Professional Documents
Culture Documents
Ma Phuong
Ma Phuong
T ng
Li ni u
Nhiu hnh th c c tnh ha hp him thy trong sinh-hc nhng li rt
d xut hin trong ton-hc. T d cc hnh dng cn i ca hnh-hc, cc
ng tun hon ca i-s, cc chui s u n ca s-hc, cc qu o
c sc trong c-hc. Ma Phng cng mang mt hnh nh ha hi y. y
l mt ti vui ti, m trn mng li ton cu hin nay c gn hai
triu trang u M vit v vn ny. Ngi ta ch n Ma Phng, c l
bi tnh cch k l hoc thn b, v ni n s thc dng th tht s khng c
my. C rt nhiu loi Ma Phng, nn bi ny ch m t v hai loi chnh:
Ton Ma Phng (Full Magic Square) v Bn Ma Phng (Semi Magic
Square).
Ma Phng c bit t thi xa xa, c bn ng ln bn Ty. Ma
Phng, hay " vung thn k" l mt hnh vung c chia lm nhiu
nh, mi cha mt con s t 1 tr ln, m tng cng ca cc con s trong
mi hng ngang, hng dc hay hai ng cho chnh, gi l hng s ca Ma
Phng, u bng nhau. Loi ny l Ton Ma Phng. Trong mt nhm nh
ca loi ny, c bit cc con s ca mi ng cho ph cng cho mt tng
s y ht, nn ta c th gi l Lin Ma Phng (Pan Magic Square). C ngi
cn gi chng l Qu Ma Phng (Diabolic Magic Square) v tnh cch qui
n ca Ma Phng ny. Ta c th gi chng l Siu Ma Phng hay Super
Magic Square.
Mt vi cch v cho mt Ma Phng c th tm thy trong nhng th mc
ca bi ny (1, 2, 3, 4, 5). Ta hy xt s lc cch thit lp ca hai nhm
chnh: Ma Phng l v Ma Phng chn, cng mt vi cch chuyn hon
t mt Ma Phng ny ti mt Ma Phng khc. i vi khong 880 Ma
Phng chn 4-4 (5), ta s tng kt 12 m hnh c bit ca loi Ton Ma
Phng ny. Thm vo , s to thnh v nhng m hnh c bit khc
trong cc Bn Ma Phng 4-4 lin h cng c tc gi m t.
Ma Phng L
V khng c Ma Phng chn 2-2, nn gin d nht l Ma Phng 3-3, gm
chn vung nh cha 9 con s, t 1 n 9. Ma Phng ny lin h vi H
1
2
9
4
6
5
9
8
7
5
3
6
1
8
2
9
4
7
5
3
6
1
8
18
14
22
11
24
20
17
13
21
23
19
15
12
25
16
Ma Phng Chn
Ma Phng chn kh v hn Ma Phng l. Ngi ta phi th v kim li
'trial and error' nhiu ln. Nh c in ton thi nay, s tm kim tr thnh
d dng hn xa.
A. Ton Ma Phng 4-4
y l mt li vit d nh cho mt Ma Phng thuc loi hon ton 4-4 (3):
1- Vit theo th t 1, 2, 3.. n 16, t tri sang phi, t trn xung di,
nhng b cc con s ca nhng khng nm trn ng cho.
2- Vit theo th t 1, 2, 3.. n 16, t phi sang tri, t di ln trn, nhng
b nhng con s ca nhng trn ng cho.
3- Gom cc s ca hai phn 1- v 2- li cc c y mi con s.
1
4
6
10
11
15
12
13
14
16
'
15
14
12
10
11
13
16
Theo tc gi, d nht l vit theo th t 1, 2, 3.. n 16, t tri sang phi, t
trn xung di. Sau , nhng s cc ca ng cho th hon i theo
v tr i xng vi tm ca Ma Phng, th d 1 vi 16, 6 vi 11:
1
16
13
11
10
10
11
12
12
13
14
15
16
14
15
i hng (hng ngang) ca (I) trn xung di, di ln trn = (II) hay i
ct (ct dc) tri sang phi, phi sang tri = (III):
1
15
14
13
16
15
14
12
12
12
10
11
10
11
10
11
13
16
15
14
16
13
II
III
15
14
16
13
12
12
10
11
10
11
13
16
14
15
14
11
10
12
15
13
16
IV
15
14
12
10
11
13
16
13
12
10
11
16
14
15
VI
15
14
11
14
15
14
12
16
12
10
11
10
15
11
10
13
16
13
12
13
16
VII
VIII
15
14
12
10
11
13
16
35
33
32
12
28
27
11
25
24
17
15
16
20
19
13
23
21
22
14
18
30
26
10
29
31
34
36
14
21
28
40
41
50
51
44
25
37
24
15
62
53
46
31
35
18
60
57
12
47
34
30
19
56
49
22
39
27
42
13
64
61
16
43
38
26
23
52
54
17
36
32
45
10
59
58
11
20
29
33
48
55
16
13
10
11
15
14
12
TH-I
4
13
16
14
15
11
10
12
TH-II
1
13
16
12
14
15
11
10
TH-III
1
14
12
10
16
15
11
13
TH-IV
10
15
14
11
16
12
13
TH-V
16
13
10
11
12
15
14
TH-VI
16
12
11
15
14
10
13
TH-VII
11
14
16
10
15
13
12
TH-VIII
11
14
16
10
15
13
12
TH- IX
12
13
16
15
10
14
11
TH-X
1
16
15
13
14
12
11
10
TH-XI
2
15
16
11
10
14
13
12
TH-XII
B. Bn Ma Phng 4-4:
Tc gi ngh mt li vit d nh cho mt Bn Ma Phng nh sau:
1- Vit theo th t 1, 2, 3.. n 8, t tri sang phi, t trn xung di, vo
nhng khng nm trn ng cho.
2- Vit theo th t 8, 9, 10.. n 16, t phi sang tri, t di ln trn, vo
nhng trn ng cho.
3- Gom cc s ca hai phn 1- v 2- li cc c y mi con s.
C th phn nhm cc Bn Ma Phng bng hai tng s ca cc trn hai
ng cho chnh, trong th d ny l (50-50):
1
16
6
7
15
14
13
12
11
10
'
9
16
15
14
13
12
11
10
(50, 50)
Cc m hnh ca Bn Ma Phng 4-4
V iu kin lp mt Bn Ma Phng d hn Ton Ma Phng nn con s
Bn Ma Phng nhiu hn con s Ton Ma Phng. C nhin s m hnh
tng ng cng nhiu hn. Ngoi 12 m hnh t TH-I n TH-XII nh 880
Ton Ma Phng, Bn Ma Phng c th c thm 12 nhm ha khc. Ta
nh s t BH-I n BH-XII.
10
16
15
10
13
12
11
14
10
11
13
14
16
15
12
12
10
11
13
14
15
16
15
16
12
11
10
14
13
BH-IV (20,52)
11
14
12
16
10
15
11
13
BH-V (26,10)
11
15
14
10
12
16
13
BH-VI (28,32)
15
16
10
11
13
14
12
15
11
14
16
13
12
12
16
15
12
10
11
13
14
BH-IV (44,28)
16
15
10
11
13
14
12
12
11
10
14
13
15
16
16
12
10
11
13
14
13
Thay li kt
Tc gi ch mun trnh by mt vi kha cnh ca Ma Phng nh mt k b
hay tr chi Puzzles ca ton hc. Nhng tr chi ny cn c nhiu loi,
hnh dng ha hi khc nhau, k c trong khng gian ba chiu nh Ma Lp
Phng (Magic Cubes).
Ma Phng mang li nhiu s suy on trong s hc qua cc thi i. V h
thng nh phn c t thi xa xa c dng cho tin hc thi nay, nhiu hc
gi khm ph ra s lin h ca Ma Phng vi cc khoa hc hin i nh
bn th hc, di th hc. Bc s Nguyn Vn Th m t s lin h vi Kinh
Dch (6). Tuy s gii thch v nguyn l hay c ch cn c nhiu kh khn,
nhng s ng dng ca Ma Phng chc s tng dn vi thi gian.
Th Mc:
1) Andrews W. S. (1960): Magic Squares and Cubes
Dover Publications, Inc. New York, New York
2) Kenneth Kelsey & David King (1992): Number Puzzles
Dorset Press, Great Britain
3) Kurosaka, R.T. (1985): Magic Squares - Byte, 10:383-388
4) Reiner, B.S. (1981): Magic Squares and Matrices, The Mathematical Gazette, 81:
250-252
5) Sonneborn III, H. (1988): Magic Squares and Textile Designs, Access, 7: 10-16
6) Nguyn Vn Th (1997): Dch Kinh i Ton, Tc Gi xut bn, Wesminter CA
Mng Li:
1. http://mathworld.wolfram.com/MagicSquare.html
2. http://www. pasles.com/magic.html
3. http://www.grogono.com/magic/4x4.php
14