DNYA KLASIKLERI DIZISI: 23

TOTEM ve TABU
Bu ki tabin hazirl anmasinda TOTEM VE TABU'nun MEB Al man Kl asi kl eri Di zi si ndeki 1.
baskisi temel al inmi ve evi ri di l i gnmz Trkesi ne uyarl anmilir.
Yayina hazirl ayan: Egemen Berkz
Di zgi : Yenign Haber Ajansi Basin ve YayinciIik A.$.
Baski: agda MatbaaciIik YayinciIik Ltd. $ti .
Aral ik 1998
SIGMUND FREUD
TOTEM ve TABU
evi ren: Ni yazi Berkes
C
Cumhuri yeti mi zi n 75. yiIi cokusuyl a...
Hmani zma ruhunu anl ama ve duymada i lk aama, i nsan varl iginin en somut anl atini
ol an sanat yapitl arinin beni msenmesi di r. Sanat dal l ari i i nde edebi yat, bu anl atinin
dnce gel eri en zengi n ol anidir. Bunun i i ndi r ki bi r ul usun, di ger ul usl arin
edebi yatl arini kendi di l i nde, daha dogrusu kendi dncesi nde yi nel emesi ; zek ve
anl ama gcn o yapitl ar oraninda artirmasi, canl andirmasi ve yeni den yaratmasi
demekti r. Ite evi ri etki nl igi ni , bi z, bu bakimdan neml i ve uygarl ik davamiz i i n etki l i
saymaktayiz. Zeksinin her yzn bu trl yapitl arin her trl sne dndrebi l mi
ul usl arda dnceni n en si l i nmez araci ol an yazi ve onun mi mari si demek ol an
edebi yatin, btn ki tl eni n ruhuna kadar i l eyen ve si nen bi r etki si vardir. Bu etki ni n bi rey
ve topl um zeri nde ayni ol masi, zamanda ve meknda btn sinirl ari del i p aacak bi r
sagl aml ik ve yayginl igi gsteri r. Hangi ulusun ki tapl igi bu ynde zengi nse o ul us,
uygarl ik dnyasinda daha yksek bi r dnce dzeyi nde demekti r. Bu bakimdan evi ri
etki nl i gi ni si steml i ve di kkatl i bi r bi i mde ynetmek, onun geni l emesi ne, i l erl emesi ne
hi zmet etmekti r. Bu yol da bi l gi ve emekl eri ni esi rgemeyen Trk aydinl aria kran
duyuyorum. Onl arin abal ariyl a be yil i i nde, hi degi l se, devl et el i yl e yz ci l tl i k, zel
gi ri i ml eri n abasi ve yi ne devl eti n yardiniyl a, onun drt be kati byk ol mak zere
zengi n bi r evi ri ki tapliginiz ol acaktir. zel l i kl e Trk di l i ni n bu emekl erden el de edecegi
byk yarari dnp de i mdi den evi ri etki nl i gi ne yakin i l gi ve sevgi duymamak,
hi bi r Trk okurunun eli nde degi l di r. 23 Hazi ran 1941.
Mi l l i Egi ti m Bakani
Hasan l i Ycel
SUNU$
Cumhuri yet'l e bal ayan Trk Aydinl anma Devri mi 'nde, dnya kl asi kl eri ni n Hasan l i
Ycel ncl gnde di l i mi ze evri l mesi ni n, kukusuz neml i payi vardir.
Cumhuri yet gazetesi ol arak, Cumhuri yeti mi zi n 75. yiIinda, bu etki nl igi yi nel eyerek, Trk
okuruna bi r "Aydinl anma Ki tapl igi'' kazandirmak i stedi k.
Bu erevede, 1940'l i yil l ardan bal ayarak Mi l l i Egi ti m Bakanl igi'nca yayinl anan dnya
kl asi kl eri ni n en neml i l eri ni yayinl iyoruz.
Cumhuri yet
TOTEM VE TABU
BLM I
ILKELLERIN "ENSEST'' KORKUSU
Il kel i nsani, gei rmi ol dugu gel i i m evrel eri yl e taniyoruz; yani bi z i l kel i bi ze birakmi
ol dugu cansiz anitl ar ve aral arl a, sanatiyl a, di nsel ve masal si, efsanevi ve dsel
ykl eri yl e, yaam zeri ne dncel eri ne i l i ki n bi ze ya dogrudan dogruya ya da dol ayl i
yol dan gel en bi l gi l erl e ve sonu ol arak bi zi m bugnk detl eri mi zde arta kal mi bi r
durumda yaayan dnce bi i ml eri yl e taniiiz. stel i k bi r anl amda o hl bi zi m
agdainizdir, yl e ki msel er vardir ki , bi z onl ari hl kendi mi zden ok i l kel i nsana daha
yakin sayariz ve onl arda eski i nsanin dogrudan dogruya asil l arini ve temsi l ci l eri ni
seebi l i ri z. Vahi ve yari vahi dedi gi mi z i nsanl ar hakkinda byl ece bi r yargida
bul unabi l i ri z. Onl arin ruh yaaminin bi zi m i i n zel bi r nemi vardir; nk onl arin ruh
yaaminda kendi gel i i mi mi zi n iyi korunmu i l k evresi ni bul uyoruz.
Bu varsayim dogruysa, etnografyanin bi ze grettigi "i l kel i nsan psi kol oji si '' i l e psi kanal i z
aralirmal arinin bi ze gretti gi "nevrozl ul arin psi kol oji si '' arasinda yapil acak bi r
karil alirma bi rok benzer noktayi ortaya ikaracak ve az ok bi l di gi mi z konul ari
aydinl atacaktir.
Gerek i , gerekse di nedenl erden tr bu karil alirma i i n etnografyacil ar tarafindan
en geri ve en i l kel ol arak gsteril ecek boyl ari aliyorum: Bugne kadar en arkai k ve baka
yerl erde bul unmayan zel l i kl eri hayvanl ar dergi si nde bi l e sakl ami ol an en yeni
anakaranin, yani Avustral ya'nin yerl i l eri ni sei yorum.
Avustral ya yerl i l eri en yakin komul ari ol an Mel anezyal il ar, Poli nezyal il ar ve
Mal ayal il arl a ne bedence, ne de di l ce i l i i kl i k gstermeyen ayri bi r budun sayiIiyor.
Bunl ar ev ya da kal ici kul bel er yapmasini bi l mez, tarim bi l mezl er, kpekten baka evci l
hayvanl ari da yoktur. Hatta ml ek yapmasini bi l e bi l mezl er. Sal t avl adikl ari hayvan
etl eri yl e ve topragi kazarak ikardikl ari kkl erl e yaarl ar. Kral l ari ya da bakanl ari yoktur.
Tm topl ul ukl ar i l gi l i sorunl ar yaIil ar mecli si nde kararl aliiiIir. Bunl ar arasinda yksek
varl ikl ara tapmak bi i mi nde bi r di n ol dugu syl enemez. Suyun kitl igindan dol ayi en kati
yaam koul l ariyl a savamak zorunda ol an Avustral ya'nin i bl gel eri ndeki boyl ari, kiyi
bl gel eri nde yaayanl ardan daha i l kel grnyor.
El bette bu zaval l i ipl ak yamyaml arin, ci nsel yaaml arinda bi zi m kendi dncel eri mi z
bakinindan ahl akl i ol mal arini ya da ci nsel drtl eri ni byk l de sinirl amal arini
bekl eyemeyi z. Bununl a bi rl ikte yakin akraba arasinda ci nsel il i ki de bul unmak yani
"ensest''(*) yapmaktan kainmak konusunda bunl arin en ti ti z zeni ve en byk i ddeti
gstermeyi grev saydikl arini da greni yoruz. Gerekte bu i nsanl arin btn topl umsal
rgtl enmesi bu amaca hi zmet edi yor gi bi ya da onun el de edi l mesi yl e i l gil i bi r duruma
geti ri l mi gi bi grnyor.
Avustral yal il ar arasinda totemi zm si stemi btn di nsel ve topl umsal kuruml arin yeri ni
al maktadir. Avustral ya boyl ari kk kk bi rtakim kl anl ara ayril milir. Bunl arin her
bi ri kendi totemi ni n adini al ir. yl eyse totem nedi r? Kural ol arak yenebi l en, zararsiz ya
da tehl i kel i ve korkun bi r hayvan, ender ol arak da bi r bi tki ya da (yagmur, su gi bi ) bi r
doga varl igidir. Totemi n btn kl anl a zel bi r i l i ki si vardir. Totem her eyden nce
kl anin atasidir. Iki nci si , kl anin koruyucu ruhu ya da gzeteni di r, kl an hal kina g
zamanl arda yol gsteri r, ocukl arini dai ma tanir ve korur. Bunun i i n, totemdal ar
toteml eri ni l drmemek ya da ona zarar vermemek, onun eti ni yememek ya da ondan
herhangi bi r bi i mde yararl anmamak konusunda kutsal bi r bor al tindadir. Bu yasagin
herhangi bi r bi i mde ignenmesi otomati k ol arak cezal andiiiIir. Bi r totemi n zel l igi
yal nizca tek bi r hayvanin ya da bi r varl igin i i nde degi l , trn btn yel eri nde gi zli di r.
Zaman zaman l enl er yapiIir ve burada totemdal ar bi rtakim trenl i dansl arl a
toteml eri ni n hareketl eri ni ve zel l i kl eri ni temsi l eder ya da onl ara yknr.
Toteme bagIi ol ma durumu, ya anne tarafindan ya da baba tarafindan el de edil i r. Totemi n
anne tarafindan geme durumunun, baba tarafindan gemesi nden nce ve daha eski
ol masi ol asidir. Bi r toteme bagIiIik, Avustral yal inin btn di ger topl umsal grevl eri ni n
temel i ni ol uturur. Bi r yandan boy bagl arinin, di ger yandan da kan akrabal ikl arinin
stnde bi r eydi r. (1)
Totem bi r topraga ya da yere bagIi degi l di r. Ayni totemi n yel eri bi rbi ri nden ayri ol arak
ve di ger toteml ere bagIi ki msel erl e dosta yaarl ar. (2)
$i mdi psi kanali zi n i l gi si ni eken totemi zm si stemi ni n zel l i kl eri ni el e al al im. Totemi n
bul undugu hemen her yerde ayni zamanda u yasa da vardir: Ayni toteme bagIi ol anl ar
bi rbi rl eri yl e ci nsel i l i ki de bul unamaz, bi rbi rl eri yl e evl enemezl er. Bu, toteml e bi rl i kte
ekzogami denen kural in da bul undugunu gsteri yor.
Bu i ddetl i yasak ok di kkate deger bi r eydi r. Bunun, totemi n i erigi nden ve
zel l i kl eri nden grendigi mi z eyl erl e mantiksal bi r i l gi si yoktur. Yani onun totemi zm
si stemi ne nasil gi rdigi ni anl ayamayiz. Onun i i n bazi bi l gi nl eri n bal angita ekzogami ni n
gerek kken, gerekse anl am ynnden totemi zml e hi bi r i l gi si ol madigini, fakat
evl enmeyl e i l gi l i sinirl amal arin bunu zorunlu kil masi zeri ne sonradan ona ekl endigi ni
kabul etmel eri ne amamak gereki r. Ne ol ursa ol sun, totemi zml e ekzogami arasinda bi r
i l gi vardir ve bu da ok gl dr.
Bu yasagin anl amini tartiarak anl amaya al ial im.
(a) Bu yasagin i gnenmesi , diger totem yasakl arinda (rnegi n totem ol an hayvanin
l drl mesi nde) oldugu gi bi otomati k ol arak cezal andiiil makl a birakil miyor, btn
topl umu tehdi t eden bi r tehl i keden ya da herkesi n zeri ne gel ecek ol an bi r gnahtan
kurtul mak sorunuymuasina btn boy tarafindan i ddetle bunun c al iniyor. Frazer'i n
ki tabindan al inacak bi rka tmce (3) bu gi bi gnahl arin bi zi m bugnk l l eri mi ze gre
ol duka ahl akdii ol an bu vahi l er tarafindan nasil karil andigini gstermeye yeter. Frazer
yl e der: "Avustral ya'da yasak ol an bi r kl ana bagIi bi ri yl e ci nsel i l i ki ni n cezasi dai ma
l mdr. Kadin i ster ayni yerl i topl ul uktan olsun, i ster baka bi r boydan kaiiil mi ol sun,
nemi yoktur; onu karisi ol arak kul l anan sul u ve kadin kl an arkadal ari tarafindan
l drl ebi li r. Bazi ol ayl arda bel i rl i bi r zaman i i n el e gemekten kurtul ursa su
unutul abi l i r. Yeni Gney Gal 'de Ta-ta-thi boyunda grl en ender ol ayl arda erkek
l drl r, fakat kadin yal nizca l dresi ye dvl r ya da mizrakl anir ya da her i ki si
bi rden yapiIir. Kadini bsbtn l drmemeni n nedeni , onl ara gre, kadinin zorl anmi
ol ma ol asiIigidir. Hatta gel i p gei ci akl arda bi l e kl an yasakl ari en korkun eyl er ol arak
dnl r ve l ml e cezal andiiiIir.'' (Howi tt)
(b) ocuk dogurmayl a sonul anmayan sevi mel er i i n de ayni i ddetl i cezanin veri l mesi
aisindan, bu yasakl arin uygul amayl a i l gi l i nedenl erl e konmu ol masini kabul etmeye
ol anak yoktur.
(c) Totem kal ilim yol uyl a geti gi ve evl enmekl e degimedi gi i i n, rnegi n anne tarafindan
gemesi durumunda yasagin sonul ari kol ayl ikl a anl ail abi r. rnegi n erkek kl ana
Kanguruyl a bagIiysa ve Emu totemi nden bi r kadinl a evl eni rse, kiz ve ogl an btn
ocukl ar Emu ol ur. Totem yasasina gre, kendi si gi bi Emu ol an annesi ve kiz kardei yl e
yasak ol an ci nsel i l i ki de bul unmasi byl e bi r evl enmeyl e dogan bi r ogul i i n
ol anaksizdir. (4)
(d) Fakat ekzogamiyl e bagIi ol an totemi n daha baka sonul ari da ol dugunu anl amak i i n
bi raz di kkat yeter. Yani bu durumda ama, anne ya da kiz kardel erl e ci nsel i l i ki ni n
yasak edi l mesi nden fazl a bi r eydi r. Bu, ayni zamanda erkegi n kendi topl ul uguna bagIi
kadinl arl a ve dol ayisiyl a kendi si yl e kan akrabal igi bul unmayan bi rok kadinl a da ci nsel
i l i ki de bul unmasini, bu kadinl arin hepsi ni kan akrabal ariymi gi bi saymakl a
ol anaksizl aliiir. Uygar ul usl arda buna benzer eyl eri ok aan bu korkun yasagin
psi kol oji k nedenl eri i l k bakita aik degi l di r. Bi zi m anl ayabi l di gi mi z, bu yasakta totem
ol an hayvanin ata ol duguna gerekten i nanil digidir. Ayni totemden gel mi ol an herkes
kan akrabasidir, yani bi r ail edendir ve bu ai l ede en uzak akrabal ik derecel eri bi l e ci nsel
i l i ki ye kesi n bi r engel ol arak taninmilir. Byl ece bu i l kel l er gerek kan akrabal igi yeri ne
totem akrabal igini koyarak bi zi m i yi ce anl ayamadiginiz bi r zel l i kl e kariik ol an "ensest''
i stegi ne kari deri n bi r korku ya da duyarl iIik gsteri yorl ar. Fakat bu i ki tr akrabal ik
arasindaki karitl igi fazl a bytmeyel i m ve totem yasakl arinin gerek "ensest''i zel bi r
durum ol arak i erdigi ni akl inizda tutal im.
Bi r toteme bagIi ol an bi r topl ul ugun nasil ol up da kk ai l e yeri ne geti gi bi r bi l mecedi r.
Bunun zm totemi n kendi si ni n aikl amasina bagIidir. Ci nsel i l i ki ni n evl i l i k sinirl arini
aan bi r zgrl k erevesi nde ol uu kan akrabal iginin ayni zamanda "ensest''i ne kadar
nne gei l emez bi r duruma geti recegi ni dnrsek, "ensest'' yasaginin ai l e bagl arinin
yeri ne kl an bagl arini gei rdi gi ni varsayabi li ri z. yl eyse, Avustral yal il arin detl eri ni n,
bazi topl umsal duruml arda ve bayraml arda bi r erkegi n, yasal ei ol masi bakinindan bi r
kadin zeri nde sahi p ol dugu kayitsiz artsiz kocal ik hakkinin i gnenebi l ecegi ni kabul
etti gi ni kaydetmek gereki r.
Gerek bu boyl arin, gerekse di ger bi rok toteml i budunun di l i , kukusuz bununl a i l gil i bi r
zel l i k gsteri r. Akrabal igi gstermek i i n kul l andikl ari kavraml ar i ki bi rey arasindaki
akrabal igi degi l , bi reyl e topl ul ugun arasindaki i l i ki yi gz nnde tutmaktadir. Bunl ar L.
H. Morgan'in anl atiina gre "sinifl andirmaci'' (cl assi fi catory) akrabal ik si stemi yl e
i l gi l i di r. Yani bi r adam yal nizca kendi si ni dnyaya geti ren adama "baba'' demez; boyun
kural l arina gre, annesi yl e evl enebi l ecek ve bunun i i n kendi si ne baba ol abi l ecek btn
erkekl ere de baba der. Bunun gibi, yal nizca kendi si ni doguran kadina "anne'' demez; boy
yasal arina gre kendi anasi ol abi l ecek btn kadinl ara da anne der. Yal nizca z anne ve
babanin ocukl ari ol anl ara "karde'' ya da "kiz karde'' demekl e kal maz, anne ve baba
topl ul ugundaki herkesi n ocukl arina da karde der, vb. Onun i i n i ki Avustral yal inin
bi rbi ri ne verdi gi akrabal ik i si ml eri , bi zi m di l i mi zdeki det zere, zorunl u ol arak
aral arindaki bi r kan akrabal igini gstermez. Maddi i l i ki den ok topl umsal i l i ki l eri
anl atir. Bu sinifl andirmaci si stemi n anahtarini bel ki de kk ocukl uk agl arinda
bul abi l i ri z. Bu agl arda ocukl ar anne ve babal arinin kadin ve erkek ahbapl arina da
"amca'' ya da "teyze'' demeye al iliiiIir. Ayni eyi "frres en Apoll on'' ya da "soeurs en
Chri st'' deni l di gi zaman egreti l emel i bi r anl amda syl enmi ol arak da gryoruz.
Bi ze bu kadar gari p grnen bu dil al ikanl iginin aikl anmasi, rahi p L. Fi son'un
"topl ul uk evl il i gi '' dedi gi eyi n, yani bi rden fazl a erkegi n bi rden fazl a kadin zeri nde
kocalik hakl arina sahi p ol dugu evl i l i k bi i mi ni n bi r artigi ve i zi ol arak bakarsak
basi tl emi ol ur. Bu tr evl i l i kten dogan ocukl ar ayni anneden dogmadikl ari hal de
bi rbi rl eri ne karde ve topl ul ugun btn erkekl eri ne de baba gzyl e bakar.
Bi rok yazar, rnegi n Edward Westermarck, Hi story of Human Marri age adl i yapilinda
(2. basini: 1902) topl ul uk evl il i gi ni n varl igindan ikaril an sonul ara i ti raz edi yorsa da,
Avustral ya hakkinda en yetki l i ki msel er sinifl andirmaci akrabal ik deyi l eri ni n topl ul uk
evl i l i gi zamanindan kal ma ol dugunda birl ei yorl ar. Spencer ve Gi l l en'e gre (5), topl ul uk
evl i l i gi ni n bi r bi i mi bugn Urabunna ve Di eri boyl ari arasinda vardir. Onun i i n
topl ul uk evl i l i gi bu budunl ar arasinda bi reysel evl i l i kten ncedi r ve di l ve detl er
zeri nde bel i rgi n i zl er birakmadan ortadan kal kmamilir. Fakat bi reysel evl i l i k yeri ne
topl ul uk evl i l i gi ni koyarsak, o zaman bu budunl ar arasinda grdgmz "ensest''
korkusunun neden bu kadar sert ol dugunu anl ayabi l i ri z. Totem ekzogami si , yani kl ana
bagIi ol an bi reyl er arasindaki ci nsel bi rl emeni n yasak edi l mesi , topl ul uk "ensest''i ni n
nne gemek i i n en i yi are ol arak grnyor ve byl ece totem ekzogami si , asil nedeni n
duragan ve uzun bi r artigi ol mu ol uyor. Avustral ya vahi l eri arasindaki evl enme
yasakl arinin nedenl eri ni anl adiginizi sanmakl a bi rl i kte gerek duruml arda ok airtici
ol an ve i l k bakita anl ail mayan bi rok kariikl igi daha grenmek zorundayiz. nk
Avustral ya'da totem yasagindan baka yasak gstermeyen pek az boy vardir. ogu,
evl i l i k sinifl ari ya da fratri denen i ki paraya ayril acak bi i mde kurul mutur. Bu evl enme
kmel eri ni n her bi ri diaridan evl eni r, yani ekzogamdir ve totem topl ul ukl arinin ogunu
i eri r. Genel li kl e bu evl enme kmel eri ni n her bi ri de yi ne i ki i ki ncil sinifa ya da i ki nci l
fratri ye ayril milir ve btn boy byl e drt sinifa ayril mi ol uyor demekti r. Bu bi i mde
i ki ncil sinifl ar, fratri l erl e totem kmel eri arasinda kal maktadir.
yl eyse Avustral ya boyl arinin kurul uunun ti pi k ve ogu kez kariik ol an emasini u
bi i mde gsterebi l i ri z:
a ve b fratri l eri c, d ve e, f i ki nci l fratri l eri ne ve bunl ar da on i ki totem topl ul uguna ayriIir.
Her topl ul uk ekzogamdir. (6) c i ki nci l sinifi e i l e e ve d i ki nci l sinifi f i l e ekzogram bi r
bi rl i k ol uturur. Bu dzeni n baarisi ya da egi l i mi ortadadir: Evl eni l ecek ki msel eri n
sei mi ni n ya da ci nsel l i k zgrl gnn al anini sinirl amaya yarar. Eger yal nizca bu on i ki
totem topl ul ugu ol saydi, her topl ul ukta ayni sayida i nsan ol dugunu tasarl ayarak bi r
topl ul ugun her yesi seecekl eri boyun kadinl arinin 11/ 12'si ni al abi l ecekti . Iki fratri ni n
ol masi bu sayiyi 6/ 12' ye, yani 1/ 2' ye i ndi ri yor. a totemi ni n bi r erkegi ancak 1.
topl ul uktan 6. topl ul uga kadarki topl ul ukl ardan bi r kadinl a evl enebi l ecekti . Iki i ki nci l
sinifin araya gi rmesi yl e seme 3/ 12' ye, yani 1/ 4' e i ni yor. a totemi nden bi r erkegi n
ancak 4., 5. ve 6. toteml erden bir kadinl a evl enebi l mesi gereki yor. Evl enme sinifl arinin
(bunl ardan bazi boyl arda seki z kadari bul unmutur) tari hsel i l i ki l eri tmyl e
aydinl anmi degi l di r. Bi z yal nizca bu dzenlemel eri n totem ekzogami si gibi ayni amaci
ve hatta daha fazl asini el de etmeye al iligini gryoruz. Fakat totem ekzogami si nasil
ol dugunu ki mseni n bi l medi gi bi r bi i mde ol uan kutsal bi r yasa, yani teden beri
sregel en bi r det ol dugu hal de, evl enme sinifl ari i ki nci l dagiIiml ari ve bu dagiIiml arl a
i l gi l i bi rok koul uyl a deta bel i rli bi r ama gzeti l erek yapil mi gi bi , hatta bel ki de
totemi n etki si ni n snmekte ol dugu bi r sirada "ensest''i yasak etme grevi ni yapmak i i n
bi l i nl i ve bi l e bi l e yapil mi bi r eymi gi bi gzkyor. Totem si stemi , bi l di gi mi z gi bi ,
boyun di ger btn topl umsal grevl eri ni n ve ahl aksal sinirl amal arinin temel i ol dugu
hal de, fratri l eri n nemi genel l i kl e evl eni l ecek ki mseni n sei mi ni n dzenl enmesi
kesi nl eti ri l di gi zaman sona eri yor.
Evl enme si stemi ni n sinifl ara ayril masi yntemi , daha sonraki gel i i mi nde dogal ve
topl ul uk-i i "ensest''i yasakl amakl a sinirl i kal mami, erkek ve kiz kardel er arasinda
dai ma varol agel en yasakl amayi karde ocuklarina dek geni l eten ve karde ocukl ari i i n
de manevi akrabal ik derecel eri i cat etmi ol an Katol i k Ki l i sesi 'ni n yaptigi gi bi , daha uzak
ama ayni topl ul uga bagIi akrabal ar arasinda da evl enmeyi yasak etmi ti r. (7)
Evl enme sinifl arinin kkeni ni ve anl amini bel i rl emek i i n yapil an ok apraik ve
sonusuz tartimaya dal manin ya da bu sinifl arin totemi zml e i l i ki si ni i ncel emeye
gi ri meni n bi ze bi r yarari yoktur. Bi zi m amaciniz i i n, gerek Avustral yal il arin, gerekse
di ger i l kel l eri n "ensest''e engel ol mak i i n byk bi r aba harcadikl arini gstermek
yeterl i di r. (8) Il kel l eri n "i nsani gnaha i ten nefsi n batan ikarmal ari"na bel ki de bi zden
daha fazl a maruz kal dikl ari ve bu yzden kendi l eri ni ondan daha di kkatli korumal ari
gerekti gi i i n "ensest''e kari bi zden daha duyarl i davranmak zorunda kaldikl arini
syl eyebi l i ri z.
Fakat bu i nsanl arin "ensest'' korkusu, her eyden nce bi r topl ul uga bagIi bi reyl er
arasinda ci nsel i l i ki ye engel ol mak i i n kurul mu gi bi gzken bu kuruml ari
ol uturmakl a kal mamaktadir. Bu i l i ki l eri n diinda, bi reyi n bi zdeki anl amiyl a yakin ol an
akrabal arina kari nasil davranacagini bel i rl eyen bi rtakim "detl er'' daha vardir. Bu
detl eri n de hemen hemen di nsel kural l ar kadar i ddetl i etkil eri vardir. Ki mseni n
onl ardan kuku duymaya asl a hakki yoktur. Bu detl ere "sakinma ya da kainma''
detl eri di yebi l i ri z. Bunl ar Avustral ya'nin toteml i budunl arinin diinda baka budunl arda
da vardir. Fakat bi z burada da okura ok sayidaki gereten ancak bi r i ki rnek vermekl e
yeti necegi z.
Mel anezya'da, ogul l arin kendi annel eri ve kiz kardel eri yl e i l i ki l eri ni bel i rl emede bu gi bi
sinirl ayici yasakl arin byk bi r rol vardir. rnegi n Yeni Hebri d Adal arindan Lepers
Adasi'nda ogl an ocuk annesi ni n evi ni bel i rl i bi r yata birakir ve kendi yainda bul unan
di ger ogl anl arl a bi rl i kte ayri bi r kul bede yaar, orada uyur ve yer. Yemek i stemek i i n
annesi ni n evi ne ugrayabi l i r; fakat kiz kardei evdeyse yemek yemeden uzakl aip gi tmek
zorundadir. Eger diarda kiz kardei ne rasl arsa kizin kamasi, yzn evi rmesi ya da
kendi ni bi r yere sakl amasi gereki r. Ogl an kum zeri nde kiz kardei ni n ayak i zl eri ni
tanirsa, bu i zl eri n arkasindan gi demez, kiz da erkek kardei ni n i zi nden gi demez. Ogl an
kiz kardei ni n adini agzina bi l e al amaz, hatta onun adinin bi r parasini ol uturan
herhangi bi r szcg bi l e kul l anmaktan sakinir. Yeni yetmel i k treni yl e bal ayan bu
sakinma, btn bi r yaam boyunca i ddetl e gzeti l i r. Anneyl e ogul arasindaki sakinma
yal a bi rl i kte artar ve genel l i kl e anne tarafindan daha da zorunl udur. Anne ogl una
yi yecek geti rdigi zaman onu ogl una kendi el iyl e veremez, yal nizca ogl unun nne koyar.
Bi rbi rl eri yl e ana-ogul gi bi konumaz, resmi konuurl ar. Erkek ve kiz karde karil alikl ari
zaman kiz al iIiga kaar ve ogl an baini ona evi rmeden geer gi der. (9)
Yeni Bri tanya'da Gazell a Yarimadasi'nda bi r kiz evl endi gi andan bal ayarak erkek
kardei yl e konuamaz, onun adini agzina al amaz, adini ancak bir si mgeyl e anl atir. (10)
Yeni Meckl enburg'ta karde ocukl ari da kiz ve erkek kardel eri n bagIi ol dugu ayni
kural l ara bagIidir. Onl ar da bi rbi rl eri ne yakl aamaz, bi rbi rl eri ni n el i ni sikamaz,
bi rbi rl eri ne armaganl ar veremez, bi rbi rl eri ne ancak be on adim uzaktan sesl enebi l i rl er.
Bi r kiz kardel e ci nsel i l i ki de bul unma suunun cezasi asil mak yol uyl a l mdr. (11)
Bu ka g kural l ari zel l i kl e Fi ji Adal arinda i ddetl i di r ve burada yal nizca kan
bakinindan kiz kardel eri kapsamakl a kal maz, ayni zamanda topl ul uk bakinindan kiz
karde ol arak grl enl eri de i i ne al ir. Bu vahi l eri n, andiginiz yasak akrabal ardan ol an
ki msel erl e bi rtakim kutsal orji l er yaparak cinsel i l i ki de bul unmal ari ail acak bi r ol ay
ol arak gzkmekl e bi rl i kte, buna amaktansa bu ci nsel kama detl eri yl e taban tabana
karit gzken bu ol ayi, sz konusu ci nsel yasagi aikl amak i i n kul l anabi l i ri z. (12)
Sumatra'daki Battal ar arasinda bu kama kural l ari btn yakin akrabal ari kapsar.
rnegi n bi r Battal inin bi r topl antida kendi kiz kardei yl e bi rl i kte bul unmasi ol anaksizdir.
Bi r erkek karde bakal arinin da hazir bul undugu bi r yerde bi l e kiz kardei yl e bi rl i kte
bul unmaktan bi r hayl i rahatsizl ik duyar. Iki sinden bi ri si eve gel i rse, di geri evden ikmayi
yegl er. Bunun gi bi , bi r baba evde kiziyl a, bi r anne de ogl uyl a bi rl i kte yal niz kal maz. Bu
detl eri bi ze anl atan Fel emenkl i mi syoner, onl ari zl erek hakl i grmek zorunda
ol dugunu da bel i rti yor. Bu i nsanl ar ba baa kal an bi r kadinl a bi r erkegi n kesi nl i kl e aiii
bi r yakinl iga gi recekl eri ni kuku duymaksizin kabul etti kl eri nden ve aral arinda kan bagi
bul unan ki msel eri n ci nsel i l iki de bul unmasindan her tr ktl gn dogacagini
dndkl eri nden dol ayi bu gi bi yasakl arl a nefsi n bu ayartmal arindan kurtul manin
mmkn ol acagina i naniyorl ar. (13)
Afri ka'da Del agoa Krfezi 'nde Barongol ar arasinda bal diza, yani karinin kiz kardei ne
kari ok i ddetl i bi r sakinganl ikl a davraniIir. Bi r ki mse kendi si i i n ok tehl i kel i ol an bu
akrabaya rasgel di gi nde, ondan di kkatl e kaar. Onunl a ayni kaptan yemek yemeye cesaret
edemez, onunl a ancak utanarak konuur, kul besi ne gi remez ve onu ancak ti trek bi r sesl e
sel aml ar. (14)
Ingi l i z Dogu Afri kasi'nda Akamba ya da Wakamba Adasi'nda herkesi n daha sik
karil aabi l ecegi bi r kama kural i geerl i di r. Bu kural a gre, bi r kiz yeni yetmeli k ve
evl enme agl arinda, babasindan kamak zorundadir. Babasina yol da rasgel i rse kendi si ni
hemen bi r yere sakl ar. Babasinin yanina oturmaya asl a yel tenmez. Evl eni nceye kadar bu
bi i mde davranir. Fakat evl endi kten sonra babasiyl a topl umsal i l i ki l eri tmyl e
zgrl ei r. (15)
Uygar ul usl ar i i n de ok i l gi eki ci ol an ve bi rok yerde bul unan, ok i ddetli bi r sakinma
konusu daha vardir ki , o da damatl a kaynana arasindaki topl umsal i l i ki l ere sinirl ar
koyan sakinmadir. Avustral ya'da bu ok genel di r; fakat Mel anezyal il ar, Pol i nezyal il ar ve
Afri ka zenci l eri arasinda da, totemi zm ve topl ul uk evl i l i gi ni n i zl eri ni n bul undugu
yerl erde de grl r. Bu budunl arin bazil ari arasinda bi r kadinin kaynatasiyl a ol an
zararsiz topl umsal i l i ki l eri ne kari buna benzer yasakl ar vardir; fakat bunl ar tekil er
kadar srekl i ve neml i degi l di r. Tek tek bazi ol ayl arda kaynanayl a kaynatanin her
i ki si nden de kail digi grl r.
Bi z burada etnografi k zml emeyl e degi l , kaynanayl a damat arasindaki kainmanin
temel i ve i eri gi yl e i l gi li ol dugumuz i i n bi r i ki rnek vermekl e yeti necegi z. Banks
Adal arinda bu yasakl ar ok i ddetl i ve acimasizca uygul anir. Damatl a kaynana
bi rbi rl eri ne yakl aamaz. Ansizin yol da karil asal ar kadin bi r yana eki l erek durur,
damadi gei nceye kadar arkasini dner ya da damat bu bi i mde davranir. Vanna Lava'da
(Port Patterson) bi r adam nnde kaynanasi ol dugu hal de kiyida dol aamaz, ancak
dal gal ar kadinin ayak i zl eri ni yikayip bozduktan sonra damat oradan geebi l i r. Yal nizca
bi rbi rl eri ne bel i rli bi r uzakl iktan sesl enebi l i rl er. Hi kukusuz, her i ki si de bi rbi ri ni n adini
agzina bi l e al amaz. (16)
Sol omon Adal arinda bi r adam evl endi gi andan bal ayarak kaynanasini ne grebi l i r, ne de
onunl a konuabi l i r. Kaynanasiyl a karil airsa ki m ol dugunu bi l mi yormu gi bi
davranmasi ve kendi ni sakl amak i i n ol abi l di gi kadar hizl a kadindan uzakl amasi
gerekl i di r. (17)
Zul u Kafi rl er arasindaki detl ere gre, bi r adam kaynanasindan utanmak ve onunl a
bi rl i kte bul unmaktan sakinmak i i n her eyi yapmak zorundadir. Kaynanasinin
bul undugu kul beye gi remez, karil alikl ari takdi rde i ki si nden bi ri ni n eki l mesi gereki r
ya da kadin bi r al iIigin arkasina sakl anmak zorundadir, bu sirada erkek de kal kanini
kal dirarak yzn sakl ar. Bi rbi rl eri nden kamazl arsa ve kadinin kendi ni rtecek hi bi r
eyi bul unmazsa, det yeri ni bul sun di ye kadin baina bi r demet ot atar. Ya bi r nc
ki i araciIigiyl a ya da rnegi n aral arinda dogal bi r engel varsa uzaktan yksek sesl e
konuabi l i rl er. Her i ki si de bi rbi ri ni n adini agzina al amaz. (18)
Ni l kaynakl ari evresi nde yaayan bi r zenci boyu ol an Basogal arda bi r adam kaynanasiyl a
ancak evi n baka bi r odasinda ve ona grnmeden konuabi l i r. stel i k bu i nsanl ar ev
hayvanl ari arasinda bi l e "ensest''i cezal andiracak kadar bu i ten nefret eder. (19)
Btn gzl emci l er, yakin akraba arasindaki kamal arin anl amini ve amacini "ensest''e
kari koruyucu ara ol arak yoruml adikl ari hal de, kaynanayl a i l i ki yl e i l gi l i ol an kayitl ari
ayri bi i ml erde yoruml uyorl ar. Bu i l kel l eri n, bi r erkegi n annesi yeri nde yaIi bi r kadina
kari i stek duyacagindan bu kadar korkmal ari anl aiIir ey degi l di r. (20) Ayni i ti raz, bazi
evl i l i k sinifi si steml eri nde var ol an ve damatl a kaynananin evl enmesi ni kuramsal ol arak
mmkn gren bazi kural dii duruml ara ve byl e bi r ol asiIiga kari gvence veri l mesi
gerekl i l i gi ne di kkati eken Fi son'un grne kari da i l eri srl ebi l i r.
Si r John Lubbock The Ori gi n of Ci vi l i sati on adl i yapilinda kaynanayl a damat arasindaki
bu i l i ki yi daha eski ol an "kairmayl a evlenme'' deti ne kadar gtryor. "Kadinin
gerekten kaiiil digi zamanl arda kizin anne ve babasinin fkesi bel ki de ok ci ddi i di .
Oysa bu evl i l i k bi i mi ni n yal nizca si mgel eri ni n kal digi zamanl arda anne ve babasinin bu
fkesi de si mgesel l emi ve bu det, kkeni unutul duktan sonra da srmtr" di yor.
Fakat Crawl ey, bu aikl amanin ol gul arin gzl eml enmesi yl e varil an sonul ara uymadigini
kol ayca gstermi ti r.
E.B. Tyl or'e gre, kaynananin damada kari byl e davranmasinin nedeni , damada
karisinin ai l esi arasindaki yeri ni n henz gei ci ol dugunu anl atmaktan baka bi r ey
degi l di r, yani adamcagiza i l k ocugu dnyaya gel i nceye kadar yabanci gi bi davraniIir.
Fakat i l k ocuk dogdugu hal de kamanin yi ne srdgne bakiIirsa, Tyl or'n bu
aikl amasi gl kl erl e karil aiyor, kaynanayl a damat arasindaki i l i ki ni n i erigi ni kesi n
ol arak aikl ayamiyor ve byl ece ci nsel etmeni savsakl iyor. Bu i l i ki l erl e i l gi l i kama
kural l arinda anl atil an ti ksi nmedeki kutsal geyi hesaba katmiyor. (21)
Bu yasagin nedeni kendi si nden sorul an Zul ul u bi r kadin, verdi gi yanitta byk bi r duygu
i ncel i gi gsteri yor: "Onun, kendi karisini bytm ol an memel eri grmesi dogru
degi l di r.'' (22)
Uygar ul usl ar arasinda da damatl a kaynana arasindaki i l i ki ni n ai l e kurumunun en
przl tarafl arindan bi ri oldugu bi l i nen bi r gerektir. Geri Avrupa ve Ameri ka
beyazl arinin topl umsal yaaminda kaynanayl a damat arasindaki kama detl eri artik
kal mamilir; fakat kal saydi ve bi reyl er tarafindan yi ne ayri ayri bunu yapma zorunl ul ugu
ortaya ikmasaydi, bi rok uyumazl igin ve bel anin nne bel ki de gei l mi ol urdu. Bi rok
Avrupal i, i l kell eri n bi rbi ri ne bu kadar yakin akraba ol an i ki ki mse arasinda herhangi bi r
yakinl amanin nne gemek i i n koydukl ari bu kainma detl eri nde herhal de yksek
bi r hi kmet grrd. Hi kukusuz, kaynanayl a damadin psi kol oji k duruml arinda,
aral arindaki ekememezl igi artiran ve bi r arada yaamayi gl eti ren bi r ey vardir.
Kaynanayl a damat arasindaki i l i ki l eri n uygar ul usl ar arasinda al ay konusu ol masi, bana
yl e gel i yor ki , i ki si arasindaki i l i ki l eri n bi rbi ri ne ol duka karit bi rtakim duygul arin
etki si al tinda ol dugunu kanitl iyor. Demek i stedi gi m, bu i l i ki gerekte i ftdegerl i di r, yani
sempati yl e nefret gi bi bi rbi ri ne karit duygul ardan ol umutur.
Bu duygul arin bazil arinin aikl amasi kol aydir: Kaynana kizindan ayril mak i stememekte,
kizini el i ne tesl i m etti gi yabanci adama gvenmemekte, kendi evi nde zeri nde hep
egemen ol maya al iligi kizina kari bu egemen konumunu korumak i stemektedi r. Erkege
gel i nce, kendi si ni bi r yabancinin i stemi ne birakmamaya karar vermi ti r, karisina ol an
sevgi si ne kendi si nden nce sahi p ol anl ara kari kiskanl ik duymakta ve gen karisinin
degeri hakkindaki abartiIi kuruntusunu bozmak i stememektedi r. Oysa bu kuruntuyu en
ok bozan, bi rok ortak ni tel i gi yl e kizini animsatan, ama gzel l i k gi bi , karisini o denl i
sevdi ren tazeli k ve genli k gi bi eyl eri n bysnden yoksun bul unan kaynanasidir.
Bi reyl er zeri nde yapil an psi kanal i z i ncelemel eri ni n bi ze gi zl i duygul ar zeri ne gretti gi
bi l gi l er, yukarda saydiginiz nedenl erden baka nedenl er daha ekl ememi zi mmkn kil ar.
Kadinl arin psi ko-ci nsel gereksi ni ml eri ni n ai le yaaminda ve evl enmede doyurul mami
ol dugu yerl erde, kari koca i l i ki si ni n eksi k bi r bi i mde son bul masi ve kadinin ci nsel
heyecanl arini yaayiinin tekdzel emesi sonucunda, srekl i bi r doyumsuzl uk
durumunun ortaya ikma tehl i kesi vardir. Yal anmakta ol an anne, ocukl arinin yaamini
yaama yol uyl a kendi ni onl arl a bi r sayma, onl arin heyecanl arini kendi heyecani yapma
yol uyl a kendi ni bu tehli keye kari korur. Ana baba ocukl ariyl a gen kalir, derl er.
Gerekte ana babanin en degerl i ruhsal kazanci da budur. Kisir kadin, evl i l i k yaaminda
katl andigi yoksunl ukl ara kariIik avuntul arin ve dnl eri n en i yi si nden yoksun
kal maktadir. Kiziyl a bu duygu katiIinini anne o kadar i l eri gtrebi l i r ki , kizinin sevdi gi
adama bi l e ik ol uveri r. Bu ak bazi duruml arda, bu tr duygusal egi l i ml ere evri l mi
ol an i ddetli ruhsal di ren yznden i ddetli nevroz bi i ml eri ne yol aar. Btn ol ayl arda
byl e bi r il ginca sevdaya kari, kaynananin ruhunda yaayan karit gl eri n atimasi da
katiIir. ogu kez damada gsteri l mesi yasak ol an sevgi duygul arinin rtbas edi l mesi ne
neden ol an etken, kaynananin damadina duydugu akin bu hai n ve sadi ste i eri gi di r.
Kocanin kaynanayl a i l i ki si de, baka kaynakl ardan gel mekl e bi rli kte buna benzer
duygul arl a kariiktir. Kendi si ne nesne seerken hep annesi ni n ya da bel ki de kiz
kardei ni n i mgesi egemen ol ur; fakat "ensest'' yasagi yznden ocukl uk yaaminin bu
i ki sevgil i ki i l i gi ne kari ol an bu yegl emesi yn degitiri r, o zaman onl arin i mgesi ni
yabanci nesnel erde bul mayi baarir. O zaman kaynanasinin, kendi annesi ni n ve kiz
kardei ni n annesi ni n yeri ni tutmakta ol dugunu grr ve i i nde di renmekte ol dugu eski
sei i ne dogru bi r egi l i m uyanmaya bal ar. Oysa "ensest'' korkusu bu ak nesnesi ni n
"gemi i "ni n animsanmamasini buyurur. Annesi ni n i mgesi bi l i n diinda degimemi
ol arak kal digi hal de, bi l i n diinda teden beri degimeden sren bi r kaynana i mgesi ni n
bul unmamasi bu yadsimayi kol ayl alirmaktadir.
Bu di rence katil an ve kaynanaya kari gsteri l en rahatsizl ik ve kiskanl ik kariIigi bi r
duygu, gerekte kaynananin da damatta bi r "ensest'' hevesi uyandirdigindan bi zi
phel endi ri yor. Ni teki m egi l i ml eri ni daha kizina yansitmadan gel ecekteki kaynanasina
ik ol an ki msel er vardir.
Il kel l er arasinda kaynanayl a damat arasindaki kamayi gerekti ren etmeni n, bu "ensest''
etmeni ol dugunu kabul etmemek i i n bi r neden gremi yorum. yl eyse, bu i l kel
i nsanl arin bu kadar di kkatl e uydukl ari bu kama detl eri ni n aikl amal ari arasinda i l k
ol arak Fi son tarafindan i l eri srl en baki aisini yegl ememi z gereki r; nk Fi son btn
bu kural l arda, ol asi bi r "ensest'' gi ri i mi ne kari bi r korunma aresi ol maktan baka bi r
ey gremi yor. Ayni ey, gerek kan, gerekse evl enme yol uyl a akraba ol anl ar arasinda
geerl i ol an kamal ar i i n de dogrudur. Yal nizca bi r fark vardir ki , o da bi ri nci si nde
"ensest'' dogrudan dogruyadir, byl el i kl e de kamadaki ama bi l i nl i di r; kaynanayl a
damat i l i ki si ne i l i ki n kamadaysa "ensest'' bi l i nl i ol mayan ara evrel eri n geti rdi gi
dsel bi r hevesten baka bi r ey degi l di r.
Buraya kadar psi kanal i z yntemi ni n uygul anmasiyl a topl umsal psi kol oji ni n yeni bi r iik
al tinda grl ebi l ecegi ni kanitl amamiza pek fazl a firsat dmedi; nk il kel l eri n "ensest''
yapmaktan korktukl ari oktan beri bi l i nen bi r eydi ve daha fazl a yoruma gereksi ni mi
yoktur. "Ensest'' korkusunun daha i yi anl ail abi l mesi i i n bi zi m ekl eyebi l ecegi mi z ey,
onun esas i ti bariyl a bi r ocukl uk ni tel igi ol dugunu ve nevrozl ul arin ruhsal yaamina
kesi n ol arak benzedi gi ni gstermekti r. Psikanal i z bi ze ocugun i l k nesne sei i ni n
"ensest'' egi l i mi ni gsterdi gi ni , bu egi l i mi n anne ve kiz karde gi bi yasak ol an nesnel ere
evri l di gi ni gretmi ti r. Yi ne psi kanal i z, bize ergi n bi reyl eri n kendi l eri ni bu trden
egi l i ml erden nasil kurtardikl arini da gstermektedi r. Bununl a bi rl i kte ocukl uga zg
psi ko-ci nsel egi l i ml erden kurtul amamilir ya da bu egi l i ml ere dnmektedi r (ki buna
geri l eme ya da "regressi on'' di yoruz). Bu yol l a l i bi donun "ensest'' i stegi ne sapl anmasi
onun bi l i nli ol mayan ruhsal yaaminda ayni rol oynamayi srdrmekte ya da yeni den
oynamaya bal amaktadir. "Ensest'' i stekl eri ni n anne ya da babaya kari kikirttigi bu
duygul ar nevrozun merkez dgmdr di yecek kadar i l eri gi di yoruz. "Ensest''i n
nevrozl arda oynadigi rol hakkindaki bu dnce el bette ergi n ve normal ki msel eri n genel
gvensi zl i gi yl e karil aacaktir. Bu "ensest'' konusunun ne dereceye kadar ai rl eri n i l gi
merkezi ni ol uturdugunu ve sayisiz tr ve bi i m degiti rme al tinda nasil i i r gereci
ol dugunu gsteren Otto Rank'in aralirmal ari da ayni bi i mde kari ikil arl a
karil anacaktir. Bu di renci n, her eyden nce, bugnn tmyl e bastiiil mi eski "ensest''
i stekl eri ne kari i nsanl arin duydugu deri n nefreti n rn ol duguna i nanmak zorundayiz.
Buna dayanarak, sonral ari bi l i nl i ol mamaya mahkm ol an "ensest'' i stekl eri ni n
tehl i kesi ni sezen i l kell eri n bu i stekl ere kari en i ddetl i savunma yol l ariyl a kendi l eri ni
korudukl arini gstermek nemli di r.
BLM II
TABU VE KAR$IT DUYGULAR
1
Tabu szcg Pol i nezyaca bi r szcktr, tam evi ri si gtr; nk karil adigi anl am
bugn bi zde kal mamilir. Eski Romal il ar zamaninda byl e bi r szck vardi: sacer
szcg Pol i nezyal il arin tabusuna kariIikti. Yunanl il arin goV szcg, Ibranl eri n
kodaush szcg, Pol i nezyal il arin ve Afri ka'daki (Madagaskar), Kuzey ve Orta Asya'daki
bi rok budunun benzer szckl erl e tabu deyimi yl e karil adikl ari anl amda bi r szck ol sa
gerekti r.
Bi zi m i i n tabunun bi rbi ri ne karit i ki anl ami vardir: bi r yandan kutsal (sacr),
kutsal l aliiil mi (consacr) anl aml arina; di ger yandan da tehl i kel i , korkun, yasak, ki rl i
anl aml arina gel i r. Tabunun karili Pol i nezya'da noa szcgyl e syl eni r ve siradan,
yanail abi l i r, tutul abi l ir bi r ey anl aml arina gel i r. Bu bi i mde tabu szcgnde
sakiniml iIik kavrami gi bi bi r anl am da gi zl i di r; kendi ni temel ol arak yasakl arda gsteri r.
Bi zdeki "kutsal korku'' taml amasi ogu durumda tabu anl amini karil ar.
Tabu sinirl amal ari di n ya da ahl k yasakl arindan farkl idir. Bunl ar bi r tanrinin
egemenl i gi ne bagIi ol maktan ok kendi nden yasaktirl ar, yasak ol mal arini kendi l eri
gerekti ri r. Bunl arin ahl k yasakl arindan ayriIigi: Tabu yasakl ari dogrul ukl ari i i n akl a
uygun hi bi r neden gsteremezl er, kkenl eri de bel l i degi l di r. Bi zce anl ail amaz ol makl a
bi rl i kte onun egemenl i gi al tinda ol anl ar i i n bu yasakl ar bi r zorunl ul uk, bi r gerek ol arak
kabul edi l i r.
Wundt (1) tabuya i nsanl igin yazil mami en eski yasasi der. Tabunun tanril ardan daha eski
ol dugu ve bu eski l i gi n di nden nceki bi r dneme kadar gi tti gi herkes tarafindan kabul
edi l mi ti r.
Tabu sorununu psi kanal i z ynnden i ncel emeden nce, sorunu yansiz ol arak ortaya
koymak i i n antropol oji bi l gi ni Northcote Thomas'in Encycl opedi a Bri tanni ca'ya yazdigi
"Taboo'' makal esi nden bi r para al acagim: (2)
zel anl aminda tabu, (a) ki i l eri n ya da eyl eri n kutsal (ya da ki rl i ) i eri gi ni , (b) bu
i eri kten ikan yasagin trn ve (c) bu yasagin i gnenmesi nden ikan kutsal l igi (ya da
ki rl i l igi ) anl atir. Pol i nezya'da tabunun karili "noa'' szcgdr ve bunun "genel '' ve
"ortak'' anl amina gel en yakin bi i ml eri di r...
"Daha geni anl amda, tabunun trl bi i ml eri ni ayirabi l i ri z: 1. Dogal ya da dogrudan
dogruya ol an, bi r ki i de ya da bi r eyde i ki n ol an, gi zeml i "anl am'' (erk)'i n sonucu ol an
tabu; 2. Bi ri nden bakasina geebi l en, dol ayisiyl a ol an ve yi ne "anl am''in rn ama (a)
ya edi ni l en ya da (b) bi r rahi p, bakan ya da baka bi ri tarafindan konmu ol an tabu; 3. Bi r
kadinin kocasina zg ol uunda ol dugu gi bi , her i ki etki ni n de bul undugu ara tabu.
"Tabu teri mi farkl i bi r bi i mde ayni zamanda mi nsekl erl e i l gi li yasakl ara da uygul anir;
fakat bu anl amda kull anmamak daha i yidi r. Tabu deyi i ni n i i ne yaptiiini tanri ya da ci n
ol an trl eri , yani byyl e i l gi l i yasakl ardan farkl i ol an di nsel yasakl ari da al arak geni
anl amda kul l anmak gerekti gi savl anabi l i rse de, bu di nsel yasakl arda ne otomati k bi r
edi m, ne de bul ama ol ayi ol mamasi nedeni yl e buna en i yi si , di nsel yasakl ar demel i di r.
"Tabunun amal ari ei tl i di r: 1. dogrudan dogruya tabul ar (a) neml i ki i l eri n,
bakanl arin, rahi pl eri n ve benzerl eri yl e eyanin ktl kten korunmasini; (b) zayifl arin,
yani kadinl arin, ocukl arin ve genel l i kl e siradan hal kin, bakan ve rahi pl eri n erki ni n
anl amindan, yani byl etki si nden korunmasini; (c) bel l i besi nl eri yeme, vb. yol uyl a,
cesetl erl e bi rl i kte bul unup konuma yol uyl a ya da dokunmayl a ol uacak tehl i kel ere kari
korunmayi; (d) yaamin baIica edi ml eri ni , doguml ari, erdi rmeyi (i ni ti ati on), evl enmeyi
ve ci nsel etki nl i kl eri korumayi; (e) i nsanl ari tanril arin ve ci nl eri n fkesi nden ya da
gcnden (3) korumasini: (f) dogmami ocukl arin ve ana babal arina bagIi kk
ocukl arin bel l i edi ml eri n sonul arindan ve zel l i kl e bazi besi nl erden iktigi varsayil an
zgl kl eri n gemesi nden korunmasini sagl ar. 2. Bi r bi reyi n mal ini, tarl al arini, aral arini,
vb. hirsizl ardan korumak i i n konmu ol an tabul ar da vardir.''
Makal eni n di ger bl ml eri yl e zetl enebi l i r: ncel eri tabunun i gnenmesi ni n cezasi
bel ki de i ten kendi l igi nden gel en bi rtakim yargil ara birakil mili. Tabunun tanri ve eytan
kavraml ariyl a bi rl i kte bul undugu yerl erde byk Tanri'nin erki nden otomati k bi r bi i mde
ceza bekl eni r. Di ger duruml arda, ol asiIikl a daha i l eri bi r evrede, davraniiyl a bakal arina
zarar veren sul unun cezasini topl um kendi el i ne al iyor. Byl ece, i nsanl igin i l k ceza
si steml eri de tabuyl a i l gi li di r. "Tabunun i gnenmesi sul unun kendi si ni de tabu yapar.''
Yazar bundan sonra, bi r tabunun i gnenmesi nden ikan bazi tehl i kel eri n, ceza edi ml eri ve
temi zl enme treni yl e de ol uturul masi ol asiIigi ol dugunu syl yor.
Tabunun kaynagi, i nsanl arda ve hortl akl arda bul unan ve cansiz eyaya da geebi l en gari p
bi r gte grl yor. Makal eni n bu parasi yl edi r: "Tabu sayil an ki msel er ve eyl er
el ektri kl enmi eyaya benzeti l ebi l i r. Bu gibi i nsanl ar ya da eya yl e korkun g
kaynakl aridir ki , el ektri kl eri dokunmayl a geebi l i r ve bu el ektri gi n boal masina neden
ol an canl i dayanikl i degi l se zeri nde yikici etki yapar. Bu tabunun i gnenmesi ni n ortaya
ikaracagi sonul ar, bi r yandan tabu ol an ki msede ya da eyde sakl i ol an byl etki ni n
gcne, di ger yandan da tabuyu i gneyeni n manasinin gcne bagIidir. rnegi n kral l arin
ve bakanl arin byk gc vardir, uyrukl arinin onl arl a dogrudan dogruya konumasi
l m demekti r. Oysa hal ktan daha byk manasi ol an bi r bakan ya da bu boydan bi ri kral
ya da bakana zarar grmeden yakl aabi l i r. Bu bakanl ardan daha aagi ol anl ar da onl ara
tehl i kesi zce yakl aabi l ir. Demek ki dol ayl i olan tabul arin g derecesi , bu tabul arin i l gi li
ol dugu ki mseni n manasina bagIidir; eger bu ki mse bi r bakan ya da bi r rahi p i se onun
tabusu hal kin aagi tabakasindan gel en tabul ardan daha gl ol ur.''
Madem ki tabu bi r eyden baka bi r eye geebi l i r, yl eyse bi rtakim kefaret trenl eri yl e
tabuyu kal dirmanin bi r yol unun ol masi gereki r. Frazer, bi r srekl i tabul ardan, bi r de
gei ci tabul ardan sz eder. Srekli tabul ar rahi pl eri , bakanl ari, l l eri ve bunl arl a i l gi l i
her eyi kapsar. Gei ci tabul arsa, rnegi n kadinin aybai durumu ve l ohusaligi gi bi ,
savainin seferden nceki ya da seferden sonraki durumu gi bi , zel li kl e av ya da srgn
avi ve benzeri i l er gi bi bel l i duruml arda olur. Bundan baka tipki ki l i se aforozl ari gi bi
bazen byk bi r al anin tabu oldugu duyurul ur ve bu yeri n tabul ugu yil l arca srer.
Okurl arinin btn bu rnekl erden ikardigi sonu zeri ne bi r yargiya varmam dogruysa,
btn bunl ari grdkten sonra tabunun ne oldugunu ve tabu hakkinda nel eri
zi hi nl eri mi ze yerl etirmek gerekti gi ni grenmekten okurl arinin henz ok uzak
bul undukl arini syl eyecegi m.. Bu bi r yandan, verdi gi m bi l gi l eri n eksi kl i gi nden ve tabuyl a
bo i nanl ar, ci n i nanci ve di n arasindaki i l gi ni n ne ol dugu sorununda geen btn
tartimal ari bi r yana birakmamdan i l eri gel i yor. Di ger yandan, tabu hakkinda bi l i nen her
eyi ayrintil ariyl a anl atmanin zi hi nl eri kariliracagindan korkuyorum. Onun i i n okura,
sorunun gerekten aydinl anmi ol maktan uzak ol duguna gvence verebi l i ri m. Bununl a
bi rl i kte bi zi asil i l gi l endi ren ey, bu i l kel i nsanl arin kendi l eri ni bi r sr kayit ve baskiya
bagiml i kil mal aridir. Aik ve akl a uygun hi bi r nedeni yokken u ya da bu yasak
sayil makta ve ni i n yasak sayil digi sorusu onl arin akl ina bi l e gel memektedi r; nk
kendi l eri ni bu bagl arl a gayet dogal ol arak bagIi grmektedi rl er; bunl ara kari herhangi bi r
sal diiinin i ddetl e ve otomati k ol arak cezal andiiil acagina i nanmaktadirl ar. Bu yasakl ari
i stemeden i gneyenl eri n bi l e gerekten otomati k ol arak cezal andiiil digini gsteren
gveni l i r gzl eml er de vardir. rnegi n yasak ol an bi r hayvanin eti ni yi yen susuz bi r ki i
deri n bi r aciya kapil arak l ecegi ne i nanmi ve gerekten l mtr.
Bu yasakl ar en ok i nsanl ara zevk veren eyl erl e i l gi l i di r. rnegi n i stedi gi ni yapmak,
kayitsiz artsiz i ftl emek gi bi i stekl eri i l gi l endi ri r. Bazi duruml arda bu yasakl ar oru ve
perhi z gi bi pek kariik bi i ml erde, bazi duruml ardaysa sama gi bi grnen bi rtakim
davrani ve trenl er bi i mi nde grnrl er ve i eri kl eri bakinindan anl aml ari anl aiIir gi bi
degi l di r. Btn bu yasakl arin kuramsal bi r temel i var: Bu yasakl ar bazi ki msel erde ve bazi
eyada, adeta bul aici hastalikl arda ol dugu gi bi dokunmayl a geebi l en bi r g ol duguna
i nanil digi i i n tehl i kel i di r. Bu tehli kel i l i gi n derecesi de degii r. Bazi ki msel erde ya da
eyada bu tehl i kel i l i k ok yksekti r. Tehl i keli l i gi n derecesi o ki mseni n ya da eyi n taidigi
g ykyl e orantiIidir. Tabu yasagini i gneyen bi r ki mseni n, sanki bu tehl i kel i g
ykn emmi gi bi , tabu ol an eyi n i eri gi ne gi rdi gi ne i naniIiyor. Bu g kral , rahi p, yeni
dogmu ocuk gi bi az ya da ok neml i bi r durumu ol an ki msel erde; aybai,
yeni yetmel i k, l ohusalik gi bi kural dii bazi bedensel duruml arda; hastal ik, l m gi bi
ugursuz duruml arda; dokunma ya da etki l eme yol uyl a bu duruml arl a il gi l i ol an eyl erde
sakl idir.
Bununl a bi rl i kte "tabu'' dendi gi zaman bundan, bu gi zeml i kendi ne zgl gn taiyicisi
ya da kaynagi ol an btn ki msel er, yerl er, eyl er ya da gei ci duruml ar anl aiIir. Bu
kendi ne zgl kten dogan yasak da tabudur. Sonu ol arak szck anl amiyl a, tabu
dendi gi zaman bi r de ol aganst kutsal , ayni zamanda da tehl i kel i, ki rl i ve gi zeml i ol an
her ey anl aiIir.
Gerek bu szck ve gerek onun kariIigi ol an si stem, bi zce gerekten anl ail amayan bi r
ruhsal yaamin bi r parasini anl atir. Gerekten de i l kel topl umsal evri m evresi nde
bul unan budunl ara zg ci n ve eytan i nanil arini i ncel emeye gi ri meden tabuyu
anl amanin ol anaksiz ol dugunu grrz.
Acaba tabunun gi zi yl e neden i l gi l eni yoruz? Kanimca her psi kol oji k sorun yal nizca kendi si
i i n degi l , ayni zamanda baka nedenl erden dol ayi da i ncel enmeye degerdi r. Pol i nezya
i l kel l eri ni n tabul arinin, bal angita sandiginiz kadar bi ze yabanci ol madigini
syl eyebi l i ri z. Bi zi m boyun egdi gi mi z ve ok eski agl ardan gel en ahl ak kural l arinin
i l kel l eri n bi r tabusuyl a herhal de esasl i bi r i l gi si ol acaktir. Il kell eri n tabusunu
aydinl atmakl a, bi zi m "koul suz buyruk''umuzun karanl ik kaynakl ari da aydinl anmi
ol acaktir.
Ite bundan tr, W. Wundt gi bi bi r aralirmacinin tabu konusundaki yorumunu,
zel l i kl e "tabu i nancinin ta kkl eri ne kadar gi tmeye'' sz vermesi bakinindan herhal de
deri n bi r i l gi yl e di nl emek i steri z.(4) Wundt'a gre, tabu dncesi nde "bazi eyl erden
korkmayi anl atan detl er ve bu detl ere kariIik ol an tapinma dncel eri ya da
davranil ari vardir.''(5) Baka bi r yerde der ki : "Szcgn genel anl amina gre, tabu
deyi i yl e detl eri n, grenegi n ya da yasal arin koydugu yasakl ari, bi r eye dokunmamayi,
bi r eyi kull anmak amaciyl a al mamayi ya da bazi szckl eri agza al mamayi anl iyoruz...''
Yasaki tabul ari bul unmayan hi bi r budun ya da hi bi r uygarl ik aamasi grl emez.
Wundt bundan sonra tabunun i eri gi ni anl amak i i n uygarlik ol arak daha yksek ol an
Pol i nezyal il ari degi l , daha i l kel ol an Avustral ya yerl i l eri ni i ncel emeni n daha yararl i
ol dugunu gsteri r. Avustral ya'daki tabu yasakl arini hayvanl arl a, i nsanl arl a ve eyayl a
i l gi l i tabul ar ol mak zere e ayiiir. Bazi hayvanl ari l drmeyi ve yemeyi yasak eden
hayvan tabusu totemci l i gi n eki rdegi ni ol uturmaktadir.(6) Konusu i nsan ol an i ki nci tr
tabul arin i eri gi z ol arak bakadir. Bu gi bi tabul ar, yal nizca tabul u ol an ki msel erde ve
al iil anin diindaki duruml arda ol ur; rnegi n erdi rme treni nde del i kanl il ar, aybai
dneml eri nde ve l ohusal ikl arinda kadinl ar, yeni dogmu ocukl ar, l l er tabudurl ar. Bi r
ki mseni n gi ysi si , aral ari, si l ahl ari ve bunl ar gi bi hep kul l andigi mal l ari bakal ari i i n her
zaman tabudur. Avustral ya'da bi r del i kanl inin erdi rme treni nde al digi yeni ad,
kendi si ni n zel ml knn bi r parasi ol ur; bu ad tabudur ve gi zl i tutul masi gereki r.
Agal ara, bi tki l ere, evl ere, semtl ere konan nc tr tabul ara gel i nce, herhangi bi r
nedenden tr korku uyandiran ya da gi zeml i ol an her eyi n tabu ol masi kural ina gre
konurl ar.
Wundt, Pol i nezyal il arin ve Mal aya takimadal ari hal kinin daha zengi n eki ni nde tabunun
deri n degii kl i kl ere ugramadigini kabul edi yor. Bu budunl arin topl umsal bakimdan daha
ok farkl il aligini, bunl ardan kral l arin, bakanl arin ve rahi pl eri n ok etki l i tabusu
ol masindan ve bu gi bi ki msel eri n kendi leri ni n ok gl tabu kural l arina bagIi
ol mal arindan anl ariz.
Fakat tabunun gerek kaynakl ari, ayrical ikl i sinifl arin ikarl arinda ol maktan ok uzak ve
ok daha deri nl erdedi r: "Tabul ar, en i l kel ve ayni zamanda en srekl i i gdl eri n
kaynakl arinda, yani eytanl arin etki si ne kari duyul an korkul ardadir.''(7) "Asl inda tabul u
eyl erde sakl i ol duguna i nanil an eytansal gce kari duyul an korkul arin
nesnel l eti ri l mesi nden baka bi r ey ol mayan tabu bu gcn kizdiiil masini yasakl ar ve
bi l erek ya da bi l meyerek tabu i gnendi gi zaman eytanin fkesi ni n yatiliiil masini i ster.''
yl eyse tabu yava yava eytan i nancindan ayril arak kendi baina bi r gce
dnmektedi r. detl eri n, gel enekl eri n ve sonuta yasal arin zorl adigi bi r ey ol maktadir.
"Fakat yere ve zamana gre degien tabu yasakl arinin arkasinda gi zl i ol an buyrugun
kkensel anl ami: $eytanl arin fkesi nden sakin buyruguydu.''
Demek ki Wundt, tabunun i l kel budunl arin eytansal gce i nanmal arinin bi r anl atini ve
gel i i mi ol dugunu, tabunun daha sonra bundan ayril arak bi r tr ruh uyuukl uguyl a bi r
gce dntgn, bi zi m det ve gel enekl eri mi zi n kknn de burada ol dugunu
gstermektedi r. Bu anl atinin i l k parasina ne kadar kari ikiIirsa ikil sin, ben Wundt'un
bu grn kandiiici grmyorum. Bi rok okurumun da byl e dndgn
sezi yorum.
Wundt'un aikl amasi, tabu dncesi ni n ve bu dnceni n en deri n kkl eri ni n
kaynakl arina kadar gi tmekten ok uzaktir. nk ne korkuyu, ne de eytani psi kol oji de
daha teye gtrl emez ol gul ar ol arak kabul etmeye ol anak yoktur. Eger gerek eytan
di ye bi r varl ik ol saydi byl e ol abi l i rdi : Fakat tanril ar gi bi , bunl arin da i nsanligin ruhsal
gl eri ni n bi r rnnden baka bi r ey ol madigini bi l mekteyi z.
Wundt, tabunun anl ami zeri ne de pek aydinl ik ol mayan neml i dncel er i l eri srer.
Ona gre kutsal l a ki rl i ni n ayril masi, tabunun i l kel evrel eri nde grl memektedi r. Bunun
i i n bu kavraml ar, o zaman ancak daha sonral ari al dikl ari anl amdan tmyl e
yoksundul ar. Tabul u ol an hayvan, i nsan ya da semt eytanl idir. Yani kutsal degi l di r ve
dol ayisiyl a, sonraki anl amda, henz ki rl i de degi l di r.
Burada tabu deyi mi, daha sonral ari hem kutsal l a, hem de ki rl iyl e i l gi l i ol an bi r ni teli gi ,
yani dokunma korkusunu gstermesi ynnden, dokunul amaz ey anl amina gel en, fakat
henz farkl il amami bi r anl am taiyan eytanl iIik dncesi ne uygundur. Fakat bu
neml i ayiiici ni tel i gi n her zaman ortak ol arak gz nnde tutul masi, daha sonraki
koul l ar al tinda bi rbi ri nden ayril an ve en sonunda bi rbi ri ni n karili sayil an i ki al an
arasinda kkende bir bi rl i ktel i k bul undugunu bi ze gsteri r.
Lyada gi zl i eytansal bi r gcn, bi r eyaya dokunanl ari ya da onu kull anmaya
kal kianl ari arptigina i nanan i l k tabu i nanlari, i l k evrede tmyl e nesnel l eti ri l mi bi r
korku bi i mi ndeydi . Bu korku, bu i l k evrede henz korku ve nefret bi i mi nde i ki ye
ayril mamili; bu ancak daha i l eri bi r evrede ol du.
Acaba bu ayril ma nasil ol du? Wundt'a gre bu, tabu yasakl arinin eytanl arin al anindan
tanrisal l ik al anina gemesi yl e ol mutur. Kutsal ve ki rl i karisavi, i ki nci evre gel di gi zaman
henz daha ortadan kal kmami ama yava yava nemi gzden dm ol an bi r mi tol oji
evresi ni n ardindan yeni bi r mi tol oji evresi ni n gel mesi yl e ortaya ikmilir. Bi r evreyi , daha
yksek i ki nci bi r evre yenerek geri ye attigi zaman, bi ri nci evreni n i ki nci ni n yaninda yi ne
aagi bi r durumda yaamasi, saygi konusu ol an gel eri ni n nefret konusuna dnmesi
mi tol oji de genel bi r yasadir.(8)
2
Tabu sorununa, ruhsal yaamin bi l i n dii kismiyl a ugraan psi kanal i z ynnden
baktiginiz zaman, tabu ol ayl arinin bi ze hi yabanci ol madigini hemen anl ariz. Tipki
i l kel l eri n kendi boy ya da topl uml arina zg ol an tabul ara baegmel eri gi bi , kendi
kendi ne bi rtakim kati tabu yasakl ari yaratan ki msel er oldugunu psi kanal i zci l er pekl
bi l i rl er. Eger bunl ara psi kanal i zde "zorl anma nevrozl ul ari'' demeye (*) al imami
ol saydik, bu i nsanl ara "tabu hastasi'' demek ok yeri nde ol urdu.
Psi kanal i z aralirmal ari bi ze bu "zorl anma'' hastaliginin kl i ni k eti yol oji si ni ve psi kol oji k
mekani zmasinin nasil ol dugunu gretmi tir. Bu bi l gi mi zi topl umsal psi kol oji de bu
duruma kariIik ol an grnl ere uygul amaktan kendi mi zi al amiyoruz.
Bu gi ri i mde bul unurken bi r eyden sakinmak gereki r. Tabuyl a zorl anma hastal igi
arasindaki benzerl i k, i ki si ni n de gerek i erigi yl e i l gi l i ol maktan ok yal nizca her i ki si ni n
de grnl eri yl e il gi l i ol dugu i i n, tmyl e ditan bi r benzerl i k ol abil i r. Doga
bi rbi ri nden ok farkl i ol an bi yol oji k duruml arda bi rbi ri ni n ayni ol an bi i ml eri kull anmayi
sever. rnegi n mercan di zi l eri nde, bi tki l erde ve hatta bazi bi l l url arda ya da bazi ki myasal
kel ti l eri n ol uumunda oldugu gi bi . Yal nizca otomati k bi rtakim koull ara dayanarak i
i l i ki l erl e i l gi l i sonul ar ikarmak kukusuz ok eksi k ve yararsizdir. Bunun i i n, bu gi bi
yanl il ara dme ol asiIigini hesaba katarak, ancak eki nce notunu unutmamak koul uyl a,
tasarl adiginiz karil alirmayi yapabi l i ri z.
Nevrozl ul ardaki zorlanma yasakl ariyl a tabular arasindaki i l k ve gze arpar benzerl i k, bu
yasakl arin kaynakl arinin da tipki tabul arda ol dugu gi bi nedensi z ve anl ail maz
grnmesi di r. Gnn bi ri nde ortaya ikan bu yasakl arin etki si yl e bi rey yeni l mez bi r
korku al tinda, onl arin baskisini duymak zorunda kal ir, bi reyi n zeri ne diaridan gel en bi r
ceza tehdi di ol masi art degi l di r; nk yasagin i gnenmesi durumunda arkasindan
kesi nl i kl e dayanil amaz bi r yikim gel ecegi ne hasta i i nden (vi cdanindan) gel en bi r kaniyl a
i nanmaktadir. Bu zorl anma hastal ari her zaman, bu yasakl ardan bi ri ni n i gnenmesi
durumunda, yakinl arindan biri ni n bundan kesi nl i kl e zarar grecegi ni bi ze animsatirl ar.
Bu zararin ne ol abi l ecegi bel l i degi l di r. Il eri de kefaret ve kari koyma edi ml eri ni
tartiirken de, bu yasakl arin kendi l eri ni n tartimasinda ol dugu gi bi , yi ne bu yetersi z
bi l gi yi el de edecegi z.
Tabuda ol dugu gi bi , nevrozl ul ardaki yasakl arin eki rdegi de dokunma edi mi di r,
"dokunma korkusu'' (dl i re de toucher) deyi i buradan gel i r. Yal nizca bi r ci sme dogrudan
dogruya dokunmak yasak ol makl a kal maz, ayni zamanda rnegi n "bi ri yl e i l i ki kurmak",
"bi ri yl e ya da bi r eyl e i l i ki de bul unmak'' gi bi ancak dol ayl i yol dan dokunma anl amini
veren edi ml eri de kapsar. Yasak ol an eyi animsatan ve byl ece o eyl e zi hi nsel de ol sa bi r
i l i ki kuran her ey, dogrudan dogruya bedenl e dokunma kadar yasak ol uyor. Byl esi bi r
kapsam geni l emesi ni tabuda da aynen grmtk.
Bazi yasakl ari, gttkl eri amal arindan kol ayca anl ayabi l i ri z; fakat bazi kural l ar anl aiIir
gi bi degi l di r, sama ve anl amsiz gi bi grnrl er. Bu gi bi kurall ara "teaml '' grenek,
formal i te di yoruz. Tabu detl eri ni n de ayni ei tl i l i gi gsterdi gi ni gryoruz.
Zorl ama yasakl arinin byk bi r yer degiti rme yetenegi vardir; bi r eyden diger bi r eye
yayil mak i i n her nedenden yararl anirl ar ve o eyi de (hastal arimdan bi ri ni n yeri nde bi r
deyi miyl e) "eki l mez'' bi r duruma geti ri rl er. yl e ki hasta en sonunda her eye ambargo
koyar. Nevrozl ul ar, bu "ekil mez'' ki mse ya da eyl er sanki tehl i kel i bi r bul aici hastal iga
yakal anmi ve degdi gi yerl ere bunu gei recekmi gi bi davranir. Tabu yasakl arini gzden
gei ri rken aynen bu yer degiti rme ve geme ni tel i kl eri ne rasl amilik. Bundan baka tabu
ol an bi r eye dokunmakl a, ona dokunanin da tabu ol dugunu ve ki mseni n onunl a i l i ki ye
gi rmedigi ni grmtk.
Bu geme ya da daha i yi bi r deyi ml e yer degitirme konusunda, bi ri Maori l eri n
yaamindan, digeri bi r zorl ama nevrozu eken bi r kadinin yaamindan, i ki rnek al arak
bunl ari burada karil aliracagim:
"Maori l eri n bakani atee asl a kendi agziyl a fl eyemez; nk o kutsal dir, kutsall igini
fl edi gi atee ve atei n stndeki kabin i i ndeki ete gei ri r, buradan da o yemegi yi yen
ki mseni n i i ne geer ve byl ece yemegi yi yen ki mse bakanin sol uguyl a ail anarak
kesi nl i kl e l r.''(9)
Hastam, kocasinin satin al arak eve geti rdi gi bi r mutfak takininin, evi kendi si ne eki l mez
bi r duruma geti recegi korkusuyl a, kal diiil masini i sti yordu. nk bu eyi n Hi rschen
sokagindaki bi r magazadan al indigini grenmi ti . Bu Hi rschen szcg, vakti yl e
genl i gi nde bekrken tanidigi ve i mdi uzak bi r kentte bul unan ve kendi si i i n artik
"ol anaksiz'', yani tabu ol an bi r dostunun adi ol dugu i i n, Vi yana'da satin al inan bu ey,
i mdi kadinin i l i ki kurmak i stemedigi dostu kadar tabu ol mutur.
Zorl anma yasakl ari da tabu yasakl ari gibi yaamda en ol aganst zveri l er ve sakinmal ar
ol uturur; fakat bunl arin bazil ari, bazi edi ml erde bul unma yol uyl a kal diiil abi l i r ve bu
edi ml er de zorl ayici bi r ni tel i k kazanarak zorunl u ol ur. Bu edi ml er tvbe, bagil anmayi
di l eme, kendi ni hakl i ikarma, temi zl enme trnden edi ml erdi r. Bu zorl ayici edi ml eri n en
yaygin ol ani suyl a yikanmadir (yikama obsessi onu). Tabu yasakl arinin bi r bl m de bu
bi i mde kaldiiil abi l i r, yani bu tabul arin i gnenmesi byl e bi r trenl e onaril abi l i r ve bu i te
suyl a gusl (boy abdesti ) en ok yegl enen yntemdi r.
$i mdi tabu detl eri yl e zorl anma nevrozl arinin bel i rti l eri arasinda en aik kariIikl i
noktal ari zetl eyel i m: (1) Bu yasakl arin nedensi zl i gi , (2) Bunl arin i ten gel me bi r
gereksi ni ml e zorl anmal ari, (3) Kol ayca yer degiti rmel eri ve yasak ol an eyden bul ama
tehl i kesi taimal ari, (4) Yasak ol an eyden ikan trenl eri n ve buyrukl arin nedenl i gi
bakinindan her i ki si ni n benzerl i gi ni grmekteyi z.
Bununl a bi rl i kte psi kanal i z bi ze zorl anma nevrozunun gerek ruhsal mekani zmasini,
gerekse kl i ni k tari hi ni gretmi bul unuyor. Ite ti pi k bi r dokunma korkusu ol ayinin tari hi :
Il k ocukl uk agindan bu yana ol ay konusu ol an ki i, kendi bedeni ne dokunmakl a byk
bi r haz duyuyordu, bu hazzin nesnesi kesti ri l ebi l ecegi nden fazl a duyarl il anili. Fakat bu
ok haz veri ci dokunma edi mi , diaridan gel en bi r yasak buyruguyl a atiir..(10) Bu yasak
buyrugu kabul edi l i r; nk i ten gel en bi rtakim zorl u gl eri n (11) yardinini gryordu;
bu ditan gel en yasak, dokunma bi i mi nde kendi ni gstermek i steyen i gdden daha
zorl u ol dugunu kanitl ar. Byl e ol makl a bi rl i kte ocugun i l k ruhsal yugurumu yznden
bu yasak teki i gdy ortadan kal diramamilir. Baarabi l di gi tek ey, bu i gdy
(yani dokunma hazzini) bastirmak ve onu bi l i nal tina tikmak ol du. Hem yasak, hem
i gd bi rl i kte kal dil ar. Bi ri nci si kal di; nk yal nizca bastiiil mi ama yok edi l memi ti.
Iki nci si de kal di; nk eger kal mami ol saydi, i gd bi l i nce firl ayacak ve diariya
ikacakti. Byl ece zml enmemi bi r durum, ruhsal bi r sapl anma ol uur. Bundan sonra
yasak ve i gd arasindaki srekl i savatan ikan bi rok sonucun kaynagi bu savalir.
Bu bi i mde duraganl aan ruhsal kurul uun baIica ayirt edi ci ni teli gi , bu bi reyi n nesneye,
daha dogrusu bu nesneyl e i l gi li edi me kari al digi ve (12) i ft degerl i di yecegi mi z tavirda
grl r. Bi rey bu edi mi (yani dokunma edimi ni ) hep srdrmek i ster, onda en yksek
zevki tadar; fakat onu srdremez, hatta ondan nefret eder. Bu i ki aki arasindaki
karitl ik kol ay kol ay zml enemez; nk -nasil di yeyi m- bunl arin ruh yaaminda
yerl eri kariamayacak denl i ayril milir. Yasak tmyl e bi l i n bl mnde yerl emi tir,
oysa hl yaamakta ol an dokunma zevki bi l i nal tinda kal milir, ki i ni n ondan haberi
yoktur. Eger bu psi kol oji k etmen ol masaydi, i ft duygul ar ne bu kadar uzun sre
yaayabi l i r ne de bundan sonraki patl ak vermel ere yol aardi.
Ol ayin kl i ni k tari hi nde, i l k ocukl uk aginda yasagin bel i rl eyi ci bi r etmen ol arak
grnne nem verdi k; fakat nevrozun daha sonraki i l erl eyi i nde bu rol , bu yata
gzken i tme oynuyor. Unutma (amnesi e) i l e i l gi l i ol an bu i tme ol gusu yznden bi l i nl i
duruma gel en yasagin nedenl eri bi l i nemez. Onu zi hni ol arak skp atmak i i n yapil an
btn gi ri i ml er, hcum noktasi yakal anamadigi i i n, baarisizl iga mahkmdur. Yasak
kendi gcn, zorl ayiciIigini bi l i nmeyen kariliyl a, yani gi zl i ve snmemi kal an zevkl e,
baka bi r deyi ml e, bi l i nli bi r sezgi si olmayan i gereksi ni ml e ol an bi rl i kteli gi ne
borl udur. Yasagin i stegi n yeri ne geebi l me ve yeni den yaratma gc, bi l i nl i ol an zevkl e
uyutugunu ve bi l i nal tinin psi kol oji k etmenl eri nden ok da kol ayl ik gremedi gi ni
anl atir. Igdnn verdi gi haz, karil aligi engel l erden kurtul mak i i n srekl i yer
degiti ri r. Yasak edi l eni n yeri ne konmu eyl er ve edi ml er bi i mi nde kendi ne veki l l er
arar. Ayni nedenden tr yasak da onun pei nden dol air, yasakl anmi i gdnn yeni
hedefl eri ne de yayiIir. Geri i ti l mi l i bi do her yeni adininda yeni bi r i ddetl e, yasagin kari
koymasiyl a karil air. Bu i ki karit gcn kariIikl i ol arak bi rbi ri ni i tmesi , boal ma ve var
ol an gergi nli gi gevetme gereksi ni mi ni dogurur. Ite zorl ayici edi ml eri n nedenl eri ni
burada bul maktayiz. Nevrozl arda, bi r yandan pi manl ik bel i rti si, temi zl enme ugrai ve
buna benzer davranil arda sayil abi l ecek edi ml er; te yandan da i gdye yasak edi l en
edi mi n yeri ne geecek edi ml er ol an uzl aliiici edi ml er aika grl mektedi r. Bu zorl ayici
edi ml eri n i gdye srekli yardim etmesi ve yasak edi l en i l k edi me gi tti ke yakl amasi,
nevroz hastal ikl arinin bi r yasasidir.
$i mdi tabunun i yzn, hastal arinizin zorl ayici yasakl ariyl a ayniymi gi bi el e al arak
i ncel eyel i m. Incel eyecegi mi z bi rok tabu yasaginin i l k bi i mi nden uzakl ani, yer
degiti rmi ve bozul mu ol dugunu aika bi l memi z gereki r; bu nedenl e en eski ve en
neml i tabu yasakl arini ancak bi raz aydinl atmakl a yeti nmek zorunda kal acagiz. Yi ne,
i l kel l erl e nevrozl ul ar arasinda tam kariIikl iIigi ve bi rbi ri ne noktasi noktasina benzerl i gi
ol anaksiz kil acak kadar nemli farkl ar ol dugunu animsamal iyiz.
Her eyden nce i l kel l er arasindaki yasakl arin gerek kaynagini, yani tabunun gerek
doguunu aralirmanin yararsiz ol dugunu syl emel i yi z. Bi zi m varsayininiza gre, bu
kaynak onl arca "bi l i n dii'' ol dugu i i n tabul ar bi ze bu kaynagi bi l di remez. Fakat
nevrozl ardaki yasagi model ol arak al ip tabunun tari hi ni u bi i mde kurabi l i ri z: Tabul ar
tari hl eri ni n bi r evresi nde i l kel l ere diardan zorl anmi ok eski yasakl ardir, yani daha
nceki bi r kuagin daha sonraki bi r kuaga zorl adigi kural l ardir. Bunl ar, i ddetl e i stenen
edi ml ere kari konmu yasakl ardir. Bel ki ataerki l ve topl umsal yetkeni n koydugu
gel enegi n bi r sonucu ol arak bu yasakl ar kuaktan kuaga geerek srm ama sonraki
kuakl ara kal it ol arak kal mi ruhsal bi r kendi ne zgl k durumunda "bi i ml enmi tir.''
Bu gi bi "dogutan dncel er'' var mi yok mu, bunl ar kendi l i kl eri nden mi yoksa egi ti m
yol uyl a bi rl eerek mi tabunun duragan bi r duruma gel i i ni etki l emi l erdi r; bunu burada
bel i rl emeni n ol anagi yoktur. Bununl a bi rl i kte tabunun srekl il i gi bi ze bi r ey
gretmektedi r: Yeri ne geti ri l mesi yasakl anmi ol an i l k i stek, bu tabul ara karin bu
budunl ar arasinda yaamayi srdrmektedi r. yl eyse bu i nsanl ar tabu yasakl arina kari
i ft degerli (ambi val ent) bi r tavir al maktadir: Bi l i ndil arinda bu kural l ari di nl ememekten
baka bi r ey i stememekte ama ayni zamanda bunu yapmaktan da korkmaktadirl ar.
Korkmaktadirl ar; nk onu di nl ememek i stedi kl eri hal de, korku hazdan daha gl
gel mektedi r. Fakat tipki nevrozda ol dugu gi bi bu i stek, bi reyl ere kural l ara aykiii ol arak
kal maktadir.
En eski ve en neml i tabu yasakl ari totemci l i gi n i ki yasasidir, yani totem ol an hayvani
l drmemek, kadin ci nsi nden ol an totemdal arl a ci nsel i l i ki den sakinmak.
yl eyse bunl arin, i nsanl igin en eski ve en gl i stekl eri ol dugu grl mektedi r.
Totemci l i gi n anl ami ve kaynagi bi zce gi zl i ol arak kal dika bunu anl ayamayiz ve bu
rnekl erl e varsayininizin dogrul ugunu deneyemeyi z. Fakat bu tabul arda kul l anil an
anl atim ve bu tabul arin bi r arada ol umal ari durumu, bi reyl er zeri nde yapil an psi kanal i z
aralirmal arinin sonul arini bi l enl ere, ocuktaki i stek yaaminin merkez noktasi ve
nevrozl arin eki rdegi dedi gi mi z eyi animsatacaktir.(13)
Yukarida syl edi gi mi z bi i mde sinifl andiiil maya aliil an diger btn tabu trl eri ni bi r
tmcede zetl ersek, hepsi bi rl eti ri l mi ol ur: Tabunun temel i bi l i n diinda gl bi r
egi l i mi n i stedi gi yasak bi r edi mdi r.
Nedeni ni bi l memekl e bi rl i kte yasak ol an edi mi gerekl eti ren ve byl ece tabuya kari
gel en ki msel eri n de tabu ol dugunu bi l mekteyi z. Fakat tabunun yal nizca yasak ol an edi mi
gerekl eti ren ki i ye kari degil de, kural dii duruml arda bul unan ki msel ere, bu kuraldii
duruml ara ve ki i sel ol mayan eyaya kari da uygul anmasiyl a bunu nasil bi rl eti rmel i ?
Btn bu degii k koul l ar, dai ma ayni kal an tehl i kel i l i k ni tel i gi nedi r? Bu, i nsanin i ft
degerl i i stekl eri ni uyandiran, yasagi bozmaya kari i nsani i tahl andiran bi r nedenden
baka bi r ey ol amaz.
Tabuyu i gneyen ki mseni n kendi si de tabu ol maktadir; nk bakal arini da bunu
yapmaya i tahl andirmak gibi tehl i kel i bi r kendi ne zgl g vardir. Herkesi kendi si ne
i mrendi rmektedi r; herkese yasak ol an eyi o ni ye yapsin? Onun i i n o gerekten
bul aicidir. Her rnek, bakal arini da yknmeye srkl eyecegi i i n onu yapanin
kendi si nden sakinmak gerekir.
Fakat bi r ki mse bi r tabuyu i gnemeden de gei ci ya da srekli ol arak tabu ol abi l i r. Bunun
basi t nedeni , bu gi bi ki msel erde bakal arina yasakl anmi ol an i stekl eri uyandiracak ve
onl arda i ft degerl i duygul arin atimasina yol aacak bi r kendi ne zgl k ol masidir.
Kural dii konuml arin ve duruml arin ogunda bu kendi ne zgl k vardir ve bunl ar
tehl i kel i bi r etki gc tairl ar. Kral ya da bakan, evresi ndekil eri kendi si ne i mrendi ri r,
bel ki herkes de kral ol mak i ster. l l er, yeni dogmu ocukl ar, kadinl ar kendil eri ni
savunamayacak bi r durumda ol dukl ari i i n ci nsel ol gunl uga eri mi bi reyl eri n, yeni bi r
zevki n batan ikarmasiyl a i tahl andikl ari bi r sirada bunl ari kendi zerl eri ne
kikirtmal ari ol asiIigi vardir. Onun i i n bu gi bi ki msel er bu gi bi duruml arda tabu
ol maktadir. Onl arin uyandirabi l ecegi i stekl ere ki mseni n kapil mamasi gereki r.
$i mdi trl ki i l eri n manal arindaki gl eri n ni i n bi rbi ri ni ortadan kal dirarak etki si z bi r
duruma geti rdi gi ni de anl ami ol uyoruz. Kral in tabusu, uyrukl ari i i n ok gl dr;
nk aral arinda ok byk topl umsal farkl ar vardir. Fakat rnegi n bi r bakan, kral i l e
uyrukl ar arasinda zararsiz bi r araci ol abi l i r. Tabu di l i nden normal psi kol oji di l i ne
evri l digi nde, bunun anl ami udur: Kral i le i l i ki ye gi rme halkta gl bi r i mrenme
duygusu yaratacagi ve bundan eki nmesi gerekti gi hal de, konumuna o kadar
i mreni l meyen ve elde etti gi konuma herkesin pekl eri ebi l ecegi yksek bi r grevl i yl e
i l i ki ye gi rmek mmkndr. Bakan kral a kari bi r kiskanl ik duymakl a bi rli kte el de ettigi
etki yi gz nnde tutmakl a bu kiskanligi hafi fl etebi l i r. yl eyse byl gteki i stekl ere
yol aan kk farkl ar, son derece byk farkl ardan daha az tehl i kel i di r.
Bazi tabu yasakl arinin i gnenmesi ni n, herkese ktl k geti recegi korkusuyla
cezal andiiil masi ya da topl umun btn bi reyl eri tarafindan kefareti denmesi gereken
topl umsal bi r tehl i ke sayil masinin nedeni de byl ece aydinl anmi ol uyor. Eger
bi l i nl enmemi i stekl eri n yeri ne gerek i tepi l eri geti ri rsek, gerekten byl e bi r tehl i ke
vardir. Bu tehl i ke, ok gemeden btn topl umun sonunda dagil masina neden ol acak
ol an yknmeye yol amasi ol asiIigidir. Eger bi r yasak ignendi gi zaman bu cezasiz
lirakiIirsa, herkesi n bu ktl g i l eyene yknmek i steyecegi ortadadir.
Bi r tabu yasaginin gi zl i anl aminin nevroz ol ayl arinda ol dugu kadar zel ni tel i kte ol masi
ol anaksiz ol makl a bi rl i kte, dokunmanin "dl i re de toucher'' dokunma korkusunda
oynadigi rol e benzer bi r rol tabu yasakl arinda da grrsek amamal iyiz. Dokunmak, bi r
edi nme edi mi ni n bi r ki i yi ya da eyi kul l anmaya kal kimanin bal angicidir.
Tabuda sakl i bul unan bul ama gcn, i nsani batan ikarma, yknmeye srkl eme
zgl g ol arak yoruml adik Bu yorum, tabunun bul aiciIiginin her eyden nce eyaya
da gemesi yl e kendi ni gstermesi ve eyanin da tabul u ol masi durumuna uymuyor gi bi
gzkmektedi r.
Tabuda grl en bul aiciIik, nevrozl arda grdgmz gi bi bi l i nl enmemi i tepi l eri n
agiiim kanal l ariyl a baka eyl er zeri ne kaydiiil masi egi l i mi ni n bi r anl atinidir. Byl ece
gryoruz ki mananin tehl i kel i byl gc i ki gerek yeti ye, yani yasakl anmi i stekl eri
animsama yetenegi yl e yasagi bu i stekler ugruna i gneme gi bi daha neml i ol an bi r
egi l i me denk dmektedi r.
Fakat i l kel i n ruhsal yaaminda yasakl anmi bi r edi mi n anisinin uyaniiyl a bi rl i kte her
zaman bu edi mi gerekl etirme egi l i mi ni n de uyandigini kabul edersek, o zaman bu i ki
g tek g ol arak yeni den bi rl ei yor demekti r. Bu dne gre, anil arl a i stekl er
yeni den bi rbi ri ne kavumaktadir. Bi r yasaga kari gel en bi r ki mseni n bu davranii,
bakal arini da ayni i i i l emeye gtrrse, tipki tabunun bi r ki iden bi r eye ve bu eyden
baka bi r eye gei i gi bi yasaga boyunegmezl i gi n de bul ama yol uyl a geti gi ni kabul
etmek gereki r.
Lger bi r tabunun i gnenmesi , el de bul unan bi r eyden ya da bi r zgrl kten vazgemek
demek ol an kefaret ya da tvbe yol uyl a dzel ti l ebi l i rse, bi r tabu kural ina boyun egmeni n
de gerekten i steni l en bi r eyden vazgemek demek ol dugunu gstermi ol uruz. Bi r
zveri ni n savsakl aniini, baka yerde baka bi r eyden zveri de bul unma gi dermektedi r.
Bundan ikaracaginiz sonu, tabu trenl eri ynnden tvbeni n, temi zl enme treni nden
daha eski oldugu yol undadir.
$i mdi tabunun nevrozl ul arda grl en zorl ayici yasakl arl a karil aliiil masindan nel er
grendi gi mi zi zetl eyel i m. Tabu (bi r yetke tarafindan) diaridan ykl eti l en ve i nsanin en
zorl u i stekl eri ne kari evri l mi ol an ok i l kel bi r yasaktir. Onu ignemek i stegi bi l i n
diinda bi r yerl etirme yaar; tabuya boyun egen ki msel er tabunun yasakl adigi eye kari
i ft degerl i duygul ar duyarl ar. Tabuda grl en byl g, i nsani batan ikarma
zgl gne dnebi l i r; bul aici bi r hastal ik gi bi di r; nk ortadaki rnek dai ma
bul aicidir ve nk yasakl anan i stek bi l i n diinda baka bi r eyi n zeri ne kaydiiil abil i r.
Bi r tabunun i gnenmesi ni n kefaret yol uyl a temi zl enmesi , tabuya boyunegmeni n
temel i nde bi r vazgeme bul undugunu gsteri r.
3
$i mdi tabuyu zorl anma nevrozuyl a karil alirmaktan ne el de etti gi mi zi ve bu
karil alirmaya dayandiiil an yorumun degeri ni araliral im. Baka bi r yol un veremeyecegi
yarari vermedi ke ve tabuyu bi ze anl atacak baka aral ardan daha i yi anl atmadika, hi
kuku yoktur ki , yaptiginiz yorumun hi bi r degeri ol amaz. Geri buraya kadar
syl edi kl eri mi zl e bu yorumun yararini gstermi ol dugumuzu savl ayabi l i ri z; fakat bunu
tabu yasakl arinin ve detl eri ni n daha i ncel i kl eri yl e aikl amasini uygul ama yol uyl a
gl endi rmeye al imal iyiz.
$i mdi bambaka bi r yntem kul l anabi l i ri z. Aralirmamizi, nevrozl ardan al arak tabuya
uygul adiginiz varsayiml arin ya da vardiginiz sonul arin ne dereceye kadar tabu
ol ayl arinda dogrudan dogruya kanitl anabi l ecegi ni bel i rtecek bi i me sokabi l i ri z. Fakat
nce aradiginiz eyi n ne ol dugunu bel i rtmel i yi z. Tabunun bal angici hakkindaki
varsayim, yani tabunun vakti yl e diaridan ykl eti l mi i l kel bi r yasaktan iktigi varsayini
kukusuz kanitl anamaz. Onun i i n nevrozl arda grdgmz tabunun psi kol oji k
koul l arini daha ok aydinl atmaya al iacagiz. Nevrozl ardaki bu psi kol oji k etmenl eri
nasil greni yoruz? Bunu, bel i rti l eri n ve zel l ikl e zorl ayici edi ml eri n, savunma tepki l eri ni n
ve pei ni birakmayan buyrukl arin psi kanal i z ynnden i ncel enmesi yl e greni yoruz. Bu
mekani zmal ar i ft degerl i i tepil erden ya da egi l i ml erden gel mi ol dukl arini kanitl ayacak
her ni tel i gi gstermektedi r; bunl arda ya i stekl e karilini ayni zamanda gryoruz ya da
atian egi l i ml erden bi ri ni n teki ni yenerek stn gel di gi ni grrz. yl eyse tabu
kural l arinda da bu i ft degerl i l i gi n, yani karit egi l i ml eri n egemen ol dugunu
gsterebi l i rsek ya da tabu mekani zmal arinda nevroz bel i rti l eri nde ol dugu gi bi her i ki
egi l i me bi rden yol veren bazi mekani zmal ar bul acak ol ursak, o zaman tabuyl a zorl ama
nevrozl ari arasindaki psi kol oji k karil alirmada en neml i ol an noktayi yakal ami ol uruz.
Tabu yasakl arinin baIica i ki si ni n, totemci l i kl e i l gi l i ol masindan tr i ncel ememi ze
gi remeyecegi ne az nce degi nmi ti k. Tabu kural l arinin di ger bi r kismi da sonradan ikma
ol dugu i i n bi zi m i i mi ze yaramazl ar. nk i l kel l er arasinda tabu, bi zi m topl umumuzda
yasa koyucul arin koydugu yasal ara benzer. Ve rnegi n, bakanl arin ve rahi pl eri n kendi
mal l arini ya da ayrical ikl arini gvenceye al mak i i n koydukl ari tabul arda ol dugu gi bi ,
topl umsal egi l i ml eri kabul etti rmeye yararl ar. Yi ne bununl a bi rl i kte geri ye,
i ncel eyebi l ecegi mi z bi rok yasa kal iyor. Bunl ar arasinda (a) dmanl ara, (b) bakanl ara ve
(c) l l ere uygul anan tabul ari el e al acagim. Aralirmamizin gerel eri J.G. Frazer'i n byk
yapit ol an The Gol den Bough ("Al tin Dal ") adli ki taptan alinmilir (14).
(A) Dmanl ara kari
Vahi ve yari vahi budunl arin dmanl arina kari acimasizca ve sonsuz derecede
kiyiciIik yaptikl arini sandiginiz i i n, bunl ar arasinda bi r adamin ldrl mesi ni n bi l e tabu
detl eri yl e i l gi l i bi rtakim kural l ara bagIi ol dugunu grenmek bi zi airtir. Bu kural l ari
kol ayca drt bege ayirabi l i ri z: (1) l drl en dmanl a uzl amayi, (2) yasakl ari, (3)
l drdkten sonra l dreni n bagil anmayi di l eme ve temi zl enme etki nl i kl eri ni ve (4) bazi
ayi nl er yapil masini buyuran kural l ar. Bu tabu detl eri ni n hangil eri bu budunl ar arasinda
yaygindir, hangi l eri degi l di r? Bu budunl ar zeri ne bil gi l eri mi zi n eksi kl i gi yznden
bunu kesi n ol arak bi l ememekteyi z: Fakat bi zi m bu ol ayl ara ol an i l gi mi z bakinindan
dnrsek, bu sorun bi zi m i i n o kadar neml i bi r sorun degi l di r. Kal di ki bi z tek
zel l i kl erl e degi l , ol duka yayil mi ol an detl erl e i l gi l i yi z.
Ti mor Adasi'nda savail ar dmanl arini yeni p bunl arin koparil mi kafal ariyl a geri
dndkl eri zaman, bi rtakim uzl ama trenl eri yapiIir; bu det, byl e bi r seferi n nderi
ol an adami stel i k bi rtakim agir yasakl ara bagIi kil masi bakinindan zel l i kl e neml i di r.
"Yenenl er utku kazanmi ol arak geri dndkl eri zaman dmanl arin ruhunu barilirmak
i i n kurbanl ar veri l i r; bu yapil mazsa savatan dnenl eri n yanina yakl aanl ara kesi nl i kl e
bi r zarar gel i r. Bu ayi nde dans edi l i r, arki syl eni r, bu arkil arda l drl en dman i i n
yas tutul ur ve ondan af di l eni r: "Kizma; nk seni n bain burada bi zi ml e bi rl i ktedi r; oysa
bi z daha anssiz ol saydik, i mdi bi zi m bainiz seni n kynde sergi l enecekti. Bu kurbani
seni yatilirmak i i n veri yoruz. Ni i n bi ze dman ol dun? Dost kal saydik daha i yi ol maz
niydi? O zaman seni n kanin akmaz, bain kesi l mezdi " deni r. (15)
Buna benzer detl er Kel eb Adasi'nda Pal ul ar arasinda grl r; Gal l al ar kendi kyl eri ne
dnmeden nce l dmanl arinin ruhu i i n kurban veri r. (16)
Di ger bazi budunl ar da l drdkl eri eski dmanl arindan dostl ar, gzetenl er ve
koruyucul ar kazanmanin yol unu bul mutur. Bu da kesi l mi bal ara kari efkatl i
davranmaktan i baretti r. Borneo'nun bi rok i l kel boyu bunu yapmaktadir. Sarawak'ta
Dayakl ar seferden dnte yurtl arina geti rdi kl eri bal ara ayl arca en byk saygi ve
efkati gsteri r, onl ara di l l eri ni n en sevi ml i adl ariyl a sesl eni rl er. Yemekl eri ni n en i yi
paral arini, en sevil en yemekl eri ni , si garal arini onl arin agzina koyarl ar. Eski dostl arindan
yz evi rerek sevgi si ni yeni dostl arina vermel eri i i n l dmanl ara srekl i yal variIir;
nk onl ar artik kendi l eri nden ol mutur. Bi ze korkun bi l e gel se, buna kasitl i bi r al ay
kariligini sanmak byk bi r yanli ol ur. (17)
Kuzey Ameri ka'nin bi rok vahi boyunun arasinda yaayanl ar, bunl arin dmanl arini
l drdkten ve deri l eri ni yzdkten sonra tuttukl ari yasa aip kal milir. Bi r Choctaw bi r
dman l drnce bi r ay yasa gi rer, bi r ay kendi ni bel l i baIi bi rtakim yasakl ar al tina
koyar. Dakota yerl i l eri de bunun gibi yas tutarl ar J. O. Dorsay adl i bi r yetkeye gre, Osaga
kizil deri l i l eri kendi l l eri i i n yas tuttuktan sonra, dmanl ari i i n de sanki dostl ariymi
gi bi yas tutar. (18)
Dmanl ara uygul anan diger tabu detl eri ne gemeden nce, yeri nde bi r i ti raza kari
durumumuzu bel i rtmel i yi z. Bu uzl alirma kural l arinda nedenl eri n ok yal in ol dugunu ve
i ft degerl i duygul arl a hi bi r i l gi si ol madigini bi ze gstermek i i n gerek Frazer gerekse
di ger yetkel er ne srl ebi li r. Bazil ari di yebi l irl er ki : bu budunl ar ldrdkl eri ki msel eri n
ruhuna i nandikl ari i i n bunun etki si al tinda korkuyorl ar. Bu korku kl asi k i l kagda da
vardi; byk Ingi l i z dram yazari onu Macbeth'i n ve nc Ri chard'in
"hal l uci nati on"l ariyl a sahneye geti rmi tir. Gerek btn uzl alirma detl eri , gerekse daha
sonra el e al acaginiz bi rok yasak ve bagil anma di l egi byl e bi r i nanitan mantiksal
ol arak ikaril abi l i r; stel i k drdnc bege gi ren ayi nl er de byl e bi r yorum i i n kanit
ol arak gsteril ebi l i r. nk bunl ari ancak ve ancak l drenl eri n pei nden ayril mayan
l l eri n ruhl arini srp ikarmakl a aikl ayabi l i yoruz. (19) Bundan baka, vahi l eri n
kendi l eri de ldrdkl eri dmanl arin ruhundan korktukl arini aika bi l di ri yor ve bu
tabu detl eri ni n kkn de kendi l eri bu korkuda bul uyorl ar.
Bu kari iki kukusuz yeri ndedi r, eger dogru ol saydi baka bi r aikl ama bul mak i i n
ugramaktan sevi nerek vazgeerdi k. Bu kari ikiin i ncel enmesi ni sonraya birakiyoruz;
i mdi l i k onu, tabu konusunda daha nce yaptiginiz i ncel emeden edi ndigi mi z yoruml a
karil aliiiyoruz. Btn bu tabu kural l arindan vardiginiz sonu, dmanl ara kari al inan
tavirl arda yal nizca dmanca i tepil eri n degi l , baka i tepil eri n de anl atil makta
ol dugudur. Bunl arda dmana kari pi manl igin, sayginin ve l drmeni n dogurdugu
vi cdan azabinin tepki l eri ni grmekteyi z. Demek ki , ignenmesi kesi nl i kl e cezayl a
karil anan "l drmeyeceksi n!" buyrugu i nsanl ara Tanri el i nden yasa gel meden nce bi l e
bu i l kel l er arasinda varmi.
$i mdi tabu kural l arinin geri kal anl arina dnel i m. Dmani l drenl ere ykl etil en
yasakl ar ok ei tl i ve ok ciddi di r. Ti mor Adasi'nda (yukarida syl enen uzl alirma
detl eri yl e karil aliiiniz) seferi n nderi kendi evi ne dnemez. Kendi si ne zel bi r kul be
yapiIir. Burada ei t ei t temi zl enme kural l arina uyarak i ki ay kal ir. Bu i ki ay i i nde
karisinin yzn gremez, kendi kendi ne yi yemez, yemegi ni agzina bakasi koyar. (20)
Bazi Dayak boyl ari arasinda, baariIi gemi bi r seferden dnen savail ar gnl erce
karanti na al tinda kal mak ve bel i rl i yi yecekl erden kainmak zorundadir. Bunl ar demi re
dokunamaz, karil arindan ayri kal mal ari gereki r. Yeni Gi ne yakinl arindaki Logea
Adasi'nda bi r dmani l dren ya da bunda el i ol anl ar kendi l eri ni bi r hafta evl eri ne
kapatir; karil ariyl a ve dostl ariyl a i l i ki den sakinir, yi yecekl eri ne el l eri yl e dokunmazl ar.
Kendi l eri i i n zel kapl arda ayri pi en sebze yemekl eri nden baka bi r ey yemezl er. Bu
sonuncu nl emi n nedeni ol arak bunl arin l drdkl eri dmanin kanini kokl amazl arsa
hastal anip l ecekl eri ni i l eri srerl er. Yeni Gi ne'de Taori pi ya da Motumotu boyl ari
arasinda i nsan l dren bi r savainin karisina yanamamasi ve yemegi ne parmakl ariyl a
dokunmamasi gereki r. Ona baka bi r ki i ni n zel ol arak yapil an yemekl eri yedi rmesi
gereki r. Yeni ay doguncaya kadar bu byl e srer.
Burada, utku kazanan savail ar hakkinda Frazer'i n dedi gi btn tabu ol ayl arini
saymaktan eki ni ri m, yal nizca tabunun zel l i gi ni gze arptiran ya da tabu yasakl arini
temi zl enme ve ayi nl e bagIi ol arak gsteren ol ayl ari el e al iyorum.
Al man Yeni Gi nesi 'nde Monumbol ar arasinda dvte dmani l dren adam "ki rl i" ol ur
ve bu deyi m, det gren ya da l ohusa ol an kadina da veri l en adin aynidir. Bu adamin
uzunca zaman erkekl eri n topl anma odasindan ikmasina i zi n veri l mez. Bu sre i i nde
kyn erkekl eri onun evresi nde topl anir, arkil ar ve dansl arl a utkusunu kutl arl ar. Bu
adam hi bi r eye, hatta karisina ve ocukl arina bi l e dokunamaz, eger dokunursa
vcutl arinda yaral ar ve ibanl ar ikar. Bu adam ancak yikanma, vb. trenl erl e
temi zl enebi l i r.
Kuzey Ameri ka'da Natchezl er arasinda i l k kel l eyi kesi p geti ren del i kanl i savail ar, al ti ay
bi rtakim eyl erden vazgemek zorundadir. Karil ariyl a bi rl i kte yatmal arina ya da yemek
yemel eri ne i zi n veril mez; besi n ol arak ancak bal ik ve misir yi yebil i rl er. Bi r Choctaw bi r
dmani l drp kel l esi ni kestigi zaman bi r ay srecek bi r yasa bal ar; bu sirada saini
taramasi yasaktir. Bai kaindigi zaman el i yl e kaiyamaz, baini kaimak i i n ancak kk
bi r degnek kull anabi l i r.
Pi mal i bi r kizil deri l i bi r Apache kizil deri l i si ni l drdg zaman eni konu bi r temi zl enme
ve bagil anmayi di l eme treni ne uymak zorundadir. On al ti gnl k bi r oru dnemi nde
yemege ya da tuza dokunmasi, atee bakmasi, konumasi yasaktir. Ormanda tek baina
yaar, orada kendi si ni yal nizca bi r yaIi kadin bekl er, kendi si ne bi raz yi yecek veri r. ogu
kez en yakin derede yikanir ve yas bel i rti si ol arak bainda bi r bal ik parasi tair. On
nc gn genel bi r ayi n yapiIir ve bu ayi nde hem kendi si , hem si l ahl ari temi zl eni r.
Pi ma kizil deri l i l eri i nsan l drme tabusunu dmanl arindan daha ci ddi ye al dikl ari i i n
bagil anmayi di l eme ve temi zl enme i i ni seferi n sonuna birakmazl ar, bu yzden ahl k
bakinindan drstl kl eri (ya da i sterseni z soful ukl ari yznden di yel i m), savataki
kahramanl ikl ari ok zarar grr. Son derece cesur ol mal arina karin bunl ar, Apachel ara
kari yapil an saval arda beyazl arin i i ne yaramaz bagdaikl ar oldukl arini gstermi l erdi r.
Dmani l drdkten sonra yapil an bu bagil anmayi di l eme ve temi zl enme trenl eri ni n
ayrintil ari ve trl eri daha ti ti z bi r aralirma bakinindan di kkate degerdi r; fakat bunl ari
burada daha fazl a saymayi gereksi z gryorum. nk bi ze yeni bir gr vermezl er.
$unu da ekl eyeyi m ki , profesyonel cel l atl arin zamaniniza kadar gel en bi r ynteme gre
gei ci ya da srekl i ol arak topl umdan yal ilil mal arinda bu deti n i zl eri ni bul uruz. Ortaag
topl umundaki mal i kane sahi pl eri ni n (feodal beyl eri n) durumu, i l kel l eri n tabusu zeri ne
bi ze gzel fi ki r verebi l i r. (21)
Bu uzl alirma, sakinma, bagil anmayi dil eme ve temi zl enme kural l ari hakkinda
yazarl arin yaptigi aikl amal ar i ki i l keyi , yani l nn tabusunun, kendi si yl e i l i ki ye gi ren
her eyi i i ne al masi i l kesi yl e l drl m adamin ruhundan korkma i l kesi ni bi rl eti ri yor.
Bu i ki i l ke bu treni ne oranda bi rl i kte aikl ayabi l i yor, ei t degerl i mi, yoksa bi ri bi ri nci
derecede, di geri i ki nci derecede mi sayiIiyor? Bunl ar hi bi r yerde gsteril memi ti r,
bel i rl enmesi de kol ay bi r i degi l di r. Bunl ara kari, btn bu detl eri i l kel l eri n
dmanl arina kari gsterdi kl eri i ft degerl i duygudan ikarma yol uyl a bi z
aikl amamizin bi r bi rl i ge ul aligini bel i rtmek i steri z.
(B) Hkmdar Tabusu
Il kel l eri n bakanl arina, kral l arina ve rahi pl eri ne kari ol an davranil ari bi rbi ri ne karit
ol maktan ok, bi rbi ri ni tamaml ayan i ki i l ke tarafindan yneti l i r. Hem onl ari korurl ar, hem
de onl ardan korunurl ar. (22)
Bu hedefl eri n i ki si de sayisiz tabu kural iyl a el de edi l i r. Bakanl ardan ni i n korunmak
gerektigi ni bi l i yoruz; bakanl ar tehli keli ve gizeml i si hir gcne sahi pti r. Bu g, el ektrik
yk gi bi dokunmayl a geer ve buna benzer bi r ykl e korunmayan bi r ki mseni n l mne
ya da yok ol masina neden ol ur. yl eyse bu tehl i keyi kutsal l ikl a (i ster dogrudan dogruya,
i ster dol ayl i yol dan ol sun) i l i ki l endi rmekten sakinmak gereki r. Sakinil madigi zaman hi
ol mazsa bunun korkun sonul arini kal dirmak i i n bi r ayi n yapil mal idir. rnegi n Dogu
Afri ka'da Nubal ar, rahi p-kral in evi ne gi reni n l ecegi ne i nanir; fakat gi rerken sol
omuzl arini soyarak kral in el i ni oraya degdi ri rl erse bu tehl i keden kurtuldukl arina
i nanirl ar. Burada kral in dokunmasinin, kral l a i l i ki den dogan tehli kel ere kari i yi l eti ri ci
ve koruyucu bi r araca dnmesi gi bi di kkate deger bi r ol ay gryoruz. Fakat bu ol asiIik,
kral a dokunma tehl i kesi nden farkli ol arak, kral in bi r yeri ne bi l erek dokunmanin
i yi l eti ri ci gc sorunu, yani kral a kari edi l genl i kl e etkenl i k arasindaki karitl ik
sorunudur.
Hkmdara dokunmanin i yi l eti ri ci gcne rnek bul mak i i n vahi l er arasina kadar
gi tmeye gerek yok. Ol duka yakin zamanl ara degi n Ingi l i z kral l ari bu gl e siraca
hastal arini i yi l eti rirdi ve bundan dol ayi bu gce "Ki ng's Evi l '' ( kral in ktl g) deni rdi .
Gerek Kral i e El i sabeth gerekse ondan sonra gel enl er bu hkmdarl ik ayrical igini
lirakmamil ardir. Syl endi gi ne gre, Bi ri nci Charl es 1633'te bi r defada yz hastayi
i yi l eti rmi ti. Byk Ingi l i z devri mi nden sonra ogl u Iki nci Charl es zamaninda kral in
siraca i yi l eti rmesi en yksek derecesi ne ikmili. Syl endi gi ne gre, bu kral
hkmdarl iginda yz bi n siracaliya dokunmutur. Bu ynteml e i yi l eti ril mek i steyenl er o
kadar okmu ki , bi r keresi nde al ti yedi hasta, i yi l eeyi m derken, kal abal ik arasinda
ezi l erek l m. Stuartl arin dmesi nden sonra Ingi l i z tahtina geen pheci Orange
soyundan nc Wi l l i am bu byy yapmak i stemedi ; bi r defa hastal ara dokunmaya
razi edi l di gi zaman dokunurken u szl eri syl emi : "Tanri si ze i yi l i k ve akil versi n.'' (23)
Aagidaki ol ay, bi l meyerek bi l e ol sa, kral a ya da onunl a i l gi l i bi r eye dokunmanin
dogurdugu korkun etki yi gsteri r. Yeni Zel anda'da yksek konuml u ve ok kutsal
sayil an bi r kral , nasil sa, yemegi ni n artikl arini bi r yol un kiyisinda birakmi. Yol dan geen
gen ve sagIikl i bi r kl e bu artikl ari grerek yemege bal ami; fakat daha bi ti rmeye vaki t
kal madan korkun bi r tayf kendi si ne bakanin yemegi ni yemekte oldugunu bi l di rmi .
Adamcagiz gl ve cesur bi r savai ol dugu hal de, bunu i i ti r i i tmez yere yigil mi ve
korkun irpintil ar i i nde kivranmaya bal ami ve ertesi gn gnei n batmasina dogru
bu yzden l m (24). Maori l i bi r kadin bi r meyvayi yedi kten sonra onun tabul u bi r
yerden gel digi ni grenmi . Bu davraniiyl a bakanin ruhunu rahatsiz etmi ol dugundan
arpil acagini dnerek agl amaya bal ami. Bu ol ay gl eden sonra ol mutu. Ertesi gn
saat on i ki de kadin l mt (25). Maori bakaninin akmagi bi r keresi nde bi rok i nsanin
yaamina mal ol mutu. Bakan akmagi yi ti rmi , onu bul anl ar da ubukl arini yakmak i i n
kul l anmil ardi. Fakat akmagin ki mi n oldugunu greni nce hepsi de korkudan l m (26).
Bakan ve rahi p gi bi tehli kel i ki i l eri , bakal ariyl a i l i ki kurmasini nl eyecek duvarl arl a
evi rerek ayirma gereksi ni mi ni n duyul masi ail acak bi r ey degi l di r. Asl inda tabu
kural l arindan ikan bu engel l eri n, bugn saray treni bi i mi nde hl yaamakta
ol dugunu gryoruz.
Fakat bakanl ara kari konan bu tabunun byk bi r kisminin kkeni , onl ardan korunma
gereksi ni mi ne dayandiiil amaz. Ayrical ikl i ki msel ere kari al inan baka bi r tavir da, bu
ki msel eri kari kariya bul undukl ari tehl i kel ere kari koruma gereksi ni mi di r.Bu
durumda, tabunun ol umasinda ve dol ayisiyl a saray eti keti ni n kkeni nde bunun da ayri
bi r payi vardir.
Kral i herhangi ol asi bi r tehl i keden koruma zorunl ul ugu, kral l arin uyrukl arinin mutl ul uk
ve yikiml ari ynnden sahi p ol dugu byk nemden dogar. Daha zel bi r deyi ml e,
hkmdar dnyanin gi di i ni dzenl eyen bi r ki i di r; yal nizca topragin meyval arini
byten yagmur ya da gne i i n degi l , kiyil arina gemi l eri geti ren rzgrdan ya da
ayakl arinin bastigi topraktan tr bi l e ul usu ona kran dol udur (27). Bu i l kel kral l ar,
tanril ar kadar byk bi r gc ve mutl ul uk verme yetenegi ni tair; kukusuz, uygarl igin
daha sonraki evrel eri nde ancak en kl e ruhl u ul usl ar, hkmdarl arina bunl ara benzer
ni tel i kl er verme derecesi nde i ki yzl l k gstermi ti r.
Bu kadar yetki n bi r gce sahi p ol an kii leri n, kendi l eri ni tehdi t eden tehl i kel erden
korunmak i i n bu kadar ok zene gereksi ni mi ol masi apaik bi r karitl ik gi bi grnr;
fakat i l kel l eri n kral l ara kari davranil arinda ortaya ikan tek karitl ik yal nizca bu
degi l di r. Bu i nsanl ar kral l arin kendi el l eri nde ol an gl eri i yi kul l anip kul l anmadikl arini
denetl emeyi zorunl u sayar; onl arin i yi niyetl eri nden ve vi cdanl arindan asl a emi n
degi l di rl er.
Kral l ar i i n ol an bu tabu kurall arinin kaynaginda bi r gvensi zl i k vardir. Frazer yl e der
(28) "Il k kral l ikl ar, hal kin yal nizca hkmdar i i n yaadigini kabul eden bi r yneti m
bi i mi degi l di . Aksi ne, onl arda hkmdar yal nizca uyrukl ari i i ndi r; onun yaami, ancak
doganin gi di i ni hal kin ikarl arina uygun ol arak ynetti ke, konumunun gerekti rdi gi
grevl eri yaptika degerl i di r. Bunu yapmaktan aci z ol du mu, ona kari o zamana kadar
gstermekte ol dukl ari zen, bagIiIik, di nsel saygi kesi l i r, nefret ve aagil amaya dnr,
kral utan veri ci bi r bi i mde yeri nden kovul ur; canini kurtararak kaabi l i rse kretsi n. Bi r
gn tanri di ye tapinil an adam, ertesi gn bi r sul u gi bi l drl ebi l i r. Fakat hal kin bu
degien tavrinda bi r kapri s ya da tutarsizl ik yoktur. Aksi ne, davranil ari tmyl e
tutarl idir. Eger kral l ari onl arin tanrisi i se, onl arin koruyucusu da ol mal idir. Oysa onl ari
korumazsa, yeri ni bunu yapacak bi ri ne birakmasi gereki r. Fakat onl arin gereksi ni ml eri ni
karil adigi srece ona kari gsterdi kl eri zeni n sonu yoktur. Bu trden bi r kral , birok
yasa ve trenl e rl tren eti ketl eri nden kurul u bi r i ti n i i nde yaar. Bunun amaci ona
grkem sagl amak anl amina degi l , doganin uyumunu bozma yol uyl a kendi si ni , halkini ve
btn dnyayi genel bi r knt i i ne drebi l ecek bi r davraniinin nne geme
anl amina gel i r. Bu tren onun rahatligini artirmaktan ok, her davraniinin nne bi r ol ta
koyarak onun devi ni ml eri ni kisitl ar ve hatta korunmasi hal kin amaci ol an yaamini
kendi si ne bi r yk ve aci kaynagi durumuna geti ri r."
Tabu treni yl e kutsal bi r bakani zi nci r al tina al manin ve al ikoymanin en gz kamaliran
rnekl eri ne, i l k yzyil l arda oldugu gi bi , Japon Mi kadosu'nun gnl k yaamindaki
detl erde varil milir. Iki yzyil nceyl e i l gil i bi r beti ml eme (29) bunu yl e anl atiyor:
"Mi kado ayakl ariyl a yere basmayi grkem ve kutsal l igina zarar verecek bi r ey sayar; bu
yzden bi r yere gi tmek i stedigi zaman, oraya ancak adaml arin omuzunda tainabi l i r.
Kutsal bedeni ni aik havaya gstermesi nden aci duyarl ar, gne onun bai zeri nde
parl ayacak kadar degerl i sayil maz. Bedeni ni n btn paral arina o kadar kutsal l ik
ykl enmi ti r ki , saini, sakal ini ve tirnakl arini bi l e kesemez. Bununl a bi rl i kte ok pi s
ol mamasi i i n de, gecel eyi n uyurken onu temi zl eyebi li rl er; nk byl e zamanda
bedeni nden alinan eyl eri n ondan al inmi ol dugunu ve byl e bi r hirsizl igin onun
grkem ve kutsal l igini bozmayacagini syl erl er. Eski zamanl arda, her sabah bainda
i mparatorl uk taci bul undugu hal de tahtinin zeri ne oturmasi gereki rdi ; fakat taht
zeri nde el l eri ni , ayakl arini, baini ya da gzl eri ni ve bedeni ni n hi bi r parasini
kinil datmaksizin put gi bi oturmak zorundaydi; nk bu bi i mde i mparatorl ugu i i nde
di rl i k ve barii sagl ayabi l ecegi ne i naniIir. Tanri gstermesi n, eger bi r yana dnse ya da
i mparatorl ugunun herhangi bi r kismina bi raz ol sun baksa sava, al ik, yangin ya da ok
ugursuz bi r eyi n l keyi harap etmek zere ol dugunu anl arl ardi.''
Barbar kral l arin bagIi ol dukl ari tabul arin bazil ari, katil l eri n bagIi tutul dugu kayitl ari
animsatir. Dogu Ameri ka'da Aagi Gi ne'de Padron Burnu'nda Shak Poi nt'te Kukul u adi
veri l en rahi p-kral bi r ormanda yal niz baina yaar. Kadina dokunmasi ya da evi nde
oturmasi yasaktir, hatta sandal yesi nden kal kamaz bi l e; bu sandal yeni n stnde, oturur
durumda uyumak zorundadir. Eger yatacak ol ursa rzgr kesi l i r, gemi l er deni zde
hareket edemez. Onun grevi firtinal ari buyrugu al tina al mak ve genel l i kl e havanin tam
ve sagIikl i ol masini sagl amaktir (30). Basti an yl e der: "Bi r kral ne kadar gl ol ursa o
kadar ok tabuya boyunegmel i di r. Tahtinin adayi da ocukl ugundan bal ayarak ayni
tabul arl a bagIidir; daha byrken bi l e onun evresi nde tabul ar bi ri kmeye bal ar ve tahta
ikmasiyl a bi rl i kte bu tabul arin al tinda adeta bogul ur".
Hkmdarl a rahibi n konuml arina yapiik ol an bu tabul ar hakkindaki rnekl eri
ogal tmaya ne yeri mi z, ne amaciniz uygundur. Yal nizca, devi nme ve yemek yeme
zgrl g zeri ne konan sinirl amal arin bunl ar arasinda baIica rol oynadigini
ekl eyel i m. Fakat uygar ul usl ardan ve ok daha yksek bi r eki n dzeyi nden al inan tabu
treni ne i l gi l i i ki rnek, bu ayrical ikl i ki i l erl e ortakl igin eski detl eri ne dereceye kadar
korumaya al iligini bi ze gsteri r.
Roma'da Juppi ter'i n byk rahi bi Fl aman Di abi s ail acak kadar ok tabu kural ina
bagIiydi. Ata bi nemez; bakamaz; si l ahl i bi r adama bakamaz; kiiil mami bi r yzk
takamaz; gi ysi l eri nde bi r dgm yapamaz; bugday ununa ya da hamura dokunamaz;
kei ni n, kpegi n, ig eti n, bakl a ve sarmaigin adini anamaz; sal arini ancak zgr bi r
adam , o da yal nizca bronz bi r biakl a kesebi l i r, sai ve tirnak paral ari teki n bi r agacin
al tina gml r; l ye dokunamaz, diari ancak bai aik ikabi l i rdi ve bunun gi bi daha
bi rok yasak al tindaydi. Karisi Fl ami ni ca'nin da ayri yasakl ari vardi: Bazi merdi venl erde
basamaktan yukari ikamaz ve bazi bayraml arda sal arini tarayamazdi;
ayakkabil arinin deri si dogal bi r l ml e l en hayvan deri si nden ol amaz, ancak l drl m
ya da kurban edi l mi hayvanin deri si nden ol abil i rdi ; gk grl tsn i i tti gi zaman bi r
kefaret kurbani kesi nceye kadar ki rl i ol urdu (31).
Irl anda'nin eski kral l ari bi r sr gari p kural lar al tindaydi, bunl ara boyunegmeni n yurda
mutl ul uk geti rdi gi , egmemeni n i se ktl gn her trl sne neden ol dugu saniIirdi. Bu
tabul ara i l i ki n bi l gi l er, en eski yazmal ari 1390 i l e 1418 arasinda bul unan Book of Kni ghts
adl i bi r ki taptadir. Bu yasakl ar ok ayrintiIidir ve ayri yer ve zamanl arda bazi etki nl i kl eri
i eri r. rnegi n kral haftanin bel i rli bi r gnnde bazi kentl erde duramaz, u ya da bu
saatte unun ya da bunun stnden geemez, bel i rl i bi r ovada tam dokuz gn adir
kuramaz, vb. (32).
Bi rok vahi budun arasinda rahi p-krall arin zeri ne konan tabu kural l arinin i ddeti
zel l i kl e bi zi m grmze gre ok neml i ol an tari hsel sonul ar yaratmilir. Rahi p-kral
ol ma onuru bu yzden i stenil meyen bi r ey ol mutur; bu yere geme sirasi kendi si nde
ol an bi rok ki mse bundan kamak i i n her trl yol a bavururdu. rnegi n
Kombodscha'da ate ve su kral inin yeri ne geecek ol ani bu oruna geti rmek i i n zorl amak
gereki rdi . Pasi fi k Okyanusu'nda bi r mercan adasi ol an Ni ue ve Savage Adasi'nda kral l ik
ortadan kal kmili; nk bu soruml ul uk gerekti ren ve tehl i kel i grevi stne al maya
i stekl i ki mse ikmamili. Bati Afri ka'nin bazi yerl eri nde kral in l mnden sonra yeri ne
geecek adami kararl alirmak i i n bi r kurultay topl anir. zeri nde karar kiIinan adam
derhal yakal anir, bagl anir ve tahti kabul edecegi ni i l an edi nceye kadar feti evi ne
kapatiIir. Bazen tasarl anan ardil bu onurdan kamanin yol unu ve aresi ni bul ur; hatta bi r
bakanin zorl a tahta oturtul ma tehl i kesi ne kari kendi ni savunmak i i n gecel i gndzl
si l ahl i dol aligi aktaril maktadir (33). Si erra Leone zenci l eri arasinda kral lik onurunu
kabul e kari o kadar byk bi r di ren vardir ki bi rok boy, kral l arini yabancil ar arasindan
semek zorunda kal ir.
Frazer bu duruml arin nedeni ni , tari hi n gel imesi nde i l k rahi p-kral l igin bi r ruhani , bi r de
ci smani gce ayril masinda bul ur. Kutsal l ikl arinin yk al tinda ezi l en kral l ar, gl eri
gerek eya zeri nde etki l i ol amayacak duruma gel di gi nden, bu i i aagi ama kral l ik
grkemi ni n onurl arindan vazgemeye i stekl i ki i l ere birakmaktadirl ar. Ite ci smani
hkmdarl ik bu bi i mde ortaya ikmakta, artik uygul amada bi r nemi kal mayan ruhani
hkmdarl ik i se eski tabu kral l ara kal maktadir. Bu varsayinin ne dereceye kadar sagl am
ol dugunu eski Japonya'nin tari hi bi ze pek i yi gstermektedi r.
Il kel i nsanl arl a hkmdarl ari arasindaki i l i ki l ere i l i ki n ol arak aktardiginiz bu
bi l gi l erden psi kanal i ti k anl ayia il erl ememi zi n zor ol mayacagini umabi l i ri z. Bu i l iki l er
son derece kariiktir ve karitl ikl arl a dol udur. Hkmdarl ara byk ayrical ikl ar
veri l mekte, fakat baka al anl arda onl arin karisina bu ayrical ikl ari hi e i ndi recek tabu
yasakl ari ikmaktadir. Bu i nsanl ar ayrical ikl i ki i l erdi r, tabul arin diinda her i stedi kl eri ni
yapabi l i rl er. Fakat bu zgrl ge kariIik herkese zarari ol mayan baka tabul arin baskisi
al tindadirl ar. Byl ece burada i l k karitl ik, hatta tutarsizl ikl a karil aiyoruz: Bi r yanda
sinirsiz bi r zgrl k, di ger yanda sinirsiz bi r baski ayni i nsana uygul anmaktadir.
Kendi l eri ne ok yksek byl gl er veril mekte, onun i i n onl arl a ya da onl arl a i l gil i
eyl erl e i l i ki den korkul maktadir; oysa di ger yandan bu i l i ki l erden en yararl i sonul ar
bekl enmektedi r. Bu da i ki nci ve aik bi r tutarsizl ik ol arak grnmektedi r; ancak bunun
yal nizca bi r grn ol dugunu anl ami bul unmaktayiz. Kral in kendi si ni n i yi ni yetl e
kurdugu il i ki koruyucu ve i fa veri ci di r; ancak siradan bi r adam kral a ya da onunl a il gi l i
eyaya dokundugu zaman bu i l i ki tehli kel i ol maktadir, bunun da nedeni , bu
dokunmanin sal dirganl ik egi l i ml eri ni animsatmasi ol asiIigidir. Bunun kadar kol ay
zl meyen di ger bi r tutarsizl ik, hkmdarda dogast byk bi r g varsayil digi hal de,
bu gc yetmezmi gi bi kendi si ni tehdi t eden tehl i kel ere kari onu korumaya
al imal aridir. Kral l a uyrukl ari arasindaki i l i ki de karil ail an di ger bi r gl k,
hkmdarin bu byk gcn, kendi kendi ni korumak i i n kul l anacagindan emi n
ol madikl ari gi bi uyrukl arinin ikarl arini koruma yol unda kul l anacagina da
gvenememel eri nden ikmaktadir. Onun i i n hkmdara gveni l memekte, onun gz
hapsi ne ve deneti m al tina al inmasi gerekmektedi r. Kral in yaaminin bagIi ol dugu tabu
eti keti hem kral in zeri nde bi r vesayet kurmaya, hem onu tehl i kel erden korumaya, hem
de onun uyrukl arina geti recegi tehl i keden uyrukl arini korumaya yarar.
Il kel i nsanl arin hkmdarl ariyl a ol an bu kariIikl i ve karitl ik i eren i l i ki si bi zce yl e
aikl anabi l i r: Hkmdarl ara kari bul unul an davranita, gerek bo i nanl ar, gerekse
baka nedenl erl e bi rbi ri nden farkl i egi l i ml er kendi ni gstermekte ve bunl arin her bi ri
di geri nden bagimsiz ol arak en aiii bi i mi ne kadar gi tmektedi r. Bunun sonucunda, sorun
yal nizca bi r di n sorunu ya da yal nizca bi r "bagIiIik'' sorunu ol arak kal digi srece ortaya
yl e tutarsizl ikl ar ikmaktadir ki bunl ari i i ne si ndi rmekte i l kel i nsan uygar i nsandan hi
de daha i l eri gi tmi ol mamaktadir.
Bu aikl ama buraya kadar gzel ; fakat psi kanal i ti k teknik sorunun daha deri nl eri ne
gi rmemi zi ve bi rbi ri nden ayri egi l i ml eri n i eri gi hakkinda bi r ey ekl ememi zi mmkn
kiIiyor. Anil an rnekl eri , nevroz bel i rtil eri varsayar ve psi kanal i ze uygul arsak, tabu
treni ni n di bi nde bul dugumuz korkul u zntl eri n i ddeti derhal gzmze arpacaktir.
Bu kadar aiii bi r efkat, nevrozl arda ve zell i kl e karil alirma i i n el e al diginiz zorl anma
nevrozl arinda ok yaygin ol arak grl r. Bu efkati n kaynagini i mdi tmyl e
anl amaktayiz. Egemen ol an sevgi duygul arinin yaninda, ona karit ama bi l i n dii ol an bi r
nefret duygusu da vardir. Yani bu, ti pi k bi r ift degerl i duygunun ol uturdugu bi r eydi r.
Bu nefret duygusu, efkat duygusunun stn gel mesi yl e bastiiil makta ve znt
bi i mi nde anl atil maktadir; byl e ol masaydi, karit duygu bi l i n dii bi r durumda baskida
tutmaktan i baret ol an grevi ni yapamayacagindan, zorl ayici bi r grn kazanmaktadir.
Her psi kanal i st son derece aciIi ve tutkul u ol an bu efkat duygusunun (rnegi n anneyl e
ocuk arasinda ya da bi rbi ri ni seven evl i i ftl er arasinda ol dugu gi bi ) en umul maz
duruml arda bi l e hep abartiIi bi r zntye dntgn bi l i r. Ayrical ikl i ki i l erl e ol an
i l i ki l erde de, duygul arin bu karit i ftel i gi gr sayesi nde, hal kin onl ara verdi gi btn
konuml ara, btn tanril alirmal ara karin bi l i n diinda yogun bi r nefret egi l i mi ni
yaamakta ol dugu grl r, yani karit duygul ul uk durumu ayni derecede burada da
geerl i di r. Kral i baskida tutan tabul arin kaynagi ol an gvensi zl i k duygusu, ayni bi l i nsi z
nefreti n di ger bi r grnmdr. Gerekten de bu atimanin yarattigi sonul ar farkl i
ul usl arda o kadar ei tl i di r ki , bu nefreti n varl igini bi ze kol ayca bul duracak rnekl eri bol
bol el de edebi l i yoruz.
Frazer'den (34), Si erra Leone'ni n vahi Ti mmol arinin, seti kl eri krali ta gi yme gnnn
gecesi dvme hakkina sahi p ol dugunu greni yoruz. Ve bu anayasal hakl arini o kadar
eksi ksi z bi i mde yeri ne geti rmektedi rl er ki , zaval l i hkmdar ogu kez tahta geti kten
sonra uzun sre yaayamamaktadir. Bu yzden l keni n i l eri gel enl eri , ki n besl edi kl eri
ki msel eri n sei l mesi ni bi r yasa hal i ne geti rmi ti r. Byl e oldugu hal de, bu kadar aik
duruml arda bi l e, ki n duygusu aiga vurul maz, sanki bi r trenmi gi bi gsteri l i r.
Il kel i nsanl arin hkmdarl arina kari al dikl ari tavirda grdgmz baka bi r zel li k, ruh
hastal ikl arinda her zaman grl en ve "i ti safi mni " adini verdigi mi z rahatsizl iga dnen
baka bi r mekani zmada grl mektedi r. Bu rahatsizl iga yakal ananl ar hep bel i rl i bi r ki i ni n
nemi ni son derecede bytrl er. Hasta, baina gel en her yikinin soruml ul ugunu
kol ayca ona ykl emek i i n, o ki i ni n gcn eri i l meyecek derecel ere yksel ti r. Gerekte
vahi l eri n de hkmdarl arina yagmura, gnee, rzgrl ara egemen ol ma gcn
ykl edi kten sonra, i yi bi r av ya da olgun bi r rn bekl edi kl eri hal de doganin kendi l eri ni
al dattigini grnce hkmdari tahtindan i ndi rerek ya da ldrerek hinl arini al dikl ari
zaman yaptikl ari, bundan farkl i bi r ey degi l di r. Paronayal il arin "i ti safi mni"l eri nde
kurdukl ari ki i ni n prototi pi ni n, ocuk-baba i l i ki si nde bul undugu grl mtr. Ogul un
i mgesi nde babada hep byl e kesi n bi r g ol dugu varsayiIir. Babaya kari besl enen
gvensi zl i k, yi ne ona kari gsteri l en yksek bi r saygiyl a siki sikiya bagIidir. Paranoyak
da kendi si ne kari kiyiciIik yaptigina i nandigi ki mseni n yaptikl arini syl erken, onu
babasinin dzeyi ne yksel ti r, onu baina gel en btn anssizl ikl arin nedeni ol abi l ecek bi r
konuma geti ri r. Bu yol l a i l kel l e nevrozl u arasindaki bu i ki nci benzerl i k bi ze i l kel i n
hkmdarina kari tavrinin, ocugun babasina kari tavrina ne kadar benzedi gi ni
gstermektedi r.
Fakat tabu yasakl arini nevroz bel i rti l eri yl e karil alirmaya dayanan kuraminizin en gl
kanitl arini, hkmdarl ik kurumunda ok byk nemi ni gstermi ol dugumuz tabu
trenl eri ni n kendi si nde bul uruz. Tabu trenl eri ni n yarattigi sonul arin asl inda gttg
sonul ar ol dugunu kabul edersek, bu trenl eri n her zaman i fte anl ami ol dugunu ve
kkeni nde "i ft degerl i " egi l i ml er bul undugunu grrz. Bu trenl er yal nizca kral l ari
bakal arindan ayirmakl a ve onl ari siradan l ml l eri n zeri ne yksel tmekl e kal maz, ayni
zamanda onl arin yaamini bi r i kenceye, dayanil amaz bi r yke dntrr, onl ari
uyrukl arininki nden ok daha kt ol an bi r tutsakl ik i i ne srkl er. yl eyse bu,
nevrozl arda grdgmz durumun tam kariIigidir. Nevrozl arda bi l i n diina i ti l en
i tepi yl e onu i ten i tepi ni n i ki si de kariIikl i ol arak bi rl i kte doyurul ur. Nevrozdaki
zorl anmal i davrani, yasak ol an edi me kari szde bi r korunma edi midi r, oysa gerekte o
yasakl anmi ol an edi mi n kendi si ni n bi r yi nel enmesi di r. "Szde" szcg bi l i nl i ruh
yaamina, "gerekte" deyi i i se bil i n dii yaama denk der. Byl ece kral l arin tabu
trenl eri de, grnrde onl ara gsteri l en en yksek sayginin ve onu koruma yol l arinin bi r
anl atinidir; fakat gerekte onu yksel tmel eri ni n cezasi, uyrukl arin ondan al digi tr.
Cervantes'i n Sancho Panza'yi bi r adaya val i yaparak orada baindan gei rdigi ol ayl ara
bakiIirsa, saray teri fatinin bu bi i mde yoruml anmasinin dogru yorum bi i mi ol dugunu
Cervantes'i n anl adigi grl r. Bugnk kral l arin ve hkmdarl arin i i nden geenl eri
syl etmek el i mi zde ol saydi, bel ki onl ar da bunu onayl ardi.
Hkmdarl ara kari al inan duygusal tavrin ni i n byl e gl bi l i n dii bi r ki n payi
taidigi sorunu, bu ki tabin al anini aan, ok i l gi eki ci bi r sorundur. $i mdi ye degi n
ocugun baba kompl eksi ne i aret etmi ti k; buna, kral l igin i l k tari hi ni n i ncel enmesi ni n,
bi ze bu sorun hakkinda kesi n bi r yanit verebi l ecegi ni de ekl eyel i m. Frazer ol duka
di kkate deger bi r kuram i l eri srer: "Il k kral l ar yabancil ardi, bunl ar kisa bi r
hkmdarl iktan sonra, tanriIigin temsi l ci si ol arak grkeml i l enl erde kurban edil meye
mahkmdu." Fakat Frazer'i n kendi si ol ayl arini tmyl e kandiiici bul mamaktadir (35).
Kral l igin bu i l kel tari hi ni n yankisini Hiri sti yanl igin mi tosl arinda bul abi l i ri z.
(C) l l er Tabusu
l l eri n yaayanl ar zeri nde egemen ol dukl arina i nanil digini bi l i yoruz. Fakat l l eri n
ayni zamanda dman sayil digini syl ersek buna aarsiniz..
Bi rok i l kel i nsan arasinda l l er tabusunun (daha nce yaptiginiz gi bi bul aiciIik
benzetmemi zi korursak) zel bi r i ddet gsterdi gi ni syl eyebi l i ri z. Bunu l ye
dokunmanin dogurdugu sonul arda, bi r de l i i n yas tutanl ara kari davranita
grrz. Maori l er arasinda bi r cesede dokunmu ya da gml mesi ne katil mi ol an bi r
ki mse ol aganst kirli ol ur ve btn arkadalariyl a hemen hemen her trl i l i ki si kesi li r;
deta ona kari boykot yapiIir. Bi r eve gi recek ol ursa, i nsanl ara ya da eyaya yanaacak
ol ursa, kendi ki rli l i gi ni bakal arina bul alirmi ol ur. Hatta kendi yemegi ne ok ki rl i ol an
el i yl e dokunamaz. Yemegi yere konur, onu el l eri ni arkasina al arak dudakl ariyl a ve
di l eri yl e yemekten baka aresi yoktur. Bazen yemegi ni baka bi ri yedi ri r ve bu anssiz
adama dokunmamak i i n kol l ari diariya dogru geri l mi durumda ona yardim eder; ve
bu yardimciya da hemen hemen ayni baski ve yasakl ar uygul anir. Hemen hemen her
topl umda dil anmi, sayginl igi ol mayan, ki msesi z ve ancak hal kin sadakasiyl a yoksul
yaaml arini srdrebi l en ki msel er bul unur. Ite ancak bu gi bi ki msel er l me son
grevi ni yapmi ol anl ara bi r kol uzunl ugunda yakl amaya yetki l i di r. Bu yal ilil ma dnemi
geer gemez ve cesede dokunarak ki rl enen bu ki i yeni den arkadal ari arasina kariir
karimaz, tehl i kel i dnem sirasinda kul l andigi btn kapl ar atiIir.
l nn cesedi ne dokunmayl a i l gi l i tabul ar Pol i nezya'da, Mel anezya'da ve Afri ka'nin bi r
kisminda aynidir; en degimez yani yi yecekl ere dokunma yasagi ve bakasi tarafindan
yedi ri l me zorunl ul ugudur. Poli nezya'da ya da bel ki de yal nizca Hawai 'de (36) rahi p-
kral l arin da kutsal grevl eri ni yaparken ayni yasakl ara uymak zorunda ol masi di kkate
deger bi r eydi r. Tonga Adasi'ndaki l tabusunda, yasagin sresi ve i ddeti bi reyi n
dokundugu l nn tabusunda gi zl i ol an gce gre degii r. l m bi r bakanin cesedi ne
dokunmu ol an bi r ki mse on ay boyunca ki rl i sayiIir; fakat bu adamin kendi si bakansa
l nn dzeyi ne gre ancak , drt ya da be ay boyunca ki rl i sayiIir; eger ceset
tanril aliiil mi bi r st bakanin cesedi yse en byk bakanl ar bi l e on ay tabu ol url ar. Bu
i l kel l er o kadar kaba sofudurl ar ki, bu tabu kural l arini bozan bi r adam iddetl e hastal anip
l r ve bi r gzl emci ni n dncesi ne gre hi bi r zaman bunun aksi ne i nanmak i stemezl er
(37).
l nn cesedi yl e maddi anl amda degil se bil e dol ayli ol arak bi r il i ki si ol duguna i nanil an
dul kadin ya da erkek gi bi yasl i akrabal arin durumu da temel ol arak yukarida
anl attikl ariniz gi bi di r; fakat bunl ara bi zim ainizdan ok daha byk bi r i l gi
gsteri l meye deger. $i mdi ye degi n anl attiginiz kural l arda yal nizca tabunun i ddeti ni n ve
yayil ma gcnn ti pi k anl atinini grmekteyi z; i mdi verecegi mi z rnekl erdeyse,
tabunun hem grnteki rgel eri ni , hem de temel ve gerek rgel eri ni grebi l ecegi z.
Ingi l i z Kol ombi yasi'nda Shuswap'da dul kal an kadin ve erkekl er yas dneml eri sirasinda
yal ilil mi ol arak kal mak zorundadir; bal arina ya da vcutl arina el l eri ni
dokunduramazl ar, onl arin kul l andigi eyayi ki mse kul l anamaz. Avcil ar, i i nde byl e bi r
yasl inin bul undugu bi r kul beye yakl amaz; nk bu, kendi si ne ugursuzl uk geti ri r; eger
yasl il ardan bi ri ni n gl gesi onun zeri ne derse, kesi nl i kl e hasta ol ur. Yasl il ar di kenl i
al il ar stnde uyur. Yatakl ari da di kenl i al il arl a evri l idi r. Bunun nedeni l nn
ruhunun i eri ye gi rmesi ne engel ol maktir. Kuzey Ameri ka boyl arinda dul kadinin, kocasi
l dkten sonra l nn ruhunun yakl amasina engel ol mak i i n kuru otl ardan yapil mi
bi r tr pantol on gi ymek zorunda ol ma deti de anl aml idir. Bu rnekl erde, benzetme
anl amindaki dokunmanin da tipki cesede dokunma gi bi sayil digi aika grl mektedi r;
nk l nn ruhu akrabasindan ayril mamakta, yas dnemi boyunca onl arin "evresi nde
dol amaktan" vazgememektedi r.
Fi l i pi n Adal arindan bi ri ol an Pal awan Adasi'nda yaayan Agutai nol ar arasinda, dul kal an
kadin, kocasi l dkten sonra, i l k yedi ya da seki z gn kul besi nden diari ikamaz; ancak
ki mseyl e karil amasi ol asiIigi ol mayan bi r zamanda, yani gecel eyi n diari ikabi l i r. Eger
onu bi ri si grrse, gren adam derhal l m tehl i kesi al tinda kal ir. Onun i i n bakal arinin
kendi si ne yanamasina engel ol mak i i n her adininda el i ndeki bi r degnekl e al il ara
vurarak yrr. Diger bi r gzl em de, bi ze dul l arin tehl i kel i l i gi ni gstermektedi r. Ingi l i z
Yeni Gi nesi 'ndeki Mekeo evresi nde dul bi r erkek btn yurttaIik hakl arindan yoksun
kal ir ve bi r sre deta srgn gi bi yaar. Topragi ekemez. Hal k i i ne ikamaz, kye
gi remez, sokakl arda dol aamaz. Adeta vahi bi r hayvan gi bi , yksek otl ar ve al iIikl ar
arasina kaar. zell i kl e de yakl amakta ol an bi r kadin grrse, koyu al il ar arasinda
sakl anmak zorundadir. Bu ol ay, dul kadin ya da erkekteki tehl i keni n, batan ikarma
tehl i kesi nden dogan bi r ey ol dugunu gstermeye yarar. Karisini yi ti rmi ol an bi r adam,
karisinin yeri ne baka bi r kadini koyma i stegi nden korunmak zorundadir; dul kadin da
i stege kari koymal idir. Kocasiz kal digi i i n baka bi r erkege kari i stek duyabi l i r. Oysa
yeri ne gei rme yol uyl a i stekl eri n doyurul masi, yas tutmada gzeti l en erege uymaz ve
l nn ruhunun fkel enmesi ne yol aar. (38)
Il kel i nsanl ar arasinda yas tabusu detleri ni n en airtici ve ayni zamanda en greti ci ol an
bi r di geri , l mn adini anma yasagidir. Bu yasak ok yaygindir ve neml i sonul ari
ol an bi rok kiIik degiti rmeye ugramilir.
Tabu detl eri ni bi ze en i yi durumuyl a korunmu ol arak gsteren Avustral yal il ardan ve
Pol i nezyal il ardan baka, bu yasagi ayni zamanda Si bi rya Samoyetl eri , Gney Hi ndi stan
Todal ari, Tatari stan Mogol l ari ve Sahra Tuaregl eri , Japonya Ai nol ari, Orta Afri ka Akamba
ve Nandi l eri , Fi l i pi n Ti nguanel eri Ni kobar ve Madagaskar Adal ari ve Borneo gi bi
bi rbi ri nden ok ayri ve uzak ol an yerl eri n hal kl arinda grmekteyi z. (39) Bu budunl arin
bazil ari arasinda bu yasak ve yasagin dogurdugu sonul ar yal nizca yas dnemi sirasinda
geerl i di r, oysa di gerl eri nde srekl i ol arak kal ir; fakat hepsi nde de l mden sonra geen
zamanin ogal masiyl a azal ir.
l mn adindan sakinmaya, kural ol arak son derece i ddetl e uyul ur. rnegi n Gney
Ameri ka yerl i l eri arasinda, l mn adini, yaayanl arin huzurunda anmak en korkun
tecavz sayiIir ve cezasi kendi ni asmaktan daha hafi f degi l di r. (40)
Il k bakita bi r adin syl enmesi ni n ni i n bu kadar yasak oldugunu kesti rmek kol ay
degi l di r; fakat onun bi rl i kte geti rdi gi tehl i kel er bundan sakinmayi gerektirecek bi rok
i l gi n ve neml i nl em yaratmilir. Bunun i i n Afri ka'da Masai l er l nn adini, l r
l mez degiti rerek bu tehl i keden kurtul manin hi l esi ni bul mutur; o zaman l nn yeni
adi hi korkmaksizin syl enebi l i r ve bundan sonra yasakl ar eski adin zeri nde kal ir.
Ruhun bu yeni adi bi l emeyecegi ne ve onu bul amayacagina i naniIir. Adel ai de ve
Encounter Krfezi 'ndeki Avustral ya yerl i l eri o kadar tutarl i bi r bi i mde di kkatl i dir ki , bi r
l m ol masi durumunda ayni adi ya da ona benzer bi r adi taiyan hemen herkes adini
degiti ri r. Bazan, Vi ktori a ve Kuzey Ameri ka'daki bi rok boyda grl dg gi bi , bu yol da
daha da i l eri gi di l erek l nn btn akrabal ari, adl ari l nn adina ses bakinindan
benzemese bi l e, kendi adl arini degiti ri r. Paraguay'da Guaycurul ar arasinda bu gi bi l m
duruml arinda bakan, boyun btn yel eri ne yeni adl ar takar ve onl ar da sanki eskiden
beri bu adl arl a aniIirl armi gi bi davranirl ar (41).
Hatta eger l nn adi bi r hayvanin ya da eyanin adina benzi yorsa, az nce anil an bazi
boyl ar bu hayvanl ara ya da eyaya yeni adl ar takmak zorunda kal ir, byl ece bunl arin
adini syl erken l nn adini anmi ol manin nne geerl er. Bu yzden mi syonerl ere
bi rok gl k ikaran ve kul l anil an di l i n hi durmadan degimesi gi bi bi r sonuca
varil maktadir, zel l i kl e bi r ad zeri ne konan yasagin srekl i ol dugu yerl erde bu daha da
oktur. Mi syoner Dobri zhofer'i n Paraguay'da Abi ponl ar arasinda gei rdi gi yedi yil i i nde
Gney Ameri ka'nin Jaguar kapl aninin adi kez degimi ve kertenkel e, di ken ve hayvan
bogazl amanin adl arinin baina da ayni ey gel mi ti r (42).
l m bi ri yl e i l gi li ol an bi r adi anma korkusu, l m adaml a bi r il gi si ol an her eyi n
adinin anil masina degi n etki si ni gstermektedi r. Bu deti n daha nemli bi r sonucu da, bu
boyl arin gel enekl eri ni n ya da tari hsel anil arinin ol mamasina yol amasi ve bu yol l a
onl arin gemiteki tari hl eri ni i ncel emeyi bi r hayl i gl etirmesi di r. Bu i l kel i nsanl arin bi r
kisminda ayni zamanda, uzun bi r yas dnemi nden sonra l l eri n adini yeni den
canl andirmak i i n bi rtakim dn detl eri vardir; bu adl ar l nn di ri l mi i sayil an
ocukl ara veri l mektedi r.
Il kel l eri n kendi adl arina, ki i ni n temel bi r parasi ve neml i bi r mal i gi bi baktigini ve
eyanin btn anl amini szckl ere ykl edi gi ni dnrsek, bu ad tabusunun gari pl i gi
azal ir. Baka bi r yapilimda gsterdi gi m gi bi , bi zi m ocukl ariniz da ayni eyi yapmaktal ar
ve bunun i i n de szck benzerl i kl eri ni n bi r anl ami ol mayacagini anl ayamiyorl ar, i ki ey
ayni adi taidigi takdi rde bu i ki ey arasinda tam bi r kariIikl iIik ol masi gerekti gi nde
di retiyorl ar. Hatta uygar ergi nl eri n bi rok durumda al digi tavri i ncel ersek, onl arin bi l e
zel adl ara bi r deger vermekl e ve adl arinin kendi ki i l i kl eri yl e bi r ol dugunu sanmakl a
ayni eyi yaptigini grrz. Bi l i n dii yaamda bi rok kez adl arin nemi ni gsteren
psi kanal i tik deneyi ml er de bunu peki tirmektedi r. (43)
Zorl anma nevrozl ul ari da adl ara kari tipki i l kel l er gi bi davranir. Bazi adl arin
syl enmesi ne ya da i i ti l mesi ne kari (diger nevrozl ul arin yaptigi gi bi ) ayni duyarl iIik
kompl eksi ni gsteri r ve kendi adl arina kari al inan tavirdan bi rok ve ogunl ukl a ci ddi
yasakl amal ar ikarirl ar. Bu tabu hastal arindan tanidigim bi r kadin, kendi adinin baka
bi ri si ni n el i ne gemesi yl e kendi ki i l i gi ni n al inacagindan korktugu i i n adini yazmaktan
sakiniyordu. Dl emi ni n hevesl eri nden kendi ni korumak i i n gerekli grdg bu il ginca
bagIiIik, ona ki i l i gi nden hi bi r ey kaptirmamasini buyuruyordu. ncel eri adi, ki i l i gi ni n
bi r parasiydi, sonra el yazisini ki i l i gi ni n bi r parasi sayarak sonunda yazi yazmayi bi l e
lirakmili.
Bu yol l a i l kel l eri n, l m bi r adamin adini onun ki i l i gi ni n bi r parasi saymasi ve onun da
l m ki mseni n bagiml i ol dugu tabuya tutul masi bi ze artik gari p grnmez. l m bi r
adami adiyl a agirmak, ayni zamanda onunl a i l i ki durumunda ol mak da demektir;
yl eyse daha genel bi r anl atiniyl a, l yl e i li ki ni n ni i n bu kadar i ddetl i bi r tabuyl a
karil aligi sorusuna gel i yoruz.
En yakin neden, zel l i kl e l mden hemen sonra cesette grl en degii kl i kl er gz nnde
tutul ursa, l nn verdi gi dogal korku ol abi l i r Fakat ceset korkusu, tabu kural l arinin
btn ayrintil arini aikl amamaktadir; yas bi ze l nn adini anmanin geri de kal anl ara
kari ni i n i ddetl i bi r tecavz sayil digini asl a aikl ayamaz. Aksi ne, yas tutmak, l m
ki mseyl e zi hnen ugramayi, onun anisini sakl amayi ve onu ol abi l di gi nce uzun sre
animsamayi gerekti ri r.
Tabu detleri ni n zel l i kl eri ni n nedeni yastan baka bi r ey, aika baka bi r amaca
yarayan bi r ey ol sa gerek. Adl ar zeri ndeki tabu, i mdi ye kadar bi l medi gi mi z bu gi zl i
nedeni ortaya ikarmaktadir; eger detl er bunun zeri ne bi ze bi r ey syl emi yorsa, onu
yas tutan i l kel l eri n kendi anl atiml arinda bul abi l ecegi z.
nk i l kel l er l m ki mseni n ruhunun geri gel mesi nden korktukl arini gi zl eyememekte,
bundan kendi l eri ni koruyacak, onu uzakl aliracak bi rok tren yapmaktadirl ar. (44)
Onun adinin anil masi l nn derhal gel mesi yl e sonul anacak bi r yikim sayil maktadir.
(45) Bunun i i n son derece dogal ol arak l bi r ki mseyi ktl k etmeye kikirtmaktan ve
uyandirmaktan eki nmektedi rl er. l nn ruhu kendi l eri ni tanimasin di ye adl arini baka
bi i me sokmakta (46), ya onun adini ya da kendi adl arini degiti rmekte, acimasiz bi r
yabanci l nn adini akrabal arinin huzurunda andigi zaman bu davranii l nn ruhunu
agirmak demek ol dugundan, son derecede kizmaktadirl ar. Wundt'un anl atinina gre,
onun "i mdi bi r eytan ol an ruhu"ndan korktukl ari sonucuna varmaktan kendi mi zi
al amiyoruz (47).
Bununl a, grl yor ki , tabunun i eri gi ni eytan korkusunda gren Wundt'un anl ayiina
yakl aiyoruz.
Bu kurama gre, l mden sonra bir ail eni n sevgi l i bi r bireyi derhal bir eytan ol maktadir.
Yaayan akrabal ari bu eytandan ktl kten baka bi r ey bekl eyemez, onun i i n ruhun
kt i stekl eri ne kari her areye bavurarak kendi l eri ni korumak zorunda kal maktadirl ar.
Bu gr i l k anda i nanmak i stemeyecegi mi z kadar gari pti r. Bununl a bi rl i kte btn
uzmanl ar bu grte bi rl emektedi r.
Kanimca tabuya pek az nem vermi ol an Westermarck (48) yl e der: "Btn ol gul ar
beni l l eri n dost ol maktan ok genell i kl e dman sayil digi sonucuna gtryor. Prof.
Jevons ve Mr. Grant Al l en'i n i l kel l eri n i nanil arinda l l eri n kendi ocukl arina ve
kal andal arina i yi l i k etti gi ni , buna kari ktl kl eri ni n daha ok yabancil ara evril mi
ol dugunu savl amal ari yanl ilir."
R. Kl ei npaul , yazdigi ok esi nl eyi ci ki tapta, yaayanl a l arasindaki i l i ki yi gstermek
i i n uygar ul usl ar arasindaki ruh i nancinin artikl arini kul l anmaktadir. (49) Yi ne ona gre,
bu i l i ki , i nsan kanina susayan l nn, canl il ari kendi ne ekmek i stemesi kanisinda
kendi ni gstermektedi r. l mn gerek bi i mi ni n si mgesi ol an i skel et, l mn
kendi si ni n l m bi r adamdan baka bi r ey ol madigini gsteri r. Canl il ar, l l erl e kendi
aral arina bi r su parasi koymadika kendi l eri ni l l eri n i zl emesi nden korunuyor
saymazl ar. Ite l l eri n adal ara gml mesi ni yegl emeni n ya da onl ari bi r irmagin te
yakasina gtrmeni n nedeni budur: "Burada" ve "tede" anl atiml ari da bu bi i mde ortaya
ikmilir. Daha sonraki degimel erl e lnn ktl k yapma dncesi nde de
degii kli kl er ol mu, ktcl bi r ruh bi i mi nde kati l i n pei nden ayril mayan
l drl ml erde ve dnya zevkl eri ni tatmadan l en gel i nl erde ol dugu gi bi , gari p bi r ki n
duyma hakki l l ere veri l mi ti r. Kl ei npaul 'e gre, bal angita l l er hortl ak (vampi re)
i di l er; bunl ar canl il ara kari kt ni yetl er tair, onl ara ktl k etmeye ve onl ari
l drmeye al iirl ardi. Kt ruh kavramini i l k hazirl ayan ceset ol mutur.
En ok sevdi gi mi z i nsanl arin l dkten sonra eytan ol dugu varsayini, bi zi aika bi r soru
sormaya ynel tmektedi r. Sevi l en l ye kari byl e bi r duygu degii kl i gi ne i l kel l eri
srkl eyen neydi ? Onl ardan ni i n eytan ikariyorl ardi? Westermarck'a gre, bu sorunun
yanili kol aydir (50): "l mn i nsanin dal abi l ecegi suskunl ukl arin en kts ol masi
ynnden, l l eri n bu sonl arindan dol ayi doyumsuz kal digina i naniIir. Il kel l eri n
i naniina gre l m, i ster zorl a, i ster byyl e ol sun, ancak l drl me yol uyl a gerekl ei r
ve bunu ruhun i nci nmesi ve ki n gtmesi i i n yeterl i bi r neden sayarl ar. ok dogal ol arak
l canl il ari kiskanir ve eski akrabal ariyl a bi rli kte ol mak i ster; bu durumda, ruhun onl arl a
bi rl emek i i n onl ari hastalikl arl a l drmeye al iacagini anl ayabi l i ri z..." "...Ruhl ara
ykl enen ktl gn di ger bi r aikl amasi da, l l erden korkma i gdsdr ve bu da
l mden korkmanin bi r sonucudur."
Bi zi m psi kanal i z hastal ikl ari zeri ne i ncel emel eri mi z, Westermarck'inki ni de i i ne al an
daha geni bi r aikl ama verebi l i r.
Bi r kadin kocasini ya da bi r kiz annesi ni yi ti rdi gi zaman, genel l i kl e sag kal anin bi rtakim
azap veri ci kukul ara sapl andigi grl r, bunl ara "sapl anti bi i mi nde kendi ni sul u
bul ma" adini veri yoruz; bu, sevdi gi ki mseni n l mne acaba di kkatsi zl i k ya da
savsakl ama yznden kendi si ni n mi neden ol dugu yol undaki dncedir. Bu dnceye
sapl anan ki mse, l en ki mseye ne kadar i yi baktigini i stedi gi kadar animsasin, ona kari bi r
gnah i l edi gi ni i stedi gi kadar yadsisin, yi ne de azap duymaktan kurtul amaz; bu durum,
yasin patol oji k anl atinidir ve zamanl a azal ir. Bu gi bi ol ayl arin psi kanal i zl e i ncel enmesi
bi ze bu sapl antil arin gi zl i kaynakl arini greti r. Bu sapl anti bi i mi nde kendi ni sul u
bul mal arin, bel i rl i bi r anl amda hakl i ol dukl ari ve byl ece ret ya da kari ikma
di nl emedi kl eri bel i rl enmi ti r. Bu, yasl i ki i ni n l m ol ayinda sul u ol uundan ya da
gerekten zensi zl i gi nden dol ayi sul u ol uundan i l eri gel memektedi r; onda hl yaayan
baka bi r eyi n varl igindan i l eri gel mektedi r. Bu ey onun kendi si ni n de bi l medi gi bi r
i stek, l eni n l nden gerekte pek de zgn ol mayan ve hatta el i nden gel se bu l me
bi zzat neden ol acak ol an bir i stekti r. $i mdi kendi kendi ni begenmeme durumunun
yarattigi ey, sevi l en ki i ni n l m zeri ne, onun l mn i steyen bu gi zl i ve bi l i nsi z
i stege kari veri l en bi r tepki di r. Sevi l en kii ni n arkasinda yaayan ve bi l i n diinda
varl igini srdren bu tr gi zl i bi r ki n, bel i rl i bi r ki mseye kari besl enen btn duygusal
bagIiIik duruml arinin hemen hepsi nde vardir ve kl asi k bi r durumu, yani i nsan
duygul arinda bul unan i ki l i gi n i l k ti pi ni temsi l eder. Duygul ardaki bu i ft degerl i l i k
hemen herkeste az ok vardir; normal duruml arda bu, anl attiginiz takanakl i bi i mde
kendi ni begenmeme duruml arina yol aacak kadar gl degi l di r. Fakat duruma uygun
koul l ar bul undu mu, en ok sevdi gi mi z i nsanl ara kari hi bekl enmedi k yerl erde kendi ni
gsteri r. ogu kez tabu sorunl ariyl a karil alirdiginiz zorl anma nevrozl ari gi bi zgn
duygu iftel i gi ni yksek derecede gstermel eri bakinindan zel l i kl e ayirt edil i r.
$i mdi , l enl eri n ruhunun eytan ol duguna ni i n i nanil digi ve bi rtakim tabu kural l ariyl a
bu ruhl arin yapabi l ecegi ktl kl erden ni i n korunma zorunl ul ugu duyul dugunu
anl ayacak duruma gel i yoruz. Psi kanali zi n zorl anma nevrozl arina tutul mu ol anl arda
grdg duygu i ftel i gi ni n, bu i l kel budunl arin duygu yaaminda da bul undugunu kabul
edi nce, tipki nevrozl unun yakasini birakmayan sul ul uk duygusunun geri si nde bi l i n
diinda yaayan dmanl ik duygusuna kari uyanan tepki ye benzer bi r tepki ni n, sevi len
ki mseni n aci veri ci l mnden sonra i l kel i n ruhunda da bi r zorunl ul uk durumuna
gel di gi ni kol ayca anl ariz. Fakat sevi l en ki mseni n l mesi yl e bi l i n diinda aci duyul arak
doyurul an bu dmanl ik duygusu, i l kel l erde farkl i bi r sonu dogurmaktadir. Bu duyguya
kari savunma, dmanl ik nesnesi ni n zeri ne, yani l nn zeri ne kaydirma
(dpl acement) yol uyl a yapiIir. Gerek normal , gerekse hastal ikl i ruhsal yaamda ok sik
grl en bu savunma yol una "stne atma" (projecti on) adini veri yoruz. Yaayan, sevgi l i
l sne kari dmanca bi r duygu taidigini yadsir; fakat l nn ruhu onl ari unutmaz ve
yas dnemi bi ti nce onl ari aikl amaya al iir. stne atma yol uyl a baariIi savunmaya
karin, bu duygusal tepki de kendi kendi ni cezal andirma ve pi manl ik duyma ni tel i gi
vardir ve bu, korku bi i mi nde, nefsi bi rok eyden yoksun birakma bi i mi nde, dman
eytana kari korunma nl eml eri adi al tinda kendi ni bi rtakim yasakl ara bagIi kil ma
bi i mi nde gsteri yor. Byl ece yi ne tabunun duygul arin ift degerl i l i gi nden ikmi
ol dugunu gryoruz. l nn tabu ol masi da, bi l i nl i keder duygusuyl a l m karisinda
kural l ara aykiii duruma gel en doyum duygusu arasindaki atimadan dogmaktadir. Eger
ruhl arin fkesi ni n kaynagi buysa, yaayanl ar i i nde en yakinl arinin ve en sevdi kl eri ni n
ondan en ok korkmasi gerekti gi de aiktir.
Nevroz bel i rtil eri nde ol dugu gi bi , tabu kural l ari da karit duygul ar gsteri r. Bu kural l arin
yasak edi ci ni tel i gi yasi anl atir; di ger yandan yi ne bu kural l ar, gi zl emek i stedi kl eri eyi ,
yani i mdi kendi ni savunma bi i mi ne brnm ol an l ye kari dmanl ik duygusunu
aikl ar. Tabu kural l arinin bi rtakim batan ikarma ol gul arindan korkma bi i mi nde
anl ail masi gerekti gi ni grmtk. l bi r ki i savunmasizdir; kendi si ne kari besl enen
dmanca i stekl eri doyurmak i i n bi r kikirtma nedeni ol abi l ir; el bette bu batan
ikarmaya bi rtakim yasakl arl a kari koymak gereki r.
Fakat Westermarck, vahi l er arasinda l drl m ol anl arl a dogal bi r l ml e l m
ol anl ar arasinda bi r fark gzeti l di gi ni kabul etmemekte hakl idir ve daha sonra
gsterecegi mi z gi bi (51), dnn bi l i n dii bi i mi nde dogal l m bi l e bi r l drme
sayiIir; ki i ni n kt i stekl erl e l drldgne i naniIir. Anne, baba, erkek ve kiz kardel er
gi bi en sevi l en yakinl arin l mne i l gi l i dl eri n kkeni ve anl amiyl a i l gi l enenl er, ocuk
ol sun, i l kel ol sun d grenl er l ye kari ayni tavri al dikl ari i i n, i ft degerl i duygunun
egemen ol dugunu grecekti r. (52)
Bi raz nce tabunun i eri gi ni eytanl ardan korkmayl a aikl ayan Wundt'un grn
tartinilik. Bununl a bi rl i kte l tabusunu, l dkten sonra eytana dnen l nn
ruhundan duyul an korkuyl a aikl ayan gr kabul etmiti k. Bu bi r tutarsizl ik gi bi
grnmektedi r; fakat bunu aikl amak g degi l di r. Geri eytan dncesi ni kabul etti k
ama bunun, psi kol oji ni n daha i l eri gel ere dayandiramayacagi bi r son ol madigini da
bi l mekteyi z. Bi z eytanl ari, yaayanin l ye kari besl edi gi dmanca duygul arin baka
yere evri l mi i ol arak gstermi ti k.
l me kari besl enen i fte duygu, yani efkat ve dmanl ik duygul ari, sevi l en ki mseni n
l m karisinda kendi ni yas ve doyum bi imi nde anl atmaya al iir, bu karit duygul ar
arasinda dogal bi r atima ba gsteri r; bunl arin bi r tanesi , yani dmanl ik duygusu,
tmyl e ya da byk l de bi l i n dii ol dugu i i n, bu atima (rnegi n sevdi gi mi z bi r
ki mseni n bi zi i nci tti gi zaman onu bagil amamizda ol dugu gi bi ) dmanl ik ya da efkat
bi i mi nde bi l i nl i bi r ayirmayl a sonul anmaz. Bu i genel l i kl e, psi kanali zde stne atma
adi veri l en zel bi r ruhsal mekani zma araciIigiyl a baariIir. Bi l gi si z ol dugumuz ve bi l mek
de i stemedi gi mi z bu bi l i nmeyen dmanl ik, i dnyamizdan di dnyaya evri l i r ve
byl ece kendi benl i gi mi zden skl p ikariIir, bakasinin stne atiIir. l m ol andan
kurtul dugumuz i i n sevi nmeyi z, tersi ne onun i i n yas tutariz; fakat o zaman, gari pti r, o
da bi zi m kederi mi zden zevk al an ve bi zi m l memi zi i steyen bi r cadiya dnr. O zaman
yaayanl ar kendi l eri ni bu kt dmandan korumak i ster; byl ece i l eri nden gel en
baskidan kurtul url ar. Fakat ancak bu baskinin yeri ne ditan gel en bi r baskiyi koymakl a
bunu yapmayi baarirl ar.
l y kt bi r dman dntren bu stne atma durumunun gerek bi r destegi
ol madigi syl enemez. nk yaayanl arl a l en arasindaki gerek nefretl er
unutul mamilir ve bunl ar animsandika l hakl i ol arak begeni l meyebi l i r. Bu nefretl er,
bi rbi ri ne kari yapil an sert davranil ara egemen ol ma i stegi , haksizl ik gi bi , kisaca, i nsanl ar
arasindaki en yumuak i l i kil eri n bi l e i i nde bul unan duygul ardir. Fakat durum, yal nizca
bu etmeni n tek baina cadil arin kkeni ni stne atmayl a aikl amayi mmkn kil acak
kadar basi t ol amaz. Kukusuz l nn sul ari, yaayanl arin kismen dmanl igini
uyandirmaktadir; fakat bu dmanl igi uyandirmami ol sal ar, byl e bi r sonu
ol uturmayacakl ardir ve o zaman l m ol ayi l ye kari hakl i ol arak evri l mi ol an
sul arin anisinin uyanmasina neden ol mayacaktir. Bi l i n dii dmanl igi, srekl i ve
gerekten kikirtici neden ol arak kabul etmek zorundayiz. En yakinl ara ve en sevgi l i l ere
kari ol an bu dmanca egi l i m onl ar yaadigi srece gi zl i kal ir, yani ya dogrudan
dogruya ya da bi r yeri ne koyma araciIigiyl a kendi ni bi li nte el e vermekten eki ni r.
Bununl a bi rl i kte hem sevi l en, hem de ki n duyul an ki i l dg zaman, bu artik daha fazl a
mmkn ol maz ve atima i yi ce i ddetl enir. Artan efkatten dogan yas, bi r yandan
uyuyan dmanl iga, di ger yandan da bu dmanl igin tam bi r doyum duygusunu
dogurmamasina daha fazl a dayanamaz. Byl ece bi l i n dii, stne atma araciIigiyl a atiIir
ve eytanl ar tarafindan cezal andiiil ma korkusunun bi r anl atini ol an ayi n ol uur. Yas
dnemi ni n sonucuyl a atima da korkutucu yanini yi ti ri r, byl ece l tabusu gi derek
ortadan kal kar ve sonunda unutul up gi der.
4
l tabusunun ol umasinin dayandigi temel i byl ece aikl arken bu vesi l eyl e genel l i kl e
tabunun anl ail masinda nemi ol an bi r i ki noktayi daha ekl eyeyi m.
l tabusunda bi l i n dii dmanl igin eytanin zeri ne evri l mesi, i l kel l eri n ruhsal
yaaminin yapisinda ok byk bi r etki si ol an bi rok ruhsal durumun yal nizca tek bi r
rnegi di r. Yukarda aktaril an ol ayda baka yere evi rme mekani zmasi, duygul arin
atimasi sorununu zmeye yaramaktadir; nevrozl ul uga gtren bi rok durumda da
ayni amaca yarar; fakat baka yere evirme sal t savunma amaciyl a yapil maz, atimanin
ol madigi yerl erde de ol ur. I duyul arin diariya evri l mesi , rnegi n duygusal al gil arinizi
da etki l eyen i l kel bi r mekani zmadir ve bunun, normal ol an di dnyamiza bi i m vermede
ok byk bi r payi vardir. Henz yeterl i derecede bel i rl enmemi ol an koul l ar al tinda
dnsel ve duygusal duruml arinizin i al gilari bi l e, duygusal al gil ar gibi diariya dogru
evri l i r ve bunl ar i dnyada kal mal ari gereki rken, di dnyamiza bi r bi i m vermeye
yarar. Kken bakinindan bu bel ki de, di kkat i l evi ni n bal angita i dnyaya degil de di
dnyadan gel en uyaril ara evril mi ol masi ve "endopsii k" duruml ardan yal nizca haz ve
znt al masiyl a i l gi l idi r. Szck temsi l l erini n duyul arda biraktikl arinin i duruml arl a
agiiim yapmasi araciIigiyl a soyut bi r dnce di l i ni n gel i mesi yl edi r ki di kkat yava
yava al gil ayabi l i r bi r duruma gel miti r. Bu evreye gel meden nce i l kel , i al gil arini
diariya dogru evi rerek di dnya grn ol uturmutur. Bi z i mdi gl enmi bi l i nli
al ginizl a bu gr yi ne psi kol oji di l i ne evi rmeye al iiyoruz.
Bi reyi n kt i tepi l eri ni n cadil ar zeri ne evri l mesi, i l kel l eri n dnya grnn ancak bi r
parasidir; bu dnya grn i l eri de "ani mism" baIigi al tinda grecegi z. O zaman byl e
bi r dnya gr kurmanin psi kol oji k i erigi ni bel i rl eyecegi z ve bu dnya grnn
zml emesi nde bul acaginiz dayanak noktal ari bi zi yi ne nevrozl arl a karil aliracaktir.
$i mdi l i k yal nizca dl eri n i erigi ne i l i ki n "i ki ncil ayrintil ar"in btn bu dnya
grl eri ni n bi r prototi pi ol dugunu syl emek i steri z. (53) Yi ne dnya gr kurma
evresi nden bal ayarak bi l i nci n egemen ol dugu her edi mi n i ki kaynagi, yani si stemati k
kaynakl a gerek ama bi l i n dii kaynaginin bul undugunu unutmayal im. (54)
Wundt (55) "efsanel eri n her yerde eytanl ara ykl edi gi etki arasinda dai ma kt etki l er
stn gel i r, yl e ki budunl arin di nl eri ne gre, kt eytanl ar i yi eytanl ardan daha
eski di r" der.
$eytan kavraminin, l l erl e di ri l er arasindaki ok neml i il i ki den dogmu ol masi
ol asidir. Insanl arin evri mi ni n daha sonraki dneml eri nde bu i l iki de gi zl i ol an i ft
degerli l i k bi rbiri ne karit i ki ruhsal ol uumun, yani eytan korkusuyl a hortl ak korkusu ve
atal ara saygi duygusunun bi r kkten ikmasina yol amakl a kendi si ni gstermi ti r (56).
$eytan i nanci zeri nde yasin etki si ni en i yi gsteren ol ay, eytanl arin her zaman
yakinl arda l m ol an ki msel eri n ruhl ari ol arak kabul edi l mesidi r. Yasin bel i rgi n rol ,
yaayanl arin l den anil arini ve umutl arini kesmeye yaramasidir. Bu i yapil di mi keder
ve onunl a bi rl i kte pi manl ik ve kendi ni sul u bul ma durumu da azalir ve bu yol l a eytan
korkusu da hafi fl er. Fakat nce eytan di ye korkul an yi ne bu ruhl arl a, daha sonra dost
ol unur; bunl ar ata sayiIir, tehl i ke zamanl arinda yardiml arina bavurul ur.
Gemi yzyil l ar i i nde yaayanl arl a l l eri n i l i ki si ni i ncel ersek, duygul ardaki i ft
degerl i l igi n son derece azal digini aika grrz. Bi z bugn l ye kari ol an bi l i n dii
dmanl igi, byk bi r ruhsal aba harcamadan kol ayl ikl a kavrayabi l i yoruz. ncel eri
doyurul mu ki n ve aciIi efkat bi rbi riyl e atiirken, i mdi bi r yara i zi gi bi gzken ve
demortui s ni l ni si bene di yen soful ugu gryoruz. Psi kanal i zi n eski i ft degerl i duygudan
baka bi r ey ol madigini bi ze gstermi ol dugu kendi ni sul u bul ma duruml ariyl a
sevi l eni n l mne, i mdi yal nizca nevrozl ul ar yas tutuyor. Bu degimeni n nasil
ol dugunu, ai l e i l i ki l eri ndeki degimel eri n i ft degerl i duygul arin azal iinda ne dereceye
kadar payi ol dugunu burada tartimanin geregi yoktur. Fakat bu rnek bi ze unu kabul
etti rebi l i r: Il kell eri n ruhsal i tepil eri nde bugnk uygar i nsanl ar arasinda grl enden
fazl a bi r i ft degerl i l i k vardir. Bu i ft degerl i l i gi n azal masiyl a i ft degerl i duygul ar
arasindaki atimanin uzl aininin bi r bel i rti si ol an tabu da yava yava ortadan kal kar.
atimayi ve onun sonucu ol an tabuyu yi nel emeye srkl enen nevrozl ul arin, arkai k bi r
bnye bi i mi nde atavi sti k bi r artigi taidigini ve bunun uygar yaamin zorunl ul ukl ariyl a
baskiya ugramasinin, onl ara, korkun bi r ruhsal enerji harcamasina mal ol dugunu
syl eyebi l i ri z.
Burada, Wundt'un tabu szcgnn i fte anl ami, yani kutsal ve ki rl i anl ami hakkinda
verdi gi kuku uyandiran bi l gi l eri animsayabi l i ri z. (Yukariya bakiniz). Tabu deyi mi ni n,
kkeni nde kutsal ve ki rl i anl aml arina degi l , eytanli bi r ey, dokunul amaz bi r ey
anl aml arina gel di gi sanil makta ve bu yol l a bu sonuncu anl amin her i ki kutbuna zg ol an
karakteri sti ge nem veri l mekte ve bu srekl i ortak ni tel igi , daha sonral ari bi rbi ri nden
ayril mi ol an kutsal l a ki rl i arasinda bal angita bi r kariIikl iIik ol dugunu gsterdi gi
sanil maktaydi.
Buna kari, bi zi m i ncel ememi z tabu szcgnde sz konusu ol an i ftanl amin bal angitan
beri var ol dugunu kol ayca gsteri yor ve hem bel i rl i bi r i ft degerl i duygu, hem de bu
temel e dayanarak ortaya ikmi ol an eyl eri anl atiyordu. Tabunun kendi si de i ft degerl i
bi r szcktr ve unu da ekl eyebi l i ri z ki, zaten bu szcgn yerl emi anl ami ayrintiIi bi r
i ncel emeni n sonunda vardiginiz sonucu, yani tabu yasaginin i ft degerl i duygunun
rn ol arak aikl anabi l ecegi ni bi ze kendi l i gi nden tahmi n etti rebi l i rdi . En eski di l l eri n
i ncel enmesi , bi ze, bi r zamanl ar kendi karitl arini i i ne al an byl e szckl eri n
bul undugunu ve bunl arin, tabu szcgndeki anl amda ol mamakl a bi rl i kte bel i rl i bi r
anl amda i ft degerl i ol dugunu gsteri r (57). Iki karit anl ami taiyan bu i l kel szcgn
ugradigi hafi f ses degii ml eri, bal angita bi r szcgn i i nde bi rl een i ki karit anl am
i i n sonral ari ayri bi r di l anl atini ol uturul masina yol amilir.
Tabu szcgnn sonu baka trl ol mutur: Taidigi i ft anl amin nemi ni n azal masiyl a
kendi si de kaybol mu ya da daha dogrusu ona benzer szckl er szl kten si l i nmi ti r.
Il eri de baka bi r nedenl e bu kavramin yok ol masinin arkasinda ol asiIikl a bel i rgi n bi r
tari hsel degii mi n gi zl i ol dugunu, szcgn bal angita bel i rl i i nsan i l i ki l eri yl e bi rl i kte
kul l anil digini, bu ayirt edi ci ni teli gi ni n byk bi r i ft degerl i duygu ol dugunu ve bundan
di ger benzer i l i ki l ere de yayil digini gsterebi l ecegi mi umuyorum.
Lger yanil miyorsak, tabunun anl ail masi bi ze vi cdanin i yzn ve kkeni ni de
aydinl atacak gi bi di r. Kavraml arinizi zorl amaksizin, bi r tabu vi cdaninin ve tabunun
i gnenmesi nden sonra ortaya ikan bi r gnah duygusunun ol dugunu syl eyebil i ri z. Tabu
vi cdani, vi cdan ol ayl arinin bel ki de rasgeldi gi mi z en eski bi i mi di r.
"Vi cdan'' nedi r? Szck anl amina gre, en emi n ol arak bi ldi gi mi z eye i aret eder; bazi
di l l erde anl ami "bil i n''ten kol ayca ayril amamaktadir.
Vi cdan, i i mi zde bul unan beli rl i i stekl ere kari gel en eyl eri n i erdeki duyul uudur; fakat
asil sorun, bunun baka bi r eye bagIi ol mamasi, yani kendi kendi nden emi n ol masidir.
Bu, gnahkr bi r vi cdanda kendi ni daha aika gsteri r, gnahkr vi cdanin, bel i rl i i stek
ve i tepi l eri mi zi n bazil arini gerekl eti ren edi ml ere i i mi zde il endi gi ni duyariz. Bunu
daha fazl a aikl amaya gerek yoktur. Her vi cdanl i adam kendi i i nde bu i l enci n hakl i
ol dugunu duyumsar ve davraniindan dol ayi pi manl ik duyar. Ancak bu ayni ni tel i k
i l kel l eri n tabuya kari al digi tavirda da grl r. Tabu, vi cdanin bi r buyrugudur. Onun
i gnenmesi , kaynagi gi zl i ol makl a bi rl i kte kendi si bel l i ol an korkun bi r gnah
duygusunun dogmasina neden ol ur (58).
yl eyse vi cdanin da duygul arin i ft degerl i l igi temel i ne dayanarak yi ne ift degerl i ol an
bazi i nsan i l i ki l eri nden dogmu ol masi ol asidir. Bel ki de hem tabu, hem de zorl anma
nevrozunda ol dugu gi bi ol uur, yani i ki karit duygunun bi ri bi l i n dii ol ur, teki ni n
zoru al tinda i ti l i r. Nevrozl arin zml emesi nden grendigi mi z bi rok ey bunu
dogrul amaktadir.
Bi ri nci si , zorl anma nevrozl arinda aciIi bi r vi cdanl iIigin bel i rgi n ni tel i kte ol dugunu
grrz. Bu vi cdanl iIik bi l i n diinda ki rl i ol an batan ikarmal ara kari veri l en tepki ni n
bi r bel i rti si di r; nevrozl ul ar, hastal ikl ar arttika gnahkr vi cdanl iIigin en son derecesi ne
gel i rl er. Bunun i i n, hatta unu bi l e savl ayabi l i ri z ki , eger gnahkr vi cdanin kkeni ni
zorl anma nevrozl ul arinda bul amazsak onu baka bi r yerde kefetmekten umudumuzu
kesmel i yi z. Bi reysel nevroz ol ayl arinda bu kkeni kesi n ol arak bul mu ol uyoruz.
Budunl ar arasinda da sorunun buna benzer zmn bul dugumuza i naniyoruz.
Iki nci si , gnah duygusunun i i nde znt (i sikintisi) gi bi eyl er bul undugunu
sememek ol anaksizdir; bu znty hi eki nmeksi zi n "vi cdan korkusu'' deyi i yl e
anl atabi l i ri z. Fakat korku bi ze bi l i n dii kaynakl ari ol dugunu gsteri r. Nevrozl ul arin
psi kol oji si bi ze gsteri r ki i stek duygul ari i til di gi zaman, l i bido znt bi i mi ni al ir. Yi ne
gnah duygusunda ayni zamanda bi l i nmeyen ve bi l i n dii ol an bi r eyi n, yani geri i tme
nedeni ni n de bul undugunu animsamak gereki r. Gnah duygusundaki sikintinin i yz
bu bi l i nmeyen geye bagIidir.
Madem ki tabu kendi ni her eyden nce yasakl arda gsteri yor, o takdi rde nevrozl ara
kadar gi derek benzetme yol uyl a kanitl amaya gerek kal maksizin onun kesi n bi rtakim
i stekl ere dayandigini pekl aika grebi l i ri z. nk ki mseni n yapmak i stemedi gi
eyl eri yasakl amaya gerek yoktur ve hi kukusuz aika yasak edi l en eyl er kesi nl i kl e bi r
i stegi n hedefi ol an eyl erdi r. Akl a yakin gel en bu gr i l kel l ere uygul arsak, u sonucu
ikariiiz: Il kel l eri drten en zorl u duygul ar arasinda kral l arini ve rahi pl eri ni l drmek,
"ensest'' yapmak, l l eri ne kt davranmak, vb. i stekl er vardi. Yi ne ayni gr, kendi
vi cdaninizin sesi ni i i tti gi mi z duruml ara uygul arsak, aika el i ki l eri n en bygne
dm ol uruz. nk o zaman bu buyrukl arin hi bi ri ni , rnegi n "ldrmeyeceksi n''
buyrugunu i gnemeye kari en kk bi r i stek bi l e duymadiginizi, byl e bi r dnceye
kari i i mi ze igrenmeden baka bir ey gel medi gi ni kesi n ol arak savl ariz.
Fakat vi cdaninizin kendi hakkindaki bu tanikl igini kabul edersek, o zaman i ster tabu
bi i mi nde, i ster ahl k kural i bi i mi nde ol sun, btn yasakl arin hi bi r anl ami kal maz, o
zaman vi cdanin varl iginin hi kmeti aikl anmami ol ur; vi cdan, tabu ve nevroz arasindaki
bag ortadan kal kar. Soruna psi kanal i z aisindan bakmadika, sonu yi ne bugnk
anl ayiiniza dnmekten i baret kal ir.
Oysa psi kanal i zi n vardigi u sonul ari gz nnde tutarsak sorun aydinl anir: Normal
i nsanl arin ryal arinin zml enmesi , bakal arini l drmeye kari i i mi zde duydugumuz
drtmel eri n sandiginizdan daha zorl u ve daha sik ol dugunu ve bi l i nci mi ze ikmadikl ari
zaman bi l e ruhsal etki l er yaptikl arini gstermi ti r. Bazi nevrozl ul arin yakasina yapian
kural l arin, i ddetl enen l drme i tepi si ni n karisina di ki l en bi r si gortadan ve kendi ni
cezal andirma aracindan baka bi r ey ol madigini da greni nce, her yasagin bi r i stegi
gi zl edi gi ni savl ayan varsayininizin dogrul ugunu bi r kez daha grebil i ri z. O zaman bu
l drme i stegi ni n gerekten var ol dugunu ve gerek tabu gerekse ahl k yasakl arinin
psi kol oji k bakimdan hi de bo eyl er ol madigini kabul edebi li ri z, tersi ne bunl ar l drme
i tepi si ne kari al diginiz i ki cephel i tavirl a aikl anabi l i r ve varlikl arinin hi kmeti budur.
Temel l i l igi zeri nde sik sik durul an bu i ft degerl i tavrin i yz, yani ol uml u i stegi n
bi l i nl enmi ol masi, bunun daha baka sonul ara bagIi ol dugunu gstermek ve baka
sorunl ari aikl ama ol anagini vermektedi r. Bi l i n diindaki psi i k srel er, bi l i nl enmi
psi i k yaaminizda bi zce bi l i nen srel eri n tmyl e ayni degi l di r, bunl ar bi l i n
yaaminizdaki srel eri n yoksun ol dugu bazi neml i zgrl kl erden yararl anir. bi l i n
dii bi r i tepi ni n kendi ne gsterdi gi yerde dogmu ol masi art degi l di r, bsbtn baka
bi r yerde de patl ak verebi l i r; kkensel ol arak baka ki i l ere ve baka i l iki l erl e i l gi li
ol makl a bi rl l i kte yer degiti rme mekani zmasi araciIigiyl a bi ze kendi ni gsterdi gi noktaya
gel mi ol abi l i r. Bi l i n diinda ol up bi tenl er yok edil emedi kl eri nden ve
dzel ti l emedi kl eri nden dol ayi i tepi l er i l gil i ol dukl ari dneml erden daha sonraki dnem
ve koul l arda ortaya ikabi l i r ve o zaman baka koul l ar al tinda gayet dogal ol arak bi ze
yabanci ve yersi z gi bi gzkrl er. Btn bunl ar grnten baka bi r ey degi l di r; fakat
deri nl eri ne gi decek ol ursak, uygarl igin gel i i mi ni anl amakta bunl arin ne kadar neml i
ol dugunu grrz.
Bu tartimal ari sona erdi ri rken, daha sonraki aralirmal ariniz i i n yararl i ol acak bi r
gzl emi unutmak i stemi yoruz. Tabuyl a ahl k yasakl ari arasinda temel de benzerl i k
ol dugunda ayak di resek bi l e, aral arinda psi kol oji k bi r fark ol duguna kuku yoktur.
Yasagin artik tabu bi i mi nde grnmemesi ni n bi ri cik nedeni, temel i ft deger koul l arinin
degimesi nde aranmal idir.
Tabu ol ayl arinin psi kanal i z ynnden aikl amasinda bi ze buraya kadar yol gsteren ey,
bu tabul arin zorl anma nevrozuyl a ol an aik benzerl i gi ydi ; fakat tabu nevroz ol mayip
topl umsal bi r rn ol duguna gre, nevrozl a tabu gi bi bi r eki n rn arasindaki temel
farkin ne ol dugunu gstermek grevi yl e karil aiyoruz.
Burada da bal angi noktasi ol arak yi ne tek bi r ol ayi el e al acagim. Il kel budunl ar, bi r
tabunun ignenmesi nden gel ecek cezadan, genel l i kl e agir bi r hastal iktan ya da l mden
korkarl ar. Bu ceza, yal nizca tabuyu i gneme gnahini i l emi ol ani korkutur. Oysa bu
durum, zorl anma nevrozunda bakadir. Hasta kendi si ne yasakl anmi ol an bi r eyi
yapmak i stedi gi zaman bundan kendi ne gel ecek bi r cezadan korkmaz, bakasinin baina
gel ecek bi r cezadan korkar, bu ki i genel l i kle bel l i degi l di r; fakat anal i z araciIigiyl a, bu
ki mseni n kendi ne ok yakin ol an, ok sevdi gi bi r ki i ol dugu kol ayca anl aiIir. Onun i i n
nevrozl u zgeci ymi gi bi davrandigi hal de, i l kel adam benci l gi bi gzkmektedi r. Ancak
bi r tabuyu i gneyen hemen ve otomati k ol arak yaptiginin cezasini grmezse, o zaman
i l kel l er arasinda topl umsal bi r duygu uyanir, hepsi nde bu tehl i keni n tehdidi al tinda
ol dukl ari duygusu dogar ve savsakl anan bu cezayi derhal kendi l eri veri rl er. Bu
dayanima mekani zmasini aikl amak bi zi m i i n kol aydir. Bu, ol ayin bul aici bi r masal
ol masindan, yknme hevesi nden, yani tabunun bul ama yetenegi nden dogan bi r korku
sorunudur. Eger bi r ki mse i ti l en bi r i stegi doyuma ul alirmayi baarirsa, ayni i stek
bakal arinda da kendi ni gsterebi l i r; bundan dol ayi bu hevesi bastirmak i i n, bu
i mreni l en ki mseni n creti ni n meyvesi nden yoksun edi l mesi gereki r. ogu kez suu
il eyenl er, veri l en cezayl a sutan temi zl endi kl eri ni ve byl ece yasal l alikl arini gereke
gstererek i l edikl eri gnahi yeni den i l eme firsatini el de eder. Gerekten de i nsanl arin
ceza yasal arinin temel i l kel eri nden bi ri budur; bu yasal ar gerek sul unun, gerekse onu
cezal andirmakl a topl umun cn al anl arin ayni yasak i tepi l eri n etki si al tinda ol dugunu
kabul eder.
Psi kanal i z burada, hepi mi zi n zaval li gnahkrl ar oldugumuzu savl ayan soful arin
dncesi ni peki ti rmektedi r. yl eyse, kendi si i i n korkmayan, sevdi kl eri ni n adina her
eyden znt duyan nevrozl unun bu bekl enmeyen soyl ul ugunu nasil aikl amal i?
Psi kanal i z i ncel emel eri, bu soyl ul ugun temel ol madigini gsteri yor. Kkende, yani
hastal igin bal angicinda, bi rey cezadan kendi si i i n korkmu, her zaman kendi yaami
zeri ne ti tremi ; l m korkusu ancak sonral ari sevi l en ki i zeri ne kaydiiil milir. Bunun
ol uu az ok kariik ol makl a bi rl ikte bugn tmyl e aikl anmilir. Her yasagin temel i nde
dai ma sevi l en kii ye kari kt bi r i tepi , yani l m i stegi vardir. Bu i stegi bi r yasak i eri
i ter ve kaydirma yol uyl a sevi l en ki msel eri n yeri ne dman ki mseyi koyan bel i rl i bi r
edi ml e yasak bi rl eerek bu edi mi n gerekleti ri l mesi ni l m korkusuyl a tehdi t eder. Fakat
sonu daha da i l eri gi der ve sevi l en ki i ni n lmn i stemek yeri ne bu defa onun l ecegi
korkusu geer. yl eyse nevrozl unun efkatl i zgeci l i gi , bu duygunun temel i nde ve ona
karit ol an kaba benci l l i gi n yeri ne agir basar. Ci nsel nesne ol arak alinmayan ki msel ere
kari saygi bi i mi ndeki duygul ara topl umsal duygul ar adini veri rsek, bu topl umsal
etmenl eri n ortadan kal kmasini nevrozun sonral ari aiii "compensati on'' i l e kiIigini
degiti ren temel ni tel igi sayabi l i ri z.
Bu topl umsal i tepi l eri n kkeni ve i nsanin di ger temel i tepi l eri yl e i l i ki si konusunda
sz uzatmaksizin, baka bi r rnekl e nevrozun di ger bi r temel devi ni msi zl i gi ni
gsterel i m. Tabunun kendi ni gsterdi gi bi im, nevrozl unun dokunma korkusuna ("dl i re
de toucher"si ne) bi r hayl i benzer. Bu nevroz temel ol arak ci nsel i l i ki yl e i l gi l idi r ve
psi kanal i z, nevrozdaki yol undan evri l i p kaydiiil mi ol an gcn kkeni ni n ci nsel
ol dugunu pekl gstermi ti r. Tabudaki yasak dokunmal ar, kukusuz yal nizca ci nsel
anl amda degi l , daha ok daha yaygin ol an sal dirma, el de etme ve kendi ni n ol dugunu
savl ama i tepi l eri nden dogmadir. Bakana ya da onunl a i l i ki de bul unan bi r eye
dokunmak yasaksa, bunun amaci baka duruml arda bakanin kukul u bi r gzl e
grl nde kendi ni gsteren ve hatta bakanl iga gei ri l i i nde ona gsteri l en kt
davranil arda grl en i tepi ni n nne bi r duvar ekmekti r (yukariya bakin). Bu yol l a
i tepi ni n ci nsel gel eri ni n topl umsal ge karisinda stn gel mesi nevrozun karakteri sti k
ni tel i gi ni ol uturur. Fakat topl umsal i tepi leri n kendi l eri de benci ve eroti k gel eri n
bi rl emesi nden dogar. Tabuyl a zorl anma nevrozu arasindaki bu son karil alirmadan,
nevrozun ei tl i bi i ml eri yl e eki n ol uuml ari arasindaki i l i ki l eri ve nevroz psi kol oji si ni n
i ncel enmesi ni n, eki ni n gel i i mi ni anl atmadaki nemi ni kesti rebi l i ri z.
Nevrozl ar bi r yandan sanat, di n ve fel sefe gi bi byk eki n rnl eri yl e siki ve deri n bi r
i l i ki gsteri r, di ger yandan da bu topl umsal rnl eri n bozuk bi i ml eri gi bi grnr.
Adeta, hi steri bi r sanat yapilinin kari katr, zorl anma nevrozu bi r di ni n kari katr,
paranoya mani si bi r fel sefe si stemi ni n kari katrdr. Son zml emede bu arpikl igin
kkeni , nevrozl arin topl umsal rnl er ol masinda bul unur. Topl umda kol l ekti f alimayl a
ol uan eyi nevrozl ar zel aral arl a yapmaya al iir. Nevrozl arin temel i ni ol uturan
egi l i ml eri aralirmakl a kkeni ci nsel ol an gl eri n bunl arda beli rl eyi ci bi r rol ol dugunu,
bunl ara denk den eki n rnl eri ndeyse topl umsal i tepi l ere ve benci gel erl e eroti k
gel eri n bi rl emesi nden ikan egi l i ml ere dayandigini grenmekteyi z. Ci nsel
gereksi ni mi n, kendi kendi ni koruma davraniinin yaptigi gi bi i nsanl ari bi rl eti rmeye
yetecek gte ol madigi grl mektedi r: Ci nsel doyum, her eyden nce bi reysel , zel bi r
iti r.
Geneti k bakimdan, nevrozun topl umsal i erigi onun zgn bi r egi l i mi nden i l eri gel i r ve
bu da, gerekl i gi n doyumsuzl ukl arindan dlem dnyasinin zevkl eri ne siginma i stegi di r.
Nevrozl ul arin katigi gerekl i k dnyasina i nsanl arin ol uturdugu topl um ve kurdugu
i l i ki l er egemendi r; bu gerekl i kten yzn evi ren nevrozl u, ayni zamanda kendi ni
i nsan topl umundan da diari eki yor demekti r.
BLM III
ANIMIZM, SIHIR VE D$NCELERIN SALT ERKI
Psi kanal i z grn manevi bi l i ml ere uygulamaya al ian i ncel emel eri n her i ki al ana da
ei t davranamamasi kainil maz bi r eksi kl ikti r. Onun i i n bu i ncel emel er uzmanl ari
yrekl endi rme, aralirmal arini yaparken kendi l eri ne yararl anacakl ari dncel er
esi nl eme grevi ne zg kal maktadir. Bu eksi kl i k, ani mi zm denen koca al ani i ncel emeye
al ian byl e bi r denemede zel l i kl e kendi ni i ddetl e duyumsatir.(1)
Ani mi zm, dar anl aminda, ruhl a i l gi l i kavraml ar kurami, geni anl amindaysa, genel l i kl e
ti nsel varl ikl ar kuramidir. Ani mati zm, yani diaridan cansiz grnen doganin
ruhl andiiil masi (canl andiiil masi), i i ne ani mal i zmi ve mani zmi de al an daha geni bi r
bl mdr. ncel eri bel i rl i bi r fel sefe si stemi i i n kul l anil an ani mi zm teri mi ne bugnk
anl amini veren E. B. Tyl or ol mutur.(2)
Gerek gemi te, gerekse zamaninizda yaayan i l kel l eri n doga ve dnya zeri ne ok
di kkate deger grl eri kavranmaya al iiIirken bu teri ml er kul l anil maya bal anmilir. Bu
i l kel i nsanl ara gre dnya i nsanl ara i yi l i k ya da ktl k yapan bi rok ruhsal varl ikl a
dol udur. Il kel l er doga ol ayl arinin nedenl eri ni bu ci nl ere ya da eytanl ara ykl emektedi r.
Bundan baka yal nizca hayvanl arin ve bi tki l eri n degi l , cansiz eyl eri n de bu ruhl arl a
canl andiiil digina i nanmaktadirl ar. Bu i l kel "doga fel sefesi ''ni n nc ve bel ki de en
neml i bi r bl m bi ze o kadar gari p gzkmez; nk bugn bi z ruhl arin varl iginin
sinirl arini ok daral tmi ol dugumuz hal de ve doga ol ayl arini ki i sel ol mayan maddi
gl erl e aikl adiginiz hal de bi l e, bu fel sefeden tmyl e kurtul mu sayil amayiz. O da
udur: Il kel l er, i nsanl ar i i n de di ger eyl erde grdkl eri "ruhl ul uga'' i naniyorl ar. Onl ara
gre, i nsanl arda da bul undukl ari yerden ayril arak baka varl ikl ara geebi l en ruhl ar
vardir; bu ruhl ar bi rtakim grnmez etki nl i kl erde bul unurl ar ve bi r dereceye kadar
bul undukl ari "bedenl er''den bagimsizdirl ar. Bal angita ruhl ar tipki bi reyl er gi bi
dnl rd; fakat uzun bi r evri ml e maddi karakterl eri ni yi ti rdi l er ve daha yksek bi r
anl amda ruhl andirma gr ol utu.(3)
Bi rok yazar, bu ruh grnn ani mi zm si stemi ni n i l k eki rdegi , ci nl eri nse ancak
bedenden kurtul mu ruhl ar ol dugunu, i nsan ruhuna benzetme yol uyl a hayvanl arda,
bi tki l erde ve eyada da ruh ol dugu dncesini n dogdugunu sanmaktadir.
Acaba i l kel i nsanl ar, bu ani mi zm si stemi ni n dayandigi ruh ve beden i ki l i gi grne nasil
varmili? Sanil digina gre bu gr, uyku (d) ve uykuya benzeyen l m ol ayl arina
bakarak i nsanl ari bu kadar yakindan etki l eyen bu duruml ari aikl ama abasinin sonucu
ol arak ortaya ikmilir. Herhal de l m bu grn ortaya ikiinin bal angi noktasi ol sa
gerekti r. Il kel i nsan i i n yaamin srekli l igi yani l mezl i k apaik bi r eydi . l m kavrami
daha sonra ortaya ikan ve ancak i ster i stemez kabul edi l en bi r kavramdi; nk l m
dncesi bi zi m i i n bi l e i i bo ve gerekl i gi anl ail amaz bi r kavramdir. Ani mi zm
kavraml arinin ortaya ikmasinda dl erde grl en i mgel er, gl ge, yansima gi bi gzl em
ve deneyi ml eri n oynadigi sanil an rol zeri nde de tartimal ar ol mu, fakat bunl ar hi bi r
sonuca varmamilir.
Kendi si ni dndren ol ayl ar karisinda i l kel i nsanin kafasinda bu ruh kavraminin
dogmasinda ve sonra bu kavrami di dnyadaki eyaya kaydirmasinda dogal ol mayan
gi zeml i bi r sir grmemel i yi z. Ani mi zm kavraml arinin bi rok ul us arasinda ve bi rok
devl ette bi rbi ri ne benzedi gi ni gren Wundt (4), bu kavraml arin "efsane kurucu bi l i nci n
zorunl u ruhsal rnl eri ol dugunu ve i l kel l erdeki ani mi zmi n, grebi l di gi mi z kadariyl a
i nsanl arin doga hal i ni n ruhl andiiil mi bi r anlatini sayil abi l ecegi ni '' syl er.(5)
Hume, Di nl eri n Dogal Tari hi adl i yapilinda cansiz doganin canl il aliiil masini hakl i grr
ve yl e der: "Btn i nsanlikta her eyi kendi si gi bi grme ve yakindan tanidigi ve bi l di gi
ni tel i kl eri her eye kaydirma egi l i mi vardir'' (6).
Ani mi zm bi r dnce si stemi di r, tek bi r ol ayi aikl amakl a kal maz, btn dnyayi bi r
noktadan bi r srekl i l i k (conti nui t) ol arak kavrayan bi r aikl ama veri r. Yazarl ar, zamanin
gemesi yl e bu trden dn si stemi ni n, dnya si stemi ni n ortaya iktigini kabul
etmektedi r: ani mi stik (mi tol oji k) dn, di nsel dn ve bi l i msel dn si steml eri .
Bunl ardan il k si stem ol an ani mi zm, bel ki de en tutarl i ve en kapsamli olan ve dnyanin i
yzn btnl g i i nde aikl ayan tek si stemdi r. Insanligin bu i l k dnya si stemi bugn
bi r psi kol oji kuramidir. Ister bo i nanl arda ol dugu gi bi eski agl ardan kal ma bi r kal inti
bi i mi nde, i ster di l i mi zi n, i nanl arinizin, fel sefemi zi n temel i nde ol dugu gi bi yaayan bi r
bi i mde ol sun, bu grn bugnk yaaminizda hl ne kadar yeri ol dugunu
gstermek konumuzun diinda kal ir.
Bi rbi ri ardi sira gel en bu dnya gr evresi ni gz nnde tutarak di yoruz ki ,
ani mi zmi n kendi si henz bi r di n degi l di r, ancak daha sonra di ni doguracak ol an i l k
koul l ari taimaktaydi. Efsanel eri n (mi tosl arin) ani mi zmi n temel l eri zeri ne kurul mu
ol dugu aiktir; fakat bunl arin ani mi zml e olan i l gi si ni n ayrintisi bazi temel noktal arda
henz aydinl atil mi degi l di r.
Bi zi m psi kanal i z i ncel emel eri mi z i e baka bi r noktadan bal ayacaktir. Insanligin, en eski
dnya grn sirf "spekl ati f'' bi r bi l gi hirsiyl a yarattigini sanmamal iyiz. Dogaya
egemen ol mak gi bi uygul amayl a i l gi l i gereksini ml eri n herhal de bu i te bi r payi ol mutur.
Onun i i n ani mi zm si stemi yl e bi rl i kte baka bi r eyi n daha yrdgn, yani i nsanl ar,
hayvanl ar, eya ve ayni zamanda ci nl er zeri nde egemen ol ma ynteml eri ni n de
i l erl edi gi ni grrsek bunda ail acak bi r ey yoktur. S. Rei nach (7) "byyl e si hi r'' adini
verdi gi mi z bu ynteml ere ani mi zmi n strateji si adini vermek i stemektedi r; fakat ben
Mauss ve Hubert i l e bi rl i kte, bunl ari tekni ge benzetecegi m (8).
Acaba by ve si hi r kavraml ari bi rbi ri nden ayril abi l i r mi ? Ancak kendi yetki mi ze
dayanarak, di l al ikanl ikl arinizin keyfi l i kl eri nden kendi mi zi kurtarmayi gze al irsak
bunu yapabi l i ri z. O zaman bynn temel ol arak, bel i rl i koul l ar al tinda i nsanl ara nasil
davraniIiyorsa, ruhl ara da yl e davranma yol uyl a, yani onl ari honut etme, uzl alirma,
bi zi kayirmal arini sagl ama, gzl eri ni yil dirma, gl eri ni el l eri nden al ma, kendi i stenci
al tina sokma yol uyl a etki l eme sanati ol dugunu grrz. Btn bunl ar yaayan i nsanl arin
zeri nde etki si ol dugu grl en ynteml eri n ayni ol an ynteml erl e yapil maktadir. Oysa
si hi r baka bi r eydi r; o temel ol arak ruhlarl a ugramaz, bi l di gi mi z psi kol oji k ynteml eri
kul l anmaz, zel aral ar kul l anir. Si hri n daha eski ve daha neml i bi r ani mi zm tekni gi
ol dugunu kol ayl ikl a kesti rebi l i ri z; nk ci nl ere kari davrani bi i ml eri arasinda si hi r
trnden ol anl ar da grl mtr (9). Bundan baka si hri n doganin canl il aliiil madigi
yerl erde kul l anil digi grl mektedi r.
Si hi r ok ei tl i amal ara yarar. Doga ol ayl arini i nsanin i stenci ne bagiml i kil ar, i nsani
dmanl ardan ve tehli kel erden korur, i nsanl ara dmanl arina zarar verme gc
kazandiiir. Fakat si hi r etki nl i gi ni n dayandigi i l kel er o kadar ortadadir ki btn yazarl ar
ayni eyi grmtr. rnegi n E. B. Tyl or'un dncesi ne gre si hri en kisa bi r bi i mde
onun u szl eri yl e anl atabi li ri z: "Zi hi nde kurul an bi r i l i ki yi gerekte ol an bi r i l i ki
sanmak.'' Bu zel l i gi i ki tr si hri el e al arak aikl ayal im.
Dmana zarar vermek i i n kul l anil an en yaygin si hi r yntemi bi r dmanin herhangi bi r
maddeden bi r fi grn yapmaktan i baretti r. Tipki benzemek art degi l di r, hatta herhangi
bi r ey onun fi gr sayil abi l i r.
Bundan sonra bu i mgeye ne yapiIirsa, nefret edi l en asl inin baina gel ecegi ne i naniIir.
rnegi n fi gr herhangi bir yeri nden i nci ti l i rse, dmanin vcudunda ona kariIik ol an yer
hastal anacaktir. Ayni si hi r tekni gi , ktl k yapmak i i n kul l anil digi gi bi i yi amal ar i i n
de kul l anil abi l i r; rnegi n kt eytanl ara kari tanril ara yardim etmek i i n de
kul l anil abi l i r. Frazer (10) yl e der: "Eski Misir'da Gne-Tanri Ra her gece karanl ik
batidaki yeri ne battigi zaman, ba eytan Apepi 'ni n nderl i gi al tinda btn eytanl ar ona
sal diiir. Ra, btn gece onl arl a dvr ve hatta bazen karanl igin gl eri mavi Misir
gkl eri nde onun iigini karartmak ve zayifl atmak i i n bul utl ar gnderi r. Gne Tanri'ya
bu her gnk savainda yardim etmek i i n Thebes'deki tapinaginda her gn yi n yapiIir.
Dmani Apepi , mumdan yapil mi korkun ehrel i bi r ti msah sureti nde ya da kangall i bi r
yil an bi i mi yl e si mgel eni r ve zeri ne eytanin adi yei l mrekkepl e yaziIir. zeri ne yei l
mrekkepl e Apepi 'ni n di ger bi r resmi i zi l en bi r papi rs bi r koruyucuya saril arak resi m
si yah sal a bagl anir, zeri ne tkrl r, ta bir biakl a zeri ne vurul arak yaral anir ve yere
atiIir. O zaman rahi p onun zeri ne sol ayagiyl a yeni den basar ve sonunda onu bel i rl i bi r
agatan ya da ottan yapil mi bi r atete yakar.
Apepi 'ni n kendi si byl ece kesi n ol arak yok edi l di kten sonra baIica eytanl arinin, onl arin
babal arinin, annel eri ni n ve ocukl arinin mumdan fi grl eri yapiIir ve ayni bi i mde yakiIir.
Bu ayi ne bel i rl i efsunl arin okunmasi da katiIir ve bu ayi n yal nizca sabahl eyi n, gl eyi n ve
akam zeri degi l , firtina koptugu ve i ddetl i yagmur yagdigi ya da si yah bul utl ar
gnei n parl ak iikl arini kapatmak zere gg kapl adigi zamanl arda da yapiIir. Karanl ik
bul ut ve yagmurun eytanl ari, fi grl eri ne kari yapil an ktl kl eri kendi l eri ne kari
yapil mi gi bi duyumsarl ar; hi ol mazsa bi r zaman i i n gei p gi derl er ve i yi l i ki Gne-
Tanri yengi kazanarak yeni den parl ar'' (11).
Buna benzer amal arl a yapil an daha bi r sr si hi r i l emi vardir; fakat i l kel budunl ar
arasinda hep byk bi r rol oynayan ve evri mi n daha yksek evrel eri nde grl en
efsanel erde ve kl tl erde kismen kal an i ki si hi r bi i mi zeri nde duracagim, bunl ar si hi rl e
yagmur yagdirma ve meyve verdi rme sanatidir. Yagmur si hri nde, yagmura yknerek ve
hatta yagmuru yagdiran bul utl ara ve firtinal ara yknerek yagmur yagdiiiIir. Bu det,
"yagmur oyunu oynamak'' gi bi bi r eydi r. rnegi n Japonya'nin Ai nol ari, byk bi r
kal burdan su dkerek yagmur yagdiiirl ar, baka yerl erde byk bi r kaba tipki bi r gemi
gi bi yel ken ve krek takarl ar, ondan sonra bu kabi kyn ve bahel eri n evresi nde
srkl erl er. Topragin veri ml il i gi i i n yapil an si hi r i se, topragin stnde i nsanl ar arasinda
ci nsel i l i ki de bul unmaktan i baretti r. Bi rok rnekten bi r tanesi ni anal im: Java'nin bazi
yerl eri nde, piri nl eri n i ekl enme zamaninda, pi ri nl eri n i yi rn vermesi i i n rnek
ol sun di ye kyl l er gecel eyi n tarl al ara ikarak i ftl ei rl erdi (12). Ayni zamanda yasak ol an
"ensest''i n yapil masinin, topragi zararl i otl arl a dol duracagindan ve rn
verdi remeyecegi nden de korkul ur (13).
Bazi ol umsuz kural l ar, yani si hirl e i l gi l i sakinma nl eml eri vardir ve bunl ar da, bir tr
si hi r bi i mi ne sokul abi l i r. rnegi n Dayak kyl eri nde kyl l eri n bazil ari yabandomuzu
avina iktikl ari zaman, kyde kal anl arin av sresi nce el l eri yl e yaga ya da suya
dokunmal ari yasaktir, dokunurl arsa bu hareketl eri avcil arin parmakl arinin
yumuamasina ve avin el l eri ni n arasindan siyriIip kamasina neden ol ur (14). Gi l yakl i bi r
avci ormanda av pei nde koarken, ocukl arinin aga ya da kum zeri ne resi m i zmesi
yasaktir. nk sik ormanl ardaki pati kal ar bu resi ml erdeki i zgi l er kadar kariabi l i r ve
byl ece avcinin avinin yol unu airmasina neden ol abi l i r (15).
Gerek bu rnekl erde gerekse bunl ar gi bi ol an daha bi rok rnekte uzakl igin hesaba
katil mamasi, tel epati ni n dogal bi r ey gi bi kabul edi l mesi, si hri n zell i kl eri ni
kavramamizi kol ayl aliiir.
Btn bu rnekl erde etki l i g ol arak kabul edi l en eyi n ne ol dugunu aika grebi l i ri z:
bu g, gerekl eti ri l en edi ml e bekl enen ol ay arasindaki benzerl i kti r. Bunun i i n Frazer
bu trl si hre yknmeyl e yapil an ya da homoeopathi c si hi r di yor. Yagmur yagmasini
i sterseni z, yagmur gi bi grnen ya da yagmuru animsatan bi r ey yapmaniz yeterl i dir.
Daha sonraki evri m aamasinda yagmurun si hi rl e yagdiiil masi yeri ne, evl i yal ardan
yagmur yagdirmal arini ri ca etmek i i n tapinakl ara gi di l erek dua edi ldi gi ni grrz.
Sonunda bu di n tekni gi de terk edi l mi , bunun yeri ne yagmurun yagmasinda havayi
etki l eyen gl eri n nel er ol dugu anl ail maya al iil milir.
Si hri n di ger bi r trnde i se benzerl i k i l kesi yoktur, bunl arda baka bi r i l ke vardir, bu
i l keyi u rnekl er anl atabi li r.
Bi r dmana ktl k etmek i i n baka bi r yntem daha kul l anil abi l i r. Onun stnden
herhangi bi r ey, rnegi n bi r sa, tirnak parasi ve hatta gi ysi ni n bi r parasi el de edi l i r ve
bunl ara dmanca bi r ey yapiIir. Adeta o adamin kendi si ne yapil mi gi bi , bunl arin etki si
ol duguna ve ona i l gi li ol an eyanin baina gel enl eri n onun da baina gel ecegi ne i naniIir.
rnegi n i l kel adamin dncesi ne gre, ad, bi r adamin ki i l igi ni n bi r parasidir; onun i i n
bu adamin ya da bi r ruhun adi bi l i nirse, o adi taiyanin zeri ne de etki etme gc
kazanil mi ol ur. Ite tabuyu i rdel erken degi nmi ol dugumuz (16) adl arin
kul l anil masindaki di kkate deger sakinma ve sinirl amal ari bu aikl ar. Bu rnekl erde
benzerl i k yeri ne paranin btn yeri ne konmasi i l kesi gemektedi r.
Il kel i nsanl arin yamyaml iginin ok daha yksek kaynakl ari ve anl ami da bu bi i mde
ortaya ikmaktadir. nk bi r ki mseni n vcudunun paral arini yemekl e ve onu
kendi mi zi n bi r parasi yapmakl a o adamin zel l i kl eri ne de sahi p ol mu ol uruz. Ite bazi
duruml arda yemek yeme konusunda bi rtakim sakinmal ara ve yasakl ara di kkat etmeni n
kaynagi buradadir. rnegi n gebe bi r kadinin bazi hayvanl arin eti ni yemekten sakinmasi
gereki r; nk onl arin, rnegi n korkakl ik gi bi i stenmeyen zel l i kl eri ni n besl emekte
ol dugu ocuga gemesi ol asiIigi vardir. Si hri n etki l emesi i i n i ki ey arasinda kesi nli kl e bi r
dokunu ya da hi ol mazsa en neml i noktada dokunu koul u yoktur. rnegi n bi r
yaranin i yi l ei p i yi l emeyecegi , bu yaraya neden ol an si l aha bagIidir; yaranin gel ecegi yl e
si l ahin kendi si arasinda bi r bag ol dugunu sanan byl e bi r gr hi degimeden bi nl erce
yil boyunca i zl emek ol asidir. Bi r Mel anezyal i kendi si ni yaral ayan yayi el i ne gei ri rse,
yaranin i l ti hapl anmasinin nne gemek i i n onu soguk bi r yerde di kkatl e sakl ar. Fakat
eger yay dmanin el i nde kal irsa, yaranin ate gi bi acimasi ve i yi ce i l ti hapl anmasi i i n yay
kesi nl i kl e bi r ate kenarina konur. Pl i ny Dogal Tari h'i nde (XXXVIII) u neri de bul unur:
Bi r ki mse bi ri ni n canini acittigina pi man ol ursa, bu ktl g yapan eli ni n stne
tkrsn, i nci ti l mi ki i ni n acisi derhal di ner. Franci s Bacon Dogal Tari h'i nde, pek revata
ol an yl e bi r i nantan sz edi yor:
Yaral ayan si l ahin stne merhem koymak yaranin i yi l emesi ne neden ol ur. Hatta bugn
bi l e Ingi l i z kyl l eri bu dete uyar ve orakl a bi r yerl eri ni kesti kl eri zaman, yaranin
cerahatl enmemesi i i n o andan i tibaren araci temi z tutmaya bakarl ar.
1902 yiIi Hazi rani'nda yerel bi r Ingi l i z haftal ik gazetesi ni n bi l di rdigi ne gre, Norwi chl i
Mati l de Henry adinda bi r kadinin ayaginin tabanina kazayl a demi r i vi batmi. Kadin
yaraya hi al diii etmeksi zi n ve hatta orabini bi l e ikarmaksizin tek tedavi nl emi ol mak
zere kizina bu i vi yi derhal yagl amasini emreder; fakat yaranin mi krop kapmasi
yznden kadin bi rka gn i i nde tetanostan l r (17).
Iki nci tr si hi r ynteml eri zeri ne buraya kadar al diginiz rnekl er, bi ze Frazer'i n
bul akan si hi rl e yknmeyl e yapil an si hi r ayrinini gsteri r. Bu rnekl erde etki l i ol arak
kabul edi l en g benzerli k degi l , bi r yerde bi rl i kte bul unu, bi ti i kl ik ve hatta dsel bi r
bi ti i kl i k ya da bu bi ti i kl igi n animsanmasidir. Fakat benzerl i k ve bi ti i kl i k, zi hi nde
dncel eri n bi rbi ri ni agirmasi ol ayinin i ki temel i l kesi ol dugu i i n btn bu sama si hi r
kural l arini bu ol ayl a aikl ayabi l ecegi mi z sonucu ortaya ikiyor.
Yukarida Tyl or'un si hi ri ni tel endi rmek i i n syl edi gi "zi hi nde kurul an bi r il i ki yi gerekte
ol an bi r i l i ki sanmak'' sznn ne kadar dogru ol dugunu i mdi grebi l i ri z. Bunu aagi
yukari ayni teri ml erl e anl atan Frazer'i n u szl eri i i n de syl eyebil i ri z: "Insanl ar kendi
kafal arindaki dnce dzeni ni n doganin dzeni ol dugunu sanmi ve bu yzden kendi
dncel eri ni denetl eyebi l mel eri ni n ya da denetl er gi bi grnmel eri ni n kendi l eri ne
eyayi da denetl eme erki ni verdi gi ni sanmil ardir'' (18).
Si hi ri n ne ol dugunu aydinl atan bu aikl ama bi i mi ni bazi yazarl arin i nandiiici
bul mayarak reddetmel eri bi ze il k bakita garip gel i r (19). Fakat daha yakindan i ncel ersek,
si hri n dncel eri n agiiiniyl a aikl anmasinin, bi ze yal nizca si hri n getigi yoll ari
aikl adigini, onun asil ni tel i gi ni anl atmadigini, yani doga yasal ari yeri ne psi kol oji k
yasal arin konmasina yol aan yanil mayi bi ze aikl amadigini grrz. Burada aika
gryoruz ki , di namik bi r etmeni n bul unmasi gereki r; fakat bu etmeni n ne ol dugunu
ararken Frazer'i n kuramini el eti renl er de yanil maktadir; oysa bi z si hri n dncel er
agiiiniyl a aikl anmasini daha ok i ncel eyerek ve daha ok deri nl eti rerek i nandiiici bi r
aikl ama yol unu kol ayca bul abi l i ri z.
nce yknmeyl e yapil an si hri n daha basi t ve daha nemli ol an bi i mi ni el e al al im.
Frazer'e gre, bul akan si hi r kural ol arak yknmeyl e yapil an si hri n varl igina bagIi
ol dugu hal de, yknmeyl e yapil an si hi r kendi kendi ne yapil abi l i r (20). Bi r ki mseyi si hi r
yapmaya ynl endi ren nedenl er ortadadir. Bu nedenl er, i nsanl arin i stekl eri di r. Yal nizca
i l kel adamin, kendi i stekl eri ni n gcne kari byk bi r gveni ol dugunu kabul etmemi z
gereki r. Il keli n si hi r aral ariyl a el de etti gi eyl er, sal t bu eyl eri i stemesi nden tr
yapil masi gereken eyl erdi r. Bu yol l a bal angita, si hi rde yal nizca i l kel i n i stegi ni n byk
rol vardir.
Di ger bi r yazinizda, buna benzer ruhsal koul l ar i i nde bul unan ama henz daha
devi ni msel etki nl i kte bul unmayan ocugun durumunu zml erken, ocugun nce kendi
i stekl eri ni bi rtakim "hal l uci nati on''l arl a gerekten doyurdugunu, yani bu
"hal l uci nati on''l arda duyu organl arinin merkezi nden gel en komutl arl a kendi ne doyurucu
bi r durum yarattigini i l eri srmtk (21). Ergi n i l kel i se baka bi r yol bi l mektedi r.
Istekl eri ne devi ni msel bi r zorl amayi da, yani i stenci de katmaktadir, daha sonral ari
i stekl eri n doyumu ugruna dnyanin yzn degiti recek ol an bu i sten, i l kel i nsanda
i stekl eri n doyumunun si mgesi ol maktadir ve bu doyum hareketi "hal l uci nati on''l arl a el de
edi l ebi l mektedi r.Doyurul mu i stegi n bu bi i mdeki si mgel eti ri l mesi ni ocukl arin
oyunl ariyl a karil alirabi l i ri z; ocukl arda oyun sal t kendi ne doyum sagl ama tekni gi ni n
yeri ne geer. Eger oyun ve yknmeyl e canl andirma ocugu ve i l kel i doyuruyorsa, bunu
ne bi zi m anl adiginiz anl amda bi r al akgnl l l k bel i rti si ne de gszl kl eri ni
anl amaktan i l eri gel en bir boyun egi rn saymal iyiz; bu, sal t i stekl ere ya da i stege
dayanan i stence ve i stegi n tuttugu yol a pek fazl a deger veri l mesi ni n dogal bi r sonucudur.
Fakat zamanl a si hi r edi mi ni n nedenl eri ni n nemi kal karak onun yeri ne si hri n aral ari,
yani si hir edi mi ni n kendi si nem kazanir. Belki de dogru ol an, i l kel i nsanin, kendi ruhsal
edi ml eri ne haddi nden fazl a deger verdi gi ni si hi rde kul l andigi aral arl a aika grnceye
kadar bu davraniinin farkina varmamasidir. Hatta bel ki de i stenen eye benzedigi i i n
si hi r edi mi ni n kendi si ni n, i stekl eri n doyurul masina i nsani srkl edi gi sanil maktadir.
Ani mi st dn evresi nde ol ayl arin gerek durumu henz daha nesnel bi r bi i mde
gsteri l ememektedi r; fakat daha sonraki bi r evrede bu ynteml er yi ne kul l anil adursa bil e,
kukucul uk adini verdi gi mi z ruh ol ayi i stekl eri i ten bi r g hal i nde kendi ni gsterdi gi
zaman bu mmkn ol maktadir. Bu evrede i nsanl ar i nan ol madika ruhl ara yal varmanin
para etmedi gi ni , duaya i nanmayinca da duanin hi bi r si hi r etki si ol madigini anl amil ardir
(22).
yl eyse bi ti i kl i kl e agiiima dayanan bul akan si hri n mmkn ol masi bi ze, i stegi n ve
i stenci n ruhsal ol arak deger kazanmasinin, i stenci n egemenl i gi al tina gi ren btn ruhsal
edi ml eri kendi kapsamina al digini gstermektedi r. Di yebil i ri z ki , btn ruhsal yol l arin
hepsi ne de aiii deger veri l mektedi r, yani dnyaya kari al inan tavirda gerekl i kl e
dnce i l i ki si bakinindan dnceye deger veri l mektedi r.
Lyayi temsi l eden dncel eri n nnde eya gl gede kal maktadir; dncel erde ol an
bi ten her eyi n eyada da ol dugu sanil makta, dncel er arasindaki i l i ki l eri n eya
arasinda da ol dugu varsayil maktadir. Dnme uzakl ik tanimadigi, yer ve zaman
bakinindan bi rbi ri nden ok ayri ol an eyl eri tek bi r bi l i n edi mi yl e bi rl eti rdi gi i i n si hi r
dnyasi da tel epati araciIigiyl a yer ve uzakl ik tanimamaktadir, gemi teki bi r agiiini
i mdi ol an bi r agiiim saymaktadir. Ani mi sti k evrede i dnyanin gl gesi , bi l digi mi ze
i nandiginiz di ger dnyanin, di dnyanin stne der.
$una da i aret edel i m ki agiiinin i ki i l kesi , yani benzerli k ve bi ti i kl i k i l kel eri, dnp
dol aip yi ne dokunu i l kesi nde bi rl ei r. Bi ti i kl ikl e agiiim dogrudan dogruya
anl aminda dokunutan i baretti r, benzerl i kl e agiiim da, szcgn mecazi anl aminda
dokunu demekti r. Tabunun zml emesi nde bul dugumuz dokunu kavrami da bu
kategori ye gi rer (23).
zet ol arak, di yebi l i ri z ki si hi re egemen olan i l ke ve ani mi sti k dnme yntemi ni n
tekni gi "dncel eri n kesi n erki "di r.
3
"Dncel eri n kesi n erki " teri mi ni obsessi on nevrozundan dertl i yken psi kanal i z
tedavi si yl e i yi l eerek yetenekl eri ni ve sagduyusunu gsteren ok zeki bi r ki i den al dim
(24). Bu ki i , kendi si ni ve kendi hastaligina yakal anmi ol anl arin yakasini birakmayan
bi rtakim gari p ve zc duygul ari anl atmak i i n byl e bi r teri m bul mutu. rnegi n
akl ina bi ri si gel digi zaman, sanki bu adami karisina agirmi gi bi gerekten kari kariya
gel di kl eri ni saniyordu.
oktan beri grmedi gi bi r tanidiginin sagIigi ansizin kendi si ne sorul ursa, o tanidiginin
hemen l m ol dugunu i i tecegi ne, hatta l nn tel epati araciIigiyl a di kkati ni kendi si ne
ekmi ol duguna bi l e i naniyordu; tanimadigi bi ri ne kari bi l erek bi l meyerek agzindan bi r
kfr kairsa o adamin ok gemeden l ecegi ne ve bu l mden kendi si ni n soruml u
ol acagina i nanirdi. Bu gi bi duruml arin ogunu tedavi sresi nce kendi si aikl ayabi l i yor,
kuruntul arinin nasil dogdugunu, bu bo i nanl arin artmasinda kendi ni n de hayl i payi
ol dugunu syl eyebi l i yordu (25). Ite btn "obsessi on'' nevrozl ul ari bu bi i mde
hurafeci di rl er ve ogu kez btn akil yrtmel eri ne karin byl e ol uyorl ar.
Dncel eri n sal t erki ni n darl igi en aydin bi i mde "obsessi on''l u nevrozda grl r. Bu
hastal ikta bu i l kel dnce yntemi ni n sonul ari ogu kez bi l i nte bul unur ya da bunl ara
bi l i nte rasl anir. Fakat bunda bu nevrozl arin ayirt edi ci ni tel i gi ni ararken sakingan
davranmal iyiz; nk psi kanal i z aralirmal ari ayni mekani zmanin di ger nevrozl arda da
ol dugunu gstermektedi r. Her nevrozda bel i rti ol uumunun temel i , ol ayl ar degi l ,
dnmeni n kendi si di r. Nevrozl ul ar yl e zel bi r dnya i i nde yaarl ar ki, o dnyada,
baka yerde de syl edi gi m gi bi , yal nizca "nevrozl unun pi yasa l l eri '' geer. stne
dl en ya da i ddetl e syl enen eyl er, di gerekl ige i ster uygun ol sun, i ster ol masin,
nevrozl uyu etki l eyen eyl erdi r. Hi steri kl er, hi steri nbetl eri nde ve bel i rti l eri nde yal nizca
i mgel eml eri nde geen ol ayl ari yi neler ve saptarl ar, son zml emede bunl arin hepsi, ol an
ol ayl ara dayanir. Ya da bu gi bi ol ayl arin rn ol arak ol umu ol sal ar bi l e hi steri k,
yal nizca i mgel emi ndeki ol ayl arl a ugrair.
Nevrozl unun gnahkr vi cdanini, gerekte yapil mi yanl il ara i ndi rgemekl e
anl ayamayiz. Bi r "obsessi on'' nevrozl usu i nsanl ara kari ocukl ugundan beri eki ngen ve
ki bar davrandigi hal de i i nde adeta bi r cani ye yakiir bi r gnah duygusunun baskisi
vardir.
Byl e oldugu hal de, bu gnah duygusunun yi ne bi r nedeni vardir ve bu da yakinl arina
kari ancak bi l i nsi z ol arak kendi ni sik sik gsteren i ddetl i l m i stekl eri dir. Bu gnah
duygusunun nedenl eri bi l erek bul unul an davranil ar degi l , bi l i nsi z dncel erdi r.
Byl ece dncel eri n sal t erki , di ger bi r deyi l e, gerekl i ge kariIik ruhsal srel eri n
geregi nden ok deger kazanmasi nevrozlunun zntl yaaminda ve zntl
yaamiyl a i l gi l i eyl erde sinirsiz bi r etki yapar. Onu psi kanal i z tedavi si al tina al diginiz ve
bi l i ndii dncel eri ni bi l i nli hal e geti rdi gi mi z zaman grrz ki , hasta, dncel eri n
zgrl gne i nanmaktan kainir ve kt i stekl eri ni syl er syl emez bunl ar ol acakmi
korkusuyl a i stekl eri ni aiga vurmaktan hep korkar. Fakat bu durumuyl a yaaminda etki n
bi r rol oynayan yersi z i nanmal ariyl a, di dnyayi sal t kendi dncel eri yl e
degiti rebi l ecegi ni sanan i l kel e ne kadar benzedi gi ni aiga vurur.
Bu nevrozl ul arin, baIica "obsessi ve'' davranil ari gerekte tmyl e si hi rsel bi r
ni tel i ktedi r. Si hi r degi l l erse bi l e bi r tr si hi rsel nl em ni tel i gi ndedi rl er ve amal ari
nevrozun bal adigina i aret ol arak dai ma grdgmz bi r korkuya, ktl k etmeye kari
kendi ni korumaktir. Bu gi bi noktal ara derinl emesi ne gi ri nce bu bekl eni l en ktl gn
i i nde dai ma bi r l m ol dugunu grdm. Schopenhauer'e gre, her fel sefeni n bainda
l m sorunu gel i r; ani mi smi n zel l i kl eri ol an ruh anl ayiinin ve eytanl ara i nanmanin
ortaya ikiinda da, hep l mn i nsan zeri ndeki etki si ni n rol oynadigini bi l i yoruz.
Bu i l k "obsessi on'' ve korunma davranil arinin benzerl i k i l kesi ne mi , yoksa dokunu
i l kesi ne gre mi ortaya iktigini bel i rl emek gtr; nk nevrozl arda bunl ar dai ma
nemsi z bi r ol ay ya da kendi l igi nden hi bi r anl ami ol mayan bi r edi m zeri ne kaydiiil arak
bi i mi ni degiti rmi grnrl er (26). Zorl anma nevrozunun koruyucu til siml arinin si hi r
byl eri nde bi r kariIigi vardir. Fakat "obsessi on''l arin degimesi ni , bu gi bi davranil arin
ci nsel yaaml a hi bi r i l gi si ol mayan kt i stekl ere kari bi r tr til sim bi i mi nde bal ayarak
sonunda yasakl anmi ci nsel etki nl i kl eri n yeri ne geti kl eri ne ve asil l arina tipi tipina
ykndkl eri ni gstererek anl atabi l i ri z.
Lger i nsanin dnya anl ayiinin yukarda syl enen evri mi ni kabul edersek, yani ani mi sti k
evreden sonra di nsel evre ve ondan sonra bi l i msel evre gel digi ni kabul edersek,
"dncel eri n sal t erki"ni n gel i mesi ni btn bu evrel erde i zl emekte gl k ekmeyi z.
Ani mi sti k evrede i nsan, sal t erki n kaynaginin kendi si ; di nsel evredeyse tanril ar olduguna
i nanir; fakat onu yi ne ci ddi ol arak birakmaz; nk i stekl eri ni n ikarl ari, tanril arin
daivranil arini denetl eme hakkini kendi ne birakir. Yaama kari bi l i msel tavirdaysa artik
i nsanin sal t erki ne yer kal mamilir; i nsan kkl gn kabul etmi ti r ve bi r boyunegme
duygusu i i nde btn diger dogal zorunl ul ukl ar gi bi l me de boyun egmi ti r.
Byl e ol makl a bi rl i kte gerekl i gi n yasal ariyl a karian i nsan kafasinin erki ne besl edi gi mi z
gven hl dncel eri n sal t erki ne ol an bu i l kel i nancin bi r parasi ol arak i i mi zde
yaamaktadir.
Bi reydeki l i bido i tepi l eri ni n ol gun bi i minde geri ye dogru, yani ocukl uktaki i l k
bal angil arina dogru gi ttigi mi z zaman i l k defa Drei Abhandl ungen zur Sexual theori e
(1905) adl i yapilinizda gsterdi gi mi z neml i bi r ayrini bul uruz. Ci nsel i tepil eri n
grnml eri ni bal angitan i ti baren seebi l i ri z; fakat bunl ar bal angita herhangi bi r di
nesneye evi ri l mi degi l di r. Her bi rey ci nsel i tepi l er taiyan bi r i nsan ol masi nedeni yl e,
zevk al maya ugrair ve bunun doyumunu kendi vcudunda bul ur. Bu evreye otoeroti zm
evresi demi ve nesne semesi evresi nden ayirmilik.
Incel ememi zi daha da i l erl etti ke bu i ki evre arasina bi r nc evre koymayi, daha
dogrusu i l k otoeroti zm evresi ni i ki ye ayirmayi kol ayl ik sagl ayici ve zorunl u bul mutuk.
Incel emel er yapil dika nemi artan bu ortanca evrede nceden ayri ol an ci nsel i tepi l er
bi rl ei r ve hatta kendi l eri ne bi r nesne de bul url ar; fakat bu nesne bi reyi n diinda ve ona
yabanci degi l di r, bu dnemde ol umu ol an onun kendi egosudur. Bu yeni evreye
narsi zm demi ti k. Bu teri ml e adl andiiil masinin nedeni de, bu evreni n, sonral ari
gzl eml enme ol asiIigi ol an patol oji k bi i mi dir. Bi rey sanki kendi ne ikmi gi bi davranir;
zml emel eri mi z bakinindan ego i tepil eri ve l i bi donun i stekl eri henz daha
bi rbi ri nden ayril mi degi l di r.
Daha nce bi rbi ri nden ayril mi ol an ci nsel i tepi l eri n bi r btn hal i nde bi rl eti gi ve
egonun nesne ol arak al indigi bu narsi st evre henz kati bi r bi i mde ayirt edi l emese de,
narsi stl i gi n bundan sonra asl a kaybol madigini syl eyebi l i ri z. Insan bel i rl i bi r dereceye
kadar, hatta l i bi dosu i i n diarida nesnel er bul dugu zaman bi l e narsi st kal ir ve l i bi dosunu
ynel tti gi bu nesnel er, egosuyl a bi rl i kte kal an ve egosunun i i ne eki l ebi l en l i bi donun
grnml eri ni si mgel er. Ol duka di kkate deger psi kol oji k bi r ol ay ol an ve normal bi r
psi koz prototi pi ol an ik ol ma durumu, kendi kendi ne ik ol ma evresi ni n karili ol arak,
bu l i bi do grnml eri ni n en yksek evresi ne denk der.
Aiii degerl endi rme bi i mi nde grdgmz ve i l kel l erl e nevrozl ul ar arasinda
bul dugumuz bu "ruhsal edi ml eri n yksek degerl endi ri l mesi '' durumunun, narsi zml e
i l i ki si ni i mdi den pekl gsterebi l i ri z ve narsi zmi n temel bi r parasi ol arak
yoruml ayabi l i ri z. Il kel i nsanl ar arasinda dnmeni n henz yksek derecede
nesnel endi ri l mi bi r durumda ol dugunu syl eyebi l i ri z, bunun nedeni de dncel eri n
sal t erki ne ol an i nan ya da dnyaya egemen ol ma erki ne kari ol an ve henz daha
sarsil mami gven, i nsanin dnyadaki gerek konumunu kendi si ne aydinl atacak dogal
ol ayl ari anl ayamamasidir. Nevrozl ul arda bi r yandan bu i l kel zi hni yeti n neml i bi r
bl m bi r etmen ol arak kal ir; diger yandan da onl ardaki ci nsel tutukl ukl ar dnce
srel eri ni n yeniden nesnel emesi ne yol aar.
Li bi donun dnsel bakal aininda, i ster i l k i l kel bi i mi nde, i ster geri ye dnm
bi i mi nde ol sun, her i ki durumda da psi i k sonul ar bi rdi r, yani dnsel narsi zm ve
dncel eri n sal t erki di r (27).
Il kel l eri n narsi zmi ni n bi r kanili ol arak el e al irsak, i nsanl arin dnyayi anl ayil arinin ei tl i
gel i me evrel eri ni bi reyl eri n l i bi do gel i me evrel eri yl e karil alirmaya gi ri ebi l i ri z. O
zaman ani mi sti k evreni n, gerek zaman gerekse i eri k aisindan, narsi zme denk
dtgn grrz; di nsel evre, baba ve anneye baegmeni n anl attigi nesne bul ma
evresi ne denk der; bi l i msel evreyse, zevk i l kesi yl e i l i ki si ni keserek ve kendi ni
gerekl i ge uyuml ul alirarak nesnesi ni di dnyada arayan bi reyi n ol gunl uk durumuna
tmyl e denk der (28).
Dncel eri n sal t erki kendi uygarl iginizda yal nizca bi r al anda, sanat al aninda kal milir.
Insanl ar bugn yal nizca sanat al aninda i stekleri ne uyarak, bu i stekl eri n doyumuna benzer
bi r ey yaratiyor ve bu oyun, sanatsal i mgel er sayesi nde gerekmi gi bi sonul ar ortaya
ikariyor. Sanatin si hri nden hakl i ol arak sz edi yoruz ve sanatiyi si hi rbazl a hakli ol arak
karil aliiiyoruz. Fakat bu karil alirma, savl andigindan bel ki de ok daha neml idi r. Hi
kukusuz, sanat sanat i i ndi r bi i mi nde bal amami ol an sanat, kkensel ol arak bugn
byk bi r bl myl e artik varol mayan egi l iml eri n i i ne yaramili. Bunl ar arasinda ei tl i
si hi rsel amal arin bul undugunu varsayabi l i ri z (29).
yl eyse, i nsanl igin kurmayi baardigi i l k dnya gr ol an ani mi zm psi kol oji k bi r
anl ayili. Onu kurmak i i n herhangi bi r bi l i me gerek yoktu; nk bi l i m, dnyayi
bi l medi gi mi zi ve onu bi l memi z i i n gerekl i olan aral ari aramamiz gerekti gi ni anl adiktan
sonra ortaya ikar. Oysa ani mi zm i l kel i nsana dogal ve aik gel i yordu; dnyayi ol uturan
eyl eri n tmyl e i nsan gi bi davrandigini, kendi zel deneyi mi yl e anl iyordu. yl eyse i l kel
i nsanin kendi ruhunun kurul uundaki i l i ki l eri (30) di dnyaya aktarmi ol masi kol ayca
aikl anabi l i r. Buna kari i mdi ani mi zmi n eyanin i yz zeri ne bi ze gretti kl eri ni
yeni den i nsan ruhuna dndrebi l i ri z.
Ani mi zmi n tekni gi ol an si hi r, aik ve yanil maz bi r bi i mde psi i k yaamin yasal arini
eyanin gerekl igi zeri ne zorl ama egi l i mi ni gsteri r, bu durum ruhl arin henz daha bi r
rol oynamadikl ari ve henz si hi r i i ni n nesnel eri ol arak al inabi l ecekl eri koul l ar al tinda
ol ur. yl eyse si hiri n kabul etti gi i l kel eri n kkeni ani mi zmi n eki rdegi ol an ci nl er
grnn kkeni nden daha eski dir. Psi kanal i z gr burada R.R. Marett'i n bi r
gryl e bi rl emektedi r; bu gre gre ani mi zmden nce gel en bi r pre-ani mi zm evresi
vardir ve bunun i yzn bi ze en i yi ani mati zm (her eyi canl andirma gr) anl atir.
Uygul amada pre-ani mi zm zeri ne fazl a bi l gi mi z yoktur; nk henz ci nl er kavramina
sahi p ol mayan hi bi r budun bul unmamilir (31).
Si hi r, dncel eri n btn sal t erki ni henz korurken, ani mi zm bu sal t erki n bi r parasini
ci nl ere vermi ve bu yol l a bi r di n ol uturmaya ynel ti l miti r. yl eyse i l kel i nsani bu i l k
vazgeme davraniina srkl eyen acaba neydi ? Bunun nedeni , varsayiml arinin
yanl iIigini deri nden anl amak ol amazdi; nk yi ne si hi r tekni gi ni korumayi
srdryordu.
Baka yerde gsteri l di gi gi bi, ci nl er ve eytanlar i l kel i nsanin cokul u i tepi l eri ni n diariya
evri l mesi nden baka bi r ey degi l di r (32). Libi dosunun sapl antil arini, kendi i mgel emi ni n
yarattigi "tanri iinl ari"nin kibeti nde beceri kl i paranoyak Schreber gi bi (33), Il kel i nsan
etki ykl edi gi eyayi ki i sel l eti rmi , dnyayi bunl arl a dol durmu ve kendi i i ndeki
ruhsal ol ul ari kendi diinda yeni den bul mutur.
Daha nce baka bi r nedenl e yaptiginiz i i n (34), psi i k srel eri di dnyaya atma
egi l i mi ni n kkeni sorununu tartimayacagiz. Bununl a birl i kte bu di dnyaya atma
egi l i mi ni n ruhsal bi r hafi fli k verdi gi zaman daha gl ol dugunu syl eyebi l i ri z. Itepil er
sal t erki el de etmek i i n bi rbi rl eri yl e atilikl ari zaman byl e bir durumu kesi nli kl e
bekl eyebil i ri z; nk bu i tepi l eri n hepsi bi rden byl e bi r erk sahibi ol amaz.
Paranoyadaki hastal igin gel i i mi psi i k yaamda gzken bu gi bi atimal ari ortadan
kal dirmak i i n bu stne atma (projecti on) mekani zmasini kul l anir. Bununl a bi rl i kte, bi r
karisavin i ki parasi arasindaki byl e bi r atimanin rnegi , sevi l en bi r ki mseni n l m
karisinda yas tutma sorununda i ncel edi gi mi z i ftdegerl i duygu duyma durumudur.
Byl e bi r durum diariya evi rme mekani zmasini al ilirmaya en uygun ol an durumdur.
Burada da yi ne, ci nl er arasinda i l k nce kt ci nl eri n dogdugunu kabul ederek ruh
kavraml arinin kkeni ni l mn yaayanl ar zeri nde biraktigi i zl eni ml erde bul an
yazarl arl a bi rl ei yoruz. Ayril diginiz nokta, l m ol ayinin yaayanl ar zeri ne yaptigi
dnsel etki ye bi ri nci derecede nem vermeyi i mi zdedi r, bi z onun yeri ne l m ol ayi
karisinda yaayan ki mseleri n i i ne dtkl eri duygu atimasini i ncel emeye bi zi
srkl eyen gcn zeri nde duruyoruz. yl eyse, i nsanl arin i l k kuramsal baarisi ol an ruh
dncesi de, i nsanl arin i l k boyun egdi kl eri ahl k kural l ariyl a, yani tabu kural l ariyl a ayni
kaynaktan ikmilir. Fakat bunun byl e ol uu, nceden, onl arin zaman bakinindan da
ayni ol dugu yargisina varmamizi gerekti rmez. Eger i l kel i nsanda dnmeyi il k
uyandiran ol ay gerekten de l mle karil amasi ve bunun karisinda kendi erki ni n bi r
parasini ruhl ara birakmasi, devi ni m ve i sten zgrl gnn bi r bl mndan vazgemesi
ol musa, bu i l k eki n rnl eri , i nsanl arin narsi zmi ni n karisina di ki l en anagch'nin i l k kez
taninmasi demekti r. Il kel adam l m yadsir grnrken, i mdi l mn stn erki ne
boyun egmektedi r.
Varsayininizi bi raz daha i l eri gtrmeye cesaret edersek, stne atma mekani zmasiyl a
ortaya ikan ruhl arin ve ci nl eri n yaratiIiinda psi kol oji k payinizin hangi bl mnn
yansidigini aralirabi l i ri z. $urasi aiktir ki tmyl e nesnel ol mayan daha sonraki ruh
anl ayiindan henz daha ok uzak ol makl a bi rl i kte, i l kel l eri n ruh anl ayiinda ona benzer
bi r yan vardir ve bu bakimdan i nsanl ari ve eyayi bi r i ki l i k ol arak grr; bu bi i mde
grl en ni teli kl er ve degimel er bu i ki l i gi n i ki gesi arasinda bl nr. Herbert Spencer'i n
deyi i yl e (35) bu kken i ki l i gi bi zi m ruhu bedenden ayiiiinizda grl en i ki ci l igi n aynidir
ve bunun hl di l de yaayan grnl eri ni , rnegi n bayil an ya da sabukl ayan ki msel er
i i n kul l anil an "kendi nden geti " gi bi deyi ml erde bul uruz (36).
Tipki i l kel i nsanin yaptigi gi bi bi z de di gerekl i ge yl e bi r durumu kaydiiiyoruz ki ,
bunda hem bel i rl i bi r eyi n duyu ve bi l i ncimi ze baegdigi , hem de o eyi n gi zli ol arak
bul undugu ve yeni den baegebi l ecegi bi r durum yan yana bul unmaktadir. Diger bi r
deyi l e algi ve bel l ek yan yana bul unur. Daha genel ol arak syl ersek, bi l i nl i ruhsal
srel eri n yaninda bi l i ndii ruhsal srel er bul unmaktadir (37).
Kukusuz ne i l kel ruh anl ayiinda, ne de bugnk ruh anl ayiinda (bugnk bi l i mi n
ruhsal yaamda bi l i nli yl e bi l i nsi zi bi rbi ri nden ayirt edi i gi bi ) ruhun di ger kisiml ardan
liak kesi mi ayirt edi l di gi ni bekl ememeli yi z. Tersi ne, ani mi zmde anl ail an ruh, her i ki
bl mn da zel l i kl eri ni kendi nde bi rl etirmektedi r. Ruhun uucul ugu ve hareketl i l i gi ,
bedenden ayril ma erki , gei ci ya da srekl i ol arak baka bir bedene gi rme yetenegi bi ze
yanil maz bi r bi i mde bi li nci n i yzn animsatan zel l i kl erdi r. Fakat somut
grnl eri ni n arkasina gi zl enmesi bi ze bi li ndiini animsatir; bugn artik bi z onun
degimezl igi ni ve yok edi l emezl i gi ni bi l i nce degi l , bi l i ndii srel ere bagIiyoruz ve
bunl ara yaamin gerek i eri kl eri ol arak bakiyoruz.
Ani mi zmi n bi r dn si stemi , i l k ve tam bi r evren gr ol dugunu syl emi ti k. $i mdi
bu si stemi n psi kanal i zce yorumundan bazi sonul ar ikarmak i sti yoruz. Gnl k
deneyi mi mi z bi ze bu "si stem"i n baIica zel li kl eri ni gsterebi l i r. Gecel eyi n d grrz,
gndzn dmz yoruml atiiiz. D, i eri gi geregi bi ze kariik ve tutarsiz grnebi l i r;
fakat di ger yandan da deneyi mi mi zden edi ndi gi mi z i zl eni ml eri n sirasina yknebi l i r; bi r
ol aydan di ger bi r ol ayi ikarabi l i r, bi r ol ayin i i ndeki l eri n bi r parasini bi r di geri ne
gei rebi li r. D bunda az ok baariIi ol ur; fakat dn yapisinda bi r yerde kesi nl i kl e bi r
samalik ya da bi r bol uk ol mamasina ol anak yoktur. D yoruma bagIi tutarsak
grrz ki , i eri gi ni n bu kaypak ve kariik dzeni ni n d anl ayiinizda byk bi r payi
yoktur. Dn ana bl m, hi kukusuz anl aml i ve tutarl i bi r dzene sahi p ol an dteki
dncel erdi r. Fakat bunl arin dzeni , dn hatiiinizda kal an i eri gi nden tmyl e
farkl idir. Bi zi m animsadiginiz bi i mde, d dncel eri arasindaki tutarl iIik bozul mu ya
da tmyl e ortadan kaybol mutur ya da yeri ne d i eri gi ni n gel eri arasinda yeni bi r
siral ama yapil milir. D gel eri ni n yogunl aliiil masindan baka, bu gel eri n asil
sirasindan az ok bagimsiz ol an yeni bi r siral ama yapiIir. Kisacasi, dteki dnce
gerel eri nden dn ol uturdugu yapit bi r tr i ki nci bi r i l enmeye bagIi kiIinir ve bunun
da amaci, dn yapisinin ol uturdugu tutarsizl igi ve anl amsizl igi ortadan kal diiip yeri ne
yeni bi r anl am koymaktir. Byl ece ortaya ikan bu yeni anl am artik dteki dncel eri n
anl ami degi l di r.
Dn bu bi i mde i ki nci bir dzenl emeye bagIi kiIinmasi, si steml eri n i yzn ve
savl arini bi ze gzel ce gstermektedi r. Insanlarda bul unan zi hi nsel bi r i l ev, al gil arinizi
ve dncel eri mi zi bi rl eti rmemi zi , onl ara bi r tutarl iIik ve bi r anl am vermemi zi i ster,
bunl ar arasindaki kk bagl ari bi rtakim koul l arin etki si al tinda bul amayinca yanl i
i l i ki l er kurmaktan bi l e eki nmez. Bu gi bi si stem kurmal ari yal nizca dl erde degi l
fobi l erde, takintiIi dncel erde ve kuruntul arda da (del usi on) grrz. Kuruntul arda
(paranoyada) si stem kurma en ustaca bi i mi ni al ir ve btn bel i rti l ere egemen bir duruma
gel i r; fakat di ger btn nevropsi koz bi i ml eri nde de savsakl anabi l ecek gibi degi l di r.
Btn bu duruml arin hepsi nde, si stem bakinindan anl aml andiiil mak koul uyl a ruhsal
gerel eri n yeni bi r dzenl emeye sokul dugunu gsterebi l i ri z; bu i bazen ok i ddetl i ol ur.
yl eyse bi r si stem kurul dugunu bi ze gsteren en i yi i aret, i ki ayri nedeni n ortaya
ikaril masidir; bu nedenl erden bi ri si stemi n temel l eri nden gel i r ve bu yzden kuruntu
(del usi on) nedenl eri di r. teki yse gi zl i ama gi zl i ol makl a bi rl i kte gerek ve asil kaynaktir.
Bi r nevroz rnegi bunu pek gzel beti ml er. Tabu konusundaki bl mde obsessi onl arinin
Maori l er arasindaki tabu kural l arina benzedi gi ni grdgmz bi r yanl ii anmilim (38).
Bu kadinin nevrozu, kocasina kari evri l mi ti ve kocasinin l mne kari yaayan
bi l i ndii i stege kari kendi ni savunma bi i mi nde gzkyordu. Fakat kadinin
grnteki si stemati k fobi si , genel li kl e l mn sznn edi l mesi ne kariydi; bunda
kocasi tmyl e ortadan kal kmili, bi li nl i kuruntu nesnesi degi l di . Bu kadin bi r gn
kocasinin, krl een ustural arini bi l etmek i i n bi r dkkna veril mesi ni buyurdugunu
syl er, gari p bi r rahatsizl igin ynl endi rmesiyl e kadin kendi si dkkna gi der, dnnde
bu ustural ardan sal t kendi i yi l i gi i i n vazgemesi ni kocasindan ri ca eder; nk
ustural arin gnderi l di gi dkknin yaninda tabut ve cenaze gerel eri satan bi r dkkn
bul undugunu grmtr. Kadinin savina gre, kocasi srekl i ol arak ustural arl a l m
dncesi arasinda karisina kasten bi r i l i ki ikariyordu. yl eyse si stemde korkunun
nedeni bu ol ay gi bi gzkmektedi r, hastanin, oradaki dkkni grmemi ol saydi bi l e eve
yi ne bu ustura yasagiyl a dnecegi nden emi n ol abi l i ri z; dkkna gi derken yol da bi r
cenaze arabasina, yasl i bi r adama ya da el enk taiyan bi r ki mseye rasgel mesi
yeterl i ydi .Etmenl eri n ol uturdugu ag kendine hep bi r av yakal amaya hazirdir, bu avi
agina eki p ekmemesi basi t bi r i ti r. Kadinin baka duruml arda da bu gi bi rasl antil ara
gz yumacagini ve eve dndg zaman herhal de "gzel bi r gezi nti " yaptigini
syl eyecegi ni kesi nl i kl e syl eyebi l i ri z. Ustura korkusunun asil nedeni ni n, kocasinin bu
keski nl emi ustural arl a girtl agini kesmesi gi bi kadinin akl ina gel en zevkl e kariik bi r
dnceye kari gsterdigi di reni ol dugunu kol ayca kesti rebi l i ri z.
Yi ne bu bi i mde, bel i rti bi r kez bi l i ndii bi r i stegi temsi l etmeyi ve bu i stege kari
savunma dzeni ol uturmayi baardi mi, "abasi te" ya da al an korkusu (agoraphobi e)
bi i mi nde devi ni msel bi r yasakl ama kkl ei r ve dal budak sal ar. Hastanin yaayan btn
bi l i ndii fantezi l eri ve anil ari bi r kez ail di mi, artik bu kanal dan bel i rti bi i mi nde
kendi l eri ni gstermeye al iirl ar ve devi ni m bozukl ukl ari al aninda yeni bi r dzenl e
siral anirl ar. yl eyse, rnegi n bi r agorafobi ni n bel i rti l eri nin yapisini ve ayrintil arini bu
hastaligin kendi savl ariyl a anl atmaya kal kimak bouna ve gerekten sama bi r ey ol ur.
nk bu savl arin btn mantikl iIigi ve gsterdi gi i l i ki l eri n btn kesi nl i gi yal nizca
grnten i baretti r. Dl erdeki faade'in ol uumunda ol dugu gi bi , bel i rti l eri n yapisinda
da byk bi r tutarsizl ik ve keyfi l i k ol dugunu daha di kkatl i bi r gzl em bi ze gsteri r. Byl e
bi r fobi si stemi ni n ayrintil arinin asil nedenl eri , yrme yasagiyl a hi bi r i l gi si ol mayan
gi zl i etmenl erden gel i r; i te bunun i i ndi r ki bu gi bi fobi l eri n sayisiz bi i mi vardir ve ayri
ayri ki msel erde bi rbi ri ne o kadar karit bi i ml erde grnrl er.
$i mdi ani mi zm si stemi ni n i zl eri nden geri ye dogru gi tmeye al iirsak di ger psi kol oji k
si steml erden edi ndi gi mi z bu grten unu ikarabi l i ri z: Il kel i nsanl ar arasinda da, bi r
kural in ya da deti n bi ri ci k ve asil nedeni ni n "bo i nan" ol masina ol anak yoktur, onun
i i n gi zl i rgel er aramak zorundayiz. Ani mi zm si stemi ni n egemenl i gi al tinda her kural in
ve her davraniin bugn bi zi m "hurafevi " dedi gi mi z bi r dnce si stemi yl e
dogrul aliiil masi kesi nl ikl e zorunl udur. Fakat "znt", "d" ve "eytan" gi bi "bo i nan"
da, psi kanal i z aralirmal ariyl a psi kol oji ni n yikil an i l kel eri nden bi ri di r. Bi z bunl arin
geri si nde nel er oldugunu kavrayabi l i rsek, i l kel l eri n psi i k yaaminin ve eki nsel
durumunun i mdi ye kadar yanl i anl ail mi ol dugunu grrz.
Itepi l eri n bogul masini, varil an eki n dzeyi ni n bi r l s ol arak el e al irsak, ani mi zm
si stemi ni n de bo i nanl ardan gel di gi i i n haksiz yere degerl endi ri l emeyen bi r i l erl eme ve
evri m ol dugunu kabul etmemi z gereki r. Il kel l eri n, sefere iktikl ari zaman yol da
temi zl enme kural l arina uydukl arini ve pi sl emedi kl eri ni grdgmz zaman (39), bunu
yl e aikl amaya al iiyoruz: Eger dmanlari ki i ni n bi r parasi ol an bu pi sl i kl eri el e
gei ri rse, si hi r araciIigiyl a kendi l eri ne bi r ktl k yapabi l i rl er. Onun i i n pi sli kl eri ni
ikarmazl ar. Orul arini da buna benzer bo i nanl arl a aikl ayabi l i ri z. Oysa i tepi ni n
bastiiil masi bununl a aikl anmaz, vahi savainin kariIik ol arak baka bi r eyi el de
etmek i i n bu kural l ara baegdigi ni kabul edersek, sorunu daha i yi anl ariz; nk baka
duruml arda kendi si ne yasak edi l en dmanl ik ve ktl k etme i tepi l eri ni i mdi i stedi gi
gi bi doyurma firsatini el de edecekti r. Ayni ey ci nsel sinirl amal arl a il gi l i bi rok ol ayda da
geerl idi r (40). Bu yasakl arin nedenl eri ni n sihi rl e bi r i l gi si ol dugu kabul edi l se bi l e, az
nce syl edi gi mi z gi bi i stekl eri doyurarak g kazanmak i stegi yi ne temel di r ve yasagi
hakl i gstermek i i n si hi ri n gttg nedenl eri n sagIiga i l iki n bi r neden ol dugunu da
savsakl amamak gereki r. Il kel boyun yel eri bal ik, vb. avl amaya, savamaya ya da i e
yarar bi tkil er topl amaya gi tti gi zaman, evde kal an kadinl ar bi r sr yasakl arin baskisi
al tina gi rerken vahi l eri n kendi l eri ne gre bu avin ya da savain baarisini uzaktan
duygusal ol arak etki l er. Fakat uzaktan etki l eyen bu geni n avi dnmek, geri de
lirakil anl ari zl emek gi bi eyl erden baka bi r ey ol madigini anl amak i i n ve bu kiIiga
brnm duygul arin al tinda erkekl eri n geri de kal an karil arinin ne yaptikl arindan
tmyl e emi n ol dukl ari zaman daha i yi aliabi l ecekl eri ni gsteren ok yeri nde bi r
psi kol oji k sezi i n gi zl endi gi ni kesti rmek i i n ok byk bi r zekaya gerek yoktur. Bazen
ayni dnce si hi r dncel eri , vb. karimaksizin da anl atiIir ve kadinin kocasini
al datmasinin uzaktaki kocasinin i i ni al t st etti gi aika syl eni r.
Il kel l eri n kadinl arinin aybai zamanl arinda bagIi ol dukl ari sayisiz tabu kural inin
nedenl eri bi r boi nan ol an kan korkusudur ve gerek nedeni ni n de bu ol masi ol asidir.
Fakat bu kan korkusunun yaninda, dai ma si hi rsel nedenlerl e rtl en esteti k ve sagIiga
i l i ki n amal arin da ol masi ol asiIigini savsakl amak yanl i ol ur.
Yaptiginiz bu aikl amal arin karisinda, bi zi bugnk vahi l ere psi kol oji k bi r i ncel i k
ykl emek gi bi sama bi r i yapmakl a sul ayanl ar ol acagini syl ersek herhal de yanil mi
ol mayiz. Fakat bi z ergi nl eri n hi de i yi ce anl ayamadiginiz, zengi nl i gi ne ve duygu
i ncel i gi ne pek az nem verdi gi mi z ocugun psi i k yaaminda yaptiginiz yanlii ani mi zm
evresi nde bul unan budunl arin psi kol oji si nde de yaptiginizi saniyorum.
$i mdi ye kadar aikl anmami ol an bi r i ki tabu kural ini daha anmak i steri m; nk bunl ar
da psi kanali zi n yoruml ari al tina gi rebi l ir. Birok i l kel budun arasinda bazi duruml arda
evde keski n si l ahl arin ve kesi ci al etl eri n bul undurul masi yasaktir (41). Frazer, biagin
keski n yani yukariya dnk ol arak bi r yere birakil mamasini, nk tanrinin ve mel ekl eri n
bundan zarar grecegi ni buyuran bir Al man boi nancini anar. Bu tabuda, keski n si l ahin
bi l i ndii kt i tepi l erce kul l anil masini mmkn kil an bazi "bel i rti ni teli gi ndeki
edi ml er"e (42) kari bi r uyarinin sakl i ol dugunu grmemek mmkn m?
BLM IV
TOTEMIZMIN OCUKLUKTAKI YINELENMELERI
Ruhsal etki nl i kl eri n ve ol uuml arin ok deri n bel i rl eni mci l i gi ni i l k kez ortaya ikaran
psi kanal i zi n di n gi bi karmaik bi r ol guyu tek bi r kaynaktan ikarmaya kal kiacagindan
okurl ariniz korkmamal idir. Eger psi kanal i z bu kurumun kaynakl arindan yal nizca bi ri ni
i ster i stemez araliiiyorsa, bu tek kaynagin her eyi aikl amaya yetecegi ni asl a
savl amadigi gi bi di ni n etmenl eri arasinda ona bi ri nci dereceyi de vermez. Ancak ei tl i
aralirma al anl arindan al inacak sonul arin bi l ei mi , bi ze di ni n doguunda i mdi
tartiacaginiz mekani zmanin grece nemi ni bel i rl eyebil i r; ancak byl e bi r grev,
psi kanal i zci ni n hem aral arinin, hem de amal arinin diinda kal ir.
1
Bu ki tabin bi ri nci bl m bi ze totemi zm kavramini tanitmili. Totemi zmi n Avustral ya,
Ameri ka ve Afri ka'nin bazi i l kel i nsanl ari arasinda di ni n yeri ni al an ve topl umsal
rgtl enmeni n temel i ni ol uturan bi r si stem ol dugunu grenmi ti k. Bi l i yoruz ki 1869'da
Iskoyal i Mac Lennan eski ve hatt yeni bi rok topl umda bi rok det ve gel enegi n
totemi zm dnemi ni n artigi ol dugunu ortaya atarak o zamana kadar ancak merak konusu
sayil an totemi zm ol ayl arina herkesi n il gi si ni ekmiti .
O zamandan beri bi li m, totemi zmi n bu nemli konumunu anl amilir. Bu sorun zeri ne en
son sz ol arak Wundt'un El emente der Vl kerpsyhol ogi e (1912) adl i yapilindan (1) bi r
para al iyorum: "Btn bu ol ayl ari bi r araya geti ri nce, totemi zm eki ni ni n daha sonraki
evri m aamal arindan nce gel en i l k aama ol dugunu ve i l kell i k aamasiyl a tanril ar ve
kahramanl ar dnemi arasinda, gei evresi oldugunu duraksamadan kabul edebi l i ri z."
Bu bl m anl amak i i n totemi zmi n ne ol dugunu daha deri nden kavramak gereki r. Daha
sonra anl ail acak bazi nedenl erden tr burada 1900 yiIinda Code du totemi sme adl i bi r
yazisinda totem di ni ni n on i ki maddel i k bi r tr katei zmi ni n ana hatl arini i zen S.
Rei nach'in tasl agini al iyorum: (2)
1- Bel i rl i bazi hayvanl ar l drl meyecek ya da yenmeyecek, bu hayvan trl eri nden bi rer
hayvan al inarak onl ara bakil acaktir.
2- Bunl ardan kazayl a l en ol ursa onun i i n yas tutul ur ve oymagin bi r bi reyi ne kari
gsteri l en saygi hayvana da gsteri l erek gml r.
3- Yeme yasagi bazen hayvanin yal nizca bel i rli bi r parasiyl a sinirl i ol ur.
4- l drl meyen bi r hayvani bi r zorunl ul uk nedeni yle l drmek gereki rse, hayvandan af
di l eni r ve ei tl i hi l e ve oyunl arl a tabunun i gneni i ni hafi fl etme yol uyl a hayvani
l drmeye gi ri i l i r.
5- Eger hayvan ri tl erl e kurban edi l mi se ona trenl e yas tutul ur.
6- Di nsel trenl er gi bi bel i rl i trenl erde bazi hayvanl arin deri l eri gi yil i r. Totemi zmi n hl
varol dugu yerl erde bunl ar totem ol an hayvanl ardir.
7- Oymakl ar ve bi reyl er totem ol an hayvanl arin adl arini al ir.
8- Bi rok oymak, hayvanl arin resi ml eri ni arma ol arak kul l anir ve si l ahl arini bunl arl a
ssl er; hayvan resi ml eri ni vcutl arina i zer ya da dvme yapar.
9- Totem korkul an ve tehl i kel i hayvanl ardan bi ri yse, adini taiyan oymagin yel eri ne
aciyacagi kabul edi l i r.
10- Totem ol an hayvan oymak yel eri ni korur ve onl ara yol gsteri r.
11- Totem ol an hayvan kendi si ne i nananl ara gel ecegi bi l di rir ve onl ara nderl i k grevi
yapar.
12- Bi r totem oymaginin yel eri ogu kez totem hayvana ortak bi r kken bagiyl a bagIi
ol dukl arina i nanir.
Rei nach'in bi r zamanl ar bi r totem si stemi oldugunu gsteren btn i aretl eri ve i pul arini
da kull anmi ol dugunu animsarsak, totem di ni ni n bu katei zmi ni n degeri ni daha i yi
kavrayabi l i ri z. Bu yazarin sorunu el e al iindaki zel l i kl er, totemi zmi n temel ni tel i kl eri ni
bi r dereceye kadar savsakl amasinda kendi ni gsteri r. Il eri de bu yazarin, totemi zmi n
katei zmi ni n bel l i baIi i ki kural indan bi rini i ki nci derecede gsterdigi ni grecegi z,
di geri ni i se bsbtn gzden kairmaktadir.
Totemi zmi n zyapisal ni tel i kl eri zeri ne daha geni bi l gi edi nmek i i n bu konuya drt
ci l tl i k bi r yapit ayirarak bu konudaki btn gzl eml eri topl ayan ve bu gzl eml erden
ikan sorunl ari btn ayrintil ariyl a i ncel eyen baka bi r yazara bavurmamiz gereki r.
Psi kanal i zi n aralirmal ari bi zi bu yazarin vardigi sonul ardan baka sonul ara
gtrmekl e bi rl i kte, bi ze verdi gi zevk ve bi l gi den dol ayi Totemi zm and Exogamy (3)'ni n
yazari J.G. Frazer'e ok ey borl uyuz (4).
Frazer i l k yapilinda (5) yl e der: "Bi r totem vahi l eri n saygi gsterdi gi bi r maddi eya
begi di r; i l kel kendi si yl e bu topl ul ugun i i nde bul unan eya arasinda siki ve zel bi r i l i ki
ol duguna i nanir.
Toteml e bi rey arasindaki bu bagIiIigin i ki yana da kariIikl i yarari vardir; totem i nsani
korur, i nsan da eger bu totem hayvansa l drmeme, bi tki yse kesmeme ya da topl amama
yol uyl a ei tl i bi i ml erde ona saygi gsteri r.
Totem, feti ten farkl i ol arak tek bi r ey degi l , her zaman bi r eya begi di r, bunl ar
genel l i kl e bi r hayvan ya da bi tki tr, ara sira da cansiz doga eyasi ve pek az da yapma
eyadir."
En az totem tr ayril abi l i r:
1- Btn boyun ortak totemi ol an ve kuaktan kuaga geen boy totemi ,
2- Boyun btn erkek ya da kadinl ariyl a i l gi l i ol an ci nsell i k totemi ,
3- Bi reyl e i l gi l i ol an ve ocukl arina gemeyen bi reysel totem.
Son i ki tr totem, boy totemi ne oranl a daha az nem tair. Eger yanil miyorsak bunl ar
sonradan ortaya ikmil ardir ve tabunun i erigi ynnden nemsi zdi rl er.
Boy totemi (kl an totemi ), adl arini bu totemden al an, kendi l eri ni ortak bir atadan gel me ve
bi rbi rl eri ni n kan akrabasi sayan ve gerek totem i nanl arinda, gerekse bi rbi rl eri yl e
i l i ki l eri nde ortak borl arl a siki sikiya bagIi ol an erkek ve kadinl ardan kurul u bi r
topl ul ugun saygi konusudur.
Totemi zm, topl umsal ol dugu kadar di nsel bi r si stemdi r. Di nsel cephesi nde bi r ki mseyl e
totemi arasinda kariIikl i saygi i l i ki si nden, topl umsal cephesi nde de boy yel eri ni n
bi rbi rl eri ne ve di ger oymakl ara kari borl ul uk i l i ki l eri nden i baretti r. Totemi zmi n daha
sonraki tari hi nde bu i ki cephe bi rbi ri nden ayril maya dogru bi r egi l i m gsteri r; topl umsal
si stem genel l i kl e di nsel si stemi n i zl eri ni yaatir ve buna kariIik totemi zm zeri ne kurul u
topl umsal si stemi n kaybol dugu l kel eri n di ni nde totemi zmi n arta kal anl ari yaar.
Totemi zmi n kkeni konusundaki bi l gi si zl i gi mi z karisinda, bu i ki cepheni n bal angita
nasil bi rbi ri ne kariik bi r durumda ol dugunu kesi n ol arak syl emek ol anaksizdir. Fakat
genel grnm aisindan bal angita totemi zmi n bu i ki cephesi ni n bi rbi ri nden ayirt
edi l ebi l mesi ol asidir. Diger bi r deyi l e geriye dogru gi tti ke, bi r boyun bi r bi reyi ni n
totemi yl e kendi si ni bi rtrden saymakta ol dugunu ve toteml e ol an i l i ki l eri yl e boy
arkadal ariyl a ol an i l iki l eri arasinda bi r ayriIik grmedi gi ni daha aydinl ik ol arak
gryoruz. Di nsel bi r si stem ol ma aisindan totemi zmi beti ml erken Frazer, bi r boyun
yel eri ni n, toteml eri ni n adini al digini ve ayni zamanda kural ol arak bu totemden
gel di kl eri ne i nandikl arini israrl a gstermektedi r. Bu kani yznden i l kel l er totem ol an
hayvani avl amaz, l drmez ya da yemezl er ve totem eger hayvan degi l se onu hi bi r
bi i mde kul l anmazl ar. Totem tabul ari, totemi n l drl mesi ya da kesil mesi yasagindan
i baret degi l di r; bazen toteme dokunmak ya da hatta bakmak bi l e yasaktir; bi rok yerde
totem kendi adiyl a anil maz bi l e. Totemi koruyan tabul arin di ki ne bi r davrani, vahi m bi r
hastalikl a ya da l ml e otomati k ol arak cezal andiiiIir (6).
Boy tarafindan bazen totem hayvanl arindan rnekl er yeti ti ri l i r. Ve tutsak ol arak korunur
(7); l bul unan bi r totem hayvan i i n yas tutul ur ve oymak yesi gi bi gml r. Bi r totem
hayvanin l drl mesi gereki rse, bu, ancak bagil anma i stegi ayi nl eri ve tvbe trenl eri yl e
yapiIir.
Boy, totemi nden korunma ve sabir bekl er. Totem tehl i kel i bi r hayvansa (rnegi n yirtici ve
vahi ya da zehi rl i bi r hayvansa) bi r zarar vermeyecegi ne i naniIir ve bu i nancin dogru
ikmadigi zamanl arda sal diiiyl a karil aan ki i boydan atiIir. Frazer'e gre, antl ar
kkensel ol arak "ordal i e'' (*) i di l er, bi r ki mseni n soyu bu ynteml e toteml er tarafindan
bel i rl eni rdi . Totem hastal ik duruml arinda yardim eder ve boya uyaril arda bul unur.
Totem ol an hayvanin bi r ev yakininda grnmesi ogu kez bi r l m haberi sayiIir, totem
kendi si ni n ol ani al maya gel mi tir" deni r (8).
Bi r boyun yel eri toteml e i l i ki si ni bi rok anl aml i yol l a gl endi rmeye al iirl ar: Totem-
hayvanin deri si ni gi yi p ona ditan benzemeye al iarak ona yknrl er, totemi n resmi ni
vcutl arina dvdrrl er, vb. Dogum, erkekl ige erdi rme (i ni tati on) ya da cenaze al ayi gi bi
trenl erde toteml e bu zdel eme (i denti fi cati on) i i bi rok davrani ve szl e yapiIir.
Boyun btn yel eri toteml eri ne benzeyen kiIikl ara gi rerek ve onl ar gi bi devi ni ml er
yaparak dans eder, bunl ar da bi rok si hi r ve di n eregi ne hi zmet eder. Sonunda totem
hayvanin yi nl erl e ldrl mesi trenl eri ne sira geli r (9).
Totemi zmi n topl umsal cephesi her eyden nce yasakl arda grl en i ddetl e ve
sinirl amal arin geni l i k ve bol l uguyl a kendi ni gsteri r. Bi r totem boyunun yel eri karde
ve kiz kardel erdi r, bi rbi rl eri ne yardim etmek ve bi rbirl eri ni korumak zorundadirl ar;
kl anin bi r yesi bi r yabanci tarafindan l drl rse, ldreni n boyunun tm yel eri bu
ci nayeti n hesabini vermek zorundadir ve l eni n boyu tam bi r dayanimayl a akilil an kanin
temi zl enmesi ni i ster. Totem bagl ari bi zi m bugnk ai l e bagl ari zeri ne
dncel eri mi zden daha gl dr; i l kell er ai l e bagl ariyl a bagIi degi l di l er; nk totem
kural ol arak anadan kal ilim ol arak geer, bal angita baba kal ilininin hemen hemen hi
nemi yoktu.
TotemdaIigin dogurdugu tabu sinirl amasi, bi rbi ri yl e evl enen ya da bi rbi rl eri yl e her ne
bi i mde ol ursa ol sun ci nsel i l i ki de bul unan ayni boyun yel eri ne kari konan yasaktan
i baretti r. nl ve bi l mecel i ekzogami ni n totemi zml e ol an i l i ki si budur. Ki tabinizin i l k
bl mn buna ayirmilik, onun i i n burada yal nizca ekzogami ni n i l kel i nsanl arin
i ddetli ensest korkul arindan dogdugunu ve topl ul uk evl i l i kl eri nde enseste kari bi r
gvenl i k nl emi bi i mi nde anl ail abil ecegi ni , ncel eri daha gen kuagin ensestten
eki nmesi ni sagl adigini ve ancak daha sonraki gel i i mde eski kuaga kari da bi r engel
ol dugunu gstermek yeterl i di r (10).
Bu konu zeri ne en nde gel en yapitl ardan ol an Frazer'i n yapilinin totemi zm
konusundaki bu beti ml emesi ne ben i mdi en son zetl eri n bi ri nden bi rka para
katacagim.
W. Wundt, 1912'de ikan El emente der Vl kerpsychol ogi e'si nde yl e der: (11) "Totem
hayvan, ata hayvan sayiIir. yl eyse totem hem bi r topl ul uk adi, hem de bi r soy adidir ve
soy adi ol mak aisindan bu adin ayni zamanda mi tol oji k bi r anl ami da vardir. Fakat
kavramin btn bu anl aml ari kesi nl i kl e sinirl anmi degi l di r, bazi duruml arda bazil ari
arka pl ana atiIir, o zaman toteml er boy bl ml eri ni n yal nizca adl andiiil masindan i baret
ol url ar, di ger bazi duruml ardaysa soyu gsteren bi r kavram ol url ar; yani totemi n
topl umsal anl ami n safta kal ir...
Totem kavrami boyun dzenl enmesi ni ve rgtl enmesi ni bel irl er. Bu kural l ar ve boy
yel eri ni n i nan ve duygul arinda bunl arin yerl emesi , kkensel ol arak, totem-hayvanin
herhal de bi r begi n adi degi l , kendi si ne denk den kol un atasi sayil masi ol gusunun
nedeni di r. Bunun da nedeni , bu hayvan atalarin bi r eki n nesnesi ol masidir. Bu hayvan
eki ni , zel trenden ve l enl erden baka totem ol an hayvana kari takinil an tavirda da
kendi ni gsteri r: Yal nizca tek bi r hayvan degi l , ayni zamanda ayni trn btn
temsi l ci l eri de bel i rl i bi r dereceye kadar kutsal hayvanl ardir; totem yel eri ni n totem
hayvanin eti ni yemesi yasaktir ya da ancak bazi duruml arda yenmesi ne i zi n veril i r. Bu
durum, burada grl en anl aml i bi r karitl ikl a, yani bazi duruml arda totem ol an hayvanin
eti ni n trenl e yenmesi ol gusuyl a uyuml udur..."
"... Fakat bu totemi k boy rgtnn en neml i topl umsal cephesi topl ul ukl arin,
bi rbi rl eri yl e ol an i l i ki l eri nde, bel i rli davrani kural l arina bagIi ol masi durumudur.
Bunl arin en neml i si , evl i l i k i l i ki l eri konusundaki kural l ardir. Bu oymak bl ml eri bu
yol l a kendi ni nce totemi k dnemde, yani ekzogami de gsteren neml i bi r ol ayl a
i l gi l i di r."
Daha sonraki gel i mel ere ya da geri l emeye denk dme ol asiIigi ol an her eyi el eyerek i l k
totemi zmi n zyapisal ni tel i kl eri ni bul mak i stersek, u temel ol ayl ari bul uruz: Toteml er
bal angita yal nizca hayvandil ar ve tek boyl arin atal ari sayil mil ardir. Totem yal nizca
anne yol uyl a geerdi ; totemi l drmek (ya da yemek, ki bu i l kel l ere gre ayni ey
demekti ) yasakti; bi r totemi n yel eri ni n bi rbi ri yl e ci nsel il i ki de bul unmal ari yasakti (12).
Rei nach'in i zdi gi Code du totmi sme'de i ki nci tabu, yani totem hayvandan gel digi ne
i nanma gr anil digi hal de, bi ri nci tabu, yani ekzogami ni n anil mamasi bi ze gari p
grnyor.
Bununl a bi rl i kte Rei nach bu al anda kendi si ne ok borl u ol dugumuz bi r yazardir; onun
beti ml emesi ni , i mdi di kkati mi zi ynel tecegi mi z yazarl ar arasindaki gr ayriIikl arina
bi zi hazirl amasi i i n semiti m.
2
Totemi zmi n, kesi nl i kl e her eki ni n bi r evresi ol duguna ne kadar i nanirsak, onu anl ama ve
i yznn bi l mecesi ni zme zorunl ul ugu da o kadar artar. Evet, totemi zm zeri ne her
ey bi l mece ni tel igi ndedi r; kesi n sorun, totemi n kkeni , ekzogami ni n (ya da onun temsi l
ettigi ensest tabul arinin) kaynakl ariyl a i ki si arasindaki , yani totem rgtyl e ensest yasagi
arasindaki i l i ki sorunudur. Sorunu hem tari hsel , hem de psi kol oji k ynden
kavrayabi l i ri z; bu bi ze, bu gari p kurumun ne gi bi koull ar al tinda gel i ti gi ni ve i nsanin
hangi ruhsal gereksi ni ml eri ni anl attigini gsterecekti r.
Bu sorunl ara ne kadar farkl i bakil arak yanit veri l di gi ne ve uzman aralirmacil arin
dncel eri ni n bi rbi ri nden ne kadar ayril digina okur kukusuz aacaktir. Totemi zm
zeri ne i l eri srl ebi l ecek hemen hemen her dnce kukul udur: Hatta Frazer'i n 1887'de
yayiml anan bi r makal esi nden yukarida aldiginiz anl atini bi l e, yazarin keyfi bir terci hi ni
anl atiyor di ye el etirmek ol asidir ve o gre bu konu zeri ndeki dncel eri ni srekl i
degiti rmi ol an Frazer'i n kendi si bil e kari ikacaktir (13).
Aiktir ki totemi zml e ekzogami ni n i yzl eri, her i ki kurumun kkeni ne daha yakindan
degi nebi l seydi k, ok daha kol ayca kavranabi l i rdi . Fakat sorunun durumu zeri ne yargiya
varirken, Andrew Lang'in u uyarisini da unutmamal iyiz: Il kel budunl ar bi l e bu zgn
bi i ml eri ve asl indaki koul l ari animsamamaktadir ve bu yzden gzl em yapamayinca
tmyl e varsayiml ara bagIi kal mak zorundayiz (14).
Psi kol oji bakinindan yapil an aikl amal ar arasinda bazil ari daha bal angitan yanl i
grnmektedi r. Bunl ar ok akil cidir ve aikl amak i stedi kl eri eyi n duygusal zyapisini
gz nne al mazl ar. Bazil ari da gzl eml eri n kanitl ayamadigi varsayiml ara dayanir;
bazil ariysa pekl baka bi r yoruma bagimli kiIinabi l ecek ol ayl ara bavurur. Bu ei tl i
i rdel emel eri n reddedi l mesi genel l i kl e pek g degi l di r; genel l i kl e yazarl ar kendi
yapitl arina yaptikl arindan ok bi rbi rl eri ne kari yaptikl ari el eti ri l erde daha gl dr. El e
al inan noktal arin bi rogundan ikan sonu bi r non l i quet'den i baretti r. Onun i i n burada
lirakmak zorunda ol dugumuz yeni yayinl arin ogunun, totem sorunl arinin toptan
zl mesi ol anagini reddeden yapitl ar ol masi ail acak bi r ey degi l di r. (rnegi n bkz.: B.
Gol denwei ser: Journal of Ameri can Folkl ore, XXIII, 1910. Bu, Bri tanni ca Year Book'da
i ncel enmi ti r, 1913) Bu bi rbi ri ne karit varsayiml ari gsteri rken tari h sirasina bakmadim.
(a) Totemi zmi n Kkeni
Totemi zmi n kkeni sorunu u bi i mde de anl atil abi l i r: Il kel i nsanl ar, kendi l eri ve boyl ari
i i n hayvan, bi tki ve cansiz eya adl arini nasil semi l erdi r? (15)
Totemi zm ve ekzogami ni n varl igini kefeden Iskoyal i MacLennan (16), totemi zmi n
kkeni konusundaki grl eri ni yayiml amaktan eki nmi ti r. Andrew Lang'in bi l di rdi gi ne
gre (17), MacLennan bi r ara totemi zmi dvme deti ne dek i ndi rgeme egi l i mi ndeydi . Ben
totemi zmi n nereden iktigi konusunda i l eri srl en grl eri bege ayiracagim: (a)
Nomi nal i st, (b) sosyol oji k, (g) psi kol oji k grl er.
(a) Nomi nal i st Grl er
Bu grl erl e i l gi l i bil gi l eri okuyunca bu baIigi ni i n kul l andigim anl ail acaktir.
Peru Inkal arindan gel me bi r ki i ol an ve on yedi nci yzyil da kendi budununun tari hi ni
yazan Graci l aso de l a Vega totem ol ayl arini, boyl arin bi rbi rl eri ni adl arl a ayirmal ari
gereksi ni mi nden dogdugu bi i mi nde yoruml ar (18). Ayni dnce yzyil l arca sonra A.K.
Keane'ni n Ethnol ogy adl i yapilinda da grl mektedi r, burada toteml eri n heral di k
i ml erden dogdugu ve bi reyl eri n, ai l el eri n ve oymakl arin bu i ml erl e kendi l eri ni
bakal arindan ayirmak i stedi kl eri syl eni r (19).
Max Ml l er Contri buti ons to the Sci ence of Mythol ogy adli yapilinda ayni i rdel emeyi
yapar. (20). Ona gre bi r totem: 1. Boyun bi r imi , 2. Bi r boyun adi, 3. Boyun atasinin adi, 4.
Boyun saygi gsterdi gi eyi n adidir. Daha sonra J. Pi kl er 1899'da bekl er ve bi reyl er i i n,
yazida srekl i ol arak korunabi l ecek adl ara gereksi ni m duyul dugundan sz eder.
Demek ki totemi zm di nsel bi r gereksi nimden degi l , i nsanl arin siradan ve gnl k
gereksi ni ml eri nden dogmutur. Totemi zmi n temel i ol an adl arin veri l mesi i l kel yazi
tekni gi ni n bi r sonucudur. Totem kol ayca gsteri l ebi l en bi r yazi si mgesi ni tel igi ni tair.
Fakat vahi l er ncel eri bi r hayvan adini tairken, akrabal ik dncesi ni bu hayvandan
ikarmil ardir (21).
Herbert Spencer de (22) totemi zmi n ol uumunda ad vermeni n kesi n rol ol dugu
dncesi ndedi r. Ona gre bazi bi reyl ere, hayvanl arin adl arina gre ni tel i kl er veri l mi ti r
ve byl ece sonraki kuakl arina kadar kal an onur adl ari ve l akapl ar al mil ardir. Il kel
di l l eri n kesi n ol mayii ve kavranil masinin gl g yznden, sonra gel en kuakl ar bu
adl ari bu hayvanl arin kendi l eri nden gel mi ol dugunun bi r kanili sanmil ardir. Byl ece
totemi zm, atal ara kari gsteri l en amaz bi r sayginin sonucudur.
Eski adi Si r John Lubbock'l a taninmi ol an Lord Avebury de bu yanl i anl amaya nem
vermemekl e bi rl i kte, totemi zmi n kkeni zeri ne ayni dncededi r. Hayvanl ara kari
gsteri l en saygiyi aikl amak i stersek, i nsan adl arinin ogu kez hayvanl ardan al indigini
unutmamal iyiz. Ayi ya da asl an di ye agiil an bi r adamin ocukl ari ve torunl ari dogal
ol arak bu adi ata adi ol arak al irl ar. Bu yol l a hayvanin kendi si bi r saygi ve en sonunda da
bi r tapinim konusu ol maktadir.
Fi son, totem adinin bi reyl eri n adindan iktigini savl ayanl ara kari reddedi l emez bi r i ti raz
i l eri srer (23). Avustral ya'da totemi n bi r bi reyi n i mi degi l , hep bi r i nsan topl ul ugun i mi
ol dugunu gsteri r: Fakat bunun tersi ol saydi, yani totem kkensel ol arak bi r bi reyi n adi
ol saydi, soyun anne yol uyl a gemesi yznden asl a o adamin ocukl arina gemezdi .
Buraya kadar gsteri l en grl er aika yanlilir. Bunl ar, hayvan adl arinin i l kel
oymakl ara nasil veri l di gi ni aikl ayabi l i r ama totemi k si stemi ol uturan ad vermeye
gsteri l en nemi asl a aikl ayamazl ar. Bu topl ul ugun en di kkate deger gr, Andrew
Lang tarafindan Soci al Ori gi ns (1903) ve The Secret of the Totem adl i ki tapl arinda i l eri
srl mtr. Lang, bu grte adl andirmayi sorunun merkezi ol arak el e al ir; fakat i l gi n
i ki psi kol oji k etmeni de araya sokar. Bundan dol ayi totemi zm sorununun son zmne
yardim etmi oldugunu savl ayabi l i r.
Andrew Lang'a gre, boyl arin hayvan adl arini al mal ari sorunu nemli degi l di r.
Il kel l eri n, gnn bi ri nde al dikl ari adl arin nereden gel di gi ni bi l meden al dikl arinin farkina
varmi ol mal ari ol asidir. Bu adl arin kkeni unutul mutur. O zaman adl arinin zeri nde
dnp tainma yol uyl a daha fazl a bi l gi al maya al inil ar ve adl arinin nemi ne kari
ol an i nanl ari ve bundan da adin nemli ol dugu i nanci ve totem dncesi dogmutur.
Bugnk i l kel l er i i n ol dugu gi bi i nsanl ar i i n de ve hatta ocukl ariniz i i n de (24) ad,
bi zi m sandiginiz gi bi anl amsiz ve keyfi ol arak konmu bi r ey degi l , neml i ve temel bi r
eydi r. Bi r adamin adi onun ki i l i gi ni n baIica gel eri nden bi ri si di r ve bel ki de onun
ruhunun bi r parasidir. Hayvanl arin adl arinin ayni ol an adl ari taimal ari durumu, i l kel
i nsanl arda herhal de ki i l erl e zel hayvan trl eri arasinda gi zl i ve neml i bi r bag ol dugu
kanisini dogurmutur. Bu bag kan bagindan baka ne ol abi l i rdi ? Fakat adl arin benzerl i gi
bi r kez byl e bi r kaniya yol ainca, ekzogami de i i nde ol mak zere kan tabusuyl a i l gi l i
btn totemi k yasakl arin nedeni ni n bu ol masi gereki r...
"Ekzogami de i i nde ol mak zere, btn totemi k kural l arin ve davranil arin kkeni ni n
nedeni ancak u ey ol abi l i r: Kkeni bi l i nmeyen bi r bek hayvan adi; i nsan ya da
hayvan ol sun ayni adi taiyanl ar arasinda akin bi r bagIiIik ve kan bo i nanl ari i nanii.''
(The Secret of the Totem, s. 126.)
Demek ol uyor ki Lang'in aikl amasi i ki dnemi kapsamaktadir. Lang, totemi k si stemi
psi kol oji k zorunl ul ukl a totem adl arindan ikarmakta ve adl andirmanin kkeni ni n
unutul mu ol dugunu kabul etmektedi r. Kuraminin di ger bl m bu adl arin kkeni ni
aydinl atmaya al iir. Bunun tmyl e farkli bir damga taidigini grecegi z.
Lang'i n kuraminin bu di ger bl m "nomi nal i st'' adini verdi gi m grl erden pek farkl i
degi l di r. Ona gre, ayirt etme gereksi ni mi , boyl ari ad al maya ynl endi rmi ti r ve bu yol l a
her boy kendi si ne di ger boy tarafindan veri l en adi beni msemitir. Ite bu "diaridan
adl anma'' Lang'in kuraminin zel l i gi di r. Bu yol l a kabul edi l en adl arin hayvanl ardan
al inmi ol masinda ail acak bi r ey yoktur ve hi kukusuz il kel i nsanl ar bunl ari
aagil ama ya da al ay ol arak dnmyorl ardi. Bundan baka Lang, tari hi n daha sonraki
dneml eri nden rnekl er al arak diaridan veri l en bazi adl arin ncel eri al ayci anl aml ari
ol dugu hal de, bu l akapl arin zamanl a veri l di gi ki msel er tarafindan kabul edi l di gi ni ve
i stenerek taindigini gstermiti r. (Gui se'l er, Whi g'l er, Tor'l er gi bi .) Lang'i n grnn bu
bl mn, bu adl arin zamanin gemesi yl e unutul mu ol masi varsayini az nce andigim
bi ri nci bl myl e bi rl eti ri yor.
(b) Sosyol oji k Grl er
Totemi k si stemi n artikl arinin i zl eri ni daha sonraki dneml eri n detleri nde ve kl tl eri nde
bul mayi baaran S. Rei nach, daha bal angitan totem hayvanin soyundan gel me etmeni ne
ok az deger vermekl e bi rl i kte, totemi zmi n "une hypertrophi e de l 'i nsti nct soci al ''den
baka bi r ey ol madigini vurgul ar (25).
Ayni yorum E. Durkhei m'in 1912'de ikan Di n Yaaminin Il kel Bi i ml eri adl i yapilinda
grl r. Durkhei m'a gre, totem bu budunl arin topl umsal di ni ni n bi r si mgesi nden baka
bi r ey degi l di r. Totem gerek saygi hedefi ol an topl umu gsteri r.
Di ger yazarl ar, totemi k kuruml arin ortaya ikiinda topl umsal zorl amal arin rol n daha
gl nedenl erl e gstermeye al inilir. rnegi n A.C. Haddon her i l kel boyun kkensel
ol arak zel bi r bi tki ya da hayvan tryl e yaadigini ve bel ki de bu maddeyl e ti caret
yaptigini ve onu di ger boyl arl a degiti rdi gi ni kabul etmektedi r. Bu durumda bi r boyun,
di ger boyl ari bu kadar neml i bi r rol oynami ol an hayvanin adiyl a tanimasi gereki yordu.
Ayni zamanda oymagin hayvana kari bi r tr al ikanl ik kazanmi ol masi, ona kari zel
bi r i l gi duymasini gerekti ri yordu ve bu da i nsanin en i l kel ve zorunl u gereksi ni mi ol an
al ik gi bi ruhsal bi r kaynaga dayanmaktaydi (26).
Totem zeri ne i l eri srl en grl eri n en akil cisi ol an bu gre yapil acak i ti razl ar bu
bi i mde bi r besi n sagl anmasi sorununun i l kel i nsanl ar arasinda asl a grl medi gi ve bel ki
de hi bul unmadigidir. Vahi l er i l kel l i kl eri oraninda hem et, hem ot yi yi ci di rl er. Bundan
baka, byl e bi r zel besl enme bi i mi ni n toteme kari tmyl e di nsel bi r tavri nasil ortaya
ikardigi ve bu besi nl erden kesi nli kl e neden sakinil masi gerekti gi anl ail amaz.
Frazer'i n, totemi zmi n kkeni zeri ne i l eri srdg grn bi ri nci si psi kol oji kti r. Onu
baka yerde anl atacagiz.
Frazer'i n burada tartiacaginiz i ki nci gr, Orta Avustral yal i i ki aralirmacinin neml i
bi r yapilinin (27) etki si al tinda ortaya ikmilir.
Gi l l en ve Spencer, Arunta denen boyl ar begi ni n bi rok gari p kurumunu, deti ni ve
dncesi ni beti ml emi tir, Frazer de onl arin i rdel emesi ne dayanarak bu zel l i kl eri n en
i l kel evreni n zyapisal ni tel i kl eri ol arak el e al inmasini ve bunl arin totemi zmi n i l k ve asil
anl amini aikl ayabi l ecegi ni kabul eder.
Aruntal arin bi r parasi ol an Arunta boyundaki bu zell i kl er unl ardir:
1- Bu boy bi rtakim totem oymakl arina ayriIir; fakat toteml er kal itsal degi l di r, bi reyl er
tarafindan bel i rl eni r (i l eri de grecegi mi z gi bi ).
2- Totem oymakl ari ekzogam degi l di r, evl enme kural l ari hayli geli mi ol an ve toteml erl e
i l gi si bul unmayan evl enme sinifl ari bl ml eri ni n sonucudur.
3- Totem oymaginin i l evi si hi r yol uyl a yenebi l en totem hayvanini reten bi r ayi n
yapmaktan i barettir. (Bu ayi ne Inti i uma denir).
4- Aruntal arin gebel i k ve yeni den dogu zeri ne gari p bi r grl eri vardir. Onl ara gre
kendi toteml eri nden bi r l nn ruhu yeni den dogmak i i n bazi yerl erde pusuda bekl er ve
bural ardan geen kadinl arin vcuduna gi rer. ocuk dogdugu zaman anne, ocugunu
hangi ruhtan gebe kal arak dogurdugunu bi l di ri r. Ite bu, ocugun totemi ni bel i rl er.
Bundan baka, onl ara gre gerek l nn, gerekse yeni den doganin ruhl ari $uri nga denen
ve bu yerl erde bul unan gari p bi rtakim ta paral arina bagIidir.
Frazer'i totemi zmi n en eski bi i mi ni n Aruntal arin kuruml arinda bul unmu ol duguna
i nanmaya i ki etmen ynel tmi ti r.
Bi ri nci si , Aruntal arin atal arinin hep kendi totem hayvanl arinda yaadigini ve kendi
toteml eri nden baka kadinl a evl enmedi gi ni savl ayan bazi efsanel eri n varl igidir. Iki nci si ,
gebel i k grl eri nde ci nsel il i ki ye aik bi r bi i mde nem vermeyi l eri di r. Gebel i gi n ci nsel
i l i ki ni n sonucu ol dugunu iktigini henz bi l meyen i nsanl ar bugn yaayan en geri ve en
i l kel irk ol arak dnl ebi l i r.
Frazer, totemi zmi aikl amak i i n Inti i uma ayi ni ne bavurunca, totemi k si stemi tmyl e
baka bi r bakimdan grmtr, yani bu si stemi n i nsanin en dogal gereksi ni ml eri ni
sagl ayan prati k bi r rgt ol dugunu grmtr (Burada Haddon'un yukarida geen
dncel eri yl e karil aiyoruz (28).)
Si stem "ortak si hi r"i n bi r parasindan baka bi r ey degi l di. Il kel i nsanl ar, si hi rsel bi r el e
gei rme ve tketme kooperati fi di yebi l ecegi mi z bi r ey kurmul ardi. Her totem oymagi,
bel i rl i bi r tr besi n maddesi ni n temi zl i gi ni sagl amayi stne al mili. Zararl i hayvan,
yagmur, rzgr ya da bunl ara benzer eyl er gi bi yenmeyen toteml erdeyse totem
oymaginin grevi , bu doga ol ayl arina egemen ol mak, onl ari zararsiz duruma getirmekti .
Her oymagin abasi, btn di ger oymakl arin i yi l igi i i ndi . Kl an kendi totemi ni
yi yemedi gi i i n ya da yal nizca ok kk bi r bl mn yi yebil digi i i n, bu degerli rn
di gerl eri i i n hazirl iyordu ve kariIik ol arak da onl arin totem konusundaki topl umsal
grevl eri ne kari gsterdi kl eri zenden yararl aniyordu. Intii uma treni ni n bu bi i mde
yoruml anmasiyl a Frazer, totemi yemeye kari konan yasagin, bu i l i ki ni n ok daha
neml i di ger bi r ynnn, yani bakal arinin gereksi ni mi i i n yenebi l en totemi ol abi l di gi
kadar el e gei rme ynnn, gzl emci l eri n gznden kamasina yol amilir.
Frazer, her totem oymaginin bal angita hi bi r koul a bagIi ol maksizin yal nizca kendi
totemi yl e gei ndi gi ni syl eyen Arunta gel enegi ni kabul eder. Bu yoll a, bunu i zl eyen
evreyi anl amak gl emektedi r, bu evrede vahi l eri n ni i n totemi n yenmesi ni kendi l eri ne
yasakl arken bakal arina i zi n verdi kl eri anl ail mamaktadir. O zaman Frazer, bu yasagin
asl a bi r tr di nsel saygi sonucu ol madigini, hayvanl arin kendi trl eri ni yemedi gi ni
grerek ortaya iktigini, yl eyse bu noktada da totem gi bi davranil mazsa hayvan
zeri nde egemen ol ma erki ni el de edemeyecekl eri ni anl adikl arindan bu yasagin ortaya
iktigini kabul edi yor ya da hi ol mazsa kendi si ne kari i l gi duyul an hayvani l drmeme
i stegi nden dogmakl a aikl ayabi l i yordu. Frazer bu aikl amanin gl kl eri ni
sakl amamaktadir (29). Aruntal arin efsanel erindeki totem i i nde evl enme deti ni n nasil
ekzogami ye dntgn gstermeye de cesaret edemi yor.
Frazer'i n i nti i uma zeri ne kurul mu ol an grnn dogrul ugu ya da yanl iIigi Arunta
kuruml arinin en i l kel kuruml ar ol up ol madigina bagIidir. Durkhei m (30) ve Lang'i n (31)
i l eri srdg i ti razl ar karisinda bunu kabul etmek ol anaksiz grnmektedi r. Aksi ne,
Aruntal ar Avustral ya oymakl arinin en ol gunl ari ol arak grnyor ve totemi zmi n
bal angi dneml eri nden ok dagil ma dneml eri ni gsteri yorl ar.
Frazer'i byl e bi r dnceye srkl eyen ve bugnn kuruml arina karit ol arak
Aruntal arin efsanel eri nde, totemi n yenebi l di gi ni n ve onunl a evl eni l ebi l ecegi ni n
anl atil masi al tin agin efsanel eri gi bi gemi e ynel ti l en i stek fantezi l eri ol arak kol ayca
aikl anabi l i r
(g) Psikol oji k Grl er
Frazer'i n, Spencer ve Gi l l en'i n gzl eml eri yl e tanimadan nce i l eri srdg i l k
psi kol oji k gr, ruhun baka bi r eye gemesi i nanci zeri ne kurul mutu (32). Bu i nania
gre, totem kendi si ni korkutan tehl i kel erden kamak i i n ruhun sigindigi gveni l i r bi r
siginakti. Il kel i nsan ruhunu toteme yerl eti rdi kten sonra kendi si ni n yararl anamayacagina
i naniyor ve dogal ol arak kendi ruhunu taiyan eye ktl k yapmamaya di kkat edi yordu.
Fakat kendi ruhunun, sz konusu trn hangi bi reyi nde taindigini bi l medi gi i i n, trn
hi bi r bi reyi ni tketmemeye di kkat edi yordu. Frazer'i n kendi si de sonral ari, totemi zmi n
bu i nantan ikaril masi grnden vazgemiti r.
Spencer i l e Gi l l en'i n gzl eml eri ni aktardiktan sonra, az nce syl edi gi mi z gr ortaya
koymu, fakat o zaman totemi zmi n kkeni ol arak grdg rgeni n ok "akil ci'' ol dugunu
ve bunun i i n de i l kel denemeyecek kadar karmaik ol an bi r topl umsal rgt kabul etmi
ol dugunu grmtr (33).
O zaman si hi r kooperati fl eri ona totemi zmi n tohumu ol maktan ok meyvesi ol arak
grnmeye bal amilir. Bu bi i ml eri n ardinda totemi zmi i l kel i nanma durumunda
ol uturan daha basi t nedenl er aramilir. Ve sonunda bu i l k etmeni Aruntal arin di kkate
deger grnde bul mutur.
Bi raz nce syl edigi mi z gi bi , Aruntal ar gebel i kl e ci nsel davrani arasinda bi r bag
grmyorl ardi. Bi r kadin kendi si ni anne ol arak duyumsuyorsa, bunun anl ami yeni den
dogmayi bekl eyen evredeki en yakin ruhl ardan bi ri si ni n vcuduna gi rmi ve bi r ocuk
ol arak dogmu ol masi demekti . Bu ocugun totemi de o bel i rl i yerdeki ruhl arin totemi ni n
aynisiydi. Fakat bi r adim daha i l erl emek i stersek ve kadinl arin, kkensel ol arak bi r
hayvanin, bi r bi tki ni n ya da bi r tain ya da gebe ol dugunu duyumsamaya bal adigi anda
i mgel emi nde yer al an baka bi r eyi n gerekten vcuduna gi rdi gi ne ve i nsan bi i mi nde
vcudundan dogduguna i nandigini kabul edersek, o zaman bi r i nsanin totemi yl e ayniIigi,
gerekten anneni n i nanii zeri ne kurul abi l ecek ve diger btn totem yasakl ari (ekzogami
diinda) kol ayca bu i nantan ikaril abi l ecekti . Insanl ar o bel i rl i hayvani ya da bi tkiyi
yemekten eki necekl erdi ; nk bu kendi kendi l eri ni yemek anl amina gel ecekti . Fakat
bazen toteml eri ni n bi r bl mn trenl erl e yemek zorunda kal maktadirl ar; nk
bununl a totemi zmi n temel bi r bl m ol an toteml e kendi l eri ni bi r sanmal arini
gl endi rmi ol maktadirl ar. W.H.R. Ri vers'i n Bank Adal ari hal ki zeri ndeki gzl eml eri ,
byl e bi r gebel i k kuramini, yani kendi l eri ni toteml eri yl e dogrudan dogruya bi r
sandikl arini kanitl ar gi bi di r (34).
Bu durumda, totemi zmi n son kaynakl ari i l kel l eri n, i nsan ve hayvanl arda i ftl emeyl e
dogurmanin mekani zmasini, zel l i kl e de erkek tohumunun rol n bi l memel eri di r.
Tohumun ail anmasiyl a ocugun dogmasi ya da ocugun i l k devi ni ml eri ni n
duyumsanmasi arasindaki uzun ara da bu bi l gi si zli gi kol ayl alirmilir. yl eyse totemi zm
erkek kafasinin degi l , kadin kafasinin bi r yaratisidir. Kkl eri de gebe kadinin
aermel eri ndedi r. Kadin, kendi si ni anne ol arak duyumsadigi, yaaminin bu gi zeml i
aninda di kkati ni eken her eyi rahmi ndeki ocukl a kol ayca zdel eti rebi l i yordu.
Kadinin bu denl i dogal ve bu denl i evrensel grnen bu aermel eri, totemi zmi n kkeni
ol arak grnmektedi r (35).
Frazer'i n bu nc kuramina yapil acak baIica i ti raz, onun i ki nci grne, yani
sosyol oji k grne kari yapil acak i ti razin aynisidir. Aruntal ar totemi zmi n
bal angil arindan ok daha i l eri de grnmektedi r. Babal igi yadsimal ari, aika
bi l gi si zl i kl eri ne dayanmamaktadir, tersi ne bi rok durumda soyun baba yol u sayil masi
deti de vardir. Babal igi, ruhl arini onurl andirmaya al ian bi r tr dne kurban etmi
grnmektedi rl er (36).
Bunl ar bi r ruh araciIigiyl a gebe kal ma efsanesi ni genel bi r gebel i k grne
gtryorl arsa da, bi z bu nedenden tr onl ari, i ftl emeyl e gebel i k durumu
konusunda, Hiri sti yanl ik efsanel eri ni n ortaya ikmasi sirasinda yaami ol an eski
ul usl ardan daha da bi l gi si z sayamayiz.
Totemi zmi n kkeni zeri ne di ger bi r psi kol oji k gr, Holl andal i yazar G.A. Wil cken
tarafindan i l eri srl mtr. Bu gr, totemi zml e ruh g arasinda bi r bagIiIik bul ur.
"Yaygin i nanca gre, l nn ruhunun geti gi hayvan bi r kan akrabasi, bi r ata ol ur ve bu
onur nedeni yl e saygi grr." Fakat ruhl arin hayvanl ara gemesi i nanci totemi zmi
dogurmami, totemi zmden ikmilir (37).
Totemi zm zeri ne di ger bi r gr, nl Ameri kan etnol ogl ari Franz Boas, Hi l l Tout ve
di gerl eri nce i l eri srl mtr. Bu gr, toteml i Amerika Kizil deri l i oymakl ari zeri nde
yapil an gzl eml ere dayanir; buna gre, totem kkensel ol arak bi r atanin dnde al arak
soyuna biraktigi koruyucu ruhudur. Totemi zmi tek bi r bi reyi n kal iliniyl a ikarmanin
gl kl eri bi l i ni r; bundan baka Avustral ya gzl eml eri , totemi n gzeten ruha
dayandiiil masini dogrul ayacak ni tel i kte degi l di r (38).
Psi kol oji k grl eri n sonuncusu ol an Wundt'un gr, i ki ol ayi kesi n grmektedi r:
Bi ri nci si, en eski ve bi r hayl i kabul gren, totemi n hayvan ol masi; i ki nci si , i l k totem
hayvanl arin ruhu ol an hayvanl ardan ol masi (39). Ku, yil an, kertenkel e, fare gi bi
hayvanl arin, son derece hareketl i ol mal ari, havada umal ari gi bi akinl ik ve korku
uyandiran bi rok ni tel i kl eri yznden bedenl eri nden ayril abi l en ruhl ari ol dugu kabul
edi l mi ti r. Totem ol an hayvan, i nsan ruhunun hayvansal bakal aiml arinin bi r
ocugudur. Byl ece, Wundt'a gre, totemi zm ruh i nanci ya da ani mi zml e dogrudan
dogruya bagIidir.
(b) ve (c) Ekzogami ni n kkeni ve totemi zml e
i l i ki si
Totemi zm grl eri ni olduka geni ol arak el e al dim; bununl a bi rl i kte srekl i konuyu
toparl ama zorunl ul ugundan tr, onu yeterl i derecede aydinl atamadigini saniyorum.
Okurun ikarini dnerek, ikacak di ger sorunl ari da zetl eme cesareti ni gsteri yorum.
Toteml i budunl arin ekzogami si konusundaki tartimal arin, kul l anil an gerel eri n i eri gi
yznden zel l i kl e karmaik, i nati ve hatta kariik ol dugu syl enebi l ir. Bereket versi n ki
bu yapilin amaci, yol gsteri ci noktal ara i aret etmekl e ve konunun daha geni ol arak
i ncel enmesi i i n sik sik al intil ar yaptigim uzmanl ari gstermekl e yeti nmeme uygundur.
Bi r yazarin ekzogami sorunl arina kari al digi tavir, totem grl eri nden bi ri ne kari al digi
durumdan hi kukusuz bagimsiz degi l di r. Totemi zmi n bu aikl amal arindan bazil arinin
ekzogami yl e hi bi r bagIiIigi yoktur, bunl ar i ki kurumu bi rbi ri nden ayirmaktadir. Demek
ki bi rbi ri ne karit i ki gr bul uyoruz; biri si , ekzogami ni n totemi k si stemi n temel bi r
parasi ol dugunu kabul etti gi halde, di geri byl e bi r bagIiIiktan kuku duymakta ve en
eski eki nl erdeki bu i ki ni teli gi n rasl anti sonucu bi r arada bul unduguna i nanmaktadir. Son
yapitl arinda Frazer i ddetl e bu i ki nci grten yanadir.
Frazer, "totemi zm ve ekzogami kuruml arinin bi rok boyda rasl antisal ol arak atiligini ve
kaynaligini grmekl e bi rl i kte kken ve i eri k aisindan ayri ol dukl arini hep akl inda
tutmasini okurdan ri ca ederi m" demektedi r. (Totemi sm and Exogamy, I, nsz, XII)
Frazer, teki grn bi rok gl k ve yanil maya yol aacagindan eki nmektedi r. Byl e
ol dugu hal de, bi rok yazar ekzogami yi totemi zmi n zorunl u bi r sonucu ol arak grmeni n
yol unu bul mutur. Durkhei m (40) yazil arinda, toteme ykl enen tabunun, ayni oymaktan
bi r kadini ci nsel al anda kul l anmaya kari nasil bi rtakim yasakl ar koymu ol masi
gerekti gi ni gstermektedi r. Totem, i nsanl a ayni kana sahi pti r ve bu nedenden tr kan
bagi (bekareti n bozul masi ve aybai araciIigiyl a) ayni totemden bi r kadinl a ci nsel
bi rl emeyi yasakl amaktadir (41). Burada Durkhei ml e ayni kanida ol an Andrew Lang, ayni
boydan ol an kadinin tabu ol masi i i n kan tabusunun koul ol madigina i nanmaya kadar
varmaktadir (42), rnegi n totem ol an agacin gl gesi nde oturmayi yasakl ayan yaygin
totem tabusu yeterl i ydi .
Andrew Lang ekzogami ni n bi r kkeni daha ol duguna i nanmakta (aagiya bakin) ve bu i ki
aikl amanin bi rbi ri yl e ne dereceye kadar i l gi l i ol dugunu kukul u birakmaktadir.
Totemi zml e ekzogami arasindaki zaman i l i ki l eri ne gel i nce, yazarl arin ogu totemi zmi n,
daha eski bi r kurum ol dugu ve ekzogami ni n daha sonra gel digi dncesi nde
bi rl emektedi r (43).
Ekzogami yi totemi zmden bagimsiz ol arak aikl amaya al ian grl er arasinda,
yazarl arin ensest sorununa kari al digi ei tl i tavirl ari gstermek aisindan, yal nizca
bi rka tanesi ni anmaya gerek vardir.
MacLannan (44), ekzogami ni n, kadina zorl a sahi p ol manin daha eski bi i ml eri ne i aret
eden bi rtakim detl eri n artikl arindan ikmi ol dugunu kesti rmektedi r. Ona gre, eski
zamanl arda kadinl ari yabanci boyl ardan sagl ama yol uyl a evl enmek det ol dugundan,
ayni boydan bi r kadinl a evl enme yava yava "det ol madigi i i n uygun" ol mamaya
bal amilir. Byl ece MacLennan, ekzogami deti ni n kaynagini bu boyl ar arasinda kadin
kitl iginda aramilir, bu da bi rok kiz ocugunun dogarken l drl mesi deti nden
gel i yordu. Bi z burada, gerekteki ol ayl arin MacLannan'in varsayiml ariyl a uyuup
uyumadigini aralirmakl a i l gi l enmemekteyi z. Ensest sorununun burada tmyl e
savsakl anmasindan baka, bu varsayim u sava da yanit vermemektedi r: Boyun erkekl eri
ni i n kendi kanl arindan ol an bu az sayidaki kadinl arl a evl enmi yor? (45)
Aksi ne, diger yazarl ar, ekzogami ni n ensesti n nne geen bi r kurum sayil masi gerekti gi ni
kukusuz hakl i ol arak kabul etmektedi r (46).
Avustral ya'daki evl enme kural l arinin gi tti ke karmaikl amasini i ncel ersek, Morgan,
Frazer, Howi tt ve Bal dwi n Spencer'in sandikl ari gi bi (47), bu kuruml arin Frazer'i n
deyi i yl e bi l i nl i bi r pl an damgasini taidigini ve edi m ol arak yapmakta ol dukl ari i l evi
yeri ne geti rmek amaciyl a ol uturuldugunu kol ay kol ay kabul edemeyi z.
"Bu kadar karmaik ve bu kadar kurall i bi r si stemi btn ayrintil ariyl a aikl amak, baka
hi bi r bi i mde ol asi grnmyor." (48)
$urasi di kkate deger ki , evli l i k sinifl arinin kurul masinin ortaya ikardigi i l k yasakl ar, gen
kuagin ci nsel zgrl gn, yani erkek kardel erl e kiz kardel er arasinda ve ogul l arl a
annel er arasindaki ensest i l iki si ni etki l edigi hal de, babayl a kizi arasindaki ensest yal nizca
daha kkten nl eml erl e kal diiil milir.
Bununl a bi rl i kte ekzogami ni n ci nsel yasakl arini amal ara dayandirmak, bu kuruml ari
yaratmi ol an rgeni n anl ail masina hi bi r ey katmaz. Son zml emede, ekzogami ni n
kk ol arak taninmasi gereken ensest korkusu nereden ikmaktadir?. Aika grl yor
ki , kan akrabal ariyl a ci nsel bi rl emeye kari i gdsel bi r nefrete bavurmak, yani
ensestten korkmayi ensest korkusuna ykl emek yeterl i degi l di r; nk topl umsal
deneyi m, bu i gdye karin, ensesti n bi zi m topl umumuzda bi l e ender bi r ol ay
ol madigini ve tari h deneyi mi mi z de bi rtakim ayrical ikl i ki msel eri n tabu ol an ki msel erl e
evl enmesi ni n det oldugu yerl er bul undugunu bi ze gstermektedi r.
Westermack (49) ensest korkusunu yl e aikl ar: "ocukl uktan beri bi rl i kte yaayan
ki i l er arasinda ci nsel i l i ki ye kari bi r nefret vardir ve bu gi bi ki i l er kural ol arak kan
akrabasi ol mal ari ynnden, bu duygu bi rbi ri ne bu denl i yakin ki msel er arasinda ci nsel
i l i ki yi yasak eden det ve yasal arda dogal bi r anl atim bul maktadir." Bu nefreti n
i gdsel i eri gi ni Havel ock El l i s Studi es i n the Psychol ogy of Sex adl i yapilinda tartima
konusu yapmakl a bi rl i kte, o da ayni aikl amayi temel l eri aisindan kabul etmektedi r:
ocukl uktan beri bi rl i kte yaayan erkek ve kiz kardel erde, ogl an ve kizl arda bi rl eme
i gdsnn dogal ol arak grnmemesi , bu koul l ar al tinda i ftl eme i gdsn
uyandiracak koul l arin bul unmamasi yznden ortaya ikan, tmyl e ol umsuz bi r
ol aydir... nk ocukl uktan beri bi rl i kte byyen ki msel er arasindaki al ikanl ikl ar
grme, i i tme ve dokunma gi bi maddi ekiml eri kkl etiri r ve ci nsel i stegi uyandirmak
i i n koul ol an eroti k uyaril ari uyandirma gcn ortadan kal dirarak di ngi n bi r sevgi
kanal ina evi ri r."
ocukl ukl arini bi r arada gei ren ki msel er arasinda ci nsel i l i ki ye kari dogutan gel en bu
nefreti , Westermarck'in bi yol oji k bakimdan i eri den remeni n tr i i n zararl i ol uunun
psi kol oji k bi r anl atini ol arak dnmesi , bana ok di kkate deger gel i yor. Byl e bi r
bi yol oji k i gdnn psi kol oji k grnmnn, reme bakinindan zararl i ol an kan
akrabal ari arasinda evl enmeyi etki l emekl e kal mayip bu bakimdan zararsiz ol an ayni ati
al tinda yaayan ki msel er arasindaki evl enmeyi de etki l emesi kabul ol unamaz. Burada,
Frazer'i n Westermarck'a kari i l eri srdg yetki n el eti ri l eri anmaktan kendi mi
al amiyorum. Frazer, ci nsel duyarliIigin bugn ayni ati al tinda yaayan ki msel er arasinda
ci nsel i l i ki ye asl a engel ol madigi hal de, bu i steksi zl igi n bi r sonucu ol dugu savl anan,
ensest korkusunun bugn bu kadar etki l i olmasini anl ayamadigini syl emektedi r. Fakat
Frazer'i n el eti ri l eri daha da i l eri ye gi der, tabu konusundaki bl mmzde i l eri
srdgm savl ara temel bi r bi i mde uydugu i i n bunl ari ol dugu gi bi buraya geiri yorum.
"Kkl bi r i nsansal i gdnn yasa yol uyl a gl endi ri l mesi ne neden gerek ol sun? Insana
yemeyi ve i meyi buyuran ya da el l eri ni atee koymasini yasakl ayan bi r yasa yoktur.
Insanl ar bu i gdl eri ne kari yapil acak i ddet hareketl eri yl e ve hukuki cezal arl a degi l ,
dogal cezal ardan korktukl ari i i n i gdsel ol arak yer, i er ve el l eri ni atee sokmaktan
sakinirl ar; yasa, i nsanl arin ancak i gdl eri ni n kikirttigi eyl eri yapmal arini yasakl ar;
doganin kendi si ni n yasakl adigi ve cezal andirdigi eyi yasanin da yasakl amasi ve
cezal andirmasi sama bi r eydi r. yl eyse hemen kabul edebi l i ri z ki , yasanin yasakl adigi
ci nayetl er, bi rok ki mseni n dogal bi r egi l i m duydugu ci nayetl erdi r. Eger byl e bi r egi l i m
ol masaydi, byl e ci nayetl er ol maz ve bu ci nayetl er de i l enmemi ol saydi, onl ari
yasakl amaya gerek kal mazdi. yl eyse, enseste kari gsteri l en dogal nefreti n yasa
tarafindan yasakl andigi i i n dogmu ol dugunu kabul etmek yeri ne, ondan yana al ian
dogal bi r i gd ol dugunu kabul etmek gereki r; yasa bunu yasakl iyorsa, uygarl ani
i nsanl ar bu dogal i gdl eri n doyumunun topl umun genel ikarl arina zararl i ol dugunu
anl adigi i i n yasakl iyor" (50).
Frazer'i n bu degerl i savina ben unu katarak di yecegi m ki , psikanal i z denemeleri ensest
i l i ki l eri ne kari dogutan bi r ti ksi nme ol dugunu kabul etme ol anagini ortadan
kal dirmilir. Tersi ne, bu denemel er genl eri n i l k ci nsel i tepi l eri ni n dai ma ensest
yapmaya egi l i ml i oldugunu ve bu edi ni l mi i tepi l eri n, daha sonraki nevrozl arin nedeni
ol arak kabul edebi l ecegi mi z bi r rol oynadigini gstermi ti r.
yl eyse ensest korkusunu, dogutan gel en bi r i tepi ol arak aikl amaktan vazgemek
gereki r. Ensesti n kkeni zeri ne bi rok yandai ol an di ger bi r gr i i n de, yani i l kel
budunl arin i ten remeni n gsterdi gi tehl i keyi grerek bi l i nl i ol arak ensest yasagini
koydugunu kabul eden gr i i n de ayni eyi syl eyebi l i ri z. Ensest korkusunu byl ece
aikl amak i steyenl ere kari bi rok i ti raz i l eri srl mtr (51). Insanl ar, i ten remeni n
soyun ni tel i kl eri zeri ne yaptigi etki yi ancak hayvanl ardan grenebi l i rdi , oysa ensest
yasaginin evci l hayvanl arin reti mi nden nce bul unmasi yl e dursun, i eri den remeni n
zararl i sonul ari bugn bi l e btn kukul ardan bagimsiz ol arak kanitl anmamilir ve
i nsanl arda byl e bi r sonu dogurdugu da ancak gl kl e gsteri l ebi l ir. Bundan baka
bugnk i l kel l er konusundaki bi l gi l eri mi z, bu i nsanl arin en eski atal arinin, gel ecek
kuakl arin zarar grmesi ni n nne gemeyi dndgn sanmamizi sagl ayacak gi bi
degi l di r. Bugn bi zi m eki ni mi zde bi l e kol ay kol ay yerl emeyen sagIik ve irk sagIigi
dncel eri ni n, yarini dnmeden yaayan ve bugne gre i nsanl igin ocukl uk
dnemi nde bul unan i nsanl ar arasinda dnl dgn sanmak, adamakil l i gl n bi r ey
ol ur (52). Ve sonu ol arak unu da bel i rtel im ki , irki zayifl atma etmeni ol ma aisindan
i eri den remeye kari uygul amasal sagIik dncel eri yl e konan bi r yasak, bi zi m
topl umumuzun enseste kari duydugu deri n ti ksi nti yi aikl ayamaz. Bu ensest korkusu,
di ger bi r yerde de gsterdi gi m gi bi (53), uygar i nsanl ardan ok bugn yaayan i l kel
i nsanl ar arasinda ok etki l i ve gl dr.
Ensest korkusunun kkeni ni araliiirken burada da sosyol oji k, bi yol ojik ve psi kol oji k
aikl amal ar arasinda bi r seme yapmamiz bekl enebi l i rdi ve bi z psi kol oji k rgel eri bel ki de
bi yol oji k gl eri n grnml eri ol arak el e al abi l i rdi k. Buna karin yi ne en sonunda i nsan
Frazer'i n dncel eri nden vazgeerken, onun syl edi kl eri ne, yani ensest korkusunun
kkeni ni ve hatta onu nasil tahmi n edecegi mi zi bi l e bi l medi gi mi z szne katil maktan
kendi ni al amiyor. Buraya kadar i l eri srl en bi l meceni n zl me yol l arindan hi bi ri bi ze
i nandiiici gel memektedi r (54).
Burada, i mdi ye kadar syl enen grl erden tmyl e ayri bi r i eri kte ol an ve ensesti n
kkeni ni aikl amaya al ian di ger bi r gr daha anmal iyim. Buna tari hsel aikl ama
di yebi l i ri z.
Bu aikl ama gi ri i mi , Charl es Darwi n'i n i nsanligin i l k topl umsal durumu konusundaki bi r
varsayinindan ortaya ikmaktadir. Darwi n, daha yksek maymunl arin al ikanl ikl arna
bakarak i nsanl arin da, kkensel ol arak kk srl er hal i nde yaadigi ve bu srl eri n
i i nde en eski ve en gl erkegi n kiskanligi, ci nsel promi skui te'yi * yasakl adigi
sonucuna varmili. "Raki pl eri yl e dvmek i i n zel si l ahl arl a donanmi ol an btn
erkek "drt ayakl il ar''in kiskanligi zeri ne bi l di kl eri mi zden, doga durumundayken
promi skui te bi i mi nde bi rl emeni n kesi nl i kle ol asiIik dii ol dugunu ikarabi l i ri z... Buna
dayanarak ok geri l ere gi dersek ve bugnk bi i miyl e i nsanin topl umsal al ikanl ikl arina
bakarak yargiya varirsak, i nsanl arin bal angita, her bi ri tek ya da gl yse bi rok karisi
ol an ve bu kadinl ari bakal arina kari kiskanl ikl a savunan kk topl ul ukl ar hal i nde
yaami ol mal ari ol asidir. Ya da topl umsal bi r hayvan degi l di ysel er bi l e, goril gi bi , birok
di i yl e bi rl i kte yaiyorl ardi; nk btn yerl i l er, oy bi rl i gi yl e yal nizca bi r ergi n gori l
erkegi n topl ul uk i i nde grl dgn syl emektedi r; gen erkek bydg zaman bi r
stnl k kavgasi bal ar; en gl ol an bakal arini l drerek ya da srerek kendi si
topl ul ugun baina geer. (Dr. Savage'i n Boston Journal of Natural Hi story, ci l t V, 1845-7.)
Daha gen erkekl er bu yol l a srl erek baibo dol airl ar. Her bi ri en sonunda bi r e
bul mayi baarinca, kendi ai l esi ni n sinirl ari i inde remeyi daha siki bi r bi i mde yasakl ar.''
(55)
Darwi n'i n beti ml edi gi bi r i l kel srde grl en bu koul l arin gerekte gen erkekl eri n
diaridan evl enmesi kural ina yol atigini i l k anl ayan Atki nson (56) ol mutur. Bu
srgnl eri n her bi ri , bakanin kiskanligi yznden i eri den i ftl emeni n yasak oldugu
baka bi r topl ul uk bul abi l i yordu ve zamanla bu koul l arin, bugn yasa ol arak bi l i nen
"srnn yel eri yl e ci nsel bi rl eme ol amaz'' kural ini ortaya ikarmasi ol asidir.
Andrew Lang (57) ekzogami ni n bu aikl amasina yanda ol dugunu i l an etmiti r. Fakat
yi ne ayni ki tapta ekzogamiyi totem yasal arinin bi r sonucu ol arak aikl ayan Durkhei m'i n
grn de savunur. Bu i ki aikl ama bi i mi ni uyuturmak ok gtr; bi ri nci si nde,
ekzogami totemi zmden nce gel mektedi r; i ki nci si nde i se totemi zm onun bi r sonucudur
(58).
3
Bu karanl igi psi kanal i z i ncel emel eri aydinl atiyor.
ocugun hayvanl arl a ol an i l i ki si ni n i l kel adamin i l i ki si yl e bi rok ortak yani vardir.
Ergi n uygar adama kendi si yl e btn di ger hayvanl ar arasinda biak kesmi esi ne bi r
ayiiim yaptiran gururun ocukta henz daha hi bi r i zi grl mez. ocuk hi
eki nmeksi zi n hayvanl ari kendi si yl e ei t sayar; hayvanl a kendi si arasinda, hi kukusuz
daha gi zeml i ol an ergi nden ok daha siki bi r i l i ki grr ve bunu kendi gereksi ni mi ni n
ynl endi rdi gi bi r zgrl k i i nde yapar.
ocukl a hayvan arasindaki bu eksi ksi z anl amada sik sik bi rtakim gari p karimal ar
grl r. ocuk bi rdenbi re bi r hayvan trnden korkmaya ve bu trn bi r bi reyi ni
grmeye ya da dokunmaya kari kendi ni korumaya bal ar. Bu yain psi konevrozl u
hastal ikl ari arasinda en sik geenl erden bi ri ol an ve bel ki de byl e bi r hastal igin en eski
bi i mi ol an hayvan fobi si ni n hastal ikl i grnm ortaya ikar. Bu fobi genel l i kl e ocugun
o zamana kadar en canli i l gi si ni gsterdi gi hayvanl ara karidir ve tek bi r hayvanl a hi bi r
i l gi si yoktur. Kentl erde fobi ni n nesnesi ol arak sei l en hayvanl ar sinirl idir. Bunl ar at,
kpek, kedi , pek ender ol arak ku ve di kkati eken bi i mde genel l i kl e tahtakurusu ve
kel ebek gi bi ok kk hayvanl ardir. Bazen ocugun resi ml i ki tapl ardan ve masal l ardan
grendi gi hayvanl ar, bu fobi l erl e kendi ni gsteren anl amsiz ve aiii znt nesnel eri ol ur;
al iil miin diinda byl e bi r zntnn ortaya iki bi i mi ni grenmek ender ol arak
mmkndr. Aagidaki ol ayi, Dr. Karl Abraham'a borl uyum: Bi r ocuk eek arisindan
korkmakta ve bu korkusunu da eek arisinin rengi ni n ve nakil arinin, kendi si ne korkun
ykl erden i i tti gi kapl anl ari animsatmasiyl a aikl amaktadir.
ocukl arin hayvan fobi l eri henz daha di kkatl i bi r zml emel i aralirmanin konusu
ol mamilir, oysa byl e bi r i ncel emeye konu olmaya degerl er. Bu savsakl amanin nedenl eri ,
bu kadar kk yataki ocukl ari zml emeni n g ol masi ol asiIigidir. Onun i i n bu gi bi
hastal ikl arin genel anl aminin bi l i ndi gi sylenemez, ben kendi m de bunun anl aminin
btn ol ayl arda ayni ol acagini sanmiyorum. Fakat daha byk hayvanl ara yorul an
benzer bi rtakim fobi l eri n zml enebi l ecegi kanitl anmi ve bu yol l a sirl ar aralirmaciya
ail milir. Btn ol ayl arda i ncel enen ocukl ar ogl an ol dugu zaman, korkunun di bi nde
baba korkusunun ol dugu ve yal nizca bunun hayvan zeri ne kaydiiil digi grl mtr.
Psi kanal i zde deneyi mi ol an herkes hi kukusuz bu gi bi ol ayl ari grm ve ayni i zl eni mi
edi nmi ti r. Fakat ben bu konu zeri nde ancak geni kapsaml i bi rka rapora i aret
edebil ecegi m. Bunun nedeni, bu gi bi ol ayl ar zeri ndeki yayinl arin azligidir; fakat bundan
genel savinizin yal nizca daginik gzl eml ere dayanacagi sonucu ikaril mamal idir.
rnegi n ocukl arin nevrozl arini byk bi r anl ayil a i ncel eyen bi r yazari, Odesal i M.
Wul ff'u anacagim. Wul ff, bi r hastal igin yksn anl atirken, dokuz yainda bi r ogl an
ocugun drt yaindayken kpek fobi si ne tutul dugunu syl er. "ocuk sokakta koan bi r
kpek grr grmez agl amaya ve 'ci ci kpek bana dokunma; usl u duracagim' di ye
bagirmaya baIiyordu. " 'Usl u durmak'l a, 'Bi r daha keman al mayacagim' (Yani
mastrbasyon * yapmayacagim) demek i sti yordu.'' (59).
Bundan sonra ayni yazar durumu yl e zetl er: "ocugun kpek fobi si gerekte kpek
zeri ne kaydiiil mi baba korkusudur; nk 'kpek, usl u duracagim', yani 'mastrbasyon
yapmayacagim' anl atini gerekte kendi si ne mastrbasyonu yasakl ami ol an babasina
iaret edi yordu.'' Yazar bundan sonra, beni m deneyi mi ml e tmyl e bi rl een ve ayni
zamanda bu gi bi deneyi ml eri n bol l uguna tanikl ik eden bazi eyl er ekl er: "Bu gi bi (at,
kpek kedi , tavuk, vb. evci l hayvan) fobi l er, kanimca, ocukl uktaki pavor nocturnus
kadar sikl ikl a grl r ve genel l i kl e zml emede kendi l eri ni ana babadan bi ri ne kari
ol an korkunun hayvanl ar zeri ne kaydiiil masiyl a gsteri rl er. ok yayil mi ol an fare
fobi si ni n de ayni mekani zmayi taidigini savl amaya hazirl anmi degi l i m.''
Jahrburch fr psychoanal yti sche und psychopathol ogi sche Forschungen'i n i l k ci l di nde
babasi tarafindan tedavi m al tina veri l mi ol an "Be yainda bi r ogl an ocugun fobi si ni n
zml emesi ''ni bi l di rmiti m (59).
Bu bi r at korkusuydu ve bunun sonucunda da ocuk sokakta yrmek i stemi yordu. Hatta
atin odasina kadar gi recegi ni ve kendi si ni isiracagini syl yordu. Bu gsteri yor ki , ocuk
atin dmesi (l mesi ) i i n i i nde duydugu i stegi n bi r cezasi ol arak onun kendi si ni
isiracagindan korkuyordu. Kendi si ne gven vererek baba korkusundan ocugu
kurtardiktan sonra, ocugun kendi i i nde babanin yokl ugunun (ayril masi ya da l mesi )
ol uturdugu i stekl erl e atimakta ol dugu grl mt. Yal nizca, yeni ail maya bal ayan
ci nsel i stekl eri ni n karanl ik ynl endi rmel erl e annesi ne kari duydugu sevgi de babasini
kendi si ne raki p duyumsamakta ol dugunu aika gstermi ti . yl eyse bu ocukta, erkek
ocukl arin ana babaya kari al digi "Oi di pus karmaigi'' adini verdi gi mi z ve i eri si nde
genel l i kl e nevrozl arin merkezi karmaigini bul dugumuz tavrin bi r rnegi vardi. "Kk
Hans''in zml emesi yl e totemi zm i i n ok degerl i bi r ol ayi, yani bu gi bi koull ar al tinda
ocugun duygul arinin bi r bl mn babadan bi r hayvana kaydirdigini grenmekteyi z.
zml eme, byl e bi r kaydirmanin, i eri k bakinindan hem anl aml i, hem de rasl antisal
ol an agiiim yol l arini bi ze gstermi ti r. Ayni zamanda bu kaydirmanin rgel eri ni tahmi n
etmeyi de mmkn kil milir.
Anne i i n babayl a yarimadan dogan nefret, ocugun psi i k yaamindan yasaksiz
gemezdi ; bal angitan beri babasi i i n duydugu efkat ve hayranl igin ardina dmek
zorundaydi, yl e ki ocukta babasina kari i fte ya da i ft degerl i bi r duygu vardi. Bu i ft
duygu atimasindan kendi ni , dmanca duygul arini babasinin yeri ne gel ebi l ecek
bi ri si ni n zeri ne kaydirmakl a kurtariyordu. Bununl a bi rl i kte kaydirma i i sevgi
duygul ariyl a dmanl ik duygul ari arasinda bi r denkl i k ol uturarak atimayi
hafi fl etemi yordu. Aksi ne, atima duygul ari, kaydiiil mi ol dugu ve i ft duygul arin
evri l di gi nesne zeri nde sryordu. Hi kukusuz, kk Hans atl ardan yal nizca
korkmuyor, ayni zamanda onl ara kari saygi ve i l gi de duyuyordu. Korkusu azalinca
Hans kendi ni korktugu hayvanl a zdel eti rdi ; bi r at gi bi siradi, o zaman babasini isiran
kendi si ol uyordu (60).
Fobi ni n zl nn di ger bi r evresi nde ana babasini di ger byk hayvanl arl a
zdel eti rmekten eki nmedi (61).
ocukl arin bu hayvan fobi l eri nde, totemi zmi n bazi ni tel i kl eri ni n ol umsuz bi r bi i mde
anl atil digini sezi yoruz.
ocukta ol uml u totemi zm ol ayi demek gereken gzel bi r bi reysel gzl emi S. Ferenczi 'ye
borl uyuz (62). Ferenczi 'ni n anl attigi kk Arpad'da totemi k i l gil er Oidi pus
karmaigiyl a dogrudan dogruya i l gi li ol arak uyanmamakta, narsi sti k bi r temel l e, yani
hadim edi l me korkusuyl a bal amaktadir. Fakat kk Hans'in gemi i ne di kkatl e
bakil acak ol ursa, orada da, babanin reme organl ari byk ol dugu i i n ocugun ona
hayranl ik ve korku duydugu, ocugun kendi r#########eme organl arini tehdi t
etmesi nden korkul dugunu gsteren bi rok kanit ol dugu grl r. Hadim edi l me
karmaiginda ol dugu kadar Oidi pus karmaiginda da, baba, ocugun ci nsel i l gi l eri ne
kari korkul an bi r karici rol n oynamaktadir. Hadim edi l me ve onun yeri ne geen
krl k, ocugun korktugu cezadir (63).
Kk Arpad i ki buuk yainda, bi r yazlikta, tavuk kmesi nde i emeye al iirken, bi r
tavuk ocugun reme organini isirmi ya da gagal ami. Bi r yil sonra yi ne ayni yere
gel di kl eri zaman ocuk tavuk ol uyor, yal nizca kmesl e ve kmeste ol up bi tenl erl e
i l gi l eni yordu, i nsan gi bi konumaktan vazgeerek gidakl amaya ve tmeye bal amili.
Gzl em dnemi sirasinda, be yaindayken, yeni den konumaya bal amili; fakat btn
szl eri ni n konusu pi l i l er, tavukl ar, horozl ardi. Tavukl ardan baka hi bi r oyuncakl a
oynamiyor, i i nde tavukl arl a i l gi l i bi r ey ol mayan hi bi r arki syl emi yordu. Totem
hayvanina kari al digi tavir tmyl e i ft bi r duyguydu, yani tavuga kari aiii bi r nefret
ve sevgi gsteri yordu. Tavuk kesme oyunu oynamaya bayiIirdi. "Tavuk kesi l di gi zaman,
onun i i n eksi ksi z bi r l en ol urdu.Hayvanin l snn evresi nde saatl erce dans eder ve
bu sirada i ddetl i bi r coma durumu gsteri rdi " (64). Fakat ondan sonra, kesi l en hayvani
per, el l eri yl e okar, kt kull andigi oyuncak tavukl arini temi zl er ve okardi.
Bu gari p davranil arin anl amini Arpad'in kendi si aydinl atti. Zaman zaman i stekl eri ni
totemi k anl atim yntemi yeri ne gnl k yaamin anl atim yntemi yl e di l e geti ri yordu. Bi r
gn yl e bi r ey syl edi: "Babam horozdur; ben kgm, ben pi l i ci m. Bydgm
zaman tavuk ol acagim. Daha ok byynce horoz ol acagim." Bi r gn ansizin (tavuk
kizartmasina benzeterek) "Anne kizartmasi" yemek i stedi gi ni syl edi . reme organiyl a
oynamasi yznden kendi si ni hadim etmeyl e tehdi t etti kl eri kadar kendi si de bakal arini
aiktan aiga hadim etmeyl e tehdi t edi yordu.
Ferenczi 'ye gre tavuk kmesi nde ol an bi tenl ere kari ocugun gsterdi gi i l gi ni n kkeni
kuku duyul amayacak kadar ortadadir: "Tavukl a horoz arasindaki srekl i ci nsel etki nl i k,
yumurtl ama ve ci vci vl eri n ikmasi, bu i l gini n kkeni di r." (65). Bu ol ayl ar, ocugun
i nsanl ar arasindaki i l i ki l ere kari duydugu ci nsel meraki doyurmuyordu. Komu bi r
kadina syl edi gi u szl erde grl dg gi bi nesne i steyi bi i mi nde tavugun yaami
kendi si ne rnek ol uyordu: "Seni nl e, kiz kardei ml e, kuzeni ml e ve aiyl a evl enecegi m;
hayir, ainin yeri ne anneml e evl enecegi m."
Bu gzl eml er konusundaki dncemi zi daha sonra tamaml ayabi l ecegi z; i mdi l i k
yal nizca totemi zmi n i ki ni tel i gi ne benzeyen i ki ni tel i ge i aret edecegi z, o da totem
hayvanl a tam bi r zdel eme (66) ve hayvana kari i ft degerl i bi r duygu besl enmesi di r.
Bu gzl eml er karisinda totemi zmi n erkek forml nde totem ol an hayvan yeri ne babayi
koymakta pekl hakl iyiz.
Bunu yapmakl a yepyeni ve gzpek bi r adim atmi da ol uyoruz. nk bunu bi zzat
i l kel l eri n kendi l eri syl emektel er; totemi k si stemi n bugn geerli ol dugu yerl erde, toteme
ata ve i l k baba denmektedi r. Bi z yal nizca bu budunl arin kull andigi ve etnol ogl ari airtan
ve o yzden bu noktayi savsakl amaya ynel ten bu anl atini ol dugu gi bi al iyoruz: Oysa
psi kanal i z bu noktaya gzmz amakta ve totemi zmi aikl amaya al iirken, onunl a
totemi zm arasindaki bagi gstermemi zi animsatmaktadir (67).
Bu yer degiti rmeni n il k sonucu ol duka di kkate deger. Totem ol an hayvan eger babaysa,
o zaman totemi zmi n baIica i ki buyrugu, yani onun eki rdegi ni ol uturan i ki tabu kural i
(totem hayvani l drmeme ve ayni toteme bagIi kadini ci nsel amal ar i i n kul l anmama
kural l ari) i eri k aisindan, babasini l dren ve annesi yl e evl enen Oi di pus'un i ki
ci nayeti ni n; ve ocukta yeterl i derecede i ti l memesi ya da yeni den uyanmasi yznden
btn nevrozl arin eki rdegi ol an i ki i l kel i stegi n aynisidir. Eger bu benzerli k rasl antinin
al datici bi r oyunu degi l se, tari hten nceki zamanl ardaki totemi zmi n kkeni
aydinl atil abi l ecekti r. Diger bi r deyi l e, kk Hans'in hayvan fobi si ve kk Arpad'in
tavuk sapilini nasil Oi di pus karmaigini ol uturan koul l ar al tinda gerekl emi se,
totemi k si stemi n de byk bi r ol asiIikl a bu koul l ar al tinda ol utugu gsteri l ebil ecekti r.
Bu ol anagin nasil ortaya iktigini gstermek i i n totemi k si stemi n ya da totemi k di ni n
i mdi ye kadar tartima konusu yapmadiginiz bi r zell i gi ni i ncel eyecegi z.
4
1894'te l en ve fi zi ki, fi l ol og, Kutsal Ki tap uzmani ve bi r arkeol og, keski n ve zgr
dncel i oldugu kadar ok ynl bi r bi l gi n ol an W. Robertson Smi th, The Rel igi on of the
Semi tes (68) adl i yapilinda, totem l eni denen gari p bi r treni n bal angitan beri totemi k
si stemi n tamaml ayici bi r parasi ol dugu varsayinini ortaya atmili. Bu varsayinin kanili
ol arak da, el i nde o zaman I.S. 500 yiIindan kal ma tek bi r bel ge vardi; bununl a bi rl i kte eski
Sami l er arasindaki kurbanin i yz zeri ne yaptigi zml emede varsayinina byk bi r
ol asiIik derecesi verebi l mi ti r. Kurbanda tanrisal bi r ki i dncesi ol dugu i i n, burada
yksek bi r di nsel tapinim evresi nden en aagi evreye, yani totemi zme geri gi tme
sorunuyl a karil aiyoruz demekti r.
Robertson Smi th'i n bu yetki n yapilindan (69) bi zi m i i n byk bi r nemi ol an kurban
ayi ni ni n kken ve anl ami konusundaki satirl ari al acagim; yal nizca ok ayrintiya gi ren
bl ml eri ve daha sonraki geli i ml erl e i l gi l i ol an yerl eri ni atl ayacagim. Byl e bi r parada
yapilin zgn sav gcn, akiciIigini okura duyurmak ol anaksizdir.
Robertson Smi th, sunakta kurban veri l mesi deti ni n eski di nl eri n ayi nl eri nde temel bi r
bl m ol dugunu gstermektedi r.
Kurban btn di nl erde ayni rol oynamakta ve kkeni ni n, sonul ari her yerde ayni ol an
ok genel nedenl ere dayandiiil masi gerekmektedi r.
Fakat kurbanin (kutsal edi m catezogh i erourgi a sacri fi ci um) kkeni ndeki anl ami sonraki
zamanl arda anl ail an anl amindan bakaydi: Kurban, tanriyi barilirma ya da kazanma
amaciyl a tanriya bi r tr armagan sunma anl amina gel i yordu. Szcgn di n diinda
anl ail an anl ami, kendi ni yadsimak demek olan i ki nci l anl amindan sonral ari ikmilir.
Kurban bal angita "tanriyl a kendi si ne tapanl ar arasinda topl umsal bi r arkadaIik
ii "nden baka bi r ey degi l di .
Kurban ol arak tanriya yenecek ve i i l ecek eyl er geti ri l i yordu; i nsanl ar tanril arina
kendi l eri ni yaatan et, tahil , meyva, arap ve yag gi bi besi nl eri sunuyorl ardi. Ancak
kurban eti zeri ne bi rtakim kural l ar ve kural dil ari vardi. Tanri, bi tki trnden ol an
kurbanl ar yal nizca kendi si ne birakil digi hal de, hayvan trnden ol an kurbanl ari
kendi si ne tapanl arl a payl aiyordu. Herhal de hayvan kurbanl ar daha eski ydi ve bi r
zamanl ar kurbanin tek bi i mi byl eydi. Bi tki trnden kurban vermek, i l k meyval arin
sunul masindan ikmilir; topragin ve yurdun efendi si ne bi r tr vergi vermek gi bi bi r
eydi . Oysa hayvan kurbanl ar tarimdan daha nce bal amilir.
Di l de kal an i zl er, tanriya sunul an kurbanin onun gerekten besi ni sayil digini kesi n ol arak
gstermektedi r. Zamanl a tanri maddi ol mayan bi r varl ik ol arak grldke, bu gr
sal dirgan bi r ni teli k kazandi ve tanriya yal nizca eti n su bl mnn sunul masiyl a
yeti ni l meye bal andi. Daha sonral ari kurban eti ni dumanl ar i i nde sunaktan yksel ten
atei n kul l anil masiyl a tanril ar i i n daha uygun bi r besi n ol arak i nsan besi nl eri ni n
sunul masi bal amilir. Iki kurbani, kkensel ol arak, kurban edi l en hayvanl arin kaniydi;
sonral ari bunun yeri ne arap konmutur. Il kel i nsan araba, bugn hl ai rl eri mi zi n de
dedigi gi bi, "zmn kani" gzyl e bakardi.
yl eyse atei n ve tarinin bul unmasindan nce, kurbanin en eski bi i mi nde, kurban eti ni
ve kanini tanril arl a i nananl ar bi rl i kte yi yorl ardi. neml i ol an, her i ki tarafin da etten
payl arini al mal ariydi.
zetl e, kurban genel bi r ayi n, btn kl anin bi r treni ydi . Temel de btn di n bi r kamu
sorunuydu; di nsel grev, topl umsal borl arin bi r parasiydi. Kurban ve l en btn
budunl arda hep bi rl i kte bul unurdu; her kurbanin bi r bayrami vardi, hi bi r bayram
kurbansiz kutl anmazdi. Kurban l eni , herkesi n seve seve kendi ikarl arinin stne
yksel digi , topl umun ve topl uml a bi rl i kte tanrinin yksel ti l digi bi r vesi l eydi .
Genel kurban l eni ni n ahl ksal gc, hep bi rl i kte yeme ve i me kurall ari zeri ne
kurul uydu. Bakal ariyl a bi rli kte yeme ve i me, ayni zamanda topl ul ugun ve kariIikl i
bagIiIikl arin tanindiginin bi r i areti ve dogrul anmasiydi; kurban yeme i nananl arin
arasindaki i l i ki l eri gl endi rerek btn i nananl arin bi r tanriya erdigi ni dogrudan
dogruya gstermeye yariyordu. Bugn l Arapl ari arasinda yaamakta ol an bazi detl er,
bi r arada yemek yemeni n ol uturdugu bagl ayici gcn di nsel bi r etmen ol madigini, ama
bu yemekten sonra ol uan kariIikl i borl arin yeme edi mi ni n sonucu ol dugunu kanitl ar.
Bi r Bedevi yl e bi rl i kte bi r l okma yi yen ya da stnden bi r yudum i en bi r ki mseni n artik
ondan bi r dman ol arak korkmasina gerek yoktur, onun koruma ve yardinina her
zaman gvenebi l i r. Bi rl i kte yenen yemek bedende kal digi kabul ol unmakl a birl i kte, bu
sonsuza kadar sremez. Ite bunl arin anl adikl ari bi rl i k bagi dncesi bu kadar
gereki di r; gl enmesi ve srmesi i i n yi nel enmesi gereki r.
Fakat ortakl aa yeme ve i meye ykl enen bu bagl ayici g nereden ikiyor? En i l kel
topl uml arda tek koul suz ve srekl i ol an bag, akrabal ik bagidir. Bi r topl ul ugun bi reyl eri
her zaman bi rbi ri ni n yaninda ve bi rbi ri ne bagIidir. Akrabal ar, yaaml ari ortak bi r yaamin
ayri ayri parasi sayil abi l ecek derecede bi rbi rl eri ne maddi ol arak bagIi sayil an bi r i nsan
begi di r. Bu akrabal ardan bi r bi rey ldrl rse, oymagin kani akmilir demezl er,
kaniniz akmilir derl er. Oymak i l iki si ni anl atan Ibrani sz udur: "Sen beni m bel
kemi gi m ve eti msi n". yl eyse akrabal ik ortak bi r zde bi rl eme anl amina geli r. Akrabal ik
yal nizca bi zi doguran ve styl e besl eyen annemi zi n znn bi r parasi ol mamizdan i l eri
gel mez, sonral ari yenen ve vcudu yeni l etiren besi n araciIigiyl a da akraba ol unur ve bu
akrabal ik gl endi ri l i r: Bi r ki mse diger bi r ki mseni n tanrisiyl a bi rl i kte yemek yerse, onun
da kendi si ni n znden ol dugu syl eni r; onun i i n yabanci sayil an bi r ki mseyl e bi rl i kte
asl a yemek yenmez.
yl eyse kurban yemegi , ancak bi r soptan (ki n) ol anl arl a bi rl i kte yemek yenebil i r kural i
uyarinca, kkensel ol arak bi r akraba l eni ydi . Bi zi m topl umumuzda yemek, ai l e
yel eri ni bi rbi ri ne bagl ar; oysa kurban yemegi ni n ai l eyl e bi r i l gi si yoktur. SopdaIik
(ki nshi p) ail eden daha eski di r; bi l di gi mi z en eski ai l el er hep ayri ayri akrabal ik bekl eri ne
bagIi ol an ki msel eri i eri r. Erkekl er yabanci oymaktan kadinl arl a evl enmi ve ocukl ar
anneni n oymagina gemi ti r; erkekl e ai l eni n di ger bi reyl eri arasinda hi bi r akrabal ik
yoktur. Byl e bi r ai l ede ortak hi bi r yemek yoktu. Bugn bil e ayri ve yal niz yerl er ve
totemi zmi n yemek konusundaki di nsel yasakl ari ogu kez onl ari karil ari ve ocukl ariyl a
bi rl i kte yemek yemekten al ikoyar.
$i mdi yi ne kurban hayvana dnel i m. Sopdal arin hayvan kurbani ol maksizin
topl anmadigini grdk; fakat byl e bi r ayi n vesi l esi diinda hi bi r hayvanin kesi l memesi
de anl aml idir. Insanl ar hi dnmeksi zi n meyve yer, evci l hayvanl arin stn i erl er;
fakat di nsel yasakl ar bi r bi reyi n evci l bi r hayvani yemek i i n kesmesi ni kesi nli kl e nl er.
Robertson Smi th, hi kukusuz, her kurbanin kkensel ol arak bi r oymak kurbani
ol dugunu syl er, bi r kurban hayvanini l drmek kkensel ol arak bi reye yasak ol an ve
ancak btn sopdal ar soruml ul ugu zerl eri ne al dikl ari zaman yasal ol an edi ml erl e
i l gi l i ydi . Il kel i nsanl arin bu ni tel i ge sahi p yal nizca bi r tr davranil ari vardir ve onl ar da
sopun ortak kaninin kutsal l igina dokunan edi ml erdi r. Hi bi r bi reyi n al amadigi ve ancak
oymagin btn bi reyl eri ni n rizasi ve katiIiniyl a kurban edi l ecek bi r yaam, sopun bi r
bi reyi ni n yaamiyl a ayni dzeydeydi . Kurban yemegi nde bul unan her konugun, kurban
hayvaninin kanina katil masi, sopda su i l eyen bi r bi reyi n ancak btn sop tarafindan
l drl ebi l ecegi kural inin i ki ayri anl atinidir. Di ger bi r deyil e, kurban hayvani sopun bi r
organi gi bi di r; kurban kesen topl ul uk, topl ulugun tanrisi, kurban edi l en hayvan hepsi bi r
kandandir ve ayni oymagin yesi di r.
Robertson Smi th, bi rok kanita dayanarak kurban hayvanini eski totem-hayvanl a bi r
grmektedi r. Daha sonraki bi r evrede i ki tr kurban ortaya ikmilir, bi ri genel l i kl e
yenebi l en evci l hayvanl arin kurbani, digeri temi z ol madigi i i n yasak ol an hayvanl arin
al iil miin diindaki kurbani. Daha ok i ncel eni nce, bu ki rl i hayvanl arin kutsal hayvanl ar
ol dugu ve tanril ara kurban edi l di gi , kkensel ol arak tanril arl a yenil eti ri l di gi ve kurban
kesmekl e i nananl arin tanri ve hayvanl a ol an kan bagl arini bel i rtti gi grl r. Fakat
al iil mi kurbanl arl a "mi sti k'' kurbanl ar arasindaki bu fark daha eski zamanl arda yoktu.
Bal angita btn hayvanl ar kutsal di, etl eri yasakti ve ancak ender duruml arda
yenebi l i rdi , o da btn sopun katiIini ol mak koul uyl a. Bi r hayvanin kesi l mesi sopun
kaninin akmasina neden ol ur ve bunun i in ayni al ikanl ik ve gvenceyl e yapil masi
gereki rdi .
Evci l hayvanl arin evci l l eti ri l mesi ve sigir ci nsi nden hayvanl arin reti l mesi , i l k
zamanl arin saf ve i ddetl i totemi zmi ne her yanda son vermi ol ur (70). Fakat "pastoral
di n''de hl evcil hayvanl ara ykl enen kutsal l ik, bi ze onun totemi k i yzn gsterecek
kadar aiktir. Hatta kl asi k zamanl arin sonlarinda bi l e bi rok yerde kurbandan sonra
kurban sahi bi ni n sanki kendi si nden al inacakmi gi bi kama zorunl ul ugu vardi. Eski
Yunani stan'da bi r zamanl ar kz l drmeni n gerekten ci nayet sayil masi yaygindi.
Ati na'nin Bouphoni a l eni nde, kurbandan sonra, l ene katil an herkesi n agiil digi resmi
bi r mahkeme kurul urdu. Muhakemede en sonunda ci nayeti n suunun biaga
bagl anmasina karar veri l i r ve bunun zeri ne de biak deni ze atiIirdi.
Hayvan sopda sayil digi i i n onu l drmekten korkul masina karin, zaman zaman resmi
trenl erl e hayvani l drmek, eti ni ve kanini oymak yel eri arasinda payl amak zorunl u
ol mutur. Byl e davranmayi gerekti ren buyruk, kurbanin i yznn en deri n anl amini
aiga vurmaktadir. Gryoruz ki , daha sonraki zamanl arda bi rl i kte yemek yeme,
vcutl ara gi ren ayni ze katil ma, yel er arasinda kutsal bi r bag kurmaktadir: En eski
zamanl arda bu yal nizca kutsal bi r kurbanin zne katil ma anl amina gel i yordu. Kurbanl a
l drmeni n kutsal gi zi ni n nedeni , yel eri bi rbi ri ne ve tanril arina bagl ayan bagin ancak bu
l ml e kurul abil ecegi dncesi di r (71).
Bu bag, kurban l eni yl e eti ne ve kanina katil an btn yel eri bi rl eti ren kurbanl ik
hayvanin yaamindan baka bi r ey degi l di r. Bu dnce, daha sonraki dneml erde bi l e
herkesi bi rbi ri ne bagl ayan kan bagl arinin temel i ydi . Bi r zde bi rl eme bi i mi ndeki kan
akrabal igi gi bi gereki bir dnce, bu akrabal igi ni i n zaman zaman kurban yeme gi bi
fi zi ki i l eml erl e tazel emek gerekti gi ni bi ze anl atir.
Robertson Smi th'i n bu dncel eri ndeki temel noktal ari zetl emek i i n burada dural im.
zel ml ki yet dncesi ortaya iktigi zaman kurban, tanriya veri l mi bi r armagan,
i nsanin ml ki yeti nden tanrinin ml ki yeti ne bi r gei sayiIiyordu. Fakat bu yorum, kurban
ayi ni ni n btn zel l i kl eri ni aikl ayamaz. En eski zamanl arda kurban hayvaninin kendi si
kutsal di, yaamina dokunul amazdi.
Btn oymak bi reyl eri ni n bi rbi rl eri yl e ve tanriyl a zdel i kl eri ni hayvanin eti ni yemek
yol uyl a sagl amak i i n, onun yaami, ancak tanri huzurunda btn oymak hal kinin hazir
bul undugu ve gnaha katil digi bi r yerde alinabi l i rdi . Kurban bi r di nsel edi m, kurban
hayvaninin kendi si de sopun yel eri nden bi ri ydi . Gerekte bu hayvan eski totem hayvani,
yani i l kel tanrinin kendi si di r, onun l drl mesi ve yenmesi yl e oymagin bi reyl eri
ol dukl ari gi bi kal iyor ve tanriyl a benzerl i kl eri ni sagIiyorl ardi.
Robertson Smi th kurbanin i yz zeri ne yaptigi bu zml emeden antropomorfi k
tanril arin tapil digi evreden nce totemi n bel i rl i zamanl arda ldrl mesi ni n ve
yenmesi ni n, totem di ni ni n neml i bi r bl m ol dugu sonucunu ikarir. Byl e bi r totem
l eni nde yapil an trenl eri , ona gre daha sonraki zamanl arl a i l gi l i ol an bi r kurban
bayrami beti ml emesi nden greni yoruz. Saint Ni l us I.S. IV. yzyil da Si na l 'nde
yaayan Bedevi l eri n bi r kurban deti ni bi ze beti ml er. Kurban ol an deve bagl anmi ve
tal ardan kurul u kaba bi r sunak zeri ne konmutur; oymagin nderi katil anl ari bi r il ahi ye
davet ederek sunagin evresi nde kez dndrr, hayvana vurul an i l k darbeyl e fikiran
kani i er. Ondan sonra btn topl ul uk hayvanin zeri ne ul l anir, henz daha ti treyen
cesedi kiIil ariyl a paral ayarak i g ig o kadar acel eyl e yerl er ki , bu kurbanin, ugruna
kesti kl eri sabah yil dizinin doguundan gnei n iinl ari arasinda kaybol uuna kadar geen
kisa sre i i nde btn kani, eti , deri si, kemi kleri ve bagirsakl ari smrl r. Bi rok kanita
gre ok eski bi r gemi i ol an bu barbarca ayi n ender bi r det degi l , sonraki zamanl arda
bi rok degii kl i ge ugrayan totem kurbaninin i l k genel bi i mi ydi .
Bi rok yazar, bu totem l eni dncesi ne nem vermemektedi r. nk totemi zm
evresi nde bunu dogrudan dogruya gzl eml eme yol uyl a aralirmanin ol anagi yoktur.
Robertson Smi th gsterdi gi baka rnekl erde, Aztekl eri n kurban l eni ni animsatan i nsan
kurban etmel eri nde, Ameri ka'da Ouataouakl arin ayni boyun ayni kurbaninda di nsel bi r
tren ol ma anl aminin aik ol dugunu syl er.
Frazer, son ikan byk yapilinin i ki bl mnde de bu ve buna benzer ol ayl ari uzun
uzadiya anl atir (72). Kal i forni ya'da yirtici bi r tr byk ahi ne tapan bi r Kizil deri l i
oymagi, bu hayvani her yil bi r defa dzenl edi gi ayi nl erl e l drr, ondan sonra ku i i n
yas tutul ur, deri si ve tyl eri sakl anir. Yeni Meksi ka'daki Zuni yerl i l eri de kutsal kuruml ari
i i n ayni eyi yaparl ar.
Orta Avustral ya oymakl arinin Inti i uma ayi nl eri nde Robertson Smi th'i n varsayiml arina
tmyl e uygun bi r ni tel i k grl yordu. Yenmesi yasak ol an totemi ni n artmasi i i n si hi r
yapan her boy, baka boyl ar bu toteme dokunmadan nce bi r tren yaparak onun bi r
bl mn yemek zorundaydi.
Frazer'e gre, diger duruml arda yasak ol an totemi n kutsal trenl e yenmesi ni n en i yi
rnegi Bati Afri ka'da Bi ni l eri n gmme treni nde grl r (73).
Baka duruml arda yasak ol an totem hayvanin di nsel trenl e l drl mesi ve ortakl aa
yenmesi ni n totem di ni ni n neml i bi r ni tel igi ol masi sorununda bi z Robertson Smi th'i
i zl eyecegi z (74).
5
$i mdi bu totem yemegi evresi ni el e al arak onu ncel i kl e dnl mesi ol anagi
bul unmayan bazi ol asi ni tel ekl erl e ssl eyel i m. $i mdi el i mi zde, totemi ni hai nce bi r ayi nl e
l dren, onun i g ol arak kanini, eti ni ve kemi kl eri ni yi yen oymak var. Ayni zamanda da
oymagin yel eri toteme yknerek gi yi ml eri ni degiti rmekte ve sanki onunl a ortak ayi n
yerl eri ni bel irtmek i ster gi bi onun btn ses ve davranil arina yknmektedi r. Bundan
baka btn bi reyl ere yasak ol an ve ancak herkesi n katiIiniyl a dogru sayil abi l en ve bu
l drme ve l en treni ne herkesi n katil mak zorunda ol dugu bi r i i n yapil digi da bi l i nl i
ol arak bi l i nmektedi r. Bu i yapil diktan sonra l drl en hayvan i i n agl anmakta ve yas
tutul maktadir. l m yasi zorunl udur; nk ol asi bi r ceza korkusu bunu
gerekti rmektedi r ve baIica hedefi, Robertson Smi th'i n buna benzer bir vesi l ede i aret
etti gi gi bi , herkesi kendi ni l drme soruml ul ugundan temi ze ikarmaktir (75).
Fakat bu yastan sonra, btn i tepi l eren zi nci rl eri ni n kiiil masi ve i steni l di gi gi bi
doyurul masina i zi n veri l mesi anl amina gel en byk bi r l en neesi gel i r. Burada
bayramin i yzn kol ayca anl ayabi l i ri z.
Bayram, bi r yasagin resmi ol arak i gnenmesi ne i zi n veri r ya da bunu zorunl u kil ar.
Bayraml ara zg aiii davranil ari herkes bi r bayram durumuna gi rsi n gi bi bi r buyrukl a
yapmaz, bayramin i yznn kendi si nde aiiiIik vardir; bayram durumu, diger
duruml arda yasak ol an eyl erden kurtul mayla ortaya ikar.
Fakat totem hayvanin l myl e tutul an yasin, bu bayram havasinin ortaya ikmasiyl a ne
i l gi si var? Eger i nsanl ar, di ger duruml arda kendi l eri ne yasak ol an totemi l drmekl e
mutl u ol uyorl arsa, neden onun i i n yas tutuyorl ar?
Oymagin yel eri ni n totemi yeme yol uyl a kutsal l aligini ve bunu yapmakl a ayni zamanda
toteml e ve bi rbi rl eri yl e ol an zdel i kl eri ni de gl endi rdi kl eri ni grmtk. Totemi n
znde bul unan kutsal yaami kendi nefi sl eri ne gei rmel eri bu bayram durumunu ve
onun btn sonul arini aikl ayabi l i r.
Psi kanal i z bi ze, totem hayvanin gerekte babanin yeri ne konmu bi r ey ol dugunu
gstermiti r, bu bi ze karil aliginiz tutarsizl igi, yani totemi n l drl mesi ni n siradan
duruml arda yasak ol masini ve l drl dg zaman da bayram edi l mesi ni , di ger yandan
da hayvan l drl dg zaman yas tutul masini aikl ar. Bugn hl ocukl arinizda
bul unan ve ogu kez ergi nl eri n yaaminda da sren baba karmaiginin bi r ni tel i gi ol an
i ft duygu, byl ece babanin yeri ne geen totem hayvana degi n geni l eti l mektedi r.
Ancak eger psi kanali zi n totemi bu yoruml ama bi i mi ni , totem l eni yl e ve Darwi n'i n
beti ml edi gi i l k i nsan topl uml ariyl a karil aliiirsak daha i yi anl ariz ve bi ze i mgesi bi l e
grnse, i mdi ye kadar bi rbi ri nden ayril an bi rok ol ay arasinda bekl enmeyen bi r bi rl i k
kurma gi bi bi r yarari ol an bi r varsayim el de etmi ol uruz.
Darwi n'i n gsterdi gi i l k sr, kukusuz, totemi zmi n bal amasina uygun degi l di r. Bu
srde btn kadinl ari kendi ne sakl ayan, byyen ogul l ari srden kovan gl , kiskan
bi r baba vardi. Topl umun bu i l k durumu hi bi r yerde grl memi ti r. Bugn henz bazi
oymakl arda egemen ol an en i l kel rgt, ei t hakl ara sahi p, totem si stemi ni n kural l arina
bagIi bi reyl erden kurul u ve anaerki l l i ge, yani anne tarafindan akrabal iga dayanan i nsan
topl ul ukl aridir. Bu, teki nden ikabi l i r mi ve ikmisa bu nasil ol abi l i r?
Buna, savinizi totemi n kutl andiiil masi ol ayina dayayarak yanit verebi l i ri z: Bi r gn (76)
srden kovul mu ol an kardel er bi rl ei r, babal arini l drerek yer ve byl ece babanin
srsne bi r son veri rl er. Her bi ri ni n tek baina yapmasina ol anak ol mayan bi r i i el
bi rl igi yl e yapmaya cesaret eder ve baarabi l i rl er. Eki ndeki bi r derecel i k bi r i l erl emeni n,
rnegi n yeni bi r si l ahin i cadinin onl ara bu stnl k duygusunu vermesi ol asidir.
Kukusuz bu yamyam vahi l er kurbanl arini yemi ti r. Bu gl il k baba, btn
kardel eri n kiskandigi ve korktugu bi r rnekti , i mdi onu yeme yol uyl a onunl a
zdel emi ol makta ve her bi ri onun gcnden bi r para kazanmaktadir. Insanl igin belki
de i l k bayrami ol an totem l eni , bu ci nayeti n bi rok eyi , topl umsal rgtl enmeyi , ahl k
kural l arini ve di ni bal atan bu unutul maz ol ayin yi nel enmesi ve anil masi ol mutur (77).
Bu sonul ari kabul edebi l mek i i n varsayininizdan tmyl e ayri ol arak yal nizca bi rl een
kardel er begi ni n, ocukl arda ve nevrozl ul arda grdgmz baba karmaigindaki i ft
duygunun i eri gi ol an karit duygul arin etki si al tinda bul undugunu kabul etmemi z
gereki r.
Ogul l ar ci nsel l i k ve erk i stekl eri ni n yol unda ol anca gcyl e karil arina ikan babadan
nefret edi yor ama ayni zamanda onu sevi yorl ar ve ona hayranl ik duyuyorl ardi. Onu
ortadan kal dirmakl a nefretl eri ni doyurduktan ve onunl a zdel eme i stekl eri ni
gerekl eti rdi kten sonra i ti l en efkat i tepi l eri bu kez grnmeye bal ar (78). Bu bi r
pi manl ik bi i mi nde ol mu ve genel ol arak duyul an pi manl ikl a bi rl een bi r gnah
duygusu ortaya ikmilir. O zaman l , yaayanl ardan daha gl ol maya bal amilir.
Bugn bi l e i nsanl arin sonunda bunu grrz. Babanin sagIiginda yasakl adigi eyl eri
(psi kanal i zi n bi ze ok i yi gsterdi gi ve "arkadan gel en baegme'' adini verdi gi mi z ruh
durumuyl a) i mdi kendi l eri yasakl amaktadir. Il edi kl eri ci nayeti babanin yeri ne konan
totemi l drmeni n yasak ol dugunu i l an etmekl e onarmakta ve kadinl arinin herkese
serbest ol dugunu reddetme yol uyl a ci nayeti n yararindan vazgemektedi rl er. Byl ece
totemi zmi n temel i ki tabusu ogul un gnah duygusundan ortaya ikmaktadir, i te bu
nedenden tr bunl ar Oi di pus karmaiginin i ti l mi i ki i stegi ne denk dmektedi r. Bu
tabul ara baegmeyenl er, i l kel topl umun tek derdi ol an i ki suu i l emi ol ur (79).
Ahl kin bal angicini ol uturan totemi zmi n i ki tabusu psi kol oji k bakimdan denk degerde
degi l di r. Bunl arin bi ri , yani totem hayvanin l drl memesi tmyl e etki l i , aciIi rgel ere
dayanir; baba ortadan kal diiil milir, gerekte hi bi r ey onun yeri ni tutamayacaktir. Oysa
di geri ni n, yani ensest yasaginin, bundan baka, uygul amada gl bi r temel i vardir.
nk ci nsel gereksi ni ml er onl ari bi rl etiren bi r ey degi l , bi rbi ri ne dren bi r eydi r.
Geri kardel er babayi yenmek i i n gl eri ni bi rl eti rmi se de, kadinl ar karisinda
bi rbi rl eri ni n raki bi ydi l er. Hepsi de babal ari gi bi kadinl ari kendi tekel l eri ne al mak
i sti yordu, bi rbi rl eri yl e dvrken ol uan yeni rgt yok ol abi l i rdi . nk artik babanin
rol n baariyl a oynayacak ve hepsi nden daha gl ol an bi ri yoktu. yl eyse, bi rli kte
yaamak i sti yorl arsa (bel ki de bi rok deneyi mden sonra grl en buydu), kardel er i i n
ensest yasagini koymaktan baka are yoktu. O zaman hepsi ni n i stedi gi ve hatta ugruna
nce babal arini ortadan kal dirdikl ari kadindan vazgei yorl ar, byl ece srgnl kl eri
sirasinda byk bi r ol asiIikl a al ini ol duklari homoseksel duygul ara ve etki nl i kl ere
dayanan bu rgt kurtarmi ol uyorl ardi. Bachofen'in kefetti gi ana hakki kurumunun
tohumunun bu durum ol masi ol asidir, daha sonral ari babaerki l ai l e rgt buna bi r son
vermi ti r.
te yandan totemi zmi n bi r di n gi ri i mi ol arak dnl mesi savi, totem hayvanin
yaamini koruyan teki tabuyl a i l gi l i di r. Ogul l arin duygul ari babanin yeri ne hayvanda
dogal ve uygun bi r veki l bul mutur; fakat ona kari gsterdi kl eri yreksi z davrani,
pi manl ik gsterme gereksi ni mi nden daha gl yd. Gnahl arinin yakici duygusunu
di ndi rmek ve babayl a bi r tr uzl ama sagl ayabi l mek i i n, bel ki de babanin bu veki l i ni
kul l anmak i stemi l erdir. Totemi k si stem babayl a bi r tr uyuma bi i mi ol mutur; baba,
ocuk fantezi si ni n kendi si nden bekl edi gi her eyi , koruma, zen ve sabir gstermeyi sz
veri r, buna kariIik da yaamina saygi gstermek, yani gerek babayi ortadan kal diran
davranii toteme kari yi nel ememek i i n sz veri l i r. Totemi zmde bunu yasal l aliran bi r
aba vardir. "Eger baba bi ze totem gi bi davranirsa, bi z de asl a onu l drmeye kal kmayiz.''
Byl ece totemi zm, durumu tatl iya bagl amaya ve i nsana kkeni ni borl u ol dugu ol ayi
unutturmaya yardim etmi ti r.
Bu noktada her di ni n zyapisini bel i rl eyen bazi zel l i kl er ortaya ikmilir. Totem di ni ,
ogul l arin duydugu gnah duygusundan, bu duyguyu di ndi rmek ve i nci nmi babayi,
yeni den baegmeyl e barilirma gi ri i mi nden dogmutur. Btn daha sonraki di nl eri n de
ayni sorunu zml emeye abal amanin bi r sonucu ol dugunu gsteren bel i rti l er vardir,
yal niz bu abal amaya sahne ol an eki ni n dzeyi ne ve al digi yol a gre ayri ayri bi i ml ere
brnml erdi r, yoksa hepsi de eki ni n bal angici ol an ve bundan sonra da i nsanligin
yakasini bi r daha birakmayan ayni byk ol aya kariIik ol arak ol umutur.
Bundan baka yi ne bu evrede totemi zmde ortaya ikan ve di nde bagIiIikl a korunan bi r
zel l i k daha vardir. Karit duygul ardaki gergi nl i k bel ki de hi bi r aral a rtbas
edi l emeyecek kadar bykt ya da psi kol oji k koul l ar bu karit duygul ari her ne bi i mde
ol ursa ol sun zml emeye hi uygun degi l di . Baba karmaigina bagIi ol an i ft degerl i l igi n
totemi zmde ve btn di nl erde de srdgn kol ayca grebi l i ri z. Totemi zm di ni nde
yal nizca pi manl ik grnml eri ve uyuma gi ri i ml eri degi l , babaya kari kazanil an
utkunun kutl anmasi da vardir. Bundan el de edi l en doyum duygusu totem l eni ndeki
anma treni ni ortaya ikarir. Bu trende "sonradan gel en baegme''ni n koydugu yasakl ar
kal diiiIir, totem hayvani kurban etmekl e baba ldrmn yi nel emeyi bi r greve
dntrr, bu l drmn sagl adigi yararl ar, yani baba erki ni n el e gei ri l mesi, yaamin
degien etki l eri al tinda ortadan kal kmaya her yz tutuunda bu grev yi nel eni r. Ogul un
babaya kari koymasi ol ayina, ogu kez en di kkate deger gi yi ml erde ve bambaka
bi i ml er al tinda daha sonraki di nl eri n ol uumunda rasl arsak amamal iyiz.
Buraya kadar di nde ve ahl kta (bunl ar totemi zmde bi rbi ri nden pek o kadar ayril mamili)
babaya kari duyul an sevgi duygul arinin pi manl ik bi i mi ne dnmesi ni n sonul arini
gstermisek de, baba ldrmne neden ol an asil egi l i ml eri n stnl gnn srdgn
unutmamal iyiz.
Bu byk degimeni n dayandigi topl umsal duygul ar ve kardel i k duygul ari, bundan
sonra gel en dneml erde topl umun gel i mesi zeri ne en byk etki yi yapmilir. Ortak
kanin kutsal l aliiil masi ve oymak yaaminda dayanimanin nemi bunun anl atinidir.
Kardel er, herkesi n yaamini gvenceye al makl a babal arina yaptikl arinin bakal arina da
yapil mayacagini gstermektedi r; babanin sonunun yi nel enmesi ne engel ol maktadirl ar.
Di nsel dncel erl e ortaya ikan totemi l drme yasagina i mdi topl umun bi r de karde
l drmeyi yasakl amasi ekl enmektedi r. Ancak l drme yasaginin boy yel eri ni
sinirl andirmaktan ikmasi ve yal nizca "l drmeyeceksi n'' bi i mi ni al masi, ok daha
sonradir. Bal angita karde oymagi, baba srsnn yeri ni al makta ve kan bagi da bu
konuda gvence vermektedi r. Topl um, artik ortak ci nayette su ortakl igi zeri ne, di n,
gnah ve arkadan gel en pi manl ik duygusu zeri ne kurul mu ol maktadir, ahl ksa
kismen topl umun zorunl ul ukl ari ve kismen de bu gnah duygusunun buyurdugu af
di l eme zeri ne kurul maktadir.
Byl ece psi kanal i z, totemi k si stem konusundaki daha yeni dncel eri n aksi ne ve daha
eski dncel ere uygun ol arak gerek totemi zml e ekzogami arasinda siki bi r bagl anti
ol dugunu, gerekse bunl arin kkenl eri ni n ayni zamana denk dtgn kabul etmeyi
gerekti rmektedi r.
6
Di nl eri n totemi zmden bal ayarak bugnk duruml arina kadar gei rdi gi gel ime
evrel eri ni tartimaya kal kimaktan beni al ikoyan bi rok gl nedeni n etki si al tindayim.
Yal nizca, bel i rgi n bi r bi i mde kendi ni gsteren i ki i pucunu i zl eyecegi m: totem kurbaniyl a
baba-ogul i l i ki si (80).
Robertson Smi th, eski totem l eni ni n kurbanin zgn bi i mi ol dugunu bi ze gstermi ti r.
Iki si ni n de anl ami aynidir: Yani bi rl i kte yemek yemekl e kutsal l amaktir. Kurbanda, ancak
btnn katiIiniyl a di ndi ri l ebi l ecek ol an gnah duygusu da srer. Buna ek ol arak,
huzurunda kurbanin kesi l di gi varsayil an boy tanrisi da vardir ve o da, boyun bi r bi reyi
gi bi yemege katiIir ve bu yeme edi mi yl e boy kendi si ni onunl a zdel eti ri r.
Acaba tanri kkensel ol arak kendi si ne yabanci ol an byl e bi r duruma nasil gel mi ti r?
Bunun yanili u ol abi l i r: Bu sirada -ne zaman ol dugunu ki mse bi l mez- tanri dncesi
ortaya ikmi, btn yaama egemen ol mu, ol dugu gi bi kal mak i steyen her ey gi bi
totem l eni de kendi ni yeni si steme uydurmak zorunda kal milir. Bununl a bi rl i kte
bi reyl er zeri ndeki psi kanal i z i ncel emel eri , bi ze zel l i kl e tanri kavrami rnegi ni n hep
baba ol dugunu, tanriyl a ki i sel i l i ki mi zi n vcudumuzun babasina ol an i l i ki si ne bagiml i
ol dugunu, onunl a bi rl i kte dal gal anip degiti gi ni gretmektedir. Tanri asl inda yksel ti l mi
bi r babadan baka bi r ey ol mamilir. Totemizmde ol dugu gi bi burada da psi kanal i z, tipki
i l kel l eri n toteml eri ne ata dedi kl eri gi bi tanriya baba di yen di ndara i nanmayi
gtl emektedi r. Tanrinin psi kanal i z tarafindan aydinl atil mayan btn di ger kken ve
anl aml ari ne ol ursa ol sun, eger psi kanali zi n di kkate al inmaya deger bi r degeri varsa,
babanin tanri kavramindaki payinin ok neml i ol masi gereki r. Fakat baba i l kel kurbanda
i ki defa temsi l edil mi ol uyor demekti r, bi ri nci si nde tanri ol arak, i ki nci si nde de kurbanl ik
totem hayvan ol arak temsi l edi l mi ol masi gereki r, psi kanal i zi n verdi gi sinirl i hal
suretl eri ni kabul edersek, bunun mmkn olup ol madigini ve anl aminin ne ol abi l ecegi ni
aralirmamiz gereki r.
Tanrinin kutsal hayvanl a (totem ve kurban edi l en hayvanl a) bi rok i l i ki si ol dugunu
bi l i yoruz:
1. Genel l i kl e bi r hayvan, hatta bazen bi rok hayvan her tanri i i n kutsaldir.
2. Bazi kurbanl arda, zell i kl e kutsal kurbanl arda, "gi zeml i '' kurbanl ardan tanri araciIigiyl a
kutsal l aliiil an hayvanin kendi si tanriya kurban edi l i r (81).
3. Tanriya ogu kez bi r hayvan bi i mi nde saygi gsteri l i r ya da di ger bi r bakimdan,
hayvanl ar totemi zm dnemi nden ok sonra da tanri gi bi saygi grml erdi r.
4. Mi tl erde tanri sik sik bi r hayvan bi i mi ne, ogu kez kendi si ne kutsal ol an hayvanin
bi i mi ne sokul ur; byl ece tanrinin kendi si ni n hayvan ol dugu ve di ni n daha sonraki
evresi nde hayvandan gel di gi varsayini apaik ol ur. Fakat totemi n kendi si ni , babanin
yeri ne gei rmeden baka bi r ey ol madigini da dnrsek, bi rok tartimadan kendi mi zi
kurtariiiz.
yl eyse totemi n, babanin yeri ne i l k geen bi i m ol masi, babanin kendi i nsan bi i mi ni
yeni den kazandigi daha sonraki bi r dnemde, tanrinin babanin di ger bi r bi i mi ol masi
gereki r. Btn di nsel evri mi n kknden byl e yeni bi r rnn, yani babaya zl emi n
ortaya ikmasi, zamanl a babayl a ve bel ki de hayvanl a i l i ki de ol uan bi r degii kl i gi n
sonucunda mmkn ol mu ol abi l i r.
Hayvandan ruhsal bi r sogumanin bal amasini, ayni zamanda hayvanl arin
evci l l eti ri l mesi yl e totemi zmi n bozul maya bal amasini bi r yana biraksak bi l e, bu
degii kli kl eri yi ne de kol ayca ortaya ikarabi l i ri z (82).
Babanin yeni l mesi yl e ortaya ikan durumda, zaman geti kte son derece ogal an bi r baba
zl emi yaratmasi gereken bi r etmen vardi. nk babayi l drmek i i n gl eri ni
bi rl eti rmi ol an ogul l arin her bi ri , baba gi bi ol ma i stegi ni n baskisi al tindaydi, bu
i stekl eri ni babanin yeri ne koydukl ari eyi n paral arini totem l eni nde bi rl eti rmel eri nde
gstermil erdi r. Karde oymaginin her bi r bi reye yaptigi baski sonucunda, bu i stek
doyurul mami ol arak kal milir. Hi ki mseni n babanin tam erki ni el de etmesi ne (hepsi ni n
aradigi ey bu ol dugu hal de) i zi n veri l memi ve hi ki mse de bunu baaramamilir.
Byl ece ogul l ari ci nayete ynel ten, babaya kari duyul an bu aci duygunun zaman
geti ke di nmi ve baba zl emi ni n ogal mi ol masi mmkndr; i erigi ogul l ari babaya
bagiml i kil ma i stegi kadar gl ol an, yeni l gi ye ugrami babanin yasakl arindan kurtul u
demek ol an bi r i deal dogmasi mmkndr.
Boyun bi reyl eri arasindaki eski demokrati k ei tl i k, eki ndeki degii kl i kl eri n i e karimasi
yznden artik srdrlemezdi ; bunun sonucu ol arak da eski baba i deal i ni , stn bi r
bi reye saygi gstererek onu tanri aamasina yksel tme yol uyl a, yeni den canl andirma
egi l i mi uyanmilir. Bi r adamin tanri ol masi, tanrinin l mesi gi bi , bi ze bugn i rki n
grnen bi r dnce kl asi k Anti ki te'ni n dncel eri ne bi l e uymayan bi r dnce degi l di
(83). Fakat boyun kendi atasi saydigi l drl m babanin tanril aliiil masi, toteml e daha
nce yapil an szl emeden daha nemli bi r af di l eme abasiydi.
Bel ki de her yerde baba tanril ardan nce gel en byk ana tanril arin bu evri mdeki yeri ni
gstermem ol anaksiz. Fakat baba-ogul l ar i l iki si ndeki degii kli gi n yal nizca di ne zg
kal madigi kesi n gibi di r, babanin sessi zl igi nden etki l enen i nsan yaaminin diger
cephesi ne, yani topl umsal rgte degi n dogal ol arak geni l eti l mi ti r. Baba-tanri
kurumuyl a babasiz topl um yava yava ata erki l bi r duruma gel mi ti r. Ai l e, daha nceki
i l k srnn yeni den kurul masi ve ayni zamanda babal arin eski hakl arinin byk bi r
bl mnn kendi l eri ne geri veril mesi demekti . Bu durumda, yi ne ai l e bakani babal ar
vardi; fakat karde oymaginin el de etti gi topl umsal baaril ardan vazgei l memi ti ve yeni
ai l e bakanl ariyl a hi bi r sinir tanimayan eski baba arasindaki asil fark, di nsel
gereksi ni mi n, yani babaya kari duyul an doyurul mami zl emi n snmemesi ni sagl ayacak
kadar bykt.
yl eyse boyun tanrisindan nce baba, kurban sahnesi nde gerekte i ki kez, yani bi r
keresi nde tanri ol arak, i ki nci keresi nde de kurbanl ik totem hayvan ol arak grnyor
demekti r. Fakat bu durumu anl amaya al iirken, bunu stnkr bi r benzetme deyi p
gei vermek i steyen, bu ol utaki tari hsel evrel eri unutan yoruml ara kari uyanik
davranmal iyiz. Babanin i ki bi i mde grn, sahneni n bi rbi ri ardina gel en i ki anl amina
denk der. Gerek babaya kari duyul an i ft duygul ar, gerekse ogull arin sevgi
duygul arinin dmanl ik duygul arini yenmesi , burada esnek bi r anl atim bul maktadir.
Bunda babanin yeni lgi ye ugratil masi, drl mesi ogull arin en byk utkusunu gsteren
gere ol maktadir.
Kurbanin hemen her tarafta kazandigi anl am, yapil an kt davraniin anisinin yaamasi
durumunun kendi si nde, yapil an aagil amaya kariIik babanin doyumunu sagl ayacak bi r
ey bul masidir.
Daha sonraki evrel erde hayvan kutsal ligini yi ti ri r, kurbanl a totemi n kutl amasi arasindaki
i l i ki ortadan kal kar; kurban ayi ni yal nizca tanriya bi r armagan sunumu, tanri ugruna bi r
zveri yi si mgel emeye dnr. Bu dnemde tanriya i nsanin stnde o kadar yksek bi r
yer veri l mi tir ki , ancak araci rol oynayan bi r rahi bi n araya gi rmesi yl e kendi si yl e i l i ki ye
gi ri l ebi l i r. Bu sirada topl umsal dzen de ataerki l si stemi devl ete dntren tanri kral l ari
ortaya ikarir. Tahtindan i ndi ri l en ve yeni den yeri ne geen babanin cnn ok hai nce
ol dugunu syl eyebi l i ri z; nk bu al ma, son derece gl bi r yetke bi i mi nde kendi ni
gstermi ti r. Yol a geti ri l en ogull ar bu yeni i l iki yi , eski gnah duygul arindan kurtul mak
i i n kull anmil ardir. O zaman ol uan kurban artik onl arin i i degi l di r. Bu kurbani ancak
tanri i stemekte ve buyurmaktaydi. Tanrinin kendi si i i n kutsal ol an, ama gerekte
kendi si nden baka bi r ey ol mayan hayvani l drmesi ne i l i ki n efsane i te bu evreyl e
i l gi l i dir. Bu ol ay, topl umu ve gnah duygusunu bal atan byk yanl iin ol asi en byk
yadsinmasidir. Bu kurban treni nde i ki nci bi r amaz anl am daha vardir. Daha nce
babanin yeri ne konan tanrinin, i mdi daha yksek bi r tanri kavramina yer vermesi ne razi
ol uu anl atir.
Sahneni n grnndeki al egori k yorum, tanrinin hayvana kari utku kazanmi ol arak
si mgel endi gi ni syl emekl e, pski anali zi n yorumuna ancak kaba bi r bi i mde denk
dmektedi r. (84).
Fakat ataerki l yetkeni n yeni den dogdugu bu dnemde baba karmaigiyl a i l gil i ol an
dmanca i tepi l eri n tmyl e yok edi l digi ne i nanmak yanl i ol ur. Tam tersi ne, baba
yeri ne i ki yeni bi i mi n, yani tanril arin ve kral l arin i l k egemenl i k evrel eri , bi ze di ni n
zyapisal zel l igi ol an i ft tavrin en gl anl atinini aika gstermektedi r.
Frazer byk yapili ol an The Gol den Bough'da, Lati n boyl arinin i l k kral l arinin, tanri rol
oynayan ve bu rol nde zel bayraml arda trenl e kurban edi l en yabancil ar ol dugu sanisini
i l eri srmektedi r. Bi r tanrinin yil l ik kurban edi l i i (kendi kendi ni kurban bundan
farkl idir) Sami di nl eri n nemli bi r ni tel igi olarak grnmektedi r. Dnyanin ei tl i i nsan
yaayan yerl eri nde yapil an i nsan kurbani treni , bu i nsanl arin yaaml arina tanrinin
temsi l ci l eri sifatiyl a son verdi kl eri ni kesi n ol arak gstermektedi r. Bu kurban deti ni n
i zl eri ni daha sonraki zamanl arda, canl i kii yeri ne cansiz bi r eyi n (manken) takl i di ni n
konmasinda bul uruz. Ne yazik ki hayvan kurbanini i ncel edigi m kadar sagIikl i bi r
i ncel emeye gi ri emeyecegi m, teheoanthropi k tanri kurbani, kurbanin en eski bi i ml eri ni
kesi n ol arak aydinl atir. Fakat kesi n kaniniza gre, kurban edi mi ni n nesnesi hep ayni ey
ol mutur, bu ey de bi r tanri ol arak saygi gsteri l en eyi n, yani babanin kendi sidi r.
Hayvan kurbaninin i nsan kurbaniyl a i l i ki si sorunu i mdi kol ayl ikl a zl ebi l i r. Il k
hayvan kurbani zaten i nsan kurbaninin, yani babanin l drl mesi ni n yeri ne gei ri l mi ti
ve babanin yeri ne gei ri l en ey yeni den i nsansal bi i mi ni al inca, yeri ne gei ri l en hayvan
da i nsan kurbani bi i mi ne geti.
Byl ece i l k byk kurban edi mi ni n anisi, btn unutma abal arina karin yok edi l emez
ol dugunu gstermektedi r. Insanl ar bu kurban edi mi ni n nedenl eri nden mmkn ol dugu
kadar kendi l eri ni kurtarmaya abal adikl ari anda o yi ne eski bi i mi ni degitirmeksi zi n bu
kez tanri kurbani ol arak ortaya ikmaktadir. Bu yeni den grn bi rtakim yeni den
yoruml amal arl a mmkn kil an di nsel dnn gei rdi gi evri m aamal arini burada
tmyl e gsterecek degi l i m. Kurbani i nsanl igin i l k tari hi ni n bu byk ol ayina geri
gtrme dncesi nden hi kukusuz ok uzak ol an Robertson Smi th, eski Sami l eri n
tanrinin l mn kutl adikl ari l en trenl eri ni n "efsanevi bi r trajedi ni n anisinin anil masi''
ol dugunu, bu trenl e bi rl i kte yapil an agl amal arin zel l i kl eri ni n kendi l i gi nden sevi ml i
ol mayip zorl ayici bi r ni tel i k gsterdi gi ni , bunun tanrisal bi r fkeden korku ol dugunu bi ze
syl er (85).
Bu yorumun dogrul ugunu kabul edebi l ecek durumdayiz, kurban bayramini kutl ayanl arin
duygul arinda szn etti gi mi z durumun dogrudan dogruya anl atinini grrz.
$i mdi , di nl eri n daha sonraki gel ii mi nde bu i ki temel etmeni n, yani ogul un gnah
duygusuyl a bakal dirma duygusunun asl a kaybol madigini bi r gerek ol arak kabul
edebi l i ri z. Di ni n ortaya koydugu sorunun zmne dogru yapil an her gi ri i m, bi rbi ri ne
karit i ki ruhsal gcn uzl aliiil masi gi ri i mleri , eki n degimel eri ni n, tari hsel ol ayl arin ve
ruhsal i degimel eri n bel ki de hep birden etki si al tinda, yava yava ortadan kal kar.
Ogul un, kendi ni baba-tanrinin yeri ne koyma abasi gi tti ke daha bel i rgi n ol arak
gzkmektedi r. Tarinin ortaya ikmasiyl a ataerki l ai l ede ogul un nemi artar. O zaman
ogul , ana-topragi al tst ederek i l emekte si mgesel anl atinini bul an ensesti l i bi dosuna
yeni bi r anl atim verme cesareti ni gsteri r. Atti s, Adoni s, Tammuz, vb. tanri bi i ml eri
ortaya ikar; bunl ar bereket tanril ari ol dugu kadar ana-tanril arin yakinl ik gstermesi nden
yararl anarak babaya bakal diran ve annel eri yl e ensest yapan gen tanril ardi. Fakat bu
si mgel erl e di ndi ri l meyen gnah duygusu, efsanel erde ana-tanril arin bu gen ikl arina
kisa mr verme, onl ari hadim etme cezasiyl a ya da hayvan bi i mi nde grnen baba-
tanrinin fkesi yl e cezal andirma bi i mi nde kendi ni anl atir.
Adoni s'i , Afrodi t'i n kutsal hayvani ol an erkek domuz l drr; Kibel e'ni n iki ol an Atti s,
hadim edi l di gi i i n l r (86).
Bu tanril arin l m karisinda tutul an yas, yeni den di ri l di kl eri zaman gsteri l en sevi n,
tanriIigi sonsuz ol an baka bi r ogul kl tne de gemi ti r:
Hiri sti yanl ik eski dnyada ortaya iktigi zaman, Mi tra di ni ni n rekabeti yl e karil anili ve
uzun zaman hangi si ni n tanrisinin utku kazanacagi kesi n ol arak bel l i ol mamilir.
Gen Iran tanrisi Mi tra'nin parl ak ehresi gzden kamilir. Mi tra'nin kzl eri
l drdgn gsteren tasariml ardan, Mi tra'nin, babayi yal niz baina kurban ederek
kardel eri ol aya karima gl kl eri nden kurtaran ogl u si mgel edi gi sonucunu
ikarabi l i ri z.
Bu gnah duygusunu di ndi rmeni n baka bi r yol u daha vardi, bunu da Isa yapmilir. Yani
Isa kendi yaamini kurban etmi ve bu yol l a kardel eri ni il k gnahtan kurtarmilir.
Il k gnah grnn kkeni Orpheus i nanl arindadir; bu gr di nsel oyunl arda yaami
ve sonral ari eski Yunan fel sefe okul l arina gemi ti r (87). Bu gre gre, i nsanl ar gen
Di oni sos Zagreus'u l drerek vcudunu paral ayan Ti tanl ardan gel mi ti r ve bu ci nayeti n
agirl igi onl arin stne ykl enmi ti r. Anaxi mander'den kal an bi r yazi, dnyanin bi rl i gi ni
bu i l k ci nayeti n bozdugunu, ondan ikan her eyi n bu ci nayeti n cezasini ekecegi ni syl er
(88). Ni l us'un beti ml edi gi totem kurbanini (Anti ki te'ni n di ger bi rok efsanesi nde, rnegi n
Orpheus'un kendi si ni n l mnde ol dugu gi bi ) aika animsatmakl a bi rl i kte, burada gen
bi r tanrinin l drl mesi gi bi bi r farkl iIikl a karil aiyoruz.
Hiri sti yan efsanel eri nde i nsanin i l k gnahi hi kukusuz tanri-babaya kari
bakal dirmasiydi, eger Isa kendi yaamini kurban etmekl e i nsanl igi bu i l k gnahin
yknden kurtarmisa, bu gnahin asl inda bi r l drme ol dugu sonucu ikaril abi l i r.
Insanda ok deri n kkl eri ol an ayni bi i mde kariIik verme yasasina gre, bi r l drme
ancak baka bi r canin kurban edi l mesi yl e denebi l i r; kendi kendi ni kurban etmek, bi r kan
gnahina i aret eder (89). Eger bi r ki mseni n canini kurban etmesi , tanriyl a, yani babayl a
bi r uzl amayi sagIiyorsa, o takdi rde, tvbe edi l mesi gereken ci nayet ancak babanin
l drl mesi ol abi l i r.
Byl ece Hiri sti yanl ik kural inda i nsanlik en aik bi i mde i l k zamanl arda i l enen gnahini
kabul edi yor; nk i mdi ogul un kurban ol arak l mnde en eksi ksi z temi zl eni i ni
bul mutur. Bu kural da, babayl a uzl ama ok daha baariIi; nk bu kurbanl a bi rl i kte,
i nsanl igin babaya kari bakal dirmasina neden ol an kadinda da tmyl e vazgeme
vardir. Fakat o zaman da karit duygul arin psi kol oji k zorunl ul ugu kendi hakkini i sti yor,
babaya mmkn ol an en byk tvbeyi etti ren edi mi n kendi si nde ayni zamanda ogul da
babanin al eyhi ne besl edigi i stekl eri n hedefi ni el de etmi ol uyor. Kendi si de babasinin
yaninda ya da babasinin yeri ne bi r tanri ol uyor. Ogul un di ni babanin di ni ni i zl i yor. Bu
yeri ni al manin bi r gstergesi ol arak eski totem l eni yeni den komnyon bi i mi nde
canl aniyor, kardel er bi rli gi artik babanin degi l , ogul un eti ni ve kanini yi yorl ar; bunu
yapmakl a kardel er ogul l a kendi l eri ni zdel eti ri yor ve onunl a kendi l eri ni
kutsal l aliiiyorl ar. Byl ece ei tl i dneml erde totem l eni yl e hayvan kurbaninin,
theoanthropi k i nsan kurbaninin ve Hiri sti yan enchari sti ni n ayni eyl er ol dukl arini
gryoruz ve btn bu ayi nl erde i nsanl ara o kadar baski yapan ve fakat ayni zamanda o
kadar da gururl andiran ci nayeti n sonul arini seebi l i yoruz. Bununl a bi rl i kte, Hiri sti yan
komnyonu temel i nde babanin yeni den bir kez daha ortadan kal diiiIii, gnahinin
temi zl enmesi gereken ci nayeti n bi r yi nel enmesi di r. "Hi kuku duyul amaz ki Hiri sti yan
komnyonu Hiri sti yanl iktan ok daha eski ol an sacrament'i kendi i i nde eri tmi ti r" di yen
Frazer'i n bu sznde ne kadar hakl i ol dugunu gryoruz. (90)
7
Il k babanin kardel er bi rli gi tarafindan ortadan kal diiiIii gi bi bi r ol ayin i nsanl ik tari hi nde
si l i nmez i zl er birakmi ol masinin, kendi ni hi ol mazsa animsanacak bi rok yeri ne
gei rme bi i mi yl e sik sik gstermesi gereki r. (91) Bu i zl eri , bul unmasi pek g ol mayan
mi tol oji de gstermek hevesi nden sakiniyorum, yal nizca S.Rei nach'in Orpheus'un l m
zeri ne yaptigi esi nl eyi ci i ncel emedeki bi r kaydi i zl eyerek baka bi r al ana gei yorum (92).
Deri n ayriIikl arina karin Robertson Smi th'i n kefetti gi totem l eni ne Grek sanat
tari hi nde gze arpacak kadar yakin bi r durum vardir. Bu, en eski Grek trajedi si ni n
durumudur: Ayni adi taiyan, ayni gi ysi l eri gi ymi ki msel erden kurul u bi r topl ul uk bi r
tek fi grn evresi ni sarar ve onun szl eri ne ve davranil arina bagiml i ol ur; bu, koroyl a
kahramanin asl inda tek ol an temsi l ci si ni si mgel er. Daha sonra gel i erek oyundaki
karicil ari temsi l etmek i i n, i ki nci ve nc bi r aktr daha ortaya ikmi, fakat gerek
kahramanin zyapisi, gerekse bu kahramanin koroyl a i l i ki si degimemi ti r. Trajedi ni n
kahramani aci eki yordu; bu hl bugn trajedi ni n ana i eri gi di r. Bu kahraman kendi
stne, aikl amasi her zaman kol ay ol mayan "traji k bi r gnah" al iyordu. Gnah hemen
her zaman tanrisal ya da i nsansal bi r yetkeye kari bakal dirmaktan i baretti , koro
kahramana sempati yl e katiIiyor, onu tehdi t etmeye ya da uyarmaya al iiyor ve en
sonunda onun yapmaya kal kiligi edi mi n hak etti gi cezaya gel i nce kahramanin sonu i i n
yas tutuyordu.
Fakat trajedi ni n kahramani ni i n aci eki yordu, onun "traji k gnahi"nin anl ami neydi ?
Tartimayi kisa bi r yanitl a kesecegi z. Kahraman aci eki yordu; nk o i l k babaydi, o i l k
trajedi ni n kahramaniydi, (bu trajedi ni n oyunda yi nel enmesi bel i rl i bi r evri me denk
der), traji k gnahsa koroyu gnahtan kurtarmak i i n kendi stne al digi gnahti.
Sahnede grdgmz grnm, tari hsel sahneni n i stenerek bozul mu bi r bi i mi ydi , hatta
i ncel mi bi r i ki yzl l gn sonucu ol dugunu bi l e syl eyebi l i ri z. Gerekte i l k durumunda,
kahramanin acil arina neden ol anl ar koro yel eri ni n kendi l eri ydi ; oysa onl ar burada
kahramana kari ol an sempatil eri ni ve yazikl anmal arini gstererek dvnmektedi rl er,
kahramansa gnahinin acisini kendi si eker. Kahramanin stne atil an ci nayet, yani
byk bi r yetkeye kari sal diii ve bakal dirma, gemi te koro yel eri ne, yani kardel er
bi rl i gi ne baski yapan sal diii ve bakal dirmanin kendi si ydi . Bu yol l a trajik kahraman,
kendi i stenci ne karin, koronun kurtaricisi durumuna geti ri l mektedi r.
Grek trajedi si ni n oynaniinda kutsal kei Di oni sos'un acil arini, onun yaninda bul unan ve
kendi l eri ni onunl a zdel eti ren di ger keil eri n yasl arini animsarsak, hemen hemen
snm ol an dramin orta zamanl arda ni i n Isa tutkusunda yeni den canl andigini kol ayca
anl ariz.
Buraya kadar ok kisa bi r bi i mde yaptiginiz bu i ncel emeyi bi ti ri rken, di n, ahl k, topl um
ve sanatin bal angil arinin Oi di pus karmaiginda bi rl eti kl eri sonucunun iktigini
syl emek i sterdi m. Bu dnce, psi kanal i zi n vardigi sonul ara, yani bugnk bi l gi mi zi n
bi ze bi l di rebi l di gi ne gre, btn nevrozl arin eki rdegi ni n Oi di pus karmaigi ol dugu
sonucuna tmyl e uygundur. Budunl ar psi kol oji si ni n bu sorunl arinin da, rnegi n
babayl a ol an i l i ki gi bi , tek bi r ki i l eti ri l mi rnekl e zml enmesi ne ok aiyorum.
Bel ki de bunda baka bi r psi kol oji k sorun vardir. Cokul arin i ftel i l i gi ni gerek anl aminda
ok kez gsterme firsatini bul mutuk, yani neml i eki nsel ol uuml arin kknde ayni
nesneye kari ak ve ki ni n bi rl i ktel igi nden sz etmi ti k.
Bu i ftel i l igi n kkeni zeri ne hi bi r ey bi l mi yoruz. Onu yal nizca coku yaaminizin
temel ol ayl arindan bi ri ol arak kabul edebi l i riz. Fakat bana, di ger bi r ol anagin da stnde
dnl meye deger gi bi grnyor:
Kkensel ol arak coku yaaminiza yabanci ol an bu duygu i ftl igi ni i nsanl ik baba
karmaigindan (93) kazanmilir. Bi reyl erin zeri nde yapil an bugnk psi kanal i z
i ncel emel eri bunun en gl anl atinini gsteri r (94).
Szl eri me son vermeden nce btn bu rnekl erden el de etti gi mi z sonul arin bi rbi ri ne
uymasi ve hepsi ni n tek bi r nokta evresi nde bul umasi, varsayiml arinizin kesi n
ol mayiina ve sonul arinizin karil aligi gl kl ere kari bi zi krl eti rmemel i di r.
Okurl arin da herhal de farkina varmi ol dugu bu gl kl eri n i ki si ni gsterecegi m.
Bi ri nci si , her eyi topl ul uga i l i ki n ruh varsayini zeri ne kurdugumuz, topl ul uga i li ki n
bu ruhtaki psi i k srel eri n bi reyi n ruhunda ol dugu gi bi gerekl eti gi ni kabul etmekte
ol dugumuz herhalde ki mseni n gznden kamamilir. stel i k bi r ol ayin gnah
duygusunu bi nl erce yil arta kal mi ol arak, bu ol aydan hi haberi ol mayan kuakl arda bi l e
i zl er biraktigini da kabul etmekteyi z. Babal arinin kt davranil ariyl a karil aan ogul l arin
arasinda ikabi l ecek zc ol ayl ari, babayi ortadan kal dirma yol uyl a bu davranitan
kurtul an ogul l arin kuagina kadar uzatmaktayiz. Bunl ar gerekten agir i ti razl ar gi bi
duruyor ve buna benzer varsayiml ardan sakinacak baka bi r aikl ama yegl enebi l i r gi bi
grnyor.
Fakat daha fazl a dnrsek, bi zi m kendi mi zi n, byl e bi r creti n btn soruml ul ugunu
taimak zorunda ol madiginizi grrz. Topl ul uga i l i ki n bi r ruhu kabul etmeden ya da
bi reyl eri n ortadan kal kmasinin sonucu ol arak ruhsal edi ml eri n kesi nti l eri ni di kkate
al mamamizi mmkn kil an bi r srekl i l i gi insanl igin coku yaaminda kabul etmeden,
topl umsal psi kol oji asl a mmkn ol amaz. Eger bi r kuagin ruhsal srel eri ondan sonra
gel en kuakta srmeseydi , eger her kuak yaama kari tavrini yeni den dzenl eseydi , bu
al anda hi bi r i l erl eme ve hi bi r gel i me ol amazdi. O zaman i ki yeni soruyl a
karil aiyoruz: Kuakl arin bi rbi ri ardinca gel i i nde bu ruhsal srekl i l i ge ne dereceye
kadar nem veri l ebi l i r ve bi r kuak kendi ruhsal duruml arini gel ecek kuaga gei rmek
i i n ne gi bi yntem ve aral ar kul l anir?
Bu sorunl arin yeterl i derecede aikl andigini, bi r kuaktan di ger kuaga dogrudan
dogruya gemeni n ve gel enegi n bunu aikl ayabi l digi ni savl amiyorum. Topl umsal
psi kol oji genel l i kl e sonraki kuakl arin ruhsal yaamindaki zorunl u srekl i l i gi n nasil
ortaya iktigi sorunuyl a pek az i l gi l i di r. Etki l i ol abi l mesi i i n herhal de yi ne bi reysel
yaamda bazi nedenl eri n varl igi i i n zorunlu ol an ruhsal egi l i ml eri n kal iliml a gemesi
ol ayiyl a bu aikl ama kismen yapiIiyor gi bi di r. $ai ri n "atal arindan sana kal ana kendi n
sahi p ol maya al i" sznn anl ami bu ol sa gerekti r. Eger arkal arinda i z ol arak hi bi r ey
lirakmayacak kadar tutukl u kal mi ruhsal i tepi l eri n var ol dugunu kabul etseydi k, sorun
daha da gl eecekti . Fakat bu yoktur. En byk tutukl uk bi l e bi i m degiti rmi vekil l ere
ve bunl ardan dogan tepkil ere yer veri r. Fakat bu noktada, hi bi r kuagin en neml i ruhsal
srel eri ni kendi nden sonra gel en kuaktan asl a gi zl eyemedi gi ni kabul edebi l i ri z. nk
psi kanal i z bi ze, herkesi n bi l i ndii ruhsal etki nl i kl eri nde bakal arinin tepki l eri ni
yoruml amamasini mmkn kil an bi r araca sahi p ol dugunu, yani di ger ki i ni n kendi
duygul arini anl atirken grnrde gsterdi gi bozul mal ari dogrul tan bi r araci ol dugunu
gretmi ti r. Sonraki kuakl arin, kkensel ol arak baba i l i ki si ni n kal ili ol an btn detl eri ,
trenl eri ve yasal ari bi l i ndii anl ama yntemi yl e kal it ol arak al mayi baarmi ol masi
ol asidir.
zml emel i dn yntemi ni n bi zzat kendi si ni n ortaya atacagi di ger bi r i ti raz daha
vardir.
Ahl kin i l k kurall arini ve i l kel topl umun ahl ksal sinirl amal arini, i l eyenl eri ne bi r ci nayet
duygusu vermi ol an bi r ol aya kari tepki l er ol arak yoruml amilik.
Ol ayi gerekl etirenl er bu ol aydan etki l enmi , bi r daha yi nel enmemesi ne ve
yi nel enmesi ni n bi r kazan sagl amayacagina karar vermi tir. Bu yaratici gnah duygusu
bi zi m aramizda snmemi ti r. Onun topl umsal ni teli kte ol mayan sonul arini, kendi l eri i i n
bi rtakim yeni ahl k kural l ari yaratan, yaptikl ari yanl i davranil ardan tvbe ni tel i gi nde
ya da yapmal ari ol asi yanl i davranil ardan sakinma ni tel i gi nde bi rtakim yeni kainma
kural l ari yaratan nevrozl ul ar da bul uyoruz (95).
Fakat bu gi bi tepki l ere neden ol an ol ayl ar i in nevrozl ari i ncel edi gi mi zde, d kiiikl igina
ugrariz. nk ol ayl ar bul muyoruz, yal nizca ktl k i steyen ama o ktl g i l emekten
al ikonan bi rtakim i tepi l er ve duygul ar bul uyoruz.
Nevrozl unun gnah duygusunun temel i gerek ol ayl ar degi l , yal nizca bi rtakim ruhsal
gerekl i kl erdi r. Ruhsal bi r gerekl i gi gncel bi r gerekli gi n stne koymak, normal
adamin gerekl i kl ere verdi gi tepkil eri ayni ci ddi l i kl e dncel ere de vermek,
nevrozl ul ara zg bi r eydi r.
Il kel adam i i n de durum ayni ol amaz miydi? Il kel l eri n narsi si zml eri ni n kismi bi r
grnm ol arak ruhsal duruml arina ol aganst deger verdi gi ni savl ayabi l i ri z (96). Buna
gre, babaya kari siradan dmanl ik i tepi l eri ve babayi l drmek ve yemek gi bi
fantezi l i bi r i stek, totemi zml e tabuyu yaratan ahl ksal tepki yi ortaya ikarmaya yeterl i ydi .
yl eyse, pek hakl i ol arak gururunu duydugumuz eki nsel varl iginizin bal angil arini,
btn duygul arinizi yaral ayan korkun bi r ci nayete geri gtrme zorunl ul ugundan
kendi mi zi kurtariyoruz. Bu sayede bu bal angil a i mdi ki zamani bi rl eti ren nedensel
bagIiIik kopmami ol ur, nk ruhsal gerekl i k btn bu sonul arin nedeni ol arak
dnl ecek kadar nem kazanmi ol ur. Baba srsnden karde oymagina kadar
topl umun bi i mi nde gerekten bi r degii kl igi n ol dugu kabul edi l ebi l i r. Bu gl bi r
savdir; fakat kesi n degi l di r. Bu degii kl i k daha hafi f bi l e ol saydi, yi ne de ahl kin
ol umasina neden ol abi l i rdi . Il k babanin baskisi duyumsandika, ona kari duyul an
dmanca duygul ar yaayacak, baka bi r firsat gel i nceye kadar bu duygul ardan
pi manl ik duyul mayacakti. Iki nci i ti raz, yani tabul arin, kurban kural l arinin hep babaya
kari besl enen karit duygul ardan ikaril masina kesi n ol arak i nanil masina ve bunun
gerek ol arak kabul edi l mesi ne ynel til ecek i ti raz i se pek yeri nde degi l di r.
Zorl anma nevrozl ul arinin trenl eri ve yasakl amal ari de bi ze bu ni tel i gi gsterdi gi hal de,
bunl ar yal nizca ruhsal bi r gerekli ge, edi me degi l ni yete dayanirl ar. Yal nizca maddi
degerl erl e dol u ol an kendi gerek dnyamizin yal nizca dncede kal an ve i stekl anan
eyl ere kari duydugu kmsemeyi, ancak i zengi nl i kl erl e dol u ol an i l keli n ve
nevrozl unun dnyasina sokmaktan sakinmal iyiz.
Burada gerekte pek kol ay ol mayan bi r kararl a karil amaktayiz. Fakat nce, bakal arina
temel grnen farkin, bi zi m dncemi zde konunun en neml i bl mne degi nmedi gi ni
kabul etmekl e i e bal amal iyiz. Eger i stekl er ve i tepi l er i l kel adam i i n tam bi r ol ay
degeri ne sahi pse, bi ze den ey, byl e bi r dnceyi kendi l l eri mi ze gre dzel tmek
degi l , onu anl amaya al imaktir.
Fakat o zaman da bu i ti raza yol aan nevroz prototi pi ni daha yakindan i ncel emel i yi z.
Bugn fazl a ahl kl iIigin baskisi al tinda bul unan obsessi on nevrozl ul arinin kendi l eri ni
yal nizca hevesl eri n ruhsal gerekli gi ne kari savundukl ari, kendi l eri ni yal nizca
duyumsadikl ari i tepi l er i i n cezal andirdikl ari dogru degi l di r. Ii n i i nde tari hsel bir
gerekl i k parasi da vardir; bu ki i l eri n ocukl ukl arinda yal nizca kt i tepi l eri vardi ve
ocukl uk gl eri el veri l i ol dugu oranda bunl ari ba edi me yerl eti rmi l erdi r. Bu aiii i yi
i nsanl arin hepsi ni n ocukl ugunda bi r ktl k dnemi , sonraki geregi nden fazl a
ahl kl iIigin ncesi ol an bi r ters evre vardi. yl eyse, eger nevrozl ul arda, yapisindan hi
kuku duyul mayan ruhsal gerekl i gi n kkensel ol arak asil gerekl i kl e bi r oldugunu,
btn kanitl ara gre i l kell eri n gerekte yapmayi i stedi kl eri her eyi yaptikl arini kabul
edersek, il kel i nsanl arl a nevrozl ul ar arasindaki benzerl i k ok daha temel l i ol arak
gsteri l mi ol ur.
Fakat i l kel i nsanl ar konusundaki yarginiz, nevrozl ul arl a ol an benzerli gi n fazl a etki si
al tinda kal mamal i. Aradaki ayriIikl ar da hesaba katil mal idir. Hi kukusuz dnmeyl e
yapma arasindaki keski n ayrim, ne vahi l erde ne de nevrozl ul arda vardir. Fakat nevrozl u
her eyi n stnde edi ml eri ni yasakl ami ki msedir; dnme onda edi mi n tam bi r
veki l i di r. Il kel i nsansa yasakl amal ar al tinda degi l di r, dnce onda dogrudan dogruya
eyl eme geer; eyl em ona gre daha ok deta dnceni n bi r veki l i di r ve bundan dol ayi
verdi gi mi z yarginin sal t kesi nl i gi ne kefi l ol mamakl a bi rl i kte, tartiliginiz konuda pekl
unu kabul edebi l ecegi mi zi sanmaktayim: "Bal angita eyl em vardi."