Bilmece Bildirmece: Ne ola bu yerel ynetim?

1 Bir arada yaayan insanlar, bu birliktelikten doan ihtiyalarn karlama adna ortak hareket ederler. Tarihsel olarak ehir, kasaba ve kylerde oturan insanlar, bu mterek ihtiyalarn karlamak zere kendi kendilerine rgtlenmi, eitli tekilatlar, kurulllar kurmulardr2. Bu noktada belirtmek gerekir ki merkezi idare hali hazrda var olan tanm ve hizmetlerin yrtlmesine msade etmitir. Yerel ynetimlere adem-i merkeziyet de denmekle beraber anayasada "mahalli idareler" terimi kullanlmaktadr. Anayasal tanm ise u ekildedir: il, belediye veya ky gibi belli yerlerde oturanlarn, mahalli mterek ihtiyalarn karlamak zere, merkezi idarenin dnda, devletten ayr tzel kiilikleri bulunan , belli erklie sahip olan, karar organlar semenler tarafndan seilerek oluturulan kamu tzel kiileridir. Yerel ynetimler demokrasilerin bir sonucu olarak ortaya km deillerdir. Tam tersine, demokrasiler yerel ynetim deneyimlerinin sonucu olarak ortaya kmtr.3 XIII. Yzyln sonlarna doru hukuki kiilik kazanan yerel ynetimler varlksal anlamda devlet ile birlikte ortaya kmtr. Bugnki niteliklerine sahip olmsada varlklarn antik sitelere kadar gtrmek mmkndr nihayetinde kent-devletler idari zellie sahip birimlere blnmt. Trkiye'de gemii ok eskilere gitmeyen yerel ynetimler Tanzimat dneminde ve 1854ten sonra kurulmutur. Hukuki niteliklere sahip yerel ynetimlerin kuruluu ise Cumhuriyet dneminde gerekletirilmitir. 4 1850li yllara kadar Osmanl devletinde bir belediye rgtlenmesi yoktu bu hizmetler vakflar araclyla grlyordu, halktan vergi toplanmamas, devletin bu iler iin para harcamamas ve hizmetlerin halka parasz olarak sunulmas olumlu yanlar olarak saylabilir. Yani halk demokrasi iin para demiyordu. Geleneksel sistem devam ettii srece bu durum sorun olmamt. Ne zaman ki Osmanl hammede ve pazar kayna haline geldi geleneksel ekonomi kt, atalara iktibas yolu grnd. Tarihiler, Osmanl ynetiminin de btn geleneksel imparatorluklar gibi mahalli demokrasiye yabanc olduunu belirtmektedirler. 19. Yzyla kadar klasik Osmanl ynetimi tarada ahalinin ynetime katlmasn, demokrat ve zgrlk bir yerel ynetimi aklna bile getirmemitir.5 1840 ylnda uygulamaya konulan tanzimatn ngrd yerel meclis sisteminde temsili boyut ok dardr ve orta snf temsilcileri meclislerden uzaklatrlmlardr.
1 Bu alma bilimsel bir rrtim olmaktan ok z bir bilgilendirme saiki ile hazrlanmsa da referanslara dikkat edilmi olup, Mehmet Ali Kahramann makalesi esas alnmtr. Nihayetinde retimlerin amacnn kollektif muvaffakiyet olduu dnlerek ozanvari kolaj bir alma hazrlanmtr. 2 Kemal Gzler, dare Hukukuna Giri 3 ZERK YEREL YNETMLER VE TRKYE Av. Mehmet Ali KAHRAMAN 4 http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/BilgiHizmetleri/YerelYonetimler 5 lber Ortayl Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Ynetim Gelenei Hil Yaynlar 1985 s.15

Ulema ve sekinlerin geleneksel liderlii, eraf, byk toprak sahipleri ve seimle gelen byk mlk sahipleri eliyle srdrlmtr. 6u halde 1840 larda Osmanl toplumunda modern anlamdaki yerel ynetim ekirdei olumaya balam olup, bu tarihten sonra muhassilik meclislerinde, memleket meclislerinde, daha sonra vilayet, liva, kaza, idare meclislerinde, vilayet temyiz divanlarnda, ziraat komisyonlarnda mal sandklarnda ve belediye meclislerinde yerel temsilciler bulundurmaya balamlardr.7 Osmanl imparatorluunun devlet gelenei 1840 l yllardan balayarak tutarl, ilek ve gl bir yerel ynetim sistemi olumasn kolaylatrmtr.8 Daha sonra 19 Mart 1887 de lk Osmanl Meclis-i Mebusan toplandnda mparatorluun drt bir yanndan gelen mebuslar byk ounlukla Vilayet idare meclislerinin seimle gelen yeleri arasndan Valilerce veya meclis yelerinin ortak kararyla tayin edilen kimselerden olumutur. 91877 ylnda vilayetler belediye kanunu km ve belediyeye tzel kiilik kazandrlmtr. lkemizde yerel ynetim ve demokrasinin tarihimizdeki en nemli gelimesi 1921 anayasas olup, bu anayasann 11-14. Maddeleri, vilayetlerin mahalli ilerde manevi ahsiyeti ve muhtariyeti olduunu, vilayet halknn seecei vilayet uralarnn, eitimden sala, tarmdan bayndrla dein bir dizi hizmeti greceini belirtmekteydi. Bu dzenlemeyle yerel ynetimlere tarihsel, kltrel, sosyal gelimelerin ve gelenein tesinde bir rol ve yetki yklenerek nemli bir stat ngrmtr.10 Cumhuriyetin ilk yllarnda her konuda olduu gibi bu konuda da nemli admlar atlm fakat toplumsal olarak bir nem arz etmemitir. Yerel ynetimler kentleme srecinin ar derecede hzlanmasyla nem kazanmtr. Youn g belediye hizmetlerindeki yetersizlii su yzne karmtr. yle ki 61anayasasnda bir deiiklik gerekli grlmemiken 82 anayasasnda daha ak dzenlemeler yaplm ve genelde olumlu deiikiliklere gidilmitir. Trkiye'deki sorun, merkezi yetkileri elinde tutan kiilerin oulcu demokrasiye inanmamalardr. Trkiye'de seim, demokrasinin gerei olarak deil, hakimiyeti ele geirme arac olarak grlmektedir. Seimle baa gelenler, kendilerini lkenin sahibi olarak grrler. Fakat bir sorun vardr. lkede bir de yerel nitelikte kurulular vardr ve bu kurulularn organlarna, farkl dncede kiiler de seilebilirler. O zaman bu kurulularn yetkilerini kstlamak ve olabildiince bunlar kontrol altnda tutmak gerekecektir. Yerel topluluklar tarafndan seilmi kiilere gvenmek kimsenin aklna gelmez. Bu nedenle ncelikle merkezi yetkileri elinde tutanlarn oulcu demokrasiye inanmalar gerekecektir. Demokrasi eer dorudan deilse pek fazla bir anlam tamaz.
6 Ayman Gler Yerel Ynetimler, TODAE Ankara, 2000, s.74 7 Ortayl a.g.k. s.21 8 Gler a.g.k. s.82 9 Ortayl a.g.k. s.25 10 Ortayl a.k. s.207-208

yle olduuna gre de toplumun gereksinimlerini gzlemleyip onun tatminine ynelik etkinlikler kurup iletmek yerel yrtmenin grev ve yetki alan iinde olmaldr ve bu hibir zaman 1930 tarihli Belediye Kanunu ile ondan daha da eski 13 Mart 1929 ya da 17 Rebilahr 1331 yani 1913 doumlu olup ad 1987'de "l zel daresi Kanunu" olarak deitirilen, halen yrrlkteki "dare-i Umumiye-i Vilayet Kanunu Muvakkat"nn ngrd meclis ve encmen gibi seilmi organlara tannan yetkilerle olmaz. 11 Nihayetinde bu sistem iktibas edilmitir lakin dnln de bir sresi mevcuttur.

11 ZERK YEREL YNETMLER VE TRKYE Av. Mehmet Ali KAHRAMAN