ARHITEKTURA U DOBA TEORIJE Miko uvakovi

Sintagma, arhitektura u doba teorije, ukazuje na raspravu o ulozi i funkcijama teorije, tj. teorijskih identifikacija u proizvodnji, razmeni i potronji arhitekture, tj. konstruisanja i izvoenja ivotnog sveta. Poststrukturalistike teorije s varijantnim usmerenjima prema teoriji medija, teoriji tela, teoriji pogleda, pragmatizmu, hermeneutici, psihoanalizi, tehnoteoriji, novoj fenomenologiji, teorijama kulture ili biopolitici, tvore obrt od tumaenja arhitekture kao iskustveno centriranog problema estetsko-formalno-utilitarno-tehnikog izvoenja ivotnog prostora. Po tim novim heterogenim pristupima arhitektura je najee interpretirana kao sloeni viemedijski materijalni tekstualni dogaaj. Ona je viemedijska jer se posmatra ne samo kao pasivni prostor nastanjivanja, nego kao heterogeni ideoloki instrumentarijum konstituisanja interaktivnog, ivotnog i komunikacijskog drutvenog trenutka i drutvenih realnosti. Arhitektura je materijalna, ne samo po tome to se oblikuje graevinski materijal za gradnju, nego prvenstveno po tome, to je determinisana drutvena praksa planiranja, izvoenja i gradnje drutvene realnosti. Arhitektura je tekstualna jer je strukturirana kao sistem znakova u sloenim komunikacijskim i egzistencijalnim dogaajima. Tekstualna je u onom smislu u kojem je tekst modus proizvodnje vizuelnih, verbalnih, bihevioralnih, prostornih, ekranskih, objektnih itd. znaenja. Ona je dogaaj jer se viemedijska tekstualna pojavnost arhitekture odigrava u vremenskim intervalima konstituisanja individualne i kolektivne svakodnevice. Arhitektura nije estetski i estetiki idealitet izveden analogno konceptu autonomnog modernistikog umetnikog dela. Arhitektura je instrument i efekt instrumentalizacije konstituisanja pluralne (po anFransoa Liotaru), ideoloki odredive realnosti (po Luju Altiseru /Louis Althusser/). Ona je dogaaj specifinih kritinih drutvenih praksi (teorije oznaiteljske prakse po Juliji Kristevoj) i pozicioniranja subjekta u polju razlikovanja subjektivnosti i racionalnosti (psihoanalitike teorije u tradiciji aka Lakana). Arhitektura je materijalni simptom konstituisanja drutvenog i politikog (po Fredriku Dejmsonu, Martinu Deju (Jay), Slavoju ieku, Borisu Grojsu, seksualnog (razliite frojdovske i lakanovske tradicije, kulturalne studije), obiajnog (teoretizacije arheologije znanja po Mielu Fukou), tehnolokog (prema anu Bodrijaru, Polu Viriliu, Feliksu Gatariju /Flix Guattari/) ili umetnikog (prema Viktoru Burginu) diskursa. Arhitektura je i poligon uspostavljanja relativnih kulturalnih pozicija izmeu civilizacijskih centara i margina (od Deridine dekonstrukcije metafizike, do postkolonijalnih kritikih studija Edvarda Saida /Edward Said/). Postmodernistike teorije arhitekture se ukazuju kao otvaranja poststrukturalistikih pristupa u drutvenom okviru koji sebe identifikuje kao postistorijski i postmetajeziki. To znai da se interpretacija arhitekture ne izvodi u odnosu na kontinuiranu i usmerenu istoriju razvoja modernosti; arls Denks pie o smrti moderne arhitekture. Interpretacija arhitekture izvodi se u odnosu na razliite i nekonzistentne istorijske i geografske arhitektonske i umetnike tragove koji postaju referentni, kako za postmodernog arhitektu (Aldo Rossi, Robert Venturi, John Hejduk, Bernard umi, Peter Ajzenman, arls A. Denks, Rem Kolhas, Majkl Grejvs /Michael Graves/, Roders /Richard Rogers/, Renzo Piano, Arata Isozaki), tako i za teoretiara koji prelazi preko pojavnih ili tekstualnih prezentacija arhitekture u polju kulturalne analize (or Bataj /Georges Bataille/, Rolan Bart, Miel Fuko, ak Derida, Feliks Gatari, il Delez /Gilles Deleuze), an-Fransoa Liotar, an Bodrijar, Pol Virilio, Fredrik Dejmson). Postmoderna teorija arhitekture (arls Denks) prvenstveno se bavi mekim, slabim ili tangencijalnim (Ignasi de Sol-Morales), a to znai vieznanim i decentriranim prepoznavanjem i poetikim sugerisanjem eklektinog citatnog i kolanog interpretiranja relativnih kontekstualizacija (Aldo Rossi, Majkl Grejvs, arls Mur) i dekontekstualizacija (Frenk Geri, Zaha Hadid, Daniel Libeskind /Liebeskind/) arhitektonskog dela u postistorijskom, informacijskomedijskom ili globalizujuem drutvu u kojem se paradoksalno suoavaju regije, multikulturalni, internacionalni i nomadski uzorci (ak Derida, Bernard umi). Teorijska interpretacija je nomadska, to znai da se ukazuje u permanentnom premetanju ili odlaganju (diffrAnce) stajalita/gledita arhitektonske proizvodne i teorijske interpretacije. Pri tome, teorijska interpretacija nije veliki metajezik sinteza novog kanona gradnje, kakav je bio kod arhitekata-teoretiara moderne (Gropius, Le Korbizije, Rajt). Naprotiv, u pitanju je mnotvo prolaznih, plutajuih i prelaznih diskursa koji

istovremeno tumae pitanja o arhitekturi i stvaraju atmosferu arhitekture u postmodernom tehnolokom vremenu (Rem Kolhas, Frenk Geri, Bernard umi, Antoan Predok /Antoine Predock/). Arhitektura je u studijama kulture (cultural studies) vaan uzorak za prouavanje, interpretiranje i proizvodnju mogunosti prikazivanja mikrosocijalnih i svakodnevnih izvoenja, funkcija i efekata produkovanja ivotnog prostora u globalnom postindustrijskom i postblokovskom svetu. Kulturalne studije prelaze s makro sociolokih prouavanja arhitekture kao drutvene i istorijske pojave hegemone zapadne civilizacije na pitanja o mikrostrukturama i mikrokonstrukcijama kulturalnih identiteta (geografskog, rasnog, etnikog, regionalnog, klasnog, religioznog, rodnog, generacijskog itd). Raspravom konteksta arhitekture, od mikro elije sobe do makrogeopolitikog urbanizma, dolazi se do problematizovanja kako se u specifinom vetakom prostoru konstituiu, reflektuju ili predstavljaju razliiti kulturalni identiteti (Meri Mek Leod /Mary McLeod/, Zejnep elik /Zeynep Celik/). Na primer, kako se, etniki ili profesionalno statusni, odnosno, rodni (gender) individualni i mikrokolektivni identiteti izvode u odnosu na intimni ili javni arhitektonski prostor (Lin Brezlin /Lynne Breslin/, Suzan Tore /Susan Torre/). Takoe, kulturalne studije problematizuju uslove prenosa geografskih arhitektonskih identiteta iz kulture u kulturu. Kulturalne studije su grupe teorija koje imaju interpretativnu akademsku funkciju, ali i poetiku funkciju u arhitektonskom stvaranju, kao i funkciju instrumenta aktuelne globalizujue politike (Majkl Hart, Antonio Negri). Teorije tehnokulture polaze od globalnog preobraaja savremenog sveta elektronskom ili, metaforino reeno, digitalnom obradom, konstrukcijom i izvoenjem novog vetakog tehnosveta. Novi vetaki tehnosvet nije projektivna metafora budueg drutva i njegove arhitekture, nego sama aktuelnost u kojoj ivi i deluje savremeni ovek. Taj svet je svet koji posredovanjem pomagala (maina, instrumenata, proteza) prelazi iz faze obrade prirodnih resursa u materijalne proizvode i, zatim, iz faze proizvodnje, distribucije, razmene i potronje informacija u konstruisani svet modifikacija ljudskog stvorenja, u stvorenje koje je u feed-back odnosima s tehnolokim sistemima. U tehnoteorijama se postavljaju bazine zamisli da je i prirodni svet ljudska medijska konstrukcija ili, barem, artikulacija. Arhitektura se vie ne tumai kao skup proizvedenih objekata, nego kao sistem maina koje realizuju aktuelnu i virtuelnu egzistencijalnu realnost ljudskog tela koje postaje kibernetiki integrisano u ivotni prostor (il Delez, an Bodrijar, Pol Virilio). Postavljaju se pitanja o cyborgu, virtuelnoj realnosti (Virtual Reality), sloenim elektronsko-arhitektonskim protezama kojima ljudsko telo biva produeno u prostorno-vremenskim mogunostima egzistencije. Tehnoteorija kao da pokazuje da je istorijska arhitektura postala materijal za softverske simulacije realnog i fikcionalnog prostora egzistencije. LITERATURA:
Alison, J, Brayer, M-A, Migayrou, F, Spiller, N. (eds), Future City Experiment and Utopia in Architecture, Thames & Hudson, London, 2006. Ballantyne, A, Deleuze & Guattari for Architects, Rutledge, 2007. Benjamin, A. (ed), Philosophy and Architecture (temat), Journal of Philosophy and the Visual Arts, Academy Editions London, St. Martin's Press, New York, 1990. Brunette, P, Wills, D. (eds), Deconstruction and the Visual Arts - Art, Media, Architecture, Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1994. Gausa, M, Guallart, V, Mller, W, Soriano, F, Metapolis Dictionary of Advanced Architecture: City, Technology and Society in the Information Age, Actar editorial, 2003. Grosz, E, Architecture from the Outside Essays on Virtual and Real Space, The MIT Press, Cambridge MA, 2001. Hays, K. M. (ed), Architecture Theory / since 1968, The MIT Press, Cambridge MA, 1998. Leach N. (ed), Rethinking Architecture A Reader in Cultural Theory, Routledge, London, 1997.