EKONOMSKI FAKULTET PALE

PRINCIPI PLANIRANJA I ISTRAZIVANJA NOVIH PROIZVODA

- SEMINARSKI RAD

Mentor: Prof. dr Rade Ivankovid

Kandidat: Neo Starcevic

Sadraj

Uvod .................................................................................................................................3 Istraivanja proizvoda ..4 -Ofanzivno istraivanje Osvajanje proizvodnje novog proizvoda .8 Defanzivno istraivanje - usavravanje postojedeg proizvoda ..11 Planiranje istraivanja proizvoda .12 Zakljuak 16 Literatura ..17

UVOD Pojam novi proizvod je dosta irok iako se to u prvi mah ne ini ba tako. Neko trgovako drutvo moe na vie naina dolaziti do novih proizvoda ali taj nain veoma zavisi od stepena razvijenosti njegove drave i finansijskim sredstvima pomenutog drutva. Najvijedniji put je svakako stvaranje novih proizvoda ali sebi takav put ne mogu prijutiti sva preduzeda jer se uz takav nain sticanja novih proizvoda vee veliki iznos fmansijskih sredstava. Finansijska stabilnost je preduslov takvom razvoju jer se razvoj kvalitetnih novih proizvoda moe protegnuti na dui period i njegov pay-back period (period kada ce proizvod vratiti uloena sredstva) je vedi od svih ostalih altemativa. Razvoj novog proizvoda je veoma rizian potez i veoma hrabar korak. Zbog toga nekada umjesto novih proizvoda usavravaju se ved postojam proizvodi 1 na taj nain tritu opet nudimo neto novo. Sto se tie rizika koje trebamo razmotriti prilikom planiranja novih proizvoda jeste svakako trite. Rizik trita je veoma bitan da znamo da li de se odredjeni proizvod uopte prodavati na njemu. Tu naravno i tehnoloki rizik gdje trebamo uzeti u vidu da li se taj proizvod moe napraviti. Ideja je mnogo vana jer od nje dosta zavisi da li de proizvod biti dobar. I na kraju da bi odredjeni proizvod opstao na tritu on mora imati podrku da li od strane samih kupaca tj potroaa, poznatih linosti ili pak strunjaka jer rivali su tako brzi da slijede primjer i mogu suditi novi proizvod na kratak vijek.

ISTRAIVANJA PROIZVODA Istraivanje proizvoda moe u osnovi biti dvojako: l.Istraivanje u pravcu inovacija,tj. otkrivanjanovihproizvoda,koje se u literaturi naziva jo i ofanzivnim istraivanjem proizvoda; 2.1straivanje u pravcu unapreivanja postojedih proizvoda,koje se naziva jo if/defanzivnim istraivanjem. Naziv Ofanzivno istraivanje proizvoda potie otuda to se novi proizvodi gotovo uvijek javljaju kao konkurentni ili ak i kao neposredni substituti nekih postojedih proizvoda.S' druge strane, proizvoai postojedih proizvoda se ,,brane na tritu od konkurencije novih proizvoda usavravanjem odnosno unapreivanjem postojedih proizvoda. Istraivanje za inovacije usmejerena su na kretanje proizvoda sa novim upotrebnim katakteristikama.Znai, kao rezultat tih istraivanja na tritu se pojavljuje proizvod koji tek zapocinje svoj ivotni ciklus. Meutim, istraivanje za unapreivanje postojedeg proizvoda usmjereno je na produavanje ivotnog ciklusa tog proizvoda. Istraivanja za unapreivanje postojedih proizvoda postaju naruito aktuelna onda kada proizvodi dostignu svoje zrelo doba i kada postaje jasno da se moe oekivati poetak opadanja njihove tranje na tritu. a.) Ofanzivno istraivanja - novi proizvod

1.) Noviproizvod-rezultat naunoistraivakog rada

Preduzede zbog ostvarivanja to vedih ekonomskih efekata treba da pokloni veliku panju problemima proizvodnje, to jest,proizvode koje namjerava da proizvodi.Zbog toga, najpovoljniji izbor ne smije da bude improvizacija, ved rezultat sistematskog i dugotrajnog rada,koji se nede ograniavati na jednostavno protezanje sadasnih situacija i njohovo projetkovanje u bududnost,ved de se oslanjati na predvianje dogaaja i sagledavanje sutranjih potreba, to de postidi jedino naunim istraivanjem.

Na proces fundamentalnih i primjenjenih istraivanja nadovezuje se razvoj ili razvojna istraivanja, koja se zavravaju osvajanjem proizvoda*. Razvojno istraivanja treba da omogudi skradenje vremena od pojave invencije, preko inovacije*, do njene primjene odnosno realizacije.Razvojno istraivanje omogudava preduzedu da postane inovator u konkurentkskoj borbi. Ova istraivanja su nastavak primjenjenih istraivanja i za rezultat imaju nove proizvode, poboljane postojede i poboljane tehnoloke procese. Posmatrano sa stanovita proizvoda, inovacija se definie kao transformacija neke ideje u novi proizvod,a sastoji se iz istraivake, tehnike, komercijalne i finansijske faze, koje su neophodne da se sa uspjehom ostvari proizvodnja i prodaja nekog novog proizvoda. Osnovni motivi za inovacijom proizvoda su tenja za ekspanzijom,to se postie povedanjem obima proizvodnje i porastom dohotka i dobiti na jednoj strani, a na drugoj boljim iskoridenjem kapaciteta i smanjenjem rizika. Kako je inovacija proizvoda rezultat sopstvenog naunog-istraivakog rada ili ,pak,rezultat preuzimanja tuih rjeenja (kupivina licence),za nju su potrebni uslovi kao to su: kadar,oprema,fmanskijska sredstva i drugi. Rizik de se smanjiti ako se u prvi plan istraivanja stave ljudi i njihove potrebe a ne predmeti(proizvodi).Stoga slijedi da uspjena inovacija ima za pretpostavku uspjenu koordinaciju tehnoloke inovacije i marketing.Tada je mogude obezbjediti sinergetski efekat.Time se smanjuje vremenski razmak izmeu invencije i inovacije,trokovi i ulaganja u rizine proizvode i usluge i rizik da novi proizvod nede biti prihvaden od strane onih kojima je inovacija namjenjena. Stoga se moe zakljuiti da u preduzedima nauno istraivaki rad i njegovi rezultati treba da zauzmu vidno mjesto.Besperspektivnost u poslovanju preduzeda neminovno vodi u stagnaciju.

----------------------------------------*

Razvoj ima karakter naucnog rada sa potrebnim eksperimentisanjem svih cinjenica utvrdjenih istraivanjem, a u cilju postizanja novog proizvoda (boljeg, jeftinijeg I td)
*

Pod osvajanjem proiyvoda se podrazumjeva poslednja faza u tazvoju koja se zavrava sa putanjem normalne proizvodnje nekog proizvoda. * Inovacija je prva praktina primjena pronalaska ili naunog dostignuda.

Ako preduzede u oblasti svoje proizvodne politike i organizacije ne posvete panju nauno istraivakom radu, ako dovoljno brzo i efikasno ne vode u konkurentskoj borbi ili ne slijede konkurenciju, pitanje je vremena kada de prestati da egzistiraju. Meutim,injenica da se uvoenje novih proizvoda vrlo esto zavrava neuspjehom, za vedi broj tih proizvoda nikada ne stigne do trita i da je stopa njihovog ,,mortaliteta vrlo visoka,odnosno da je njihov ivotni ciklus proizvoda vrlo kratak*, govori o tome da donoenje odluke o inovacijama proizvoda postaje vaan problem preduzeda. On se svodi na razmatranje niza organizacionih i ekonomskih problema, koje treba rijeiti da bi se ostvarile prednosti koje preduzedu prua novi proizvod. 2.) Kupovina licence za osvajanjeproizvodnje novogproizvoda Kupovina licenci je drugi nain osvajanja proizvodnje novih proizvoda,koji bi po pravilu trebalo da se javi u sluaju kada sopstveni nauno istraivaki rad nema za rezultat inovaciju-nov proizvod.Stoga je doskora u zemljama u razvoju, pa i u naoj preovladava strategija u oblasti osvajanja proizvodnje novih proizvoda poznata u marketing-literaturi pod nazivom ,,me too-,ja takoe.Ona se ogleda u slijepom i bezrezervnom kopiranju proizvoda za koji se ocijenjuje da ga je trite ved prihvatilo ili de ga prihvatiti.Meutim,pokazalo se da je ovakvo prenoenje tehnologije iz razvijenih zemalja u zemlje u razvoju vie stvaralo probleme nego to ih je ijeavalo. Kupovina iskoridavanja nekog prava industrijske svojine jeste licenca. Kupovinom licence preduzede kupuje proizvodnu dokumentaciju i pravo da proizvodi i prodaje taj proizvod. Kupovina licenci je zbog toga, karatkeristika zemalja u razvoju,mada je koriste i sredine koje su inovativno sposobne. To je u sluajevima kada je tranja za proizvodima hitna, a sopstveni razvoj bi bio dug i onda kada se eli da se dopuni proizvodni program sa proizvodom koji je posredno vezan za postojede proizvode,a ne postoje uslovi za sospstveni razvoj(finansijska sredstva i kadrovi).

-----------------------------------------------------------*Procenat mortaliteta koji se pojavljuje na tritu vrlo je visok prema jednom izvoru iz SAD izmedju 50% i 90% novih proizvoda ne uspjevaju da prodru na trite. ak I kada ispadne da je nov proizvod komercijalno uspjesan, rivali su tako brzi da slijede primjer da je nov proizvod tipino osudjen na kratak sredan ivot.

Pozitivne strane, tj. prednosti licence jesu:

1) Skraduje se vrijeme osvajanja proizvoda,koje bi kod samostalnog razvoja trajalo mnogo due.Vrijeme za prevod dokumentacije,za prevoenje na sopstvene standarde,prilagoavanje propisima je svakako krade od vremena potrebnog za sopstvena istraivanja, 2) Kadrovi se obino obuavaju od strane prodavca licence u samom preduzedu koje kupilo licencu,u vrijeme uhodavanja proizvodnje, 3) Proizvod se nalazi u periodu prosperiteta,on je poznat,to omogudava start i kontinuitet proizvodnjejer tranja za tim proizvodom postoji, 4) Izmeu prodavca i kupca licence se ,obino uspostavljaju kooperantski odnosi (zajedniko obavljanje nekih poslova,na primjer:nabavka materijala,zajednika prodaja proizvoda,reklama,istraivanje trita i drugo). Meutimu negativni faktor koritenja licenci u preduzedu namedu i potrebu za sopstvenim nauno istraivakim radom i inovacijama.Te negativnosti se ogledaju u : 1) Opasnosti brzog zavretka ivotnog vijeka proizvodajer je on ved kod kupovine bio u dobu prosperiteta, 2) Povedanim izdacima kupca licence iz godine u godinu, to prodavcu licence omogudava da dri klju, to jest da ima prednost za budude inovacije, 3) Prodavac licence ,obino ,namede odreena ogranienja kupcu licence (ogranienje izvoza u druge zemlje,to utie na spoljnotrgovisku razmjenu), 4) Kod kupca licence tehnologija, obino ,na niem nivou,to slabi i kvalitet finalnog proizvoda.U tom smislu jedan dugoroni model za osamostaljenje naih preduzeda u stvaranju sopstvenih inovacija morao bi se zasnivati na sljededim injenicama:

1) Svako preduzede treba da radi na ubrzanom procesu sticanja znanja,kako bi bilo sposobno da prihvati od dragih,a i da samo daje dragima inovacije, 2) Na bazi znanja da stvori program inovacija. Osvajanje proizvodnje novog proizvoda Osvajanje proizvodnje novih proizvoda je postupak koji za rezultat ima novi proizvod. Kod stvaranja novih proizvoda ,,otac je tehnologija a ,,majka trite. Zbog toga se oni preplidu u fazama osvajanja proizvodnje novog proizvoda.

Postupak osvajanja proizvodnje novih proizvoda je procedura koja treba da obezbjedi adekvatno ijeenje svih problema inovacije unutar preduzeda. To je proces koji treba da omogudi detaljnu analizu svih inilaca van i unutar preduzeda, koji utiu na osvajanje proizvodnje novih proizvoda. Stoga, postupak osvajanja proizvodnje novih proizvoda treba posmatrati sa stanovita vremena potrebnog za obavljanje ovog odgovomog zadatka. Postoji tenja da se vrijeme osvajanja novih proizvoda skrati, a produi komercijalni vijek proizvoda, mada i jedno i drugo vrijeme zavisi od vrste proizvoda. Meutim, treba naglasiti da se, danas, i komercijalni vijek proizvoda, tj. ivotni vijek proizvoda sve vise skraduje, to je uslovljeno veoma brzim privrednim i tehnikim razvojem. Neefikasan i dug proces osvajanja proizvodnje novog proizvoda moe da doprinese da se ideja nikad ne ostvari. S drage strane brza konkretizacija inovacije ne omogudava dobre analize to moe da dovede do gubitka. Zbog toga se preduzede treba da opredjeli za takav proces osvajanja proizvodnje novih proizvoda koji de u racionalnom vremenu dati kao rezultat dovoljno rentabilan novi proizvod. U procesu osvajanja prozvodnje novih proizvoda neophodna su tri stepena uvoenja proizvoda. Postupak uvoenja proizvoda treba da obuhvati i prikae cjelovit proces osvajanja proizvodnje novog proizvoda od raanja ideje do njegove proizvodnje i realizacije tog proizvoda na tritu. Faze ovakvog procesa su: prikupljanje ideja o novom proizvodu, analiza tih ideja, razvoj proizvoda, testiranje proizvoda na tritu, komercijalizacija (uvoenje) proizvoda

Grafiki prikazana kriva osvajanja novog proizvoda po fazama od ideje do komercijalizacije imala bi ovakav oblik:

Kriva od druge polovine prve faze do faze komercijalizacije konvergira ka x-osi, sto govori da se proces osvajanja, koji zapoinje sa velikim brojem ideja, zavrava samo sa jednom idejom. U fazi prikupljanja ideja bitna su tri momenta: izbor izvora za prikupljanje ideja, nain organizacije prikupljanja ideja i izbor ideja. Izvor ideja je podijeljen na spoljanje i unutranje izvore. Spoljanji izvori ideja bili bi oni na tritu i van njega, a to su: potroai i kupci, konkurentske organizacije, naune institucije i naunici, sajmovi, izlobe i drugo.

Unutranji ivori u preduzedu su: radnici u preduzedu u razvojnoj slubi, plana i analize i u prodajnoj slubi rukovodioci odreenih funkcija u slubi.

Veoma je vano iz svih izvora i ideja prikupiti ideje organizovanim procesom prikupljanja, kako bi one mogle racionalno da poslue za kreiranje i razvoj proizvoda. Zatim se vri izbor onih ideja koje de udi u drugu fazu osvajanja novih proizvoda. Izvor se vri na bazi kriterijuma, a to su: ekonomski potencijal realizovanja ideja i tehnika izvodljvost ideje u novim proizvodima. Na bazi ovih kriterijuma vri se izbor ideja koje ulaze u drugu fazu, fazu obrade. Slededa faza, analiza ideja, do detalja obrauje elemnte ova dva kriterijuma i primjenjuje ih na ideje koje analizira. U tredu fazu osvajanja proizvodnje novih proizvoda ule bi one ideje koje su prihvatljive sa stanovita ovih kriterijuma. Meutim, kako je slededa faza, faza razvoja, vrlo skupa i zahtjeva velika ulaganja, u nju treba unijeti samo one ideje koje imaju veliku vjeriovatnodu uspjeha realizacije u novi proizvod. Da bi novi proizvod imao to bolju prodaju na tritu, uz minimiziranje rizika, potrebno je izvriti njegovo testiranje. Testiranje treba da da konano definisane karakteristike proizvoda, ija de se realizacija modi i u bududnosti da vri sa odgovarajudim uspjehom. Testiranje proizvoda na tritu vri marketing-sektor. Tehniko testiranje proizvoda obuhvata provjeru karakteristika proizvoda (fizikih i funkiconalnih). Vri se, takoe, i testiranje kupaca sa stanovita prihvatljivosti proizvoda. Testiranje treba, obino vriti prije uvoenja proizvoda proizvoda na trite, u toku uvoenja ili neto poslije njegovog uvoenja. Prije uvoenja proizvoda na trite testiranje se vri u preduzedu. To se obino ini od strane lica iz preduzeda ili van njega koji su lanovi komisije za testiranje proizvoda. Pri uvoenju proizvoda na trite bira se trite koje de da se testira. Vano je pravovremeno uvesti proizvod na trite pri emu treba podi od prodaje proizvoda i dobiti preduzeda to namede sledede tri situacije: novi proizvod uveden na trite na vrijeme ima za rezultat maksimalnu prodaju i optimalnu robu prerano uvoenje proizvoda na trite ima za rezultat minimalnu prodaju, a neznatnu dobit, kasno uvoenje proizvoda na trite ima za rezultat malu prodaju i gubitak.

Sve ovo ukazuje na veliku vanost dobro obavljenogg testiranja proizvoda kao bi se kao rezultat dobio definisan proizvod, koga treba uvesti u proizvodnju i prodaju. Uvoenje proizvoda podrazumjena dvije faze: uvoenje proizvoda u proces proizvodnje, a zatim njegovo uvoenje na trite. Cijeli postupak osvajanja proizvodnje novih proizvoda moe se prikazati i ematski:

IDEJE

NOVI PROIZVOD

ANALIZA IDEJA

Komercijalizacija
(uvodjenje proizvoda)

RAZVOJ PROIZVODA

Testiranje proizvoda na trzistu

Defanzinvno istraivanje - usavravanje postojeceg proizvoda Dvojako istraivanje proizvoda, usmjereno u pravcu inovacija, tj. otkrivanja novih proizvoda i u pravcu unapreenja postojedih proizvoda, tj. defanzivno istraivanje, bazirano na raznovrsnosti i razliitom stepenu inovacija. Najprihvatljivija njihova podjela je na fimdamentalne, funkcionalne i adaptivne. Rezultat fundamentalnih inovacija je potpuno nov proizvod. On se javlja kao konkurent na tritu. Treba da zadovolji do tada nepoznate i nezadovoljene potrebe svojim novim upotrebnim karakteristikama. Zbog toga on zahtjeva nov proces proizvodnje (novu tehnologiju, nove sirovine), nove kanale distribucije i uopte nove naine potronje.

Funkcionalne inovacije za rezultat imaju proizvod sa novom funkcijom. To su neposredni supstituti postojedih proizvoda, kao i produivanje njihovog ivotnog vijeka. Funkcionalne inovacije imaju za cilj i poboljanje postojedeg proizvoda radi efikasnijeg zadovoljenja postojedih potreba potroaa to podstie imaoce tih proizvoda na njihovu brzu zamjenu. Adaptivne inovacije dovode do unapreenja proizvoda sa stanovita njegovih fizikih estetskih karakteristika. To su promjene u konstrukciji (teini, duini, obliku), izgledu (boji, ambalai, pakovanju) i dr. Ove inovacije se koriste kao sredstvo u konkurentskoj borbi za proirenje trita.

Planiranje istraivanja proizvoda

Osnovni uslov strategijskog ekonomskog razvoja kako preduzeda,tako i irejeste planiranje naunoistraivakog rada,a time i planiranje proizvoda kao veoma vazna oblast.Planiranje treba da obezbjedi ubrzanije proirenje faktora koji pozitivno utiu na proirenje potencijalnih resursa u odnosu na one koji ograniavaju mogucnost razvoja. Meutim,planiranje naucnoistraivakog rada i istraivanja proizvoda posebno zahtjeva utvrdjivanje njegovih ciljeva i zadataka koji proistiu iz ciljeva preduzeda.Na osnovu ovoga ciljevi planiranja proizvoda se mogu posmatrati sa stanovita vrsta istraivanja,te se stoga i govori o planiranju fundamentalnog,primenjenog i razvojnog istrazivanja Iz ovih ciljeva proizilaze karakteristike planiranja svake vrste istraivanja proizvoda,koje mogu da se svrstaju u sledede: -planovi istraivanja proizvoda treba da sadre manje ili vie jasnu konkretizaciju ciljeva istraivanja i redosljed njihove realizacije; -planovi istraivanja proizvoda treba da budu dovoljno elastini da bi obezbjedili mogudnost promjena u zavisnosti od rezultata naunih istraivanja;

-plan treba u sebi da nosi informacionu funkciju ,omogudavajudi svakoj grupi naunih radnika da se pravilnije orijentie u sloenoj problematici istraivanja proizvoda Polazedi od izloenog,proizilazi da svako preduzede u planiranju istraivanja proizvoda treba da poe od : ciljeva svog rasta,svojih mogudnosti,konkretne situacije u privredi.

Posmatrajudi ciljeve rasta preduzede odreuje kojim de se istraivanjem baviti,tj. Koju vrstu istraivanja treba da predvidi(fundementalna,primjenjena ili razvojna istraivanja). U planiranju istraivanja proizvoda preduzede treba da poe od svojih mogudnosti.Moraju se precizno odrediti i predvidjeti materijalna sredstva i njihovi izvori potrebni za izvravanje istraivakih zadataka.Zatim je potrebno utvrditi nosioce istraivakih zadataka i istraivaki kadar u njimaSve ovo govori da preduzede planiranjem istraivanja proizvoda treba da se bavi kontinuirano ,a planovi istraivanja proizvoda,kao rezultat planiranja,treba da imaju sledede karakteristike -treba da se rade strategij ski -treba da budu zasnovani na principima kompleksnosti,realnosti i fleksibilnosti Pri planiranju istraivanja proizvoda treba najpre podi od predmeta istraivanja,a zatim predvidjeti i fmansijska sredstva.Istraivake treba ocjenjivati posebno sa stanovita njihove korisnosti,kako bi se izabrali oni koji mogu da se uvrste u plan itraivanja proizvoda.Razmatranje treba vriti u dva pravca: -prvo,da li je neko drugo preduzede,u zemlji ili u svjetu,vrilo ili zapoelo vrenje istraivanja u istom smislu -drugo,da li je ranije u preduzedu ved bila razmatrana takva ili slina ideja i ako jeste zbog ega nije onda bila prihvadena,kao i da li su se u meuvremenu moda poboljale anse za njen uspjeh Ukoliko odgovori na ova pitanja budu pozitivni,onda se na baci odreenih kriterijuma vri izbor istraivakog projekta.U preliminamoj analizi kritriji se mogu svesti na dva osnovna i to: -ekonomski potencijal koji u sebi nosi realizovanje projekta -tehnika izvodljivost projekta Za ocjenu projekta u literaturi se predlae vie metoda kao to su:ema bodova,matematiko programiranje,analiza portfolia i formula indeksnog broja.Obino se koristi formula indeksnog broja,jer ocjenu bazira na procjeni vjerovatnode,a ne zahtjeva proizvodne podatke

r = rxPr * xP1 / Cr+C1 r = procjenjena dobit, Pr= vjerovatnoda uspjeha istraivanja i razvoja, P1 = vjerovatnoda uspjene primjene rezultata istraivanja i razvoja, Cr= trokovi uvoenja rezultata istraivanja i razvoja u rad, C1 = trokovi istraivanja i razvoja Kada se izvri izbor projekta na bazi ekonomskih efekata i tehnike izvodljivosti,a uz pomod neke od metoda,vri se utvrivanje orijentacionih rokova za njegovo ostvarenje.Slededa etapa je utvrivanje ukupnih fmansijskih sredstava i izvora fmansiranja za konkretne projekte.Na kraju se sve te aktivnosti izraavaju u planu istraivanja proizvoda. Specifinost ovog plana ogleda se u tome to on moe da se radi kao plan ofanzivnog i plan defanzivnog naina istraivanja novih proizvoda. Za kakav de se nain planiranja istraivanja proizvoda opredjeliti preduzede uslovljeno je nizom faktora kako inteme tako i eksteme prirode. U inteme faktore spadaju: mjesto preduzeda u grani i privredi uopte,organizacione mogudnosti,kadrovske mogudnosti i obezbjeenje finansijskih sredstava Ekstemi faktori bi bili: potrebe na tritu za posmatranim proizvodom,apsorpciona mod potroaa i mogudnost realizacije uslovljena elementima marketing miksa(cijena,kanali distribucije,promocija) Iz izloenog proizilazi potreba za planiranjem istraivanja novih proizvoda u preduzedu.Ona u stvari proizilazi i nastaje: -iz smanjenja rizika istraivanja novih proizvoda,a sa ciljem utvrivanja programa razvoja preduzeda -zbog to potpunijeg koridenja neophodnih elemenata za istraivanje proizvoda unutar preduzeda -zbog smanjenja ekonomskog rizika,koji stalno ugroava trino ekonomski uspjeh preduzeda,a time i ostvarenje njegovog osnovnog trajnog ekonomskog cilja-dobiti U osnovi planiranja istraivanja proizvoda lee sleeda pitanja: -organizaciona -kadrovska -finansijska Organizaciona pitanja se odnose na nosioce istraivakih zadataka u oblasti istraivanja proizvoda.Danas mreu istraivake djelatnosti ine:

-akademije nauka i umjetnosti i nauna dmtva koja mogu da se udrauju, -nauno-nastavne organizacije (fakulteti) i njihove naunoistraivake jedin. -samostalne istraivake organizacije (samostalni instituti i naunoistraivaki instituti u preduzedima i istraivako-razvojne jedinice u sastavu preduzeda) Uspjeh istraivanja u velikoj mjeri zavisi od kadra.Prema tome kadrovsko pitanje zauzima vidno mjesto u istraivanju proizvoda u preduzedu.

Nesumnjivo je da je za taj rad neophodno potreban adekvatan struni kadar.Postavlja se pitanje fonniranja ovakvog kadra.Pitanje formiranja i razvoja istraivako-razvojnih kadrova zasluuje posebnu panju,s obzirom na promjene nauno-tehnoloke revolucije.Analogno uticaju nauno- tehnoloke revolucije na povedanje broja istraivakog kadra javljaju se i promjene u obrazovnim sistemima koji taj kadar daju. Finansiranje istraivakog rada u privredi i u drutvu u cjelini je jedno od osnovnih otvorenih pitanja njihovog daljeg razvoja,a istovremeno i primjene nauke u neposrednoj dratvenoj praksi.Zbog toga finansiranje istraivakog rada mora da bude briga cijele dratvene zajednice.Sam pristup finansiranja proizvoda moze da se prihvati programski i od sluaja do sluaja,a sve de to da zavisi od mogudnosti obezbjeenja sredstava i rezultata koji se oekuju od realizacije ideje.Sigumo je da bi se u sluaju vede sigumosti realizacije ideja ilo na programska ulaganja ,a u suprotnom samo na one pojedinane ideje kod kojih je procent sigumosti vedi Meutim postavlja se problem utvrdjivanja tih rezultata.Na nivou privrede rezultate istraivake djelatnosti mogude je utvrditi nabazi slededih pokazatelja: -zavrenih istraivanja po vrstama, -objavljenih radova, -prijavljenih i registrovanih domadih patenata, -broja primjenjenih tehnikih unapreenja, -broja korisnih predlogaodabranih od strane nadlenih organa preduzeda, Kod procjenjivanja rezultata istraivanja unutar preduzeda situacij a je dragaija,dolazi do postavljanja nekolicine pitanja iji odgovori treba da omogude procjenjivanje rezultata istraivanja.Pitanja bi bila: -koji je udio sadanje dobiti rezultat onih proizvoda koji su stvoreni istraivanjem, -koji je udio proizvoda preduzeda rezultat vlastitog istraivanja,

-koji procent i poloaju preduzeda na tritu moe biti pripisan istraivanju , -koje je tehnike inovacije preduzede uvelo,a sada ih koristi i ostala industrija, -da li su tekudi projekti i programi u skladu,sa cjelokupnom politikom preduzeda,i -da opravdana nada da de istraivaka aktivnost pridonjeti bududim uspjesima preduzeda Na preduzedu je da nae rjeenja i za ostale probleme vezane za fmansiranje toga istraivanja,a to su prije svega,obim sredstava i izvori iz kojih de se ona obezbjediti. Zakljuak Proizvod je konani rezultat proizvodne djelatnosti koji, za razliku od usluge, postoji i nakon to je dovren proces njegove proizvodnje. Proizvod mora svojim oblikom i svojstvima zadovoljiti odreenu potrebu. Moe biti dvojako: istraivanje u pravcu inovacija i u pravcu unapredjivanja postojedih proizvoda. Novi proizvod- rezultat naunoistraivakog rada. Najpovoljniji izbor ne smije da bude improvizacija. Kako je inovacija proizvoda rezultat sopstvenog naunog istraivakog rada a za nju su potrebni uslovi kao to su: kadar, oprema, fmansijska sredstva i dr. Rizik de se smanjiti ako se u prvi plan stave ljudi a ne proizvodi. Bez licence koja je punomoc za validan posao ne moemo dobiti pravo na proizvod kao i prodaju istoga. Kod stvaranja novih proizvoda otac je tehnologija a majka trite. Defanzivno istraivanje je usavravanje postojedeg proizvoda i ima podjelu na fundamentalne,funkcionalne i adaptivne. Preduzede planiranjem istraivanja proizvoda treba se baviti kontinuirano jer konkurencija, inae glavni problem dananjice nece dati da novi proizvod opstane na tritu.

Literatura: Biljana Predid, Strategijsko i takticko planiranje i politika preuzeca www.wikipedia.org www.markopaliaga.com