zere toplam 16 blgede basknlk (sektr istihdamnn blge istihdam iindeki pay) kriteri nedeniyle tek yldz almtr. Konfeksiyon sektrnn 26 blgenin 16snda toplam blge istihdam iinde nemli bir paya sahip olduu anlalmaktadr. Konfeksiyon sektr TR10 (stanbul) blgesinde byklk ve basknlk kriteri sayesinde 2 yldz almken, hem byklk hem de uzmanlk kriterini ayn anda salad bir blge bulunmamaktadr. Bunun yan sra TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat), TRB1 (Malatya, Elaz, Bingl, Tunceli) ve TRC2 (anlurfa, Diyarbakr) blgelerinde bu sektr hem basknlk hem de uzmanlk kriterlerini salad iin iki yldz almtr. TR21 (Tekirda, Edirne, Krklareli), TR32 (Aydn, Denizli, Mula), TR41 (Bursa, Eskiehir, Bilecik), TR63 (Hatay, Kahramanmara, Osmaniye) ve TRC1 (Gaziantep, Adyaman, Kilis) blgeleri konfeksiyon sektrnn olgun kme zellii gsterdii blgelerdir. Trkiyede en fazla olgun kme zellii gsteren sektr, 15 kod numaral Gda ve ecek sektrdr. Bu sektr, 7 blgede yldz almtr. Gda ve ecek sektrn 5 blgede olgun kme zellii gsteren 17 kod numaral Tekstil sektr izlemektedir. Tablo 16da deinilen, blgelerde (bilhassa grece daha az gelimi blgeler iin) genelde younlamann basknlk ve uzmanlama kriterinde olduu, Tablo 17den de aka grlmektedir. Bilhassa sektrlerin aldklar yldzlarn iki yldz kategorisinde 2. ve 3. kriterlerde, tek yldz kategorisinde de 2. kriterde younlat grlmektedir. Bu konuda, 2 yldz kategorisinde (2. ve 3. kriterlerden aldklar yldzlarla) younlaan sektrler, 15 kod numaral Gda ve ecek, 25 kod numaral Plastik ve Kauuk rnler, 26 kod numaral Mineral rnler ve 28 kod numaral Metal Eya sektrleridir.
44
Tek yldz kategorisindeki younlamann, daha nce de belirtildii gibi arlkl olarak basknlk kriterinde (2. kriter) olduu grlmektedir. Burada da 18 nolu Konfeksiyon sektr 17 tane Dzey 2 blgesinde, bu blgelerde istihdam iindeki pay nedeniyle, n plana kmaktadr. Ancak, bu blgelerde istihdam iin nem tayan bu sektrn, blgelerin sektrn temsilinde arlk tamasn salayamad, sadece istihdam verilerinden hareketle blgedeki sektrel retim ve blgelerin Trkiye retimi iindeki paylar iin bir genelleme yapmak zor olsa da, lke leinde nem tayabilecek bir potansiyel sergileyemedii dnlmektedir. Tek yldz kategorisinde younlamann gzlemlendii dier bir sektr de 28 kod numaral Metal Eya sektrdr. Bu sektrn de 10 tane Dzey 2 blgesinde ve yine 2. kriter dolaysyla younlama gsterdii grlmektedir. Kmelenme yaklamnda, zellikle kmelenme zellii ve/veya potansiyeli gsteren sektrlerin bu potansiyelinin, baka etkenlerle de birletirilebilmesi durumunda rekabetilik avantajna dnebilecei gz ard edilmemelidir. Sadece yredeki doal kaynaklar ve/veya hammaddenin eriim kolayl, istihdamn kalifiyelik zellikleri, sektrlerdeki ortalama sabit yatrm tutarnn dkl gibi nedenlerle belirli blgelerdeki younlamalarn rekabetilik avantaj salamayaca, tersine snrl teknolojik younlukta ve snrl bir pazara snrl retim dzeyi ile hitap edecek sektrlerin ayn blgede younlamas ile bu iletmelerin birbirlerinin (ve sonuta sektrdeki firmalarn tamamnn) rekabet gcn drecei aktr. Bu anlamda, kmelenme yaklamn yalnzca bir kurulu yeri seimi kriteri olarak dnmemek, firmalarn bir araya gelmeleri neticesinde talep merkezleri, faktr temini, pazarlama olanaklar, altyap yeterlilii, AR-GE merkezleri gibi retimin kalitesini, maliyetini ve miktarn belirleyebilecek tm faktrlerin saland bir kavram olarak dikkate almak gerekmektedir. lke/sektr/firma rekabetilii ve kmelenme konusunun bir arada irdelendii almalar ile tannan Michael E. Portern lkelerin (firmalarn) rekabeti iin nerdii Elmas Modeli bileenleri ekil 1de verilmektedir15.
15
PORTER, Michael E., (1990), The Competitive Advantage of Nations, The Free Press, New York, s. 72
45
imalat sanayi ve ana sektrlerinin performans, yapsal ve meknsal zellikleri asndan deerlendirilmesi ekil 1: Portern Elmas Modeli
Firma Stratejisi, Yaps ve Rekabetilik
Girdi Koullar
Talep Koullar
lgili ve Destekleyici Sektrler

ekil 1 de verilen rekabetiliin bileenleri, bir lkenin dier lkeler karsnda herhangi bir sektrde rekabeti olabilmesi iin gerekli unsurlar iermektedir. Ancak, rekabeti olmak isteyen bir firmann da bu koullar ve karlkl etkileimlerini dikkate almas gerektii aktr. almamzn gerek imalat sanayinin genelini inceleyen bu blmnde, gerekse de sektrlerin tek tek analiz edildii ilerleyen blmlerinde, sektrel rekabetilii ve sektrn durumunu en kapsaml ekilde ele alabilecek bir yaklam seilmitir. almamzda, talep koullar; genel olarak talep gstergesi saylabilecek Kapasite Kullanm Oranlar, retim Endeksi, Sektr rnleri Fiyat Artlar ile d talep gstergesi olan hracat potansiyeli ve D Ticarette Rekabet Gc (RCA) Katsaylar yardmyla belirtilmeye allmtr. lgili ve destekleyici sektrler ise Girdi-kt Analizi kullanlarak, ileri ve geri balantlarla incelenmitir. Sektrlerin rekabetilik yapsndaki geliim ise sektrlerin performans analizinde ele alnan kriterler yardmyla ve mmkn olduunca ok sayda deiken kullanlarak gerekletirilmitir. Girdi koullar (daha genel anlamyla retim faktrlerinin temini) ise aktr ki, firmann retim konusu ve kurulu yeri ile yakndan ilikili olduundan, bizim almamzn detaynn ok daha zerinde bir krlmda incelenmesi gereklidir. Buna karn, Girdi-kt analizi yardmyla, sektr retiminin dier sektrlere olan bamll ile retimin da bamll konusunda yaplan deerlendirmelerin yan sra, kmelenme analizi baznda yaplan sektrlerin blgeler itibariyle younlamas deerlendirmelerinin de genel bir fikir verecei dnlmektedir.
46

Türki̇ye'de İmalat Sanayi̇ni̇n Anali̇zi̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türki̇ye'de İmalat Sanayi̇ni̇n Anali̇zi̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

malat Sanayi ve Ana Sektrlerinin Performans, Yapsal ve Meknsal zellikleri Asndan Deerlendirilmesi

Oktay KKKREMT Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar Mdr

malat Sanayine likin zet Bilgiler

2010 321,652(**) 2,858,485

Deiim (%) 36 31 22 34 34 21 38 57 23 -22 18 -8 14 -10 54 57 0 0 -2 15 17 -

464,901(*) 1,716,817(*) 1,897,521(*) 446,485

565,102(**) 2,293,383(**) 2,538,318(**) 538,506

1,451,036(*) 303,458(*) 76,251(*) 25.1

1,999,812(**) 477,137(**) 93,804(**) 19.7

malat Sanayi Performansndaki Geliime Genel Bir Bak (*)

Tablo 1: Yllar tibariyle malat Sanayiinin Genel Performans Gstergeleri

retim Endeksi X/M (%)

allan Saat Verimlilik Endeksi D Ticaret X+M (Milyon USD)

Fiyat Deiimi (%) 3.2 12.3 4.3 6.4 5.2 6.6

2005-2010 Ortalama 100.9 106.6 107.5

2005-2010 Deiim (%) -1.9 14.5

Grafik 1 SE ve KKO (2006)

Gda, Tekstil, Plastik

Grafik 2 SE ve KKO (2010)

Petrol rnleri, Bilgi lem, Metal Eya, Deri

Grafik 3 Kii Bana retim Deeri ve Verimlilik (2005)

Grafik 4 Kii Bana retim Deeri ve Verimlilik (2009)

Ta Toprak, Plastik, Makine Tehizat, Dier Ulam Aralar

Grafik 5 Sektrel retim Deeri ve Katma Deer (2005) Petrol rnleri

Grafik 6 Sektrel retim Deeri ve Katma Deer (2009)

Grafik 7 Kii Bana Katma Deer ve Katma Deer Oran (2005)

Basm Yayn, Makine Tehizat, Elektrikli Makine, Ttn, Ta Toprak Plastik, Kt

Grafik 8 Kii Bana Katma Deer ve Katma Deer Oran (2009)

Aa, Metal Eya, Deri, Basm Yayn, Tekstil, Tbbi Aletler

Tablo 4: 2006 Yl Sektrlerin Kriter Baznda Sra Deerleri

Tablo 5: 2007 Yl Sektrlerin Kriter Baznda Sra Deerleri

Tablo 6: 2008 Yl Sektrlerin Kriter Baznda Sra Deerleri

Tablo 7: 2009 Yl Sektrlerin Kriter Baznda Sra Deerleri

Tablo 8: 2010 Yl Sektrlerin Kriter Baznda Sra Deerleri

Konfeksiyon ve krk ileme

Kimyasal madde ve rnleri

Plastik ve kauuk rnler

Bro, muhasebe ve bilgi ilem makineleri

Elektrikli makine ve cihazlar

Radyo, TV vb. cihazlar

Tbbi, hassas ve optik aletler ve saat

Motorlu kara tat, rmork vb.

Dier ulam aralar

Mobilya ve dier rnler

Tablo 10: Sektrlerin Yllar ve Dnem tibariyle Genel Performans Sralar

Elektrikli makine ve cihazlar

Plastik ve kauuk rnler

Motorlu kara tat, rmork vb.

Mobilya ve dier rnler

Tbbi, hassas ve optik aletler ve saat

Kimyasal madde ve rnleri

Dier ulam aralar

Konfeksiyon ve krk ileme

Bro, muhasebe ve bilgi ilem makineleri

Radyo, TV vb. cihazlar

Tablo 16: Dzey 2 Blgelerine Gre Sektrlerin Kmelenmesi

Yldz Ald Kriter()

TR21 (Tekirda, Edirne, Krklareli)

TR22 (Balkesir, anakkale)

TR32 (Aydn, Denizli, Mula)

TR33 (Manisa, Afyon, Ktahya, Uak)

TR41 (Bursa, Eskiehir, Bilecik)

TR42 (Kocaeli, Sakarya, Dzce, Bolu, Yalova)

464,901() 1,716,817() 1,897,521(*) 446,485

565,102() 2,293,383() 2,538,318(**) 538,506

1,451,036() 303,458() 76,251(*) 25.1

1,999,812() 477,137() 93,804(**) 19.7