Professional Documents
Culture Documents
Sensörler
Sensörler
senSRLER
1.1. Is Sensrleri
Sensr, anzman karteri zerine yerletirilmitir. Sensr, anzman elektronik beynine (ECU) ana hidrolik
hatt basnc hakknda bilgi gnderir. Gnderilen bu sinyal ile ECU; ana basn hatt basn deerini
ayarlayarak dzen sokar. Bu basn ayar, ana basn ayarlama elektro vanas aracl ile yaplr.
Sensr , ana basn karsnda ekil alan , karlkl iki lme kam ile donatlmtr. Sensr 0 ve 5 volt
Trbin mili devri (TSS) sensr vites kutusu giri mili zerinde vites kutusu gvdesine yerletirilmitir.
Giri hz (trbin mili devri) sensr bir manyetik ekirdek ve bir bobinden oluur. ECUya gnderilen bilgi,
anzman giri mili dnme hzna gre deiiklik kazanan bir alternatif akmdr. Bu alternatif akmn besleme
gerilimi 12 volttur.
TSS sensrnn gnderdii bilgiyi ECU u ilevler iin kullanlr: Vites ilemlerinin kumandas, tork
k mili devri (OSS) sensr vites kutusunun diferansiyel iindeki rotor zerine gelen ksmna
yerletirilmitir.
OSS sensr, ana hzn, diferansiyel zerine yerletirilmi rotor (tahrik pinyonu) aracl ile len endktif
bir sensrdr.
anzman elektronik beynine (ECU) iletilen bilgi, anzman k mili dnme hzna gre deiiklik kazanan bir
alternatif akmdr.
Bu deiiklik rotorun dilerinin manyetik ekirdee yaklap uzaklamasna gre deien bir alan oluturur.
Bu alan deiimine gre bobin bir sinyal reterek ECUya gnderir. OSS sensrnn besleme gerilimi 12Vtur.
ECU bu sinyalleri u amalar iin de kullanr: Vites deiim ilemlerinin zamanlamasnn belirlenmesi, ECUya
ara hz ile ilgili giri sinyali salanmas, vites deitirme sresinin ayarlanmasnda ve belirsizlik kontrolnn
yaplmasnda.
Vites kolu konum sensr (TR) vites kutusunun vites milinin zerine gelen ksmna yerletirilmitir*9+.
Vites milinin vites kolu kablosu aracl ile hareket ettirilmesi durumunda;TR alglaycs iinde yer alan
srgl kontaklar yer deitirir. Vites kolu P ve N konumunda ilk hareket srasnda mar motoruna akm
- Vites kolunun R konumuna getirilmesi durumunda, geri vites lambasnn devreye alnmas,
Scaklk sensr bir eksi scaklk katsayl dirence sahiptir. Scaklk arttka scaklk sensrnn direnci der.
- Hava scaklnn yksek olduu durumlarda anzmana uygun bir alma salar.
Hz sensr deiken , manyetik duyarllk esasna gre alr. Bu prensipte silindirik bir daimi mknats
zerine sarlm bobin bulunmakta ve tekerlek gbei taycs, aks muhafazas veya fren tavlas zerine
monte edilebilmektedir. rettii manyetik olan snen bir ember eklindeki uyarcya etki eder. Uyarc,
zerine kntl kanallar alm bir halka veya dili eklinde entikler alm bir ember olabilir ve dnen
tekerlekler poryas zerine veya aftta monte edilebilir. Uyarc evresine alm yark veya kanallar,
tekerlek devrine gre belirli bir sinyal frekansnn elektronik kontrol nitesine iletilmesini salar.
Tekerlekler ve uyarc dnerken uyarc zerindeki dili knt ve girintileri veya manyetik alanndan
geerken , daimi mknats ve girintileri veya manyetik alanndan geerken, daimi mknats zerinde sarl
bobin , uyarcnn dn ile deien manyetik olan younluunu alglar ve zerinde , frekans tekerlek devri
ile orantl olan deiken voltajl gerilim indklenir. Bu gerilim frenlemeye bal kalmakszn tekerlekler
dndke kontrol nitesine iletilir. Hz sensr ile llen tekerlek hz,ECU iin yavalama veya hzlanma
ECUnun toplayp iledii her bir tekerlek iin hz sensr ile llen tekerlek hz ECU iin yavalama veya
hzlanma durumunu gsteren sinyaller salar. ECUnun toplayp iledii her bir tekerlek iin hz sensr
sinyalleri, yaklak ara hzna eit olan tek referans hz gsterir. Referans hz ile her bir tekerlein hz
arasndaki farkllk yol tekerlek kayma sinyalini verir. Yani tekerlein kilitlenmeye eilimini gsterir[36].
Tek tekerlek (arka), kk/ byk aks ve ift tekerlekli tipler iin farkl tekerlek sensrleri kullanlr.
Kontroll frenin balangcnda pedal hareket mesafesi sensr, ABS modlnde fren pedalnn o andaki
pozisyonunu bildirir.
Pedal hareket mesafesi sensrnn , anti- blokaj modlasyonu zerinde hibir etkisi yoktur. Yalnzca
kontroll fren srasnda rahat bir pedal hissi salamak iin konulmu ilave bir paradr.
Fren pedalndan gelecek olan alglama sistemi hardware (bilgisayar) blmne aktarlyor ve sensrlere
Bu fren sisteminde de ABS de bulunan sensrler bulunmaktadr. almalar ABSdeki sensrlerle ayndr.
MAF sensr, hava filtresi yuvas ve hava giri borusu gaz kelebei gvdesi balants arasnda yer
almaktadr.
Bu bir scak film tipi hava ak sensrdr. MAF sensr bir scak film sensr, yuvas, lm borusundan
meydana gelir.
Hava ak oran scak film ucundan aktarlan scakln tespit edilmesi ile llr ve hava akm oranndaki
deiiklik scak film ucu dzeyinden hava akmna aktarlan scaklkta deiikliklere sebep olur.
Bu deiiklikler scak film ucunun scaklnn deimesine ve direncinin deimesine sebep olur.
Bu deien direnle ECUya sinyal gnderir ve havann ak miktarna gre, yakt oran ayarlanr.
IAT sensr, negatif scaklk katsayl (NTC) bir sya duyarl rezistansdr.
Scaklk arttka, IAT sensrnn direnci azalr. ECUdan 5 Voltluk bir voltaj alr.
Hava scaklk deeri azald zaman younluu artar, enjeksiyon beyni(ECU) hava /yakt orann dzeltmek
iin yakt miktarn artrr. ECUnun IAT sensrnden ald bilgi yardm ile, birim hacimde bulunan hava
Ayrca IAT sensrnn alma aral yalnzca souk motorla altrma ve motor snma aamasyla snrl
deildir. IAT sensrnn salad voltaj ECU tarafndan MAP sensrnn dzeltmesi olarak gereklidir. Bu
ekilde farkl hava scaklklar ve farkl silindir arj dereceleri (silindirlerle farkl oranlarda hava/ yakt
alnmas) dengelenebilir.
Sonu olarak ECU voltaj deiimlerini deerlendirerek emme havas scakl hakknda bilgi eder.
Fakir karm sensrnn yaps, zirkon di oksit elemanl tip oksijen sensr ile temelde ayndr, ancak
kullanm farkldr.
Zirkon di oksit elemanl fakir karm sensr, scaklk ykseldii zaman (6500 C veya daha fazla ) zirkon di
oksit elemana bir voltaj tatbik edilerek, sonuta egzoz gaz iindeki oksijen konsantrasyonu ile doru orantl
Bir baka deyile, hava/ yakt karm zengin olduu zaman egzoz gaz iinde oksijen olmayacaktr,
dolaysyla zirkon di oksit elemann iinden hibir akm geii olmayacaktr. Hava- yakt karm fakir olduu
zaman, egzoz gaz iinde ok fazla oksijen gaz bulunacak ve zirkon di oksit elemannn iinden akan akm
Fakir karm sensr, hava- yakt orann belli bir aralkta tutmas temin eder, bylece sr kabiliyetinin
Yukarda grld zere, sensr iinde zirkon di oksit elemannn scakln artran bir de stc vardr. Istc
Yakt galerisi ile basn reglatr arasna konulmutur. Bu sensr, bir moladan sonra motor scakken
altrld zaman yakt galerisinin scakl preset (standart) seviyesinin tesine karsa alan bimetal bir
disk ierir.
Scaklk sensr , yakt galerisi scakl standart seviyenin altna derse devreyi keser.
Motor scakken altrld zaman , scaklk sensr ECUya bir topraklama sinyali gnderir. Bu sinyalle ve
dier sensrlerden (rnein; IAT, krank mili konum sensr, soutma suyu scaklk sensr) gelen
sinyallerle birlikte ECU, yakt enjektrlerinin al zamann belirler ve dolaysyla motorun scakken
Scaklk sensr galerideki yaktla dorudan temas kurmaz. Yakt scakl galerideki bir ara plakayla llr.
Turboarj basn sensr turboarj basncn (emme manifoldu basnc)tespit eder. Yaps ve almas
Eer turboarj basnc anormal bir ekilde ykselirse, motor ECUsu motoru korumak iin yakt gndermeyi
keser.
Kontak akken atmosfer basncn, motor altktan sonra ise emme manifoldu basn veya vakumunu
ECUya gelen bu bilgi ile ,ECU emilen hava miktarn alglar, buna gre enjektrn alma sresini ayarlar.
Sensrn iinde basnca gre direnci deien bir eleman (load- cell) bulunmaktadr. Bu diren sabit hava kab
zerine yerletirilmitir. Manifolddaki vakum deitike direncin deeri deiir, bu diren deiime gre beyin
Sensre (5 V ile 0V) enerji beslemesi ECU tarafndan yaplr. ECUya ise 0 4.75 V arasnda deien gerilim
bilgisi gelir. ECU manifold vakumunu gerilim cinsinden deerlendirir. ECU tarafndan alglanan bu voltaj
Mutlak basn sensrnn yapt bir dier grev ise ; kontak ilk ald anda emme manifoldundaki basn,
atmosfer basncna eit olduu iin bu andaki basn bilgisi, enjeksiyon beyni tarafndan hafzaya referans
bilgi olarak alnr. Motor alt zaman bu bilgiye gre alma dzenlenir.
Ara seyir halinde iken rakm farkll olursa ,gaz pedalna bir defa tam baslrsa , deimi olan rakm fark
mutlak basn sensr tarafndan ECUya bildirilir ve yeniden ateleme avans ve yakt pskrtme
dzenlemesi yaplr.
Turbo aralarda normal alma annda manifold vakumu 0 950 mbar arasnda iken 0 2.5 V arasnda
Turbo trbinin ar besleme annda manifold basnc 1000- 1950 mbar arasnda 2.5 4.75 V arasnda bir
Oksijen sensr katalitik konvertrden nce egzoz manifolduna mmkn olduu kadar yakn bir yere monte
edilmitir.
Bu sensr egzoz gazndaki artk karm orann ler. Bu oran motora yanma iin gnderilen yakthava
Sensrn bu oksijen miktarna bal olarak gnderdii sinyale gre ECU karmn zengin veya fakir olduuna
Karm orannn kontrol her saniye yaplr ve egzoz gazlarnn iyi ekilde yanm olarak atlmasn ve
katalizre gelen gazlarn iinde yanmam gaz orannn en dk seviyede olmasn salar.
Sensrn ierisinde bulunan zirkonyum dioksit (ZrO2 seramik madde) ok ince mikro delikli, platinyum
tabakasyla kapldr. D ksm egzoz gazna maruz olan sensrn i ksm atmosfere doru havalandrlm
olup bilgisayara bir kablo ile baldr. Bu farkl ortamlarda bulunan (egzoz gaz elektrodu ve d hava
Sadece kurunsuz benzinle kullanlabilen sensr aslnda galvanik bir pildir. ZrO2 elektrolit olarak grev
yapmaktadr ve elektrotlar platinyum tabaklarndan yaplmlardr. ZrO2, 300 0Cye ulatnda elektriksel
olarak iletken hale gelmekte ve oksijenin negatif ykl iyonlarn ekmeye balamaktadr. Bu iyonlar
elektroda oranla daha fazla sayda iyona sahip olmas voltaj potansiyelini etkilemektedir.
Egzoz gazndaki oksijen konsantrasyonu d elektrottaki iyon saysn ve buna bal olarak voltaj miktarn
belirlemektedir.
Delik byklkleri sya (2500C) baldr. Sensr snnca yzeyde bulunan toplama maddesinin gzenekleri
byr. Egzozda iyonlaan gazlar byyen gzeneklerden geer egzoz gaz elektrodu ile temas eder. Sensr
elektrotlarnn birisi egzoz gaz iindeki maddelerle temas ederken, dier elektrod d hava ile temas ettii ve
elektrotlarn birer yzeyleri de birbiri ile temas ettii iin gerilim retilir.
retilen voltaj her zaman kk olup 1.3 voltu (1300mV) gememektedir. Tipik alma aral ise 100900
Eer retilen gerilim 450 mVtan byk ise karm zengin, kk ise karm fakir anlamndadr. Bu sonular
dorultusunda beyin enjektr alma zamann ayarlar ve ideal karm orann tutturmaya alr. Bylece
atlan i gaz miktar en aza indirgenir. Geriye kalan i gazlar ise katalizr yardmyla ikinci bir kimyasal
yanmaya tabi tutularak darya atlacak i gaz miktar sfra yakn deere gelir. Her saniye ECU ile oksijen
ekil 6.1.b. Oksijen sensrnn rettii gerilimin yakt/ hava oranna () gre deiimi.
Sensr dk bir voltaj dzeyi (200mVdan az) salarsa, ECU karmn fakir olduunu ( >> 1) alglar ve
pskrtlen yaktn miktarn artrr. Sensr yksek bir voltaj dzeyi (800 mVdan daha yksek) salarsa ECU
karmn zengin olduunu (<<1) alglar ve pskrtlen yakt miktarn azaltr. Bu yzden oksijen sensr
pskrtme sresini motorun devaml olarak 0.80 ile 1.20 arasnda ini k yapan bir oksijen katsaysna
Bu sensrnde almas ve grevi oksijen sensr ile ayndr. Tek fark sensr ierisine konmu olan s
rezistansdr.
Egzoz gaz lmlerinde alnan deerler ya motor tam souduktan sonra ya da motor tamamen sndktan
sonra alnmaktadr. Halbuki aratrmalar egzoz emisyonunun nemli bir ksmnn motor altktan 1 dakika
ierisinde olutuunu saptamtr. Oksijen sensr ise motor altktan 40 50 saniye sonra lme balar.
Bu da demek oluyor ki ilk anda oksijen sensr yetersiz kalyor. te bu yetersizlii gidermek iin oksijen
sensr ierisine s rezistans taklarak oksijen sensrnn alma scaklna (250oC 300oC) ulama
sresi drlerek daha iyi bir emisyon salanyor. Is rezistans balants motor kontrol modlnn balant
Bu sensr blme duvarnn yannda, emme manifoldu ak kontrol elektrik motorunun tam arkasnda yer
alr.Egzoz gazndaki basnc len sensr egzoz gaz basncna gre sinyal reterek ECUya bildirir. ECU ald
EGR valfi iinde yer alan sensr, valfin herhangi bir andaki konumunu belirler ve g aktarma kontrol
modlne (PCM) valfin konumunu bildirir. Bylece EGR valfinin konumunu alglayan ECU valfin ne kadar ak
EPT sensr, egzoz gazndaki basnc len seramik bir diren transduceridir. Bu sensre +5 lik bir referans
voltaj verilir ve sensr, egzoz gaz basncna bal olarak 0.5 V ile 4.75 V arasnda bir doru akm voltaj
salar. Rlantide voltaj 3.25 volttadr, daha yksek voltaj hava emme yolunda hi EGR ak olmadn ya da
ok az olduunu gsterir.
EPTnin gnderdii sinyal ECU tarafndan ilenir ve optimum egzoz gaz resirklasyonunu belirlemek ve
EGR valfi ierisinde bulunan sensr, EGR gaznn ve EGR sistemindeki arzalar gzlemek ve tehis etmek iin
kullanlr.
EGR s sensr bir termistrden meydana gelmitir ve almas su scaklk sensr ile emme havas scaklk
EGR teknik deerleri EGRT sensrnde sabit bir s oluturacak ekilde tespit edilmitir.
EGR sistemi devrede iken EGR gaznn scakl belli bir seviyenin altnda olduu bu sensr tarafndan tespit
edildii zaman, motor ECUsu EGR sisteminin arzal altna karar verir (EGR valfi dzgn almyor) ve
Ayn ekilde EGR ss ok yksek ise EGR valfi srekli olarak ak demektir ve yine srcy uyarr