HAVA KRLL KONTROL MHENDSL

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR

Yrd.Do. Dr. Fatma ESEN

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR

1.Partikllerin Tanm

Partikller; yanma, sanayi prosesleri ve doal kaynaklardan atmosfere verilen kat veya sv halde bulunabilen maddelerdir. eitli partikllerin tanm aada verilmitir: Partikler Madde: Atmosferde veya bir gaz ktlesinde, moleklden byk (>0.0002m) ve 500m'den kk kat veya sv halde bulunan maddelerdir.
Aeresol: Gaz ortamnda kat veya sv halde bulunan mikroskobik partikllerin bir dalmdr. Boyutlar ok kk olduundan atmosferde asl halde bulunurlar.

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR Toz: Mikron (m) boyutunda, kolloidden daha byk, havada geici bir sre askda kalabilen kat partikllerdir. Uucu kl ve mekanik ilemler neticesinde meydana gelen partikller bu gruba dahildir. Uucu Kl: Yanma neticesinde meydana gelen ve baca gazlar iinde bulunan ince kl partiklleridir. Bu partikller yanmam yakt (karbon) ierebilirler. Sis: Mikroskobik su damlacklarndan oluan gzle grlebilen aeresollerdir. Fme: Youma, sblimasyon veya kimyasal reaksiyon neticesinde teekkl eden, genellikle 1 m'den kk partikllerdir (sigara duman, metalrjik proseslerden kan CuO, ZnO vb fmeleri).

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR

Mist: Havada kendi arl ile decek byklkte olan sv damlacklarn dalmdr. Duman: Tam olmayan yanma neticesinde oluan, genelde karbon ve dier yanabilen maddelerden meydana gelen aeresollerdir. Kurum: Yanma neticesinde oluan paracklarn birlemesinden (aglomerasyon) meydana gelen ve tam olmayan yanma neticesinde oluan katran ihtiva eden partikllerdir.

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR Uygun bir partikl toplama cihaz tasarm iin; Toplanacak partikller (partikl karakteristikleri), Partiklleri tayan gaz akm (atk gaz), ve Atk gaz reten proses (proses artlar) hakknda baz bilgilere ihtiya vardr.

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR nemli partikl karakteristikleri, partikl boyutlar, boyut dalmlar, ekilleri, younluklar, yapkanlklar, andrclklar, reaktiflikleri ve zehirlilikleri gibi parametreleri iermektedir. Gaz akm karakteristiklerinde basn, scaklk, viskozite, nemlilik, kimyasal bileim ve patlayclk parametreleri tasarmda nem tayan parametrelerdir. Proses artlarnda ise gaz akm debisi, partikl yk (gaz akmndaki ktlesel partikl konsantrasyonu), istenilen giderme verimi ve msaade edilebilen basn kayb (partikl kontrol cihaznn girii ile k arasndaki basn fark) nemli tasarm parametreleridir.

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR

Partikller kimyasal olarak dzgn bir yap ve dalma sahip deildir. Yukarda da ifade edildii gibi eitli yap ve ekillerde bulunabilmektirler. Bu sebeple eitli boyutlardaki partikller iin deiik toplama (giderme) verimlerinden bahsetmek ve bu temelde partikl toplama cihaz tasarlamak gerekmektedir. eitli boyutlardaki partikller ve bu boyut aral iin uygun toplama cihazlar basite ekil 1de gsterilmektedir.

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR

keltme odalar n artma Siklonlar Torbal filtreler Elektro filtreler Islak artclar 0,001 0,01 0,1 1 10 partikl ap, dp (m) 100 leri kademe artma >99,99

1000

10.000

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR 1.2. Partikl Ebatlar Partikller optik veya elektron mikroskobu altnda incelendiinde, bilhassa kat toz ve fme partikllerinin genellikle baz kristal yaplar haricinde dzensiz bir yapya sahip olduklar grlmektedir.

Mist ve spreylerde bulunan sv partikller ise, byk ebatlarda dzensizlikler grlmesine ramen, genelde kre eklindedir. Partikllerin younluklar ise 0.5-6.5 gr/cm3 arasnda deiebilir. Hava kirliliinin youn olduu ehirlerde ise genellikle 1.5-3.0 gr/cm3 arasnda deitii tespit edilmitir. Partikl ebatlar iin aadaki tanmlar yaplabilir:

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR 1) zdm ap (Tahmini ap): Mikroskobik bak dzlemine paralel olarak uzanan partikl izdm (n kesit alan) ile ayn alana sahip olan bir dairenin apdr. 2) Edeer ap: Partikl hacmine eit hacimde bir krenin apdr. 3) Aerodinamik ap: Partikl kelme hz ile ayn hza sahip olan birim younluktaki (1 gr/cm3) bir krenin apdr. 4) Stokes ap: Partikl kelme hz ile ayn hza ve ayn younlua sahip olan bir krenin apdr.

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR

2. Dane Dalmlar, Frekans ve Kmlatif (Eklenik) Dalm

Herhangi bir partikl tutma cihaznn boyutlandrlmasn ve verimini hesaplarken tutulacak olan partikllerin ebat dalmn (size distribution) bilmek gerekmektedir. Bu amala kullanlan dalmlardan biri partikllerin "ktle dalm"dr. Bu dalm deneysel yollarla tayin edilir. Partikl ebat dalmn deneysel yolla tespit etmenin bir yolu da Basamakl Ayrtrc (Cascade impactor) denilen bir cihazn kullanlmasdr. Cihazn basite yaps ekil 2de gsterilmektedir. Prensip olarak kum numunelerini ayrtran ve boyutlandran eleklere benzer ekilde atk gaz iindeki askdaki partiklleri ayrarak boyutlandrr.

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR Ancak bu cihazda partikller; fiziksel aplarna gre deil de aerodinamik aplarna gre ayrlrlar. Artlmas dnlen atk gaz numunesi stten cihaza verilir. Atk gaz aa doru inerken eitli boyutlardaki deliklerden ve arpma plakalarndan geer. Cihaz iinde gaz akm boyunca dizilen delikler giderek azalan apta boyutlandrlm ve arpma plakalar da deliklere yaklaan mesafelerde dizilmitir. Bu ekilde dizilen plakalar, bulunduklar kademelerde giderek azalan aptaki partiklleri toplarlar. Deney sonucunda plakalarda toplanan partikllerin boyutlarna gre nispi arlklar partikl boyut dalmn vermektedir.

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR

Gaz akm

1. kademe

dp azalyor

2. kademe

3. kademe

4. kademe Filtre

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR Partikl Tutma Yntemleri 1- Yzeye arpma (Ktlesel arpma, Impaction),

2- Byklnden dolay yzeyde tutunma (Interception),

3- Kk partikller rastgele hareket ederken arptklar yzeyde tutunurlar (Difzyon)

PARTKLLERN TUTULMASINDA TEMEL KAVRAMLAR

Partikl dalm;
Ktlesel, Saysal Olarak ifade edilebilir,

Partikl dalm;
Fraksiyonel veya frekans deerlere, Kmlatif deerlere Dntrlebilir.