1

ekil 5.2
RNEK 5.1
ekil 5.2(a)da grld gibi omik ykl bir yarm dalga dorultucu 20 Oluk bir yk
beslemekte ve kaynak gerilimi 240 V RMS, 60 Hz dir. Aadakileri bulunuz:
(a) tepe yk gerilimi
(b) tepe yk akm
(c) ortalama yk gerilimi
(d) ortalama yk akm
(e) RMS yk akm
(f) ykn gc
ZM
a) Tepe yk gerilimi = V V
m RMS
= = = 1414 1414 240 339 4 , ( , )( ) , V
b) Tepe yk akm =
V
R
m
= =
339 4
20
16 97
,
, A
c) Ortalama yk gerilimi =
V
m
t t
= =
339 4
108
,
V
d) Ortalama yk akm =
I
m
t t
= =
16 97
5 4
,
, A
e) RMS yk akm =
I
m
2
16 97
2
8 48 = =
,
, A
f) Ykn gc = ( ) , ( ) I R
RMS
2 2
8 48 20 1440 = = W
2

ekil 5.3
RNEK 5.2
ekil 5.3 deki yk geriliminin ve akmnn ortalama deerlerini bulunuz; V
s
=120 V
RMS, 60 Hz ; R = 20 O ; L = 0,0531 H.
ZM
5.13-5.15 eitliklerinin irdeleme ile zm, akmn sfr olduu zaman verir:
rad
4 20
) 0531 , 0 )( 120 (
tan
1
t t
u =
(

=


O = + = 28 , 28 ] ) 20 ( ) 20 [(
5 . 0 2 2
Z
1 tan = = u et
(

+
|
.
|

\
|

(

=
et e
t
e
/
5 . 0
707 , 0
4
sin
28 , 28
) 2 )( 120 (
t
e t i
i=0 da et iin irdelemeli zm sonucu, et=3,9407 rad olarak bulunur.
Yk gerilimi 0<et<3,9407 iin kaynak gerilimi ile ayndr ve dalgann kalan ksmnda
sfrdr. v
L
nin ortalama deeri, deiken yerine a deikeni konularak integral ile
belirlenir:
84 , 45 sin ) 414 , 1 )( 120 (
2
1
9407 , 3
0
= =
}
u u
t
d V
L
V
Ortalama yk akm, ortalama yk gerilimi ve direnten bulunabilir.
I
V
R
L
= = =
45 84
20
2 29
,
, A
f x ( ) = 0 eitliinin Newton metodu ile saysal zmnde
x x f x f x
n n n n +
=
1
( ) / ' ( ) n = 0,1,2,
yeterli doruluk alnncaya kadar irdeleme ilemine devam edilir.
rnek 5.2ye gre burada, t x e =
( )
x
e x x f

+ = 707 , 0 4 / sin ) ( t ( )
x
e x x f

= 707 , 0 4 / cos ) ( ' t
3

ekil 5.4
RNEK 5.3
ekil 5.4deki devre deerleri, V
S
= 120 V RMS, 60 Hz ve R=20 O dir. Yk indktans
byktr. Aadakileri bulunuz:
(a) ortalama yk gerilimi
(b) ortalama yk akm
(c) yk gc
ZM
a) V
L
= =
( )( , ) 120 1414
54
t
V
b) I
V
R
L
L
= = =
54
20
2 7 , A
c) P I R
L
= = =
2 2
2 7 20 145 8 ( , ) ( ) , W
Yk indktansnn byk deerinden dolay, akm hemen hemen sabittir.
4

ekil 5.5 (a) (b)
RNEK 5.4
ekil 5.5(a)da grlen omik ykl, tam dalga bir dorultucu, 20 Oluk bir yke ve 240
V RMS, 60 Hz lik kaynak gerilimine sahiptir. Aadakileri bulunuz:
a) Tepe yk gerilimi
b) Tepe yk akm
c) Ortalama yk gerilimi
d) Ortalama yk akm
e) RMS yk akm
f) Ykn gc
ZM
a) Tepe yk gerilimi, V V
m RMS
= = = 1414 1414 240 339 4 , ( , )( ) , V
b) Tepe yk akm=
V
R
m
= =
339 4
20
16 97
,
, A
c) Ortalama yk gerilimi =
2 2
339 4 216
t t
|
\

|
.
| =
|
\

|
.
| = V
m
, V
d) Ortalama yk akm =
2 2
16 97 10 8
t t
|
\

|
.
| =
|
\

|
.
| = I
m
, , A
e) RMS yk akm =
I
m
( )
,
( )
. .
2
16 97
2
12
0 5 0 5
= = A
f) Ykn gc=( ) ( ) ( , ) ( ) I R
RMS
2 2
12 0 20 2880 = = W
5

ekil 5.6 ekil 5.7

RNEK 5.5
ekil 5.6 daki gibi, indktif ykl tam dalga bir dorultucuda, ykn omik ksm 20 Oa
eit ve kaynak gerilimi 240 V RMS, 60 Hz. dir. Aadakileri bulunuz:
a) Tepe yk gerilimi
b) Ortalama yk gerilimi
c) Tepe yk akm
d) Ortalama yk akm
e) RMS yk akm
f) Ykn gc
g) Her diyotun ortalama akm
ZM
a) Tepe yk gerilimi=V V
m RMS
= = = 1414 1414 240 339 4 , ( , )( ) , V
b) Ortalama yk gerilimi=
2 2
339 216
t t
|
\

|
.
| =
|
\

|
.
| = V
m
,4 V
c) Tepe yk akm =
V
R
ort
= =
216
20
10 80
,0
, A
d) Ortalama yk akm = Tepe yk akm = 10,80 A
e) RMS yk akm = Ortalama yk akm = 10,80 A
f) Ykn gc = ( ) ( ) ( . ) ( ) I R
RMS
2 2
1080 20 2334 = = W
g) Her diyotun ortalama akm =
1
2
10 8
2
5 4 I
ort
= =
,
, A
(g) deki arpan, kpr dorultucudaki diyotlarn her alternatif yarm dalgada
iletimde olmalarnn sonucudur.
6
ekil 5.8
RNEK 5.6
ekil 5.8(a)da gsterildii gibi omik ykl yarm dalga faz kontrollu dorultucu, 20
Oluk yk ve 240 V RMS kaynak gerilimi, 60 Hze sahiptir. Devre o=40 ile
almaktadr. Aadakileri bulunuz:
a) Tepe yk gerilimi
b) Tepe yk akm
c) Ortalama yk gerilimi
d) Ortalama yk akm
e) RMS yk akm
f) Ykn gc
ZM
a) Tepe yk gerilimi = V V
m RMS
= = = 1414 1414 240 339 4 , ( , )( ) , V
b) Tepe yk akm = I
V
R
m
m
= = =
339 4
20
16 97
,
, A
c) Ortalama yk gerilimi =
V
m
2
1
339 4
2
1 40 95 4
t
o
t
|
\

|
.
| + =
|
\

|
.
| + = ( cos )
,
( cos ) , V
d) Ortalama yk akm = A 77 , 4 ) 40 cos 1 (
2
97 , 16
) cos 1 (
2
= +
|
.
|

\
|
= + |
.
|

\
|
t
o
t
m
I

e) A 20 , 8
2
80 sin
180
40
1
2
96 , 16
2
2 sin
1
2
5 , 0 5 , 0
=
(

|
.
|

\
|
+ |
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
(

|
.
|

\
|
+ |
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
t t
o
t
o
m
RMS
I
I
f) Ykn gc = ( ) ( ) ( , ) ( ) I R
RMS
2 2
8 20 20 1345 = = W
7

ekil 5.9 ekil 5.10
RNEK 5.7
ekil 5.9 da gsterildii gibi, omik ykl, yarm dalga faz kontrollu dorultucunun yk
20 O ve kaynak gerilimi 240 V RMS, 60 Hzdir. Devre o=40 ile almaktadr.
Aadakileri bulunuz:
a) Tepe yk gerilimi
b) Tepe yk akm
c) Ortalama yk gerilimi
d) Ortalama yk akm
e) RMS yk akm
f) Ykn gc
ZM
a) Tepe yk gerilimi =V V
m RMS
= = = 1414 1414 240 339 4 , ( , )( ) , V
b) Tepe yk akm =
V
R
m
= =
339 4
20
16 97
,
, A
c) Ortalama yk gerilimi = V 8 , 190 ) 40 cos 1 (
4 , 339
) cos 1 ( = +
|
.
|

\
|
= + |
.
|

\
|
t
o
t
m
V

d) Ortalama yk akm =
I
m
t
o
t
|
\

|
.
| + =
|
\

|
.
| + = ( cos )
,
( cos ) , 1
16 97
1 40 9 54A
e) A 60 , 11
2
80 sin
180
40
1
) 2 (
97 . 16
2
2 sin
1
) 2 (
5 , 0
5 , 0
5 , 0
5 , 0
=
(

|
.
|

\
|
+
|
.
|

\
|

=
(

|
.
|

\
|
+
|
.
|

\
|

=
t t
o
t
o
m
RMS
I
I
f) Ykn gc = ( ) ( ) ( , ) ( ) I R
RMS
2 2
1160 20 2699 = = W
8

ekil 5.11 ekil 5.12
RNEK 5.8
ekil 5.11 de gsterildii gibi indktif ykl tam dalga, faz kontrollu dorultucuda
ykn omik ksm 20 Oa eit ve kaynak gerilimi 240 V RMS, 60Hzdir. Faz kontrol
as 40 dir. Aadakileri bulunuz:
a) Tepe yk gerilimi
b) Ortalama yk gerilimi
c) Ortalama yk akm
d) Tepe yk akm
e) RMS yk akm
f) Ykn gc
g) Her bir SCR deki ortalama akm
ZM
a) Tepe yk gerilimi = V V
m RMS
= = = 1414 1414 240 339 4 , ( , )( ) , V
b) Ortalama yk gerilimi =
2 2
339 4 40 165 5
t
o
t
|
\

|
.
| =
|
\

|
.
| = V
m
cos ( , )cos ) , V
c) Ortalama yk akm =
V
R
ort
= =
165 5
20
8 28
,
, A
d) Tepe yk akm = Ortalama akm = 8,28 A
e) RMS yk akm = Ortalama akm = 8,28 A
f) Ykn gc = ( ) ( ) ( , ) ( ) I R
RMS
2 2
8 28 20 1370 = = W
g) Her bir SCR deki ortalama akm =
1
2
8 28
2
414 I
ort
= =
,
, A
(g) deki arpan kpr bal SCRlerin her alternatif yarm dalgada iletimde
olmasndan kaynaklanmaktadr.
9

ekil 5.13 ekil 5.14
RNEK 5.9
FWDli, tam dalga, faz kontrollu dorultucu, ekil 5.13de gsterilen bir indktif yk
beslemektedir. Ykn omik ksm 20 Oa eittir. Kaynak gerilimi 240 RMS, 60Hz ve
o= 40 dir. Aadakileri bulunuz:
a) Tepe yk gerilimi
b) Ortalama yk gerilimi
c) Ortalama yk akm
d) Tepe yk akm
e) RMS yk akm
f) Ykn gc
g) Her bir SCR deki ortalama akm
h) FWD ortalama akm
ZM
a) Tepe yk gerilimi = V V
m RMS
= = = 1414 1414 240 339 4 , ( , )( ) , V
b) Ortalama yk gerilimi = V 8 , 190 ) 40 cos 1 (
4 , 339
) cos 1 ( = +
|
.
|

\
|
= + |
.
|

\
|
t
o
t
m
V

c) Ortalama yk akm =
V
R
ort
= 9 54 , A
d) Tepe yk akm = Ortalama yk akm = 9,54 A
e) RMS yk akm = Ortalama yk akm = 9,54 A
f) Ykn gc = ( ) ( ) ( , ) ( ) I R
RMS
2 2
9 54 20 1820 = = W
g) Her bir SCR deki ortalama akm = I
SCR
ort
140
360
9 54 3 71
|
\

|
.
| = ( , ) , A
h) FWD ortalama akm = I
D
ort
=
|
\

|
.
| =
( , )( )
,
9 54 40
180
212A
10

ekil 5.16

ekil 5.17

ekil 5.18
RNEK 5.10
ekil 5.16 daki devrede, baz deerler verilmitir. Dier deerler, onn 30 ile 150
arasnda ayarlanabilir olmas ve gvenilir bir iletim iin SCRye yeterli akm
salanmas artlarn salayacak ekilde belirlenecektir. Gsterilen zener diyot ideal
olarak modellenebilir; ters yndeki iletimde gerilimi 20 V tur. Gvenilir bir iletim iin,
SCR ye 3 s iin 0,1 A den byk kap akmnn uygulanmas gerekir.
V
S
= 120 V RMS, 60 Hz R
K
= 50 O R
Z
= 4 kO
SCR kap modeli: E
GK
= 1,2 V R
GK
= 15 O
letimdeki 2N6028 iin PUT modeli: E
S
=1,0 V R
S
= 0,5 O
Aadakileri bulunuz.
(a) R
1
ve R
2
deerleri
(b) Yeterli kap akm salayabilecek C deeri
(c) o deerleri iin R deerlerinin aral
11
ZM
(a) R
1
ve R
2
deerleri iin ok geni bir deerler aral kullanlabilir. Mantkl bir
seim, bunlarn eit yaplmasdr ve ekil 5.15 deki R
G
nin byle bir deeri 100 O dur.
Bu, performansn belirlendii bilgi-sayfas deerinin orta yoludur. Bu, iletimden nce
kk tepe anot akmn veren byk deer ve kap-kaynak gerilimi, V
S
ye gre tepe
kapasitr geriliminde kk bir kaymann (offset) sonucu kk bir deer arasnda
karar vermektir. ayet bu seimler yaplrsa, R
1
=R
2
=200 kO.
(b) Cyi belirlemek iin devre modeli, PUT iletim modeli ile beraber, ekil 5.19 da
gsterilen SCR kap-katot iletim modelidir.

v
C
nin balang deeri, R
1
ve R
2
nin gerilim blme ilemi ile 10 V olur. ekil 5.19un
bir Thevenin edeeri (ekil 5.20 de gsterilen) analiz iin kullanlr:

i e e
C
t t
=

+
|
\

|
.
| =

10 0 9 0 923
1154 0 5
0 679
, ,
, ,
,
/ / t t

t = + ( , , ) 1154 0 5 C
Kapasitr akm, ileri devre analizi ile bulunabilir:
v i e
GK C
t
= + = +

0 923 1154 0 923 7 837 , , , ,
/ t

i
v
R
e
R
GK
K
t
= = +

0 018 0157 , ,
/ t

i i i e
G C R
t
= = +

0 018 0 522 , ,
/t

t = 3 s de, i
G
nin 0,10 A olmas gerekir. Yukardaki eitliin zm ile t nin deeri
bulunur:
C s 04 , 12 02 , 2 = = t
168 , 0 = C F
(c) Bu hesaplama iin, zener diyotun ularndaki 20 V dan az olan balang gerilimi
ihmal edilir. zellikle onn kk deerleri iin, bunun diren deerinde etkisi azdr.
o = 30

iin, kapasitrn 1,39 ms iinde, 10 V dan 20 V kaynak gerilimine yklenmesi

gerekir:
) 1 ( 20 10
/t t
e

=
00 , 2 = t ms ( 168 , 0 = C F ve 94 , 11 = R kO ile)
o =150

iin, kapasitrn 6,94 ms de yklenmesi gerekir ve buna karlk gelen diren

deeri 59,65 Odur.
12

ekil 5.21 ekil 5.22
RNEK 5.11
Bir faz kontrollu dorultucudan bir rezistif yk beslenmektedir. Bir drc
transformotor 480 V RMS, 60 Hz kayna dorultucuya balamaktadr. Ykteki
sekonder tepe geriliminin 100 V olmas gerekmektedir. Yk direnci 10 O dur. Faz
kontrol asnn deeri 45dir.
(a) Sekonder sargsna balanan bir kpr dorultucu iin, primer ve sekonder g
faktrlerini bulunuz.
(b) Orta ulu bir transformotor durumu iin, transformotorun primer ve sekonder
sarglarnn volt-amper orann bulunuz.
(c) Sekonder g faktrn bulunuz.
ZM
(a) 5.52 eitliinden, g faktr elde edilebilir:
9535 , 0
2
90 sin
180
45
1
5 , 0
=
|
.
|

\
|
+

=
t
faktr G
(b) Her sekonder akm 5.33 eitliinden elde edilen bir RMS deere sahiptir:
10
10
100
= =
m
I A
767 , 4
2
90 sin
180
45
1
2
10
5 , 0
=
|
.
|

\
|
+

|
.
|

\
|
=
t
RMS
I A
Sekonder sarglar iin 5.55 eitlii kullanlarak,
674 ) 767 , 4 (
414 , 1
100
) 2 (
2
= |
.
|

\
|
= S VA
5.37 eitlii kullanlarak, primer sarg akmnn RMS deeri bulunur. Primerdeki I
m
nin
deerinin dnm oran ile ayarlanmas gerekir:
473 , 1
) 414 , 1 )( 480 (
100
) 10 ( =
(

=
m
I A
993 , 0 ) 9535 , 0 (
414 , 1
473 , 1
= |
.
|

\
|
=
RMS
I A
477 ) 993 , 0 )( 480 (
1
= = S VA
(c) Sekonder g faktr 5.57 eitliinden bulunur:
674 , 0
2
2
90 sin
180
45
1
5 , 0
=
|
|
|
|
.
|

\
|
+

=
t
faktr G
13
RNEK 5.12
rnek 5.11 deki devre, yk direncine seri byk bir indktans ierecek ekilde
deitirilmitir. zm tekrar ediniz.
ZM
(a) 5.61 eitliinden,
6364 , 0 45 cos 900 , 0 = = faktr G
(b) 50 , 4
10
45 cos
) 100 (
2
=
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
t
L
I A
Sekonder sarglar iin 5.63 eitliinden,
450 ) 5 , 4 )( 100 (
2
= = =
L m
I V S VA
Primer akm her yarm sayklda sabit deerli alternatif akmdr. Deeri, I
L
ve dnm
oran ile ilikilidir:
663 , 0
) 414 , 1 )( 480 (
100
) 50 , 4 (
1
2
=
|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
N
N
I I
L p
A
Primer sargs iin,
2 , 318 ) 663 , 0 )( 480 (
1
= = S VA
(c) Sekonder g faktr, g faktrnn tanm kullanlarak bulunabilir:
5 , 202 ) 10 ( ) 50 , 4 (
2 2
= = = R I P
L
W
450 , 0
450
5 , 202
2
= = =
S
P
faktr G

RNEK 5.13
Tam dalga bir kpr dorultucu 240 V, 60 Hzlik bir kaynaktan indktif bir yk
beslemektedir. k gerilim aral 200 V - 80 V arasndadr. FWD yoktur. Yk direnci
4 Odur. k geriliminin u deerlerinde, kaynaktaki nc ve beinci derece
harmonik akmlarn bulunuz.
ZM
V
L
=200 V iin,
t
o) )(cos 2 )( 414 , 1 )( 240 (
200 =
= 2 , 22 o
85 , 84
4
) 414 , 1 )( 240 (
= =
R
V
m
A
5.74 eitliinden,
22 , 21 2 , 22 cos
3
8
85 , 84
2 3
=
|
.
|

\
|
=
t
A A
74 , 12 2 , 22 cos
5
8
85 , 84
2 5
=
|
.
|

\
|
=
t
A A
V
L
=80 V iin, o=68,3
47 , 8 3 , 68 cos
3
8
85 , 84
2 3
=
|
.
|

\
|
=
t
A A
09 , 5 3 , 68 cos
5
8
85 , 84
2 5
=
|
.
|

\
|
=
t
A A
14
RNEK 5.14
60 Hz, 240 V RMS AC kaynaktan alan bir tam dalga dorultucu ekil 5.31 de
grlen bir dzenleme ile 20 Oluk yke ayarl gerilim salamaktadr. Yk geriliminin
100 V ile 180 V arasnda ayarlanabilmesi gerekmektedir. Aadakileri bulunuz:
(a) gereken o deeri
(b) onn btn deerleri iin srekli indktr akmn srdren L deeri.
ekil 5.31
ZM
V
L
=100 V iin srekli indktr akm varsaylarak:
o
t
o
t
cos 4 , 339
2
cos
2
100
|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|
=
m
V = 43 , 62 o
V
L
=180 V iin:
o
t
o
t
cos 4 , 339
2
cos
2
180
|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|
=
m
V = 58 , 32 o
(b) o aral 5.88 artn karlamaktadr. (a) kkndaki daha byk o deeri daha
byk L deerini gerektirir. Bu yzden, 5.83 eitliinden,

|
.
|

\
|
= 43 . 62 tan
120
120
t
L 102 , 0 = L H
Lnin deeri, iki o deerinin en knde srekli akm srdrmek iin yeterinden
daha byktr.

RNEK 5.15
Tam dalga, faz kontrollu bir dorultucu ekil 5.31 deki devre dzenlemesi ile temsil
edilen bir yke ortalama 205 V ta 10 A salamaktadr. Kaynak 240 V RMS, 60 Hzdir.
Aadakileri bulunuz:
(a) gereken o deeri
(b) kritik indktans.
ZM
(a) o
t
cos
2
m L
V V E
ort
|
.
|

\
|
= = o
t
cos 4 , 339
2
205
|
.
|

\
|
= = 42 , 18 o
(b) < 48 , 32 o , bylece 5.91 eitlii u y bulmak iin kullanlr:
=
(

|
.
|

\
|
=

16 , 37 42 , 18 cos
2
sin
1
t
u 5 , 20
10
205
= = =
ort
I
E
R O
5.99 eitliinde o, u, R ve frekansn deerleri yerine konularak kritik indktans iin
L=0,0222 H deeri bulunur.
Alternatif bir zm, ekil 5.33 deki grafiin kullanlmasdr. o=18,42 de L
N
nin deeri
0,43 tr. Bu deer kullanlarak,
023 , 0
377
) 5 , 20 )( 43 , 0 (
= = =
e
R L
L
N
H.
15
RNEK 5.16
ekil 5.37 de, faz kontrollu dorultucu, tepe deeri 150 V olan bir kaynaktan ortalama deeri 90 V olan
bir gerilimi retmek iin almaktadr. Kapasitr ihmal edilebilir dalgack olumas iin yeteri kadar
byktr. Faz kontrol as 50 dir. Yk direnci 20 O dur. Aadakileri bulunuz:
(a) devre modu (srekli veya sreksiz),
(b) dorultucu iletim as,
(c) L indktans.
ZM
(a) ayet devre srekli modda ise, bu durumda 5.90 eitliinden,
38 , 61 50 cos
2
=
|
.
|

\
|
= =
m L
V V E
t
V
38 , 61 > E V olduundan, mod sreksizdir.
ekil 5.37
(b) 6 , 0
150
90
= = =
m
V
E
m ekil 5.35 den, iletim as 150 olarak okunur.
(c) Normalletirilmi yk akm, I
LN
, ekil 5.36 dan 0,233 olarak okunur.
5 , 4
20
90
= = =
R
E
I
ort
A 233 , 0
377 / 150
5 , 4
/
= = =
L L V
I
I
m
ort
LN
e
0206 , 0 = L H
RNEK 5.17
Bir DC motor, ekil 5.38 de grlen bir devre ile temsil edilmektedir. Motorun zt emfsi bir E gerilim
kayna ile modellenmi olup motor hz ile orantldr. Devre verileri:
E=90 V f=60 Hz V
m
=150 V o=45 L=0,01 H
Motor sabiti K = 1,1 Vs = 1,1 Nm/A Motor direnci ihmal ediliyor.
Aadakileri bulunuz:
( a) motor ortalama akm ( b) dorultucunun iletim as
( c) motor ortalama torku ( d) motor hz.
ekil 5.38
ZM
(a) 79 , 39
) 01 , 0 )( 377 (
150
= =
L
V
m
e
A
6 , 0
150
90
= = =
m
V
E
m 243 , 0 =
LN
I ekil 5.36 dan 67 , 9 ) 79 , 39 )( 243 , 0 ( = =
ort
L
I A
(b) ekil 5.35 den, =156
(c) Ortalama tork = 64 , 10 ) 67 , 9 )( 1 , 1 ( = =
ort
L
KI Nm
(d) Motor hz = 82 , 81
1 , 1
90
= =
K
E
rad/s = 781 d/dak.
16
RNEK 5.18
Orta ulu tam dalga bir dorultucu 60 Hzlik bir kaynaktan o=40 de bir indktif yke 20 A vermektedir.
Her sekonder sargsndaki kaak indktans 1 mH dir. Dorultucudaki tepe yk gerilimi 205 V tur.
Aadakileri bulunuz:
(a) transformotorun kaak indktansndan kaynaklanan k gerilimindeki azalma,
(b) k gerilimi.
ZM
(a) 4 , 2
01667 , 0
) 001 , 0 )( 20 (
) 2 ( 2 = =
|
.
|

\
|
= A
T
L I
V
L
L
V
(b) deal olarak 100 ) 40 )(cos 205 (
2
=
|
.
|

\
|
=
t
L
V V
(a) kkndaki etki dahil edilince, 6 , 97 4 , 2 100 = =
L
V V
Bu yzden, yke ideal 100 V salamak yerine, gerek yk gerilimi sadece 97,6 Vtur. Bu, bir kapal
dng kontrol sisteminde onn deerinde kk bir azalma ile dzeltilebilir.

RNEK 5.19
Tam dalga bir kontrollu dorultucu srekli akm modunda bir DC motora g salamaktadr. Motor
ortalama torkunun, o=30 ile 10 Alik bir akm gerektirmesi artlar altnda, motor hzn bulunuz. Motor
hz sabiti, K=1,10 Vs.
V
m
=170 V R
L
=0,35 O
ZM
7 , 93 30 cos ) 170 (
2
cos
2
=
|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|
=
t
o
t
m L
V V V
2 , 90 ) 35 , 0 )( 10 ( 7 , 93 ) )( ( = = =
L L L
R I V E V
dak d s rad
K
E
hz Motor / 783 / 82
1 , 1
2 , 90
= = = =

ekil 5.45
RNEK 5.20
ekil 5.45 de gsterilen fazl bir diyot dorultucu, bir drt telli, 480 V RMS, 60 Hz lik bir kaynaktan
beslenmektedir. Yk 25 Oluk direntir. Aadakileri bulunuz:
a) Tepe yk gerilimi
b) Ortalama yk gerilimi
c) Tepe yk akm
d) Ortalama yk akm
e) Tepe diyot akm
f) Ters diyot tepe gerilimi
g) Diyot ortalama akm
17
ZM
a) V
m
= maksimum faz-ntr gerilimi =
( , )( )
,
,
1414 480
1732
3919 = V
b) Ortalama yk gerilimi =0 827 0 827 3919 3241 , ( , )( , ) , V
m
= = V
c) Tepe yk akm = I
V
R
m
m
= = =
3919
25
15 68
,
, A
d) Ortalama yk akm = I
V
R
ort
ort
= = =
3241
25
12 96
,
, A
e) Tepe diyot akm = I
m
=15 68 , A
f) Ters diyot tepe gerilimi, bir diyot iletimde iken oluur ve fazlar aras gerilimin tepe
deeri, iletimdeki faz ve ters gerilimin hesaplanaca faz arasnda oluur:
Ters diyot tepe gerilimi = 678,8 V
Diyotun bu deerden daha fazla bir ters gerilime dayanma zorunluluu vardr. Standart
deerler gz nne alnarak bu deerin en az 800 V olmas gerekir.
g) Ortalama diyot akm =
I
ort
3
4 32 = , A




RNEK 5.21
rnek 5.20 deki yke, yk akmnda ihmal edilebilecek dalgack salayacak yeterli bir
indktans eklenmitir. Aadakileri bulunuz:
a) Tepe yk gerilimi
b) Ortalama yk gerilimi
c) Tepe yk akm
d) Ortalama yk akm
e) Tepe diyot akm
f) Ters diyot tepe gerilimi
g) Diyot ortalama akm

ZM
a) Tepe yk gerilimi, rnek 5.20 ile ayn: 391,9 V
b) Ortalama yk gerilimi, rnek 5.20 ile ayn: 324,1 V
c) Tepe yk akm, Ortalama akm ile ayn nk dalgack yok: 12,96 A
d) Ortalama yk akm, rnek 5.20 ile ayn: 12,96 A
e) Tepe diyot akm, rnek 5.20 ile ayn: 12,96 A
f) Ters diyot tepe gerilimi, rnek 5.20 ile ayn: 678,8 V
g) Diyot ortalama akm, rnek 5.20 ile ayn: 4,32 A
rnek 5.20 ve 5.21 zerinde bir yorum: Ykn indktif olduu devre dizaynndaki tek
etki, diyot akmnn tepe deerinin indktans tarafndan azaltlmasdr. Ortalama akm,
diyot dorultucu seiminde nemli bir eleman olduundan, diyot dorultucu seiminde
indktansn temel olarak etkisi yoktur. Byk veya kk hatta bilinmeyen bir
deerdeki devrenin tam indktans pratik olarak devrenin dizaynna hi bir etkisi
yoktur.

18
RNEK 5.22
Bu rnek iin, yk akmnda ihmal edilebilir dalgack olumas iin ne kadar indktans
gerekir? rnek 5.20deki verileri kullannz.
ZM
Bu tam bir zm olmamakla birlikte, tasarmda kullanl sonular salar. (En dk
dalgack frekansnda) ayet yk empedansnn reaktans ksm yk direncine kar byk
yaplrsa, bu durumda ihmal edilebilir dalgack akm vardr. Kabul edilebilir bir seim,
reaktans, direncin 10 kat yapmaktr. En dk dalgack frekans 180 Hzdir, bylece:
( )( ) ( )( ) , 2 180 10 25 0 221 t L L H = = O
Gerek yk geriliminin dalga biiminin bir Fourier analizi, en dk dalgack
frekansnn genlii iin 0 207 , V
m
deerini verir. Bu frekansn tepe akm:
I
V
Z j
3
3
3
0 207 3919
25 3 60 2 0 2221
8112
2512
0 323 = =
+
= =
( , )( , )
( )( )( )( ,
,
,
,
t
A
DC ksm veya ortalama akm 12,96 Amperdir. Bylece tepe dalgack, ortalamann %
2,5u olmaktadr. Dalgack sfr deildir fakat olduka kktr.

RNEK 5.23
rnek 5.20de, omik yk, yarm dalgal devrede 3 adet SCR kullanlarak kontrollu bir
dorultucu ile beslenmektedir. Gecikme as 25 dir. Aadakileri bulunuz.
a) Tepe yk gerilimi b) Ortalama yk gerilimi
c) Tepe yk akm d) Ortalama yk akm
e) Tepe SCR akm f) Ters SCR tepe gerilimi
g) Ortalama SCR akm
ZM
a) V
m
= =
( , )( )
,
,
1414 480
1732
3919 V
b) V V
m ort
= = = 0 827 0 827 3919 25 293 , cos ( , )( , )(cos ) ,7 o V
c) Tepe yk akm = I
V
R
m
m
= = =
3919
25
15 68
,
, A
d) Ortalama yk akm = I
V
R
ort
ort
= = =
293 7
25
1175
,
, A
e) SCR tepe akm = I
m
=15 68 , A
f) Ters SCR tepe gerilimi = (480)(1,414) = 678,8 V
g) Ortalama SCR akm =
I
ort
3
1175
3
392 = =
,
, A
RNEK 5.24
5.23 rneinde, gecikme as 80 olarak deitirilmitir. Yk omik kaldndan dolay
bu gecikme as, gerilim eitliklerinde bir deiimi gerektir. Aadakileri bulunuz:
a) Tepe yk gerilimi
b) Ortalama yk gerilimi
c) Tepe yk akm
d) Ortalama yk akm
e) Tepe SCR akm
f) Ters SCR tepe gerilimi
g) Ortalama SCR akm
19
ZM
a) SCR, kaynak geriliminin tepe deerinden sonra iletime getiinden, yk geriliminin
tepe deeri V
m
den daha azdr :
Tepe yk gerilimi = V
m
sin( ) ( , )(sin ) , o + = = 30 3919 110 368 3V
b) 5.152 nolu eitlikten:
1 , 123 ) 9 , 391 )( 314 , 0 ( 314 , 0 80 sin 5 , 0 80 cos 866 , 0 1 (
2
3
= = = + |
.
|

\
|
=
m
m
V
V
V
t
ort
V
c)
73 , 14
25
3 , 368 ) 80 30 sin( 9 , 391
= =
+
= =
R R
gerilimi yk Tepe
akm yk Tepe A
d) Ortalama yk akm = I
V
R
ort
ort
= = =
1231
25
4 92
,
, A
e) Tepe SCR akm = Tepe yk akm = 14,73 A
f) Ters SCR tepe gerilimi = (480)(1,414) = 678,8 V
g) Ortalama SCR akm =
I
ort
3
4 92
3
164 = =
,
, A
RNEK 5.25
480 V, drt telli, 3 fazl kaynak, 3 SCRli yarm dalga kontrollu dorultucu ile olduka
byk bir indktif yk beslemektedir. FWD diyotu yoktur. Gecikme as 50 ve R=25
O dur. Aadakileri bulunuz.
a) Tepe yk gerilimi b) Ortalama yk gerilimi
c) Tepe yk akm d) Ortalama yk akm
e) Tepe SCR akm f) Ters SCR tepe gerilimi
g) Ortalama SCR akm
ZM
a) SCR kaynak geriliminin tepe deerinden sonra iletime getii iin, V
m
tepe yk
gerilimidir.
V
m
=391,9 V
b) V V
m ort
= = = 0 827 0 827 3919 50 208 3 , cos ( , )( , )(cos ) , o V
c) Tepe yk akm =Ortalama yk akm = = =
V
R
ort
208 3
25
8 33
,
, A
d) I
V
R
ort
ort
= = =
208 3
25
8 33
,
, A
e) SCR tepe akm = Tepe yk akm = 8,33 A
f) Ters SCR tepe gerilimi = (480)(1,414) = 678,8 V
g) SCR ortalama akm =
I
ort
3
8 33
3
2 78 = =
,
, A
RNEK 5.26
3 fazl, 460 V, 60 Hzli bir sistem bir kpr dorultucuyu beslemektedir. Yk 100 O luk
direntir. Aadakileri bulunuz.
a) Ortalama yk gerilimi
b) Ortalama yk akm
c) Her diyotun iletmesi gereken ortalama akm
d) Her diyotun maruz kald ters tepe gerilimi
e) Ortalama yk gc
20
ZM
a) V
m
= = ( , )( ) 1414 460 650V
V V
L m
ort
= = = 0 955 0 955 650 621 , ( , )( ) V
b) I
V
R
L
ort
= = =
ort
621
100
6 21 , A
c) I
I
D
L
= =
ort
3
2 07 , A
d) Ters tepe gerilimi bir diyot iletimde iken oluur, diyot 1 gibi. v
ab
nin tepe deeri diyot
2ye uygulanr. Bylece her diyot 650 Vluk bir ters gerilime maruz kalr. G sistemi
zerindeki geici piklere izin vermek iin, diyotun bu deerden daha byk bir deere
sahip olmas gerekir. Sistemin koruyucu zelliklerine ve dalgalanmalarn iddetine bal
olarak, diyotun gerilim deeri en az 800 V olmaldr.
e) Ortalama yk gc, yk akmnn RMS deeri kullanlarak bulunur:
( ) u u
t
t
t
d I I
m L
rms
2
3 / 2
3 /
2
) sin (
2
6
}
|
.
|

\
|
=
212 , 6 ) 5 , 6 ( ) 956 , 0 ( 956 , 0
2
= = =
m L
I I
RMS
A
Bylece, akmdaki byle kk dalgackdan dolay, ortalama ve RMS deerlerindeki
kk farkllklar ortadadr.
Ortalama g = = = ( ) ( ) ( , ) ( ) I R
L
RMS
2 2
6 212 100 3860W
ekil 5.56(a)
RNEK 5.27
rnek 5.26 daki devre bir indktif yk iermekte ve kpr diyotlar SCRler ile
deitirilmitir. Gecikme as 45 dir. Aadakileri bulunuz.
a) Ortalama yk gerilimi
b) Ortalama yk akm
c) Her SCR nin iletmesi gereken ortalama akm
d) Her SCR nin maruz kald ters tepe gerilimi
e) Ortalama yk gc
ZM
a) Bundan nceki rnekten V
m
=650 V. 5.161 eitliinden,
V V
m ort
= = = 0 955 0 955 650 45 439 , cos ( , )( )(cos ) o V
b) I
V
R
I
RMS ort
ort
= = = =
439
100
4 39 , A
c) Ortalama SCR akm =
I
ort
3
4 39
3
146 = =
,
, A
d) Ters tepe gerilimi = V
m
= 650 V
e) Ortalama g = ( ) ( ) ( , ) ( ) I R
RMS
2 2
4 39 100 1930 = = W
21
RNEK 5.28
fazl 6 SCRli bir kpr dorultucu, ayarl gerilim ile bir indktif yk
beslemektedir. Ortalama yk geriliminin 100 V ile 600 V arasnda deimesi
gerekmektedir. Bir FWD kullanlmtr; R
L
=10 O ve V
S
=460 V RMS. Aadakileri
bulunuz.
a) Gerekli olan o aral
b) Yk akm aral
c) SCR Ortalama akm oran
d) SCR gerilim oran
e) Maksimum yk gc
f) FWD ortalama akm oran

ZM
a) V
L
= 600 V iin, 5.161 eitliinden
600 1414 460 0 955
15 0
=
=
( , )( )( , ) cos
,
o
o

V
L
= 100 V iin, 5.163 eitliinden
| | 100
3
1414 460 1 60
87 0
=
|
\

|
.
| + +
=
t
o
o
( , )( ) cos( )
,

b) V
L
= 600V: I
L
= =
600
10
60A
V
L
=100V: I
L
= =
100
10
10A
c) En byk SCR akm en byk yk geriliminde oluur. 5.164 eitliinden.
I
SCR
ort
= =
60
3
20A
d) SCRnin sistemin tepe gerilimine veya daha byk deere dayanmas gereklidir.
V
m
= (1,414)(460) = 650,5 V
Buna en yakn kabul edilebilen minimum SCR anma gerilimi ise 800 V tur.
e) o=15 ve indktif ykte, yk akm 60 amperde sabittir.
P
yk
= = ( ) ( ) 60 10 36000
2
W
f) FWD akm 5.167 eitlii ile belirlenir. Bu akmn en byk deeri belli deildir,
nk i
L
o nn da bir fonksiyonudur. Bir irdeleme ilemi, o=75,2 de maksimum
sonucu verir. onn bu deeri iin,
V
L
=
|
\

|
.
| + + =
3
1414 460 1 75 2 60 180 4
t
( , )( )[ cos( , )] , V
I
V
R
L
L
L
= =18 04 , A
57 , 4 ) 04 , 18 (
60
60 2 , 75
60
60
=
|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|
=
L FWD
I I
o
ort
A
FWD seiminin bu ortalama akm deerine ve sistemin tepe gerilimini tkayabilecek
dayankllkta olmas gerekir.
22
RNEK 5.29
fazl bir kpr dorultucu ihmal edilebilir armatr direnci ile bir DC motoru beslemektedir. Kaynak 240V RMS, 60 Hzdir.
Ortalama yk geriliminin 150 V ile 300 V arasnda deimesi gerekmektedir. Herhangi bir ykte minimum ortalama yk akm 10
A dir. Srekli yk akm zorunludur. Aadakileri bulunuz:
(a) gereken o aral,
(b) srekli motor akm iin gerekli indktansn minimum deeri.
ZM
(a) 5.161 eitliinden, VL=100 V iin:
( ) o
t
cos 2 ) 240 (
3
100
|
.
|

\
|
= 257 , 1 0 , 72 = = o rad
VL=300 V iin:
( ) o
t
cos 2 ) 240 (
3
300
|
.
|

\
|
= 388 , 0 24 , 22 = = o rad
(b) Kontrol aralnn her iki ucunda, 5.177 eitlii uygulanr. ILnin minimum deeri gereken indktans belirlemede
kullanlabilir.
VL=100 V iin:
)
`

|
|
.
|

\
|
= = 0 , 72 sin
3 2
1
) 377 (
) 4 , 339 )( 3 (
10
t
t L
I
L
00761 , 0 = L H
VL=300 V iin:
)
`

|
|
.
|

\
|
= = 24 , 22 sin
3 2
1
) 377 (
) 4 , 339 )( 3 (
10
t
t L
I
L
00303 , 0 = L H
ki indktans deerinden en by, tm kontrol aral boyunca srekli akmn devamll iin seilir.

RNEK 5.30
fazl bir kpr dorultucu olduka indktif bir yke ayarl g vermektedir. Bir FWD kullanlmtr. Yk geriliminin ortalama
deeri 600 V ile 200 V arasnda ayarlanabilmekte; VS=480 V fazlararas, f=60 Hz ve RL=10 O. Aadakileri bulunuz:
(a) gereken o deeri,
(b) VL=600 V iin g faktr,
(c) VL=200 V iin g faktr.
ZM
(a) VL=600 V iin, 5.161 eitlii kullanlarak:
8 , 678 ) 414 , 1 )( 480 ( = =
m
V V o
t
cos ) 8 , 678 (
3
600
|
.
|

\
|
=
= 24 , 22 o
VL=200 V iin, 5.163 eitlii kullanlarak:
(

|
.
|

\
|
+ +
|
.
|

\
|
=
3
cos 1 ) 8 , 678 (
3
200
t
o
t

= 75 , 73 o
(b) = 24 , 22 o iin, 5.191 eitlii kullanlarak:
884 , 0 24 , 22 cos
3
=
|
.
|

\
|
=
t
faktr G
(c) = 75 , 73 o iin, 5.195 eitlii kullanlarak:
336 , 0
180
5 , 147 240
) 75 , 133 cos 1 (
45 , 2
5 , 0
=
(

+
|
.
|

\
|
=

t
faktr G
23
RNEK 5.31
fazl kontrollu bir kpr dorultucu 240 V RMS, 60 Hz kaynaktan beslenmektedir.
Yk olduka indktif ve bir FWD vardr. 30 lik faz kontrol as iin ortalama yk
gc 20 kWtr. Aadakileri bulunuz:
(a) yk direnci
(b) AC hat temel ve beinci harmonik akm
(c) ayet o as 75 ye artrlrsa temel ve beinci harmonik akm.

ZM
(a) = 30 o iin FWD iletim yapmaz:
7 , 280 30 cos ) 414 , 1 )( 240 (
3
=
|
.
|

\
|
=
t
L
V V
Yk ok fazla indktif olduundan, yk gc ortalama yk gerilimi ve akmnn
arpmndan bulunabilir:
25 , 71
7 , 280
20000
= =
L
I A
940 , 3
25 , 71
7 , 280
= =
L
R O
(b) FWD iletimde deildir ve 5.197 eitlii uygulanr:
56 , 78
3
sin
) 25 , 71 )( 4 (
1
=
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
t
t
A A
71 , 15
3
5
sin
5
) 25 , 71 )( 4 (
5
=
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
t
t
A A
(c) = 75 o iin FWD iletim yapar. 5.163 eitliinden:
| | 93 , 94 ) 75 60 cos( 1 ) 414 , 1 )( 240 (
3
ort
= + +
(

|
.
|

\
|
=
t
V V
09 , 24
94 , 3
93 , 94
= = =
L
L
L
R
V
I
ort
A
5.199 eitliinden,
( ) | | 33 , 20
2
75
30 sin
2
75
cos 90 sin
) 09 , 24 )( 4 (
1
=
)
`

|
.
|

\
|
+
(

|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
=
t
A A
( ) | | 82 , 9
2
75
30 5 sin
2
75
) 5 cos( 90 5 sin
5
) 09 , 24 )( 4 (
5
=
)
`

|
.
|

\
|
+
(

|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
=
t
A A
24

ekil 5.65

RNEK 5.32
ekil 5.65 deki gibi bir dorultucu R
L
=5 O ile indktif bir yke g salamaktadr. Kaynak 240 V RMS,
60 Hzdir. Transformotorlar ideal dnlebilir ve fazlararas gerilimlerine gre her fazl transformotor
1:1 dntrme oranna sahiptir. Aadakileri bulunuz:
(a) ortalama yk gerilimi,
(b) yk gc,
(c) en dk dereceli harmonik hat akmnn genlii,
(d) hat akmnn RMS deeri,
(e) AC sisteme gre g faktr.
ZM
(a) Her kpr dorultucu toplam gerilimin yarsna katk salar:
324 ) 414 , 1 )( 240 (
3
2 1
=
|
.
|

\
|
= =
t
L L
V V V 648 =
L
V V
(b) 6 , 129
5
648
= = =
L
L
L
R
V
I A 84 = =
L L
I V P kW
(c) 5.197 eitliinden:
99 , 12
3
11
sin
11
) 6 , 129 )( 4 (
11
=
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
t
t
A A
Her transformotorda bu harmonik iin primer hat akmnn genlii 12,99 A ve bu akmlar iki
transformotorda ayn fazdadr. Toplam genlik bir transformotorun iki kat olup 25,98 A dir.
(d) RMS hat akm ekil 5.66 da grlen toplam hat akm iin dalga biiminin integrasyonundan
belirlenebilir. ntegrasyon T/4 aral zerinde yaplr. Akm her aralkta sabit olduundan,
integrasyon yerine aada grld gibi bir arpma ilemi kullanlr:
| |
5 , 0
2 2 2
) 577 , 0 ( ) 577 , 1 ( ) 155 , 2 (
3
1
)
`

+ +
|
.
|

\
|
=
L RMS
I I
4 , 204 ) 6 , 129 )( 577 , 1 ( 577 , 1 = = =
L RMS
I I A
(e) 84980 ) 4 , 204 )( 240 )( 732 , 1 ( = = S VA
988 , 0
84980
84000
= = =
S
P
faktr G