CHNG III

L THUYT LA CHN TRONG

MI TRNG BT NH
Ti liu c:
Robert Pindyck Chng 5

I.
II.

MI TRNG RA QUYT NH
O LNG RI RO VI PHN
PHI XC SUT
III. CC THI I VI RI RO
IV. GIM MC RI RO
V. NHU CU I VI CC TI SN
C RI RO

I. MI TRNG RA QUYT NH
Th gii chng ta sng l mt ni nhiu ri ro,
- Khi chng ta gi thm tin vo ti khon ngn hng
chng ta khng bit c s tin s mua c bao
nhiu v chng ta khng bit chc gi c hng ha s
tng nh th no trong thi gian .
- Khi bt u i lm chng ta khng bit chc c cc
khon thu nhp ta kim c s tng, gim hay thm
ch chng ta c th b mt vic.
- Hoc nu tm hon vic mua nh chng ta c th gp
ri ro nu c s tng gi thc s.
iu ny nh hng n hnh ng ca chng ta
nh th no? Chng ta cn a nhng iu kin khng
chc chn ny vo tnh ton nh th no khi thc hin
cc quyt nh tiu dng hay u t quan trng?
3

II. O LNG RI RO VI PHN PHI XC SUT

V d 1: Nu tung ng xu m kt qu l sp bn
thng 100$, nga bn thua 0,5$.
V d 2: Nu tung ng xu m kt qu l sp bn
thng 200$, nga bn mt 100$.
V d 3: Nu tung ng xu m kt qu l sp bn
thng 20.000$, nga bn mt 10.000$. Ngi thua
c quyn thanh ton khon n theo tng thng bng
nhng khon tin khng ln trong vng 30 nm.
4

1. Xc sut m ch n s c th ng so vi mt hu

qu c th xy ra.
Trong 3 v d trn xc sut ng xu sp hay nga u
l 0,5.
V d 4: Mt cng ty ang khai thc du ngoi
khi. Nu thnh cng gi chng khon s tng t 30$
ln 40$ mi c phn, nu khng thnh cng n s gim
xung 20$. Nh vy c 2 hu qu c th xy ra trong
tng lai: gi c phn l 40 hoc 20$. Kinh nghim cho
thy trong s 100 d n khai thc du c 25 d n thnh
cng cn 75 tht bi. Vy xc sut thnh cng l .
Xc sut c th l ch quan c th khch quan. N
c dng tnh 2 ch s quan trng: gi tr k vng
(gi tr d tnh) v tnh bin thin.
5

2. Gi tr k vng gi tr d tnh (hoc d on) i lin vi

tnh hnh khng chc chn l mt s bnh qun gia quyn ca
tt c cc hu qu c th xy ra, vi cc xc sut ca mi hu
qu c dng nh cc gia trng. n

E ( X ) = X i pi
i =1

Nu c hai hu qu c th xy ra vi 2 gi tr X1 v X2, v
xc sut ca mi hu qu c k hiu bi p1 v p2 th gi
tr k vng E(X) l:

E ( X ) = p1 X 1 + p2 X 2

Gi tr k vng trong cc v d trn l:

V d 1: E(X) = (1/2).100$ + (1/2). (- 0,5$) = 49,75$
V d 2: E(X) = (1/2).200$ + (1/2). (- 100$) = 50$
V d 3: E(X) = (1/2).20000$ + (1/2). (- 10000$) = 5000$
6
V d 4: E(X) = (1/4).40$ + (3/4). (20$) = 25$

3. Tnh bin thin (bt nh)

V d 5: gi s c 2 cng vic bn hng la chn:
- Cng vic 1: thu nhp c c ph thuc vo vic bn hng:
nu bn c hng thu nhp l 2000$; nu bn c t hng
1000$.
- Cng vic 2: lm cng n lng: 1510$ cho phn ln thi gian
lm vic v 510$ thanh ton n b nu cng ty b ph sn.
Hu qu 1

Hu qu 2

Xc Thu nhp
sut
($)

Xc Thu nhp
sut
($)

Cng vic 1: hoa hng

0,5

2000

0,5

1000

Cng vic 2: lng c

nh

0,99

1510

0,01

510
7

Thu nhp k vng:

E(X) = 0,5.2000 + 0,5.1000 = 1500
E(X) = 0,99.1510 + 0,01.510 = 1500

Cng vic 1:
Cng vic 2:

Phng sai: l trung bnh ca cc bnh phng cc

sai lch ca cc gi tr c lin kt vi mi hu qu c
c t gi tr k vng (d on) ca chng. Phng sai
xc nh mc phn tn cc gi tr c lin kt xung
quanh gi tr k vng ca chng.

} = [X
= p [( X E ( X )) ]+ p [( X

D ( X ) = E [ X E ( X )]
hoc

i =1

E ( X )] pi

E ( X ))

Cng vic 1:
2
2
D(X) = 0,5.(2000 1500) + 0,5.(1000 1500) =
250000
Cng vic 2:
2
2
D(X) = 0,99.(1510 1500) + 0,01.(510 1500) = 9901
sai lch chun l cn bc hai ca phng sai:

= D( X )
C hai ch tiu trn phng sai v sai lch
chun - u c s dng xc nh mc ri ro.
Trong v d trn cng vic 2 c phng sai v sai
lch chun thp hn so vi cng vic 1 v v vy c
ri ro thp hn.
9

 Ra quyt nh trong iu kin ri ro

- Tr chi 1:
Phng sai:
2
2
D(X) = 0,5.(100 49,75) + 0,5.(99,5 49,75) = 2500
sai lch chun:
= 50
- Tr chi 2:
Phng sai:
2
2
D(X) = 0,5.(200 50) + 0,5.(- 100 50) = 22500
sai lch chun:
= 150
- Tr chi 3:
Phng sai:
2
2
D(X)= 0,5.(200005000) + 0,5.(-100005000) =
= 225000000
10
sai lch chun:
= 15000

V d 5-a.
Cc d liu ca v d 5 c thay i li nh
sau:

Cng vic 1:
hoa hng
Cng vic 2:
lng c
nh

Hu qu 1
Xc Thu nhp
sut
($)

Hu qu 2
Xc Thu nhp
sut
($)

0,5

2100

0,5

1100

0,99

1510

0,01

510

11

Cng vic 1:
Gi tr k vng: E(X) = 0,5.2100 + 0,5.1100 = 1600$
Phng sai:
2
2
D(X) = 0,5.(21001600) + 0,5.(1100 1600) = 250000
sai lch chun:
= 500
Cng vic 2:
Gi tr k vng: E(X) = 0,99.1510 + 0,01.510 = 1500$
Phng sai:
2
2
D(X) = 0,99.(1510 1500) + 0,01.(510 1500) = 9900
sai lch chun:
= 99,5

12

III. CC THI I VI RI RO

im cn bn trong l thuyt kinh t v s la chn

trong iu kin khng chc chn (von Neumann Morgenstern) chnh l ch: ngi chi khng chn
phng n c gi tr k vng cao nht, m chn phng
n c li ch k vng cao nht.

Li ch k vng (hu dng k vng) ca tr chi l

tha dng mong i ca mi phng n c th.
L thuyt ti a ha li ch k vng da trn s tip cn
ch yu n tha dng c th o lng c. Trong
trng hp tng qut s tip cn ny gi nh hm hu
dng U l s o lng bng nh lng hu dng c
13
c do mi kt cc khc nhau ca tr chi.

V d 6: Bn c 40$. Tham gia vo tr chi tung ng

xu, nu thng bn c 30$, nu thua bn mt 30$.
Hu dng ban u: U0(40)
Gi tr k vng ca tr chi ny:
E(X) = 0,5.30 + 0,5.(-30) = 0
Gi tr k vng ca ng vn:
E(M) = 0,5.10 + 0,5.70 = 40$
(d chi hay khng chi gi tr k vng ca ng vn
cng s nh nhau)
Hu dng k vng:
U1=0,5.U(40 30)+0,5.U(40 + 30)=0,5U(10)+ 0,5U(70)
Nu t chi chi hu dng s l U(40)
Theo l thuyt v hu dng k vng (Von Neumann)
bn nn tham gia tr chi nu U1 > U(40)
14

a. Hm hu dng dng lm
- i vi bt k cp gi tr U(M)
no ca M1 v M2 hu
dng k vng tng ng
s nm trn dy cung ni
hai im A v B vi
U(M1)
A(M1, U(M1)) v
B(M2,U(M2)).
- Hm hu dng dng lm U(M2) B
phn nh hu dng bin
gim dn ca tng vn
dc ca n gim dn
M2
khi M tng.
- Nhng c nhn c hm
hu dng dng lm (vi tt
c cc gi tr ca tng vn)
l nhng ngi ght ri ro.

U=U(M)

M1

15

V d 6:
- Dng lm ca ng
hu dng cho thy c
nhn ny ght ri ro.
- Nu khng tham gia tr
chi vn anh ta c l 40$
- hu dng tng ng
l 32 vhd.
- Nu tham gia chi anh
ta nm gia 2 kh nng A
v B vi thu nhp k
vng vn l 40$ nhng
hu dng k vng li thp
hn so vi trng hp
khng chi. V vy anh ta
s khng tham gia tr
chi ny.

U
B

38
32
28
18

U=U(M)

C
C
A

10

40 54

70

16

 Bi tp 1. Hm hu dng ca Jeny theo s

tin c ta c l U = M. Nu s tin c ta c
ban u l M0 = 10000$ th tr chi no
trong s ba v d u c hu dng k vng
cao nht? C ta nn tham gia tr chi no?
Bi tp 2. Hm hu dng ca Jonh l
U = M, s tin ban u ca anh ta l 36$.
Anh ta c tham gia tr chi khng nu thng
anh ta c 13$, xc sut 2/3 ; cn nu thua
anh ta mt 11$, xc sut 1/3.
17

b. Hm hu dng dng li
Nhng c nhn thch ri
U
ro c hm hu dng vi
U(M0+B)
hu dng bin tng dn
cng tc tng ca vn.
- Hu dng k vng ca tr E(U)
chi v hi E(U) lun lun
ln hn hu dng ban u U(M0)
U(M0) trong trng hp c
nhn ny khng tham gia U(M0-B)
vo tr chi.
- Hm hu dng dng li c
dc tng dn cng tc
tng ca vn.

U=U(M)

A
M0-B

M0 M0+B M

18

 Bi tp 3. Smith c s tin ban u l

100$ nu tham gia tr chi v thng anh
ta c 20$, nu thua s mt 20$, xc
sut thng thua u bng . Smith c nn
tham gia tr chi ny khng nu hm hu
2
dng ca anh ta l U = M

19

c. Hm hu dng tuyn tnh

- Mt c nhn th

vi ri ro nu vic
U(M0+B)
tham gia hay khng
tham gia tr chi i
vi anh ta l nh nhau.E(U)= U(M0)
- Hu dng k vng l
nh nhau trong trng U(M0-B)
hp anh ta tham gia
hay khng tham gia
tr chi.
- Hm hu dng ca
mt c nhn th vi
ri ro c dng tuyn
tnh hu dng bin
khng thay i khi s
vn thay i.

U=U(M)
C

M0-B

M0 M0+B M

20

 Bi tp 4. An c s tin ban u l 100$

nu tham gia tr chi v thng anh ta
c 20$, nu thua s mt 20$, sx
thng thua u bng . An c nn tham
gia tr chi ny khng nu hm hu dng
ca anh ta l U(M) = M?

21

IV. GIM MC RI RO
1. a dng ha
V d 7: A ght ri ro v ang la chn vic s dng thi
gian hoc ch bn l si, hoc ch bn my iu ha,
hoc bn c 2 th bng cch chia na thi gian cho chng.
- Thi tit nm nay khng chc s nng hay lnh, kh nng
chia u l 50:50. Thu nhp t vic bn hng trong mi
trng hp c cho nh sau:

Kh hu nng
Bn my iu ha 10.000$
Bn l si

4.000$

Kh hu lnh
4.000$
10.000$
22

Nhn xt:
- Nu ch bn hoc my iu ha, hoc l si thu
nhp s l hoc 10.000$ hoc 4.000$.
- Nu phn chia u thi gian bn c hai mt
hng thu nhp s l:
E(X) = 0,5.10000 + 0,5.4000 = 7000$
bt k thi tit nh th no
(5000$ t bn my iu ha, 2000$ t bn l si)
Ch : a dng ha khng lun lun lm c mt
cch d dng nhng lun c mt nguyn tc chung:
khng nn tt c trng vo cng mt gi.
23

2. Bo him: Mi ngi sn sng tr gi cao nht l bao nhiu cho

bo him?
- V d 8. Gi s A ght ri ro, anh ta c khon tin ban u l 700$
v hm hu dng l U(M). A ang b e da bi kh nng mt
600$ vi xc sut 1/3 v vy thu nhp d tnh s l:
E(X) = 1/3.100 + 2/3.700 = 500$
- hu dng d tnh:
E(U)=(1/3).U(100)+(2/3).U(700)=1/3.18+2/3.36 = 30
- mc thu nhp chc chn l 500$ hu dng l 33.
- Nu tr 330$ th hu dng ca anh ta s l
U = U(700 330) = U(370) = 30 d c hay khng c tn tht.
- Con s 330$ l gi cao nht m ngi tiu dng c th tr cho
khon bo him ny.
- Ch : khon tin 370$ (= 700 330) mang li mc hu dng U
=30 ng bng mc hu dng trong trng hp c kh nng
thua l 600$ vi xc sut 1/3.
- Gi gi th trng ca mn bo him ny l I v nu I < 330$ th
khi mua bo him ngi tiu dng nhn c khon thng d
tiu dng l: 330$ - I.
24

Mi ngi sn sng tr gi cao nht l bao nhiu

cho bo him?
U(M)
B

36
C

33
30
18

U = U(M)

100

370 500

700

M
25

 Dng tng qut:

- Ngi tiu dng A ang c s tin ban u l M0 v hm
hu dng l U(M)
- Nu A c kh nng mt s tin L vi xc sut p th s vn
k vng: E(M) = p(M0 L) + (1 p)M0 = M0 pL
- V hu dng k vng s l:
E(U) = p.U(M0 L) + (1 p)U(M0)
tng ng vi hu dng k vng ti mc vn M1 = M0 R
- Nu A tr gi R bo him chng li nguy c mt L th
hu dng ca anh ta s l :
U(M1) = U(M0 R)
bt k c hay khng c tn tht
- Do hu dng trong trng hp mua bo him hon ton
ng bng hu dng k vng trong trng hp khng
mua nn A s bng quan gia mua v khng mua bo
him.
- Vy R gi cao nht cho khon bo him ny
26

U
B

U(M0)
C

pU ( M 0 L) + (1 p )U ( M 0 )
U(M0-L)

M0-L

M0-R M0 - pL M0

hu dng (M0 R) ng bng hu dng k vng ca

kt qu (M0 L) vi xc sut p v M0 vi xc sut (1 p). Nu
gi th trng ca mn bo him ny l I < R th ngi tiu
dng mua mn bo him ny s nhn c khon thng d27tiu
dng l R I.

 Nhn xt:
- Quyt nh mua bo him khng lm thay i ti sn d
tnh ca c nhn nhng n to ra mc hu dng d tnh cao
hn cho ngi tiu dng ny.
- Kh nng trnh c ri ro qua vic hot ng ca cc
cng ty chuyn bn bo him c xy dng da trn c s
qui lut s ln.
- Qua hot ng trn din rt rng, cc hng bo him c
th t tin rng nu xt theo mt s lng kh ln cc s
kin, tng s ph bo him m hng c tr s ngang bng
vi tng lng tin m hng phi chi tr cho cc tai nn.
- Thc t cc hng bo him chc chn tnh tin bo him
cao hn tn tht d tnh bi v h cn tin cho cc chi ph
qun l hnh chnh ca h. V vy nhiu ngi chn cch t
bo him hn l mua bo him mt hng, v d a dng
ha cc hnh thc u t hoc ng tin vo mt qu bo
him tn tht trong tng lai.
28

3. Gi tr ca thng tin
V d 9. Mt ngi bn hng vi thng tin khng chc chn
ng trc cc thu nhp trong cc trng hp nh sau:
Bn c 50 Bn c 100
Mua 50 sp

5000$

5000$

Li nhun d
tnh
5000$

Mua 100 sp

1500$

12000$

6750$

Nhn xt :
- Mt ngi ght ri ro s chn bn 50 sn phm v d trong
trng hp no thu nhp ca anh ta cng l 5000$.
29

- Nu c thng tin y v s hng c th bn c ngi

bn hng ny s c kh nng t hng chnh xc s lng 50
hoc 100 sn phm v thu nhp d tnh s l:
E(X) = 0,5.5000+0,5.12000 = 8500$
(gi s cc kh nng l tng ng)
- Gi tr ca thng tin c tnh nh sau:
+ Gi tr d tnh trong iu kin chc chn:
8500$
+ Gi tr d tnh trong iu kin khng chc chn: 6750$
+ Gi tr ca thng tin y :
1750$
- Tht xng ng b ra 1750$ c c d tnh chnh xc
lng hng s bn c. Thm ch nu d on ny khng
ng hon ton th vn xng ng b tin vo vic nghin
cu th trng, n s to ra d on tt hn cho vic bn
hng trong nm ti.
30

V. Nhu cau oi vi tai san co rui ro

1. Sut sinh li k vng

TAI SAN 1

TAI SAN 2

Ket qua

Ket qua

10%

0,3

100%

0,05

8%

0,5

20%

0,90

5%

0,2

-100%

0,05

R1 = ?%

R2= ?%

r = suat sinh li co the co, p = xac suat cua ket qua

31

Cong thc tnh suat sinh li ky vong (R) cua moi tai
san la:
n

R = ri pi
i =1

i = moi suat sinh li va xac suat

n = tong so lng cac ket qua
Trong v d tren:
R1 = 10%(0,3) + 8%(0,5) + 5%(0,2) = 8%
R2 = 100%(,05) + 20%(0,9) + (-100%)(0,05) = 18%
32

Ket qua tnh phng sai va o lech chuan cua

suat sinh li oi vi hai tai san a cho
TAI SAN 1

TAI SAN 2

KET
QU

(R - ri)2pi

(R - ri)2pi

a
b
c

10%

0,3

0,012%

100%

0,05

3,362%

8%

0,5

0%

20%

0,90

0,036%

5%

0,2

0,018%

-100% 0,05

6,962%

R1 = 8%
1 2 = 0,03
1 = 1,732 phan tram

R2 = 18%
2 2 = 10,36
2 = 32,187 phan tram
33

 Bay gi so sanh Tai san I va II, ro rang la Tai san

II c a chuong hn Tai san I neu nh ta quyet
nh ch da tren c s cua suat sinh li ky vong.
Tuy nhien, e co suat sinh li ky vong cao hn th
phai chu rui ro ang ke. V vay, viec chon Tai san
I hay II tuy thuoc vao s a thch rui ro cua nha
au t.
Ghet rui ro (khong thch rui ro) - Thch I hn II.
Thch rui ro (thch thu vi rui ro) - Thch II hn I.
Trung lap vi rui ro (khong quan tam ve rui ro) Thch II hn I. Tai san II co suat sinh li ky vong
cao hn.
34

2. B tr gia ri ro v li tc
Gi s : B mun u t tin tit kim ca mnh vo
2 loi ti sn tn phiu kho bc (gn nh khng c
ri ro) v th trng chng khon. B cn phn phi
tin tit kim ca mnh nh th no gia 2 loi u
t ny ?
- Li sut khng c ri ro trn tn phiu kho bc l Rf,
sai lch chun l
f
- Li sut t th trng chng khon l Rm, sai
lch chun l
m
- Ti sn ri ro c li sut d tnh cao hn ti sn phi
ri ro: Rm>Rf
- Phn tit kim nh u t cho vo th trng chng
khon l b v (1 b) tn phiu kho bc.
35

- S li sut d tnh (k vng) ca ton b u t

(1)
s l: Rp = b.Rm + (1 b).Rf
hay l:
Rp = Rf + b.(Rm Rf)
(2)
- Tng t sai lch chun ca ton b u t
l :
(3)

p = b. m + (1 b). f = b. m

(do f = 0 tc hi phiu kho bc khng c ri

ro).
(Rm R f )
T (1), (2), (3) ta c :

Rp = R f +

(4)

. p
36

- Phng trnh (4) l

Li sut
ng ngn sch v n m
t s nh i gia ri ro
Rm
v li tc.
- dc ca ng ngn
sch l ( R m R f )
R*

ng ngn sch

y l gi ca ri ro, n
cho bit ngi u t cn
chu thm bao nhiu ri ro Rf
tip nhn li sut d
tnh cao hn (Rm, Rf v m
l c nh).

m p

sai lch chun

37

3. Nhng thi khc nhau i vi ri ro:

- A ght ri ro, anh ta Li sut
u t ch yu vo ti
sn phi ri ro, li sut Rm
d tnh l RA.
RB
- B t ght ri ro hn,
anh ta u t phn ln
s tin ca mnh vo RA
A
th trng chng
khon v kim c Rf
li sut d tnh l RB
nhng phi chu sai
A
lch chun B cao hn.

UB
UA
ng ngn sch
B

B m p
sai lch chun
38