TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

1 9 5 4

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI III. RENC YE KURULTAYI BLDRLER KTABI

12 Kasm 2005
KOCATEPE KLTR MERKEZ ANKARA

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

III. RENC YE KURULTAYI BLDRLER KTABI
ISBN 975-395-979-6 EMO Yayn No: SK/2005/5 Yazma Adresi Ihlamur Sokak No: 10/1Kzlay-Ankara Tel: (0.312) 425 32 72-73 Faks: (0.312) 417 38 18 e-posta: emo@emo.org.tr e-posta: emogenc@emogenc.org http://www.emo.org.tr http://www.emogenc.emo.org.tr Dizgi ve Tasarm Yksel Caddesi No: 35/12 06420, yeniehir-Ankara Tel: 0312 432 01 83-93 Faks: 0312 432 54 22 e-posta: plar@ttnet.net.tr Bask afak Organizasyon Matbaaclk Ltd. ti. Kazm Karabekir Caddesi No: 39/61 skitler-Ankara Tel: (0312) 342 38 30

plar

SUNU
Bir yan ile meslek rgt dier bir yan ile demokratik kitle rgt olan Elektrik Mhendisleri Odasnn, ksaca EMOGen olarak ifade edilen renci ye rgtlenmesi aktif ve dinamik yapsyla nc kez renci kurultayn gerekletirmekte. Finans kapital zorbann iktisadi-sosyal ve kltrel empeyalist saldrs ile bireyci, rekabeti, yozlam bir genlik oluturma abasna kar devrimci,dayanmac, zgrlk bir renci genlik rgtlenmesi ile bir kez daha direnci ve direnii haykrmak zere bir araya geliyoruz. nsan kendini yeniden retsin diye rgte ihtiya duyar diyen T. Adorno gibi hepimiz rgtlln gereini kabul eder, inanrz. Hal byle iken rgtlenmekten kanyor ya da rgtleniyor ama gereklerini yerine getirmiyorsak, ortada nemli bir sorun var demektir. Oda dzleminde bir renci rgtll, rencilerin kendilerini mesleki, toplumsal, kltrel olarak ifade edebilmelerine ynelik bir platform oluturur. phesiz renci olmann fakl sorunlar, zgn rgtllklere gereksinim duyar. Dorudan rencilie ynelik zgn talepleri karlayan renci rgtlenmelerinin yan sra gelecei kapsayan bir yaklamla, meslek odas dzleminde renci rtllnn gelitrilmesi de bir gerekliliktir. Sermayenin ihtiyac dorultusunda yaplandrlan eitim sistemine ve YKe kar, paral eitime, frsat eitsizliine, tm alanlarda olduu gibi eitimde de zelletirmelere kar duran bir genlik rgtlenmesi olan EMO Gen, ite bu gereksinimin sonucudur. Gelecekte Odamz yesi olacak olan renci yelerimizin bir rgtll olan EMOGen, meslek odasnda rgtlenmenin yan sra sendikal rgtlenmeyi de olmazsa olmaz kabul etmektedir. Bilimin, sava gibi ykc, yok edici amalar iin deil bar iin, insanln yararna retilmesini ve kullanlmasn salamay iar etmektedir. phesiz Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ile ona bal Elektrik Mhendisleri Odas, kendi geleceini lkenin geleceinde gren, zgrlkten, emekten demokrasiden yana tavr koyan EMO-Gen yelerinin omuzlarnda ykselecektir. Genlik Gelecek, Gelecek Bizimle zgrleecek! 12 Kasmda Ankaradayz
EMO 39.Dnem Ynetim Kurulu

BLDRLER
SUNU ................................................................................................................................................ 3 EMO GEN ADANA UBE BLDRS YK, YEK, YOK............................................................................................................................... 7 EMO GEN ANKARA UBE BLDRS ETMN TCARLETRLMES ve NVERSTE-ENDSTR BRL.................. 11 EMO GEN BURSA UBE BLDRS BLM, TEKNOLOJ ve NVERSTELER............................................................................... 21
KEMAL RODOPLU - Uluda niversitesi Elektronik Mhendislii rencisi

EMO GEN DYARBAKIR UBE BLDRS NVERSTE-SANAY BRL ............................................................................................. 25

FIRAT TANI - Dicle nversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii

EMO GEN STANBUL UBE BLDRS YETKN/YETKL/UZMAN MHENDSLK ve GELECEMZ........................................ 31 EMO GEN ZMR UBE BLDRS YABANCI DLDE ETM YANILGISI .................................................................................... 39
OUZHAN AYIK - Dokuz Eyll niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii rencisi

EMO GEN SAMSUN UBE BLDRS MHENDSLK ETM ve GNCEL SORUNLARI ........................................................... 45
CEMAL POLAT - Ondokuz Mays niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii rencisi

BU TE BR YANLILIK VAR Mhendislik Eitiminde Felder Tipi renme Stilleri .. 53

ERDEM GNELGN - ukurova niversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii rencisi

HDROJEN ...................................................................................................................................... 61
S. TURGUT GZLKAYA - Yldz Teknik niversitesi Elektrik Mhendislii rencisi MER TURGUT - stanbul Teknik niversitesi Elektrik Mhendislii rencisi

DOKUZ EYLL NVERSTESNDE AKTF ETM ........................................................ 77

OLCAY ZPEK, OUZHAN AYIK, EMRAH KARAMAN, EBNEM SEKN Dokuz Eyll niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii rencileri

EMO GEN ADANA UBE BLDRS

YK, YEK, YOK

niversite kurumu, Avrupada feodalitenin barnda gelimi, bugnk haline gelinceye kadar bir ok deiim geirmitir. nceleri feodal beylerin imtiyazl bir kurumu olarak domu, lonca benzeri bir geliim gstermitir. Fransz Devrimi sonras ulus devlet kavramnn glenmesiyle birlikte niversiteler ekil deitirmi, hzla kurulan ulus devletlerin eline gemitir. Bu devletlerde eitim bir kamu hizmeti olarak grlm, niversiteler bu yolda gelitirilmeye allmtr. 1970lerin sonunda ve zellikle 80li yllarda niversitelerin bu geliim sreci deimi, bu kurumlar ticari faaliyet alanlar olarak grlmeye balanmtr. Trkiyede de aa yukar byle bir sre yaanmtr. 1923te kurulan ulus-devlet 70li yllara kadar bu politikalar izlemi ve en nihayetinde niversiteler 12 Eylln bir ok alanda yapt tahribattan nasibini almtr. 1980 askeri darbesinin doal sonucu olarak niversiteler, dinci-milliyeti tarzda yeniden yaplandrlmaya balanmtr. Bu mantkla oluturulan YK yasas 6 Kasm 1981 ylnda yrrle girmitir. 1982 anayasas hazrlanrken de, bu anayasay hazrlayan komisyonun bakan Orhan Aldkatnn btn itirazlarna ramen, hibir deiiklie uramadan kabul edilmitir. Bu tarihten sonra YK, tamamen anayasal bir kurum olarak niversiteleri baskc mekanizmasyla ynetmeye balamtr. te bu srete niversite geliimi adeta feodal dzendeki haline dnmtr. Kamu hizmeti olarak grlen niversiteler bu anlamn yitirmeye balam, ticarethane olma yolunda byk ilerlemeler kaydetmitir. Sabanc, Ko niversiteleri gibi sermaye denetimindeki vakf niversitelerinin says da gn getike artmaktadr. Bunun yan sra yksek harlar niversitelerin kamusal hizmet anlayna ters dmektedir. YK yasasnn kabulunn ardndan, ykm sreci kadrolarn deitirilmesiyle hz kazanmtr. ncelikle rektrler ve dekanlar deitirilmi, yerlerine atama yoluyla

EMO GEN ADANA UBE BLDRS

yenileri getirilmitir ve hiyerarik bir a oluturulmutur. 1402 sayl yasa ile bir ok aydn, ilerici retim eleman niversitelerden uzaklatrlmtr. 1402liler diye adlandrlan madur eitimciler, bir daha memur olamama ve pasaport alamama sularna da arptrlmlardr. Ancak, sk ynetimin baskc rejiminin dalmaya balad yllarda bu eitimciler yeniden grevlerine dnebilmilerdir. Eitim enstits,akademiler gibi farkl statdeki kurumlar tek tip niversite ats altnda birletirilmitir. Alanlarnda baarl olduklar gerekesiyle sa eilimli pek ok kii tepeden inme Profesr yaplmtr bu srete. Tamamen bilimsellikten uzak ve toplumsal sorunlar karsnda sessiz bir renci kitlesi yaratmay hedefleyen 12 Eyll mimarlar, bu konuda baarl olmulardr. YK, niversiteler, Bakanlar Kurulu ve Genel Kurmay bakanlnca belirlenen adaylarn Cumhurbakan tarafndan seilmesiyle oluur. Genel Kurul, Yrtme Kurulu ve Denetleme Kurulundan meydana gelir. Bu kadrolar yukardan aaya doru, rektr, dekan, blm bakanlna kadar hiyerarik bir ynetim tarzyla iler. Bilimsel faaliyetlerde bulunmas gereken hocalarn ve rencilerin bu faaliyetleri hayata geirecekleri kurum zerinde hibir sz haklar bulunmamaktadr. Bu baskc tavr, ilkretimden balayan ezberci eitimi niversitelere de tamaktadr. Var olan neo-liberal politikalarn bir getirisi olarak, niversitelerin temel ilevi olan doann ve toplumun bilgisini retme amac, yerini tamamen piyasa koullarna nitelikli insan gc salama amacna brakmtr. Bugn YKn yanl bir kurum olduu hemen tm ideolojik gruplar tarafndan kabul edilmekte yerine alternatif zmler dile getirilmektedir. Mevcut iktidar YK yerine YEK adl bir kurum nermektedir. YEK tasars, dnemin Milli Eitim Bakan Erkan Mumcu tarafndan u ekilde ifade edilmiti: Anayasa deiiklii yaplarak, niversiteler bilimsel, idari ve mali adan zerkletirilecek. YEKin grevleri arasnda, yksek retimle ilgili konularda hkmete ve cumhurbakanna gr bildirmek, yksek retim kurumlar ile hkmet arasnda egdm salamak, lkenin ekonomik ve sosyal politikalarna katkda bulunacak eitim ve aratrma hedeflerini belirlemek olacak. Yksek retim kurumlarndaki disiplin ve ceza konularnda ynetmelik yapma yetkisi niversiteleraras Kurula braklacak. retim elemanlar, renciler ve idari personele ilikin ilemlerde rk, din, cinsiyet, etnik kken, bedensel engellilik ve siyasi gr farkllklar nedenleriyle ayrm yaplmayacak.

YK, YEK, YOK

retim elemanlarnn grevden alnmalarnda veya meslekten uzaklatrlmalarnda demokratik yollarla seilmi bir organ nnde adil savunmalarnn alnmas n art olacak. YEK yeleri, Cumhurbakannca niversiteleraras Kurulun her bilim kurulundan en az bir ye olmak zere rektr olmayan yeler arasndan atayaca 7, Bakanlar Kurulunca st dzey devlet grevlileri arasndan, Maliye, Salk, Milli Eitim, alma ve Sosyal Gvenlik ile ileri Bakanlklarndan birer, Genelkurmay Bakanl ve Devlet Planlama Tekilatndan da birer kii olmak zere 7 kiiden oluacak. Ayrca, TOBB, TSK ve i Konfederasyonlar tarafndan seilen birer ye de YEKde temsil edilecek. YKte bakan dahil 22 kii olan ye says, YEKde 17ye drlecek. Grev sreleri ise 4den 3 yla drlecek. Rektrler, profesrler arasndan bir defayla snrl olmak zere 5 yl iin seilecek. Yaplacak rektr seimine niversitenin kadrolu retim yeleri katlabilecek. En ok oy alan iki aday YEK tarafndan cumhurbakannn onayna sunulacak. Ayrca, dekanlar da kadrolu profesrler arasndan seimle belirlenecek. niversitelerde retim dilinin Trke olmas esas teminat altna alnacak. Bundan sonra yabanc dille retim yapan niversitelerin programlarna izin verilmeyecek. Trke dnda retim yapan okullarn mevcut durumlar, niversiteleraras Kurulun belirleyecei ltlerle gzden geirilecek. Bu yeterliliklere uyanlarn durumu muhafaza edilecek. Bu yeni tasar niversitelerin ticaret merkezlerine dntrlmesinde bir sonraki aamamdr yoksa niversiteleri zgrletirmeye alan bir tasarmdr tartlr ama YK kurumuna kar olunduunun bir gstergesi olarak kabul edilebilir. Asl zerinde durulmas gereken zerk-Bilimsel-Demokratik niversite anlaydr. Burada zerklikten kast kendi yneticisini seebilen, rencisi, eitimcisi ve alanlaryla gr al verii ierisinde niversiteyi ekillendiren ve dardan hibir mdahalenin yaplamayaca niversite idaresi anlaydr. Bu ekilde idare edilen niversitelere, YK, YEK her trl merkeziyeti yapdan vazgeilerek ulalabilir.

10

EMO GEN ANKARA UBE BLDRS

ETMN TCARLETRLMES ve NVERSTE-ENDSTR BRL

Dnya eitim sektr yllk 2 trilyonluk bir pazar durumunda... Dnya toplam ticareti zerinden dolama giren parann 97 rakamlar ile 5.47 trilyon dolar olduu dnlrse, eitim zerinden dolama giren 2 trilyon dolarn ekicilii kendiliinden anlalr. Dnya lsnde eitim, salk vb. sosyal hizmet alanlarnn geni apl tasfiyesinin yaygnlamaya balad bir dnemdeyiz. Bugn niversitelerimizde yaanlan yapsal dnmleri anlayabilmenin, bu politikalara kar gl bir mcadele verebilmenin n koulu kukusuz, dnya lsnde yaygnlaan bu neo-liberal politikalar anlayabilmekten gemektedir. Eitim sisteminin karanlk alardan bu yana yaad en gl gerilemeyi oluturan temel neden bu neo--liberal dnmlerin kendisidir.

A. Neo-liberal Eitim Politikalarna deolojik Gerekeler

Neo-liberal politikalarn eitim sistemimizde ortaya kard sonulara ve hedefledii yapsal dnmlere gemeden nce, neo-liberal gerekeleri incelemek, bu politikalarn sonularn anlamay kolaylatracaktr. Dnya lsnde neo-liberal argmanlarn yaama geirilmesi sreci, zellikle eitim alanna dnk saldrlarn ideolojik gerekelerinin retilmesini zorunlu klmtr. Yasal dzenlemeler, gerekli dnmn iktisadi hazrlklar ve bunlara paralel olarak srecin ideolojik altyapsnn hazrlanmas, niversitelerin ticariletirilmesine paralel olarak kol kola giden srelerdir. Trkiye asndan bu ibirliini teorize etme ve uygulama abas iinde olan balca kurumlar YK, TBTAK ve TSAD

11

EMO GEN ANKARA UBE BLDRS

tr. TBTAK daha ok bu ibirliini merulatrma abas iinde olurken, YK niversite- sermaye ibirliinin nndeki yasal ve fiili engelleri ortadan kaldrmak ve bu ibirliini en st dzeyde gerekletirmek, TSAD ise her iki ii birden gerekletirmek abas iindedir. Ve gerekeler yaygn olarak 90larda tartlmaya balanmtr. Ancak eitimin ticariletirilmesinin ideolojik altyaps oluturulurken ortaya konulan argmanlar 20. yzyln ortasnda gelitirilmeye balanm ve 70lerde yaanlan krizle birlikte yaygnlamtr. Eitim hizmetinin toplumsal alann dna kartlarak bir iktisat kategorisi haline getirilmesinde balang aamasn hi kukusuz beeri sermaye kavramlatrmas oluturmutur. nsan sermayesi kavram T.W Schultz ve G.Becker gibi burjuva iktisatlar tarafndan yeniden ele alnarak neo-liberal dnce sistemi iindeki temel yerine oturtulmutur. G.Becker Human Capital adl yaptnda insan sermayesine yaplan en nemli yatrm eitim olarak tanmlamtr. Yazar deerlendirmesinde eitli verileri gereke olarak gstererek, eitimli insanlarn kapitalizm koullarnda nasl daha yksek gelir elde edecei kazan derekesine indirgenmektedir. Eitime bireyin gelecekteki kazancn arttran bir deiken olarak bakldnda ise, piyasa ekonomisinin teknik terimleri ierisinde eitimi ve eitim sistemini tanmlamak kanlmaz bir sonu haline gelmektedir. Bu kavramlatrmann ortaya kard veriler zerinden neo-liberal gerekelendirmeler 70lerde P. Psacharopoulos ile daha ileri bir dzeye tanmtr. Eitime finansman sorununa zm arayan P. Psacharopoulos bu zm yle tanmlamtr: Yksek eitimin zel faydasnn toplumsal faydasndan daha fazla olmas nedeniyle bu hizmetten yararlanan kii gelecekte sahip olaca yksek kazancn karln demek zorundadr. Eitim hizmetlerinin kamu tarafndan karlanmasna kar olarak; kamudaki harcamalarn vergilendirme yoluyla tm toplumun srtna yklenmesinin ve eitim hizmetlerinden daha ok st snflarn yararlanmasnn doal bir eitsizlie yol atna dair teorik samalklarla birlikte, neo-liberal gerekelendirmeler sistematik bir biime kavuturulmu olmaktadr. Bu srecin sonucu olarak ise gemite kamusal bir hizmet alan olarak tanmlanan eitim hizmetleri, bu argmanlar nda yar kamusal bir ereveye kavumu olmaktadr. Eski YK bakan Kemal Grz, 94te TSAD iin hazrlad raporda, yar kamusal eitimi tanmlamakta ve yle devam etmektedir: eitim yar kamusal bir hizmet-mal olduuna gre bu hizmetten yararlananlar hizmetin karln demek zorundadr... Yksek retimin yaratt katma deerin nemli bir ksmnn, bu

12

Eitimin Ticariletirilmesi ve niversite-Endstri birlii

eitimi gren kiilere dnd artk tartma gtrmeyen konular haline gelmitir. Ve bu nedenden dolay hibir lke yksek retimin en pahal eklini cretsiz olarak her isteyene sunamayaca giderek daha iyi anlalmaktadr. Kendisi de neo-liberal bir iktisat olan G. Aktan sermayeye uaka ballnn yaratt histeri ierisinde sreci u ekilde zetlemektedir: Her alanda olduu gibi eitimde de rekabeti bir piyasa oluturulmas kanlmazdr. Eitimin artk bir mal olduu, piyasada alnp satlabilecek bir mal olduu kabul edilmelidir. TBTAKn yapt deerlendirmede teknolojiyle bilimin e anlaml kullanmnn sermaye asndan ne kadar hayati olduu tm akl ile grlm olacaktr: niversite-sanayi ibirlii sanayiye ynelik uygulamal aratrma ortak projeleri ile balatlabilir. Bu projelerin ynetimleri sanayiciye braklacaktr. niversiteye ayrlan aratrma desteinin bir ksm, bu tip projelerde kullanlmak zere, projenin sanayici orta aracl ile niversiteye verilebilir. Sanayimizin gndemindeki konular, Yksek lisans, doktora ve doktora sonras aratrma konular arasnda yer alabilmelidir. Gdml aratrmalarn sre ve sonu bakmndan denetiminde sanayicinin yer almas profesyonel bilim ve teknoloji ynetimini balatacaktr. niversite elemanlar ve sanayiden uzmanlar, birbirlerinin programlarnda kolayca yer alp alabilmelidir. Btn bu gerekeler, isteyerek veya istemeyerek bugnk kapitalist sisteme hizmet eden niversiteler yaratma hedefinin paralardr.

B. niversitenin Yeni Almlar Ve Yaplmak stenenler

Eitim kurumlarnn ticariletirilerek hizmetlerinin kamusal alandan karlmas ve zelletirilmesi hizmetten yararlananlarn da mteri olarak tanmlanmas sermayenin kendi krizini amaya dnk abalarnn doal sonucudur. stanbul niversitesinde Ekonomi Profesr olan zzettin nderden aktaralm: 1) Emek gereksinmesinin azalmas ve bte olanaklarnn skmas nedeniyle, eitim masraflarnn kslmas gerekmektedir. 2) Eitimin, sermaye ideolojisini gelitirme ve yayma arac olma ilevinin ne kartlabilmesi amacyla, retim elemanlarnn sermaye kesimi ile yakn kar ilikisi iine sokulmas gerekmektedir. 3) Hem sermaye-yanl eitim hizmetinin aksamadan srdrlebilmesi, hem de kstl olanaklardan varlkl kesimlerin yararlanmasnn salanabilmesi iin eitime katk paynn ykseltilmesi gerekmektedir. 4) Aratrma kurumlarnn faaliyetlerinin

13

EMO GEN ANKARA UBE BLDRS

denetim altna alnmas ve sonularnn belli kesimlere tahsislerinin salanabilmesi iin proje destekli aratrmalara ynelmek gerekmektedir. Bu da ancak retim elemanlarnn zlk haklarnn kstlanmas ve parlak projeler karlnda retim elemanlarnn ve aratrmaclarn zlk haklarndan vazgemeleriyle mmkn olabilmektedir. niversitelere ayrlan kaynaklarn her yl kslmasnn, rektrlerin kaynak yok yaygarasnn mant ite bu. niversitenin ilevi sermayenin karlar dorultusunda deimektedir. irketler iin ek bte gerektiren fakat ok pahal olan aratrma-gelitirme ii niversitelere yklarak, niversitenin elindeki imkanlardan yararlanmann n almaktadr.Kk iletmelerin kreselleme ve teknolojik gelime srecinde karlatklar sorunlarna zm getirmek ve desteklemek, bu iletmeleri kalite, teknoloji ve pazar olanaklar asndan daha st dzeylere karmak ve rekabet glerini ykseltmek amacyla kurulan KOSGEB, kurulu aamasndan retime, retimden pazarlamaya kadar her konuda kk iletmeler ile yakn ve dorudan iliki iinde olup ok ynl hizmet vermektedir. Bu amala kurulan KOSGEBleri ilerlie kavuturma sermaye asndan nem tamaktadr. niversiteler ellerindeki birikimi gereksiz olan (sermaye asndan gereksiz!) konularda deil de sermayenin karlar dorultusunda kullanacak, maliyeti olduka yksek aratrma ve gelitirme projeleri niversitelere yklacaktr. niversitelerde buralardan elde ettikleri gelirlerle sermaye devletine yk olmaktan kacak, hatta kr elde etmeye bile balayacaklardr. Toplum iin yararl olmayacak alanlarda teknoloji retilecek ve tketilecek, daha yararl alanlarda ise teknolojik aratrmalarn n tkanacaktr. Buraya kadar genel olarak eitimdeki neo-liberal politikalarndan, eitimin ticariletirilmesinden, teknokentlerin genel mantndan ve ideolojik gerekelerinden ve almlarndan bahsettik. imdi ise Trkiyedeki ilk uygulamas olan ODT Teknokentten bahsedeceiz.

C. Odtde Sava Sanayisinin Hizmetinde Bilimsel alma!

Bu blmde zerinde durmak istediimiz nokta teknokentlerin, yani ii-emekilerin vergileriyle oluturulan ve onlarn yaamlarn daha da rahatlatmak iin bilim yapmas gereken niversitelerin, bu grevlerinin tam aksine, silah ve sava sanayisine nasl hizmet ettiini, hayat kolaylatrmak ve gzelletirmek yerine en ileri teknolojide sava malzemesi reterek nasl ykm ve sefalet yarattklarn gzler nne sermektir. Bu erevede inceleyeceimiz ODT-Teknokent, gerek Trkiyede bir ilk olma

14

Eitimin Ticariletirilmesi ve niversite-Endstri birlii

zellii tamas asndan, gerekse birok noktada pilot okul olarak seildiinden bizlere bu konuda yeterli akl salayacaktr. 1- Her ey burjuvazinin karlar ve ihtiyalar iin Kurulu hedefini, Etkin ve srekli bir niversite-sanayi ibirlii, niversitelerdeki aratrma altyapsn ve bilgi birikimini ekonomik deere dntrmenin yan sra, lkenin Ar-Ge potansiyeline ve teknoloji retebilme yeteneine katk salamak olarak belirleyen ODT-Teknokent, niversite yerlekesi ierisinde 70 hektarlk bir arazinin zerine kurulmutur. ABD ve Avrupaya satt yksek teknoloji rnleriyle dnyann en gzde ve rabet duyulan teknoparklarndan birisi olmaya alan ODT-Teknokent, ileride 4 bin aratrmac ve 500 firmaya ev sahiplii yapmay hedefliyor. u an bnyesinde 112 firma, 539 aratrmac (bilim adam da diyebilirsiniz) ve toplam %85i mhendis olan 1400 kiilik igcne sahip olan Teknokent, genel olarak ana dalda proje retiyor. Bunlardan %51i biliim sektrne, %22i sava ve savunma sanayisin ve %13u da elektronik sanayisine yaplyor. Teknokent bnyesinde bulunan firmalar 2002 ylnda ABD ve AB lkelerine toplam 2 milyon dolarlk, 2003 ylnda ise 10 milyon dolarn zerinde yazlm ve teknoloji ihra ettiler. 2020 ylna dek ODT-Teknokent bnyesinde, 80 hektar arazi zerinde, 200 bin metrekare kapal alan iinde 4000 nitelikli i gcne sahip 500 firmada, 200 milyon dolar/yl AR-GE btesine, 4 milyar dolar yllk ciroya, 800 milyon dolar yllk ihracata ulalmas hedefleniyor. ODT-Teknokent hakkndaki genel bilgileri bu ekilde verdikten sonra unu hemen belirtelim. Yukardaki rakamlar okunduktan sonra bu oluumlarn lke kalknmasna olduka nemli yararlar olduu ve teknolojik geliimi hzlandrd dnlebilir. Fakat konuyu biraz daha derinlemesine inceledikten sonra olayn aslnda hi de yle byleyici ve heyecanlandrc olmad, aksine teknokentlerin, tamamyla kapitalist mantk erevesinde, sermayenin kar ve ihtiyalar dorultusunda oluturulmu kurumlar olduklar grlecektir. Konuyu daha fazla yaymadan teknokentlerin %22lik sava ve savunma sanayisine retilen projeler ksmna geelim. 2- Silah tekellerinin ve sava sektrnn hizmetinde bir teknokent Bilim adamlarna, profesr ve doentlere hazrlattklar projeleri byk tekellerin patronlarna satarak, normalde halkn karlar ve insanln ihtiyalar iin kullanlmas gereken teknolojiyi bir avu asalan tekeline teslim eden teknokentlerin zararlar yalnzca bununla snrl deil. rettikleri sava malzemeleriyle birebir

15

EMO GEN ANKARA UBE BLDRS

militarizmin yaygnlamasna neden olan teknokentler, bylelikle hizmetlerini silah tekellerinin ihtiyalar dorultusunda gerekletirmi oluyorlar. Bnyesinde 35 tane silah teknolojisi reten firma barndran ODT-Teknokent, bu konuda snr tanmyor. Zira projelerini sadece Trk silah tekelleriyle snrlamamakta, ayrca ABD ve Avrupaya da bu alanda nemli oranda teknoloji ihrac yapmaktadr. Sava sanayisinin ve silah projelerinin ODT Teknokent iin ne derece nemli olduunun bir kant da 6 kiiden oluan Teknokent Ynetim Kurulunun bir yesinin yksek rtbeli bir asker, Tmgeneral Fazl Aydnmakina olmasdr. Kendi sitesinde teknokentin sorumluluunu ynetim kurulu tarafndan belirlenen politikalarn ve bunlara ait stratejilerin uygulanmas olarak belirten ODT, anlalan tmgeneralin silah retimi konusundaki isteklerini bir bir uygulamaktadr. imdi isterseniz anlattklarmz biraz somutlayalm ve ODT Teknokent bnyesinde bulunan 35 silah teknolojisi reticisinin bir ksmnn kimliklerine bakalm. Aselsan Elektronik Sanayi ve Ticaret A.: Temelinde orduya silah ve teknoloji reten bu firmann ortaklk paylarnn byk ksmna (%85e yaknna) TSKy Glendirme Vakf ve Trk Polis Tekilatn Glendirme Vakf sahip. ODT-Teknokent iinde nemli bir yeri olan bu firmann 459 Ar-Ge mhendisi bulunmakta. rettikleri silahlarn %59unu TSKya, %17sini ise ABD, Almanya ve svire bata olmak zere 26 deiik lkeye satan Aselsann Ar-Ge kaynakl rn oran toplam rn saysnn %50sini oluturmaktadr. Sava sanayisi iin ok nemli olan komuta kontrol, haberleme, elektronik harp, radar ve elektrooptik gibi stratejik rnlerin hepsini ODT-Teknokentte gelitirmekte. AYESA: Hisselerinin %60 yerli sermaye, %40 ise American L3 Communications irketine ait olan bu firma, ODT-Teknokentte 60 Ar-Ge personeli bulundurmakta. Genel olarak teknokentte askeri taktik veri balantlar, hafif silah simlatr, komuta ve kontrol konsollar, frekans atlamal telsiz ve C4I hava savunma sistemleri zerine alan irket dnya apnda ibirlii yapt nl silah irketlerini de, kendi internet sitesinde referanslar olarak gstermekte. 16 yurtii ve 18 de yurtd silah irketiyle ortak alan bu firmann Belika ve Yunanistan Hava Kuvvetlerinin yan sra General Dynamics (Kanada), Lockheed Martin (ABD) gibi nl silah tekelleriyle de ibirlii var. SATEK Savunma Teknolojileri Ltd. ti.: Uluslararas CUBIC Defense Systems ve FAAC gibi silah simlasyonu reticisi firmalarn Trkiye ayan oluturan bu irket,

16

Eitimin Ticariletirilmesi ve niversite-Endstri birlii

ODT-Teknokentte bilgisayar destekli eitim simlatrleri, elektronik harp senaryo reticisi, denizalt akustik ortam modl ve ara takip sistemleri gelitirmekte. rettiklerini dier iki firma aracl ile d pazara aktaran irket, bu projelerden getiimiz yl 500 bin dolar kazanm. SAVROTK: Ar-Gede 20 eleman bulunduran bu firma 2000de Kara Kuvvetleri Komutanlna roket platformu, 99da iki Alman gemisine elektronik sistem, 2001de yine TSKya ok namlulu roket atar sistemi gelitirmi. Ayrca u anda at kontrol sistemleri zerine alan bu irket NATOdan Gizlilik Kalite Standard almaktan gurur duyuyor. Bu da irketin NATOya gizlilik dzeyinde malzeme rettiinin kapal bir dille ifadesi oluyor. HAVELSAN Hava Elektronik Harp Sistemleri A..: Bu irketin hisselerinin %98i TSKy Glendirme Vakfna ait. Fakat irketin yapt anlamalara bakldnda teknokentte rettii birok yazlm yabanc irketlere satt anlalyor. Aralarnda Namsa, Napma, Nc3A ve ABD Kara Kuvvetleri Komutanlnn da olduu 18 yabanc silah firmas u ana kadar bu firmann teknokentte gelitirdii taktik saha haberleme sistemlerinin, X band uydu kontrol istasyonlarnn ve at kontrol radar projelerinin patentlerini paylam durumdalar. 3- Emperyalist sava makinesinin su ortaklar Yukarda incelenen firmalar, toplamda 35 irketin sadece 5 tanesi. ODT-Teknokentte faaliyeti olan dier irketleri de kimlere proje satyorlar diyerek incelediimizde, karmza u uluslararas silah reticilerinin isimleri kyor: ADC-Teledata, LMAC, LMMFC, Skorsky, MDHI, Nortrop Grumman, Rockwell Colling, Sierra Nevada Corp. Ayrca bunlarn yan sra nl Amerikan silah fabrikas Lockheed Martinin %42 hissesine sahip olduu Trk TAI irketi de bu byk tekele ODT aracl ile proje gtrmekte. Tm bu retim merkezlerinin nerelere ve ne iin bu silahlar rettiklerini isterseniz u rneklere bakarak anlayalm: ODT-Teknokentteki Milsoft firmas getiimiz senelerde ABDli helikopter firmas Skorsky ile 5 milyon dolar tutarnda s92 Helibusun bakm bilgisayar yazlm ile ilgili anlama yapm. Ayrca teknokentteki ETA adl firma da ABD ordusu iin at eitim simlatr gelitirmi. ABD ve srail Silahl Kuvvetleri tarafndan standart at eitim sistemi olarak onaylanan Mini RETS cihaznn tamam teknokentte gelitirilmi. Sz konusu ETA firmasnn yapt aklamaya gre lazerli at eitim sistemi, ABD askerlerinin eitiminde kullanlacak ekilde tasarlanm.

17

EMO GEN ANKARA UBE BLDRS

Tm bunlar gsteriyor ki aslnda hergn toplum iin retim yapmay ama edinen gelecein mhendisleri olabilmek iin derslere girdiimiz snflarn hemen yanlarnda kurulan bu byk binalar ve iinde alan-altrlan hocalarmz, uzun bir sredir kar ktmz ABD emperyalizminin, Irak igalinde Irak halkna kar kulland silahlar yapyorlar. ODT-Teknokentten sorumlu Rektr Yardmcs Prof. Dr. Canan ilingir ise, Sanayi kurulularyla yaplan bu ibirliinin hem onlara hem topluma hizmet ettiini sylyor. Bir lkede, bir niversitede karde bir halka sklacak kurunlar, atlacak bombalar yaplyorsa, bunun neresi topluma hizmettir? Bu projeleri yaparak bu kirli ibirliine alet olmak, hangi retim yelii ve bilim insan olmak ahlakyla uyuur? 4- Yaratcl katma deere dntrmek Bu kirli retimde yer alan retim yelerinin, silah tekellerine klece uaklklar yetmiyormu gibi, biz rencilerin de ayn kanl arklara girmemizi istiyorlar. ODT rektrnn geenlerde yapt bir aklamaya gre, artk 2. ve 3. snf rencileri teknokentte irket kurup projelerini pazarlamak iin piyasaya alabilecekler. Rektr Ural Akbulut, Projeleri baarl bulunan rencilere rnlerini satlabilir hale getirmek iin yl zaman tanyacaz diyerek, rencilerden bilimsel retimlerini metaya dntrmelerini istiyor. Bylece onlar teknokente ynlendirerek, buradaki irketlerin kalifiye eleman ihtiyalarn garanti altna almay hedefliyor. Bilimsel yaratcln bu ekilde piyasalatrlmasnn rnekleri daha ncesinden de ODTde mevcuttu. Radar sistemleri zerine alan bir irketle yakn balar olan bir retim grevlisinin bu konuyla ilgili 4. snf rencilerine tez devi vermesi ve en iyi devi bu irkete satmas, bunun en ak ifadelerinden biriydi. Hemen yanmzda, emekilerin verdii vergilerle kurulmu niversitelerde toplumsal fayda gzetilerek bilim ve teknoloji retilmesi gerekirken, kapitalist sistemin arklar niversitelerimizi de kendi arsz karlar iin kullanmakta. Savan ve sava sanayisinin hibir toplumsal faydas yokken, olanaklarn ok byk bir ksmnn buraya harcanmas, yalnzca birka silah tekelinin karnadr. Bu saldrnn ne ekilde devam edecei ise, Radikal yazar Murat Yetkinin ODT rektr ile yapt syleide aa kyor. Rektr Ural Akbulut ODT, salt savunma sanayisinin Ar-Ge projeleri zerine alacak irketler iin st dzeyde NATO ve AB standartlarna uygun korumal bir alan ayrm durumda. imdiki hedefimiz burada bir savunma sanayisi retim kompleksi ykseltmek diyerek, bunun daha bir balang olduunu, esas silah retiminin yaknda balayacan belirtiyor.

18

Eitimin Ticariletirilmesi ve niversite-Endstri birlii

D. Sonu
YKn kurulmasyla balayan sre tamamlanmak zere. Aslnda fiilen yllardr iletme gibi hareket eden niversitelerin belli eksiklikleri tamamlamak iin hazrlatt YK yasa tasars bunun yasallamas anlamna geliyor. niversitelerde oluturulan KOSGEB, Ar-Ge, Teknokent, Tekmerler gibi kurululara bu gzle bakmak gerekiyor. niversiteler, sistemin ideolojik yeniden yaplandrlmas ve ona hizmet sunacak kadrolar yetitirilmesi ilevlerinin yan sra sermayenin ucuz laboratuarlar olma yolunda ilerliyor. Bu kazanmn en nemli arac, tm dnyada olduu gibi Trk niversitelerinde de bir bir alan teknokentler. Akademisyenlerin, mhendislerin ve sanayicilerin bir arada olmasndan doan byk sinerji, bilim ve teknolojinin gnmzde ulat dzey, azgn rekabet tm dnyada ve lkemizde bilgi ve teknolojinin en youn retildii merkezler haline niversiteyi getirdi diyerek maskelenen teknokentlerin tek amac, byk sermaye evrelerinin yapaca bilimsel almalar niversite laboratuarlarnda, onun teknik aralarn kullanarak ucuza getirmek. zel irketler tarafndan yaplan bir aratrmaya gre, Trkiyede 2003 ylnda Internet ve a uzman ann 20 bin civarnda olduu ve bunun srekli artaca syleniyor. Teknokent uygulamalaryla niversiteler bu kalifiye ii potansiyelini karlayacaklar. Smrc snfn, burjuvazinin karlarn tm toplumun karlar olarak gsteren niversite, Kk lekli Sanayi Gelitirme Merkezleri ya da Teknokentler oluturarak toplumun hizmetinde olduunu ifade etmeye alyor. Fakat biz kapitalizmin doas gerei teknolojik gelime ve ilerlemeyi ii ve emekilerin ve onlarn ocuklarnn aleyhine kullandn biliyoruz. Her eyin kr iin yapld bir ortamda niversitenin sanayiye katks patronlara katkdan baka bir anlam tamyor. Bugn biz mhendislere den grev, toplum iin, insanlk iin bilim retmemiz gerektii bilinciyle sorumluluklarmz yerine getirmektir. niversitelerimizin sermayeye peke ekilmesine kar kmal ve bu oyuna ortak olmamalyz. Kapitalizm bize hibir gelecek veremez. Gelecek bizim ellerimizdedir.

Savaa deil eitime bte! niversitelerde sermaye igaline son! Sermaye defol, niversiteler bizimdir! Eit, parasz, bilimsel eitim!

19

20

EMO GEN BURSA UBE BLDRS

BLM, TEKNOLOJ ve NVERSTELER

Bilim bir sre olup, srekli zerinde bir sistem dahilinde allmas gerekir. nsann bu sreten elde etmi olduu birikim, tm zamanlarn birikimi olarak gnmz insanlar iin hem kolay hem de ok zor bir dnya oluturulmasna neden olmutur. amzn medeni toplumlar arasnda yer alabilmek, refah ve bilgi seviyesinin gelimi toplumlar dzeyinde olmasn gerektirmektedir. Toplumda stn bilgi kaynan reten niversiteler, doal olarak bilim ve teknolojinin gelimesinde vazgeilmez bir unsurdur. Teknoloji ve onun kaynan oluturan bilimin dorudan bir retici g haline gelmi olmas, amzn ayrt edici zelliidir. Artk retimde yetkinlik,bilim ve teknolojide yetkinlik olarak anlalmaktadr. Dolaysyla bilim ve teknoloji,ekonomik byme ve toplumsal refah asndan stratejik bir nem kazanmtr. lkelerin bilim politikalar da, bu deiime paralel olarak, bilim ve teknoloji politikalar haline gelmi ve bu politikalar, btnyle, ekonomiye ve toplumsal yaama ilikin kavramlarla rlmeye balanmtr. Gelimi lkelerde yaplan bilimsel aratrmalar, bu aratrmalar sonucunda gelitirilen yeni teknolojiler ve bu teknolojilerin yeni retim ve rn teknolojilerine dnmesi sreleri, i ie, birbirini takip eden sreler olarak ortaya kmaktadr. ABD, Almanya ve Japonya gibi lkeler bu kategoride yer almaktadr. Gelimekte olan lkelerde ise bu srelerin entegrasyonu zayftr. Trkiye gibi dnya bilim literatrne katks az olan lkeler ve hatta eski SSCB ve Hindistan gibi dnya bilim literatrne katks yksek ancak bu birikimi toplumsal refaha dntrememi lkeler ikinci snfa giren lkeler olarak deerlendirilmektedir.

21

EMO GEN BURSA UBE BLDRS

Dnya bilim ve teknolojisine, insanln bu ortak mirasna, katkda bulunan lkeler arasnda, saygnla sahip bir Trkiye iin, alamas gereken uzun ve zorlu bir sre bulunmaktadr. Bugn Trkiyedeki niversiteler asli grevlerinden biri olan bilim ve teknoloji retmekten ziyade daha ok retim amal bir ekle brnmlerdir. Hzla artan gen nfusa okuma imkan salamak birinci hedef haline gelmi, asli fonksiyon olan aratrma tali duruma dmtr. Bunda retim elemanlarnn byk ounluunun teoride kalmalar, uygulamaya ynelik almalara yeterince imkan salayamamalarnn pay da byktr. Teorik bilgileri yeterli olan retim yeleri uygulamada yeterli tecrbeye sahip olmadklarndan; uygulamaya ynelik sorunlarda iyi bir performans gsterememektedirler. Bu da zgven kaybna sebep olmaktadr. Kendine zgveni olmayan bir retim elemanna sanayici de temkinli yaklamaktadr. niversite giri snavlarnda dereceye giren ilk iki bin rencinin byk ounluunun mhendislik eitimini tercih etmesi,Trkiye iin bir stnle dntrlebilir. Ama bu, her eyden nce, beyinlere verilecek eitim-retimin ieriine ve tayaca ynlendirici elere baldr. Bunun iin mhendis yetitiren yksekretim kurumlarnn deerlendirilerek misyonlarnn yeniden tanmlanmasna ihtiya vardr. Trkiyenin bilim alannda yetkinlemesinin, teknolojide yetkinlemesi iin de salam bir temel oluturaca ok aktr. nk amz teknolojisinin kayna bilimsel bilgidir. Aslnda bu tek ynl ileyen bir sre deildir. Teknolojide kaydedilen ilerlemenin, bilimsel bilginin snrlarn geniletmede byk bir etken olduu bilinen bir gerektir. Yetimi insan gcn nicelik ve nitelik olarak artrmaya, eitim ve retime yine onunla entegre olarak ileyecek ve geliecek olan AR-GE faaliyetlerine gerekli kaynaklar salanmaldr. Bilim ve teknoloji yeteneinin ykseltilmesi ve bunu salayacak insan gcnn yetitirilmesi ile teknolojide yenilikler ve bulular yapabilecek aamaya ulalmas almalarna arlk verilmelidir. lkenin sahip olduu finansman kaynaklarnn ynetimine ilikin politikalar belirlenirken, birincil alan; toplumsal, ekonomik ve uzun dnemdeki ulusal karlarmz asndan nemli olan bilim, teknoloji, eitim ve retim ile AR-GE alanlar olmaldr. Belli bir potansiyele ulam sanayi tecrbesi ile Trkiyenin; teknoloji transferinden vazgeip, teknoloji retebilme ynnde iradesini kullanmas ve bu ynde balatlan uygulamalarn olgunlamas gerekmektedir. Sanayinin aratrma-gelitirme mer-

22

Bilim, Teknoloji ve niversiteler

kezleri kurmas gelime srecinin esasn olutururken, kk baz sanayicilerin de rn gelitirme ve rekabet edebilme yeteneini gelitirmeleri iin kurulu aratrmagelitirme merkezlerinden yararlanma yoluna gitmeleri gerekmektedir. Pazar ynelimli, yeniliki sreler, her eyden nce, lkenin kendi bilim sisteminde bulunabilecek olan salam bir bilgi temelinde,niversitelerde ve kamu aratrma kurumlarnda yaplan ve byk lde kamu kaynaklarnca desteklenen temel aratrmalara dayandrlmaldr. Bilimsel ilerlemeler, teknik yeniliklerin (inovasyon) de balca kaynadr. niversiteler ve kamu kurumlarnca yrtlen aratrmalardan, sanayi; ya ortak aratrmalar ya da patent ve lisans almlar yoluyla dorudan veya dolayl olarak yararlanr. Firmalar, yetimi eleman temini konusunda da ayn bilimsel temele dayanmak durumundadr. Bilim teknoloji ve retimde yetkinleme ynnde gsterilen abalar, beyin gn azaltabilmenin de temelini oluturacaktr. Buna paralel olarak, bir yandan da tersine akm glendirmek iin, yakn zaman nce TBTAK tarafndan yrrle konmu baz programlardan alnan sonular deerlendirilerek yeni programlarn yrrle konmas gereklidir. Beyin gc kaynaklarnn gelitirilmesi asndan aadaki dzenlemeler yaamsal neme sahiptir: niversitelerin an gerektirdii evrensel kalite dzeyine ulaabilmelerini mmkn klacak yasal ve kuramsal dzenlemelerin yaplmas, niversite retim yelerinin ve rencilerin sanayideki aratrmalara, zellikle de teknoparklarda yer alan sanayi kurulularnn ve niversite-sanayi ortak aratrma merkezlerinin AR-GE faaliyetlerine katlabilmelerini; sanayideki aratrmaclarn da niversitelerin aratrma ve eitim faaliyetlerinde yer alabilmelerini mmkn klacak niversite-sanayi ibirlii,aratrmac personel mevzuatlarnn hazrlanmas, niversitelere retim yesi salanmas aratrmacln zendirilmesi, doktora ve sonras burs sistemlerinin gelitirilmesi. Gnmz dnyas, icat ve yeniliklerle retenler ve bulularn estirdii rzgarlara kaplp srklenen,kopyalayan ve tketen lkeler olarak paralara blnm durumundadr. retenler ayn zamanda bu uura varamam toplumlarn kaderlerine hkmetmekte ve onlarn srtndan geinmektedir. Tketenler ise gnmz dnyasnn yeni klelerini oluturmaktadrlar.

23

EMO GEN BURSA UBE BLDRS

Trkiyenin ocuklar, Batnn teknolojisinin haragzar olarak deil, kendi icad ettikleri tekniklerle deerlerimizi yeryzne karmal, dnyaya duyurmaldr. Atatrkn yukardaki szleri balamnda asla unutulamamaldr ki, kalc bir teknoloji performans kazanlmasnda ithal teknoloji,hibir ekilde, lkenin kendisinin, salam bir bilim temeli ile belirli bir yenilik kapasitesine sahip bulunmasnn yerini tutamaz. nem verilmesi gereken husus, yaparak ve aratrarak renme metodunun zmsenmesiyle bilimsel ve teknolojik retimin ve bununla balantl olarak toplumsal kalknmann salanmasdr.
HAZIRLAYAN KEMAL RODOPLU Uluda niversitesi Elektronik Mhendislii rencisi

KAYNAKLAR
Bilim ve Teknoloji zel htisas Komisyonu Raporu, ANKARA,2000 Bilim Teknoloji Politikalar ve 21. Yzyln Toplumu, smail Hakk Ycel, DPT,ANKARA,1997 AKSYON say:554, Yeni Yaplanmann Eiinde TBTAK ve Beklenenler, Prof. Dr. Osman akmak,2005 Bilim, Teknoloji ve niversiteler, Babakanlk, 1996 TBTAK,Bilim ve Teknoloji Stratejileri, VZYON 2023

24

EMO GEN DYARBAKIR UBE BLDRS

NVERSTE-SANAY BRL
Her alanda sratli bir deiimin yaand gnmzde lkeler kendi refah seviyelerini ykseltmek istemekte ve bu erevede eitim, salk ve ekonomi alanlarnda ilk sralara trmanma mcadelesi vermektedirler. Bu mcadelenin ana esini ve kalknmann temelini hi phesiz teknoloji retebilen ve bilgiye sahip olan yksek seviyede eitilmi toplumlar oluturmaktadr. Bilgiye sahip olmak ve bu bilgiyi teknoloji retimine dntrebilmek iin de niversitelere ve sanayiye nemli grevler dmektedir. niversitelerin temel grevi bir yandan eitim ve retim hizmetleri vermek, dier yandan da temel ve uygulamal alanlarda aratrma yapmaktr. Yaplan aratrmalarn temel amac ise, bilgi retilmesi ve mevcut bilgilere yenilerinin katlmasdr. niversitelerin yaptklar aratrmalarn ounluunu temel aratrmalar, bir ksmn ise uygulamal aratrmalar oluturmaktadr. Yrtlen uygulamal aratrmalar ile sanayinin problemlerine pratik zmler getirilmektedir. Dier bir ifadeyle niversiteler bir yandan yaptklar eitim-retim faaliyetleri ile sanayinin ihtiya duyduklar Aratrma-Gelitirme (Ar-Ge) personelini yetitirmekte, dier yandan da aratrma yaparak sanayinin ihtiya duyaca alanlarda bilgi retmeye almaktadrlar. Sanayi, lkedeki mevcut bilimsel ve teknolojik potansiyeli harekete geirerek nceden yaplm aratrma sonularn retime dntren kesimdir. lkelerin kalknmlk dzeyini o lkedeki sanayinin gelimilik dzeyi belirlemektedir. Bir lkedeki sanayi da baml olmadan kendi teknolojisini kendisi retebiliyorsa, kreselleen dnya pazarnda rekabet ans da o derece yksek olacaktr. Sanayinin kendi teknolojisini retebilmesi iin teknolojiyi retebilecek bilgiye kolayca ulaabilmesi gerekir. Bu da ancak gl bir niversite-sanayi ibirlii ile mmkndr.

25

EMO GEN DYARBAKIR UBE BLDRS

niversite-sanayi ibirlii kavram u ekilde ifade edilebilir: niversitelerin mevcut imkanlar ile sanayinin mevcut imkanlar birletirilerek bilimsel, teknolojik ve ekonomik ynden gelimeleri iin yaptklar sistemli almalar btndr. Dier bir ifadeyle, niversitelerdeki mevcut bilgi birikimi ve yetimi insan gc ile sanayinin mevcut tecrbesi ve finanssal gcnn bir sistem dahilin de birletirilmesi sonucu ortaya kan bilimsel, teknolojik ve ekonomik faaliyetlerin btndr. ster teknoloji transfer edilsin isterse teknoloji retilmeye allsn, her iki durumda da yetimi insan gcne ve bilgi birikimine ihtiya vardr. Bu iki unsurun kayna ise niversiteler ve eitim kurumlardr. Teknoloji transferinin nc unsuru olan finansman kayna da sanayiciler olduuna gre, bu unsurun bir araya getirilmesi (teknoloji retilmesi) iin niversite ve sanayinin bir araya getirilmesi (ibirliinin kurulmas) gerekmektedir. niversite ve sanayi arasndaki iyi bir ibirlii hem niversitenin, hem de sanayinin gelimesinde ve glenmesinde ok nemli rol oynamaktadr. Gelimi lkeler incelendiinde, niversite-sanayi ibirliine gereken nemin verildii ve bu ibirliinin ok iyi iletildii grlecektir.

Trkiye De Bu Durum Nasldr?

Yaplan aratrmalar sonucunda, lkemizde niversite-sanayi ibirliinin yeterince tesis edilemedii ve iletilemedii grlmtr. Bunun temelinde birok neden bulunmaktadr; taraflarn birbirlerini yeterince tanmamas, niversite eitim-retim programlarnn sanayiye dnk olmamas, taraflarn birbirlerine kar gvensizlii, mali kaynak ve ibirliini dzenleyecek bir organizasyonun olmamas, mevzuatlarn niversite-sanayi ibirliini tevik edecek nitelikte olmamas gibi. Tm bu sorunlar yannda taraflar finanssal (mali) adan veya dier konularda ibirliine zorlayc tedbirlerin olmamas, niversite-sanayi ibirliini engelleyen sorunlarn banda gelmektedir. zellikle niversitelerin mali zerkliklerinin olmamas, her eyin devletten beklenmesine yol amaktadr. Bilindii gibi niversitelerimizin sanayiden, sanayimizin de niversitelerimizden ileride olduu birok alan vardr. Bu adan niversitenin sanayiye, sanayinin de niversiteye yapaca ikazlar ve sunaca girdiler dierinin gelimesinde ve glenmesinde ok nemli katklarnn olaca muhakkaktr. niversiteler bilim adam ve aratrmaclar yetitirerek lke kalknmasndaki grevlerini yerine getirirken, sanayinin de bunlara mali kaynak ynnden destek vermesi niversitelerin bu grevi daha iyi yerine getirmesini salayacaktr. Bylece bir yandan niversiteler geliirken, dier yandan sanayi daha bilgili kadroya sahip olacak ve dolaysyla sanayinin

26

niversite-Sanayi birlii

rettii maln kalitesi artarken, maliyetleri decek ve bu ekilde lke kalknmas salanm olacaktr. niversite-sanayi ibirliinin iyi ileyebilmesi iin niversitelerin bir anlamda mali zerklii salanm olmaldr. Yani, niversitelerin devlet tarafndan salanan btelerinin bir ksmnn sanayiye yaplacak projelerden salanmas iin gerekli kanun ve ynetmeliklerin karlmas ve niversitelerin sanayi ile ibirliine ynlendirilmeleri gerekir. Bunun iin niversite bnyelerinde iletmelerin genel sorunlarn tespit edebilecek ve annda zm getirebilecek, zel sorunlaryla ilgili projeler retebilecek ve gerekli finans kaynaklarn bulabilecek bir Ofis kurulmaldr. Bu ofis sayesinde niversiteler sanayiye projeler yapacak ve mali kaynak elde edilmi olacaktr. Yani bu ofis, niversite-sanayi ibirliini koordine edecek ve yrtecek bir iletme gibi grlebilir. Dier taraftan sanayi de niversite-sanayi ibirliine zorlanmaldr. karlacak kanun ve ynetmeliklerle devlet tarafndan sanayiye salanan teviklerin uygulanabilmesi iin sanayinin niversitelerle ibirlii ierisinde olmas veya sanayinin kamu kurumlarndan ald hizmetlerin bir ksmnn niversitelere devredilmesi gerekir. Bylece hem niversiteler daha zerk bir yapya kavumu olacaktr, hem de kamu kurumlarnn i younluu azaltlacak ve bu kurumlarn asli grevlerini yapmalar (plan ve politika oluturmalar) salanm olacaktr.

niversite Sanayi birliinin renciler Asndan nemi?..

S Projesi ile kurulan sistem, en ok rencilerin bireysel geliimleri asndan fayda salamaktadr. Teorik Bilgilerinizi Pratie Aktarabileceksiniz niversite eitiminin belki de en eksik yn verilen pek ok teorik bilginin pratie aktarlamamasdr. Tpk kullanlmayan uzuvlarn zayflamas gibi kullanlmayan bilgiler de ypranmakta, kaybedilmektedir. Bu sebeple, gerek vakalarda, bilgilerinizi kullanarak reteceiniz zmlerle okulda retilen pek ok eyi gelitirerek saklamak yoluna gidebileceksiniz. Zaman ierisinde derslerde verilmeye allan pek ok bilgi parasnn yerli yerine oturtmay baaracaksnz. Geree ok Yakn Bir Tecrbesi Elde Edeceksiniz Pratik yapma ihtiyacnn karlanabilmesi iin staj sistemi ad altnda bir sistem yrtlmektedir. Ancak bu sistem ne yazk ki amacna yeterince ulaamamaktadr. Stajyerin firmada sadece gzlemci statsne sahip olmalar sebebi ile sistemlerin

27

EMO GEN DYARBAKIR UBE BLDRS

iine girebilmeleri, sorumluluk almalar ve ileyie mdahale edebilmeleri mmkn olmamaktadr. S ile rencilerin firmalarda belirli proje ya da konulara angaje olarak sistemlerin ileyiini ieriden gzleyebilmeleri, yaayarak renebilmelerini salamay amalamaktadr. Proje, kiilere sorumluluk yklemekte ve alanlara ciddiyet getirmektedir. Projeler hazrlamak, bu projeleri raporlarla tantmak, yneticilere sunular yaparak bir fikri savunmak i hayatnn vazgeilmez unsurlardr. S, rencilere bu tecrbeleri de yaatmay amalamaktadr. lkedeki nde Gelen Firmalarn Tanyacaksnz. birliine gidilen firmalar lkemizin en nde gelen firmalardr. Projelerin yrtlecei firmalar belli sistemleri oturmutur. Snin ngrd trden yrtlecek bir alma ile firmann sistem ve srelerinin gerek manada incelenmesi mmkn olabilecektir. Bu ise bireylerin daha sonraki kariyerleri asndan son derece nemli bir tecrbedir. Mezuniyet Sonras Bulma mkanlar Elde Edeceksiniz S ile kapsamnda ibirliine gidilen firmalarn projeye dahil olmalarnn en nemli sebebi firmann eleman alma srecine bir alternatif salayabilmektir. Firmalar, `Proje Eleman olarak alnan rencileri, mezuniyet sonras ie almak maksadyla denemektedir. Dolays ile renciler, alma esnasnda yeterli performans gsterebildikleri takdirde mezuniyet sonras i imkanlar asndan deerli bir seenee sahip olabileceklerdir.

Sonu ve nerileri
Tm dnyada dikkatler zellikle son 30 yl iinde, elde edilen bilimsel bilginin retim srelerine en ksa srede aktarlmasna ynelik ittifaklara evrilmitir. Sanayide Bilimsel bilginin ve teknolojinin, retilen rnlerin kalite ve gvenilirliklerinin ykseltilmesi, rn eidinin artrlmas, mteri ihtiya ve isteklerinin hzla karlanmas hatta ynlendirilmesi konusunda nemli bir retim girdisi olduu grlmektedir. Baka bir deyile, rekabette ayakta kalmak ve rekabet stnln srdrmek, isletmelerin rnlerini, srelerini, yaplarn ve ynetim anlaylarn srekli gelitirmelerine baldr. Bu erevede, niversite-sanayi ibirlii rekabet gcn artrma ve srdrmede hayati nem kazanmaya devam etmektedir.Kurulan niversite ve yeni gelimeye balayan sanayi profili, karlkl glendirme yoluyla ibirliinin kurumsallatrlmasn ve basarili sonular ortaya koymasn gerektirmektedir.Ancak gnmze kadar gelinen noktada ibirliinin ulusal dzeyde olduu

28

niversite-Sanayi birlii

gibi,yerel dzeyde de gelimemesi, ciddi kayplarn varln gstermektedir. Ancak kresel rekabet ve bilgi a byle bir ittifak ve ibirliinin zayf kalmasnn tm sektr ekonomilere srayacann en derinden hissedilmesine neden olmakta ve ittifakn katma deer yaratacak ekilde oluturulmasn gerektirmektedir. almann bu yndeki nerileri syle sralanabilir: 1. niversite-sanayi ortak aratrma merkezleri oluturmak, 2. Bilginin yaratc gc ile retimin yaratc gcn btnletirecek ortak proje ekipleri oluturmak, 3. niversitede retilen bilgiyi rakiplere stnlk salayacak ekilde teknoloji gelitirme erevesinde ynlendirmek. Tm lkede KOSGEB, Sanayi Odas ve niversiteler ibirlii ile birlikte teknopark projelerinin hzlandrarak bu konuda gelime salamaya almak. 4. rencilerin ders ve mfredat ieriini gncelletirmek, teknoloji kullanmna imkan verecek ekilde gelitirmek. Ayrca yerelde yrtlen master programlar kadar doktora programlarn da sanayide somut katk salayacak ve bilgi aktaracak ekilde ynlendirmek, 5. Var olan ancak istenilen dzeyin yakalanamad danmanlk hizmetlerini, niversitelerde problem zme ve danmanlk merkezleri oluturarak ve/veya ortak danmanlk merkezleri kurarak sanayiye g katacak ekilde yaplandrmak.
HAZIRLAYAN FIRAT TANI Dicle nversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii

29

30

EMO GEN STANBUL UBE BLDRS

YETKN/YETKL/UZMAN MHENDSLK ve GELECEMZ

lkemizde kurumsallama, aadan yukarya ihtiyalar zerinden uzun vadeli bir planlamayla deil, yukardan aaya anlk sorunlar giderme zerine ksa vadeli zmler ile gerekletirilmeye allmaktadr. Bu durumda da gerekletirilmeye allan her zm aray, yeni bir soruna gebe kalmasyla sonulanmaktadr. Her alanda olduu gibi eitim sistemimiz de bu anlaytan nasibini alm ve lkemizin retim potansiyeli, gelecek dnemlerde ynelinmesi gereken sektrler, nasl ve ne kadar igc potansiyeline ihtiya duyulaca dnlmeden, oy uruna, alt yapdan yoksun boy boy tabela niversiteleri almtr. Bunun sonucunda da mesleine yabanc, mezun olduunda ne yaacan bilmeyen, i garantisi olmayan genler niversitelerden bir bir mezun edilerek mhendislik diplomas verilmitir. Bu durum ise iverenler tarafndan yllarca yedek igc olarak dnlp ucuz i gc yaratmak amacyla kullanlmtr. Srecin uzun vadede lkemize ne kadar fazla zarar verecei deil, ksa vadede ne kadar kar elde edilecei hesaplanr hale gelmitir. Tm bu yaananlar yllarca dile getirilmesine ramen, durumun ciddiyeti hkmetler tarafndan yeterince kavranmam veya nemsenmemitir. Durumun ciddiyeti ilk kez 17 Austos depremiyle yaanan felaketten sonra yaplan aratrmalar sonucu tartlm, TBMMye kanun nerisi verilmi ve Yap Denetimi ve Yetkin Mhendislik zerine aratrmalar balamtr. Ama bu konunun ayrntsna girmeden nce mevcut mhendislik eitimini gzden geirmekte fayda var.

31

EMO GEN STANBUL UBE BLDRS

Mevcut eitim sistemine bakarsak durum pek de i ac deil. Prof. Dr. Hamit Serbest Elektrik Mhendislii dergisinin 411. saysnda yaynlanan yazsnda altyap ve retim yesi sorunlarn yle anlatyor. Trkiyede bilgisayar, elektrik, elektrik elektronik, elektronik ile elektronik ve haberleme mhendislii adlar altnda 79 blmde eitim verilmektedir. Bunlarn 14 tanesi ayn zamanda ikinci retim programlar yrtmekte ve 20 tanesi de deiik oranlarda burslu renci almaktadr. Bu blmlere her yl alnan toplam renci says 5773tr. Bunlarn 621 tanesi ikinci retim programlarna kaytl olup 284 tanesi de burslu olarak renim grmektedir. Bu blmlerde derslik, bro, idari alan, ve rencilere ait sosyal alan konusunda ciddi bir sorun grlmemektedir. Son o-n yl iinde kurulmu olan blmlerin hemen hepsinde eitim laboratuvarlar yetersizdir. nceden bu alt yapy kurabilmi blmlerde ise, gerek ypranma nedeniyle gerekse teknolojinin gelimi olmas nedeniyle laboratuvarlarn yenilenme ihtiyac vardr. Byk ehir niversitelerinin birka tanesi dndaki niversitelerin hepsinde, blmlerin aratrma laboratuvarlar yoktur. Makine tehizat denekleri yetersizdir. Yllk denek miktarlar 2 ile 50 milyar TL arasnda deimekte ve kendi niversitelerinin toplam denek miktar iinde ok kk bir pay tekil etmektedir. Dner sermaye gelirleri mtevazi boyutta olup endstriye saladklar hizmetler iinde deney gelirleri ok az yer tutmaktadr ki; bu iki husus, bu blmlerdeki alt yap yetersizliinin bir baka gstergesidir. Dner sermaye gelirleri ounlukla dorudan retim yesi katksn gerektiren danmanlk veya proje almalarndan salanmaktadr. Mhendislik fakltelerinde retim yesi bana den ortalama renci says 25 olmakla birlikte retim yesi temininde glk ekilen blmlerde bu say yine ortalama olarak 60lara kadar kmaktadr. Yani, bu tip blmlerden byk ehir niversiteleri dnda kalanlarn durumu tek bana incelenecek olursa retim yesi bana renci saysnn 100-150 mertebelerine kadar kt grlr. Ancak, lkemizde retim yesi yetersizliinin en arpc olduu dallar elektrik, elektronik, ve bilgisayar mhendislii blmleridir. Mhendislik fakltelerinde ortalama retim yesi says 11 iken bu blmlerdeki ortalama retim yesi says sadece 7dir. retim yesi saysndaki yetersizlik meslein poplaritesinden kaynaklanmaktadr. Bu nedenle, genler niversitede almay tercih etmemektedirler; ayrca, niversitelerde her yl yeni blmler almaktadr. rnein, 1987 ile 2000 yllar arasnda elektrik ve elektronik mhendislii blmlerinin saylarndaki art miktar %100

32

Yetkin/Yetkili/Uzman Mhendislik ve Geleceimiz

amtr. 1987 ylnda 22 olan blm says 2000 ylnda 45 olmutur. Blmlerin her yl ald renci says da ayn oranda artmtr. 1987 ylnda blmlerin renci kontenjan toplam 1849 iken 2000 ylnda bu say 3766 olmutur. Ancak, retim yesi saysndaki yetersizlii giderecek tedbirler bu sre ierisinde alnmad iin 15 yl nceki olumsuz tablo hala geerliini korumaktadr. Srekli yeni blm almas ve renci kontenjannn artrlmasnn yaratt olumsuzluk, retim yesi saysndaki mtevazi art da etkisizletirmitir.

Zoraki retim yelii

Mesleimizin geleceine ynelik en byk tehdit retim eleman temin gldr; nk, retim yesi olmakszn bir niversitede ne eitimretim yaptrmak mmkndr ne de niversitenin dier ilevlerini yerine getirmesi sz konusu olabilecektir. u anda Trkiyedeki niversitelerin ilgili blmlerinde almakta olan aratrma grevlileri ve gen retim yeleri, ya bir ideal uruna ya da yapacak daha iyi bir i bulamadklar iin buradadrlar ve ilk frsatta da niversiteyi terk etmektedirler. Dier konu ise vakf/zel niversitelerinde verilen eitim ve bu eitimin kalitesi. Kimi puanla, kimi de parayla mhendis oluyor. 2004 SS sonular, gelinen vahim noktay gzler nne seriyor. En iyi vakf niversitelerinde dahi puanlar dibe vurmu durumda. Burslu renciler ile paral renciler arasndaki fark, pek ok blmde yzdelik dilimde 85lere kadar vurmu durumda. Yani burslu renci %8den girerken paral renci %92.8 ile ayn blme girebiliyor. Bunun anlam sperler ile vasatlar, ayn snf, ayn sralar paylaacaklar. Ve bunun adna eitim denilecek. Belki de bunun zm kamuyu ilgilendiren tp, hukuk, mhendislik ve eitim gibi alanlarda yeterlilik snav yapmaktr. renci Seme Snav SS, ok adil olmasa da baraj zor aan bir rencinin hukuk, bilgisayar, elektrik-elektronik ve endstri mhendislii ya da tp gibi ok zor blmleri hakk ile okuyup bitirmesi mmkn deil. niversite eitimi ancak bir kuruma (e) girmek iin yeterlidir. Bir ii yapmak iin yeterli deildir. Avrupada bir mhendis ylda birka defa mesleki eitim grmekte ve bylece bilgisini tazelemektedir. Bu grafik efsane haline gelmi bir mhendis tarafndan hazrlanmtr. Burada mesleki geliimin evreleri ok gzel anlatlmtr.

33

EMO GEN STANBUL UBE BLDRS

Yetkin, Uzman, Profesyonel veya Yetkili Mhendislik tartmalar bylece, 2000 ylndan itibaren hat safhaya varmtr. u anda TMMOBnin Bayndrlk ve skan Bakanlna vermi olduu kanun tasarsnda kavram olarak Yetkili Mhendis kullanlmaktadr. Yetkili Mhendislikle temel gereke, Mhendis, mimar veya ehir plancs diplomas alan herkesin, uygulamada herhangi bir deneyime sahip olmakszn, bir anlamda, snrsz mesleki yetki ile donatlmas, hizmetin nitelii ve gvenirlii bakmndan zaman zaman sakncalar yaratabilmesi olarak karmza kmaktadr. Gerekten de lkemizde u bir gerek haline gelmitir ki, yeni mezun olmu, zellikle herhangi bir i deneyimi bulunmayan mhendislerin ou kendi mesleklerinin dahi ne yaptn bilmemektedir. Bu durumun zmne dair yaplan tartmalarda TMMOB ierisinde bir ok oda farkl gr belirtmi, hatta odalar kendi ilerinde bile ortak bir gr yakalayamamlardr. Yetkili Mhendislik ile ilgili tartmalarda, bu uygulamaya kar kan gerek mhendislerin, gerek mhendislik rencilerinin temel sknts, mezun olan hi kimsenin mhendislik yapamayaca dncesi, yetkili mhendisliin cretli eitimler ve snavlar sayesinde rant ekonomisi iine dahil olaca veya yetkili mhendis ola-

34

Yetkin/Yetkili/Uzman Mhendislik ve Geleceimiz

bilmek iin, 3-5 yl stajyer mhendis olarak allmas nerileriydi. Gerekten de okuduumuz okuldan mezun olduumuzda hibir projeye imza atamamak, mhendis olarak herhangi bir projeye imza atmak iin 3-5 yl baka bir yetkin mhendisin yannda stajyer olarak almak doru grnmemektedir. Fakat akllarda kalan ksmndan te u an iin TMMOB tarafndan bakanla gnderilmi olan tasarda bu tip maddeler yoktur. Bu maddeler naat Mhendisleri Odas tarafndan nerilmitir. MO nerisinde madde 6, c kknda yle demektedir, Madde 5te belirtilen uzmanlk alanlarnda, en az be yl sreyle, Yetkin Mhendis belgesine sahip mhendisler denetiminde gerekletirilmi mhendislik deneyimi sahibi olmak ve bu hizmetleri belgelemek. Yksek lisans ve/veya doktora derecesi alm olup da kendi uzmanlk alannda Yetkin Mhendislik bavurusunda bulunan adaylar iin bu sre yla indirilir. Yetkin mhendislik yasa tasla ile ilgili inaat mhendisi Mustafa Erkann u grleri ve sorgulamas gerekten kaydadeer: Yetkin mhendislik yasa tasarsnn kmas durumunda u sorunlar zlebilecekmi; - Mezuniyetinden sonra proje tasarm ile hi uramam mesleinin herhaengi bir dnemindeki bir inaat mhendisinin piyasada proje denetimi veya proje retimi yapmas mmkn m? - naat Mhendislii alanndaki bilimsel gelimeleri ve yenilikleri srekli takip edenler, etmeyenlerden gerek anlamda ayrtedilebilecek mi? - naat Mhendislii mesleinin saygnl, meslein etik kurallarnn uygulanma oran ve ortalama bilgi dzeyi arttrlabilecek mi? - Bu kanun karsa yaptklarmzn altnda kalanlarn saysnda deiiklik olacak m (azalma ynnde)? - Yllarca antiyelerde alm, uygulamann ad bile konmamlarn grm meslek mensuplarnn snavn kim nasl yapacak? - Her ii yapan mhendis yapsndan, ihtisaslamaya veya uzmanlamaya gei mmkn olacak m? Bunun altyaps hazrlanmadan kanun ile sorunu zmek mmkn m? MO Tasla ile ilgili u eletiriler ise dikkate alnmaldr: Taslan 3. maddesi c-blmnde Yetkin Mhendis olabilmek iin 3 yl sreyle yetkin bir mhendisin denetiminde gerekletirilecek proje ve uygulamalarla deneyim sahibi olmak art ngrlmektedir. Yetkin Mhendislerin gen mes-

35

EMO GEN STANBUL UBE BLDRS

lektalarn kendi iyerlerinde istihdam ederek 3 yl sreyle eitip, yetitirmeleri lkemizin mevcut artlarnda hayal dahi edilemez. Eski mhendislerin kendilerini zor geindirebildikleri ortamda bir de cretli eleman altrmalar dnlemez. cret vermeden bordroda gstermeniz varsaymnda bile vergi stopaj ve SSK-prim demeleri byk maddi klfet boyutunda olacaktr. Dier bir varsaymdan hareketle, Yetkin Mhendise bu elemanlar istihdam etme zorunluluu getirilmediinde, yine herkes eskisi gibi alacak, proje yapacak, antiye ynetecek ve Yetkin Mhendis Aabey formalite icab gerekli belgeleri mi imzalayacaktr? Bu bildiimiz mevzuat by-pass etme prensibi, yeter ki ynetmelik artlar yerine gelsin zihniyeti deil midir? - Taslan 6. maddesi Yetkin Mhendislik Kurulu hakknda olup, kurul balangta Mhendis Odalar Ynetim Kurulunca oluturulacak ve daha sonra Yetkin Mhendisler Genel Kurulunca gizli oyla seilecek 7 elemana grev devredilecektir. Yaplacak snavlar bu gurup tarafndan deerlendirilecektir. Sonuta bilgiye dayal bir deerlendirme yapacak kurulun seimle tayini kanaatimce byk hatadr. Seenler setiklerini hangi lye gre seeceklerdir? Kstas bilgi midir? Yoksa hemsehrilik esas mdr? Nedir? Kim kimin ne olduunu nasl bilecektir? Seilmek isteyenler ne diye aday olacaklardr? Ben daha bilgiliyim, beni se! mi diyeceklerdir? Byle bir snavn deerlendirmesini yapacaklarn taraf olanlar iinden seilmesi doru mudur? Kanaatimce kurulun oluturulmas esaslarnn yeniden gzden geirilmesi gereklidir. - Trkiyenin en byk ivereni olan kamuda alan mhendislerin konumu hakknda hibir aklama yoktur. Yetkin olmayan bir mhendisin devlet memuru olamayaca m dnlmtr? Giriimi douran dnce znde doru olup, gen mhendis arkadalarn mesleki eitim almalarnda fayda vardr, ama bu gereki olunmas artn da beraberinde getirir. Bence grnen tek zm gen meslektalarmzn belirli srelerle meslek odalarmz tarafndan dzenlenecek seminerlerle eitilmesidir. Baka zm araylar hayali dzlemde kalp, pratikte fayda getirmeyecek ve uygulamalar olmayacaktr. TMMOB tarndan bakanla sunulmu taslakta ise iki konu n plandadr. Birincisi MSEM (Meslek i Srekli Eitim Merkezi) dir. Gnmzde teknolojini ok hzl gelimesi, ok uzun olmayan srelerde uygulamalarn deimesi, yeni teknolojilerin kullanlmasn beraberinde getirmektedir. MSEM bu durumda mhendislere meslekleri boyunca yeni teknoloji ve uygulamalar hakknda bilgi almalarn ve

36

Yetkin/Yetkili/Uzman Mhendislik ve Geleceimiz

eitimden gemelerini salayacktr. Taslan genel gerekesinde bu durum yle anlatlmaktadr; Mhendislik, mimarlk ve ehir plancl almalarnda meslek alanlarna ynelik srekli, yaygn ve kurumsallam bir eitim faaliyetinin gerekliliinin kabul edilmesi nedeniyle, bu dorultuda yelerin meslek alanlarndaki gereksinimlerini ve uzmanlama taleplerini dikkate alarak, gelien bilim ve teknoloji dorultusunda, toplumun gereksinimlerini de gzeterek Odalar bnyesinde Meslek i Srekli Eitim Merkezi (MSEM) kurulmaldr. Ayrca bu taslak, uzmanln hangi konularda ve hangi artlarda gerekeceinin de o mesleklerin ilgili Odalar tarafndan belirlenmesini nerir. Yani dnld gibi mezun olan bir mhendisin imza atamayaca gibi bir durum yoktur. EMO bu durumu zellikle, insan hayatn tehdit eden uygulamalar ve niversitlerde verilmeyen ama o alanda almak iin eitim gereken konularda Yetkili Mhendislik kavramn kaullanmaktadr. Bu durum taslakta 5.madde de sylenir. Madde 5 - Oda, retilen rn ya da hizmetlerde kamu yararna mesleki denetimin salanmas konusunda meslein uzmanlk konularn ve uzmanln hangi koullara gre belgelendirileceini belirler. Oda Ynetim Kurulu, yelerinin uzmanlk konular ile belgelendirme esaslarn, TMMOB Ynetim Kurulu onayna sunmak zorundadr. Bir tanma gre lisans eitimi alan mhendis yapan, eden, bakan ve ileten mhendistir. Yksek lisans mezunu mhendis ise proje yneten mhendistir. Doktoral mhendis ise program yneten ve gelecee ynelik tasarm yapan mhendistir. Oranlarn karlatrlmas bize lisansst eitim ve doktora eitiminin sorunlar hakknda bir fikir verebilir. Yetkili/Yetkin/Uzman mhendislik konularnda ise yksek lisans ve doktora eitimleri gzard edilmekte ve Yk. Mh./Doktor nvanlar hi tartlmamaktadr. SYM kaytlar esas alndnda 1983 ylndan 2002 ylna kadar mezun elektrik, elektronik mhendisi says 35.446dr. Yksek lisans mezunu says 3.199, doktora mezunu says 399 kiidir. Oranlarsak tm elektrik, elektronik mhendisleri iinde lisans eitimi grenlerin oran %90, yksek lisans eitimi grenlerin oran %9, doktora eitimi grenlerin oran ise %1dir. Bu oranlar L.J.Adamsn Bir Mhendisin Dnyas kitabnda ABD iin sras ile %60, %23 ve %5 olarak verilmektedir ve tm mhendislik dallar iin verilen deerlerdir.

37

EMO GEN STANBUL UBE BLDRS

Sonu Yerine
Bu konunun Mhendislik Mimarlk Kurultaylarnda, Mhendislik Dekanlar Konseyinde ve renci kurultaylarnda daha da derinlemesine alarak tartlmas gerekmektedir. EMO-GEN stanbul bu konuda yaplacak almalarda katkda bulunacak, aratrmalarn devam ettirecektir.

KAYNAKLAR
1. TMMOB Yetkili Mhendislik Yasa Tasla (www.tmmob.org.tr) 2. TMMOB naat Mhendisleri Odas Yetkin Mhendislik Yasa Tasla (www.imo.org.tr) 3. Orhan rc sunumlar 4. www.yahoogroups.com/1insaat E-posta grubu yetkin mhendislik tartmalar 5. www.osym.gov.tr 6. Fevzi Akkaya/STFA

38

EMO GEN ZMR UBE BLDRS

YABANCI DLDE ETM YANILGISI

Son yllarda eitim dilinin nasl olmas gerektii her trl okul dzeyinde ska tartlan konulardan biri olmaya balad. Bu konudaki dncelerimi gerek okuldaki izlenimlerimden gerekse evremizdeki insanlarn bu konuya ait dncelerinden faydalanarak EMO-Gen 3. renci kurultay kapsamnda ifade etmek istiyorum. Son yllarda Trkiyede yabanc lkelerde pek de benimsenmeyen bir eitim dzeni ortaya kmtr. Bu da eitimimizi kendi ulusal dilimizle deil de yabanc bir dille yapmak eklindedir. Bilim her geen gn takip edilmesi zor bir ekilde ilerlemekte ve bilimsel gelimeler sadece fiziksel hayat deil, ayn zamanda kltrel hayat da etkilemektedir. Bu etkileme hem yeni kltrel biim ve deerlerle yol amak eklinde hem de varolan kltrel deerleri deiime uratmak ve bazen de yok etmek eklinde kendini gstermektedir. Bu kltr deiiminin belki en nemli paras dil ve dildeki deiimdir. Dolaysyla bilimin sratle gelimekte olduu gnmzde kltrel, ekonomik ve jeopolitik deerlerin himayesinde, kendisine kaynaklk eden dili de beraberinde getirmektedir. Gnmzde ise bu dilin ngilizce olduu sylenmektedir. Bu amala ngilizce retimi anaokulundan niversiteye kadar eitim srecinin btn aamalarna sokulmutur. yle ki yabanc dilin sadece yabanc dilin retilmesini amalayan derslerde eitli yntemlerle verilmesi gerekirken, her trl eitim aamasnda says gitgide artan okullarda dersler Trke yerine ngilizce olarak verilmeye balanmtr. Fakat bu uygulamann en basit aksakl eitim kadrolarnn ngilizce eitim iin yetersiz oluu, bunlarn birounda eitimin melez bir dille yaplmasdr. niversiteler de dahil olmak zere, bir ok okulda ngilizce eitim, rencinin renmesi gereken temel kavramlar renmemesine yol amakta, dolaysyla ngilizce bilen ama konusuna hakim olmayan renciler yetitirilmektedir. lkemizin en iyi

39

EMO GEN ZMR UBE BLDRS

niversiteleri ya tamamen, ya da ksmen ngilizce eitim verdiklerinden dolay da lkemizde Trkeden ziyade Trkeye hakim olan bir eitim dili olumutur. yle ki akademik hayatta da ngilizce baraj konulduundan bilim yapmak isteyen eitimciler en verimli yllarn ngilizce snavlarn atlatabilmek iin youn bir ekilde ngilizce alarak geirmekte, kendi konularna yeteri kadar zaman ayramamaktadr. Bylesine bir yntem dnyann hibir yerinde olmayp, bilimsel olarak ilerlememizde bize vakit kaybettirmektedir. Bilimsel yaynlar izlemek amalanyorsa bu, tm yabanc dilde olan kaynaklar Trkeye evrilerek yaplabilir ve her trl kesimden insann kullanmna sunulmu olur. Bu durum Trkenin bana ilk defa gelmemektedir; Trke daha nce Arapa ve Farsann, sonralar Rusa, Almanca ve Franszcann da etkisinde kalmlardr. Trke bu kltrlerin etkisinde kalm fakat kendi gelimesini de srdrmtr. Ancak, Trkenin zamanmzda kar karya kald durum gemitekilerden farkllk gstermektedir. Telefon, uydu,radyo ve televizyon yaynlar, gazete ve dergiler, cep telefonu, internet gibi yaygn haberleme teknolojileri nedeniyle ngilizcenin Trke zerindeki etkileri ok youn bir biimde olumakta ve gemile karlatrldnda bu durum geni halk kitlelerini etkilemektedir. Buna gre blgesel ekonomik ve jeopolitik gruplamalarn getirdii politik basklar da eklenince, ngilizcenin Trke zerindeki etkilerinin kalc olma ihtimali artmaktadr. Bunun yan sra kendi dilini eitim her alannda kullanabilen in gibi lkelerin gelimesi ortadadr. Hindistan bile smrgelikten kurtulduktan sonra Hinteye dnme abasnda iken bizim eitim dilindeki bu yntemi devam ettirmemiz nedendir bilinmez. Aada kayna ile verilen tabloda ngilizce eitim yapan lkeler verilmitir. Grld gibi eitimini tam anlamyla ngilizce yapan bamsz bir lke yoktur.
niversitelerinden En Az Birinde Yalnz ngilizce Eitim Yaplan lkeler: lke Nijerya Kenya Etiyopya Gana Uganda ngilizceyle Eitim Yapan niversite Says / Toplam niversite Says 24 / 24 5/5 2/2 3/4 2/3 niversitelerde ngilizceyle Eitim Gren renci Says ile Yzdesi 40.000, %100 40.000, %100 21.000, %100 19.000, %99 6.900, %97

40

Yabanc Dilde Eitim Yanlgs

Tanzanya Filipinler Hindistan Arnavutluk Pakistan Msr Sudan Banglade Bulgaristan Macaristan

2/3 23 / 55 33 / 140 1/4 11 / 21 2 / 13 2/8 1/9 2 / 17 1 / 20

4.300, %53 230.000, %36 1.200.000, %19 1.700, %12 30.000, %11 40.000, %5 2.200, %4 1.300, %2 2.900, %2 450, %0,4

Kaynak: The Word of Learning 1998, 48th Ed., Europa Publications, Londondan aktaran: mit enesen, Baka lkelerde ngiliz Dilinde retim. Btn Dnya 2000, say: 2001/04, Nisan 2001, Bakent niversitesi, Ankara, s. 30-33.

ngilizcenin renilmesine ve hatta imkanmz varsa baka yabanc dillerinin renilmesine kesinlikle kar deilim. Aksine kesinlikle renilmelidir.Ama gnmzde byle bir anlayla yetinilmemi eitimimiz ngilizce olmutur. yle ki ocuunu anaokuluna balatacak veli burada ngilizce eitimi veriyor musunuz? diye sorabiliyor ya da baz insanlarn zgemilerinin en nemli yerinde i sahas ne olursa olsun kendi i sahasndaki tecrbeden nce ngilizce bilir ifadesini okuyabiliyorsunuz. Dolaysyla yabanc dil renmek bakadr; yabanc dilde eitim bakadr. Bu ayrmn kesin bir ekilde yaplmas gerekir. Kendi ders kapsamnda lkenin ihtiyalarna gre belirlenmi sayda renciye eitli yabanc dillerin eitiminin yaplmas kukusuz faydaldr. Ancak bunun yannda kendi ulusal dilimizi de her insan yeterince renmelidir. Yabanc dil renmenin nedeninin Trkenin yetersiz olmas olmadn iyice kavramalyz. Oysa yabanc dillerin anaokulundan niversite sonuna kadar retildii lkemizde insanlar kendi alannda gayet iyi derecelerle okuyup sonuta yabanc dil snavlarnda tmyle baarsz olabiliyorlarsa okullarda verilen yabanc dil eitimi de amacna ulamyor demektir. Verilen eitim sadece birka kelimenin ezberletilmesi ve Trkeye dolaysyla da kendi ulusal benliine uzak birey yetitirilmesidir. Uzmanlamaya ve akademik alanda ilerlemeyi amalayan olas mesleki yabanc diller de dier btn lkelerde olduu gibi baz kurslar araclyla da verilebilir. Bylelikle kendi rgn eitimizde Trkeye ve kendi alanmza daha ok zaman ayrm oluruz.

41

EMO GEN ZMR UBE BLDRS

Her zaman dncelerini ve inklaplarn rehber edindiimiz ve daima da edeceimiz nderimiz Atatrk de Trk kimliini Trke ile tanmlamtr. Onun iin de Atatrkn Kurtulu Savandan sonraki temel amac Trkeyi, dolaysyla Trk kltr ve kimliini yabanc boyunduruklardan korumak, bunun iin de eitimi her dzeyde Trke ile yapmak, halkn yabanc dille eitime zenmesini nleyecek tedbirler almak olmutur. Ayrca Atatrk bu konuda unlar sylemitir: Bat dillerinden hibirinden aa olmamak zere, onlardaki kavramlar anlatacak keskinlii, akl olan Trk bilim dili terimleri tespit edilecektir. (Atatrk bugn askerlikte olsun, matematikte olsun kullandmz birok terimleri Trkenin derinliklerinden karp halkn kullanmna sunmutur. Bu zamana kadar birok alanda ilerleme kaydedilmi, her yeni bilimsel kavram tam Trkesiyle ifde edilebilir konuma gelinmiken her nedense u anda da eitimizi yabanc dilde yapabilme isteindeyiz!) Daha 1924te: Mill eitimin ne demek olduunu bilmekte hibir tereddt kalmamaldr. Bir de mill eitim esas olduktan sonra onun lisann, usuln, vastalarn da mill yapmak gereklilii mnakaa edilemez. 1938de, vefatndan az nce: Trl bilimlere ait Trke terimler tespit edilmi, bu suretle dilimiz yabanc dillerin tesirinden kurtulma yolunda esasl admn atmtr. Bu yl okullarmzda tedrisatn Trke terimlerle yazlm kitaplarla balam olmasn kltr hayatmz iin mhim bir hdise olarak kaydetmek isterim. Son olarak da Trk bilimci ve eitimcisine u vasiyeti: Baknz arkadalar, ben belki ok yaamam. Fakat siz, lene dek Trk genliini yetitirecek ve Trkenin bir kltr dili olarak gelimeye devam yolunda alacaksnz. nk Trkiye, uygarla ancak bu yolla kavuabilir. Sonu olarak Trkenin ve onunla birlikte Trk insannn duygularnn, dncelerinin ve kendi kltrne dayal yaratc gcnn de yok olma ihtimali dikkate alnmamaktadr. O kadar ki, kendi dilinde konuup yazamayanlarn, emrine girdikleri dilde, bilimsel dncenin znde varolan farkl dnebilmek ve varolan sorgulamaktan yoksun kalacaklarn dah grememekteyiz. Bu durum, btn bir toplumun gncel becerilerinin ve dncelerinin kstlanmas anlamna gelmektedir. Gerek kendi toplumlar iin, gerekse evrensel medeniyet iin kendi kltrel deerlerinden kaynaklanan zgn zm ve nerilerde bulunamayan toplumlar yok olmaya mahkumdurlar. Bugne kadar rettii evrensel deerler gz nne alndnda, Trk milletinin bu sonu hak etmedii ortadr. Baz dilbilimcilerin Trkenin nmzdeki yllarda yok olabileceini dnmesi insana nce aknlk sonra derin bir znt veriyor. En az bin yl nce yok olmu

42

Yabanc Dilde Eitim Yanlgs

dillerin olaanst abalarla diriltildii, tarihte hi yer almam kavimlerin dillerinin tevik edildii bir devirde Trkenin bu denli ikinci plana atlmasn bizim gnahmz olarak grmek gerektir. Bilim ve teknolojiyi yanmza alarak bu durumu bir an nce dzeltmezsek, bilim ve teknolojinin hkm srd bu ada, lkenin kalknmas ve ilerlemesi adna yaptmz tm uygulamalarda sz sahibi olamayacak ve bunlar da kendi halkmza kazandrmam olacaz. zm olarak Trke ve yabanc dil retimi ok ciddi bir biimde kuvvetlendirilmelidir. Ama bununla birlikte btn okullarda eitim istinasz Trke olmaldr. Trke okul kitaplar oaltlmaldr. niversiteler iin gerekli Trke ders kitaplar ve kaynaklarn yazlmas iin TBA, YK ve TBTAK desteinde tevikler salanmaldr. Ne yazk ki lkemizde niversite rencileri iin Trke ders kitaplar ve yardmc kitaplar yok denecek kadar azdr. Bilim ve teknolojideki en son gelimelerin aktarlaca Trke kaynak yazmak isteyen ve akademik olarak ilerlemek isteyen retim yeleri maddi ve manev olarak desteklenmelidir. niversiteler bata olmak zere bilim ve teknolojik aratrmalara devlet tarafndan daha byk kaynaklar ayrlmaldr. Unutulmamaldr ki, Trkeyi korumann en gzel yolu bilim ve teknolojiyi retmekten geer.
HAZIRLAYAN OUZHAN AYIK Dokuz Eyll niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii rencisi

KAYNAKLAR
Bye-Bye Trke,Oktay Sinanolu Dr. mer Karabulut (Eitimciler Dernei Bakan) Prof. Dr. Atilla Aydnl Temmuz 2001, Yeni Avrasya, Ahmet Kln Harun Demirkaya, Trkblim

43

44

EMO GEN SAMSUN UBE BLDRS

MHENDSLK ETM ve GNCEL SORUNLARI

Gnmz toplumunda mhendislik ve mhendislik eitimi ok byk sorunlar ve nem arz etmektedir. nk bilimin toplum ve doa asndan gelimesini dzenleyen mhendislerdir. 20. yzyldaki bilim ve teknolojideki hzl geliim teknolojik uygulamalar ve retimin ilkelerinin btn dnyaya yaylmas mhendislik kavramnn deimesine neden olmutur. Bu deiim bununla da snrl kalmayp finans ve dnya ticaretinin, retimin mantnn snrlar amas ortak bir mhendislik eitimi kalitesi kavramn ortaya karmaktadr. 21 yzylda gereksinimlerine yant verecek ekilde akreditasyon almalarnnda bu gelimelelerle uyumlu olarak yeniden dzenlenmesine Avrupa ve Kuzey Amerika lkelerinde balanmtr. Bunu bizde ABET sertifakalaryla takip etmeye alyoruz Gelimi toplumlarda mhendislik programalar, lkenin endstsinin amalar ve gereksinimleri salayabilme konusunda dzenlenmektedir. Bizim lkemizdede mhendislik eitimi bir senesi hazrlk snf olmak kaydyla genellikle be senelik bir sreci iermektedir. Bu dier lkelerle karlatrldnda makul bir sredir. Bu srete; Temel bilimler (matematik, fizik, kimya) Temel mhendislik bilimleri Temel mesleki bilgiler (her mhendislik iin kendine zg) leri mesleki bilgiler ve uygulamalar eklinde zetlenebilir. u anda Trkiyede yksek renim kurumlarnn ounun mfredat ve ders ileyi konusunda fazla bir fark olmad aktr. Birka niversite bu konuda farkl yntemler ortaya koymaktadr. rnein Dokuz Eyll ve Sabanc niversiteleri sistemleri.

45

EMO GEN SAMSUN UBE BLDRS

Dokuz Eyll niversitesinde aktif eitimin yapld elektrik elektronik mhendislii rencilerine aktif eitim denilen bir sistem sunmaktadr. Tabi aktif eitimin bir elektrik elektronik mhendisliinde uygulanmas tartlabilir bir konudur.Bu yntemin doruluunu nmzdeki sre gsterecektir. Eitim sisteminde yaanan tek dzelik ve ezberciliin salksz olduu ortadadr. Beklenen Trk eitim kurumlarnn mhendislik eitimine bir dinamizm kazandrmasdr. Temel mhendislik konular ayn fakat mhendislik eitimi konusunda her kurumun kendi sistemini oluturmas ve farkl yntemler gelitirmesi artk bir gereksinimden te bir zorunluluk olmutur. nk iveren ve sanayi kesimi bu kadar tek dze bir mhendislik kavram yerine istediini seebilme zgrl istemektedir. Mhendislik eitiminin temel ls,retken bir mhendislik kariyerini srdrmeye ynelik, profesyonel gelimeye ak mezunlar yetitirmeye ynelik olarak tanmlanabilir. Modern mhendislik eitiminde, renciye sorunlara dar bir pencere deilde toplam bir sorun ynetimi ve zme retilmelidir. Teknik olarak ok eyin retildii u zamandaki mhendislik eitimimizde mezun olan bir insan d piyasayla karlatnda afallamakta ve zmleyici mantkla hareket konusunda zayf kalmaktadr. Burada byk bir sorun ortaya kyor Trkiyede mhendislik eitiminin sonucu ve alnan diplomann geerlilii ve yaplan iler. Trkiyede herhangi bir niversitenin bir lisans blmn bitirdiinizde size o dalda uzman veya yetkili gibi baklp i yaamnzda yetkilerle donatlrsnz. Ama Amerika da veya bir Avrupa lkesinde bu i bu kadar kolay deildir. rnein bir kimya mhendisliini okumu bir renci kimya ile ilgili bir alanda alabilir deniliyor ve uzmanlk snavlarnn sonucunda uzmanlk belgesi veriliyor. Trkiyede ise bir mhendislik lisans blmn bitiren herkese mhendislik nvan veriliyor. Bu u anda bizim iin bir engel gibi grnsede ileride bizim amzdan ortaya kacak yetkin mhendis kavram sorununu douruyor. Bu srecin byle ilemesinde 12 eyll askeri darbesi ve Yk ok byk ekilde etkili olmutur. Getirilen kat mantksz kurallar dar alanda kstlanm, demokratik bir sreten gemeyen eve frsat eitsizlikleriyle dolu bir eitim anlay ile Trk mhendislik eitimi cebellemektedir. zelde Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar mhendislii sorunlarna inersek; u anda Trk yksek reniminde 53 tane devlet, 23 tane vakf niversitesi olmak zere 76 tane niversite bulunmaktadr. Bu niversitelerin iinde 37 tane elektrik, elektronik veye elektrik elektronik mhendislii ad altnda blm bulunmaktadr.37

46

Mhendislik Eitimi ve Gncel Sorunlar

tane bilgisayar mhendislii blm var. Bu blmlerin 2002 SYM verilerine gre 3608 tane elektrik, elektronik mhendislii blmlerine, 2169 tanede bilgisayar mhendislii blmlerine renci alnmaktadr. Bu rakamlara 5 tane KKTCdeki vakf nivrsitelerindeki blmleride eklersek rakamlar baya abartl duruma geliyor. Bu kadar rencinin var olduu bir sistemde okul sonras isizlik bizler iin en byk sorunu oluturacak kukusuz. Bu nedenle niversitelerde belli yntem ve kurallarn bizlere daha iyi anlatlams ve renimin hantal yapsndan vazgeilip renmeyi retici bir sisteme geilmelidir. renim istemimizde genel ve zel sorunlar toplarsak Eitlik sorunu; gerek gelir dzeyi farkllklar gerekse blgesel farkllklar dan kaynaklanan eitsizlikler yksek renimin katk pay har(a)lar vb uygulamalarla tmden paral hale getirilme abalaryla var olan eitsizlikler daha da artmakta ve alt gelir gruplarna mensup insanlarmzn yksek renime devam edebilme koullar ortadan kaldrlmaktadr. Eitim ve retim kurumlarnn giderek bir ticarethaneye allmas ve bu balamda giderek arttrlan har(a)lar bizim renim hakkmz kstlamaktadr. Trkiyenin 1995 ylnda imzalad GATS ve MAI antlamalaryla eitimden sala birok sektr zelletirme kapsamna alnmtr iin akas olay ne kadar para o kadar bilgi boyutuna gelmektedir. Kendi zelime indiimde u anda renim grdm yer olan Samsun da ulam, yemek, barnma ve salk konusunda byk skntlar ierisindeyiz. Ulamn pahal ve yetersiz oluundan tutunda yemeklerin kalitesiz ve pahal olmas gibi konularla cebellemekteyiz. Bu zel bi sorun gibi grnsede niversitelerin ve hkmetlerin eitim sistemine nasl bir bakkal mantyla baktn zetlemektedir. Mfredat ve unvan sorunu; u anda EMO nun getirdii kurallar ve SMM gibi konular mezun olacak ve okuyan renciler asndan byk sorunlar oluturmaktadr. lkemizdeki niversiteler; elektrik, elektronik; elektrik elektronik isimlerle blmler bulundurmaktadrlar. Bu blmlerden eitli nvanlarla mezunlar vermektedirler. Ancak hangi dersi alnnca elektrik mhendisi veya hangi dersler alnnca elektronik mhendisi olunduu konusunda bir standart yoktur. Ayn dersler verildii halde farkl nvanda diplomalar verildii gibi baz zorunlu dersler alnmad halde, dersleri veren niversitelerle ayn unvan verilmektedir. Buda gsteriyor ki EMO ve niversiteler arasnda bir uyumsuzluk vardr veya niversiteler kendilerine an gereksinimlerine uydurmakta geride kalmlardr

47

EMO GEN SAMSUN UBE BLDRS

Planlama ve istihdam sorunu;lke genelinde planlama fikri terk edildiinden hangi alanda hangi nvana sahip mhendise ihtiya olduu bilinmemektedir. Baz zel niversiteler yetersiz altyaplarna ramen ok sayda mezun verebilmektedirler. Oysa lke istihdama ve ihtiyacna uygun planl bir niversiteleme ve kontenjan belirlenmelidir. Aksi takdirde belki bizimde karlaabileceimiz isiz mhendis olgusu nmze kacaktr. Bundan iki sene evvel miiliyet gazetesinde okuduum bir haberdeki gibi ayclk yapan bir elektronik mhendisi gibi olabiliriz isizlik ve olanaklardan yoksun biimde almak hayattaki en rktc eylerden biri olsa gerek. Demokratik ve zerk olmaya niversite sorunu; 12 Eyll 1980 askeri darbesi ve onun cunta mantn rn olan bir niversite yaplanmasna sahip olan niversitelerimiz. Oysa bilimsel gelimenin temeli zgr dnebilmenin kalesi olmas gereken niversiteler u anda byle meziyetlere sahip deiller. YKn varl ve onun toplam mantalitesinin tartld u anki renim sistemimizde; bizim yani rencilerin bize verilmeye allan eitimde ne kadar sz sahibi olduumuz tartlr. En ufak isteklerin ve gereksinimlerin reddedildii sorunlarmzn grmezden gelindii bir ortamda ne kadar salkl mhendisler yetiebilir. Hadi mhendisi geelim ne kadar salkl insan yetiebilir.u anda var olan ilemesi koyulan seme,seilme ve ynetime katlm kurallar asndan iler acs halde olan bir renci temsilcilii kurumu ile bu iler nereye kadar yrr! Yabanc dil ve yabanc dilde eitim sorunu; lkemizin bilim ve teknoloji konusunda geri kalm olmas ve litaratrn arlkl olarak yabanc dil egemenlii altnda olmas mezun olan mhendislerin yenigelimeleri takip etmesi asndan ciddi bir sorundur. Yabanc dilde eitim hala tartlan ve baars kantlanmam bir konudur. Ancak bir mhendisin yabanc dil bilmesi veya niversitelerin iyi bir yabanc dil eitimi vermesi gerekmektedir. Yabanc dilde eitim deilde yabanc dil eitimi verilmesi gerekmektedir. Kendi ana diliyle dnebilen ve kendi dilini yeterince kullanabilen bireylerin daha yaratc olduu bilinmektedir Yetersiz derslik, retim yesi ve laboratuar sorunu; u anda benim yaadm kent Samsun ve dier, metropoller dndaki bulunan niversitelerde yaanan yeterli altyap olmamas sorunu, retim eleman t-yetersizlii, laboratuar, laboratuar malzemesi eksiklii byk sorunlar oluturmaktadr. zellikle iveren ve sanayi evrelerinin istedii zgr dnebilme ve

48

Mhendislik Eitimi ve Gncel Sorunlar

uygulamal eitime ynelik bir kurumdan mezun olma gibi kriterler asndan bu gibi sorunlar byk dezavantajlar oluturmaktadr. Diplomalarn kabul edilebilirlik sorunu; Kreselleen dnyada snrlar ortadan kalkmakta ve uluslararas kurulular kendi hukuklarn az gelimi olan lkelere dayatmaktadr. Bunlarn en nemlisi akreditasyon ve yeterlilik sorunudur. Bu sorun nmzde derin bir ukur gibi durmaktadr. Hizmet ticari genel antlamas GATS uygulamalaryla lkemizde yabanc mhendislerin alsmasnn n alm ancak lkemiz mhendislerinin uluslar aras arenada denklik sorunu zlememitir. GATS konusunda TMMOB GATS grubunun syledikleri rktcdr, rnein; GATS sreci lkemizin mimar mhendisi aleyhinde ilemektedir. Hem pazara giri hem de menfaatler asndan, lkemiz taahht listesinde kstlama bulunmamaktadr. Bu konuyla ilgili olarak TMMOBun yapm olduu eitli giriimlere ramen, Hazine mstearlna GATS ile ilgili taahhtlerini bildirmi ve o taahhtler konusunda TMMOBun yapm olduu tavsiyeleri bir kenara brakm, mimarlk- mhendislik alanlarna hibir ekince koymamtr. Buda gsteriyor ki 2005te tamamen ortadan kalkacak olan devlet hizmet anlaynn yani hizmet lerin serbest dolam. u anki niversite eitiminin biraz daha rekabete ynelik ve bilgi reten tarzda olmasn gerektirmektedir. Btn bu sorunlar karsnda eitimimizin amac; renmeyi renmi, aratran, bilgi reten yabanc dil bilen teknolojiyi kullanabilen, sosyal bilimlere ak, evresini sorgulayan, yaratc, retken, toplumla btnleen kalite bilincine sahip, yerel deerleri gzard etmeyen, zamann deerini kavrayan, kendisiyle bark, etik deerlere sahip, enteklektel zellikli, meslek rgtne ve rgtlenmesine inanan, lke ve meslek sorunlarna duyarl olmaldr.

2000-2005 ARASI ETL SEMPOZYUM VE TOPLANTI KTAPLARINI NCELEDMZDE ORTAYA IKAN SONULAR:
[1*]Bir niversitenin verdii eitimin kalitesini dorudan etkileyecek en nemli unsur birimde grevli olan retim yesi says ve nitelii olduu aktr. Lisans dzeyindeki rgn retim progrmlarnda retim yesi bana den renci says bakmndan Trkiye ortalamas 32dir. retim yesi bana den renci says, matematik ve fen bilimlerinde 29, teknik bilimlerde 33 iken salk birimlerinde sa-

49

EMO GEN SAMSUN UBE BLDRS

dece 9 dur. Mhendislik fakltelerinde bu say 28,06 olarak bulunmutur. rnein, retim eleman bana den lisans renci saylar; seramik mh. 104, elektronik ve haberleme mhendisliinde 51, bilgisayar mhendisliinde 45, endstri mhendisliinde 42, inaat mhendisliinde 37, elektrik mhendisliinde 35, matematik ve elektrik elektronik mhendisliinde 33, makine mhendisliinde 34dr. Dier yandan yurt dna eitim amacyla gnderilen retim eleman bakmndan byk nversitelerimize ncelik salanmtr. Bata byk ehir niversitelerimiz olmak zere, belirli konularda mkemmeliyet merkezleri yaratmak amacyla gelimi niversitelerimize de nemli destekler saland anlalmaktadr. Bu yaklam hakl gsterecek bir ok argman bulunabilir; ancak, bu yatrmn lkeye getiriside olmaldr. Bunun en onemli gstergesi ise bu niversitelerin dier niversiteler namna ka aratrma grevlisine lisans st eitim yaptrd olacaktr yksek retim kurulu verilerine gre 2000ylnda 35. madde kapsamnda gelimi niversitelerin lisans st retim gren renci says Boaziinde 0, Tde 17, DEde 33, ODTde 59 ve HACETTEPEde 63tr. Bu rakamlarla birlikte 2000 ylnda dier niversitelerde renim gren aratrma grevlisi says 609 olduu gz nne alnrsa bu sistem tam anlamyla uvallamtr. Mhendislik fakltelerinin ciddi bir altyap sorunu olduu bilinmektedir. Bu altyap sorunlarn enok Anadolu niversiteleri hissetmektedir. renci bana den retim grevlisi, labaratuar ve malzemesi, bilgisayar, kapal alan miktar ok yetersizdir. Btn bu yetersizliklerin yannda niversitelerin eitimindeki kalite arttrmn nasl gerekletirecekleri konusunda neler yaptklar bizi ilgilendiren en nemli konudur u anda. nk mevcut yapda yaptrm gc idarecilerin ve retim grevlilerinin ellerinin altndadr. niversitelerde mevcut eitim durumu, iyiletirilerek kalite artrm salanabilir eitim ve retimin daha iyi seviyeye getirilmesi iin niversite iinde ve dnda gruba farkl grevler dmektedir; 1. retim yeleri, 2. Ynetimler, 3. renciler. Bu gruba den grev dalm aadaki ekilde zetlenebilir; 1. retim yelerine den grevler; a. Ders ierii, amac, kaynaklarilk hafta ilk derste verilmelidir bylelikle

50

Mhendislik Eitimi ve Gncel Sorunlar

renci yl/yaryl boyunca ilgili sorumluluklarnn neler olduunu bilecek ve derse ayr mas gereken zaman buna gre ayarlayacaktr. b. erik saptanrken uluslararas boyuttabir kitabn nsz gz nne alnmal ve ders ierii bu miktardan az olmamaldr. c. Dersin kitap ve yardmc kitaplarna nasl eriilebilecei belirtilmelidir. d. Derslerin hafta ii dalmnda bir ders, gnde bir saat i amamaldr. e. Aylk snavlardaki sorular konuyu toparlayc biimde olmaldr f. devler nitelii ne olursa olsun bilgisayar ortamnda hazrlanmaldr. Verilen haftalk devler veya snavlar bir sonraki hafta hemen aklanmaldr. 2. Ynetimlere den grevler: a. retim yesi bana her yaryl bir lisans art bir lisans st ders yk hedef alnmaldr. Buna gre zaman ve retim grevlisi planlamas yaplmaldr. b. Derslerin dev, snav okuyucukarnn yeterli sayda renci asistanl ile desteklenmesi salanmaldr. c. Labaratuarlarda retim asistanl kadrolar yetitirilmelidir. d. renci yurtlarnda ktphane ve internet olanaklar gelitirilmelidir. e. rencilerin Emo kurumlarnda oka sz edilen ETK konusunda uyumunun salanmas iin ONUR SSTEM kurulmaldr. 3. renciye den grevler; a. Motivasyon eksiklii giderilmelidir. b. retim yesiyle bilgi asndan yarr hale gelinmeli. c. devlerde ve snavlarda etik kurallar tam anlamyla salanmaldr. d. Yaryl deerlendirme formlar bilinli olarak doldurulmaldr. Bu yazy yazarken ki aratrmalarmda grdm gibi bende yazm u szle bitirmek istiyorum; almadan, renmeden, yorulmadan rahat yaama yollarn alkanlk haline getiren uluslar, nce haysiyetlerini, sonra hrriyetlerini ve daha sonra da bamszlklarn kaybetmeye mahkumdurlar
HAZIRLAYAN CEMAL POLAT Ondokuz Mays niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii rencisi

51

52

Mhendislik Eitiminde Felder Tipi renme Stilleri

ERDEM GNELGN ukurova niversitesi Elektrik Elektronik Mhendislii rencisi

BU TE BR YANLILIK VAR

4. snf 1. dneme baladmda dank tarihlerde yaplan vizelerimizin, vize haftas eklinde yaplaca haberiyle beraber hazin sonumu merak etmeye balamtm. Bir trl toparlayamadm derslerle yzleme vakti gelmiti. Bu dnemde kendi blmmzde her snftan rencilerin iinde bulunduu bir toplantyla vize haftas kararn nasl deitirebiliriz fikrinden yola klarak bir alma balad. htiyatan doan bu almayla beraber ksa vadedeki amac Nasl bir snav sistemi olmal? sorusuna cevap arayan bir grup olutu. Blm ynetiminin vize haftas konusunda kararnn kesinlemesiyle beraber vize haftas konusu kapand ama yaplan tartmalarda baka ihtiyalar ortaya karld ve grup kendi kendine almaya devam etti. Bu almalar erevesinde bir takm konu balklar altnda gruplar oluturuldu. Ders ii ve ders dnda retimin nasl iyiletirilebileceine dair fikirler aratrlmaya baland. Bu fikirlerin tartlmas amacyla blm bakanlndan bir de toplant sz alnd ve almalar haftada bir kez toplanlarak tartld. Sonu olarak umut edilen gereklemedi blm bakanlyla yaplacak toplant blm bakanlnca yapc olmayan bir ekilde dzenlendi ve yaplan almalar gz ard edildi. Dardan bakldnda zaman kayb gibi duran bu sre aslnda almann iinde bulunmu insanlara Eitim retimin iyiletirilmesi adna birok yapc fikir verirken yanl veya nyargl fikirlerin de deimesini salad. te tam bu noktada kendi deneyimimden yola karak ders ii verimliliin arttrlmas konusunda aratrma yapmaya balamtm ve renmeyi renmek denilen

53

Bu te Bir Yanllk Var

Mhendislik Eitiminde Felder Tipi renme Stilleri

kavramla tantmda i iten gemiti. Son snfa gelmitim daha yaygn bir ifadeyle yumurta kapya dayanmt fakat benim hala 2-3-4 olmak zere her dnemden derslerim vard. Mantksal olarak ters gelse de veremediim baz derslerin devam derslerini vermi. Ayn hocann baz derslerini 3. kez alrken, herkesin zorland baka bir dersini tek seferde gemitim. Baz dersler hi girmeden geilmi, bazlar ise tm derslere devam etmeme ramen fiyaskoyla sonulanmt. Transkriptim uzun, sama hatta komik bir hale gelmiti. Bir dnemde 3-4 ders geebilmitim, zekamdan ve hatta doru meslei setiimden phe etmeye balamtm. Tam olarak ifade edemesem de bu ite bir yanllk vard ama nerdeydi. Sistemin bozukluu aikard ksr ders anlatmlar grsellikten uzak, ekicilikten uzak, uygulamadan uzak dersler ne lt belli olmayan snavlar arasnda ya bu bozuk sistem tarafndan sindirilip atlacak ya da iinde kalmaya alacaktm. Daha sonra ise farkl bir adan bakmaya baladm. Bahsettiim eitim retim sistemi her ne kadar yavan bir sistem de olsa mhendislik eitimi gren renciler olarak aslnda basite, belli yntemlerle belli ltlere bal kalarak sistemleri daha verimli hale getirebilmek zerine eitim alyorduk. Aldmz eitimi soyutlayabildiimiz srece aslnda girdi ve ktlarn silsilesi iinde aralarndaki ilikileri zmeyi amalayan, zebildikleriyle sistemi daha verimli hale getirebilecek zmler retip uygulayabilecek becerilere sahiptik. renmeyi srekli klabildiimiz srece her alanda verimlilii arttrmaya alamaz mydk? Yaznn devamnda yukardaki soruyla balantl olarak Mhendislik eitiminde renme Stilleri fikrini gelitiren Richard M. Felderin teorisinden derlemeler sunulacaktr. Richard M. Felder Kimya mhendislii profesr olup North Caroline State niversitesinde almalarn srdrmektedir. Farkl renme stillerinin arasndan Felder tipinin seilme sebebi ise hazrlayan kiinin mhendis olmasnn yan sra, mhendislik rencileri arasnda yaplan almalar sonucunda ortaya km bir model olmasdr. Bu yaznn amac ise okuyucular renme stili denen kavramla tantrarak her an iinde olduklar renme srecini bilinli bir ekilde hazmederek azami verimle srdrebilmelerini salamann yannda. Kk bir ihtimalde olsa baz hocalarmzn hala farkna varamadklar retici kimliklerini de fark etmelerini salamaktr. nk bizim snflarmzda ve amfilerimizde hocalarmz genellikle karlarndaki rencilerin birbirlerinden farkl olabileceklerini dnmeden kendi retimleri sresince kendilerine sunulmu olan tipte bir retme modelini tercih ederler. Karlarnda ayn formatta ayn dzeyde renci bekleri olduunu varsayarak sradan

54

Bu te Bir Yanllk Var

Mhendislik Eitiminde Felder Tipi renme Stilleri

bir ekilde konularn anlatrlar. Yaznn ilerleyen blmlerinde Felder tipi renme stillerinin zelliklerinin verildii tablolar bulacaksnz Bu tablolardan kendi renme stilinizi belirleyerek neden baz hocalarda veya baz derslerde daha iyi renirken bazlarnda zorlandnz konusundaki soru iaretlerine salkl cevaplarda bulmu olacaksnz. Kendi renme tipinizi belirledikten sonra gene derlenmi nerileri kullanarak daha verimli bir ekilde renebilmeyi reneceksiniz.

Felder Tipi renme Stilleri

Bireylerin bilgiyi alglama biimi, duyusal tercihleri, bilgiyi organize etme ve anlama biimleri zerine kurulmu 4 boyutlu bir modeldir. Birbirinden bamsz bu boyutlar: Dnyay alglama eilimlerine gre Bilgiyi alma yollarna gre Bilginin zihinsel srete ilenmesine gre Bilgilerin beyindeki organizasyonuna gre : : : : Algsal - Sezgisel Grsel - Szel Aktif - Dnsel Aamal - Btnsel

Algsal- Sezgisel
ALGISAL Baskn zellikleri Duyu organlar ve gzlem araclyla d dnyadan gelen verileri tercih ederler. Somut bilgileri, olgular tercih ederler. Bilgilerin gerek yaamla bann kurulmasn isterler. Belli bir sra ve yntem gerektiren ileri rahat yaparlar. Somut ve deney gibi belirli bir ilem basamana dayanan etkinlikler ilgilerini daha ok eker. yi organize edilmi yntemlerle problem zmeyi tercih ederler. Belirsizlikler ve srprizlerden holanmazlar. Olgular ezberlemekte iyidirler. Detaylar almakta ve bulmakta sabrldrlar. Dikkatli ve pratiktirler. SEZGSEL Baskn zellikleri nbilgileri, sezgileri, tahminleri, hayal gcn kullanarak, olaslklar dnerek isel veri retmeyi tercih ederler. Soyut bilgileri (kavram, kural, ilke, kuram, matematiksel ifade vb.) tercih ederler. renme srecinde, olaslklar ve ilikileri kefetmeyi, hayal gcn kullanmay severler. Yeni kavramlar kavramada daha iyi, soyut materyalleri ve matematiksel formlleri anlamada daha rahat olabilirler. Kavramlar, ilkeler, teoriler, yorumlar, denklemler daha ok ilgilerini ekerler. lerinde eitlilii severler, karklk ve srprizler holarna gider. Ezberi ve tekrar sevmezler. Detaylar almak ve bulmak konularnda sabrszdrlar. Daha hzl alma eilimindedirler, daha ilerlemecilerdir ama dikkatsiz olabilirler.

55

Bu te Bir Yanllk Var

Mhendislik Eitiminde Felder Tipi renme Stilleri

Zorluk ektikleri Gerek yaamla ba kurulamayan, bilgilerin somut rneklere dntrlmedii durumlarda anlamalar gleir. Sembolleri (yaz, rakam, denklem vb) alglamak ve anlamakta zorlanabilirler. nk bunlar ncelikli olarak somut zihinsel imajlara dntrmek zorundadrlar. Algsal renenlerin bu konudaki glkleri ve yavalklar zamana dayal testlerde kendileri iin bir dezavantajdr. nk yantlamaya balamadan nce soruyu birka kez okumak zorunda kalrlar ve bu nedenle de sreyi yetitiremezler. Anlatlan konuyla ilgili pratie dntrlebilir rnekleri aratrn. Bir alma grubuyla beyin frtnas yaparak konuyu somutlatracak tartmalar yapn.

Zorluk ektikleri Srekli ezberlemeyi ve rutin hesaplamalar ieren dersleri sevmezler. liki kurmak, yorumlamak, yeni bilgilerin olas uygulamalarn kefetmek gibi etkinliklerin salanmad durumlarda sklrlar. Sembolleri alglamak ve anlamakta daha rahattrlar ancak zamana dayal testlerde baarsz olabilirler, ama baka bir nedenle: Sabrszlktan dolay soruyu tam olarak okumazlar, hemen yant verirler. Bylece dikkatsizce hatalar yaparlar.

Snflardaki retim biiminin teorik ksmlar genellikleri sezgiselcilere gredir fakat ezber gerektiren ya da belli bir prosedrn takip edilmesini gerektiren durumlarda sabrl olun. alrken teorileri gerekle ilikilendiren rnekler aratrn. Ne kadar sklsanz da zdnz sorular kontrol etmeye vakit ayrn.

Grsel Szel
GRSEL Baskn zellikleri En ok ne grdklerini hatrlarlar. Grsel verilerden (resim, diyagram, gsteri, ema, harita vb.) szel verilere gre (yazl ve szl aklamalar) daha ok bilgi edinirler. Bilgileri grsel olarak kodlama eilimindedirler. Szl uyarclar grselletirmeye ynelik renme stratejilerini kullanmaya yatkndrlar. Zorluk ektikleri Grsel renenlere birey sadece sylenir ve onunla ilgili birey gstertilmezse, muhtemelen bunu unutacaklardr. Grsel yolla bilgiyi ileme stratejilerini bilmemenin skntsn youn olarak yaamaktadrlar. SZEL Baskn zellikleri En ok yazl ve szl uyarclar ve sylediklerini hatrlarlar. Takmalar, szel aklamalar grsel gsterimlere tercih ederler ve bir eyi bakalarna aklayarak en etkili biimde renirler. Bilgileri szel olarak kodlama eilimindedirler.

Zorluk ektikleri Grsel uyarclar anlama ve ilemede sknt yaayabilirler. Okuma ve tekrardan baka bilgiyi ileme stratejilerini pek bilmediklerinden renme stratejilerinde eitlilik gsteremezler.

56

Bu te Bir Yanllk Var

Mhendislik Eitiminde Felder Tipi renme Stilleri

neriler Konu ile ilgili ak diyagramlar, emalar, grafikler, izimler, grsel sunumlar... Aklnza gelebilecek her trl grsel materyali aratrn. Ders notlarnzn altn izerek nemli ksmlar erevelendirin hatta farkl renkteki fosforlu kalemlerle nemli yerleri, balklar, formlleri renklendirerek kodlamak olduka iinize yarayacaktr.

neriler Konuyu kendi cmlelerinizle yazn. Grup almas yaparak konu hakknda arkadalarnzn anlatmlarn dinlemek veya konuyu arkadalarnza anlatarak kendi sesinizden dinlemek kavramanz kuvvetlendirecektir.

Aktif Dnsel
AKTF Baskn zellikleri renme srecinde aktif deneyimlere (bilgi deneme, onunla bireyler yapma vb...) eilimleri daha fazadr. Bilgileri en iyi tartarak, uygulayarak, deneyerek ya da bakalarna aklayarak alr ve anlarlar. Etkileimi tercih ederler. Bilgiyle fiziksel bireyler yaptktan sonra daha iyi renirler. Deneyelim ve nasl altn grelim cmlesi bu tip renenleri tanmlar. Grup almalarn tercih ederler. Fikirleri deerlendirirler, ileyen zmleri bulurlar; organizasyoncu ve karar vericidirler. DNSEL Baskn zellikleri Kendi bana kalp dnme gibi etkinliklere kar doal eilimleri daha fazladr. Bilgiyi, ncelikli olarak hakknda dnerek alr ve anlarlar. Bilginin ne anlama geldii, kendisine ne artrd, olas uygulamalarnn ne olduu hakknda dnmek isterler. Sunulan bilgi hakknda dnme frsatlar salandnda daha iyi renirler. lk nce onun hakknda dnelim cmlesi bu tip renenleri tanmlar. Yalnz bana ya da en fazla bir kiiyle yaplan almalar tercih ederler. Teorisyen olma eilimindedirler. Problemleri tanmlayp eitli zm nerileri getirebilirler. Zorluk ektikleri Zorluk ektikleri Derslerde sadece not alarak oturmak bu renilen bilginin hakknda dnlmesi tip renenler iin zordur. iin frsat verilmedii durumlarda sklrlar Bilginin uygulanmad, tartlmad, ve iyi renemezler. onunla bireyler yaplmad ortamlarda eitli problem durumlar sunulup bilgisklrlar ve iyi renemezler. nin olas uygulamalar, problemlerin zm yollar hakknda dnmeleri iin olanaklarn salanmad durumlarda kendilerini rahat hissetmezler.

57

Bu te Bir Yanllk Var

Mhendislik Eitiminde Felder Tipi renme Stilleri

neriler Aktif renici olarak eer snf iinde tartma veya problem zme etkinlikleri iin yeterince frsat olumuyorsa bu eksiklii ders dnda bir alma grubu kurarak giderebilesiniz. Konular farkl kiilere anlattrarak tartma ortamlar yaratabilirsiz, altnz konu hakknda sorulabilecek sorular oluturup bunlar zerek daha verimli alabilirsiniz.

neriler Dnsel renici olarak snf iinde yeni renilen konu zerinde dnmek iin yeterince zaman bulamyorsanz bunu kendi bana altnz durumlar giderebilesiniz. alrken ders materyallerini sadece okuyarak ya da ezberleyerek almayn. Belli aralklarla durun okuduklarnz sindirene kadar dnn, kafanzdaki olas sorulara cevaplar arayn konuyu ieren olas uygulamalar bulmaya aln. Konu hakknda ufak zetler halinde notlar tutmak biraz zaman kazandrc olabilir ama verimliliinizi arttrabilecek yntemlerden biridir.

Aamal Btnsel
AAMALI Baskn zellikleri Her admn mantksal olarak bir baka adm takip ettii dorusal admlar eklinde anlama eilimindedirler. Problem zerken dorusal bir sorgulama srecini takip ederler. (stenen ne? Verilen ne? Hangi ilem basamaklaryla bu problemi zebilirim?) Ayrtrc dncede ve analizde gl olabilirler. Bilginin sabit bir ilerleme hznda ve karmaklkta sunulduu durumlarda en iyi renirler. Bilgiyi ksmen anlasalar bile onunla bir eyler yapabilirler. BTNSEL Baskn zellikleri Byk sramalar eklinde renme eilimindedirler. Bu sre ierisinde bilgiyi, ilikileri grmeden kme, yn biiminde btnsel olarak alrlar ve anszn ilikileri kefederler. Problem zerken aniden zm bulabilirler ama bu zme nasl ulatklar konusunda aklama yapamayabilirler. Daha karmak ve zor bilgilere atlama yaptklarnda ve nceki bilgilerle iliki kurduklarnda daha iyi renirler. Disiplinler aras bir renme srecine yatkndrlar. Sistem dnrleri ve sentezcidirler. Kimsenin gremedii ilikileri grebilirler. Konunun detaylarn anlamadan nce, ele alnan konunun daha nce renilen konularla nasl bir iliki iinde olduunu renmek ya da bulmak isterler.

58

Bu te Bir Yanllk Var

Mhendislik Eitiminde Felder Tipi renme Stilleri

Zorluk ektikleri Konunun ayrntlar hakknda pek ok bilgiye sahip olabilirler ama bu bilgileri konuyla ilgili dier bilgilerle ya da baka konularla ilikilendirmekte glk ekerler. lem basamaklar atlandnda sknt yaarlar.

neriler Bir basaman atlandn farkettiinizde atlanan basamaklar renin ve bunu baka kaynaklardan aratrarak tamamlayn. Konuyla ilgili mantksal bir sray takip eden madde madde ders notlar karmanz uzun vadede ok iinize yarayacaktr. Btncl renme yeteneklerinizi gelitirmeye aln, yeni konular nceden bildiklerinizle ilikilendirmeye aln.

Zorluk ektikleri yi ekilde aamalandrlmam dnme yeteneklerinin eksikliini eken btnsel renenler byk resmi (ana fikre, konun genelinde ne anlatlmak istendiini) anlayana kadar bir takm ciddi skntlar yaayabilirler. Materyali ksmen anladklar zaman onunla almakta byk glk ekerler. Okul, bu tip renenler iin genellikle zor bir deneyimdir. nk retmenlerinin kendilerinden bekledikleri ve arkadalarnn rendikleri yollardan renemezler. neriler Yeni konuya balamadan nce konuya ait ierii inceleyin kafanzda genel bir ereve oluturarak eski konularla ilikilendirmeden almaya balamayn. Zaman kaybettirdiini dnseniz de detaylara inebilmenizi salayabilecek tek yntem budur. alrken ksa aralklar yerine uzun sreli almalar tercih edin. Okul ortamnda en ok zorluk yaayanlar btncl renenlerdir bu sebeple yeni konuya baladnzda anlamakta glk ekerseniz kendinize olan gveninizi kaybetmeyin, dier konularla ilikili genel ereve oluana kadar sabredin.

Aslnda yukardaki snflandrmalarn izgileri grnd kadar keskin deildir ve her birey yukardaki snflandrmalara ait zellikler gsterebilir hatta kimilerimiz farknda olmadan renme stilimize uygun alma modelleri de gelitirmi olabiliriz asl nemli olan kendimize ait renme stilini kefettikten sonra, kendimize uygun en verimli alma modelini hayat boyu uygulayabilmektir.. nk renmek, hayati bir eylemdir. Gndelik yaantmzdan, sosyal ilikilerimize, dinsel retilerden, siyasi akmlara, yerleik toplumsal dzenimizden en ilkel kabile hayatna kadar her sistem renme zerine kurulmu srelerdir. Her birey ada medeniyet diye adlandrdmz yzylmzda, yeni dzenin doal seleksiyon artlarnda hayatta kalabilmek iin sistematik bir eitilme ve retilme srecine tabi tutuluyor. Trkiye artlarnda bu srece tabi tutulmak yerine, maruz braklmak demek daha yerinde bir ifade olacak belki ama gnmz artlarnda beenmediimiz

59

Bu te Bir Yanllk Var

Mhendislik Eitiminde Felder Tipi renme Stilleri

bu srecin iinde eitilen, retilen kii diyebileceimiz edilgen konumumuzu deitirmek iin gerekli donanm gene bu sistemin iinden renerek, yaratmak zorundayz. Bizler, sradan renciler olarak kendi zerimize deni yaptktan sonra, sadece ikyet etmekten ibaret olmayan, yapc zmler sunarak, retenlere standart insan bekleri olmadmz, eitim retimin birer znesi olduumuz konusunda bireyler reterek, hala renmeleri gereken eyler olduuna ikna etmeyi baarabiliriz. Yukardaki grup almas rneinde olduu gibi edilgenliimizden syrlp etkin zneler olmamz gereken bu sistemde bir eyleri deitirebilmemizin tek yolu renmeyi renmek fikrini kavrayabilmekten geiyor

KAYNAKLAR
http://www.ncsu.edu/felder-public/Learning_Styles.html http://www.ncsu.edu/felder-public/ILSdir/styles.htm http://www.ncsu.edu/felder-public/Papers/LS-1988.pdf renme Stilleri: Tanmlamalar, Modeller ve levleri R.Levent VEZNEDAROLU, A. Oytun ZGR renme Modelleri ve retme Biimleri T Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii Blm Eitim Gelitirme Komisyonu Yaynlar, No: 2003/1 Prof. Dr. Rasim Deniz
NOT: Aadaki linkte renme stilleri ile ilgili ngilizce hazrlanm uygulanabilir bir test bulacaksnz. Testi kendinize uygulayarak renme biiminiz hakknda fikir edinebilir dier yandan da yaplan almalar iin veri toplanmasn salayabilirsiniz. http://www.engr.ncsu.edu/learningstyles/ilsweb.html

60

HDROJEN
S. TURGUT GZLKAYA Yldz Teknik niversitesi Elektrik Mhendislii rencisi MER TURGUT stanbul Teknik niversitesi Elektrik Mhendislii rencisi

Giri
Hidrojen 1500l yllarda kesfedilmis, 1700l yllarda yanabilme zelliinin farkna varlms, evrenin en basit ve en ok bulunan elementi olup, renksiz, kokusuz, havadan 14.4 kez daha hafif ve tamamen zehirsiz bir gazdr. Gne ve dier yldzlarn termonkleer tepkimeye vermi oldugu snn yakt hidrojen olup, evrenin temel enerji kaynadr. -252.77Cda sv hale getirilebilir. Sv hidrojenin hacmi gaz halindeki hacminin sadece 1/700 kadardr. Hidrojen bilinen tm yaktlar ierisinde birim ktle basna en yksek enerji ieriine sahiptir (st sl degeri 140.9 MJ/kg, alt sl degeri 120,7 MJ/kg). 1 kg hidrojen 2.1 kg dogal gaz veya 2.8 kg petrolun sahip oldugu enerjiye sahiptir. Ancak birim enerji bana hacmi yksektir. Hidrojen doada serbest halde bulunmaz, bileikler halinde bulunur. En ok bilinen bileii ise sudur. Is ve patlama enerjisi gerektiren her alanda kullanm temiz ve kolay olan hidrojenin yakt olarak kullanldg enerji sistemlerinde, atmosfere atlan rn sadece su ve/veya su buhar olmaktadr. Hidrojen petrol yaktlarna gre ortalama 1.33 kat daha verimli bir yakttr. Hidrojen; bilinen en hafif gazdr ve yanc zellie sahiptir. En nemli zellii yanarken, dier yaktlarn kartt karbondioksit gibi zararl gazlar karmamas ve geriye sadece saf su brakmasdr.Hidrojenden enerji elde edilmesi esnasnda su buhar dsnda evreyi kirletici ve sera etkisini artrc hibir gaz ve zararl kimyasal madde retimi sz konusu degildir. Hidrojen gaz farkl yntemlerle elde edildigi gibi su, gnes enerjisi veya onun trevleri olarak

61

Hidrojen

kabul edilen rzgar, dalga, ve biyoktle ile de retilebilmektedir.Arastrmalar, mevcut koullarda hidrojenin dier yaktlardan yaklak kat pahal olduunu ve yaygn bir enerji kayna olarak kullanmnn hidrojen retiminde maaliyet dsrc teknolojik gelismelere bal olacan gstermektedir. Bununla birlikte, gnlk veya mevsimlik periyotlarda oluan ihtiya fazlas elektrik enerjisinin hidrojen olarak depolanmas gnmz iin de geerli bir alternatif olarak deerlendirilebilir. Bu tarzda depolanan enerjinin yaygn olarak kullanlabilmesi rnein toplu tasma aralari iin yakt piline dayal otomotiv teknolojilerinin gelistirilmesine bagldr.

Tarihi
1774te mehur Fransz kimyager Lavosire hidrojenin ayr ve en hafif bir eleman olduunu, yannca su buhar meydana getirdiini deneyle gsteriyor. Ona Su douran manasna gelen hidrojen adn veriyor. Bir asr sonra, 1874te nl bilimkurgu yazar Jules Verne Issz Ada adl eserinde hidrojenden sz ediyor. 1973 enerji krizinin balamasndan sonra enerji ile uraan bilim adamlar areler aramaya balad. 1974 Mart aynda organize edilen The Hydrogen Economy Miami Energy (THEME) Konferansnn al konumasnda T. Nejat Vezirolu fosil yaktlarn tkenmesine ve bunlarn evreye verdii zararlarn nlenmesine zm olarak Hidrojen Ekonomisi /Hidrojen Enerji Sistemi fikrini ilk kez ortaya atyor.Bu fikre ayn dn izgisinde olan bir avu bilim adam da katld. THEME Konferansnn ikinci gn bu grupla bir toplant yapt ve Hidrojen Enerjisi fikrini yaymak iin bir dernek kurmay mzakere etti.Ekseriyet bu fikri kabul etti ve o yl dernek kuruldu.Dernein ilk ilerinden birisi 2 ylda bir Dnya Hidrojen Enerjisi Konferanslar tertip etmek ve dieri de International Journal of Hydrogen Energy isimli bilimsel dergiyi kartmakt. Hidrojenli yakt pillerinden yksek randmanl (termik santrallerin 2 misli randmanla) elektrik retmek mmknd; elektrik jeneratr imal eden firmalar hidrojene ilgi gstermeye balad. Hidrojen ok temiz bir yakt, hi evreyi kirletmiyor; otomobil firmalar ilgi gstermeye balad. Nkleer enerji ile termo - kimyasal yntemlerle %60 randmanla hidrojen retmek mmkn; halbuki nkleer santrallar elektrii ancak %30 randmanla retebiliyorlar; dolaysyla atom sanayi hidrojene ilgi duymaya balad.Hidrojen Enerjisi fikrinin ortaya atlmasndan sonra ilk eyrek yzyl iinde mhendis ve bilim adamlarnn yapt aratrma ve gelitirme sayesinde Hidrojen Enerjisi Sisteminin temeli atlm oldu. 21. yzyln banda da hidrojen enerji sistemine dnm balad.

Neden Hidrojen?
Bugnk hayat seviyesinin nedeni fosil yaktlardr. 1860ta Endstriyel Devrim balad zaman dnyadaki kii bana gelir 10-20 dolar civarndayd, bugn dnya

62

Hidrojen

kii bana ortalama geliri 6 bin dolardr. Bu yksek geliri biz fosil yaktlara, kmr, petrol, doalgaza balyoruz. Bunlardaki enerji kullanlarak dnyadaki ortalama gelir seviyesi ykseldi. Fakat her ilacn olduu gibi bunlarn da yan tesirleri var. Yan tesiri evreye zarar vermek eklinde tezahr ediyor. Bunun iin 1992 ylnda Rio ehrinde dnya zirvesi topland. Fosil yaktlarn meydana getirdii problemleri grmek ve bunlara zm bulmak iin. Bu problemler neydi: klim deiiklii, karbondioksitin artmas, kutuplarda buzullarn erimesi, denizlerin ykselmesi, hava kirlilii, deniz kazalarnda petroln denizlere akmas, sahillere zarar vermesi. Btn bu problemler Rio zirvesinde grld. Hidrojen tm bu problemlere ila tekil ediyor. Kmrn, petroln ve doalgazn evreye verdii zararlar incelendiinde; petroln verdii yllk zarar %42 civarnda. Kmrn %38, doalgazn %20. Bugn toplam zarar 5 trilyon dolar. Kmrn, petroln, doalgazn dnyaya verdii zarar ylda 5 trilyon dolar. Temiz bir yakt bulabilirsek bu zararn nne geebiliriz. Ve bu temiz kaynaklar uygun ekilde kullanrsak insanlarn yaam standartlarn da ykseltmi oluruz. Grdk ki enerjimizin ounu karlyan fosil yaktlar tkenmek zeredir. 2015-2020 yllarndan itibaren retim de geecek. Bu yzden yeni bir yakta ihtiya var. Fosil yaktlarn dier bir zarar da bunlarn ounun Ortadouda olmasdr. Savalara sebep oluyorlar. Fosil yaktlarn faydas da var. Bunlar nedir? Bunlar: Kullan kolayl var, depolanabilme zellikleri var, altyap tamamlanm. Bu zelliklerinden dolay fayda da salyor. Burada yeni trimel enerji kaynaklarn gryoruz. Yeni trimel enerji kaynaklarmz bol: Gne enerjisi, rzgar enerjisi, gel-git enerjisi, dalga enerjisi, deniz cereyanlar, su enerjisi, jeotermal enerji. Bunlar mevcut. Fakat hibirisi petrol ve doalgaz kadar kullanl deil. Bunlarn kusurlar var: Bu kaynaklarn bazlar kesintili; mesela gne enerjisi yerine gre 6-7-8 saat

63

Hidrojen

kullanlabilir, rzgar bazen eser bazen esmez, bazlar kullan yerinden uzakta; mesela gne enerjisi ekvatorda daha kuvvetli, rzgar baz yerlerde gneyden veya kuzeyden eser, ihtiya blgelerinden uzaktadrlar, bunlar yerlerinden tanamazlar, depolanamazlar. Neticede bu kusurlar gidermek iin bir orta sisteme gerek var. Yani, yeni enerji kaynaklar ile kullanc arasnda yle bir sistem kurmalyz ki, bu kusurlar ortadan kaldrabilelim. Bu sistemin nitelikleri ne olmaldr? Depolanabilir olmal, tanabilir olmal, aralar iin yakt olmal, ekonomik olmal, yenilenebilir olmal, temiz olmal. Eer yenilenebilir olma artn karlayabilirsek devaml bir enerji sistemi kurabileceiz. imdiye kadar, endstriyel devrim baladndan beri 50-60 ylda bir yaktmz deitirdik. lk nce odun, sonra kmr, sonra petrol kullandk, imdi de doalgaz kullanyoruz. Ve her bir yakt en ok 50-60 sene kullanlm. Fakat yenilenebilir bir yakt bulursak enerji sistemini deitirmeye gerek kalmayacak, altyapy deitirmeye gerek kalmayacak ve o yakt kullanarak enerji dnm sistemlerini yani enerjiyi sya, mekanik enerjiye, elektrik enerjisine dntrecek sistemleri deitirmeye gerek kalmyacak. Eer bu yeni enerji kaynaklarndan yapay bir yakt retebilirsek problemlerin ounu zm olacaz. Bylece btn kullanabileceimiz yaktlar mukayese ettik. Burada yaktlarn hafifliini gryoruz. Ktle/enerji karlatrlmasnda en hafifi hidrojen, en ar metanol. Sadece ktleyi gznnde tutarsak sv yaktlar arasnda en avantajlsnn hidrojen olduunu gryoruz. Burada da hacim mukayesesi var. Hacim/enerji mukayesine gre en iyisi benzin, en kts hidrojen. Hidrojenin enerji bana hacmi dier yaktlara gre daha byk. Tabi aralar iin arlk da mhim, hacim de mhim. Aralar iin yaktn hafif olmas lazm, nk ivme arlkla doru orantldr. Ayn zamanda hacmin kk olmas lazm nk diren kuvvetleri kesit alnyla doru orantldr. Hacim ile ktleyi birletirerek motiviti faktr elde ettik. Sv yaktlar ierisinde en iyisi hidrojen en kts metanol oluyor. Gaz yaktlarda hidrojen en iyisi, doalgaz ondan sonra geliyor. Yani aralar iin en iyi yakt hidrojen oluyor. Biz yakt kullanp faydal enerji elde ederiz. Bunlar s enerjisi, mekanik enerji, elektrik enerjisidir. Bunlar elde etmek iin fosil yaktlar yakarz. Buna alevli yanma diyoruz. Fosil yaktlar alevli yanma ile s enerjisine, mekanik enerjiye, elektrik enerjisine eviriyoruz. Hidrojeni de bu ekilde faydal enerji ekline evirmek mmkn. Fakat hidrojeni dier ekillerde de faydal enerjiye evirmek mmkn. Mesela hidrojeni oksijen iinde yakarsak %100 randmanla buhar elde ederiz. Bu fosil yaktlarda mmkn deil. Hidrojende alevsiz yanma mmkn, fosil yaktlarda mmkn deil. Hidrojende kimyasal dnm mmkn, fosil yaktlarda mmkn deil. Hidrojende elektro dnm mmkn, fosil yaktlarda mmkn deil.

64

Hidrojen

Kullanma randman; daha evvel sylediim gibi kullanc yakt kullanarak s elde eder, mekanik ve elektrik enerjisi elde eder. Tabi her kullanmda bir enerji kayb vardr. Burada onun mukayesesini gryoruz. Hidrojen s enerjisi elde etmekte %20 daha randmanl. ten yanmal motor kullanldnda hidrojen %18 daha randmanl. Yakt pili, elektrik motoru kullanrsak hidrojen %50 daha randmanl. Ses alt hzdaki uaklarda hidrojen %18 daha randmanl. Ses st hzdaki uaklarda hidrojen %28 daha randmanl. Ayn ii yapabilmek iin daha az hidrojen kullanlyor. Ve dnya ortalamas hidrojen %26 daha randmanl. Burada muhtelif yaktlar emniyet bakmndan mukayese ediyoruz. Bunun da neticesi, en emniyetli yakt hidrojen, ikincisi doalgaz, en tehlikeli yakt ise benzin veya petrol. Sonu olarak; en hafif yakt hidrojen, en iyi ara yakt hidrojen, en verimli yakt hidrojen, en temiz yakt hidrojen, en ekonomik yakt hidrojen, en dnebilir ve yenilenebilir yakt hidrojendir. Yani btn olarak en iyi balayc sistem hidrojen enerji sistemi oluyor. Biliyorsunuz evrende en ok bulunan madde %92 hidrojendir, fakat hidrojen dnyada serbest olarak fazla bulunmuyor. Bizim hidrojen madenimiz sudur. Tuz ile suyu kullanacaz. Herhangi bir primer enerji kayna, gne, rzgar, gnein directindirect sistemlerini, hatta fosil yakt kullanp hidrojen retiyoruz. Bunu petroln, doalgazn, kmrn kullanld her yerde kullanabiliyoruz. Elektrik retiminde, ulam sistemlerinde, konutlarda, iyerlerinde, endstride kullanabiliyoruz. Balangta hidrojeni hangi primer enerji sistemi daha ucuz salyorsa, o kullanlyordu. Fakat neticede biliyoruz ki fosil yaktlar tkenecek ve gne enerjisini, direct-indrect gne enerjisini kullanacaz. Hidrojen enerjisinin fosil yaktlara da faydas var. Mesela kmrl elektrik santralinde 100 birim s harcayarak 38 birim elektrik retiliyor. Bunun iin trenler dolusu kmr madenin kt yerden elektrik santraline tayoruz. Ve evreyi de ok kirletiyoruz. Bu santrallerin evresindeki insanlara, hayvanlara bu santralin yararndan ok zarar veriliyor. Halbuki hidrojen sisteminde

65

Hidrojen

kmr madeninin yannda bir hidrojen retim tesisi kuracaz ve %60 randmanla hidrojen retebiliyoruz, bu hidrojeni boru hatlar vastasyla kullanm merkezlerine naklederiz, aralarda kullanrz, evlerde mutfakta s retmekte kullanabiliriz. Elektrik istersek %60 randmanla yakt pillerinde kullanrz. %60 x %70 = 42 birim elektrik retiyoruz. Yani bu sistemde hem daha ok elektrik retiyoruz. Hem bir yakt retiyoruz aralar iin, hem trenler dolusu kl nakletmiyoruz bylece evreyi de kirletmiyoruz. nk kmrn %99u kldr, %1i enerjidir. Bu sistemde sadece enerjiyi boru hattndan naklediyoruz, kller kmr madeninin yannda kalyor, kan karbondioksiti de sera tesiri yapmamas iin kmr madenine enjekte edebiliyoruz. Nkleer santrallere enerji nakli ok pahal olduu iin, ok enerji kaybedildii iin ehirlerde kullanld yere yakn tesis edilir ve 100 birim nkleer enerjiden 30 birim enerji elde edilir. Hidrojen sisteminde nkleer enerjiden %60 randmanla hidrojen retebileceiz. Ve bunu kullanm yerlerine boru hatlar ile gndereceiz. Boru nakliyesi ucuz olduu iin nkleer tesisleri yerleim yerlerinden uzakta kurabileceiz. Bylece buna kimse itiraz etmeyecek. Enerji nakli ucuza malolacak ve istenirse %70 randmanla elektrik retilebilecek. Burada mevcut fosil yakt sistemini, hidrojen enerji sistemi ve sentetik fosil yakt sistemi ile ekonomiklik bakmndan mukayese edeceiz.Petrol ve doalgaz tkenmek zeredir. Fakat 300 sene yetecek kadar kmr var. Baz bilim adamlar bu kez kmr kullanp sentetik benzin, sentetik doalgaz retilmesini neriyor. imdiki fosil yakt sistemi petrol, doalgaz, kmr kullanp enerji ihtiyacn karlamaya dayaldr.

deal Yakt Hidrojen

Enerji yakt, ideal olarak: Kolayca ve gvenli olarak tanabilmeli, Tanrken enerji kayb hi veya cok az olmal, Her yerde kullanlabilmeli ve depolanabilmeli (rnein sanayide, evlerde, tatlarda), Kendini yenileyebilmeli, tkenmez olmal, Temiz olmal, Birim ktleye yksek kalori deerine sahip olmal, Deiik ekillerde kullanlabilmeli (rnein kimyasal yolla veya dorudan), Gvenli olmal, Kolaylkla s, elektrik, mekanik enerjiye dnmeli, evreye hi zarar vermemeli, ok hafif olmal,

66

Hidrojen

ok yksek verimle enerji retebilmeli, Karbon iermemeli, Ekonomik olmaldr. Bu zellikleri salayak yaktn olmad dnlebilir. Ancak hidrojen enerjisi bunlar sahiptir veya bu zelliklere en yakndr.

Hidrojen, Direkt Yakt Olarak Kullanlabiliyor

Hidrojenin benzersiz zellikleri onu hareketli g retimi uygulamalarnda da hem iten yanmal hem de elektrik motorlar ile alan aralarda kullanlabilir klmaktadr. Kara Aralar stn evresel zellikleri dnda hidrojenin fakir yanma zellii nedeniyle ehir ii dur-kalk eklindeki srmlere ok uygundur. Japon Mazda irketi Hidrojenin Wankel motorlar iin en uygun yakt olduunu aklad. Hidrojen yakt hcreleri, akl elektrikli aralarda bulunan dk ivme, dk hz ve ksa menzil sorunlarn stesinden gelebilir ve gelmektedir. Deniz Uygulamalar Zararl kimyasallar karmamalar, sessiz almalar, ve yksek verimlilikleri nedeni ile uzun menzilli olacaklar iin, Alman Deniz Kuvvetleri gelecek nesil denizaltlarnda yakt hcreli g niteleri kullanmaya karar verdi. Uzay Mekikleri 1974 ylndan nce uzay uaklar yoktu. Ancak olsayd tabii ki uzay programlarnn seimi olmas nedeniyle yakt olarak hidrojen kullanlacakt. Bugn hidrojenle alan Amerikan uzay arac uzay ziyaret ederek yrngeye izleme ve iletiim uydular yerletirmekte, eitli bilimsel deneyler gerekletirmekte ve uluslararas uzay istasyonunun paralarn tamaktadr. Rusya pilot olmakszn otomatik olarak yere inebilen ve hidrojenle alan bir mekik gelitirmitir. Uaklar Hafiflii ve mkemmel yanma zellikleri ile hidrojen uaklar iin ideal bir yakttr. 1956 ylnda Pratt&Whitney hidrojen yaktl bir trbo jet motor gelitirdi. Motor bir B-57 bombardman uana taklarak baz uu verileri elde edildi. 1974 ylndan sonra hidrojen yaktl uak almalar artt. 1988 ylnda ilk hidrojen yaktl yolcu ua Moskova yaknlarnda utu. Tupolev

67

Hidrojen

155e biri hidrojen dieri jet yaktyla alan iki motor, sv hidrojen tank, ve hidrojen besleme ve kontrol sistemi takld. Uak jet yakt ile havaland ve indi, ancak uu srasnda hidrojen kullanld. Rusyann ve Tupolev Enstits u anda tamamen hidrojen yaktl bir spersonik yolcu ua tasarlamakta ve gelitirmektedir. Bir Avrupa irketi olan Airbus hidrojen yaktl hava tamacl zerine bir aratrma ve gelitirme projesi zerinde alyor. almalar gsteriyor ki; Hidrojen normal yaktlara gre daha pahal olmasna ramen arlnn ok daha az olmas ve enerji verimlilii nedenleri ile bugnk yaktlar ile yarabilecek durumdadr

Hidrojen retimi
Doada bileik biiminde bol miktarda bulunan hidrojen serbest biimde bulunmadndan, doal bir enerji kayna deildir. Hidrojen, birincil enerji kaynaklar ile deiik hammaddelerden (bitkiler, su, kmr veya doal gaz gibi) retilebilmekte ve retiminde dntrme ilemi yer almaktadr. Aslnda hidrojen kullanm sonucunda aa kan enerji, retimi srasnda yatrlan enerjidir. Bu nedenle hidrojenin nasl retildii byk nem tamaktadr

Elektrik retimi
Hidrojen zellikleri yakalanamayan, benzeri olmayan bir yakttr. Benzersiz zelliklerinden biri de yakt hcrelerinde yksek verimle elektrokimyasal olarak elektrie evrilebilmesidir. Yakt hcreleri gnmz termik santrallerinin (fosil

ekil 2. Atmosferdeki Co2 deriiminin hidrojen kullanm ile deiimi

68

Hidrojen

yakt yada nkleer ile alan) bal olduu Karnot evrimi limitleri dndadr. Bundan dolay, elektrik retim ekipman reticileri ve enerji endstrisi aratrma organizasyonlar hidrojenli yakt pilleri ile elektrik retimine ilgi gstermektedirler. Tokyo elektrik irketi 4.5 MWlk Pratt & Whitney yakt hcresi ile denemelere yllar nce balad. u anda ikinci bir 11 MWlk niteyi de devreye aldlar. Westinghouse irketi 2001 ylndan itibaren 1 MWlk %70 verimli kat oksit yakt hcreli g nitelerini piyasaya surdu. Kullanm verimlilii dnda hidrojen yakt pilleri temiz (kan yan rn sadece sudur) ve sessizdirler; Byk apta elektrik retimi iin kullanlabilecei gibi, dalm halde kk apl retim iin de kullanlabilirler. Bu benzersiz zellikleri nedeniyle hidrojen yakt hcreleri ile g retiminin hzla geliecei phesizdir.

Hidrojenin Depolanmas
Hidrojenin depolanmas ile ilgili almalar, hidrojenin daha ekonomik ve emniyetli depolanmas ynndedir. Hidrojenin yer altnda depolanmas, tavsiye edilen ve baz lkelerde kullanlan bir yntemdir. Hidrojenin datm sisteminde ve son kullanm yerinde depolanmas gerekletirilebilir. Datm sisteminde depolama gaz veya sv biiminde olabilir. Gaz hidrojen depolanmas, genellikle doal gazn tkendii yer alt maaralarnda yaplmaktadr. Sv olarak depolamada ise, sv hidrojen tama tanklarna benzer tanklar kullanlr. Hidrojenin kullanlacak yerde depolanmas iin eitli teknikler mevcuttur.Bor esasl sistemler ana olarak sodyum bor hidrr esas almaktadr. NaBH4, kat halde arlka %10,5 hidrojen iermektedir. En kolay Hidrojeni tama ve depolama yntemidir.

Hidrojen Enerjisi ve evre

Yaktlar iin nemli olan bir zellik de evresel uygunluktur. Fosil yakt kullanmnn hava kalitesi, insanlar, hayvanlar, plantasyonlar ve ormanlar, akuatik ekosistemler, insan yaps yaplar, ak madencilik, iklim deiiklii, deniz seviyesi ykselmesi zerindeki olumsuz etkilerinden kaynaklanan evre zararlar dnya genelinde, 1990 verileriyle; kmr iin 9,8 ABD $/GJ, petrol iin 8,5ABD $/GJ ve doal gaz iin 5,6 ABD$/GJ olarak saptanmtr. Hidrojen karbon iermeyen bir yakt olduundan, fosil yaktlarn neden olduu trden bir kirlilie yol amayacaktr. Hidrojenin yanmas veya yakt hcresinde tketilmesi sonucu son rn olarak sadece su retilir. Yanma yksek scaklkta olursa, havadaki azot ve oksijenden NOx oluabilir. Ancak bu sorun dier yaktlarla ayndr ve

69

Hidrojen

kontrol edilebilir. Dier yaktlarn aksine, hidrojen elementlerden retilen kirletici iermez. Bu nedenle de SO2, CO, CO2, uucu organik kimyasallar olumaz.

ANA UYGULAMA ALANI

Gnmz toplumu birok potansiyel yakt pili pazar vaadetmektedir. Bu uygulamalar normalde kategoride incelenir; tanabilir cihazlar, sabit cihazlar ve tamaclk. Tanabilir Cihaz Uygulamalar Bu kategori ana olarak cep telefonlarn (enerji tketimi ortalama 400 mW olan, standby da 50 mW ve grme srasnda 1 mW) ve dizst bilgisayarlar (ortalama 10 W) iermektedir. Her iki uygulama da ksa bir sre iinde ok byk bir pazar payna ulatlar ancak her ikisinin de her gn byyen en byk handikaplar kullanacaklar bataryann mr oldu (En verimli olduu sylenen Lityum - iyon bataryalar da dahil). Li-ion bataryalarn yaklak 160 Wh/kglk bir enerjisi vardr. Bu telefon iin birka gnlk, dizst bilgisayar iin 3 saatlik bir enerji demektir. Gnmzde, tketiciler bunun 3-5 kat daha fazlasn istemektedir. Ancak elektrokimyasal piller zaten u anda ulaabilecekleri tm limitleri zorlam durumdadrlar. Ortaya konan durumun bykln anlamak iin sadece tanabilir cihaz pazarna bakmak yeter: Tm dnyada 1999 yl sonunda 300 milyon adet cep telefonu satld; dnya apnda bu rakamn 2005 yl sonunda 640 milyona ulamas bekleniyor. 18 milyon bilgisayar 1999 yl sonunda satld; bunun 2005 ylnda 40 milyon adet olmas bekleniyor. u anda ayrntl bir ekilde zerinde allan ve retilemeye allan zm, daha iyi enerji salayan, yakt pili destekli arj edilebilir, kk boyutlu pillerdir. Bu durumda pilin mr sadece tanan hidrojen veya metanol tanknn byklyle snrlandrlacaktr. Kullanc cihazn sanki akman ya da dolma kalemini doldururmu gibi birka saniyede dolduracak ve her dolum gnmz pillerinden 3-5 kat daha fazla enerji salayacaktr. Fakat en nemlisi her ikisinin de ayn oranda yer kaplamasdr. Bu sektr konusundaki gayret o kadar byktr ki birok uluslararas kongrenin neredeyse tek konusu budur. Prototipler piyasadadr ve ilk ticari rnler de 3-4 yl iinde piyasaya srlecektir. EDF tarafndan 2000 ylnn banda bir Chellesde Kullanlacak teknoloji PEM tr olacaktr, (Seine-et-Marne)

70

Hidrojen

meclise ait bir grup lojman nk dk iletim scakl ve %100 kat desteklemek amal olarak kurulan ilk fosforik asit ierii ile dier tr yakt pillerinden daha yakt pili. avantajldr. Maliyet asndan referans, bugn batarya olarak gsterilen Li ion bataryasnn fiyat 1 Euro/Whdr. Tanabilir cihaz uygulamalar iin, dier uygulama alanlarna gre ekonomik kriterler belki daha az nemli olacaktr ki balangta salanan yeni hizmetin fiyatnn dier referans alnacak zm nerilerine gre biraz daha kaliteli olmas bu fiyat farkn dengeleyecektir. Sabit Cihaz Uygulamalar Elektrik endstrisindeki yeni kanun dzenlemeleri asndan ve elektrik gc retiminde merkeziyetilikten uzaklamaya doru olan eilim, bu sektr ok byk sayda firmay cezbetmektedir. almalar iki ana uygulama alannda younlamaktadr: Toplu retim (200 kWtan birka MWa kadar g gerektiren) ve konutsal retim (2 ile 7 kW aras g gerektiren). lk alanla alakal olarak bir ok proje ve gsterim yaplmtr. Bu amala dnyada iki endstri merkezi Kanada firmas Ballard bnyesinde oluturulmutur: Biri Avrupa merkezli Alstom, dieri Asya merkezli Japon Ebora. Bu merkezlerin amac PEM tipi yakt pili kullanan (elektrik-s) jeneratrleri datmaktr (Bunlar 250 kW elektrik, 230 kW ssal gce sahiptir). EDF ve drt Alman ortan Bewag, HEW, Preussen Elektra ve VEA bir Avrupa projesi olarak deneme jeneratr, Berlinin dnda Treptow denen yerde test edilmitir. Ayrca 2000 yl yine Avrupa PEM yakt pili teknolojisi tabanl bir projenin prototipinin, Thermie, Air Liquide dahil, Schneider Electric ve Fransz CEA ve talyan De Nora (u anda Nuvera) ortaklyla oluturulmasna tank olmutur. Bu arada son birka ylda ONSI Corp. adnda bir Amerikan firmas 200 kW PAFC tipi (PC25) yakt pilinin (200 kW lk enerji salayabiliyor) pazarlamasn yapmaktadr ki bu sre zarfnda 200 adet de satlmtr. lk model Fransada 2000 yl banda Chellesde (Seine-et-Marne) meclise ait bir grup lojman desteklemek amal olarak kurulmutur. Dier teknolojiler test edilmekteler ancak henz pazarlama aamasnda deildirler. Bir Alman firmas MTU, 1 MWluk MCFC modelini test etmektedir. Ayn zamanda bir Amerikan firmas M-C Power Generation 250 kW ve bir Japon firmas Hitachi 1 MWlik modelleri test aamasna getirmilerdir. Siemens Westinghouse tarafndan 100 kWlik SOFCde test edilmektedir.

71

Hidrojen

Konutlarda yakt pili uygulamas olarak birka proje retilmektedir. Bir Amerikan irketi Plug Power LLC, General Electric ile 7 kWlk model retimi iin bir araya gelmitir. Testler 10 veya daha fazla prototiple gerek hayatta devam etmekte ve tahminler 2002 yl ile birlikte 50-60 cent/kWh enerjiyi ngrmektedir. Ayn tr fakat daha dar ereveli almalar Amerikan irketleri Northwest Power Systems (u anda Idatech) ve Avista Labs tarafndan da balatlmtr. Bu aletler, PEM tipi teknoloji kullanarak, elektrik ve 60C s (stma ve scak su amal) salamaktadr. Bunlar geleneksel yaktlarla desteklenmektedir. Bir dntrc (reformer) hidrokarbon yakt (genelde doal gaz), hidrojene dntrmektedir. Uluslararas potansiyel yakt pili pazar (Sadece sabit cihazlar iin) 2030 yl iin 45 milyar Euro olarak tahmin edilmektedir. Hedef fiyat, tm sistem iin kW bana 1000 Eurodur (1000 Euro/installed kW). Bu sadece u anki teknoloji ile elde edilen verilerdir ve bata Amerikan firmalar olmak zere niin reticilerin bu konuya eildiklerini gstermektedir. Bu belki de yakt pili teknoloji tarafndan ele geirilecek ilk pazar olacaktr.

Tamaclk Uygulamalar
90 l yllarn banda ortaya kan yakt pillerindeki gelimenin arkasnda tamaclk sektr vardr. zellikle bu sektrdeki ar fiyat snrlamalar ve geleneksel teknolojideki rekabet sebebiyle ki bunlar gelimi ve verimlidir farkl snflandrmalara gre bu kategori biri hafif dieri ar tat uygulamalar olmak zere iki alt blme ayrlr. Hafif aralar iin gerekli olan yaklak 10 yllk servis mr boyunca 3000 saatlik alma sresidir. Ar tatlar iin ise (yk ve yolcu tamacl iin) ilem sresi yz kez daha fazladr. Aktr ki teknoloji ve amorti edilebilme sreci, tabi makul maliyetle birlikte, ok farkl olacaktr.

72

Hidrojen

Dnyadaki Durum
Hidrojen enerjisi alannda, eitli lkelerin ibirlii sonucu uluslararas programlar balatlmtr. 2010 ylna kadar yakt hidrojenin ticar kullanmnn balamas beklenmektedir. Almanya Yakt pilleri ve hidrojen teknolojileri, daha nceki programlarda yenilenebilir enerji kaynaklar aratrmalar altnda yer alm olmalarna ramen, 1997 ylndan itibaren ayr bir aratrma alan haline getirilmi ve 1997 yl iin bu konuya 10 milyon dolar bte ayrlmtr. Alman hkmeti tarafndan desteklenen yakt pili aratrmalar, sanayi ve bilim evreleri ile ibirlii yaplarak iki ana proje zerinden ilerlemektedir. Bunlardan birincisi, enerji retim ve datm irketlerinin ihtiya duyduu, zellikle datmda kullanlmas planlanan 0,2 - 5 mW aralnda yakt pillerinin gelitirilmesine ynelik Kat Oksit Yakt Pili (SOFC - Solid Oxide Fuel Cell) gelitirme projesi ve dieri de zellikle tatlarda kullanlmak zere Proton Deiim Zar Yakt Pili (PEMFC - Proton Exchange Membrane Fuel Cell) gelitirme projesidir. Japonya Japonya, 1997 yl iin hidrojen aratrmalarna 14,2 milyon dolar ayrmtr. MITI World Energy NETwork (WE-NET) program ile, yenilenebilir enerji kaynaklar kullanlarak retilen elektrik kullanlarak elektroliz yoluyla hidrojen retilmesi ve bu sayede salnm yapmayan bir enerji sisteminin kurulmas planlanmaktadr. WE-NET programnda mit verici bir yntem olarak grlen kat polimer elektrolit elektroliz yntemi zerinde allmaktadr. Bunun haricinde, hidrojenin depolanmas ve tanmasna ynelik aratrmalar da devam etmektedir. Japonya, mikrop kullanarak hidrojen retimi ve hidrojenin svlatrlmasna ynelik aratrmalara da destek vermektedir.Yakt hcrelerinin gelitirilmesine ynelik aratrmalara 1997 yl iin 33,69 milyon dolar ayrlmtr. talya talya, ENEA tarafndan yrtlen yakt pili aratrmalarna 1998 yl iin 6,1 milyon dolar ayrmtr. Bu program kapsamnda Milano yaknlarnda 1,3 MWlk yakt pilleri ile alan bir santral kurulmutur. Tesis doal gazla almakta, doal gazdan retii hidrojen bakmndan zengin gazla yakt pillerini beslemektedir. 1994den beri talyan yakt pili aratrmalar iki tip yakt pili zerinde younlamtr: Erimi karbonat (MCFC - Molten Carbonate Fuel Cell) ve proton deiim zar (PEMFC). 1990-1994 yllar arasnda talyan hkmeti zellikle Milanodaki tesiste kullanlmak

73

Hidrojen

zere fosforik asit yakt pillerinin (PAFC - Phosphoric Acid Fuel Cell) gelitirilmesi iin yakt pili AR-GE almalarna yaklak 22 milyon dolar harcamtr. Program, 2004 ylna kadar yakt pili ile alan bir tat retilmesi hedefine yneliktir. 2000-2004 yllar arasnda projenin ihtiya duyduu yatrm miktar 108,5 milyon dolardr. Kanada Kanada, hidrojen enerjisi konusundaki aratrmalarna 1998-1999 dneminde 5 milyon dolar bte ayrd yenilenebilir enerji kaynaklar aratrmalar, 8 milyon dolar ayrd ulatrma aratrmalar altnda devam etmektedir. Bu aratrmalar daha ok yenilenebilir enerji kaynaklarndan hidrojen retimine ve benzine alternatif yakt retimine yneliktir. Ayrca enterkonnekte sistem dnda elektrik retimine ynelik aratrmalar da yaplmaktadr. Suudi Arabistan Dnyann en byk Hidrojen reticisi olma yolunda. Hysolar program erevesinde gne enerjisinden hidrojen retimi iin Almanya ve Suudi Arabistan tarafndan byk yatrmlar yaplmaktadr. Riyadda gne enerjisinden hidrojen reten bir pilot tesis kurulmu ve u anda almaktadr.Petrol retimi ve tketimi azaldka Suudi Arabistan gelecekte hidrojen satmay planlamaktadr. ABD ABD, 1998 yl btesinde hidrojen enerjisi aratrmalarna 19,1 milyon dolar ayrmtr. Hidrojen programnn ana hedefi, hidrojen retiminin daha ekonomik hale gelmesini salamak ve evresel etkilerini en aza indirmektir. Program, sanayi ile ibirlii iersinde, metandan daha temiz ve daha ucuz hidrojen retmeye ynelmitir. Karbon iermeyen kaynaklardan hidrojen retimine ynelik almalar da yaplmaktadr. Ayrca hidrojenin gvenli ve ekonomik tanmas, depolanmas ve tatlarda kullanlmasna ynelik aratrmalar da mevcuttur. Trkiyedeki durum Trkiyede Adada Hidrojen Projesi: Bu projede nfusu kn 3.000, yazn ise 10000 olan Bozca Adadaki rzgar enerjisinden istifade edilerek hidrojen retilecektir. Hidrojen, yerli sanayi ve tama iin gereken yakt da dahil olmak zere ada halknn yakt gereksinimini gidermek amacyla kullanlacaktr. Proje direktr atanm ve yer seimi yaplmtr, ve projenin yrtlmesi iin gerekli almalar balamtr. stanbulda Hidrojen Yaktl Otobsler: Hidrojen, yakt olarak kullanlmas dnlen

74

Hidrojen

en byk alternatif modeldir. lkemizde Prof. Dr. T. Nejat Vezirolu nderliinde, stanbulda Birlemi Milletler Endstriyel Kalknma Tekilatna bal Uluslararas Hidrojen Enerji Teknolojileri Merkezinin (ICHET) kurulmasn salayarak petrol d alternatif enerji almalarna katlmaya balamtr. Yrtcln Do. Dr. Ali Atann yapt hidrojeni yakt olarak kullanan otobs projesi, ICHETin ilk projesidir. Projenin mhendislik hesaplarn ieren keif aamasnn tamamlandn belirten Ata, yurtii ve birlemi milletler organlarna sunulacak genel btenin, yaplan hesaplamalara gre yaklak 30 milyon dolar bulduunu aklad. Bu miktara sadece otobs maliyetleri deil hidrojen retim dolum ve datm sistemleri ile gerekli teknik kadronun kurulmas da dahil olacak. Projede 12 adet hidrojen yaktl otobsn yer almas planlanmaktadr. Trkiye Hidrojeni tayacak: Bir enerji bileeni olarak bor-hidrr, hidrojenin tanma, depolanma, patlama gibi tm risklerini yok eden bir tayc. Sanlann aksine bor kendi bana bir enerji kayna deil; biletii kimyasallar ile bir deer ifade ediyor. Do Dr. Trs bunu yle aklyor: Bor-hidrr bir snger gibi dnmek mmkn. Nasl sktnzda iindeki suyu alyorsunuz, ayn biimde bora hidrojen depolarsanz, hidrojeni borla tamak ve almak mmkn. Do. Dr. Trs, Bor kayna sadece Trkiyede var. Hidrojenin dnya pazarlarna gvenli bir ekilde tanmasna ihtiya var, dolaysyla bu alanda Trkiyenin bir tekel olmas szkonusu. Borun hidrojeni nakil potansiyeli zerine sadece Trkiye alyor dedi. Borun tama zelliinden yararlanma zerine balatlan iki proje 3 yl iinde sonulanacak. Trkiyenin gne potansiyeli: Trkiye genelinde, meteorolojik amalarla kurulmu meteorolojik lm istasyonlar vastasyla Dnya Meteoroloji Tekilat (WMO) standartlarna uygun olarak gne enerjisi ile ilgili baz lmler Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnce (DM) 1935 ylndan beri srdrlmektedir.Trkiyenin gne enerjisi potansiyelinin belirlenmesi sonucunda eitli kurum ve ahslarca baz deerlendirme almalar yaplmtr. 1966 - 1982 peryodunu baz alan deerlendirmeye gre; Trkiye genelinde ve blgeler baznda maksimum gnelenme temmuz aynda minumum gnelenme ise aralk aynda olmaktadr. Trkiye nin en fazla gne alan blgesi GneyDou Anadolu olup bunu Akdeniz Blgesi izlemektedir. Buna gre Trkiyenin tm yzeyine ylda gelen toplam gne enerjisi miktar 1016 10 12 kWh olmaktadr. Trkiye gne enerjisi potansiyeli ve bu potansiyelin blgesel bazda dalm ynnden her trl gne enerjisi uygulamalar iin uygun bir lke durumundadr.

75

Hidrojen

SONU
Bitkiler, su, kmr veya doalgaz gibi kaynaklardan elde edilen hidrojen, enerji kaynandan ok bir enerji taycs olarak dnlmektedir. Hidrojen; sanayide, evlerde ve tatlarda kullanlabilen bir yakttr.Ayrca hidrojen dier yaktlara gre pahaldr ancak hidrojen ana adm atlmakla maliyetin hzla decei beklenmektedir. Hidrojen kullanm sonucunda sadece su olutuundan hidrojen (zellikle solar hidrojen) kullanm ile evresel ve iklimsel kalite iyileecektir. Ancak bu iyilemelerin olabilmesi iin hidrojen kullanmna bir an nce geilmesi gerekmektedir. Gei ne kadar erken olursa uzun dnemde ekonomi ve evre asndan o kadar yararl olacaktr. Hidrojen enerjisi alannda, eitli lkelerin ibirlii sonucu uluslararas programlar balatlmtr. 2010 ylna kadar yakt hidrojenin ticar kullanmnn balamas beklenmektedir. nmzdeki a hidrojen adr. Hibir lke bu ada geliimden soyutlanamayaca iin, Trkiyenin hidrojen ile ilgili bir strateji, bir politika saptamas ve almalara girimesi gerekmektedir.

KAYNAKLAR
1. n,.T., Enerji Kayna Olarak Hidrojen, A. evre Mh Blm, Eskiehir 2. MEL F., ZL E., BAYKARA Z.S., SERT M., Gne Enerjisi Ynnden Meteorolojik Verilerin Deerlendirilmesi ve Trkiye Gne Enerjisi Potansiyelinin Saptanmas, Trkiye 3.Genel Enerji Kongresi, ANKARA, 1978

76

DOKUZ EYLL NVERSTESNDE AKTF ETM

OLCAY ZPEK, OUZHAN AYIK, EMRAH KARAMAN, EBNEM SEKN Dokuz Eyll niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii rencileri

Bilgi ve teknoloji tabanl gelien dnyamzda gerekli bilgiye en ksa yoldan ve en kalc yntemlerle nasl elde edebileceimiz ve nasl bir mhendislik eitimine cevap aradmz bu kurultayda size yeni bir eitim sistemi olan aktif eitimden bahsetmek istiyoruz. Bilindii gibi klasik mhendislik eitimi bir mhendisin bilmesi gereken konularn dersler halinde her biri konusunda uzmanlam retim elemanlar tarafndan rencilere aktarlmasdr. rencilerin konular ne kadar rendii ise dnem aras yaplan vize snavlar ve dnem sonu yaplan final snavlar ile deerlendirilmektedir. Bundan dolay klasik sistemde bilgi ama olmaktan kp sadece snavlarda baarl olmak iin ezberlenen bir ara olmutur. Bu sistem de, rencileri aratrmaktan yoksun ve bilgiye nasl ulaacan bilemeyen bireyler haline getirmitir. Bahsettiimiz bu sebeplerden dolay renme ve retme verimliliini arttrmak iin daha gereki eitim yntemleri aratrlmas ve gelitirilmesi dnyada n plana kmtr. Bu yeni yntemlerden biride u anda Dokuz Eyll niversitesinin eitli blmlerinde uygulanan ve Elektrik Elektronik Mhendislii blmnde de ilk mezunlar verecek olan aktif eitim sistemidir. Aktif eitim allagelmi ders sisteminden farkl olarak dersler belirli konulara blnp 2,3 ve 4 haftalk modller halinde rencilere sunulmaktadr. Bu modller erevesinde dersler ncelikle konular, grup halinde yaplan probleme dayal retim

77

Dokuz Eyll niversitesinde Aktif Eitim

(PD) oturumlarnda konuya ilikin problem senaryolar eliinde verilir. lk yaplan oturumda oluan fikirlerden yararlanarak modl sonuna doru bilgiye genelden zele doru indirgenerek gelinir. PD oturumlarnn genel ileyiini problemin aklanmas, gelitirilmesi, renme hedeflerinin kartlmas, problemin zlerek sonlandrlmas ve geri bildirim sreci eklinde zetleriz. Her oturum sonunda bir sonraki oturum iin renme hedefleri kartlarak konu hazr olarak deil de aratrlarak renilir. Modl sonu geri bildirim srecinde, rencilerin modl genel olarak deerlendirmesi istenmitir. Bylece varolabilecek aksaklklarn bir sonraki modlde olmamas amalanmtr. PD oturumlar sayesinde rencinin ders ierisinde motivasyonu st seviyede tutulup konuyu sahiplenmesi ve konuya ilikin aratrmalar yapmas salanmasdr.Bu yntemle rencilerin kendilerine olan gveni artmakta ve niversite sonras daha kararl bireyler olmas salanmtr. PD oturumlarnda eitimcinin grevi konuyu anlatmak deil, sadece yerinde mdahalelerle tartmay ynetmektir. Bylece eitimciden te rencilerin evresinde bir eitim sistemi olumutur. Aktif eitim sistemi 4.snfta projeye dayal retim eklinde karmza kmaktadr. Bu uygulamann beraberinde 4-5 kiilik renci gruplarna her modl iin ayr bir proje ile rencilerin pratik yapmalar salanmaktadr. Ayrca klasik sistemde bulunmayan discussion (tartma), consultation (danma) ve engineering orientation (mesleki eitim ve ynlendirme) adl dersler bulunur. Discussion, modl hakknda fikir al-veriinin yapld bir derstir. Consultation ise konuya ilikin herhangi bir eksikliin giderilmesi amacyla renciler ve modl yneticisinin katld derstir. Engineering Orientation ise modl konusu hakknda i alannda alan bir mhendis veya ynetici tarafndan verilen bir sunum ya da teknik gezi uygulamasdr. Tm bu derslerin yannda mhendisliin temeli olan deneylerin ve pratik bilginin elde edildii modl konularyla alakal laboratuar uygulamalar verilmektedir. Aktif Eitim dnyada sadece Trkiyede yaplmamaktadr.Bata Amerika olmak zere, Kanada,ngiltere,Almanya ve Avustralyada da deiik biimlerde uygulanmaktadr.Bu sistemin Trkiyedeki ilk rnei Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi olup Hukuk Fakltesi, lahiyat Fakltesi ve Fen Edebiyat Fakltesinde de benzer ekilde uygulanmakta, zamanla daha da yaygnlamas amalanmaktadr. Yabanc lkelerde bu sistemin takm almas ve teknolojik uygulamalar desteinde yaplrken, kendi niversitemizde bu eitim ekline ek olarak dersler probleme dayal ve modller halinde yaplmaktadr.

78

Dokuz Eyll niversitesinde Aktif Eitim

Tm bu olumlu yanlarnn dnda bizce sistemin yeni olmasndan kaynaklanan aksaklklar da vardr. Dersler modller halinde verildiinden dolay transkriptlerde herkes tarafndan benimsenen klasik kodlu dersler yerine modl ismi altnda sadece belirlenmi dersin alt balklar veya konular eklinde gemektedir. Bu sebepten dolay rencilerin niversiteler arasndaki yatay geilerinde sorunlar kmaktadr. Ayrca staj ve i bavurularnda modl isminin yeteri kadar aklayc olmamasndan dolay yine sorunlar yaanmaktadr. Bu da transkriptlere modl isminin yannda ders isimlerinin konulmasyla bir derece de olsa problemin nne geebilir. Dier bir aksaklk ise birka grup halinde yaplan PD oturumlarnda her bir gruptan sorumlu eitim ynlendiricilerinin rencileri farkl farkl deerlendirmesidir. Bu da kukusuz modl notunun objektif bir ekilde olumasn engellemektedir. rencilerden gelen geri bildirim sayesinde de ynlendiriciler iin belirli deerlendirme kriterleri oluturulmas salanmakta ve bu sorunun giderilmesine ynelik almalar yaplmaktadr. Bilindii gibi SMM (Serbest Mavir Mhendis) olabilmek iin lisans eitiminde belirlenen baz elektrik derslerinin alnmas koul tutulmaktadr. Transkript sorunun da belirttiimiz gibi ders isimlerinin olmamas da SMM yetkisi iin sorun karmaktadr.Bu konuda da EMO ve niversitemiz arasnda zme ynelik almalar yaplmaktadr. Tm niversitelerde olduu gibi yeterli sayda kaynak olmamas ile deney ara ve gerelerinin azl ve an gerektirdiklerine uygun olmamasnda dolay sorunlar yaanmaktadr. Bu eitim sistemi renci tabanl olduundan bu sorun daha da aa kmaktadr. Ayrca retim grevlilerinin baz branlarda yeterli sayda olmamasndan dolay o branlarda yaplan modllerdeki PD oturumlarnn ynlendiricilerinin dier brantaki eitimcilerden seilmesi problem yaratmaktadr. Bu da renciler arasnda bilgi farkllamasna sebep olmaktadr. Bu aksaklklara ramen yeni bir sistem olan aktif eitim gitgide tasarlanan eitim sistemine yaklamaktadr. Bizce bu eitim sistemi karlat problemleri doru analiz edebilen,yorumlayan ve uygulayan bir mhendis yetitirmektedir.

79

80