Chu trnh nit (N)

Nit l mt nguyn t c ngun d tr kh giu trong kh quyn, chim gn 80% th tch, gp gn 4 ln th tch kh oxy. Nit l thnh phn quan trng cu thnh nguyn sinh cht t bo, l cu trc ca protein... Nit phn t (Nit t do - N2) c nhiu trong kh quyn, nhng chng khng c hot tnh sinh hc i vi phn ln cc loi sinh vt, ch mt s rt t cc loi sinh vt c kh nng ng ho c nit dng ny. Cc loi thc vt c th s dng c nit dng mui nh nitrat - m d tiu (NO3-) hoc dng ion amon (NH4+), NO2.... Chu trnh nit v c bn cng tng t nh cc chu trnh kh khc, c sinh vt sn xut hp th v ng ho ri c chu chuyn qua cc nhm sinh vt tiu th, cui cng b sinh vt phn hu tr li nit phn t cho mi trng. Tuy nhin qu trnh ny din ra phc tp hn nhiu, tuy vy chu trnh nit l chu trnh xy ra nhanh v lin tc. Do tnh cht phc tp ca chu trnh bao gm nhiu cng on theo tng bc: s c nh m, s amn ho, nitit ho, nitrat ho v phn nitrat. + S c nh m (Nitrogen fixation) C nh m trc ht i hi s hot ho phn t nit tch n thnh 2 nguyn t (N 2 => 2N), trong c nh nit sinh hc th l bc i hi nng lng l 160 Cal/mol. Khi kt hp nit vi hydro to thnh amoniac (N +H => NH3). Tt c cc sinh vt c nh nit u cn nng lng t bn ngoi, m cc hp cht cacbon ng vai tr thc hin nhng phn ng ni nhit (Endothermic). Trong qu trnh c nh m, vai tr iu ho chnh l 2 loi enzym: nitrogenase v hydrogenase; chng i hi ngun nng lng rt thp. Trong t nhin, c nh m xy ra bng con ng ho - l v sinh hc, trong con ng sinh hc c ngha nht v cung cp 1 khi lng ln m d tiu cho mi trng t. S c nh m bng in ho v quang ho trung bnh hng nm to ra 7,6 triu tn (4-10kg/ha/nm), cn bng con ng sinh hc khong 54 triu tn . Nhng sinh vt c kh nng c nh m l vi khun v to. Chng gm 2 nhm chnh: Nhm sng cng sinh (phn ln l vi khun, mt s t to v nm) v nhm sng t do (ch yu l vi khun v to). Vi khun c nh m sng cng sinh gp nhiu trong t, ngc li cc loi c nh m sng t do li gp nhiu trong nc v trong t. Song nhm cng sinh v mt s lng c vai tr quan trng hn, gp trm ln nhm sng t do.

Ngoi nhng vi khun c nh m cn nng lng ly t ngun cacbon bn ngoi, cn c loi vi khun ta (Rhodopseudomonas capsulata) c th sinh sng bng nit phn t trong iu kin k kh m nh sng c s dng nh mt ngun nng lng (Madigan v nnk, 1979). Nhng vi khun c kh nng c nh nit gm cc loi ca chi Rhizobium sng cng sinh vi cc cy h u to nn cc nt sn r, c nh c mt lng ln nit. V d, c 3 l (Trifolium sp.) v u chm (Medicago sp.) c nh c 150 - 400kg/ha/nm. Ngoi ra gn y, ngi ta cn pht hin ra mt s cc loi x khun (Actinomycetes) (nht l cc nm nguyn thu) cng sinh trong r ca chi Alnus v mt s loi cy khc cng c kh nng c nh m, tuy hiu sut thp hn so vi Rhizobium. n nay, ngi ta bit c x khun sng cng sinh trong r ca 160 loi cy thuc 8 chi ca 8 h thc vt khc nhau. Ngoi cc loi ca chi Alnus, cc loi khc u thuc cc chi Ceanothus, Comptonia, Eleagnus, Myrica, Casuarina, Coriaria, Araucaria v Ginkgo (Torrey, 1978) v chng sng tp trung vng n i. Trong mi trng nc, vi sinh vt c nh nit kh phong ph. y thng gp nhng loi vi khun k kh thuc cc chi Clostridium, Methano, Bacterium, Methanococcus, Desulfovibrio v mt s vi sinh vt quang hp khc. nhng ni thong kh thng gp cc i din ca Azotobacteriaceae (nh Azotobacter) v cc loi to (vi khun lam) thuc cc chi Anabaena, Aphanozinemon, Nostoc, Microcystis, Nodularia, Gloeocapsa ... hot ho nit, nhng sinh vt t dng s dng nng lng ca qu trnh quang ho hoc ho tng hp, cn cc vi sinh vt d dng s dng nng lng cha trong cc hp cht hu c c sn trong mi trng. - Qu trnh amon ho (Ammoniafication) hay khong ho (Mineralization). Sau khi gn kt hp cht nit v c (NO3-) thnh dng hu c (thng l nhm amin NH2) thng qua s tng hp protein v acid nucleic th phn ln chng li quay tr v chu trnh nh cc cht thi ca qu trnh trao i cht (ur, acid uric...) hoc cht sng (protoplasma) trong c th cht. Rt nhiu vi khun d dng, Actinomycetes v nm trong t, trong nc li s dng cc hp cht hu c giu m, cui cng chng thi ra mi trng cc dng nit v c (NO2-, NO3- v NH3). Qu trnh c gi l amn ho hay khong ho. Qu trnh ny l cc phn ng gii phng nng lng hay phn ng ngoi nhit. Chng hn nu protein l glyxin baz th qu trnh amn ho s gii phng ra 176 Cal/mol. Nng lng ny c vi khun s dng duy tr cc hot ng sng ca mnh. Ti nhng ni ym kh, nhiu vi khun, nm, x khun ng vai tr c bit quan trng trong s phn gii protein gii phng NH 3 v H2S... trong , mt s vi sinh vt amn ho kh hp thc, ch s dng pepton m khng phn

hu cc acid amin, s dng ur m khng phn hu uric; ngc li nhiu loi s dng rt rng ri ngun cht hu c cha nit, t dng n gin nht n c dng phc tp nht. - Qu trnh nitrat ho (Nitrification) Qu trnh bin i ca NH3, NH4+ thnh NO2-, NO3- c gi l qu trnh nitrit ho v nitrat ho hay gi chung l qu trnh nitrat ho. Qu trnh ny ph thuc vo pH ca mi trng v xy ra chm chp, Trong iu kin pH thp, tuy khng phi tt c, qu trnh nitrat tri qua hai bc: - Bc u: Bin i amn hay amoniac thnh nitrit 2NH4+ + 3O2 ----- Oxi ho -----> 2NO2 + 4H+ + Nng lng - Tip theo: Bin i nitrit thnh nitrat 2NO2 +O2 ---- Oxi ho------> 2NO3 + Nng lng Nhng i din ca chng vi sinh vt Nitrosomonas c th bin i amoniac thnh nitrit, mt cht c thm ch vi hm lng rt nh. Nhng vi sinh vt khc nh Nitrobacter li dinh dng bng nitrit, tip tc bin i n thnh nitrat. Nhng vi sinh vt nitrit ho u l nhng sinh vt t dng ho tng hp, ly nng lng t qu trnh oxy ho. Chng hn, Nitrosomonas khi chuyn ha amoniac thnh NO2- sinh ra nng lng 65 Cal/mol, cn Nitrobacter to ra nng lng 17 Cal/mol. Chng s dng mt phn nng lng ny kim ngun cacbon t vic kh CO2 hay HCO3- Nh vy, khi thc hin iu ny t tng trng, chng sn sinh ra mt lng ng k nitrit hoc nitrat cho mi trng. Nitrat (cng nh nitrit) d dng lc khi t, c bit trong t chua. Nu khng c thc vt ng ho, chng c th thot ra khi h sinh thi ny n h sinh thi khc qua s chu chuyn ca nc ngm. - Qu trnh phn nitrat ho (Denitrification) Con ng chuyn ho ca nitrat qua cc qu trnh ng ho - d ho tr v cc dng nh N 2, NO, N2O c gi l qu trnh phn nitrat. Nhng i din ca vi khun ng vai tr quan trng trong qu trnh ny l Pseudomonas, Escherichia v nm. Chng s dng nitrat nh ngun oxy vi s c mt ca glucose v photphat. Phn ln nhng vi khun phn nitrat ch kh nitrat n nitrit, cc loi khc li kh nitrit n amoniac. Trong iu kin k kh, s phn nitrat n dng N2O khi c mt ca glucose l 1 phn ng ngoi nhit, gii phng 1 lng nhit 545 Cal/mol. Cn phn nitrat n nit phn t cho 570 Cal/mol. Ngc li, cc phn ng oxy ho glucose trong iu kin hiu kh cho 686 Cal/mol. Tr khi b bt tr li trong qu trnh c nh nit. Nit phn t c gii phng trong qu trnh phn nitrat ho c th tr li ngun d tr trong

kh quyn, song d l 1 dng oxyt hay nit phn t c c to thnh hay khng u tu thuc vo pH ca mi trng. S gia tng oxyt nit (NO) xut hin pH < 7. Nu pH > 7,3 th dinit oxyt (N2O) c xu hng b ti hp th v tip theo b kh trong qu trnh phn nitrat tr thnh nit phn t. Do qu trnh phn nitrat n nit phn t ch xy ra trong iu kin k kh hay k kh mt phn, nn qu trnh ny thng gp trong t ym kh v trong y su ca cc h, cc bin...khng c oxy hoc giu cc cht hu c ang b phn hu