EKME DENEY 1.

DENEYN AMACI Mhendislik malzemeleri rijit olmadndan kuvvet altnda deforme olup, ekil ve boyut deiiklikleri gsterirler. Malzeme zelliklerini anlamak zere mekanik testler yaplr. Bunlardan en nemlisi ekme deneyidir. ekme deneyinin amac; malzemelerin statik yk altndaki elastik ve plastik davranlarn belirlemektir. Bunun iin boyutlar standartlara uygun daire veya dikdrtgen kesitli deney paras; ekme cihazna balanarak, eksenel ve deiken kuvvetler uygulanr. ekme cihaz esas olarak; birbirine gre aa ve yukar hareket edebilen, deney parasnn baland iki ene ve bunlara hareket veya kuvvet veren, bu iki bykl len nitelerden oluur. enelerden birisi sabit hzda hareket ettirilerek deney parasna deiken miktarlarda ekme kuvveti uygulanr ve bu kuvvete karlk gelen uzama kaydedilir.

Kk kuvvet seviyelerinde uzama miktar kuvvet ile doru orantldr. Malzeme elastik davran iindedir; yani kuvvet kaldrlnca uzama sfrlanr. Bu karakter P noktasna kadar devam eder. Orant limiti P den sonra lineer fonksiyon eimini deitirir. Ancak elastik davran devam eder. Elastik davran E Elastik Limiti noktasnda sona erer. E den sonra kalc; yani plastik deformasyonlar balar. Kuvvet azaltldnda lineer fonksiyona paralel bir yol izler. Ancak kuvvetin sfr olduu yerde deformasyon artk sfr olmaz, belirli bir plastik deformasyon kalr. Malzeme yklenmeye devam edilirse Y noktasnda akar. Akma noktasnda kuvvet ayn iken byk miktarda plastik deformasyon oluur. Akan malzeme alma sertlemesine urar ve daha mukavim hale gelerek daha fazla kuvvet alabilir hale gelir. Bu malzeme zerindeki kuvvet daha da arttrlarak U noktasna ulalr. U noktas maksimum gerilme noktas olup, burada malzeme kesitinde lokal daralmalar balar. Buna malzemenin boyun vermesi denir. Boyun verme de malzemenin alma sertlemesine uramasna sebep olur ve malzeme daha fazla gerilimler alabilir; ancak boyun blgesinde kesit alan daraldndan tad net kuvvet azalr. Numune genellikle kontrolsz bir ekilde K noktasna ilerler ve orada kopar. Kuvvet-uzama erisinin altnda kalan alan o numuneyi bozunuma uratmak iin gereken enerjiyi eit olup; tokluk ad verilir.

Kuvvet-uzama erisi daha sonra yeniden leklendirilir. Uzamalar malzemenin ilk uzunluuna blnerek birim-uzama ya evrilir. Ayn ekilde kuvvet numunenin ilk kesit alanna blnerek gerilim hesaplanr ve dikey eksen tekrar leklendirilir. Malzeme kopana kadar nemli miktarda deformasyona uradysa snek , az deforme olmusa gevrek yapya sahiptir. 2. TANIMLAMALAR ve TEORK BLG Gerilme (): Birim alana etkiyen yk anlamna gelir ve aadaki formlle hesaplanr. P = A0 Birim ekil Deitirme (): Malzemeye kuvvet uyguland zaman oluan boy deiiminin kuvvet uygulanmadan nceki ilk boya oran. L L0 Elastisite Modl (E): Malzemenin dayanmnn (mukavemetinin) lsdr. Birim uzama ile

normal gerilme (ekme ya da basma gerilmesi) arasndaki dorusal ilikinin bir sonucu olup birim uzama bana gerilme olarak tanmlanr. Birim uzama ile normal gerilme (ekme ya da basma gerilmesi) arasndaki dorusal iliki yle tanmlanabilir: E=

Malzemeye kuvvet uygulandnda, malzemede meydana gelen uzamalar elastik snrlar iinde gerilmelerle orantldr. Buna Hooke Kanunu ad verilmektedir. Elastisite modl malzemeye ait karakteristik bir zelliktir. Akma dayanm ( a): Uygulanan ekme kuvvetinin yaklak olarak sabit kalmasna karn, plastik ekil deitirmenin nemli lde artt ve ekme diyagramnn dzgnszlk gsterdii ksma kar gelen gerilme deeridir, ekil 1. Pa A0

a =

ekme dayanm ( ): Bir malzemenin kopuncaya veya krlncaya kadar dayanabilecei en yksek ekme gerilmesi olarak tanmlanr. Bu gerilme, ekme diyagramndaki en yksek gerilme deeri olup, aadaki forml ile bulunur. Pmax A0

Kopma Gerilmesi (K): Numunenin koptuu andaki gerilme deeridir. P K = K A0

ekil 1. Dk karbonlu yumuak bir eliin ekme diyagram Yzde Kopma uzamas (KU): ekme numunesinin boyunda meydana gelen en yksek yzde plastik uzama oran olarak tanmlanr. ekme deneyine tabi tutulan numunenin kopan ksmlarnn bir araya getirilmesi ile son boy llr ve boyda meydana gelen uzama L = Lk L0 bants ile bulunur. Burada Lo numunenin ilk l uzunluunu, Lk ise numunenin krlma anndaki boyunu gsterir. Kopma uzamas ise; L KU (%) = x100 L0 bants yardmyla belirlenir. Bu deer malzemenin snekliini gsterir. Yzde Kesit Daralmas (KD): ekme numunesinin kesit alannda meydana gelen en byk yzde daralma veya bzlme oran olup; A AK KD (%) = 0 x100 A0 bants ile hesaplanr. Burada A0 deney numunesinin ilk kesit alann, Ak ise krlma anndaki kesit alann veya krlma yzeyinin alann gsterir. Ak nn hesaplanmas isin hacmin sabit kalaca ifadesi kullanlr. L0 LK Kesit daralmas, kopma uzamas gibi snekliin bir gstergesidir. Snek malzemelerde belirgin bir bzlme veya boyun verme meydana gelirken, gevrek malzemeler bzlme gstermezler. ekil 2de gevrek ve snek malzemelerin krlma davranlar ematik olarak gsterilmitir. V0 = V K A0 L0 = AK LK AK = A0

ekil 2. (a) Gevrek malzemenin krlma ekli (b)snek malzemenin krlma ekli. VDEO EKSTENSOMETRE Ekstensometre, bir cismin uzunluundaki kk/byk deiimleri lmek iin kullanlan cihazdr. Bu cihaz gerilme-birim ekil deitirme ve ekme testlerinde kullanlr. Bir ok malzemem iin birim ekil deitirme, numune zerine tutturulan mekanik ekstensometreler veya numuneye balanan strain gaugesler kullanlarak llebilir. Fakat fiber, kpk veya yumuak plastikler gibi hassas malzemelerin testinde bu cihazlar genellikle uygun deildir. Bunun nedeni bu cihazlarn arlk ve balanma yntemi gibi parametrelerinin her ikisinin de malzeme iin sonular ve kopma noktasn etkilemesidir. Bu problemlerin zlmesi iin gnmzde numuneye temas etmeden lm yapan lazer ve video ekstensometre gibi sistemler kullanlmaktadr.

ekil 3. Video ekstensometre Video ekstensometre cihaz, test esnasnda bilgisayara bal dijital video kameralar vastasyla numune zerinden srekli grnt alarak malzemelerin gerilme/birim ekil deitirme lmlerini yapmay salar. Teste tabi tutulan malzemeye ait numuneler genellikle belirli bir ekilde kesilir ve zel iaretleyicilerle (kaydedilen grntlerde iareti numune renginden ve dokusundan ayran genellikle zel etiketler veya kalemler) iaretlenir. Teste tabi tutulan numune ekme/basma durumundayken kaydedilen grntlerde bu iaretler arasndaki piksel mesafesi, sabit bir ekilde video kamera tarafndan takip edilir. Piksel mesafeleri llerek doru bir birim ekil deitirme lm deeri alnr. Doru bir kalibrasyon ve iyi bir grnt algoritmas ile bir mikrometreden (m) ok daha dk seviyede znrlk elde edilebilir.

3. DENEYN YAPILII ekme deneyi iin nce test edilecek malzemeden standartlara uygun bir ekme numunesi hazrlanr (ekil 4). Bu numune zerine iaretler konur. ekme deney makinesinin eneleri arasna dzgn ve ortalayacak bir ekilde sktrlan bu numune gittike artan bir ykle kopuncaya kadar ekilir. Bu esnada uygulanan F yk ile buna kar malzemenin gsterdii uzamalar (L) cihaz ve video ekstensometre ile llr. Deney sonucu elde edilen yk ( F ) ve uzama (L) deerlerinden yararlanarak (F L) diyagram elde edilir. Bu diyagrama ekme diyagram da denir. ekil 5de de yumuak bir eliin ekme deneyi sonucu elde edilecek ekme diyagram grlmektedir.

ekil 4. Standart ekme/basma numuneleri F L diyagramndaki deerlerden yararlanlarak her nokta iin ve deerleri hesaplanr ve mhendislik asndan byk nem tayan gerilme uzama diyagram izilir.

ekil 5. Yumuak elie ait F L diyagram

4. STENENLER Kuvvet ile cihaz ve video ekstensometreden alnan uzama verileri kullanlarak her ikisi iin ayr ayr gerilme ekil deitirme diyagramnn elde edilmesi. Gerilme ekil deitirme diyagramlarndan elastisite modllerinin hesaplanmas. Gerilme ekil deitirme diyagramlarndan akma gerilmesi, ekme dayanm ve kopma gerilmelerinin hesaplanmas Yzde kopma uzamas ve yzde kesit daralmalarnn hesaplanmas. Bulunan deerlerin karlatrlarak yorumlanmas.