Kapal Alanlarda almalarda Sal ve Gvenlii KAPALI ALANLARDA ALIMALARDA GVENLK Tanmlar Kapal ortam: Tamamen veya ksmen

n kapatlm snrl bir hacmi olan, ierisinde snrl miktarda hava bulunan ve alma yeri olarak tasarlanan alanlar kapal ortam (kapal alan) olarak adlandrlr. Kapal ortamlar potansiyel olarak tehlikeli veya zararl seviyede gaz, toz, buhar veya duman ihtiva eder. Kapal alandaki tehlikeli hava; pis hava, zehirli hava, patlayc hava ve tozlu hava olarak drt grupta incelenir. Pis hava, % 20den daha az oksijen ihtiva eder ve bu tip hava karm bulunan yerlerdeki almalarda ksa zaman iinde yorgunluk belirtileri grlr. Zehirli hava, insan hayatn tehlikeye dren zararl gazlardan oluan havadr. Bu ekildeki hava, insan organizmasna kimyasal etkisinden dolay zararl olmakta ve hatta lm meydana getirmektedir. Bu gazlara rnek olarak karbonmonoksit, azot oksitleri, hidrojenslfr, kkrtdioksit ve radon gazlar gsterilebilir. Patlayc hava, btn yanc gazlar bileiminde bulunduran havadr. Bu gazlar, zellikle metan, etan, propan, btan gibi hidrokarbonlar ve hidrojen gibi gazlardr. Tozlu hava ise, ierisinde belli konsantrasyonda toz ihtiva eden havay belirtir. Kapal ortamlarda rastlanabilecek boucu gazlar genel olarak iki snfta incelenebilir. Bunlar: o Basit boucu gazlar: Karbondioksit (CO2), Metan (CH4), Etan (C2H6), Propan (C3H8), Btan (C4H10), Hidrojen (H2), Azot (N2) Kimyasal boucu gazlar: Karbonmonoksit (CO), Hidrojen slfr (H2S), Hidrojen siyanr (HCN), vb. dir.
o

A. BAST BOUCU GAZLAR Havadaki oksijenin yerini alarak oksijen azlndan kaynaklanan boulmaya sebep olurlar. 1) Karbondioksit (Siyah Gaz veya Boucu Gaz) Renksiz kokusuz gazdr. zgl arl, 1.977 kg/m3dr. Bundan dolay, bulunduu kapal ortamn tabannda toplanr. Atmosfer havasnda, hacim bakmndan % 0.3-0.4 orannda bulunur. Bu miktar, nefes alma fonksiyonunu uyarc etki yapar. MAK deeri 500 ppm dir. Etkisi: Karbondioksit miktarnn artmas oksijeni azaltacandan solunum says ve skl artar. %13 younluunda orta srede tehlikesizdir. %36 younluunda ba arlar balar.

 %610 younlukta, ba dnmesi, grme bozukluklar, uursuzluk balar. %10 dan fazla younlukta narkotik etki grlr. Boucu etki CO2 fazlalndan ok, oksijen azlndan olur. Korunma: yeri havasndaki miktar kontrol edilir. Solunum aygtlar kullanlr. Etkilenme olduu takdirde, hasta ak havaya karlr, oksijen verilir, suni solunum yaplr. 2)Metan (Grizu) Metan gaz, sulu ortamda biriken bitkisel maddeler ve bataklklarda biriken bitkisel ve hayvansal organik maddelerin kimyasal bozunmaya maruz kalmas sonucunda oluan ve bataklk gaz da denilen bir gazdr. Havadan hafif, renksiz, kokusuz ve parlayc bir gazdr. Havaya oranla daha hafif olduundan dolay, bulunduu kapal ortamn tavan ksmlarnda toplanr. Havada, % 4-15 oranlarnda bulunduunda patlaycdr. Metan, esas itibariyle zehirli bir gaz deildir. Dokular zerinde bir etkisi yoktur. Ancak, fazla miktarda metan bulunan havada oksijen oran dk olacandan, konsantrasyonun %10u gemesi durumunda oksijen yzdesi %16nn altna deceinden, havasz (oksijensiz) kalma sonucu lm meydana gelebilir. Metann esas tehlikesi, yanc ve patlayc bir gaz olmasdr. Tam yanma, % 9 metan ieren hava karmnda olur. Ancak, patlamay douran s kaynann iddeti ve sresi, basn ve kapal ortamn ekli de patlamay etkilediinden, metann % 4-15 arasnda tehlikeli olduu kabul edilir ve bu oranda metan bulunan havaya madencilikte grizu ad verilir. % 4 metan konsantrasyonunun altnda patlama olmaz ve grizu bulunduu yerde yanar. Fakat, ortamda yksek scaklk mevcutsa, patlama meydana gelebilir. % 15 orann zerinde ise grizu patlama zelliini kaybeder. Metan, etan, asetilen, hidrojen, azot, argon, neon, karbondioksit gibi gazlar havadaki oksijen orann drerek asfiksi(oksijensiz kalma) olutururlar. Bu gibi asfiksi vakalar ocak, kuyu, silo, gemi ambarlar gibi kapal mekanlarda uzun sre kalma sonucu olabilir. Ancak bu gibi mekanlarda rnein silolarda azot dioksit, lam ve maden ocaklarnda kkrtl hidrojen gibi gazlar olabileceinden daha kompleks bir akcier zedelenmesi de ortaya kabilir. 3) LPG lkemizde kullanma sunulduu ekliyle (tpgaz ve otogaz olarak) LPG (svlatrlm petrol gaz) hacimce % 30 propan (C3H8) ve % 70 btan (C4H10) ierir. LPG havadan daha youndur ve basn altnda sv halde depolanr. LPG yksek derecede yanc bir maddedir ve atmosferik koullara maruz kaldnda hzla patlayc hava hidrokarbon karm oluturur.

LPG buhar havadan ardr. Younluk fark ve hava hareketi ile ak alanlarda dk kodlu blgelerde, evlerde ise alt katlarda birikebilir. LPG svs deri veya gz ile temas ettiinde souk yanklar oluur. Yksek konsantrasyonda LPG buharn solumak baygnla ve/veya lme sebep olabilir. LPG buharnn solunmas burun ve boazda tahrie, ba ars ve mide bulantsna, ba dnmesine ve bilincin bulanmasna sebep olabilir. Solunum yolu ile maruziyet halinde LPG ile temas eden kii acilen temiz havaya kartlmal ve en yakn salk kuruluuna ulatrlmaldr. B. KMYASAL BOUCU GAZLAR 1) Karbonmonoksit (Beyaz Gaz) Renksiz, kokusuz, tahri etkisi olmayan ok zehirli gaz olarak tanmlanr. zgl arl 1.255 kg/m3 olup, havannkine ok yakndr. Hava ile % 13-75 oranlarndaki karm patlayc zellie sahip olup, en tehlikeli patlama konsantrasyonu % 30 civarndadr. Hemoglobine oksijenden 200-300 kat daha fazla ilgilidir. Hemoglobinle karboksi hemoglobin (HbCO) yapar. Bylece kann dokulara oksijen tama kapasitesini bloke eder. Dolaysyla, oksijen yetersizlii ba gsterir ve kann karbonmonoksit ile doygunluu artnca da lm meydana gelir. Etkisi: Havadaki miktarna, maruziyet sresine ve kiinin duyarllk derecesine gre deiir. Genellikle; %0,01 (100 ppm) konsantrasyonda uzun srede ba ars yapar. %0,05 (500 ppm)de iddetli ba arlar, ba dnmesi, baygnlk olur. %0,2 (2000ppm)de derin bir uursuzluk, nabz ve solunum zayflamas sonucunda lm gelir. Kronik Zehirlenme: Dk konsantrasyonlarda uzun sreli aylar veya yllarca etkilenme sonucunda yorgunluk, ba arlar, miza deiiklii, uyku bozukluklar, kalp ve mide bozukluklar hafza bozukluu grlr. Korunma: yeri havasndaki miktar kontrol edilir. Sigara yasaklanr. Ksa sreli almalar uygulanr, gerekirse maske kullanlr. Tedavi: Etkilenen biri derhal temiz havaya karlr oksijen verilir. Beyin demine kar gerekli tedavi hipertonik zeltiler uygulanr.

2) Hidrojen slfr (H2S) Hidrojen slfr renksiz, havadan ar, kendine zg rk yumurta kokusu olan, petrol alanlar, kanalizasyon ve kimyasal endstri alanlarnda ska rastlanan bir gazdr. Genellikle lam kanallarnda ve eritme tesislerinde bulunur. Yanc bir gaz olup hava ierisinde %6 orannda patlayc zellie sahiptir; zehirleyici bir gazdr. Havadan ar olup ocakta taban ksmlarnda bulunur. Bu gaz baz hallerde kkrt ihtiva eden dinamit ve barutlarn yanmas neticesinde meydana gelmekte ve genellikle kkrt madenlerinde patlayc maddelerin kullanlmasn mteakip olumaktadr. MAK deeri 10ppm veya 15mg/m3 tr. Etkisi: Havada %0,0001 konsantrasyonda tipik kokusu ile tannr. Daha yksek konsantrasyonlarda bir sre sonra koku alma sinirleri felce urar ve koku alnmaz olur. Solunum yolu ile alnan H2S toksik tesir gsterir, mukozolar (salg reten doku tabakas) tahri eder. Hcre iindeki fermentleri inhibe (baz organlarn salglarnda bulunan kimyasal deiikliklere etki eden maddeler) eder. Zehirlenme belirtileri 200cc/m3 te balar, 600cc/m3 te ksa sre iinde lm gelir. H2S ile kronik zehirlenme kabul edilmemektedir. Korunma: Havadaki miktar kontrol edilmeli, evre tedbirleri ile birlikte, kiisel koruyucular kullanlmal. Tehlikenin fazla olduu yerlerde periyodik muayenelerle sinirsel bozukluklar aranmal. Zehirlenme halinde; suni solunum yaptrmal, %5 CO2 ieren oksijen (Karbojen) verilmeli, gzler iyice ykanmaldr. KAPALI ALANLARDA ALIMALARDA ALINACAK GENEL KORUNMA NLEMLER 1) Kapal alanlarda asla yalnz allmamal, mutlaka ikinci kiiler kapal alan dnda yardmc olarak bulunmaldr. 2) Kuyu veya dier yeralt tesislerinde yaplacak bakm ve onarm ilerinde zararl, zehirleyici, boucu veya parlayc gaz veya svlarn tehlikeli bir ekilde birikebilecei gz nnde bulundurularak gerekli ve yeterli gvenlik nlemleri alnmaldr. Bu gibi yerlerde, tecrbeli ve usta iiler altrlmal, bunlara uygun kiisel koruyucu donanm verilmeli ve tecrbeli bir veya birden fazla gzlemci grevlendirilmelidir. 2) Tehlikeli maddelerin tand boru ve kanallarn onarm ileriyle grevlendirilen iilere, tanan maddelerin zelliklerine uygun kiisel korunma donanmlar verilmelidir. 3) Kuyu ve lam ukurlar gibi derin yerlerde altrlacak iilere gvenlik kemeri ve sinyal ipleri gibi uygun koruyucu donanm verilmelidir. Gerekli durumlarda, bu gibi alma yerlerine temiz hava salanmaldr. 4) Ortamda oksijenin olmama ihtimali yksek olduu iin temiz hava beslemeli maskeler kullanlmaldr. Bu maskelere temiz hava salanma ilemi dalglarda olduu gibi tple veya temiz hava pompasndan(hava gei ayar bulunan) salanmaldr. 5) Yeralt ilerinde, delme ve kazma srasnda alanlarn saln koruyacak ve gvenliini salayacak yeterli ve uygun havalandrma tesisat yaplmaldr. 6) eitli gazlarn hava ile patlayc bir karm meydana getirebilecei yeralt ilerinde ak alevli lamba veya cihazlar kullanlmamaldr.

7) alanlar; pis su, gaz ve dumanlarn bulunduu depolara ancak deponun iyice havalandrlp temizlendiine emin olunduktan sonra sokulmal ve alt sre boyunca depo havas denetim altnda bulundurulmaldr. 8) Tehlikeli gaz, buhar veya sislerin meydana gelebilecei tank veya depolar iinde yaplacak bakm ve onarm ilerinde, iilere maskeler, solunum cihazlar ile emniyet kemerleri gibi uygun kiisel korunma donanm verilerek ve i sresince tank veya depo aznda bir gzlemci bulundurulmaldr. 9) Onarlacak depo veya tanklar, baka depo veya tanklarla balantl olduunda, balant borularnn vanalar gvenli bir ekilde kapatlmal veya bu borular sklerek balant azlar, kr tapa veya kapaklarla kapatlmaldr. 10) Gmlekli veya ift cidarl veya kapal kaplarda s veya kaynak ileri yaplmadan nce bunlar iyice havalandrlmal ve kaynak ilerinin yapld srece hibir ekilde oksijen verilmemelidir. 11) Yeralt ilerinde, delme ve kazma srasnda alanlarn saln koruyacak ve gvenliini salayacak yeterli ve uygun havalandrma tesisat yaplmaldr. 12) Kaz ilerinin yaplaca yerlerde, elektrik kablolar, gaz borular, su yollar, kanalizasyon ve benzeri tesisatn bulunup bulunmad nceden aratrlmal ve duruma gre gereken nlemler alnmaldr. 13) Kaz srasnda, zehirli ve boucu gaz bulunduu anlald hallerde, alanlar derhal oradan uzaklatrlmal, gaz k nlenmeli ve biriken gaz boaltlmadka kaz ilerine balanlmamaldr. 14) Patlayc maddelerin kullanld veya serbest silisin bulunduu yerlerde, kaz topra slatlmaldr. 15) Kaya kazlmasn gerektiren yer alt ilerinde, sulu delici makineler kullanlmal veya tozlarn alanlarn salna zarar vermemesi iin gerekli dier nlemler alnmaldr. 16) Elektrikle aydnlatlm yer alt iyerlerinde, akmn kesilmesi halinde iilerin tahliye edilmelerini salamak ve ancak bu srede kullanlmak zere madenci lambalar veya fenerleri ya da benzeri uygun aydnlatma aralar bulundurulmaldr. 17) Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerin retildii, ilendii veya depoland binalarda inaat, bakm ve onarm ilerine balanmadan nce, aadaki nlemler alnmaldr: i. ksmen veya tamamen durdurulmaldr. ii. O mahalde bulunan btn parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerle bunlarn bileimlerine giren dier maddeler, tehlikeli blgenin dna karlmaldr. iii. Onarlacak ksm, btn parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerin artklarndan ve bulaklarndan tamamen temizlenmelidir. iv. naat, bakm ve onarm, teknik, yetkili ve sorumlu bir elemann devaml nezareti ile salanmaldr. 18) Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl zellikteki eitli kimyasal maddelerin ortam havasnda bulunan miktarlar, belli ve gerekli zaman aralklar iinde llerek bu miktarlarn, kimyasal maddelerin ortam havasnda bulunmasna izin verilen ve orada alanlarn saln bozmayacak olan en ok miktardan (MAK Deer) fazla olup olmad llerek tespit edilmeli ve havalandrma tesisat yeterlilik bakmndan yetkili elemanlarca kontrol edilmelidir.

19) Parlama ve patlama tehlikesi oluturabilen organik tozun meydana geldii, tand, aktarld ve alld yerlerde, elektrik motor ve jeneratrleri toz geirmez-etan tipten olmal veya devaml olarak temiz hava beslenen yaltlm hcrelerde bulundurulmaldr 20) Sonu olarak, her iyerinde dzenli aralklarla risk deerlendirmesi yaplmal ve gerekli nlemler alnmaldr

Tam yz Gaz maskesi

Yarm yz gaz maskesi

Toz Maskesi

Hava tpl solunum sistemleri

Oksiyen ka seti

Koruyucu gzlk

Enniyet Kemeri Gaz alglama dedektr (CO, H2S, CO2, CL2, HCN, NH3, NO2, PH3 ve SO2) ekil . Kapal alanlarda kullanlabilecek Emniyet ekipmanlar KAPALI ALANLARDA KAYNAK YAPARKEN ALINACAK NLEMLER Kaynak ve kesme ilemleri esnasnda kaynaknn saln etkileyebilecek dumanlar, tozlar ve gazlar oluur. Kaynak, kesme ve ilgili ilemlerdeki salk ve gvenlik kurallarnda (UVV 26.0) belirtildii ekilde kaynak, oluan bu zararl maddelerden kendisini korumaldr. Bu nedenle alma alanlar, kaynak yntemine, malzemelere ve uygulama koullarna gre, zararl maddelerden arndrlm temiz hava teneffs etmeyi salayacak ekilde planlanm ve aadaki ekilde donatlm olmaldr. Kaynak duman olutuu noktadan dar atlmaldr.

 Teknik havalandrma salanmaldr. Normal bir havalandrma yaplmaldr. Dier havalandrma yntemleri kullanlmaldr. Yukardaki seeneklerin bir veya birka birlikte kullanlmaldr.

ekil. Kaynak blgesinin havalandrma teknikleri Kaynak Malzemesinin Oluturduu Tehlikeler Kaynak malzemeleri iin gvenlik bilgileri ieren Malzeme Gvenlik Bilgileri mevcuttur. Bu malzeme gvenlik bilgileri aadaki maddeleri ierir. Kaynak yapmadan nce bu bilgilere dayanarak emniyet tedbirleri alnmaldr. a) Zararl bileenler, b) Bu malzemeyi kullandnzda oluabilecek zararlar, c) lkyardm kurallar,

d) alma alan iin gereken snr deerleri, e) Atklarn nasl bertaraf edilecei. Kaynak malzemesinin ierii dnda, kaynak ark ss ile birlikte de zararl maddeler de oluabilir. Bu zararl maddeler aadaki nedenlerden oluabilir: Metalik kaplamalar, galvaniz (inko), kurun gibi, Boyalar, inko ve kurun boyalar Yzey koruyucu bileikler, ya, gres gibi kirlilikler Kurun, kadmiyum, inko, krom ieren metalleri kaynak yaparken zel bir dikkat gsterilmelidir. nk bu elementler zararl ve zehirli maddeler oluturur. Bu, yzeyinde plastik, ya ve gres ieren malzemeler iin de dorudur. Yzeyinde hidroklorik-asit veya hidrokarbonlu bileikler bulunan i paralar, kaynak ncesi bu bileiklerden arndrlmaldr. nk kaynak esnasnda zehirli phosgene (MAK: 0,1 ml/m3) oluumuna neden olurlar. (Not: Phosgene (COCl2) gaz ok zehirli bir gazdr. Solunumu engeller. 1 dnya savanda kimyasal silah olarak da kullanlmtr. Oluumu: CO + Cl2 COCl2) Kaynak Ortamnn Havalandrlmas: alma ortamndaki solunacak havada MAK- deerlerine ulamamak iin doal veya teknik bir havalandrma mutlaka yaplmaldr. Bu havalandrma ekli, Tablo 1 ve 2de verilen artlar yerine getirmelidir. Aadaki tablodaki havalandrma yntemleri, kullanlan kaynak malzemelerindeki veya rt trlerindeki sala zararl maddelerin konsantrasyonuna gre listelenmitir. Tablo 2deki havalandrma yntemleri ise, ana metaldeki veya rt trndeki zararl maddelerin konsantrasyonuna gre listelenmitir. Havalandrma ekli ayn zamanda alevin yanma sresine veya ark sresine de baldr. Ksa sre tanmndan anlalmas gereken gnde saat veya haftada 2 saatlik alev veya ark sresidir. Uzun sre tanmndan anlalmas gereken ise bu deerleri aan srelerdir. Ak havada kaynak yaparken de zararl maddelerin solunulan havaya girmediinden emin olunmaldr. Dar ve kapal alanlarda kaynak yaparken, UVV 26.0'un 29 maddesinde belirtildii gibi, kirli havann darya atlmas veya temiz hava ile alma alannn havalandrmas yaplmaldr.

Yntem

Gaz ergitme kayna rtl elektrod kayna

Sabit Tanabilir Sabit

Kaynak malzemesi alamsz ve hafif yksek alaml elikler, alaml elikler, demir-d metaller alminyum alamlar (alminyum alamlar hari) k u k u F T T A F T F T F F F F F A T A T A T T F T F A F A T A T F F T F A A A A A A T T T T A

Kaplamal eliklerin kayna k T F A T A T F F T F u A A A A A A T T T T -

Tanabilir MIG/MAG kayna Sabit Tanabilir TIG kayna Tozalt kayna Toz pskrtme Sabit Tanabilir Sabit Tanabilir

Tablo 1. Kullanlan kaynak yntemine ve kaynak malzemesine gre havalandrma ekli k: ksa sre u: uzun sre F: Doal havalandrma T: Teknik havalandrma A: Zararl maddelerin olutuu yerde emilmesi Havalandrma ihtiyalarna gre alma alanlar iin eitli havalandrma ekipmanlarn semek mmkndr. rnein ; Kaynak torcundan, kaynak maskesinden veya ba maskesinden duman emme sistemi, Tanabilen duman emme sistemleri parasna veya alma blgesine yaklatrlabilen ve monte edilebilen duman emme bacalar UVV 26.0, madde 29a gre ; 100 m3ten daha az hava hacmine sahip Uzunluu, genilii ve ykseklii 2 metreden az olan ve doal bir hava akm olmayan alanlara kapal alanlar diyebiliriz.

Kapal alanlar; penceresiz bodrum alanlar, dehlizler, boru hatt, kuyular, tanklar, kazanlar, konteynerler, gemi inasnda hcre ve tank blmleridir. Kapal alanlarda kaynak yaparken zehirli maddelerin olumamas, yanc gazlarn birikmemesi ve oksijenin azalmamas iin duman emme sistemleri veya yapay havalandrma yntemleri kullanlmaldr. Duman emme veya teknik bir havalandrmann mmkn olmad yerlerde, uygun solunum ekipmanlar kullanlmaldr. Kapal alanlarda, nitrik-oksitlerin oluumu kabul edilebilir snrlarn zerine kmasna neden olabilecek oksi-gaz kayna, alevle kesme ve stma ilemlerinde yaparken havalandrmaya zel bir dikkat sarf edilmelidir. Dikkat! Yanma nedeniyle ciddi kazalara neden olaca iin kapal alanlarda oksijen kullanlarak havalandrma yaplmasna izin verilmez. Kaynak malzemesi alamsz ve hafif alaml yksek alaml elikler, demirYntem elikler, alminyum d metaller (alminyum alamlar alamlar hari) k u k u Alevle tavlama, F T F T Alevle dorultma Alevle sertletirme F T Alevle ekillendirme F T Alevle kesme sabit F T A A tanabilir F T T A Oyma F T Alevle tufal sabit A A A A temizleme tanabilir F T A A TIG kayna sabit tanabilir F F T F F F T T Kaplamal eliklerin kayna k F T T T F F u T T T T T T A T A T A T

Plazma kesme sabit A A A A A tanabilir F T T A T Ark-oksijen sabit T A A A T kesme, tanabilir F T T A F Ark-hava kesme Aln kayna T A A A T Dier diren kaynak F F F T F yntemleri Tablo 2. Kaynak malzemesi kullanmayan yntemlerde havalandrma methodlar

k: ksa sre u: uzun sre F: Doal havalandrma T: Teknik havalandrma A: Zararl maddelerin olutuu yerde emilmesi Solunumun korunmas Havalandrmann yetersiz olduu durumlarda, kaynak ilemine uygun koruyucu solunum cihazlar kullanlmaldr. Kaynak ilemine uygun koruyucu solunum cihazlar ; Hortumlu solunum cihazlar Basnl hava ieren solunum cihazlardr alma alanndaki atmosfer, en az %17 oksijen ieriyorsa, ihtiyaca gre koruma zelliine sahip filtre kullanm yararl olur. Fakat bu filtrelerin konteynr, boru hatt, tank, vagon v.b. gibi kapal alanlarda kullanlmasna izin verilmez. Hava Besleme alma blgesinden emilen hava, ancak zararl maddelerden arndrldktan sonra geri beslenebilir. Eer sala zararl maddelerin konsantrasyonu, greceli MAK-deerlerinin n amazsa, geri beslenen hava zararl maddelerden yeterince arndrlm olarak kabul edilebilir. Kaynak duman kanserojen oranda nikel bileikleri veya krom bileikleri gibi maddeler ieriyorsa, zel artlara gre havalandrma ve hava besleme yaplmaldr. KAPALI ALANLARDA ALIMALARDA SG NLEMLER Kapal alanlarda almalar sreklilii olmayan durumlar iin geerli SG riski yksek bir alma eklidir. Bu alanlarda almalarda aadaki hususlara dikkat edilmelidir. 1. Kapal alanlarda sreklilii olan ilerin yaplmasndan kanlmaldr. 2. Kapal alanlarda almalara balanmadan nce SG yetkilileri ya da yetkili teknik elemanlar tarafndan Risk Deerlendirmesi yaplmaldr. 3. Bu alanlarda gerekli lmler yaplarak zararl gazlarn varl aratrlmaldr. 4. Parlayc patlayc sv ya da gaz madde bulaklarnn bulunduu alanlarda gasfree ilemi yaplm olmaldr. 5. Kapal alanlarda mmkn olduunca az eleman ile allmaldr. 6. Bu alanlarda almalar gvenli blgede kalan nezaretiler tarafndan srekli olarak takip edilmelidir. 7. Kapal alanda alanlara gerekli kiisel koruyucu donanmlar verilmelidir. 8. alanlar bu koruyucularn kullanm konusunda eitilmelidir. 9. Tank, kazan, kuyu, dehliz, boru vb. Alanlara girilerden nce giri ve klar kontrol altna alnarak beklenmedik malzeme veya dier maddelerin ak nlenmelidir. 10. alanlar ile uygun haberleme sistemi kurulmaldr.

11. alma esnasnda gaz oluumu dikkate alnarak gerekli havalandrma salanmal ve gaz detektrl alarm sistemi kurulmaldr. 12. Kapal alanlarda mmkn olduunca elektrikli el aletleri kullanmndan saknlmaldr. 13. Bu alanlarda seyyar aydnlatma lambalar darbelere dayankl zel koruyucu iinde ve kk gerilimli olarak kullanlmaldr. 14. Parlayc, patlayc gaz-toz konsantrasyonlarnn oluumunu nlemek iin dardan hava beslemesi ya da slak alma uygulamas gibi tedbirler ilave tedbirler alnmaldr. 15. Tank vb. Kapal alanlarda oksi-asetilen veya LPG kaynak ileri yaplmasndan kanlmaldr. Gerekli hallerde ilave tedbirler alnmaldr. 16. Tank vb. Kapal alanlarda elektrik kaynak ilerinde doru akm ve bota alma snrlayc tertibat kullanlmaldr. 17. Belirli aralklar ile tekrarlanmas gerekli kapal alan almalar ile ilgili talimatlar hazrlanmal ve alanlar bu konularda eitilmelidir. KAPALI ALANLARDAK ALIMALARDA GVENLK Patlayc Ortam Yanc maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik koullar altnda hava ile oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda tmyle yanabilen karmdr. Kapal Ortam Tamamen veya ksmen kapatlm snrl bir hacmi vardr. erisinde snrl miktarda hava mevcuttur. Esas olarak alma yeri olarak tasarmlanmamtr. Giri ve k kstl hale getirilmitir. Patlayc Ortamlar Potansiyel olarak tehlikeli veya zararl seviyede gaz, toz, buhar veya duman ihtiva eder. Emniyetli seviyede oksijene sahip deildir. (Zehirli Hava) Patlamay meydana getirecek oranlar dahilinde oksijen konsantrasyonu mevcuttur. (Patlayc Hava) Aadaki ortamlar, kapatlm boluklar (confined space) olarak nitelendirilir: Depolama tanklar Tankerler Kazanlar Basnl kaplar Silolar ve dier kompartmanl tanklar Derin ukur ve oyuk gibi zeri ak boluklar Boru Hatlar Kanalizasyon tesisleri Kuyular Kanallar ve benzeri yaplar

 Kk bir ambar vastasyla girilen gemi bordas boluklar Kargo tanklar Petrol tanklar Atk Tanklar Faydasz ve terkedilmi boluklar Yabanc literatrde Confined Space olarak adlandrlan Kapatlm Boluklar ile birlikte, patlayabilir gaz, toz ve buharlarn bulunduu dier patlayc ortamlarda ve ilgili i kollarnn alma alanlarnda da can ve mal gvenlii asndan ok dikkatli ve tedbirli olunmas gerekmektedir. Maden ocaklar ile birlikte, bir ok i kolunda da benzer tehlikeler bulunmaktadr. rnein, alminyum, magnezyum, grafit, un, niasta ve tahl tozlarnn hava ile olan belli karmlar da patlayabilme zelliklerine sahiptir. Aada sralanan alma alanlarnda da, patlama tehlikesini ortadan kaldrmak iin zel nlemler alnmas gereklidir: Petrol Rafinerileri Svlatrlm Gaz Dolum Tesisleri Gemiler, Tankerler, Feribotlar Tahl Silolar Boya Fabrikalar Akaryakt Stok Alanlar Benzin Tanklar ve Pompalar Kimya Endstrisi eker Endstrisi Alevlenme Noktas (Flash Point) ve Parlama Alevlenme noktas scaklnda bulunan sv veya sv buharlar ve gazlarn hava ile meydana getirdikleri karm ancak dardan ak bir alevle temas edildiinde alev alr ve bu bir an devam eder, alevin etkisi ortadan kalknca sner. Bu olaya, parlama denilmektedir. Yanma Noktas Yanma noktas ise, parlayc ya da yanc sv buharlar ve gazlarn hava ile meydana getirdikleri karmlarn alevle dokunulmakszn kendi kendine yand scaklktr. Byle bir durumda, yanmaya dardan mdahale edilmedii mddete yanma devam eder. Patlama Belirli oranlardaki yanc gaz, toz veya buharn hava ile oluturduu uygun oranlar dahilindeki (parlama veya patlama aralndaki) karmn, ateleme enerjisi ile temas etmesi sonucunda yanma (oksidasyon) olaynn ok ksa srede meydana gelmesini salayan ve ok yksek scaklk ve basnta gaz aa karan fiziko-kimyasal tepkimelerdir.

Patlamalar, 4 gruba ayrlr: 1-Kat madde patlamalar: Mg, inko, Fosfor, Karpit gibi 2-Kimyasal patlamalar: Hammadde ve yar mamul maddelerin depolanmas, tanmas ve kullanm srasnda istenmeyen bir ekilde farkl kimyasallarla karlamas veya farkl ortamlarda bulunmasyla oluan reaksiyonlar 3-Gaz patlamalar: LPG, ASETLEN vs. 4-Toz patlamalar: Un, Tahl vs. PATLAMA LMTLER Bir Patlamann Meydana Gelebilmesi in ; Ateleme Kayna Patlayc Gaz, Buhar veya Toz Minimum Oksijen Konsantrasyonu geninin tamamlanmas gereklidir. PATLAMA; YANMA OLAYININ BELRL KOULLARDA VE OK KISA ZAMANDA MEYDANA GELMESDR. Tututurma Kaynaklar: Scak yzeyler Alevler ve scak gazlar Mekanik olarak retilen kvlcmlar Elektrik cihazlar Kaak ve babo elektrik akmlar (Ksa devre, manyetik indksiyon vb.) Statik elektrik Aydnlatma Radyofrekansl elektromanyetik dalgalar (10 zeri 4 Hz-3.10 zeri 12 Hz) Elektromanyetik dalgalar (3.10 zeri 11 Hz-3.10 zeri 15 Hz) Ultrasonik ses dalgalar Adyabatik sktrma ve ok dalgalar Tozlarn kendi kendine tutumalarn salayan ekzotermik reaksiyonlar Patlamann Mekanizasyonu: Patlamalarda alev hz ok yksektir. lk 120 metrede, 850 metre/saniyeyi bulur. Deneylerde, saniyede 1800 metre hzla hareket eden alevler tespit edilmitir. Patlama scakl ise 700 C dereceden 1200 C dereceye kadar deimektedir. Fakat, teorik olarak 2750 C derece scaklk hesaplanabilir. Patlama kasrgasnda en nemli rol alev oynar. Scaklk etkisiyle alev sahas daima yksek basn merkezi halinde bulunur. Bylece bir taraftan alevin nndeki hava byk bir hzla ileriye doru itilirken, yanan gazlar da geriye, patlamann doduu yere doru yine hzla sevkedilmi olur.

 Patlamann bitmesi ve ierdeki scak gazlarn soumas ile merkezde bir boluk (vakum) meydana gelir. zellikle hafif cisimler, ieriye boluktan dolay hcum eden havann basnc ile patlamann orijinal noktasna kadar giderler. Bu durum, patlama yerinin belirlenmesinde zellikle dikkate alnabilir. Temiz Hava Temiz hava, atmosfer havas ile ayn bileime sahiptir. % 21 Oksijen (O2) % 78 Azot (N2) % 0.3-0.4 Karbondioksit (CO2) Asal Gazlar (Ar, Ne, Kr, Xe) ok az miktarda H2 ve He Ayrca, daima, deien miktarlarda su buhar (nem) de bulunur. Zehirli Hava nsan hayatn tehlikeye dren zararl gazlardan oluan havadr. Bu ekildeki hava, insan organizmasna kimyasal etkisinden dolay zararl olmakta ve hatta lm meydana getirmektedir. Bu gazlara rnek olarak, karbonmonoksit, azot oksitleri, hidrojenslfr, kkrtdioksit ve radon gazlar gsterilebilir. Patlayc Hava Btn yanc gazlar bileiminde bulunduran havadr. Bu gazlar, zellikle, metan, etan, propan, btan gibi hidrokarbonlar ve hidrojen, karbonmonoksit ve hidrojenslfr gibi gazlardr. Farkl fiziksel durumlarda, alevlenebilir maddelerin hava ile oluturduu karm, melez karm (hybrid mixture) olarak adlandrlr. Melez karmlara rnek olarak, metan ve kmr tozunun hava ile yapt karmlar ile benzin buharnn hava ile yapt karmlar gsterilebilir. Tozlu Hava Toz deyimi, hava ierisinde dalma veya yaylma zellii gsteren, 0.5-150 mikron byklndeki kat paracklar ifade eder. Tozlu hava ise, ierisinde belli konsantrasyonda toz ihtiva eden havay belirtir. Tozlu havann etkisi iki trl olmaktadr. Bunlar, ksmen sala zararl ve ksmen de patlaycdr. (Kmr tozu, her iki zellie de sahiptir.) eitli Gazlar: Oksijen Renksiz, kokusuz ve tatsz bir gazdr. zgl arl, 1.42 kg/m3dr. (Havann zgl arl 1.293 kg/m3dr) Teneffs ve yanma olaylar iin zorunlu olan bir gazdr. Ortam havasnda % 1821 arasnda oksijen bulunmas halinde alan zerinde pek nemli etkiler grlmez. % 1218 arasnda nefes sklar, nabz artar ve konsantrasyon azalr. % 914 arasnda, solunum sk ve kesiktir. Bulant ve halsizlik mevcuttur. % 6-10 arasnda baylma olur ve ksa zamanda koma hali balar. % 5in altnda ise lm meydana gelir. Oksijen orannn % 23,5dan fazla olmas durumunda ise yine lm meydana gelir.

OKSJENCE YETERSZ ATMOSFER % 19.5DAN DAHA AZ OKSJEN HTVA EDEN ATMOSFER LDRC OLABLR. OKSJENCE ZENGN ATMOSFER % 23.5DAN DAHA FAZLA OKSJEN HTVA EDEN ATMOSFER LDRC OLABLR. Karbondioksit (Siyah Gaz veya Boucu Gaz) Renksiz ve hafif asit kokusu olan bir gazdr. zgl arl, 1.977 kg/m3dr. Bundan dolay, bulunduu kapal ortamn tabannda toplanr. Atmosfer havasnda, hacim bakmndan % 0.3-0.4 orannda bulunur. Bu miktar, nefes alma fonksiyonunu uyarc etki yapar. Havadaki karbondioksit oran fazlalaacak olursa, akcierlerin almas hzlanr. Ortam havasnda, % 6 orannda karbondioksit bulunursa, nefes alma zorlar. % 10 karbondioksit bulunmas durumunda ise ksa sre ierisinde lm meydana gelir. Bundan dolay, karbondioksitli hava, genel olarak boucu hava olarak adlandrlr. Karbonmonoksit (Beyaz Gaz) Renksiz, kokusuz, tatsz, dokulara etki etmeyen ve ok kk oranlarda dahi zehirli olmasndan dolay ok tehlikeli bir gazdr. Normal havada eser miktarda rastlanr. zgl arl 1.255 kg/m3 olup, havannkine ok yakndr. Hava ile % 13-75 oranlarndaki karm patlayc zellie sahip olup, en tehlikeli patlama konsantrasyonu % 30 civarndadr. Metan (Grizu-Firedamp) Renksiz ve kokusuz bir gazdr. zgl arl 0.716 kg/m3dr. Yani havaya oranla daha hafiftir. Bundan dolay, bulunduu kapal ortamn tavan ksmlarnda toplanr. Ayrca, metann dalabilme zellii havaya nazaran 1.6 defa daha fazla olduundan, kolaylkla her tarafa nfuz edebilir. Hava ile karmas halinde, tekrar ayrlmasna imkan yoktur. Metan, esas itibariyle zehirli bir gaz deildir. Metann esas tehlikesi, yanc ve patlayc bir gaz olmasdr. Tam yanma, % 9 metan ve % 91 oranndaki hava karmnda olur. Ancak, patlamay douran s kaynann iddeti ve sresi, basn ve kapal ortamn ekli de patlamay etkilediinden, metann % 4-15 arasnda tehlikeli olduu kabul edilir. nfilak Gaz (Afterdamp) Grizu veya kmr tozu veya her ikisinin birlikte neden olduklar patlama sonucunda, kapal ortam atmosferinde mevcut olan gaz karmna infilak gaz denir. Bu gaz, ldrc bir gaz olup, havadaki oksijenin yerini, karbondioksit ve karbonmonoksit almtr. Doal Gaz (Natural Gas) Doal gazn byk blm, doymu hidrokarbon bileii olan metandr. eriindeki dier bileikler, etan, propan ve btan gibi daha ar doymu hidrokarbonlardr. Doal gaz karldktan sonra ilenir. leme srasnda istenmeyen bileikler temizlenir ve hidrokarbonlar alkonur.

 retimin bu safhasnda elde edilen rnler, doal gaz svlar (NLG), etan, propan, btan, izobtan, pentan ve dier ar hidrokarbonlar ierir. Bu svlardan, propan ve btan ayrtrlarak LPG (%30 propan-% 70 btan) elde edilir. erisinde hi ar hidrokarbon bulunmayan gaz kuru doal gaz olarak adlandrlr. Doal gazn svlatrlarak (LNG) kullanlmas da mmkndr. Parlayc Svlarn Patlamas: Her parlayc sv buhar ve yanc gaz patlamaya neden olabilir. Bu olay, parlayc sv buharlar veya yanc gazlar ile havann yeterli oranlarda karmlar meydana getirmesine bal bulunmaktadr. rnein, benzin-hava karmnn patlama snrlar, hacmen % 1-6 oranndaki benzin buharnn hava ile meydana getirdii karmdr. Yine, etilalkoln % 3,5-19 oranlarnda, asetilenin % 2,5-81 oranlarnda ve btilenin de % 1,7-90 oranlarnda hava ile meydana getirdii karmlar da patlayc ortam meydana getirirler. Blew (Kaynayan Sv Genleen Buhar Patlamas) Bir parlama patlama olaynn alevinin depolanm durumda bulunan svlatrlm gaz tanklarna ulamas ve tanklar dardan stmaya balamas ile balar. Dardan stlan tankn iindeki svlatrlm gaz genleir, tankn i basnc artar. Emniyet valflerinden gaz k balar ve bu gaz da yanarak alevi besler. Artan scaklk, buharlamay da artrr ve basncn ok fazla ykselmesi sonucunda tank yrtlr. (Eer iinde gaz faz fazla ise patlar.) Tankn yrtlmas veya baka bir nedenle svlatrlm gazn darya akmas ile blew olay balar. Svlatrlm gaz hzla buharlar. erisinde sv damlacklar da ihtiva eden bir buhar tabakas oluur. Bu sv buhar karm kitlenin atele bulumas blew olaynn finalidir. Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelike gre Patlama Riskinin Deerlendirilmesi: Patlama riski, patlayc ortamlarn oluabilecei yerlere ak olan veya alabilen dier yerler de dikkate alnarak bir btn olarak deerlendirilecektir. veren, iyerinde risk deerlendirmesi yaparken patlayc ortamdan kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesinde aadaki hususlar da dikkate alacaktr: Patlayc ortam oluma ihtimali ve bu ortamn kalcl Statik elektrik de dahil tututurucu kaynaklarn bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri yerinde bulunan tesis, kullanlan maddeler, prosesler ile bunlarn muhtemel karlkl etkileimleri Olabilecek patlamann etkisinin bykl veren, Ynetmelie gre Patlamadan Korunma Dokman hazrlamak zorundadr. Bu dokmanda, aadaki hususlar bulunacaktr:

 Patlama riskinin belirlendii ve deerlendirildii yerler Ynetmelikte belirlenen ykmllklerin yerine getirilmesi iin alnacak nlemler yerinde, Ynetmelie gre snflandrlm yerler Ynetmelie gre asgari gereklerin uygulanaca yerler alma yerleri ile uyar cihazlar da dahil i ekipmannn tasarm, iletilmesi, kontrol ve bakmnn gvenlik kurallarna uygun olarak saland yerinde kullanlan tm ekipmann Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Ynetmeliine uygun olduu Yazl Talimatlar ve alma zni: (Patlamadan Korunma Dkmannda gerekli grlmesi halinde;) Tehlikeli yerlerdeki almalar, iverence dzenlenen yazl talimatlara uygun yaplacaktr Tehlikeli ilerin yaplmasnda ve baka almalar etkileyerek tehlikeye neden olabilecek dier ilerin yaplmasnda, bir alma zin Sistemi uygulanacaktr. alma zni, bu konuda yetkili ve sorumlu olan bir kii tarafndan ie balanmadan nce yazl olarak verilecektir. Patlayc Ortam Oluabilecek Yerler: alanlarn salk ve gvenliini korumak iin zel nlem alnmasn gerektirecek miktarda patlayc karm oluabilecek yerler, Ynetmelie gre tehlikeli kabul edilecektir. alanlarn salk ve gvenliini korumak iin zel nlem alnmasn gerektirecek miktarda patlayc karm olumas ihtimali bulunmayan yerler, Ynetmelie gre tehlikesiz kabul edilecektir. Parlayc ve/veya yanc maddelerin hava ile yaptklar karmlarn, bamsz olarak bir patlama meydana getirmeyecekleri yaplacak aratrmalarla kantlanmadka, bu maddeler patlayc ortam oluturabilecek maddeler olarak kabul edilecektir. TEHLKEL YERLERN SINIFLANDIRILMASI (IEC 60079-10) BLGE 0 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn srekli olarak veya uzun sre ya da sk sk olutuu yerlerdir. BLGE 1 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn normal alma koullarnda ara sra meydana gelme ihtimali olan yerlerdir. BLGE 2

Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile kararak normal alma koullarnda patlayc ortam oluturma ihtimali olmayan yerler ya da byle bir ihtimal olsa bile patlayc ortamn ksa bir sre iin kalc olduu yerlerdir. BLGE 20 Havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn, srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk patlayc ortam oluabilecek yerlerdir. BLGE 21 Normal alma koullarnda, havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn ara sra patlayc ortam oluturabilecei yerlerdir. BLGE 22 Normal alma koullarnda, havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn patlayc ortam oluturma ihtimali bulunmayan ancak byle bir ihtimal olsa bile bunun yalnzca ok ksa bir sre iin geerli olduu yerlerdir. Pembe Blge: Blge 0 Kahverengi Blge: Blge I Sar Blge: Blge II PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLER N UYARI ARET Patlayc ortam oluabilecek yerler iin Uyar areti aada belirtilen ekil ve renklerde olacaktr.

Uyar areti; gen eklinde, Siyah kenarlar ve sar zemin zerine siyah yaz, Sar zemin, iaret alannn en az %50 si kadar olacaktr. Tehlikeli Sahalarn Tayini: Tehlikeli sahalarn (Hazardous Area) tayininde, tehlikeli atmosferi meydana getiren fiziksel zellikleri, kaak ve tahliye durumlarnn koullar ve periyotlar gznnde bulundurulmaldr. Tehlikeli atmosferin olumasna neden olabilecek tm yanc madde eitlerinin depo ve nakil kaplarnn krlma, kaak, arza, yangn ve patlama ile ilgili iletme kaytlar ve havalandrmann yeterlilii incelenmelidir. ncelemeler, yanc maddenin yaylmas ile tehlikeli saha olabilecek tm yerleri kapsamaldr. Tehlike Kayna Parlayc veya patlayc bileimin atmosfer iine yayld noktadr.

Tehlike Kaynaklarnn Tayini: Birinci Derecede Tehlike Kayna: Normal iletme srasnda, atmosfere yanc bileim brakabilen makine ve tesisler; o Ak tank veya kaplar o inde soygaz bulunmayan haznelerin havalandrma klar o evre atmosferine alan gvenlik valfleri veya havalandrma delikleri o Pompa, kompresr vb.nin kaak oluturabilen salmastralar o evre atmosferine alan ve sk sk altrlan numune alma azlar ya da vanalar inde yanc bileim bulunan ve kolay krlabilen donanmlar kinci Derecede Tehlike Kayna: Kaak veya atlama ve krlma gibi anormal veya seyrek grlen durumlarda atmosfere parlayc veya patlayc bileim brakabilen makine ve tesisler; Flanlar ve boru balantlar Gzetleme ve gsterge camlar Pompa, kompresr vb.nin kaa nleyecek biimde tasarmlanan salmastralar Salmastral vanalar evre atmosferine alan ve seyrek olarak altrlan numune alma veya boaltma vanalar Not: Flan, rekor veya dier balant aralar bulunmayan borular, tehlike kayna olarak kabul edilmezler. Dier Birinci veya kinci Derecede Tehlike Kaynaklar: (Yanc bileimin atmosfere braklmasna yol aabilecek dier koullar;) Petrol veya doal gaz aratrmalar iin yaplan sondajlar ve retim almalar Kanalizasyon kanallarnda vb. donanmlarda oluabilen doal gaz birikintileri (salnan gaz miktarna gre birinci veya ikinci derecede tehlike kayna olabilir) Bakm, onarm ve periyodik olarak yaplan temizlik ileri Tehlike kayna bulunmamas durumunda ve anormal alma koullarnda dahi kaak ihtimali yoksa bu blge tehlikesiz saha (non-hazardous area) olarak kabul edilmelidir. Havalandrma: Tehlikeli blgelerin tespitinde, tehlike kaynann bulunduu sahann havalandrma ekli ve derecesi ok nemli rol oynamaktadr. Bu blgelerin havalandrlmas grupta toplanmaktadr: Doal Olarak Havalandrlan Blgeler Bu blgeler, atmosfere ak olan bina d sahalardr. Patlayc gazn havaya nazaran younluu dikkate alnarak, etraf duvarla rlm, ats bulunmayan veya etraf ak olup ats bulunan sahalar da bu grupta deerlendirilir. Bu sahalarda gaz birikimi doal havalandrma ile nlenmektedir.

Yetersiz ve Snrl Havalandrlan Blgeler Gaz veya buharn doal olarak dalmasn nleyen engellerin bulunduu havalandrmann yetersiz olduu sahalardr. Bina ii ksmlar, yetersiz ve snrl havalandrmann yapld yerlerdir. Havadan ar gazlarn, etraf duvarla evrili ve st ak sahada bulunmas, havadan hafif gazlarn bulunduu yerin etrafnn ak, fakat stnn kapal olmas, delik ve kanallar braklsa bile, duruma uygun ek nlemler alnmasn gerektirmektedir. Yapay Olarak Havalandrlan Blgeler Patlayc gaz-hava karmnn olumasn nleyecek miktarda bol ve temiz havann verildii ve hava miktarnn otomatik olarak kontrol altnda tutulduu sahalardr. Bu sistemde ortaya kan aksaklklar ve deiiklikler, alarm ve kontrol sistemleri ile kontrol altnda tutulur. Emilen havann ierisinde patlayc karmn varolabilmesi ihtimaline karlk, havalandrma sisteminin elektrik tehizatnda da patlamaya kar nlem alnmaldr. Tehlike Kaynaklar Plan: Tehlike kaynaklar ve blgeleri, gerektiinde boyutlu olarak planlar zerine ilenmelidir. Bu planlar zerinde, tehlike blgelerinin snrlar da ilenmi olmaldr. Basnlandrlm Odalar: Tehlikeli sahalar ierisinde kalan binalarda basnlandrlm odalar yaplarak bu odalar tehlikesiz saha olarak kabul edilir ve bu odalarda normal cihazlarn kullanlmas salanr. Basnlandrlm odalar, tehlikeli sahalardan uzakta ve ierideki operatrn k esnasnda ieri gaz girmeyecek olan ve en az kaza ihtimalinin olduu bir yerde tesis edilmelidir. Oda ierisine giren kablo, iletken ve borularn girilerinden gaz sznts olmayacak ekilde malzeme kullanlmaldr. Oda ierisine verilecek basnl hava, tehlikeli saha dnda uygun yerden alnmal, temiz olmal ve en ksa mesafeden odaya getirilmelidir. Besleme havasnn basnc ve miktar, d patlayc atmosferden yksek olacak ekilde ayarlanmaldr. Besleme havasnn scakl, operatrn normal almasn salayacak ekilde kontrol edilebilmelidir. Oda ierisindeki yksek basn devaml ve kararl olmal ve anormal durumlarda devreye girecek alarm tertibat bulunmaldr. yerinde yaplan risk deerlendirmesine gre hazrlanan patlamadan korunma dkmannda aksi belirtilmemesi halinde, patlayc ortam oluabilecek tm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, 27.10.2002 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan ve 31.12.2003 tarihinden itibaren de zorunlu uygulamaya giren Muhtemel Patlayc Ortamlarda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelikte belirtilen kategorilere gre seilecektir.

Patlayc Gaz, Buhar ve Tozlarn Gruplandrlmas Patlayc gaz, buhar ve tozlarn kabul edilebilen en kk hacimde, 25 mm geniliindeki alev yzeyinde, muhafaza ierisindeki patlama sonucunda oluan alevin dar kmamas iin msaade edilebilir Gvenilir En Byk Aralkn tespiti, standartlara gre yaplmaktadr. Bulunan deerlere gre, gaz, buhar ve tozlar, Grup-I ve Grup-II olmak zere iki ana patlama grubuna ayrlmtr. Avrupa Birliinin 94/9/EEC sayl direktifine gre karlan Muhtemel Patlayc Ortamlarda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelike gre, Tehizat Gruplar ve Kategorileri, gerekli koruma seviyesini tanmlayan tehizat grup ve kategorileri olup; I Nolu Tehizat Grubu: Madenlerin yer alt blmlerinde kullanlacak tehizatlar iin geerli olanlar, II Nolu Tehizat Grubu: Patlayc ortamlarn tehlikeye drebilecei dier yerlerde kullanlacak tehizatlar iin geerli olanlar, ifade eder. I Nolu Tehizat Grubu -M1 Kategorisi: Bu kategorideki tehizatn, madenlerin yer alt blmlerinde ve bu madenlerin grizu ve/veya yanc toz tehlikesi altndaki yerst blmlerinde kullanlmas amalanmtr. Bu kategorideki tehizatn, patlayc bir ortam mevcutken nadiren gerekleen olaylarda bile alr durumda kalmas gerekir. I Nolu Tehizat Grubu -M2 Kategorisi: Bu kategorideki tehizatn, yine M1 kategorisinde olduu gibi, madenlerin yer alt blmlerinde ve bu madenlerin grizu ve/veya yanc toz tehlikesine maruz kalabilecek yerst blmlerinde kullanlmas amalanmtr. Patlayc ortam olumas durumunda, bu tehizatn enerjisinin kesilmesi amalanmaktadr. II Nolu Tehizat Grubu -1 Nolu Kategori: Bu kategorideki tehizat, hava ile gaz, buhar ya da buu karmlarndan ya da hava/toz karmlarndan kaynaklanan patlayc ortamlarn uzun bir sreyle srekli olarak ya da sk sk mevcut olduu alanlarda kullanlacaktr. Bu kategorideki tehizat gerekli koruma seviyesini tehizatla ilgili istisnai olaylarda bile salamaldr. Bu kategorideki tehizat, bir koruma aracnn arzalanmas durumunda, en azndan bamsz ikinci bir koruma arac vastasyla gerekli koruma seviyesini salar veya; Gerekli koruma seviyesi, iki arzann birbirinden bamsz olarak ortaya kmas durumunda salanr.

II Nolu Tehizat Grubu -2 Nolu Kategori: Bu kategorideki tehizat, gaz, buhar, buu ya da hava/toz karmlarnn yol at patlayc ortamlarn oluabilecei alanlarda kullanlacaktr. Bu kategorideki tehizat ile ilgili koruma aralar, sk sk oluan bozulmalarda ya da normal olarak dikkate alnmas gereken tehizat arzalarnda bile gerekli koruma seviyesini salar. II Nolu Tehizat Grubu -3 Nolu Kategori: Bu kategorideki tehizat, gaz, buhar, buu ya da hava/toz karmlarndan kaynaklanan patlayc ortamlarn oluma ihtimali olmayan ya da seyrek olarak ve yalnzca ksa sreyle olutuu alanlarda kullanlacaktr. Bu kategorideki tehizat, gerekli koruma seviyesini, normal alma esnasnda salar. Gazlar, buharlar, sisler ve tozlar iin aada belirtilen blgelerde, karlarnda belirtilen kategorideki ekipman kullanlacaktr: Blge 0 veya Blge 20: Kategori 1 ekipman Blge 1 veya Blge 21: Kategori 1 veya 2 ekipman Blge 2 veya Blge 22: Kategori 1, 2 veya 3 ekipman Gazlarn ngiltere BS 4683 standardna gre gruplandrlmas: (Trk Standardlarnda da bu snflandrma esas alnmtr) Grup-I: Bu grup, yalnzca metan gaznn bulunduu maden ocaklarna tahsis edilmitir. Bunun nedenleri, madencilik alma koullarnn ok zel ve ar olmas, serbest metan gaznn kontrol altnda tutulma zorluklar, kullanlan tehizat problemlerinin zmnn karmak olmas ve metan gaz ile beraber, patlayc kmr tozunun da ortamda bulunmas hususlardr. Grup-II: Dier btn gazlar, bu grupta snflandrlmaktadr. Grup-II de, kendi ierisinde, II-A, II-B ve II-C olarak alt gruba ayrlr. Grup II-Ay temsil eden gaz propan (aseton, btan), Grup IIByi temsil eden gaz etilen (karbonmonoksit) ve Grup II-Cyi temsil eden gaz ise hidrojen (asetilen, karbondislfit)dir. Alev Propagasyon Aral: Yanc gaz, buhar ve tozlarn snflandrlmas, alev propagasyon aralklarna gre gruplandrlmasndan baka, alevlenme scaklklarna ve tutuma enerjilerine gre de yaplmaktadr. Alevlenme Scakl: Bir gazn veya gaz karmnn alevlenme scakl, scak bir yzeyden veya kaynaktan s enerjisi alarak yanmaya balamas iin gerekli olan minimum scaklk derecesidir.

Kullanlacak cihazlarn en byk yzey scaklklar, gaz, buhar veya tozun alevlenme scaklndan dk olmaldr. Alevlenme scaklklarna bal olarak, alevlenebilir maddeler 6 scaklk snfna ayrlmtr. Gaz, Buhar ve Tozlarn Alevlenme Scaklklar Snflandrmas Scaklk SnfEn Byk Yzey Scakl Yanc Malzeme Alevlenme Scakl C C T-1 T-2 T-3 T-4 T-5 T-6 450 300 200 135 100 85 > 450 > 300 > 200 > 135 > 100 > 85

Baz gazlarn scaklk snflar aadaki tabloda gsterilmitir:

Amerika Birleik Devletlerinde ise, patlayc ortamlar, gazlar- buharlar, tozlar ve lifler olmak zere snfa ayrlmtr: Class-I: Gazlar ve Buharlar Grup-A (Asetilen) Grup-B (Hidrojen) Grup-C (Etilen) Grup-D (Metan)

Class-II: Tozlar Grup-E (Metal Tozlar) Grup-F (Kmr Tozlar) Grup-G (Hububat Tozlar) Class-III: Lifler Elektrikli Aygtlarn Kullanlmas: Patlayc ortamlarda elektrik enerjisinin ve elektrikli aygtlarn kullanlmas kanlmazdr. Bu durum, elektrik donanmnda ve elektrikli aygtlarda oluan hatalar veya baka nedenlerle aa kan enerjinin, patlayc ortamlar ateleme olgusunu da beraberinde getirmektedir. Bu amala, hem elektrik sistemlerinin kurulmasnda, hem de elektrikli aygtlarn retiminde, patlama olasln tamamen ortadan kaldrmaya veya en aza indirmeye ynelik kurallar nerilmi ve bunlar standartlar haline getirilmitir. Elektrikli Aygtlarn Koruma Tipleri: (d) Alev szdrmaz Muhafazal Koruma Tipi: indeki gazn patlama basncna, herhangi bir hasar veya deformasyon olmayacak ekilde dayanabilecek zellikte ve d ortamdaki patlayc karmn atelenebilmesi, aygtn alev yollar ile nlenmi olan koruma tipidir. (p) Basnlandrlm Muhafazal Koruma Tipi: Aygtlarn bulunduu ksmn veya aygt muhafazasnn basn altnda tutularak, sz konusu ksm veya muhafazann ierisine patlayc karmn girmesinin nlendii ve bu nlemenin gvenilir dzeneklerle kontrol altnda tutulduu koruma tipidir. (q) Tozla Doldurma Koruma Tipi: Ateleme yapabilecek ksmlarn zel toz veya kumla doldurulmasyla salanan koruma tipidir. (o) Yaa Daldrma Koruma Tipi: Ateleme yapabilecek ksmlarn veya aygtn tamamnn ya iine daldrlmasyla salanan koruma tipidir. (e) Artrlm Emniyetli Koruma Tipi: Ar derecede s retmeyen ve normal iletme koullarnda elektrik ark ya da kvlcm oluturmayan aygtlarda, ar snma, elektrik ark ya da kvlcm oluma ihtimaline kar etkin ek nlemlerin alnarak gvenlik katsaysnn artrld koruma tipidir.

(i) Kendinden Emniyetli Koruma Tipi: Normal alma veya arza halinde, i eleman ve devreleri bozulmayan veya bozulduunda aa kan s ve enerji ynnden patlayc ortam iin tehlike kayna olmayan aygt ve devrelerin koruma tipidir. (N) Snrl Hava Szdrmaz Koruma Tipi: Aygt iine giren ve kan havann zamana bal olarak snrlandrld koruma tipidir. (h) Hava Szdrmaz Koruma Tipi: Aygt iine d ortamdaki patlayc gaz ve hava karmnn giriinin tamamen nlendii koruma tipidir. (s) zel Koruma Tipi: Yukarda saylan koruma tiplerinin dnda, patlamay nlemek zere dizayn edilerek patlayc ortamlarda kullanlabilecei hususu, yurtdndaki yetkili kurumlar ve/veya Trkiyedeki Alev szdrmazlk Test stasyonu Mdrl tarafndan belgelendirilmi olan koruma tipidir. oklu Koruma Tipi: Gereken yerlerde ve gereken aygtlarda, yukarda saylan koruma tiplerinden en az ikisinin birlikte kullanlmas ile oluturulan koruma tipidir. Bu koruma tipinde, koruma tipi harfleri virglle ayrlarak yan yana yazlr. Kiisel Koruyucu Donanmlar: (89/686/EEC sayl Avrupa Birlii Direktifine gre karlan Kiisel Koruyucu Donanm Ynetmelii) Patlayc ortamlarda kullanlan kiisel koruyucu donanmlar, patlayc karmlarn tutumasna neden olabilecek elektrik, statik elektrik, arpma sonucu oluan ark veya kvlcm oluturmayacak nitelikte tasarlanarak imal edilmelidir. Sv, Toz, Dokunma ve Darbe Korumalar: Muhafazalar, ierisinde gerilim altnda bulunan ve hareketli olan paralara kiilerin dokunmasn, muhafaza ierisine toz ve svlarn girmesini, ar alma koullarn ieren iletmelerde, muhafazalarn mekanik darbelere kar dayanklln salamak iin yaplan koruyuculardr. Patlayc ortamlarda altrlan elektrikli aygtlarn patlamaya kar koruma tip zelliklerinin yan sra, elektriksel dokunmaya ve ortam koullar gerei, toz girmesine, su sramasna ve mekanik darbelere kar da korumal olmas gerekmektedir. IP (Ingress Protection): IP iareti, dokunma, toz ve svlara kar koruma derecelerinin test metotlar, TS 3337 standardnda tanmlanmaktadr. (DIN 40050 ve IEC 144) IP korumasnn derecesi, bu iaretten sonra gelen l rakam grubu ile belirlenmektedir. Birinci rakam, dokunma ve toz koruma derecesini gsterir.

Birinci rakam grubu 0-6 arasndadr. Bu grupta, rnein 0 rakam, hibir koruma zelliinin bulunmadn gsterirken, 6 rakam gerilimli ksmlara dokunmann tamamen nlendiini ve yine toz giriinin tamamen nlendiini gsterir. kinci rakam, svlara kar koruma derecesini gsterir. kinci rakam grubu, 0-8 arasndadr. Bu grupta, rnein 0 rakam, hibir koruma zelliinin bulunmadn gsterirken, 8 rakam, 1 metre derinliindeki suyun iinde basn altndaki cihaza su giremeyeceini gsterir. nc rakam, mekanik darbelere kar koruma derecesini gsterir. kinci rakam grubu, 0-9 arasndadr. Bu grupta, rnein 0 rakam hibir koruma zelliinin bulunmadn gsterirken, 9 rakam, koruyucunun 20000 joulelk darbe enerjisine dayankl olduunu gsterir. Not: Her grupta da, muhafazann koruma zellii, 0dan daha yukar rakamlara doru kldka artmakta ve en st rakamda maksimum dzeye ulamaktadr. Patlayc Ortamlarla lgili Olarak Mevzuatta Yeralan eitli nlemler: Kuyu veya dier yer alt tesislerinde yaplacak bakm ve onarm ilerinde zararl, zehirleyici, boucu veya parlayc gaz veya svlarn tehlikeli bir ekilde birikebilecei gznnde bulundurularak gerekli ve yeterli gvenlik nlemleri alnacaktr. Bu gibi yerlerde, tecrbeli ve usta iiler altrlacak, bunlara uygun kiisel korunma donanm verilecek ve tecrbeli bir veya birden fazla gzlemci grevlendirilecektir. Tehlikeli gaz, buhar veya sislerin meydana gelebilecei tank veya depolar iinde yaplacak bakm ve onarm ilerinde, iilere maskeler, solunum cihazlar ile emniyet kemerleri gibi uygun kiisel korunma donanm verilecek ve i sresince tank veya depo aznda bir gzlemci bulundurulacaktr. Onarlacak depo veya tanklar, baka depo veya tanklarla balantl olduunda, balant borularnn vanalar gvenli bir ekilde kapatlacak veya bu borular sklerek balant azlar, kr tapa veya kapaklarla kapatlacaktr. Tehlikeli maddelerin tand boru ve kanallarn onarm ileriyle grevlendirilen iilere, tanan maddelerin zelliklerine uygun kiisel korunma donanmlar verilecektir. Parlayc veya patlayc maddeler tanm olan kaplara, zerinde kaynak veya oksijenle kesme ii yaplmadan nce, bunlar buharla temizlenecek, zararl veya tehlikeli gazlarn kap iinde kalp kalmad kontrol edilecek ve kaplar karbondioksit, azot veya asal gazlar ile doldurulacak, oksijenle kesme ileri yapld srece bu gazlardan birisi yava yava verilecektir.

 Gmlekli veya ift cidarl veya kapal kaplarda s veya kaynak ileri yaplmadan nce bunlar iyice havalandrlacak ve kaynak ilerinin yapld srece hibir ekilde oksijen verilmeyecektir. Kaz ilerinin yaplaca yerlerde, elektrik kablolar, gaz borular, su yollar, kanalizasyon ve benzeri tesisatn bulunup bulunmad nceden aratrlacak ve duruma gre gereken nlemler alnacaktr. Kaz srasnda, zehirli ve boucu gaz bulunduu anlald hallerde, alanlar derhal oradan uzaklatrlacak, gaz k nlenecek ve biriken gaz boaltlmadka kaz ilerine balanmayacaktr. Kuyu ve lam ukurlar gibi derin yerlerde altrlacak iilere gvenlik kemeri ve sinyal ipleri gibi uygun koruyucu donanm verilecektir. Gerekli durumlarda, bu gibi alma yerlerine temiz hava salanacaktr. Yer alt ilerinde, delme ve kazma srasnda alanlarn saln koruyacak ve gvenliini salayacak yeterli ve uygun havalandrma tesisat yaplacaktr. eitli gazlarn hava ile patlayc bir karm meydana getirebilecei yer alt ilerinde ak alevli lamba veya cihazlar kullanlmayacaktr. Kaya kazlmasn gerektiren yer alt ilerinde, sulu delici makinalar kullanlacak veya tozlarn alanlarn salna zarar vermemesi iin gerekli dier nlemler alnacaktr. Patlayc maddelerin kullanld veya serbest silisin bulunduu yerlerde, kaz topra slatlacaktr. Elektrikle aydnlatlm yer alt iyerlerinde, akmn kesilmesi halinde iilerin tahliye edilmelerini salamak ve ancak bu srede kullanlmak zere madenci lambalar veya fenerleri ya da benzeri uygun aydnlatma aralar bulundurulacaktr. Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerin retildii, ilendii veya depoland binalarda inaat, bakm ve onarm ilerine balanmadan nce, aadaki nlemler alnacaktr: i. ksmen veya tamamen durdurulacaktr. ii. O mahalde bulunan btn parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerle bunlarn bileimlerine giren dier maddeler, tehlikeli blgenin dna karlacaktr. iii. Onarlacak ksm, btn parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerin artklarndan ve bulaklarndan tamamyla temizlenecektir. iv. naat, bakm ve onarm, teknik, yetkili ve sorumlu bir elemann devaml nezareti ile salanacaktr. v. Parlama ve patlama tehlikesi oluturabilen organik tozun meydana geldii, tand, aktarld ve alld yerlerde, elektrik motor ve jeneratrleri toz geirmez-etan tipten olacak veya devaml olarak temiz hava beslenen yaltlm hcrelerde bulundurulacaktr. vi. Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl zellikteki eitli kimyasal maddelerin ortam havasnda bulunan miktarlar, belli ve gerekli zaman aralklar iinde llerek bu miktarlarn, kimyasal maddelerin ortam havasnda bulunmasna izin verilen ve orada alanlarn saln bozmayacak olan en ok miktardan (MAK Deer) fazla olup olmad llerek tespit edilecek ve havalandrma tesisat yeterlilik bakmndan yetkili elemanlarca kontrol edilecektir.

Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl sv veya gaz halindeki maddeler, emme veya basn suretiyle zel borular ierisinden sevk edilecek ve bu sv veya gazlarn sevkinde veya depolanmasnda, herhangi bir kaaa meydan vermeyecek nlemler alnacaktr. viii. Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl sv veya gaz maddelerin retimine, kullanlmasna veya bu maddelerle yaplan dier ilere yarayan alet, cihaz veya boru donatmnn bozulmas, delinmesi, szdrmas, eklerinden kaak yapmas veya havalandrma sisteminin arzalanmas halinde, i ksmen veya tamamen durdurulacak ve arza giderilinceye kadar onarm ekibi ve grevliler dndaki btn iiler tehlikeli blgenin dna karlacak ve onarm, bu ii bilen ve gerekli her trl koruyucu donanmlar bulunan bir ekip tarafndan ve sorumlu teknik bir elemann gzetimi altnda yaplacaktr. ix. Parlayc gaz veya buharlarn havaya karmas ile patlama tehlikesi bulunan yerlerdeki elektrik alet ve tehizat, tehlikeli alann dna kurulacak veya etan yaplm olacak ve bu tehizat alev geirmez tipte yaplacak veya cihaz iinde devaml olarak ortam basncndan biraz yksek bir temiz hava basnc salanacak, ya da normalin biraz zerinde bir basnla asal gazla doldurulmu olacak veya uygun ve yeterli ekilde havalandrlacaktr. x. Alev geirmez cihazlarn kullanlmasndan nce imalat ve satc messeselerden bu cihazlarn gerektirdii gibi olduklarna dair belgeler alnacaktr. Alev geirmez cihazlarn zerinde yaplacak herhangi bir onarm veya deiiklik, bu cihazlarn ilk gvenlik durumlarn bozmayacak veya azaltmayacak ekilde yaplacaktr. xi. Parlayc ve tehlikeli svlarn depolanmasyla ilgili olarak oluabilecek gaz, buhar ve dumanlarn bulunduu ukurlara inmek zorunluluunda olan iilere uygun kiisel korunma donanmlar verilecek, merdivenlerden birer birer inilecek ve merdivenler zerinde bir kiiden fazla kimse bulunmayacaktr. xii. Pis su, gaz ve dumanlarn bulunduu depolara, kapal devre solunum maskeleri kullanlmyorsa, iiler, ancak iyice havalandrlp temizlendiine emin olunduktan sonra sokulurlar. Buralarn havas, iinin alt sre boyunca denetim altnda bulundurulur.

vii.