BLM STELER

ARALIK 2004 S AYISININ CR ETSZ EKDR HAZIRLAYANLAR : Rait Grdilek - Duran Akca - Fulya Koak - Ayegl Doan Bircan BTD Aratrma ve Tasarm Gruplar

Gkbilim

LG, insan yeni ufuklara tayan temel ara. nsanlk milyonlarca yl sresince, nce iinde yaad evre, daha sonra genileyen dnyas hakknda kendisi ve gelecek kuaklar iin davran rehberi olacak bilgileri biriktirmi, sistemletirmi. Daha sonra ban ge kaldrm, grd o kk k noktalarnn hareketlerini sabrla izlemi, yorumlar getirmi, karanlk ve aydnlkla, souk ve scakla, mevsimlerle olan ilikilerinden Dnyann hareketlerini karm, bu bilgiden yola karak doa kuvvetlerinin gizlerine ulamaya alm ve giderek dolan bilgi havuzunun salad hzla, merak ettii sorularn yantlarna daha abuk ulamaya balam. Gnmzde bu havuz, artk usuz bucaksz bir okyanus. Bu okyanusa alan en byk pencere de tabii ki nternet. Bu nedenle Bilim ve Teknik dergisi yldr bu birikimden paynza den bilgileri size iletmek iin, zenle hazrlanm nternet sitelerinin tantmn BilimNet kesinde yapyor. Ne yazk ki, bu sitelerin neredeyse tamam ngilizce. Gnl istiyor ki, bu hazineyi kendi insanmza kendi dilimizle sunalm. Bu bir ulusal seferberlik gerektiriyor. Biz bu seferberlie nclk etmek iin Web sitemizde (www.biltek.tubitak.gov.tr) animasyonlu bilgi paketleri dizisini balattk ve grntlerle, animasyonlarla ilediimiz konularn saysn hzla oaltyoruz. Tabii bu mtevazi hzla, olanaklarla bu ii tek bamza gtrmemiz olanaksz. Bu nedenle, nternet sitelerini, yabanc dilde olsalar da tantmay srdreceiz. stediimiz, dil bilen bilim gnlllerinin, retmenlerin, anne ve babalarn bu bilgileri kendi evrelerine aktararak bir elale etkisi yaratmalar ve bylece bu okyanustan lkemize daha fazla bilgi akmas. Pek ok okurumuzdan gelen istek zerine, daha nce dergimizde tanttmz bilim sitelerini Yeni Ufuklara eklerimizde toplayp sizlere bir btn olarak iletmeye karar verdik. Bu uygulamay birka ay sreyle devam ettireceiz. lk sraya evrensel bilgi birikimine nemli itki salayan ve nmzdeki birka yl iinde ok byk yeni almlara gebe olan gkbilim ve kozmolojinin yan sra, tm bilimlere temel oluturan matematii, tm bilim dallarnn besledii entelektel birikimi rne dntren teknolojiyi koyduk. nmzdeki saylarda teki bilim dallaryla ilgili siteleri de tantacaz. Ufkunuzun her zaman ak olmas dileiyle...BTD

Karadelikten Canl Yayn

Karadelikler, varlklarn ortaya koyan dolayl gzlemler sayesinde son 30 yl sresince bilim kurgu malzemesi olmaktan kp gkbilim ve kozmolojinin temel konular arasna girdiler. NASA Televizyonunun (NTV) 6 Martta balatt "Bir Karadelikten Canl Yayn" adl video gsterisi de, n bile kaamayacaca derecede gl ktle ekimine sahip karadelikler araclyla orta okul ve lise rencilerinin ilgilerini k ve optik, elektromanetik tayf, ktleekimi ve hareket, madde ve enerji konular zerinde younlatrmay amalyor. Chandra X-n Teleskopu projesinde grev alan bilim adamlarnca hazrlanan "canl ya-

yn"da karadelikler konusundaki en son keifler anlatlyor, uzay teleskopunun yapld laboratuvarlar ve kulland ileri teknoloji tantlyor, x-nlar ve yksek enerjilerdeki fizik olaylar aklanyor. Yldzlarn dou ve lmleri anlatlrken, akt tkenen yldz merkezlerinin k, iindeki hava bir vakum pompasyla boaltlan bir varille canlandrlyor. "Canl yayn"n yerald ve Amerikann en baarl interaktif eitim sitelerinden saylan "Passport to Knowledge" (Bilgiye Pasaport) sitesinde ayrca Antarktikadan Canl Yayn, gene Chandra ekibinin ibirliiyle hazrlanan Passport to Universe (Evrene Ppasaport) gibi interaktif paketlerin yansra ok eitli konularda, aklamalar, grntler, soru-cevap kelerine eriebilirsiniz. http://passporttoknowledge.com

Gnn Ay

Kimileri, ABD bakanlarnn ikinci kez seilmek iin kampanyaya balamadan nce akladklar tantanal megaprojeler kapsamnda gryor; ama George W. Bush Ayda s kurulmas ve Marsa insanl seferi kapsayan yeni uzay politikasn aklamasayd, yanbamzdaki uydumuzu unutup gitmitik. Oysa bu site, hergn yeni bir fotoraf ya da izimle Ay nostaljimizi canl tutmaya adanm. www.lpod.org

BLM ve TEKNK

Aralk 2004

Gkbilim
Gne Sistemi
Sayfay hazrlayanlarn uzmanl konusunda kimse bir ey syleyemez: NASA, JPL (Jet tki Laboratuvar) ve California Teknoloji Enstits. zellii, size Gne Sistemindeki gkcisimlerini istediiniz adan, istediiniz yaknlktan grebilme olana sunmas. sterseniz, Jpiteri byk kaif Galileonun grd gibi (yani uzaktan), isterseniz de uydu Galileonun grd gibi (yan bandan) izleyebiliyorsunuz. Gezegenlerin grntleri son derece gereki biimde hazrlanm. stelik simlatr istediiniz grntler iin ayarlamak da olduka basit.

space.jpl.nasa.gov

Gkbilimciye Sor
Yllardr gelecein gkbilimcilerinin ilgi oda olan bu site, sonunda en iyi nternet sitelerinden bir seilme onurunu kazanm bulunuyor. Yapacanz eyse basit: Aklnz kurcalayan evrenle birlikte bir soru mu var? Sayfadaki gkbilimcilere sormanz yeterli. Eer aradnz yalnzca grntyse, gkyz ve iinde cereyan edenlerle ilgili olarak hazrlanm ok sayda video, elinizin (daha dorusu farenin) altnda. Gkbilim dalnn zel terminolojisinden rahatsz msnz? Bilgisayar farenizi anlayamadnz kelime ya da kavramn zerinde tklarsanz, zenle hazrlanm basit anlatmlar annda ekrannzda.

Baka Dnyalar
u koskoca evrende gezegenimiz dnda yaam var m? Yzyllardr insanlarn zihnini megul eden bu soruya yant aramak iin baka gezegenlere gnderilen sondalar, yldzlar, hatta gkadalar arasndaki boluu tarayan teleskoplar devrede. Biri NASA tarafndan (*), tekiyse zel bir kurulua hazrlanan (**) bu iki site, meraknz gidermeye alyor. NASAnn sitesindeki AstroVenture interaktif blmde renciler, uzayda yaamn tohumlarn atabiliyor, teki siteye girerek de baka dnyalar yaama uygun hale getirebiliyorsunuz. (*)www.astrobiology.arc.nasa.gov (**)www.astrobiology.com

imagine.gsfc.nasa.gov

Hubblen "Gzlerinden" Evren

Smithsonian Enstitsnn online Hubble Uzay Teleskopu sergisi, nefes kesici resimlerin yansra, bir yldzn yaam dngs ve 1994 ylnda ShoemakerLevy Kuyrukluyldznn Jpitera arpn canlandran ksa videolar da ieriyor. Sitede ayrca emektar uzay teleskopunun 1996 ylnda 300 deiik filtreyle ekilmi 350 grnty birletirerek oluturduu ve evrenin 12 milyar yl nceki durumunu gsteren "Hubble Derin Uzay" grntleriyle grntnn merkezinden bytlm rnekleri izleyebilirsiniz. Evrenin srekli genilediini kefeden Amerikal gkbilimci Edwin Hubblen adn tayan teleskopun gkbilime ve kozmolojiye yapt katklar byk. Ancak, 2009 ylnda yerini alacak olan Yeni Kuak Uzay Teleskopu 1000 kez daha duyarl olup, bir bilimadamnn deyiiyle "n olmad yeri bile grecek".

http://hstexhibit.stsci.edu/
Aralk 2004 3 BLM ve TEKNK

Gkbilim
Uzay Albm
Fotoraf da usta hani!..Eh, ii yapan Hubble Uzay Teleskopu olduktan sonra size geriye yaslanp elinizdeki bilgisayar faresinin tuunu tklamak ve her karede hayallere dalmak kalyor. Bir uzay gemisindesiniz ve ekrannzda her an evrenin bir baka ilgin kesi beliriyor. Yatmadan nce

Meteor Galerisi
mutlaka ziyaret edilmesi gereken bir site. Ara d yryler ska bildirilen bir durum olduu iin, emniyet kemeri ile kendinizi yataa skca balamanz, akllca bir nlem. Sabahlar Dnyann yerekimine yeniden adapte olmay kolaylatrmak iin ryanzda arada srada egzersiz yapabilirsiniz. http://heritage.stsci.edu/gallery/ga llery.html

Yarn havann ak m, yoksa yamurlu mu olacan, gnn en yksek ve en dk scaklklarn tahmin eden, rzgar hzlarn ve ynlerini belirtip frtnalar konusunda uyarlarda bulunan bilim dalna neden "meteoroloji" diyoruz dndnz m? Nedeni bir alkanlk. 1400l yllarda "kayan yldzlar"n yansra, tm atmosferik olgulara, yani rzgara, yamura, doluya, gkkuana, kuzey klarna, imee hep meteor denirmi. Meteor szcnn yalnzca uzaydan gelen madde topaklarn betimlemesiyse ancak son 150 yllk bir olgu. Amerikan Meteor Derneinin hem amatr, hem de profesyonel gkyz gzlemcilerine hitap eden Web sayfas etkileyici grntler, meteor olaylaryla ilgili kaytlar, gzlemcilere yol gsterici bilgilerin yansra, sradan ve zellikle atetopu denen parlak meteorlarn ilgili kurumlara bildirilmesi iin formlar ieriyor. Gary Kronks tarafndan hazrlanm benzer bir siteye verilen link araclyla meteor yamurlar konusunda bilgi ve gzlem yntemlerine eriebilirsiniz. Sitenin baka blmlerinde meteorlarn izlenme yntemleri (rnein meteorun geride brakt iyonlam hava izini inceleyen radyo salm yntemi) ve meteorlarn sat n tayfndan hznn belirlenmesi gibi teknik bilgilere ulaabilirsiniz.

www.amsmeteors.org

Korku Filmi Sevenlere Evrene Kulak Verelim

Geen saylarmzdan birinde sizi Dnyamz dinleyebileceiniz bir sitemize gtrmtk. Dinleyenlerin pek bir ey anlamam olmas muhtemel. tiraf edelim ki tat olmak iin de biraz avangard zevklere sahip olmak gerekli. Czrtdan, hrtdan, alalp ykselen slk seslerinden holanacaksnz. Oysa ngilterede bulunan Jodrell Bank Gzlemevindeki radyoteleskop size baka sesler dinletmeye hazr. Siteyi ziyaret edenler, dev bir yldzn patlama art bir ntron yldznn arksn duyacaklar. Ama bu kez de sorun monotonluk. Evrendeki divamz yalnzca bildii tek notay sylyor. Hem de dnyann en hassas saatlerinden daha hassas bir metronom dakikliiyle. Site yalnzca ritm dknlerine hitap etmiyor. steyen gzlemevinin tarihini, yrtlmekte olan aratrmalar da izleyebiliyor, ntron yldzlar, spernova patlamalar, evrenin hangi hzla genilediini belirlememize yardmc olan ktleekimsel mercekler hakknda bilgi edinebiliyor. http://www.jb.man.ac.uk/~pulsar/Education/Sounds/sounds.html

Herhalde uzay programlar denince akla en azndan komumuz gezegenler geldiinden, Dnyamzn hemen yanna pek gz atmamz. Oysa, gezegenimize tehlikeli bir biimde yaklama potansiyelinde olan en az 2500 gkta belirlenmi durumda. Aslnda biraz teknik olan, ve en azndan ileri amatr dzeyde gkbilim bilgisi gerektiren bu site, yine de korkulu d grmek isteyenlerin gezinmek isteyecekleri bir yer. newton.dm.unipi.it/neodys

BLM ve TEKNK

Aralk 2004

Gkbilim
imdiye kadar en ustaca hazrlanm en ierikli, en teknik ve en etkileyici bilim sitelerinden Novada aklnza gelebilen hemen her bilim dalnda gncel konular, uzmanlarca yazlm ksa ama doyurucu metinler ve online olarak izleyebileceiniz filmlerle anlatlyor. rnein, grece yakn (3000 kyl mesafede) patlayacak dev bir yldzdan gelen gama nlarnn dnyamza neler yapacan Death Star adl keye tklayarak, sitede vurguland gibi cesaretiniz varsa okuyabilir, ya da sicim kuramnn temel retilerini, Elegant Universe adl popler fizik kitabndan birbirini izleyen toplam sekiz film seansyla renebilirsiniz. okca vakit ayrmanz gereken, haftalar hatta aylar boyu izleyebileceiniz doyulmaz bir site. http://www.pbs.org/wgbh/nova

Grntl Bilgi Hazinesi

Yine Merhaba Mars

1997 yaznda NASAnn Marsa indirdii, bir skateboard boyutlarndaki Sojourner robot arac, ana sondas Pathfinder yaknlarnda yapt gezintilerin, boyundan byk kayalar incelemek iin yapt kahramanca mcadelenin grntleriyle bizleri televizyon ekranlarna mhlamt. ler yolunda giderse, nmzdeki gnlerde Sojournerin byk abisi Spirit (bir golf arabas boyutlarnda) gezegen yzeyine inmi olacak. Aracn su ve yaam izleri aramak iin Gusev Kraterinde yapaca gezintilerin grntlerini 4-25 Ocak tarihleri arasnda proje mhendisleriyle syleiler ve uzmanlarca verilen bilgiler eliinde aadaki sitede izleyebilirsiniz. www.exploratorium.edu/mars

Gne Sisteminde Gezinti

Bizde baharn gelip gelmedii pheli ama, Gne Sisteminin ss Satrnn gney yarmkresi 7 yl srecek yaz mevsimine girdi bile. Scaklklar, kavurucu 180 Cye ykselmi durumda. teki gezegen komularmz da merak ediyorsanz, NASAnn hazrlad bu fotoraf dergisine girip, nefes kesici grntlerle birlikte doyurucu aklamalar izleyebilirsiniz. http://photojournal.jpl.nasa.gov/

Bir Bilene Sorun.

Hayr, bu o deil. Konu da siyaset deil, gkbilim. Byle olunca da insann merakna gem vurmak olanakl deil. Kimi Vensn gerek rengini merak ediyor, kimi karanlk maddeden yapl gezegenler ve gkadalar olup olmadn? Soruyu yazyorsunuz, astronomi master rencilerinden kurulu ekip yantlyor. Tabii, yapacaz dedilerse hemen de dememiler!

Yantn gelmesi bir haftay bulabiliyor. imdiye kadar yantlanan yzlerce soruyu da inceleyip gkbilim kltrnz artryorsunuz. rnein, yzeyden baklnca Vensn scaktan eriyen kayalarnn rengi kzl. Ama, gezegenin byk lde sera gazlarndan oluan atmosferi olduka youn ve yanstc. Binaenaleyh, Dnyadan bakldnde gezegen sar-beyaz renkte grnyor. curious.astro.cornell.edu/index.php
BLM ve TEKNK

Aralk 2004 5

Gkbilim
Elmas Yzn Peinde
Elmas yzkler, parmaklarmzda olmasa bile kuyumcu vitrinlerinde grmeye altmz eyler. Ama bir tr var ki, insana mrnde bir kere grebilmek ksmet olur ya da olmaz. Bu yzklerin en grkemlisi, tam Gne tutulmas , yani Ayn Gnei tmyle perdelemesi sonunda, yldzmz Ayn glgesinden syrlmaya balad an ortaya kyor. Tam Gne tutulmalar, her yl farkl yerlerden izleniyor. 1999 ylnda lkemizden de izlenen tutulma, bu yl Aralk aynda Gney Afrika

Gkten Ta Yaarsa...
Neyse ki hatr saylr olanlar pek sk gelmiyor ziyaretimize. Ama aplar bir kilometre ve zeri olan, Gne Sisteminin oluumundan arta kalan bu kaya paralarnn ya da buzdan kuyrukluyldzlarn sk sk yaknmzdan gemesi de yreklerimizi hoplatmyor deil. i kadercilie brakp tevekklle beklemek yerine, gezegenimizdeki ya da bir parasndaki canllarn nasl yok olacan hesaplamak isteyenler, bu site sayesinde meraklarn giderebilirler. arpacak gktann ap, arl, arpma as, arpt yerin younluu (buz, su, kaya vb.) gibisinden verileri girerek asteroidinizin yapaca zarar peinen renebiliyorsunuz. www.lpl.arizona.edu/impacteffects

ve Avustralyadan izlenebilecek. Fred Espanak tarafndan hazrlanm bu NASA sitesi, getiimiz 1951 ylndan bu yana gereklemi tam tutulmalarn izledii yolla, 2050 ylna kadarki tutulmalarn ne zaman ve nereden izlenebileceini haritalar zerinde gsteriyor. Sitede olaanst tutulma grntlerinin yansra, uzak tarihteki (r: Homerosun Odyssey adl eserinde szn ettii) tutulmalar da tantlyor.

Gremediimiz Evren

Gne Sisteminde Gezinti

sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/eclipse.html NASAnn Jet tki Laboratuvarnca hazrlanan sitede Gne Sistemimizde sanal bir gezintiye kyoruz. Site, sanal gezgine karde gezegenlerimiz ve uydularna istedii adan ve yaknlktan bakma olana salyor. Haritalar kesine tklarsanz, rnein, Marsn yzeyine zoom yapabiliyorsunuz. Resim (art) kesiyse, isterseniz sizi Neptnn mavi bulutlarnn hemen zerine tayabiliyor. space.jpl.nasa.gov
BLM ve TEKNK

plak gzle ya da optik teleskoplarla, elektromanyetik tayfn ancak snrl bir aralktaki dalga boylarn grebiliyoruz. Oysa evren daha farkl dalga boylarndaki grntleri de ekleyince evrenin resmi daha da gzelleiyor. NASAnn hazrlad bu sitede ite tayfn gama blgesinden, radyoya kadar, optik aralk dnda kalan dalga boylarnda gkyzn izleyebilirsiniz. Site, amatrden profesyonele kadar eitli dzeydeki gzlemciler iin hazrlanm arayzler ieriyor. Neye bakmak istediinizi iaretlemeniz yeterli.Arkanza yaslanp seyredin... http://skyview.gsfc.nasa.gov/

Aralk 2004

Gkbilim
Zaten devasa llerde bir gkbilim atlas, getiimiz ay iinde boyutlarn iki katna kard. 200 gkbilimcinin gece gkyznn drtte birinin haritasn karmak iin alt Sloan Saysal Gkyz Taramas adl projenin ynetimi, ikinci veri paketini aklad. Buna paket demek ne kadar garip geliyorsa, anta, denk, katar demek de bir o kadar garip. nk 38 milyon yldz, gkada ya da kuasarla ilgili yer ve parlaklk lmleri, daha nce aklanm olan 50 milyon gkcismine ait veriye eklendi. Ayrca, toplam 88 milyon gkcisminden 300.000 kadarnn da k tayflar ve krmzya kayma dzeyleri veriliyor. yi gzlemler!... www.sdss.org/DR2

Evreni Tanmak steyene (Ve de Vakti Bol Olana)

Kuiper Kua
Neptnn yrngesinin dnda yaklak 100 km apnda en az 70.000 kaya paras, hemen her yl gkbilimciler iin yeni srprizler getiriyor. Bunlardan bazlarnn ap neredeyse Gne Sisteminin 9. gezegeni saylan Pltonunkine yakn. Aslnda Pltonun da bir Kuiper Kua Cismi olduu yolundaki gr, son yllarda yaygnlk kazanm durumda. Sitede bu gizemli cisimler hakknda ayrntl bilgilere ulaabiliyorsunuz. www.ifa.hawaii.edu/faculty/jewitt/kb.html

Uzay ocuklar

Marsta Hava Raporu

"Boucu toz bulutlar yarn da blgede etkinliini srdrecek ve hava scaklklar normalin 20 derece zerinde seyredecek". Neyse ki bu moral bozucu meteoroloji haberlerini dinleyen bizler deil, 30-40 yl sonra Marsta kurulabilecek kk kolonilerdeki astronotlar olacak. Hazirandan bu yana, scakl yzeyde hapseden

muazzam toz frtnalarndan biri, gezegenin neredeyse tmn rtm durumda. Mars kaifi uydusundan alnan kzlalt lmleri deerlendiren bu site, toz bulutunun geliimini hareketli grntlerle ziyaretilere izletiyor. Marsta son 20 yln en byk toz frtnas, kendi gezegenimizdeki kresel snma olgusuna da k tutabilir. http://tes.la.asu.edu/

"Her yatan ocuklar" iin NASA tarafndan hazrlanm sitede sanal bir Gne ve gezegenler turuna kabilir, ya da Marsa konacak gelecek arala adnz kzl gezegene gnderebilirsiniz. sterseniz uzay bilimleriyle ilgili haberleri gzden geirebilir, interaktif dersleri izleyebilir ya da linkler araclyla uzay aratrmalar iin yardmlarnz bekleyen kurululara ulaabilirsiniz. retmenler de, konularn daha iyi anlatabilmek iin yararl malzemeler salayabilirler. spacekids.hq.nasa.gov uzak gkadalarda meydana gelmi ve amatrlerce ya da profesyonel gkbilimcilerce belirlenmi ok sayda spernovann etelesini tutuyor. Sitede ayrca 40 cmlik teleskopuyla evinin arka bahesinden 36 spernova kefetmi olan Avustralyal papaz Robert Evans gibi amatr gkbilimciliin pirleri de tantlyor. www.supernovae.net/isn.htm
BLM ve TEKNK

Spernova Nbeti
Spernovalarn, dev yldzlarn ksa mrlerini noktalayan muazzam patlamalar olduunu hepimiz biliyoruz. Peki, bu patlamalarn pek ounun amatr gkbilimciler tarafndan kefedildiini? Bir fabrika muhasebecisi, bir sigortac ve bir kamyon ofrnce kurulan Uluslararas Spernova A,

Aralk 2004 7

Gkbilim
ek Bakalm!...
yi de, bu seyyar fotofotoraf, dn salonlarnsalonlarnda almyor. stelik sper kalitedeki kamerakameralar ve kantlanm ustaustalna karlk sizden papara da istemiyor. DnyaDnyada byle ey olmaz! didiyorsanz haklsnz. Bizim fotofotoraf Marsta. Daha dorusu komkomu gezegenin evresinde dolandolanyor ve keskin gzleriyle yzeydeyzeydeki en ince ayrntlar bile grngrntleyebiliyor. Szn ettiimiz, Mars Yrnge Kameras (MOC) adl teknoloji harikas. Site, size Marsta istediiniz yerin grntgrntlenmesi olana salyor. Ancak, ktye kullanm olaslolasln da gznnde tutarak, nerilerin ciddi olmas uyarlarn da defalarca tekrarlyor. Tabii bununbununla da kalmayp, eitli kukurallar getiriyor. rnein, istediiniz alann daha nce grntlenmemi olmas gegerekiyor. stediiniz yerin koordikoordinatlarn, siteye kaydolduktan sonra eriebileceiniz haritalarda belirliyorsunuz. nerdiiniz yerin grntsn neden istediinizi ve bunun yararn da ikna edici biimde yazmanz gerekiyor. www.msss.com/plan/intro

Gne Dediimiz Yldz

Trilyonlarca benzeri arasnda ok zel bir yeri var. Bize yaam salyor. Dolaysyla biraz daha iyi tannmaya hakk var. NASA da bu grte olduundan, her gn yenilenen fotoraflar, aklamalar, son derece ustaca hazrlanm animasyonlar (r. Gne lekesine seyahat ya da ta katmanndan atlan bir madde bulutunun Dnyaya erimesi) ve aklayc izimlerle Gneimizi iiyle dyla bize gsteriyor. ds9.ssl.berkeley.edu/viewer/flash

Sk sk ziyaret ediyoruz, ama evimizi ve komularmz iyi tanmamz gerek. Bu sitede de Gne ve gezegenleriyle ilgili en yeni bilgilere, grntlere, gezegenlerin hareketiyle ilgili izimlere ulaabiliyorsunuz. Merakls, komularmzn ve aylarnn mitolojideki yerini de renebilir. www.seds.org/billa/tnp

Gne Sistemi

Sanal Gne Sistemi

te size ok sayda oku olan bir site daha: ok iyi tasarlanm, ok retici, ok elendirici ve vgye deer ok sayda baka zellik. Gne sistemini tanmaya, nce temel gkbilim kurslaryla balyorsunuz. Ama, yle skc cinsinden deil. Kendiniz deneyerek, grerek. rnek: Gnein bykln istediiniz lee ayarlayn, sonra gezegenlerin ve teki gkcisimlerinin o lekteki byklklerini izleyin. Ya da evrenin yan bir yla indirin ve bugne kadar ne kadar zaman getiini renin (tabii ki 1 yl), ama daha ileri gidelim; rnein dnyamz ne zaman kavrulacak, renmek istemez misiniz. Sitede baka dersler de var? sterseniz, Gne Sistemimizin iinden yle knden ya da bynden bir serseri yldz geince o dzenli yrnge dairelerinin ne hale geldiini, dokuz gezegen kardeten hangilerinin yuvay terkedeceini renin. sterseniz, gezegenimiz evresinde dolanmakta olan gkcisimlerinin hangi yl bize ne kadar yaklaacan seyredin, isterseniz de gktalarnn
BLM ve TEKNK

inden bir yldz gemesi halinde, Gne Sistemimizin alaca ekillerden biri

hzlar, ktleleri gibi deerlerle oynayp yrngelerini deitirin. Profesyonel gkbilimciler de denklemlerdeki deerleri deitirerek sonulardaki deiimleri izleyebilirler. janus.astro.umd.edu

Aralk 2004

Gkbilim

Evrende iddet
Dinginliine, sessizliine hayran kalp, dalp gittiiniz gkyz, aslnda New Yorkun arka sokaklarndan daha tehlikeli bir iddet yuvas. Zaten byk bir patlamayla ortaya km olan evren, arpan gkadalar, patlayan yldzlar, doymak bilmez karadeliklerle fokur fokur kaynayan bir kazan. Tennessee niversitesi gkbilimcilerinden Mike Guidrynin hazrlad, animasyonlar ve nefes kesici fotoraflarla donatlm site, gkyzndeki iddeti ekrannza getiriyor. Bu site (*) bir astronomiye giri dersi (**) ile birlikte sunulmak zere hazrlanm. * csep10.phys.utk.edu/guidry/violence/index.html ** csep10.phys.utk.edu/astr162/lect/index.html Viking mitolojisinde Kuzey Iklar (Aurora Borealis) lmllerin dnyasn tanrlarn kat sgarda balayan kpr olarak tanmlanrm. imdiyse kutba yakn kuzey enlemlerde ortaya kan bu grkemli ve gizemli klarn, dnyann manyetik alanna yakalanm elektrik ykl paracklarca oluturulduunu biliyoruz. Yine de bunlarn gzellii, gerekle gerekst arasnda bir kpr kuruyor. www.northern-lights.no

Evrenin Doum lklar

Virginia niversitesinden Mark Whittle, Byk Patlamay kendi kulaklaryla dinlemek istemi. Bunun iin de evrenin ilk genlik yllarnn karmaasn seslere dntrmenin bir yolunu bulmu. Yapt, evrenden kopya ekmek. Whittle, ilk n evrene yayld ann fosil izi olan kozmik mikrodalga fon nmndaki ok kk dalgalanmalar alm. Bunlar uzayda ses dalgalaryla ayn anlama gelen basn dalgalar. Aratrmac, evren geniledike bu frekanslarn alaca deerleri hesaplam, sonra tnlarna, insan iitme eiine girebilecek ekilde 50 oktav ilave etmi. Sonuta, evrenin balangcndan, eitli duraklara kadar uzanan 10dan fazla ses kayd ortaya km. www.astro.virginia.edu/~dmw8f

Kuzey Iklar

Baka Dnyalar
Bir zamanlar kendimizi yalnz sanrdk. Oysa gzlem aralarmz gelitike, yldzlarn evrelerinin gremediimiz gezegenlerle dolu olduunu anladk. Geri bunlar henz dorudan izlenemiyor, ama evresinde dolandklar yldzn dn hareketi zerinde yaptklar etkiler, varlklarn, byklklerini, ana yldzlarna olan uzaklklarn ele veriyor. Bu yntemlerle gkbilimciler imdiye kadar Gne yaknlarndaki blgede yer alan yldzlarn evresinde dnen 80 kadar gezegen belirlediler. Ancak bunlarn hemen hepsi, bizimkinden ok farkl dnyalar. ou gazdan oluan ve ktlece Jpiterden de byk devler. Kimi yldzna ok yakn bir

yrngede dnp kavruluyor, kimisi de ok uzakta, yaam barndramayacak kadar souk bir boluk iinde dolanyor. Yldz oluturan gaz ve toz bulutunun iinde doup, daha sonra ktleekimi etkisiyle kendi kardelerince uzayn boluuna atlp avare dolaan gezegenler de var. NASAnn Jet tki Laboratuvarnca hazrlanan Yeni Dnyalar Atlasnda bu gezegenlerin 50den fazlas hakknda temel bilgilere, gezegenden oluan Upsilon Andromedae sistemindeki yrnge dinamiini gsteren animasyonlara eriebilir, Hawaiideki ikiz Keck teleskoplarna sanal bir gezi yapabilirsiniz. http://planetquest.jpl.nasa.gov/
BLM ve TEKNK

Aralk 2004 9

Gkbilim
NASAya Yardm Eder misiniz?

Kim istemez ki?.. Aslnda yaplacak ey yle astronomi bilgisi falan gerektirmiyor. Biraz dikkatli olacaksnz, gzleriniz de biraz keskin olacak, yeter. O halde NASAnn "clickworkers" (tklayclar) ordusuna katlabilirsiniz. Heveslilerden oluan ordunun yapt, NASAnn Ames Aratrma Merkezindeki aratrmaclara yardmc olmak. Gnll yardmc kullanmann yararn lmek iin balatlan pilot projeye katlanlar, 1970li ve 1980li yllarda Mars yrngesine gnderilen Viking uzay aralarnn salad grntleri tarayarak zerlerindeki kraterleri, yenilik ve eskilik derecelerine gre snflandryorlar. Bu yardm, NASA aratrmaclarn normalde aylar sren tarama zahmetinden kurtaryor. Geen 17 Kasmda balatldndan bu yana Mars Tklayclar, 200 000 krateri tanmlam ve bunlardan 60 000ini snflandrmlar. Amatrlerin kard iin kalitesi de, uzmanlarnkinden aa kalmyormu. Projenin baarsndan umutlanan NASA grevlileri, halen Mars yrngesindeki uzay aracndan salanan yksek znrlkteki fotoraflarn da proje kapsamna alnabileceini sylyorlar. http://clickworkers.arc.nasa.gov/top

Gne Sistemini Tanyalm

Bata Mars olmak zere karde gezegenlerimizle ilgili haberlerin neredeyse yamur gibi yad u gnlerde Gne Sistemimize daha yakndan bir gz atmakta yarar var. NASA tarafndan hazrlanan bu sitede Gne Sistemini oluturan i ve d gezegenlerin herbiri hakknda ayrntl bilgilerle, merak ettiiniz sorularn yaptlarn buluyorsunuz. rnein, gelecek ay Gnein nnden geerken izleyeceimiz Vensn neden atmosferinin son derece seyrek olduunu (yzey scaklnn ykseklii, atmosferin byk ksmnn uzaya kamasna yol ayor) ya da Uransn ekseninin neden yatay olduunu (byk olaslkla, heybetli bir gkcismiyle arpma sonucu) reniyorsunuz. Siteyi tkabasa dolduran fotoraf, animasyon ve videolarn yansra, uzayn fethinin 60 yl zerindeki nemli duraklar da anmsyorsunuz. solarsystem.nasa.gov

NASAdan Fotoraf Albm

Uzayn kefinin yarm yzyl aan servenini kapsayan sitede NASA arivlerinden 1000i akn yksek znrlkte fotoraf bulacaksnz. Koleksiyon, en eski roket deneylerinin siyah-beyaz grntlerinden, arpan gkadalarn Hubble Uzay Teleskopunca alnm nefes kesen grntlerine kadar uzanyor. Gkcisimlerinin grntlerinin yan sra, arivde eski bir Nazi subayyken ABDnin roket programnn bana geip Ayn fethini gerekletiren Wernher von Braun ve 1969 ylnda Aya ilk ayak basan astronot Neil Armstrong gibi nllerin fotoraflarn da bulacaksnz. Grin.hq.nasa.gov
BLM ve TEKNK 10 Aralk 2004

Kozmoloji
Hawkingle Kozmoloji
Zamann Ksa Tarihi, belki de dnyann en popler kozmoloji kitab. oumuzun bilimle tanmasna vesile olan eser. Yazarn da hepimiz tanyoruz: Ender bir hastaln hareketsizletirip koltua, ve d dnyayla temas iin zel bir bilgisayara mahkum ettii nl fiziki. Stephen Hawkingi karadeliklerle ilgili almalarndan, gl ktleekimleriyle bile hapsedebilen bu kozmik canavarlarn srlarn aklamasyla, bunlarn aslnda dklarn kantlamasyla tanyoruz. Peki, bu dahinin sylediklerine, bunlarla ne anlatmak istediklerine daha yakndan bakmak istemez misiniz? stelik linklere tklayarak Hawkingin son yllardaki konferans zetlerine, kozmosla ilgili yeni dncelerine eriebilecek, isterseniz salk durumunu renebilecek, hatta kendisine e-posta gnderebileceksiniz. www.hawking.org.uk

Popler Evrenbilim
Evrende ne olup bittii, bilimle ilgilenen herkesin eninde sonunda yant arad en temel sorulardan biri. California niversitesi (Los Angeles) aratrmaclarnn katklaryla hazrlanan bu kozmoloji sitesi, ite bu sorulara yant vermeye alyor. Sitenin bir blmnde kozmoloji, lise matematii dzeyinde anlatlrken, en ilgin blmlerinden bir de ska sorulan sorular (FAQS). Hepimizin akln kurcalayan, ama ya doru drst soramadmz,

Evrenin pi
Giderek taraftar toplayan bir kurama gre evren, tandmz boyutlarn dnda ek boyutlarn oluturduu bir uzay zaman iinde titreip duran akl almaz kklkteki sicim, halka ya da zar biimli cisimlerden oluuyor. Sicim kuramna gre tandmz paracklar, bu sicimlerin farkl titreim biimlerinden baka bir ey deil. Sicimler, doann bir trl zdeletirilemeyen temel kuvvetlerini aklayabilecek tek kuram olma iddiasnda. Site iki dzeyde bilgi ieriyor. Hem profesyoneller iin, hem de Stephen Hawkingin Zamann Ksa Tarihi adl kitabn okuyarak fizie gei yapanlar iin. Sitede sicim kuramclaryla syleiler de yer alyor. www.superstringtheory.com.

ya da doru drst yant bulamadmz sorularn pek ou, bakalar tarafndan sorulmu ya da yantlanm olarak karmza geliyor. Ayrca kozmolojik uzaklklarla, genel grelilik kuramyla ve garip ngrleriyle ilgili kelerde sizi bekliyor. www.astro.ucla.edu/~wright/cosmolog.htm

10larla Evrenimiz
Biraz klasikleti, ama her zaman zevkle izlenen, makro ve mikro-evren denince soyut saylarn yapamadn gerekletirerek, altmzn ok dndaki lekleri zihnimizde kolayca canlandrmamza yardmc olan bir site. Metrenin 10luk katlar ya da kesirleriyle evrende bykten ke doru (isterseniz tersi) bir yolculuk. Ancak son duraklar sizleri yanltmasn. Yolculuun balangcndaki gkadadan, evrenin usuz bucaksz boluklarna dalm 200 milyar kadar bulunduu sanlyor. Kkteki yolculuumuz da (imdilik) ntron ya da protonlarn iindeki "muazzam

10 metre

22

1 milyon k yl

10 metre

-14

10 fermi

boluklarda" birbirine balanan kuarklara kadar sryor. http://micro.magnet.fsu.edu/primer/java/scienceopticsu/powersof10/index.html

Aralk 2004 11 BLM ve TEKNK

Matematik
Uzay Balesi
Gne birden yok olsa, gezegenlere ne olur? Byk olaslkla yava yava uzaya dalrlar, ama Gne Sisteminin dzenli, periyodik yollar izleyerek bir arada kalmas olasl da yok deil. Son iki yldr gkbilim kuramcs olsun, matematiki olsun, aratrmaclar yldzsz gezegen sistemlerinin saysz yrnge modelleriyle urayorlar. Bu iki site, bir dans andrdklar iin koreografi diye adlandrlan bu olas yrnge biimlerini basit animasyonlarn yardmyla aklyor. Birinci site (*) Java appletleri yardmyla, saylar 99u bulan gezegeni ieren sistemler de dahil olmak zere ok sayda gkcisminin uzaydaki dans admlarn animasyonlarla gsteriyor. kinci siteyse (**) Amerikan Matematik Derneinin Matematikte Yenilikler adl web sitesi. Profesyonel merakllar, daha karmak koreografileri, temellerindeki matematikle birlikte bu siteden izleyebilirler. * www.soe.ucsc.edu/~charlie/3body ** www.ams.org/new-in-math/coverorbits

Sabitlerimizi Bilelim
Matematikte ve e gibi saylar, matematiki Steven Finche gre yalnzca say ya da diziler olmayp matematiin yapsn ortaya koyan aralar. Hazrlad web sitesinde de tannm tannmam 100den fazla sabitin nasl elde edildii gsteriliyor. rnein bunlardan bir tanesi, 2,21953 deeriyle ifade edilen tanan kanape sabiti. Bir baka deyile, sabit genilikte bir koridorun dirseinden geebilecek en geni iki boyutlu eklin alan. Site yneticisi, matematik sabitler konusunda daha bilinmesi gereken noktalar bulunduuna iaret ederek matematikseverlerden siteye nerileriyle katkda bulunmalarn istiyor. pauillac.inria.fr/algo/bsolve/constant/con stant.html

Erds Numaranz Ka?

Paul Erds (1913-1996), 1500den fazla eser ve makale brakm olan bir Macar matematik dehas. Dolaysyla matematikilerin onun nnden biraz da kendilerine bulamasn istemeleri doal. Oakland niversitesinden (ABD) Jerry Grossman, bu abalar sistemletirmek istemi ve bir Erds Numaras Projesi gelitirmi. Bu sayede kimin dehasnn Erdsnkne daha yakn olduu kolayca belirlenebiliyor. lt, yaymlanm makaleler. Erdsn Erds Numaras 0, kendisiyle birlikte makale yaymlam 500 matematikimnin numaralarysa 1. Bu 500 kiiyle daha sonra

ayn esere imza koymu olanlarsa 2 numara alyorlar ve liste byle uzuyor. Siteyi ziyaret edenler Erdse kendi yaknlk derecelerini hesaplayabilirler ya da hangi numarada kimlerin bulunduunu renebilirler. rnein, daha Windowsun bir d olmaktan teye gemedii 1979 ylnda yaymlanm bir makalenin yazarlar arasnda bulunan Bill Gates, Erdsn 4. dereceden yakn. Bu arada uyank davranrsanz sralamada ilerleyebilirsiniz. rnein, getiimiz nisan aynda bir kii, aralarnda Erdse daha yakn bir matematikinin de bulunduu bir alma ekibinde yeralabilme hakkn, nternetteki bir ak artrma sitesinde 1000 dolarn zerinde para deyerek satn alm. www.oakland.edu/enp

Byk Saylara Ne Denir?

Hadi trilyonlar telaffuza altk, ama i 15li rakamlara (katrilyonlara) gelince oumuz bocalarz. Hele bir tesini bilen fazla yoktur. Oysa saylarn sonu yok. yi ki bir yardmcmz var. Bilgisayar uzman Landon Curt Noll, kiisel sayfasnda, rnein bir kyl iindeki in saysnn (372.469.737.190.393.701) nasl okunacan size sylyor. Yapacanz ey, rakamlar yazmak, okunuu ekrana geliyor. sterseniz uluslararas kullanmyla, isterseniz de Avrupa ya da ngiliz kullanmyla. Hatta imdi Goldbach tahmininin kant iin konan dl nedeniyle pek revata olan asal saylarn listesini de bulabilirsiniz. imdilik bilinen en byk asal say 26.972.593 -1 ya da sitenin size syleyecei gibi drt sescentnovemnonaginmilliasescentdoquinquagintilyon ve aynsnn 46,5 megabyte tutarnda tekrar.
www.isthe.com/chongo/tech/math/number/number.html

Saylar Byynce
Bu ayn ksmetlisi, matematikiler. Kendilerine verdiimiz de bir kalklatr. Ama piyasada bulamayacaklarndan. stelik bedava. Kulunuzun matematik bilgisi, yaptklarn anlatmaya elvermiyor, ama garip sembolleri vb, byk ve nemli hesaplarda kullanldn gsteriyor. rnein, integraller ve daha neler, neler... http://world.std.com/~reinhold/BigNu mCalc.html

95443332 23233434 34344545 65656567 67678785 44433443 4444

nine sexdecillion, five hundred forty four quindecillion, three hundred thirty three quattuordecillion, two hundred twenty three tredecillion, two hundred thirty three dodecillion, four hundred thirty four undecillion,

three hundred forty three decillion, four hundred forty five nonillion, four hundred fifty six octillion, five hundred sixty five septillion, six hundred fifty six sextillion, seven hundred sixty seven quintillion, six hundred seventy eight quadrillion,

seven hundred eighty five trillion, four hundred forty four billion, three hundred thirty four million, four hundred thirty four thousand, four hundred forty four

BLM ve TEKNK 12 Aralk 2004

Matematik
Matematiin zlmemi Bilmeceleri
Fermatnn Son Teoremi 1994 ylnda zld. Ama bu demek deil ki, matematik dnyasnda herey tkrnda. Daha zlmemi ynla bilmece var. Geri Goldbach Tahmininin basit nermesine (ikiden byk her ift say, iki asal saynn toplamdr) aldanp 1 milyon dolar dln peine den binlerce kii, boylarnn lsn aldlar. Gene de, matematiki olmayanlarn bile kolayca anlayabildii ama ispat gerektiren varsaymlar az deil. rnein, 3x + 1 tahmini: Bir say aln ve eer iftse, ikiye bln; ama tek sayysa , le arpp bir ekleyin. Tahmine gre hangi sayy alrsanz aln, sonunda elinizde 1 rakam kalacaktr. Bu da basit grnyor deil mi? Gelgelelim bu tahmini de, birbirine sokulmu armadillolar, su dolu hendeklerden kalasla nasl geilebilecei, ormandan en ksa srede nasl klabilecei gibi ok daha basit olanlarn da ispatlayabilen kmam. Alkanlk yapma tehlikesini gze alan matematikseverlerin dikkatine sunulur.
www.mathsoft.com/asolve

niversitelilere Matematik Kurslar

Sitenin ad: JOMA (Journal of Online Mathematics and Its Applications nternet Matematii ve Uygulamalar Dergisi). Amac: Dnyann her yerinde matematik deyince tir tir titreyen milyonlarca "matefobik" niversite rencisine, Carl Friedrich Gaussun deyiiyle "bilimlerin kraliesini" tantmak. Aralar: Her dzeyde niversite matematii iin tasarlanm nternet temelli retim aralar. Derginin ilk says, kalkls ncesi ve kalkls matematii iin interaktif renme aralarna ayrlm. renci, bunlar araclyla, rnein bir erinin altndaki alan ya da tilki ve tavan trnden avc-kurban modelleriyle ilgili denklemleri grafik haline getirebiliyor. Ayrca JOMA, bu animasyon gibisinden, hiperboloid denen bir dizi yzeyin, tantc formldeki tek bir parametrenin deimesiyle hep birlikte geirdii evrimi gsteren ilgin grafikler de sergiliyor. Sitenin kurucusu ve yneticisi olan Duke niversitesinden David A. Smith "matematikilerin yalnzca beyinleriyle grebildiklerini, bakalar bilgisayar aralar sayesinde gzleriyle grebiliyorlar" diyor. Smith, her birka ayda bir sanal derginin yeni bir saysn karmay hedefliyor.
www.joma.org

Matematiin Muhteem Dn
Bir ansiklopediyle giritii hukuk savan kaybederek bir yl nce nternetten ekilen MathWorld, (*) matematikle ilgili akla gelebilecek her eyi kapsayan zengin yelpazesiyle yeniden karnzda. 10.000den fazla konu ve bavuru kaynaklarna link. Hareketli grafikler ve Java pencereleri. Bu matematik sitesinin paras olduu Eric Weisssteinn Bilim Hazinelerine (**) bir gz atmakta da yarar var. (*) mathworld.wolfram.com (**) www.treasure-troves.com

Sinemada Matematik
Her ne kadar matematikiler biz sradan lmller topluluunun ok dnda olsalar da, arada bir elenmek onlarn da hakk! Eh, bizim iin onca ey yaptklarna gre onlar gldrmek grevi de bizlere dyor tabii. Daha dorusu Hollywood yapmclarna...
http://world.std.com/~reinhold/mathmovies.html

Matematik Bilmeceleri

Tabii bata, zlememi matematik problemleri. rnein, Rapunzelin kaleden kurtulup hendei gemek iin 3 mlik iki tahtas olunca, geebilecei en geni hendei hesaplamak kolay. Ama, tahta says artnca i atallayor. Sitede her dzeyde matematik merakllar iin ilgin bilgiler var. rnein, bildiinizden ok daha fazla matematik sabit, tarihesiyle birlikte aklanyor. www.mathsoft.com/asolve
Aralk 2004 13 BLM ve TEKNK

Teknoloji
Teknoloji Pazar
Bir aratrmacsnz ve sizce yeri yerinden oynatacak bir bulu yaptnz. Ama aratrmalarnz ilerletmek iin para gerekli. Ya da buluunuzu yaama geirip be kuru para kazanmak istiyorsunuz. Gazetelere ilan verseniz kimse ciddiye almaz, ya da gvenmez. O halde ne yapacaksnz? Yapacanz ey, buluunuzun tantmn Avrupa Birlii Komisyonunca desteklenen Teknoloji Pazar sitesine gndermek. Sitenin amac, bulular tantarak ticari irketleri, yatrmclar ya da projelere destek salayabilecek teki kurulu ve kiileri, daha ileri aratrmalar, pazarlama ya da retim iin parasal destek salamaya yneltmek. Ayrca buluular, kendi aralarnda ya da potansiyel sponsorlarla bilgi alveriinde de bulunabiliyorlar. imdiye kadar site, biyoloji, tp, enerji, evre, telekomnikasyon ve sanayi teknolojisi alanlarnda 95 projeyi tantm. Destek bekleyen projeler arasnda Avrupada deli dana hastal tayan hayvanlarn llerinden enerji elde edilmesi, hayvanlarda salmonella hastal bulunup bulunmadn gsteren bir tan kiti ve daha aerodinamik helikopter gvde tasarmlar yer alyor. Sitenin avantaj, projenin sergilenmesi iin cret alnmamas ve fotoraf ya da annenizin kzlk soyad, en sevmediiniz meyve vb. trnden kiisel bilgiler istenmemesi... www.cordis.lu/marketplace

eride Biri mi Var?

Hamile olup olmadn bilmek, bir kadn iin ok nemli bir sorun. imdi eczanelerden aldnz ucuz tan kitleriyle bu sorunun yant birka dakika iinde gvenilir biimde ortaya kyor. Ancak biyolojinin ve vcut kimyasnn bilinmedii eski alarda ok farkl yntemlerle hamilelik testleri uygulanyordu. ABD Ulusal Salk Enstitleri (Bizde Salk Bakanlna karlk gelen kurum) tarafndan hazrlanm nce Mavi izgi Thin Blue Line adl tarih sitesinde eski alarda uygulanan ilgin tan yntemlerini, hamile kalma srecinin biyolojisi konulu bilgiler ile birlikte izleyebilirsiniz. rnein, Eski Msrda kullanlan arpa, buday taneleri ve idrarla hamileliin ve doacak ocuun cinsiyetinin belirlenmesi ynteminin bugn de %70 orannda doru sonu verdiini reniyoruz. http://www.history.nih.gov/exhibits/thinblueline/

Gkdelen kertme
Devasa binalar yalnzca ina etmek deil, ortadan kaldrmak da ilim gerektiriyor. Bu iin tartlmaz piri de, PROTEC adl Amerikan irketi. Firma yetkilileri bu sitede iin inceliklerini resimler ve videolarla anlatyorlar. Tabii, bu meslekte rekor, 11 Eyll 2001 gn New Yorktaki Dnya Ticaret Merkezinin ikiz kulelerini intihar dallaryla yerle bir eden fanatik terristlere geti. Sitede, bu mhendislik harikas binalarn nasl olup da bu kadar ksa sre iinde ktyle ilgili sorular ve cevaplarn da bulacaksnz. www.implosionworld.com
BLM ve TEKNK 14 Aralk 2004

nsan Gl Aralar
Bu sitedeki aralarla ilgilenenlerin tembel olma gibi bir lksleri yok. Planlarn ya da kendilerini greceiniz aralarn her biri, kol ya da bacak gcyle alyor. rnek mi istersiniz? Motoru insan olan bir uak. Ya da kanat rparak uan bir "ornithopter". Dnyann her yanndan mhendislerce gnderilen, yaratc tasarmda ara planlar, bir gn gezegenimizi, temiz, huzurlu ve grltsz bir yere dntrebilir. Sitede ayrca bu mekanik harikalarnn test videolarn izleyebilir, insan gl aralar iin giriilen hz rekoru giriimlerini renebilirsiniz.
www.ihpva.org

Teknoloji
Bilim Tarihinden Aralar
Mekanik saatler olmadan geceleyin zaman nasl anlarsnz? 15. yzyl bilimadamlar sorunu noktrnel denen aygt gelitirerek zmler. Bu, stste konmu disklerden oluan, zaman yldzlar ve Ayn hareketlerini izleyerek belirlemeye yarayan bir aygt. Oxford niversitesi Bilim Tarihi Mzesiyle, Hollanda, ngiltere ve talyada ayr mzenin ibirliiyle kurulan Epact sitesinde, 1600 ylndan nce kullanlm 520 adet bilimsel ara, grntleri ve nasl kullanldklarn anlatan teknik aklamalarla tantlyor. rnein, noktrnelin tek kusuru, bulutlu gecelerde pek ie yaramamasym. www.mhs.ox.ac.uk/epact

Aramada Kolaylk
Bu yeni arama motorunun zellii, iini bakalarn altrarak yapmas. rnein, siz pencereye bir konu yazyorsunuz; KartOO nce Google, Hotbot vb, gibi bilinen arama motorlarn devreye sokuyor ve ierii ayn olan siteleri birbirine balayan bir kavram haritas oluturuyor. Siz de haritada ki anahtar kelimelerin zerine tklayarak, arama ilemini odaklam oluyorsunuz. www.kartoo.com

Parmak Hesab Yetmeyince...

Tarihi Kaytlar

Gramofonlar Betamax projeksiyon makineleri, sekiz eritli teyp bantlar, dev mikrofonlar, srayla plastik leen, kova karlnda eskicilere verildi, bir ksmnn yolu oradan antikac dkkanlarna ulat, daha kk bir ksm da mzelere. Bu tr mzelerin says da ok fazla deil history.acusd.edu/gen/recording/notes.html

ve her yerde bulunmuyor. Ama bu siteyle, oturduunuz yerden ses ve grnt kayt teknolojisinin geliim macerasn, Thomas Edisonun 1877 ylnda insan sesini ilk kaydediinden, bugnn dev IMAX filmlerine kadar izleyebilirsiniz

Basit bir hatann neye mal olabileceini, isterseniz NASAya sorun. 87 milyon dolar diyecektir. Yani, Marsa aklan klim Gzlemcisi adl yrnge aracnn fiyat. Hata, grevlilerini ngiliz kuvvet birimlerini metrik lye evirmeyi unutmalar. Siz de planlarn izdiiniz binann olmas gerekenin te biri ykseklikte ina edilmi olduunu grmek istemiyorsanz bu evrim sitesini ziyaret edin. Yaklak 5.000 uzunluk, scaklk, arlk, hz, hacim, zaman, g ve daha aklnza ne gelirse onun birimi, ngiliz sisteminden metrik sisteme, metrik sistemden ngiliz sistemine, ya da metrikten metrie evrilmek iin komutunuzu bekliyor. www.onlineconversion.com
Aralk 2004 15 BLM ve TEKNK