LETME EKONOMS

Pof.Dr.Dilek Emirolu Su rnleri Fakltesi Yetitiricilik Blm

letme Bilimi
letmelerin kuruluu, finansman, retim aralarnn salanmas, retilen mal ve hizmetlerin pazarlanmas, rgtlenip, ynetilmeleri ve parasal olaylarn izlenmesi konularn ele alp inceleyen bir bilim daldr.

letme
nsan gereksinmelerinin karlanmas iin mal ve/veya hizmet retiminin gerekletirildii ekonomik birimlerdir. letmeler gnlk yaantnn nemli bir parasn oluturmakta, insan gereksinimlerinin byk bir blmn karlamaktadrlar. Bu iletmeler eitli trlerde ve byklkte bulunmaktadr. Bir lke ekonomisini oluturan ve saylar yzbinlere hatta milyonlara varan iletmeler ekonominin hcreleri gibi dnlebilir.

letme retim faktrlerini bir araya getirerek pazar iin iktisadi mal ve hizmet reten ve/veya pazarlayan ekonomik, teknik ve hukuki birimler olarak tanmlanabilir. Burada zerinde durulmas gereken konular vardr. - iletmeler bakalarnn ihtiyalarn karlamak zere mal ve hizmet retirler

- letmeler iktisadi mal ve hizmet retirler. ktisadi mal ve hizmetlerin zellii fayda yaratmalar ve kt olmalardr. - letmelerin bu retimi gerekletirebilmeleri retim faktrleri ad verilen emek, doa, sermaye ve bilginin bir araya getirilmesine baldr. - letmeler kar amal rgtlerdir.

retim eleri
Gereksinmelerin karlanmas amacyla mal ve hizmet retiminde yararlanlan, bir lkenin sahip olduu temel kaynaklardr.
Emek Giriimci Sermaye Doal Kaynaklar Teknoloji

Emek
Emek faktr, retimi gerekletirenlerin fiziksel ve dnsel katklarn ierir. Bir inaat iisi kas gcn ya da fiziksel gcn kullanr. Bu inaatn mhendisi ise, dnsel bir emek ortaya koymaktadr. gc esi ile birlikte ele aldmz giriimci retim faaliyetinin gerekletirilmesinde nemli rol oynar.

Giriimci
Mal veya hizmet retimi iin retim elerini bir araya getirilmesini salayan kiidir. Giriimcinin temel amac kr elde etmektir. Buna karlk retim faaliyetlerinden doabilecek riski de stlenir.

Sermaye (Kapital)
Mal ve hizmet retimini destekleyen servet, sermaye (kapital) adn alr. Sermaye, retimde yararlanlan para ve parasal deeri olan her tr donanm ifade eder. Paraya dnebilen hisse senedi, bono gibi deerler ya da bir fabrikadaki makine, bina, ara-gere sermaye olarak nitelenir. Sermayeyi; retilmi retim faktr olarak tanmlamak olasdr.

Sermaye (Kapital)
Mal ve hizmet retimini destekleyen servet, sermaye (kapital) adn alr. Sermaye, retimde yararlanlan para ve parasal deeri olan her tr donanm ifade eder. Paraya dnebilen hisse senedi, bono gibi deerler ya da bir fabrikadaki makine, bina, ara-gere sermaye olarak nitelenir

Doal Kaynaklar
Doadan elde edilen, dorudan veya ilenerek kullanlan her tr maddeyi ierir. Temel doal kaynaklar toprak, su, mineral maddeler ve aralardr. Ekonomik bir kaynak olarak doa, nicelik olarak ve ierdii hammadde asndan snrldr, arttrlmas, belli bir dzeyin stne karlabilmesi sz konusu deildir. Bu retim faktrnn iletmeler tarafndan zenli olarak kullanlmas, kendi karlar ve insanln karlar iin kanlmazdr.

Teknoloji
Mal ve hizmet retimi iin kullanlan yntemlerdir. nsann almasn gelitirmek ve retim yeteneini arttrmak iin, bilginin retilmesi ve uygulanmas olarak da tanmlanabilir. Gelimi bir teknoloji, daha yararl ve yksek nitelikli mallarn, daha etkili yollarla retimini salar.

letmenin Amalar
Temel Amalar: letmenin baarl Kar olmasnda ve salkl Topluma Hizmet kararlar almasnda temel koul, neler yapacann zel Amalar: Uzun dnemli byme bilinmesidir. Tketicilere nitelikli mal letme faaliyetlerinin sunma balangcnda, amalarn alanlara uygun cret net ve gereki olarak verme belirlenmesi iletmeler Toplumsal sorumluluk iin yaamsal nemdedir. evreyi koruma

LETMENN FONKSYONLARI
Bir iletmede ok farkl nitelikte faaliyetler gerekletirilmektedir. Bu faaliyetler iletmenin iinde bulunduu sektre gre farkllk gstermekte, iletmenin byklne gre bamsz departmanlar halinde gruplandrlmakta veya gruplandrlmamaktadr.

Genel anlamda bir iletmede gerekletirilebilecek farkl nitelikteki fonksiyonlar yle belirtilebilir: -retim -pazarlama -finansman -insan kaynaklar -muhasebe -ar-ge -halkla ilikiler -ynetim -tedarik

letmelerin evre likileri ve Sorumluluklar

evre: Sermaye sahipleri, yneticiler, personel, rgt kltr gibi unsurlardr. D evre: Devlet ve yasalar, tketiciler, toplum yaps ve kltr, rakipler, tedariki iletmeler, dier iletmeler, fiziksel koullar vb. unsurlardr.

 Bu fonksiyonlardan retim, pazarlama, insan kaynaklar ve finansman fonksiyonlar iletmenin temel fonksiyonlarn oluturmaktadr. Ynetim ise iletmenin genel fonksiyonudur. Ynetim dier btn fonksiyonlara yneliktir. letmenin btn fonksiyonlarnn planlanmas, rgtlenmesi, yneltilmesi, koordinasyonu ve kontrol; dier bir ifadeyle ynetimi sz konusudur. Dier fonksiyonlar ise iletmenin yardmc fonksiyonlar olarak kabul edilmektedir

LETMENN EVRES
letmenin evresi, iletmenin snrlar dnda kalan ancak onun faaliyetlerini etkileyen her ey olarak karmza kmaktadr. letmenin yap ve ileyiini etkileyen evresel unsurlar yakn evre ve genel evre ile bu evrelerde yer alan faktrlerin kresel boyutunu ifade eden kresel evre olarak grupta incelenebilir.

GENEL EVRE: letmenin faaliyetleri zerinde dolayl bir etkiye sahiptir. Bu kapsamda yer alan faktrler unlardr: -teknolojik evre -sosyo-kltrel evre -politik evre -ekonomik evre -doal evre

LETMENN YAKIN EVRES: Tketiciler, finans kurulular, sendikalar, tedarikiler ve rakiplerden oluur. Bu kurum ve kurulular iletmenin faaliyetleri zerinde dorudan etkilidirler.

Ekonomik Sistemin leyii

 letmenin retim iin dier iletme ve kurululardan retim faktr tedarik etmesi, rettii mal ve hizmetleri, dier iletme ve nitelere satmas, retim sonunda retime katlan faktrlerin paylarn datmak, ekonomik sistemde iletmeler, kurumlar vs. tketiciler arasnda srekli deer akna yol aar. retim faktrleri piyasasnda tketiciler ve dier iletmeler retim faktrlerini oluturan igc, sermaye ve doal kaynak sunmakta, bunlarn karlnda cret, faiz ve rant geliri almaktadr. Tketim mallar piyasasnda, iletmeler retim faktrleri piyasasndan aldklar retim faktrlerini kullanarak rettikleri mal ve hizmetleri bu piyasaya satmaktadr.

letme ile ilgili kar Gruplar

 kar gruplar iletmelerin etkiledii kiiler veya gruplardr. Baka bir deyile iletmelerin sorumluluk tad gruplardr. Bu gruplara rnek olarak mteriler, alanlar, kredi verenler, tedarikiler, devlet, iletme sahipleri ve kamu gsterilebilir.

 kar gruplarnn banda mteriler gelir. letmelerin varl mterileri tatmin edecek mal ve hizmetleri retip pazara sunmasna baldr. Artk lkemizde tketicileri koruma n plana km olup saygn firmalarda mteri memnuniyeti nem kazanmtr. letmelerin alanlara kar da sorumluluklar vardr. alanlarn maddi-manevi tatmin edilmesi gerekir. Gnmzde alanlarn haklarn koruyabilmeleri iin birok kanun karlmtr. letmelerin z varln salayan iletme sahiplerine de baz sorumluluklar vardr. letme sahipleri sadece kar amal deil sayg grme, toplumsal prestij gibi zel amalar olduu iin iletmeler sahiplerinin beklentilerini karlamaldr.

 Kamu nemli bir yere sahiptir. nk okul, cami, salk oca, park, ocuk bahesi vb. yaplmasna yardm etmek, kltrel ve eitim faaliyetlerine katkda bulunmak ve destek olmak sosyal sorumluluk bilincine sahip bir iletmenin saysz sorumluluklarndan bazlardr. Tedarikiler iletmeye mal ve hizmet salayan kurululardr. Tedarik kaynaklar gvenilir olmaldr. Bu nedenle kazanmak iin tedarikilerin kazanmasna izin verilmelidir. Ucuz ve kaliteli rn ve hizmet isteniyorsa tedarikilere olan ykmllkler yerine getirilmelidir.

 Kredi veren bankalar, finans kurulular vb parasal kaynak salayan kurululara kar ykmllkler yerine getirildii srece firmalar kredi bulabilir. Devlete vergi vermek, alanlarn sigorta primlerini yatrmak, i gvenliine nem vermek devlete kar sorumluluklardan bazlardr.

letmelerin Snflandrlmas
letmeler literatrde eitli alardan snflandrlmaktadr. Kimi snflandrma ekilleri; A. Ulusal Ekonomi Ynnden : 1.retici letmeler 2.Hizmet iletmeleri 3. Satc letmeleri (Pazarlama Kurumlar)

retici letmeleri
Genellikle mal veya fiziksel rn reten tarm, inaat ve sanayi sektrlerinde faaliyetlerini srdren iletmelerdir. rnein,balk, kabuklu gibi su rnleri reten,domates, patates, buday, gibi bitkisel rnleri reten iletmeler; yol, kpr, baraj, konut yapm ileriyle uraan inaat iletmeleri; her trl tekstil rnleri, demirelik, imento, gbre, makine, buzdolab radyo, televizyon, sabun, deterjan, kt, kalem gibi dayankl ve dayanksz mallar reten iletmeler bu gruba girer.

Hizmet letmeleri
Bunlar bir hizmetin yerine getirilmesi veya hizmet retimi ile uraan iletmelerdir. rnein, berber dkknlar, lokantalar, oteller; doktor, avukat, mali mavir brolar; banka, sigorta irketleri; tama ve depolama irketleri; elektrik, havagaz, su ve salk hizmetlerini yrten iletmeler gibi .

Satc letmeler (Pazarlama Kurumlar)

Genellikle ticaret sektrnde alan toptanclk, yar toptanclk ve perakendecilik yapan iletmelerdir. Bunlar ou kez retici iletmelerin ve bazen de hizmet iletmelerinin mal ve hizmetlerini tketicilere aktaran toptanc, yar toptanc, perakendeci komisyoncu gibi pazarlama kurumlarndan oluurlar.

alma Konularna Gre letmeler

(Ura Ynne Gre):

1 . Tarmla uraan iletmeler 2 . Sanayi ile Uraan letmeler 3. Ticaretle uraan letmeler 4. Ulatrma ve haberleme ile uraan iletmeler 5. Finansal Kurumlar 6. Serbest meslek ve hizmetler

 Tarmla uraan iletmeler: iftilik ve hayvanclk, ormanclk ve balklkla uraanlar Sanayi ile Uraan letmeler: Madencilik, imalat, elektrik, havagaz, su gibi. Ticaretle uraan letmeler: Mal ve hizmet ticareti yapan iletmeler Ulatrma ve haberleme ile uraan iletmeler: Kara, deniz ve hava tamacl, posta, radyo ve TV ve basn alanlarnda alan iletmeler Finansal Kurumlar: Banka, sigorta, bankerlik vb. alanlarnda alanlar Serbest meslek ve hizmetler: eitli serbest meslekle uraan iletmeler. Doktor, a, berber, terzi, emlak.

Mlk yelii Adan letmeler

1. zel 2. Kamu 3. Karma 4. Yabanc sermayeli letmeler

 zel letmeler: retim aralarnn mlkiyeti zel kiilerde olan iletmelerdir. Kamu letmeleri: Sermayesinin tm devlete ait iletmelerdir. Karma retim aralarnn mlkiyeti hem kamuya hemde ahslara ait olan iletmelerdir. Yabanc Sermayeli letmeler: retim aralarnn mlkiyeti baka lke giriimcilerinin olan iletmelerdir.

LETMEDE KARAR ALMA

Bir iletmede karar alma en nemli olgudur.Bir iletmenin baars yerinde ve doru kararlara baldr. Kimi kaynaklarda iletmecilik bir karar alma bilimidir diye ifade edilmektedir. Karar, bir sorun yada durum karsnda belirli bir ama dorultusunda dnlebilen zm yollar yada eylemin seilmesidir.

Kararlar karakterize eden kavramlar:

-sre -balant -deerlendirme -rasyonalite Sre : Kararlar gemiten gelecee bir sre kavram iinde oluur. Karar sreci iinde, -problemin olutuu gemi zaman -zme ynelik seeneklerin bulunduu imdiki zaman -zme ulalmas ynndeki beklentileri ifade eden gelecek zaman, yer alr.

 Balant: kararlarn genelde gelecee ynelik birok kararlar gerektirdii, ayrca gelecekteki kimi kararlar da balad da bilinmelidir. Deerlendirme: iletme yneticileri genellikle iletmenin o gnk durumunu deerlendirerek gnlk kararlar alrlar ve uygularlar. Ancak iletmenin performansn ykseltmesi kukusuz daha ok gelecee ynelik deerlendirmeler yaplarak bu ynde iletme yneticisinin kararlar retmesiyle olasdr.

 Rasyonalite: karar alnrken zamanla balantl ve aklc (rasyonel) olmak gerekir. Alnan karar iletmenin yararna sonular douracak trden olmaldr. Bu da yneticinin akl ve mantkla eylem koymasna baldr.

KARAR TRLER
-kiisel ya da iletmeye ilikin kararlar -temel ve gnlk kararlar -programl ya da programsz kararlar

1. Kiisel ya da iletmeye ilikin kararlar

Kiisel kararlar yneticinin kendine zg ve iletmeyi balamayan kararlardr. Bu tip kararlar ou zaman iletmeyi dorudan balamasa da iletmeyi ilgilendirir. rnein izin kullanmak, bir tbbi operasyon ya da iten ayrlma gibi yneticinin kiisel ve zel kararlar iletmeyi ilgilendirmektedir. letmeye ilikin kararlar ise yneticinin iletmedeki fonksiyonuna gre almakta olduu kararlardr. Ayrca bu tip kararlarda yetki ve sorumluluk alan da nemlidir.

Temel ve gnlk kararlar

Temel kararlar iletmenin geleceine ynelik kolaylkla dnlmeyecek kararlardr. Bunlar , -uzun erimli -yatrm ve byk harcamalar gerektiren -iletmenin gelecekteki performansn etkileyen kararlardr. Gnlk kararlar rutin ilerle ilgili etkileri snrl ve gnlk alma ve retime ilikin kararlardr.

Programl ve Programsz Kararlar

Yneticinin iletmede almalar srasnda her zaman iin karlat ve ounlukla tekrarlanan ayrca karar almada zorluk ekmedii kararlara programl karar denilmektedir. Programl kararlarn yannda iletme yneticisinin ; -tanmn kolayca yapamad -zm iin yeni kararlar gerektiren -karar almada glk ektii olaylar, programsz kararlar gerektirmektedir.

Kararlarn zellikleri
-Kararlarn iletmedeki retime etki dereceleri bakmndan ncelikleri vardr. Btn kararlar iletme gelirine etki etme bakmndan ayn nemde deildir. rnein bir kltr balkl iletmesinde balklara verilecek yemin markas zerinde karar vermek 2. Derecede nemde kalabilir. -kimi kararlar tekrarlanabilir, deitirilebilir kimi kararlarn ise tekrar olas deildir. rnein; Bir kltr balkl iletmesinde fiziki planlamada su akn ikinci bir kez dzenlemek olduka gtr. retilen balk trn tekniin elverdii lde belirli bir retim periyodu sonunda deitirebilirsiniz. Alnan yemin firmas ise her zaman deitirilebilir.

 -kimi kararlar geciktirilebilir kimisi ise acildir. rnein; Bir kltr balkl iletmesinin yurt dna verecei balk larvas ya da yavru balk sipariinde zaman geirmemesi gerekir. Ancak yem deposunun yerini deitirme ynnde verilecek karar olduka geciktirilebilir. -kimi kararlar bol seenekli kimi kararlar ise seeneksizdir. rnein alaca yemin firmas iin birok alternatif karsna karken, retim periyodunu semek iin bir alternatif yoktur.

KARAR ALMA AAMALARI

Fikrin douu, dnce aamas Analiz ve sentez aamas Karar alma aamas Uygulama aamas Sorumluluu ve riski yklenme aamas

Fikrin douu, dnce aamas

zlmesi gereken bir problemin olup olmadn problem varsa bunun boyutlarn ortaya koymaktr. Kimi sorunlarn zm iin gzlemlerde bulunmak, bilgi toplamak, zmler hususunda mevcut seenekler bu aamada deerlendirilir.

Analiz ve sentez aamas

Elde edilen ham bilgileri deerlendirmek iin analize tabi tutmak ve sorunlar zmeye yarayacak ekilde sentezleyerek yararl sonular biimine getirmek gerekir. Bu aama fikrin ve olas uygulama biimlerinin tartlmasn kapsar. letmede hogrl bir ortam oluturularak yapc, retici fikirlerin kolayca yeermesi salanabilir.

Karar alma aamas

Analiz ve sentez sonucunda elde edilen veriler deerlendirilerek problemin zm ynnde kimi kararlar alnr, yaplacak iler planlanr.

 Uygulama aamas: Bu aama karar alma srecinin bir sonucu, alnan kararlarn gerekletirilmesi ilemidir. Sorumluluu ve riski yklenme: Kararlarn uygulamas srasnda ve sonucunda ortaya kacak kar-zarar veya sorumluluk vs. gibi riskler stlenilir