KAVRAMA SSTEM

Dner haldeki bir parann hareketini ayn eksen zerinde bulunan dier bir paraya iletmek veya iletilmekte olan bu hareketi istendii zaman durdurmak amacyla kullanlan tertibata kavrama ad verilir. Konumuz olan ve motorlu tatlarda kullanlan kavramalar krank mili ekseninde olmak zere motorla vites kutusu arasna balanm olup, motordan vites kutusuna hareket iletimini salar ve istendii zaman, motor almasna devam ettii halde, bu hareket iletimini durdurur.

1.

KAVRAMANIN GREVLER

Motor alr durumda iken kavrama kavranm olursa hareket motordan vites kutusuna iletilir. Ayn anda, vites kutusu vites durumunda ise motorun hareketi tekerleklere kadar iletilir ve tat harekete geer. Kavrama ayrlm durumda ( hareket iletmez durumda ) olduu zaman motorun hareketi vites kutusuna geemez ve vites kutusu bo durumda olmasa dahi motorun hareketi vites kutusuna iletilmediinden tatn hareketi mmkn olmaz. O halde, vites kutusu vites durumunda olmasna ramen, tat durur halde iken kavrama motorun almasna imkan verir. Kavramann geici olarak motorla vites kutusu arasndaki balanty kesmesinin, vites kutusunda hz durumlarnn deitirilmesindeki nemi byktr. G iletimi durdurulmadan vites kutusu bir hz durumundan dier bir hz durumuna geirilmek istenseydi, g iletmekte olan iki dili basn altnda olacandan bunlarn ayrlmas olduka g olurdu. Vites kutusu bo duruma geldikten sonra, g iletimi devam ederken istenen hz durumuna ait iki diliyi kavrattrmaya almak da dililerinde hasara uramasna sebep olurdu. nk byk bir ihtimalle dndren ve dndrlen dililerin evre hzlar birbirinden farkldr. Bu durumdaki dililerin kavrattrlmaya teebbs edilmesiyle, dilerin birbirine arparak krlmalarna sebep olunur. Kavrama hareket iletmez duruma getirilirse diler zerisindeki basn kalkacandan dilerin birbirinden ayrlmas kolay olur ve vites bo duruma gelince dndren dili serbest hale geleceinden dier bir hz durumu iin kavrattrlacak dililerin evre hzlarnn denkletirilmesi mmkn olur. Bunun sonucu olarak dililer kolayca kavrattrlr.(*) Bundan sonra kavrama tekrar kavram duruma getirilerek motorun hareketi vites kutusu araclyla bir baka oranda tekerleklere iletilir. Dier taraftan bir tatn durur halden belirli bir hzdaki hareket haline hemen geii imkanszdr veya byk bir sarsntya sebep olunur. Bunun gibi dk bir hzdan daha yksek bir hza veya yksek bir hzdan daha dk bir hza aniden geite de byk bir sarsnt meydana gelir ve hareketi ileten paralar ar derecede zorlanarak hasara urarlar. Kavrama ilk hareket esnasnda motorun hareketini vites kutusuna, dolaysyla tekerleklere, tedrici olarak iletir ve tatn harekete geii sarsntsz olur. Ayn ekilde vites durumunun her deitirilmesinden sonra motorla vites kutusunu tedricen balanmasn salayarak, tatn ani hzlanmasn veya ani yavalamasn, dolaysyla sarsntlar nleyerek hareket ileten paralar hasara uratmaktan korumu olur ve tatta bulunanlar olduka rahatsz edici bir durum ortadan kaldrlr.

Bunlardan baka herhangi bir sebeple de olsa motorla vites kutusu arasndaki balantnn kesilmesi gerekebilir. rnein; bir arza nedeniyle vites kutusu bo duruma getirilemeyebilir. Bu durumda tatn tamir yerine kadar ekilmesi srasnda tekerleklerin hareketinin motora iletilmemesi kavramann ayrmasyla mmkn olur. Bu aklamalardan sonra kavramann grevi u ekilde zetlenebilir: lk hareket srasnda motorun hareketini tekerleklere tedricen ileterek tatn sarsntsz olarak harekete geiini salamak. Tat hareket halinde iken vites durumlarn deitirmek iin motordan vites kutusuna hareket iletimini geici olarak kesmek. Gerekli hallerde motorla g aktarma organlarnn balantsn kesmek.

2.

KAVRAMA ETLER

Motorlu tatlarn balangcndan itibaren eitli kavrama tipleri kullanlmtr. Bunlar gelime srasna gre; 1. Srtnme diskli kavramalar 2. Tamburlu kavramalar 3. Tek diskli kavramalar 4. Hidrolik kavramalar 5. Tork konvertrleri Bunlardan ilk iyi sonu veren kavrama tipi konik kavramalardr. Fakat ar olmalar nedeniyle meydana getirdikleri atalet kuvvetinin fazlal vites deitirmeyi zorlatrdndan gelime imkan bulamamtr. Daha sonra yaplan ok diskli kavramalarda ortada bulunan disklerin ok fazla snmalar ve keza ar olular terk edilmelerine sebep olmutur. Bu blmde standart vites kutulu tatlarda en ok kullanlmakta olan tek diskli kavramalar incelenecektir.

3. DSKL KAVRAMANIN ALIMA PRENSB

Kavramann hareket iletmesi, dndren eleman tekil eden dzgn ilenmi iki madeni yzey ile bunlarn arasna skm bulunan dndrlen disk arasndaki srtnme kuvvetiyle olur. Dndren eleman krank miline baldr, dndrlen eleman ise hareketi vites kutusuna ileten priz direkt miline takl bir disk olup srtnme kuvvetini arttrmak iin yzeyi balata ile kaplanmtr. Dndrlen elemann dndren elemanlar arasna sktrlmas yaylarn basncyla olur. Bylece dndren ve dndrlen elemanlar birlikte dnerek hareketi vites kutusuna iletirler. Kavramann hareketi iletmemesi istendii takdirde komuta tertibat araclyla yaylarn bask kuvveti yenilir ve dndren elemanlar arasndaki aralk arttrlarak dndrlen eleman serbest duruma getirilir. Bylece, dndren elemanlar hareketlerine devam ettikleri halde dndrlen eleman durur ve hareket vites kutusuna iletilmez.

4. KAVRAMADA ARANAN ZELLKLER

Yukarda akland gibi, kavramann esas grevi motorun hareketini vites kutusuna tedrici olarak iletmektir. Fakat modern bir kavramada bu grevin yannda aadaki zelliklerin bulunmas istenir; Vites durumlarnn kolay ve sessiz olarak deitirilebilmesi iin kavrama diskinin atalet momenti kk olmaldr. Bunun iinde diskin hafif olmas gerekir. ok byk disklerde kavrama pedalna baslnca disk de zel ekilde frenlenerek vitese geme ilemi sessiz hale getirilir. Krank milindeki burulma titreimlerini vites kutusuna iletmemelidir.

Serbest duruma gemesi iin kavrama pedalna tatbik edilmesi gereken kuvvet az olmaldr. Bakm kolay olmaldr. Ucuza mal olmaldr.

5. TEK DSKL KAVRAMANIN PARALARI

Tek diskli bir kavrama ; volan, kavrama diski, bask plakas, bask yaylar, muhafaza ve bask tertibat olmak zere alt esas ksmdan meydana gelmitir.

A. VOLAN: Motor momentinin dzgnletirilmesi iin kullanlan volan, ayn zamanda kavramann bir parasn tekil eder ve dier kavrama paralar volan zerine taklr. Volann kavrama tarafndaki yzeyi dzgn bir ekilde ilenmi olup dndren elemanlardan birini tekil eder. Piriz direk mili klavuz yatann taklmas iin volann merkezinde bir delik bulunur. Baz hallerde bu yatak krank mili flanna da taklmaktadr. Priz direk milinin motor tarafndaki ucuna desteklik yapan priz direk mili klavuz yata bronz veya bilyal yatak olup, kavrama tertibatnn takl srasnda yalanmas ihmal edilmemelidir. (ekil 1)

Kavramann bir paras olarak volan iin en elverili malzeme dkme demirdir. nk dkme demirin ihtiva ettii grafit zerreleri srtnme esnasnda yalama etkisi gstererek srtnme yzeyinde fazla anmalarn ve derin izgilerin meydana gelmesini nler.

B. KAVRAMA DSK:

Kavrama diski kavramann dndrlen eleman olup yastk disk, frezeli gbek, titreim damperi ve bir ift balatadan meydana gelmitir.

a.

Yastk Disk :

Yastk yksek kaliteli yay eliinden yaplmtr ve srtnmeden dolay meydana gelen 20000C civarndaki scaklklarda zelliinin bozulmamas iin s ilemine tabi tutulmutur. (ekil-2) `de grld gibi, balatalarn perinlendii ksmlar kesilerek bir u bir tarafa, dier u aksi tarafa zere dalgal olarak eilmi ve skma esnasnda esneyebilme kabiliyeti kazandrlmtr. Kavrama balatas skt zaman dz hale gelinceye kadar balatalar birbirine yaklaarak kaymay devam ettirir ve hareketin sarsntsz olarak iletilmesini salar. (ekil-3)`de serbest haldeki bir kavrama diskinin yastk ksmn tekil eden esnek ksm grlmektedir. Srtnme yzeyini tekil eden balatalar yastk diske birbirinden bamsz olarak ayr ayr perinlenmitir.

b.

Gbek :

Kavrama diskinin gbek ksm, elikten veya dkm yoluyla yaplmtr. Gbek, evredeki deliklere taklan titreim yaylar aracl ile yastk diske irtibatl olup ortasndaki delikten, vites kutusuna hareket ileten priz direk miline kamal olarak taklmtr (ekil 4). Kavrama diski priz direk mili zerinde eksenel dorultuda hareket edebilir. Fakat mil zerinde serbest olarak dnemez. (ekil-5)`de priz direk mili ve disk gbei kesitleri grlmektedir.

c.

Titreim Damperi :

Titreim damperi, gbekle yastk disk arasna konmu olan kuvvetli yaylardan meydana gelmitir. Bilindii gibi, bir pistonlu motorun milindeki moment bir devir esnasnda belirli deerler arasnda deiimlere urar ve bu nedenle krank milinde titreimler meydana gelir. Bu titreimlerin g iletme organlarna geii istenmediinden motorla g iletme organlar arasna bir titreim damperi konulmas gerekmitir. (ekil 6)`da grlen kavrama diskinde yastk diskin hareketi yaylar araclyla gbee getiinden gbekle yastk disk, yaylarn esneme miktarna bal olarak, birbirine gre biraz dnebilir durumdadr. Gcn iletilmesi srasnda momentte meydana gelen deiimlere uygun olarak yaylar da alp kapanarak titreimleri azaltrlar. Ar yklerden dolay yaylarn ar skp krlmalarn nlemek iin esneme miktarn snrlayan durdurma pimleri kullanlmtr. Durdurma pimleri belirli bir dnten fazlasna msaade etmez ve yaylar korumu olurlar. Durdurma pimleri dndrme plakas ile yastk diski birbirine balarlar. ekil 6 : Kavrama diski d. Balatalar : Kavrama diski balatalar dndren eleman arasndaki srtnme kuvvetini arttrmak amacyla yastk diskin her iki tarafna perinlenmitir. Balatann srtnme yzeyine alm olan kanallara giren hava, kavrama serbest duruma geldii zaman diskin volan veya bask plakasna yapmasn nler. Ayn zamanda, kanallar kavrama diskinin volan ve bask plakas yzeyine iyi bir ekilde temas etmesini, anmayla meydana gelen tozlarn uzaklatrlmasn ve srtnen yzeylerin soumasn kolaylatrr. (ekil-7)de kavram balatas ve srtnme yzeyine alan kanallar grlmektedir. Balatalar srtnme katsays fazla, basnca ve sya dayankl bir madde olup ayn zamanda volan ve bask plakasnn srtnme yzeylerinin anmalarn azaltacak zelliktedir. Kavrama balatalarnn ou sya kar dayankl olan asbest-fiber ile yapmay salayan zel maddelerin karmndan meydana gelmitir. ekme dayanmn arttrmak iin pirin tel ilave edilmektedir. Bu tip bir balatann dkme demir bir yzeyle srtnme katsays 0.28 ile 0.30 arasnda deimektedir.

Ar hizmet yapan aralarda kullanlan balatalar ise asbest iplii ile pirin telin spiral sarlmasyla elde edilen zeminin, bakr asbest karmyla kaplanmasndan meydana getirilmitir. Bakr-asbest srtnme yzeyini tekil eder ve toplam kalnln yars kadardr. Balatann arka yzeyi s iletkenliinin artrlmas iin, alminyum alam ile kaplanmtr. Bu eit balatalarda anma az olduundan skp takmann zahmetli ve masrafl olduu ar hizmet yapan aralarda tercihen kullanlr. C. BASKI PLAKASI : Genellikle dkme demirden yaplm olan bask plakasnn, kavrama diskine srtnme yzeyi, dzgn olarak ilenmitir ve ap takriben kavrama ap kadardr. Bask plakasnn dier yzeyi ayrma parmaklarnn, bask yaylarnn ve muhafazasnn taklmasna elverili ekilde yaplmtr. (ekil-8) de bask plakasnn basit bir emas ve (ekil-9) da bask plakasnn arka taraf grlmektedir. a. Bask Yaylar :

Volanla bask plakas arasnda bulunan kavrama diskine gcn iletilmesi iin gerekli srtnme kuvvetini bask yaylar salar. Bask yaylar kavrama muhafazas ile bask plakas veya kavrama muhafazas ile ayrma parmaklar arasna yerletirilmitir. kinci durumda yaylarn kuvveti bask plakasna, parmaklar araclyla byltlerek iletilir. Bu yaylar, saylar genellikle ile on iki arasnda deien helezon yay veya diyafram tipi yay olabilir. Bask plakasnda meydana gelen snn yaylara gememesi iin baz kavramalarda bask plakas ile yaylar arasna fiber altlklar konulur. Yaylar bask plakasnn her tarafnda eit bir bask kuvveti meydana getirmeli ve kavrama kavram iken kavrama diskinin volanla bask plakas arasnda kaymasna imkan vermeyecek yeterlikte olmaldr. (ekil 10) kavrama yaylarnn bask plakas ve kavrama muhafazas arasndaki duruunu prensip olarak gstermektedir. b. Muhafaza :

Yumuak elikten pres edilerek yaplm olup kavrama bask tertibatn zerinde tar ve evresindeki deliklerden cvatalarla volana balanmtr (ekil 11). D. KOMUTA TERTBATI : Kavrama, yaylarn salad kuvvetle kavram durumdadr. Serbest duruma geirilmek istendi?inde ofr mahallinden komuta edilip, bask plakasn kavrama diskine doru iten yaylarn kuvveti yenilerek bask plakas geri alnr ve kavrama diski serbest duruma geirilir. Bu ilemi uygulamak iin kullanlan ve ofr mahallinden kavramaya kadar olan tertibata komuta tertibat ad verilir. Komuta tertibatn kavrama pedal, hareket iletme ubuklar, manivela, kavrama atal, ayrma yata ve ayrma parmaklar tekil etmektedir. a. Kavrama pedal : Kavrama pedal ofr mahallinde bulunur ve ofrn sol ayayla basabilecei en uygun yerdedir. Pedaln basma noktasnn destek noktasna olan uzakl, pedaln hareket verdii ubuun balant noktasnn destek noktasna olan uzaklndan ok daha byk olduundan pedala tatbik edilen kuvvet hareket iletme ubuuna birka kez byyerek geer ve pedaln kolayca baslmas mmkn olur. (ekil 12) de kavrama pedal ve hareket iletme ubuklaryla olan balants grlmektedir. 6

b. Hareket letme ubuklar : Hareket iletme ubuklar kavrama pedalnn hareketini manivelaya ve oradan kavrama atalna iletirler. Manivela ile atal arasnda bulunan ubuun boyu deiebilir durumda yaplm olup, pedal boluk ayarnn yaplmasna imkan verir. Hareket iletme ubuklarnn pedal, manivela ve kavrama atal ile balants (ekil 12)de grlmektedir. c. Manivela :

Manivela genellikle iki paradan meydana gelmesi gereken hareket iletme ubuklarnn birletii yerdir. Kavrama pedalyla kavrama arasnda fazlaca bir mesafenin bulunuu, ok zaman hareket ynnn deitirilmesinin ve tatbik edilen kuvvetin arttrlmasnn gereklilii byle bir manivelaya ihtiya gsterir. Manivela asi ve motor gvdesinin her hangi bir yerine veyahut da asi ile motor arasna dnebilir ekilde tespit edilmitir. Baz tatlarda kavrama pedal bir tek ubukla kavrama atalna balanabildiinden manivelaya ihtiya olmaz. Dier baz tatlarda ise, kavrama pedal bir elik kablo aracl ile kavrama atalna balandnda bu tatlarda manivela ve hareket iletme ubuklar bulunmaz. d. Kavrama atal : Kavrama atal hareket iletme ubuklarndan gelen hareketi volan muhafazas ierisinde bulunan ayrma yatana iletir. Kavrama atalnn destek noktas, volan muhafazas ierisinde uygun bir yere taklm olan kresel bal zel bir vidadr. Destek noktas ayrma yatana daha yakn olduundan atal hareket miktarn azaltrken tatbik edilen kuvveti de arttrm olur. (ekil-13) de kavrama atal ayrma yatana taklm olarak grlmektedir. atal volan muhafazasndaki bir delikten getiinden toz, amur vb.. yabanc maddelerin ieriye girmesini nlemek amacyla ataln delikten getii yerin etraf bir toz lastii ile kapatlr. Pedaln hareketi elik kablo ile iletilen veya hareket iletme ubuunun boyu deiebilir durumda olmayan Aralarda gerekli pedal boluu kavrama atal destek vidasnn ykseklii deitirilerek ayarlanr. (ekil-14) de bu tip aracn kavrama atal ve destek vidas grlmektedir. ekilden de anlalaca gibi, destek vidasnn ykseklii dardan ayar edilebilecek durumdadr. e. Ayrma Yata : Ayrma yata kavrama ataln hareketini ayrma parmaklarna iletir. Motor alr durumda olduu zaman kavrama muhafazas ierisinde bulunan ayrma Pomaklar da dner halde olacandan ataln hareketi ancak aksiyal alabilen bir yatak araclyla ayrma parmaklarna iletilebilir. Bu ya bir balyal yatak veya zel bir grafit yzeyli bir srtnmeli yatak olabilir. Balyal tip ayrma yata kavrama mili zerinde bulunan bir kovan zerinde eksen dorultusunda hareket edebilen bir manon zerine sk olarak taklr ve manonla birlikte hareket eder. (ekil-15) de balyal tip bir ayrma yata manon zerine taklm halde grlmektedir. (ekil-16) da ise ayrma yatann kavrama atal ve ayrma parmaklaryla olan ilikisi grlmektedir.

Grafit yzeyli ayrma yata genellikle Avrupa lkelerinde imal edilen tatlarda kullanlmakta olup birbiri zerinde srtnerek alan dzgn yzeyli bir plaka ile kovan 7

zerinde ileri geri hareket edebilen grafit bir paradan meydana gelmitir.(ekil-17). elik plaka ayrma parmaklarnn merkeze doru olan ularna tespit edilmitir. Dolays ile motor alt srece dner halde bulunur. Grafit yzeyli yatak kavrama atalna takl olduundan kavramann serbest duruma gelmesi istendiinde ne doru itilerek elik plaka aracl ile hareket ettirir. Kavrama kavram durumda iken atal grafit yzeyli yata geriye doru ekerek plakayla temasn keser. Grafit yzeyin bozulmas veya anarak yksekliinin azalmas halinde grafit yatak elik plaka ile birlikte deitirilir. (ekil-18) de Avrupa tatlarnda yaygn olarak kullanlan grafit yzeyli ayrma yata grlmektedir. Bilyal tip ayrma yataklar yapldklar srada i ksm uygun bir ya ile doldurulup kapatlr. Bu nedenle sklen bir kavramann ayrma yata, hibir zaman temizlemek amacyla herhangi bir temizleme svs (benzin, gaz ya vb..) ierisine batrlmamaldr. Aksi halde yatan iine szan temizleme svs yan zelliini bozarak yatan mrn ksaltr. f. Ayrma parmaklar :

Kavrama tertibat ayrma parmaklar birer pim etrafnda hareket edebilen manivelalar olup, saylar genellikle ve baz byk tatlarda daha fazladr. Ayrma parmaklarnn merkeze doru olan ular kavrama bask plakasn volandan uzaklatrarak, kavrama diskinin serbest duruma gemesini salar. (ekil-19) da (A) kavrama kavram durumda, (B) serbest halde iken bask plakas ve ayrma parmaklar durumlarn gstermektedir. Kavrama bask tertibat ierisine eit aralklarla yerletirilmi olan ayrma parmaklar bask plakasnn srtnme yzeyini volan yzeyinde paralel tutacak ekilde ayarlanmlardr. Ayrma parmaklarn kavrama muhafazasna tespit eden balant cvatalarnn kavrama muhafazasna gre durumu deitirilebilir. Bu ise ayrma parma merkez pimi ekseni ile muhafaza arasndaki uzakl, dolays ile bask plakas ile volan arasndaki aral deitirerek kavrama diskinin kalnlna gre en uygun ekilde ayarlanm olmaldr ki kavrama pedalna basldnda kavrama diski tam olarak serbest duruma gelsin, pedal braklnca kesinlikle kayma olmasn ve ayrma yata ayrma yataklarna demesin. Dier taraftan bask plakasnn yzeyi volan yzeyine paralel olmas da ok nemlidir. Bask plakasnn volan yzeyine paralel durumda olmamas halinde kavrama serbest duruma getirildii halde bir taraftaki araln dier taraflara gre az oluu nedeniyle kavrama diski tam serbest duruma geemez ve kavrama hareket iletmeye devam eder. Byle bir durumun meydana gelmemesi iin ayrma parmaklarnn tespit vidalar kavrama ayar aparatnda hassas bir ekilde ayarlanmaldr. (ekil20) de ayrma parma tespit vidas ve ayar yeri grlmektedir.

6. TEK DSKL KAVRAMANIN ALIMASI

Motor alr ve kavramada serbest durumda iken bask yaylar bask plakasn volana doru byk bir kuvvetle iterler. Bu kuvvetin kavrama diskiyle bask plakas arasnda meydana getirdii srtnme kuvveti, kavrama diskinin volan ve bask plakas ile birlikte tek para halinde dnmesini salarlar. Kavrama diski gbei piriz direk mili kamal olarak takl olduundan mili de birlikte dndrr. Piriz direk milinin bir taraf vites kutusuyla ilgili olduundan dnme hareketi vites kutusuna gelir ve bylece motor gc kavrama aracl ile vites kutusuna iletilmi olur.

Motor gcnn vites kutusuna iletilmemesi istendii zaman kavrama pedalna baslr. Kavrama pedalnn bu hareketi ubuk ve manivela araclyla kavrama atalna iletilir ve kavrama atal ayrma yatan volana doru iterek ayrma parmaklarnn baslmasn salar. Bu esnada ayrma parmaklarnn dier ular kavrama yaylarnn salad bask kuvvetini yenerek bask plakasn geriye eker ve volanla bask plakas arasndaki kavrama diskini serbest duruma getirir. Bu durumda volan ve bask tertibat dnmeye devam ettii halde kavrama diski dnmez ve motor gc vites kutusuna iletilmez.

7. KAVRAMA PEDALLARI
A. YAY YARDIMLI KAVRAMA PEDALI: Kavrama pedal geri getirme yay (ekil-25) de grld gibi manivelaya ilave edilen bir kol zerine taklmtr. Kavrama pedalna baslmam durumda iken yay kuvvetinin dorultusu manivelann dnme ekseninin altndan geer ve manivela zerindeki dndrme tesiri pedal st noktada tutar. Kavramay serbest duruma getirmek iin pedala baslnca manivela ve yayn tesir ettii kol saat ibresi ynnde dner. Az bir baslmadan sonra yay kuvveti dorultusu manivela dnme merkezinin stnden geeceinden manivelay saat ibresi ynnde dndrmeye alarak pedala yardm eder, dolays ile pedaln baslmas iin gereken gerekli kuvveti azaltr. Pedal serbest braklnca bask yaylarnn deri getirme yaynn dorultusu manivela dnme merkezinin altna gelinceye kadar pedal yukarya itilir. Bundan sonra geri getirme yay pedal st noktada tutar. Baz tatlarda pedaln baslmasna yardm etmek ve pedal geri getirmek iin ayr iki yay kullanlmaktadr.

8. DYAFRAM YAYLI KAVRAMALAR

Bu tip kavramalarda helisel bask yaylarnn yerini diyafram eklinde bir yay almtr. (ekil-29) da grlen diyafram yay, s ilemi grm yksek kaliteli ince ince bir elik disk olup, yay tesirini meydana getirmesi iin anak eklinde profil verilmitir. Ortadan evreye doru uzanan ve evreye yakn bir yerde dolu ksmla birleen parmaklar, kavrama tertibat ayrma parmaklarnn grevini yaparlar. Baz kavramalarda parmaklardan bir ksm ksa yaplarak salayacaklar hava akmyla souma imkan arttrlmtr. (ekil-30) da ksa olan parmaklar ak olarak grlmektedir. Diyafram yay yerine takld zaman d evresinden bask plakasna dayanr. Biri n dieri arka tarafta olmak zere,diyaframn d kenarna yakn bir yere konan iki adet destek halkas cvatalarla kavrama muhafazasna tespit edilmitir. Diyafram yay bask plakasna geri getirme yaylar ile tutturulmutur. (ekil-31) de diyafram yayl bir kavramann kesiti grlmektedir. Kavrama pedalna basldnda ayrma yatann volana doru hareketiyle diyaframn parmaklar destek halkasna gre volana doru itilir. Diyaframn d kenar ise volandan uzaklaarak bask plakasn arkaya doru eker ve kavrama diskinin serbest duruma gelmesini salar. Pedal serbest braklnca ayrma yata geri gelir ve diyafram yay eski haline dnerek bask plakasn iter ve kavramay hareket iletir duruma getirir. Diyafram yayn hareketi (ekil-32) de grlmektedir.(ekil-33) de ise (A) kavramann hareket iletir durumunu, (B) serbest durumunu gstermektedir.

9. KAVRAMA PEDALI BOLUK AYARI

9

Kavrama pedal serbest durumda iken ayrma yatann ayrma parmaklarna dememesi ok nemli bir husustur. Buna iki sebepten dolay ihtiya vardr: 1. Kavrama kavram durumda iken ayrma parmaklarna deen ayrma yata, motor alt srece dnmeye devam edeceinden ksa zamanda bozulur. 2. Ayrma parmaklarna temas eden yatak fazlaca bir bask yapyor olabilir. Bu durum kavrama bask yaylarnn itme tesirini azaltacandan kavrama g ilettii srada devaml olarak kayma yapar. Volan, kavrama diski ve bask plakas arasndaki srtnme bu paralarn ar derecede snp yanmalarna, zelliklerinin bozulmasna, ksacas kavramann hasara uramasna sebep olur. Bu nedenlerle, ayrma yatayla ayrma parmaklar arasnda mutlaka bir boluk bulunmaldr. Dier taraftan boluun gerektirdiinden fazla oluu da istenmeyen bir husustur. Fazla boluk ayrma yatann ayrma parmaklarn itme miktarn azaltacandan kavrama pedal sona kadar basld halde kavrama tam serbest duruma geemez ve hareketin iletilmesi devam eder. Byle bir kavrama ile vites durumlarnn deitirilmesi ok g veya imkansz olur. Ayrma yatayla ayrma parmaklar arasndaki boluun llmesi zor ve baz tatlarda imkansz olduundan, boluk miktar kavrama pedalna verilen bolukla kontrol edilir. Pedal boluu pedaln en st durumundan ayrma yata ayrma parmaklarna deinceye kadar kat ettii mesafedir. Yatan parmaklara demesi kavrama pedalnn basl srsnda gerekli basma kuvvetinin artmasyla belli olur. Bu kontrol, pedaln geri getirme yay karlm olarak ve el ile yaplacak olursa ayrma yatann ayrma parmaklarna dedii an daha keskin olarak belli olur. Otomobillerde ayrma yatann hareket miktar ile kavrama pedalnn hareket miktar arasndaki oran 1:10 ile 1:12 arasndadr. rnein ayrma yatann 1mm ilerlemesi iin pedaln 10 veya 12mm' lik bir oynama yapmas gerekir. Buna gre pedaldaki boluk miktarndan ayrma yatayla ayrma parmaklar arasndaki boluk tayin edilebilir. Kavrama pedal boluu tattan tata deimekte olup 1 (25.4 mm) civarndadr. alan bir tatta kavrama diskinin balatalar anarak zamanla kalnl azalacandan, ayrma parmaklar da ayrma yatana yaklaarak boluu azaltr. Bu nedenle, onarm yaplan bir kavramann pedal boluk ayar yapldktan sonra da boluun zaman zaman kontrol edilmesi ve azaldka yeniden ayarlanmas gerekir. Kavrama pedal boluk ayar hareket iletme tertibatndaki ayar ubuundan yaplr. Bu ilem prensip bakmndan btn tatlarda ayn olmakla beraber baz farkllklar olmaktadr.

10. -DEAS PROGRAMINDA MODELLENEN PARA RESMLER

10.1.KAVRAMA DSK

10

10.2.DYAFRAM YAYI

11

10.3.KAPAK 12

10.4.VOLAN

10.5.ML

13

10.6.MONTAJ

11.DYAFRAM YAYI ANALZ

14

Diyafram yay zerine montaj durumunda iken normal koullarda 200-250 kg yk binmektedir. Debriyaj pedalna ani ve sert basmalarda bu yk daha da artmaktadr. Ben bu analizde diyafram yayn montaj durumunda deilken tek olarak ele aldm. zerine emniyet katsaysn da dikkate alarak 600 kg lk bir yk uyguladm. Yayn d emberin den mesnetlenmi olduunu varsaydm.

GERLME ANALZ

YER DETRME ANALZ

15

Bu analiz neticesinde en byk gerilmenin diyafram yayn oluturan parmaklarn dip ksmlarnda kesitin darald yerde meydana geldiini grdk . Analizi birka kez tekrarlayarak gerilme asndan sorun yaratmayacak bir kalnlk deeri tespit ettik .

16