DENEY TR-2a: FAZLI TRAFOLARDA AIK DEVRE VE KISA DEVRE TESTLER Ama: Bir trafonun ak devre (yksz alma)

) ve ksa devre testlerini yaparak tek faza indirgenmi edeer devre parametrelerini bulmak. Teorik Bilgi:

Deneyin Yapl:

1. ekil 1 Transformatrlerin primere yanstlm edeer devresi ekil 1de gsterildii gibidir. Burada g c demir kayplarna karlk gelen iletkenlik, bm mknatslanma akmna karlk gelen sseptans, srasyla
2

2.

ve x 2 ' = ( N 1 N 2 ) x 2 gsterilmitir. fazl trafolarn da tek faza indirgenmi edeer devreleri bu ekildeki gibidir. zellikle kk yk akmlarnda yaklak edeer devre kullanlacaksa paralel kol g c jbm eklin en sol tarafna kaydrlabilir. Buna
2

r1 ve x1 primer sargs direnci ve kaak reaktansdr. Sekonder sargs direnci ve kaak reaktans r2 ve x 2 olup, devrede bunlarn primere yanstlm deerleri
r2 ' = ( N 1 N 2 ) r2

3.

ekil 4 ekil 4teki ak devre testi devresini kurunuz. Kullanlan trafonun Y/Y bal olduu varsaylmtr; ancak farkl balant da olabilir. Varyaktan uygulanan primer gerilimini sfrdan itibaren adm adm artrarak her admda primerden uygulanan fazlararas gerilimi ve toplam giri gcn ( P + P2 ) lerek 1 kaydediniz. Sekonder ak devreyken llen g tamamen demir kayb kabul edilebilir. Primere anma gerilimini uygulaynz. Primerden uygulanan fazlararas gerilimi ( Vh 0 ), hat akmn ( I h 0 ) ve toplam giri gcn ( P0

= P1 + P2 ) lerek kaydediniz. Ayrca sarm

orann bilmiyorsanz bulmak iin sekonder voltajn da lnz. Sarm oran biliniyorsa kaydediniz.

gre trafonun anma primer geriliminde yksz (sekonderi ak devre) almasnda tek faza indirgenmi ve primere yanstlm edeer devresi ekil 2de gsterildii gibi olur. Primerden llp tek faza indirgenmi akm ( I 10 ), gerilim ( V10 ) ve g ( P ) deerleriyle g c ve bm 10 yle hesaplanr:

gc =
ekil 2

P10 , 2 V10

Y0 =

I 10 , V10

4. 5.

bm = Y02 g c2
g c jbm tamamen

zellikle kk gerilimlerde ise daha kaba bir yaklaklkla paralel kol

ihmal edilerek ak devre kabul edilebilir. Buna gre trafonun anma sekonder akmnda ksa devre almasnda tek faza indirgenmi ve primere yanstlm edeer devresi ekil 3te gsterildii gibi olur. Primerden llp tek faza indirgenmi akm ( I 1k ), gerilim ( V1k ) ve g ( P k ) deerleriyle 1

6. 7.

(r1 + r2 ' ) ve ( x1 + x 2 ' ) yle hesaplanr:

P (r1 + r2 ' ) = 12k , I 1k
ekil 3

ekil 5 ekil 5teki ksa devre testi devresini kurunuz. Sekonder bir ampermetre zerinden ksa devre edildiinden enerji vermeden nce varyak voltajn SIFIRA ayarlaynz. Varyaktan uygulanan primer gerilimini sfrdan itibaren adm adm artrarak her admda sekonderden geen hat akmn ve toplam giri gcn ( P + P2 ) lerek kaydediniz. ok 1 kk gerilimlerde allmas gerektii iin varyak gerilimini birdenbire oka artrmaynz. Sekonder ksa devreyken llen g tamamen bakr kayb kabul edilebilir. Sekonder akmn anma deerine ayarlaynz. Salkl bir deney iin bu artlarda 10-15 dakika sarglarn alma scaklna ulamasn bekledikten sonra lmler alnmaldr. Sekonderden anma akm geerken, primerden uygulanan fazlararas gerilimi ( Vhk ), hat akmn ( I hk ) ve toplam giri gcn ( Pk

V Z k = 1k , I 1k

= P1 + P2 ) lerek kaydediniz.

8. 9.

( x1 + x 2 ' ) = Z k2 (r1 + r2 ' ) 2

Ayrca primer veya sekonder direncinden birisi llmse dieri de

(r1 + r2 ' ) ile farkndan kolayca hesaplanr. x1 ve x 2 ' ise birbirine eit kabul edilebilir: x1 x 2 ' ( x1 + x 2 ' ) 2 .

Enerjiyi keserek balantlar ayrnz ve sarglar soumadan primer ve sekonder sarglarnn direnlerini lerek kaydediniz. Primer ve sekonderin balant ekillerini (yldz veya gen) kaydediniz. Diren lmlerinde tek faz sargsnn direncini bamsz olarak lemediyseniz, dengeli yldz veya gen bal sarglarn bir ucu botayken dier iki ucu arasndan grlen direnten ( rlm ) yldz balant iin

r faz = rlm 2 , gen balant iin ise r faz = 3rlm 2 lm

formlne gre tek faz sarg direncini bulunuz. Bu ilemi primer ve sekonder iin ayr ayr yapnz. Sonularn Deerlendirilmesi 1. Deneyin 2. ve 5. admlarnda bulduunuz sonular, dey eksen kayp gc, yatay eksen ise ksa devre testindeki sekonder akmn veya ak devre testindeki primer gerilimini gsterecek ekilde iziniz.. 2. Primer ve sekonderin kendi taraflarndaki balant ekline gre btn lmlerinizi (2. ve 5. admdakiler hari) tek faz deerlerine indirgeyiniz. nceden bilinmiyorsa sarm orann tek faz gerilimleriyle bulunuz. 3. Transformatrn tek faza indirgenmi ve primere yanstlm edeer devre parametrelerini hesaplaynz. Sarg direnlerinden imdilik sadece primerinkini llm kabul ediniz ve buna gre r2 ' deerini bulunuz. 4. 5. Bulduunuz

Reglasyon

%100

(r1 + r2 ' ) 2 + ( x1 + x 2 ' ) 2 (r1 + r2 '+ R y ' ) 2 + ( x1 + x 2 '+ X y ' ) 2

Trafolar, imal edilirlerken istenen anma gerilimi ve anma akmnda verimi en yksek olacak ekilde tasarlanrlar. Ayrca verimin en iyi olduu durum, demir kayb ( PFe ) ve bakr kaybnn ( PCu ) birbirine yaklak eit olduu durumdur. Deneyin Yapl: 1. Bu deneyde, nceki deneyde edeer devre parametrelerini bulduunuz trafoyu kullannz.

r2 ' ve x 2 ' deerlerinin primere yanstlmam r2 ve x 2 deerlerini elde

ediniz. Bu r2 deeri, sekonder sarg direnci lmnzle uyuuyor mu? ekil 4 ve 5teki devrelerde voltmetre ve ampermetre yerleri neden deitirilmi olabilir?

DENEY TR-2b: FAZLI TRAFOLARIN YKL ALIMASI Ama: Edeer devresi bilinen fazl bir trafonun verim ve reglasyon hesaplarn deneysel ve teorik olarak yapp karlatrmak, eitli ykler iin verimin en iyi olduu yk bulmak. Teorik Bilgi: 2.

3.

4.

ekil 2 ekil 2deki devreyi kurunuz. Deiken fazl endktif yk olarak ayr bir fazl varyakn deiken k ularn kullanabilirsiniz, ancak o varyakn ok kk klara ayarlanmamas gerekir, aksi halde ksa devredekine yakn ar akm geebilir. Ayrca fazl deiken bir omik ykle paralel balayarak deiken omik endktif yk elde edilebilir. Sekondere ykn anma deerine getiriniz. Sekonderde anma gerilimi grlecek kadar, varyaktan primere gerilim uygulaynz. Bu anda sekonderden anma akm geiyorsa yknz gerekten anma yk demektir. Bu yk VA olarak kaydediniz. Primerden uygulanan toplam giri gcn ( Pg1 + Pg 2 ) ve sekonderdeki toplam k gcn ( P1

+ P 2 ), primer ve sekonderin akm ve gerilimini lerek kaydediniz. Bu

artlardaki trafo verimini lmlerden hesaplaynz. Ayrca ekil 1 Tek faza indirgenmi ve primere yanstlm yaklak edeer devre (ekil 1) zerinden verim hesab yle yaplabilir:

m 3 (P1 P 2 ) formlyle

r Z = R y ' + jX y ' y

kabul ederek,

I2 ' =

V1 (r1 + r2 '+ R y ' ) 2 + ( x1 + x2 '+ X y ' ) 2

5. 6.

PCu = 3(r1 + r2 ' ) I 2 ' 2 ,

PFe = 3 g cV12 ,

Pcikis = R y I 2 ' 2 ,

k reaktif gcn bulunuz. Bu reaktif g, k grnr gc ve toplam k aktif gcnden hesaplanan reaktif g ile uyumlu mudur? 4. adm, eitli gerilim, akm ve yk deerleri iin tekrarlaynz. 4. admdakinden daha iyi verim elde edebiliyor musunuz? Elde edebiliyorsanz anma deerlerine yakn artlarda m? 4. admda anma yknde uyguladnz ayn primer geriliminde sekonderin ak devre gerilimini lnz. Bu ve 4. admdaki sekonder gerilimi lmn kullanarak trafonun reglasyonunu hesaplaynz.

Pgiris = Pcikis + PCu + PFe , Verim =

Pcikis . Pgiris

Ykn anma yk olduunu dnrsek yaklak edeer devreye gre

' V20 V2'TamYk V1 V2'TamYk Reglasyon = %100 %100 V2'TamYk V2'TamYk

Sonularn Deerlendirilmesi 1. Deneyde kullandnz trafonun yaklak edeer devresi ile kullandnz anma yk ve uyguladnz gerilim iin teorik olarak verim ve reglasyonu hesaplaynz. Deneyde bulduunuz sonularla karlatrnz. 2. Teorik Bilgi ksmnda verilen yaklak reglasyon formln inceleyiniz. Ayn yk akmn eken fakat g faktrleri ( cos ) farkl olan tam ykler iin reglasyonun farkl olmas gerekmez mi? Bu farkllk ihmal edilebilir dzeyde midir? Neden?