HT NHN DUY L TRONG TRIT HC HEGEL

Trn c Tho
Ch ngha duy vt l trit l ca ch ngha Marx... Nhng Marx khng b hn ch vo ch ngha duy vt th k 18, m i xa hn. Marx lm n phong ph thm bng nhng thnh tu ca trit hc c in c, c bit l h thng trit hc ca Hegel, h thng ny a n ch ngha duy vt ca Feuerbach. Phn ch yu trong nhng thnh tu y l bin chng php (Lnin. Ba Ngun v Ba Phn Thit Lp ca Ch Ngha Marx). Trit hc ca Hegel l h thng phong ph nht trong lch s trit hc trc Marx. Hegel tng kt hu nh ton b t tng c Ty phng, trnh by mi ch ngha vi ngha lch s ca n, bc l nhng mu thun ni b xut hin trong t tng mi giai on, nhng mu thun y bt phi th tiu hnh thi c v tin ln mt trnh cao hn. Tuy nhin, Hegel li din t qu trnh mt cch tru tng trong phm vi tinh thn, v do y xy dng ch ngha duy tm tuyt i. Qu trnh din bin t tng trong tinh thn c coi nh l mt vn ng hon ton c lp v t tc, tch ri c s thc t khch quan, thm ch li ph nh thc t khch quan. Theo quan nim y, nhng s vt trong t nhin v x hi mt tnh cht thc ti vt cht ca n, v ch cn l nhng hin tng b ngoi phn nh cng cuc pht trin thn b ca ci m Hegel gi l nim tuyt i. Trong cun Chng Dhring, Engels vit: Hegel l duy tm, ngha l theo ng th nhng kin trong u c ca ng khng phi l phn nh mt phn no nhng thc th v hin tng khch quan, m tri li, chnh nhng thc th v bin chuyn ca chng, theo ng, ch l hnh nh th hin nim, ci nim ny c u u y, trc khi c trn gian. Ngha l qu trnh lch s c tht, i t t nhin ln x hi, xy dng t tng trn c s hot ng thc t, b Hegel o ln thnh mt qu trnh t tng pht sinh thc ti, tinh thn sng to vt cht: nguyn nhn bin thnh kt qu, kt qu tr thnh nguyn nhn, thc cht bin thnh ngoi din, ngoi din tr thnh thc cht.

Nhng trong lc trnh by cuc tin ha mt cch tri ngc nh th, Hegel li pht trin mt cch c h thng v n mt mc cha tng c trong lch s, phng php phn tch mu thun v hnh thi bin chuyn, tc l phng php bin chng. Chnh phng php ny Karl Marx xy dng li trn c s duy vt, v t thnh phng php t tng ca ch ngha duy vt mi. Nh Marx ni: Tuy bin chng php trong tay Hegel b thn b ha, nhng chnh Hegel l ngi u tin trnh by mt cch tng qut v c thc nhng hnh thi bin chng ph cp ca s bin chuyn. Vi Hegel bin chng php i ng u. Chng ta phi ln n li, bc trn ci ht nhn duy l n trong ci v thn b [1]. Nhng v sao vi mt l lun duy tm trit , Hegel li xy dng c mt phng php t tng xt theo thc cht l chn chnh v cch mng, tuy c b s dng mt cch ln ngc? Chng ta bit rng lp trng duy tm l lp trng bo th ca nhng giai cp p bc bc lt: n quy nh tnh cht duy tm ca bin chng php Hegel, n khng th no gii thch thc cht bin chng ca phng php y. Ngha l bin chng php duy tm ca Hegel, phn no m n nm c thc s nhng hnh thi mu thun v bin chuyn, d ch c trong phm vi tinh thn, th cng khng th no xut pht t lp trng duy tm. V ngun gc mu thun, l do bin chuyn trong tinh thn cn bn vn l thc t khch quan, khng phi l tinh thn thun ty. Thc cht tinh thn l phn nh thc t khch quan, vy nu khng c mu thun v bin chuyn trong thc t khch quan, th cng khng th no c mu thun v bin chuyn trong tinh thn. Trn c s tinh thn thun ty ch c th c hin tng tnh v bo th, khng th no c ng v tin. Ngha l tuy bin chng php ca Hegel xut hin vi mt hnh thc trit duy tm, nhng ci mt chn chnh ca n - nu mu thun trong ni b s vic v tnh cht tt nhin ca s bin chuyn - li l i lp vi ch ngha duy tm, v ch c th bt ngun t mt c s duy vt no y. Thc ra th ngc hn vi lp trng duy tm, nh nh hng ca phong tro cch mng ng thi u chu, Hegel tip thu trong t tng mt ni dung duy vt phong ph, tuy ni dung y cng nh phng php b hon ton o ln, do tnh trng lc hu ca giai cp t sn c m Hegel i din. Engels nhn nh: Xt ti cng, h thng trit hc ca Hegel ch l mt ch ngha duy vt ln ngc chn ln u theo kiu duy tm [2]. Trong tpBt K v Trit Hc, Lnin ph on cui ca cun Lun L Hc ca Hegel nh sau y: nim lun l chuyn thnh t nhin. Ch ngha duy vt gn y ri. Engels ni ng: h thng trit hc Hegel l mt ch ngha duy vt ln ngc.

V ni dung t tng Hegel cn bn xut pht t thc t khch quan, xt ti cng th cng c tnh cht duy vt, m ni dung y li bao qut hu nh ton b lch s th gii, Hegel xy dng c quan im tin ha v phng php lun l bin chng, quan im v phng php y tuy c b lp trng duy tm o ln, nhng cng lm tin cho ch ngha Marx. Gii thiu cun Gp Phn Ph Phn Kinh T Chnh Tr Hc ca Karl Marx, Engels vit: c im ca phng thc t tng ca Hegel i vi cc trit gia khc l quan im lch s ln lao lm c s cho n. D hnh thc c tru tng v duy tm n u chng na, qu trnh pht trin t tng bao gi cng i song song vi qu trnh lch s th gii, lch s th gii hnh nh kim tra cuc din bin t tng. V tuy do y quan h chn chnh gia thc ti v t tng b o ngc u xung chn, nhng ni dung thc t ca n cng thm nhun ton b trit hc... Hegel l ngi u tin c gng chng minh rng lch s c ng li pht trin, c quan h lin kt bn trong. V d by gi chng ta c cho nhiu im trong trit hc lch s ca ng ta l k qui, nhng tnh cht v i ca quan nim c bn ca trit hc y, n ngy nay vn cn ng phc... Ci quan nim lch s y nh du mt thi i, v lm tin l lun trc tip cho quan im duy vt mi, v do y cng l mt khi im cho phng php lun l. ... Marx l ngi c nht c nng lc nu ln trong trit hc Hegel ci ht nhn bao gm nhng pht kin chnh ng ca Hegel, gt b ci mn duy tm v thit lp phng php bin chng vi hnh thc n gin v c nht ng n pht trin t tng. Cng trnh xy dng phng php l c s trn y Marx ph phn kinh t chnh tr hc, v chng ti coi n l mt thnh tch quan trng gn nh ci quan nim duy vt c bn [3]. Marx ln li bin chng php Hegel, gt b ci mn duy tm nu ln ci ht nhn duy l, thit lp phng php bin chng duy vt. Cn phi nhn r tnh cht sng to trong cng trnh y. Marx khng phi ch c ci to mt cch n thun bin chng php Hegel, nhng thc ra th sng to li hon ton phng php bin chng trn lp trng duy vt, theo mt ni dung mi. V tuy ni dung h thng trit hc ca Hegel c bao gm lch s thc ti, nhng Hegel li thu hp n vo phn tinh thn, bin n thnh hin tng duy tm thun ty, do y phng php bin chng cng phi xut hin di mt hnh thc thn b. Ch c trn lp trng duy vt mi c th pht trin ni dung chn chnh phn nh ng n thc t khch quan, v nh y xy dng phng php t tng n khp vi quy lut mu thun v bin chuyn ca

thc ti. Chnh nh th l ln li bin chng php Hegel, thit lp bin chng php duy vt. Nh Marx ni: Phng php bin chng ca ti v cn bn khng nhng l khc, m l i lp hn vi phng php bin chng ca Hegel. Theo Hegel, qu trnh din bin t tng, m di tn nim, ng ta bin thnh mt ch th c lp, l v Thn sng to ra thc ti, thc ti ny ch l ngoi din ca v thn kia. Tri li, theo ti, th ci bin chuyn ca t tng ch l phn nh ci bin chuyn thc ti. N l ci bin chuyn thc ti chuyn vo v lp li trong u c ca ngi ta [4]. Ni mt cch khc, bin chng php chn chnh l bin chng php duy vt. V tuy trong y c s dng nhng pht kin chnh ng ca Hegel, nhng xt v cn bn v thc cht th n l mt pht kin mi trn mt c s mi, mt cng trnh sng to ca Karl Marx , m mt k nguyn mi cho lch s nhn loi. Tuy nhin khng phi v th m trit hc Hegel mt gi tr tin b ca n. thy r s khc nhau su sc gia bin chng php duy vt v bin chng php duy tm v tnh cht u vit tuyt i ca bin chng php duy vt, ng thi ni dung phong ph v tc dng xy dng ca bin chng php Hegel, chng ta c th i vo tng vn c bit ca trit hc Hegel v phn tch c th ci cn bn khoa hc chn chnh cng vi ci tnh trng ln ngc ca n. Chng ta s thy rng chnh ci phn chn l trong y cng phi c vn dng phng php bin chng duy vt mi c th nu r, nhng mt khc th bin chng php Hegel, mt khi c ln li, li cung cp nhng ti liu tt hc tp ch ngha Marx. Tr li ta son tp ch Di L C Ch Ngha Marx, Lnin khuyn rn nh sau y: Nhng cng tc vin ca tp ch Di L C Ch Ngha Marx phi nghin cu mt cch c h thng bin chng php Hegel ng trn lp trng duy vt. Chnh ci bin chng php y Marx p dng mt cch thc tin trong cun T Bn Lun v trong nhng tc phm lch s v chnh tr, v thnh cng n ch m by gi, ngy ngy... nhng dn tc mi, nhng giai cp mi thc dy hot ng cng ngy cng xc nhn thm ch ngha Marx. ... Noi gng phng php ca Marx p dng bin chng php Hegel quan nim theo ngha duy vt, chng ta c kh nng v nhim v pht trin ci bin chng php y v mi mt, in li trong tp ch nhng on trch nhng tc phm chnh ca Hegel, gii thch n theo ngha duy vt, minh ha n bng nhng on ca Marx ng dng bin chng php, v bng nhng th d bin chng php trong nhng quan h kinh t, chnh tr. Nhm bin tp v cng

tc vin ca tp ch Di L C Ch Ngha Marx, theo ti, phi lm nh mt hi ca nhng ngi bn duy vt ca bin chng php Hegel. *** Ni trnh by h thng phm tr bin chng ca Hegel l cun Lun L Hc (1812). Cun ny trc tip nh hng n cun T Bn Lun ca Karl Marx. Trong tp Bt K v Trit Hc, Lnin vit: Khng th no hiu thu cun T Bn Lun ca Marx, c bit l chng u, nu khng nghin cu trit v hiu ton b cun Lun L Hc ca Hegel. Nhng khi nim lun l y li xut hin mt cch hon ton tru tng, vi tnh cht l hnh thi thun ty ca s bin chuyn, tch ri ni dung bin chuyn thc s. tm hiu ngha thc t ca bin chng php Hegel, bc u phi tr li cun Hin Tng Lun ca Tinh Thn (1807), cun ny trnh by lch s tin ha ca thc t tng t hnh thi thp nht, tc l thc cm gic, ln n hnh thi cao nht theo Hegel, khoa hc tuyt i, tc l h thng trit hc ca bn thn tin sinh. y c ni dung tng i r rng, v chnh nhng hnh thi bin chuyn thc s trnh by y s tr thnh nhng phm tr thun ty tru tng trong cun Lun L Hc. Trong cun Kinh T Chnh Tr Hc v Trit Hc vit nm 1844, lc chuyn t duy tm sang duy vt, Karl Marx ni: Phi bt u t cun Hin Tng Lun ca Hegel, v chnh y l ni sinh n ca trit hc Hegel, b quyt ca n nm y. Trong phm vi bi ny, ch c th phn tch mt on lm th d. Di y, chng ti s gii thiu v ph phn phn u ca mt chng ni ting rt nhiu, chng IV nhan l: Thc Bn Ng - Chn L ca S Tin Tng Mnh. thc bn ng l thc v mnh, tin tng mnh. trnh cm tnh n tri qua ba hnh thi, theo danh t Hegel, l: Lng Ham Mun, Chin u Sng Cht, Ch N v N L. Di mt hnh thc huyn b, Hegel din t trong on ny qu trnh din bin tm trng bn ng ch quan trong my bc u ca lch s tin ha nhn loi, t i sng ng vt ln x hi nhn loi nguyn thy, ri n ch chim hu n l v s tan r ca n.

1 - LNG HAM MUN

Gii thiu [5] thc bn ng ch thy mnh, tin tng mnh, tc l ph nh tnh cht c lp ca i tng khch quan. S ph nh y trnh thp nht, trnh

ng vt, th hin trong s ham mun vt bn ngoi. Lng ham mun khng thy i tng khch quan, tc l vt lm mi, trong ci thc ti c lp ca n, m li cho n cng l mnh, ri li cun, hp thu n vo mnh. Ngha l thc nhm i tng ham mun chnh l thc v mnh, thc bn ng, v ch thy mnh trong con vt kia. Hot ng th tiu vt lm mi v ng ha n vi mnh l bc u thc hin ci ngh duy tm vn c trong thc bn ng: i tng khng c thc ti c lp m ch l mnh thi. Nhng trong s tha mn y, tnh cht c lp khch quan ca thc ti bn ngoi thc ra cha b th tiu. V vn phi c thc ti c lp khch quan th mi c i tng m hp thu vo mnh. C th th thc ti bn ngoi lun lun xut hin vi hnh thc mi ny hay mi kia, m s ham mun cng lun lun tr li, tc l khng bao gi thc s c tha mn. y l mu thun ni b bc l trong kinh nghim ca lng ham mun, chng minh rng ci thc ti m n ph nh v lun lun th tiu thc ra th vn tn ti ngoi n, ngha l vn gi tnh cht c lp i vi n. Do tnh cht c lp ca thc ti khch quan, thc bn ng c th c tha mn nu i tng t n ph nh n. Nhng ch c mt vt c thc y , tc l mt ngi, mi c th t mnh ph nh mnh, c th trong lc cng nhn mt ngi khc. V cng nhn mt ngi khc chnh l hn ch, c khi th tiu phn ca mnh. Phi chuyn ln quan h gia ngi vi ngi, cng nhn cho nhau quyn lm ngi, mi c th gii quyt mu thun xut hin trong lng ham mun v thc hin ci tha mn y m s ham mun trc tip, trnh ng vt, khng th no t c. Ni tm li, ngi ch c th c tha mn trong mt ngi khc, hay theo danh t Hegel: thc bn ng ch c th c tha mn trong mt thc bn ng khc[6].

Ph phn. Trn y Hegel m t tm trng mt cch hon ton ch quan, do y qu trnh bin chng chn chnh xut hin vi mt hnh thc ln ngc. V theo cch Hegel trnh by, hot ng sinh vt, th tiu vt lm mi v ng ha n vi mnh, ch l thc hin ci ngha vn c trong thc bn ng, ph nh i tng bn ngoi v cho n cng l mnh. Tc l hin tng sinh vt khch quan, theo Hegel, li xut pht t tm trng ch quan ca lng ham mun: s d con vt bt v hp thu mt thc n, chnh l v n mun ci thc n y. R rng nh th l o ln th t thc t. V thc ra th trc khi ham mun, cng phi c kinh nghim hng th. Nu cha c kinh nghim

hng th, th cng cha bit i tng no m ham mun. M kinh nghim hng th xt ti cng l bt ngun t mt qu trnh t pht trong vt th, trong nhng quan h khch quan h tng tc dng gia c th v hon cnh. Mt con vt gp mt thc n, bui u th v i m n, sau kinh nghim y ri mi bit i tm thc n kia. Ngha l iu kin sinh sng khch quan, gy nn kinh nghim hng th, l c s thc t trn y pht trin nhng phn x c iu kin quy nh i tng lm mi, tc l i tng ham mun. Vy lng ham mun xut pht t quan h sinh vt khch quan ch khng phi l quan h sinh vt xut pht t lng ham mun. Tuy nhin, ch ngha duy tm ca Hegel cng khng phi l hon ton khng c cn c. V mt khi i tng ham mun c xy dng trn c s kinh nghim hng th t pht, do quan h thc t gia c th v hon cnh gy nn, th con vt t n i tm mi, bt v hp thu: hnh nh l thc ch quan y quy nh s hot ng ca c th th tiu i tng khch quan. V xt theo hin tng tm l bn thn, th trong lc ham mun, ta cho i tng bn ngoi nh ng ha vi mnh, khng m xa g n tnh cht c lp khch quan ca n, ri li cun n v mnh, hp thu n vo mnh. y l thc ch quan cn bn ca lng ham mun, m Hegel tip thu mt cch trung thnh v em vo cng thc trit hc. Ci thc ch quan y l mt hin tng tt yu trong qu trnh pht trin tm sinh l. N phn nh hot ng trc tip tiu th trnh ng vt. Lng ham mun ph nh tnh cht c lp khch quan ca i tng v cho n cng l mnh, chnh l lp li trong thc ci kinh nghim ng vt th tiu i tng v hp thu n vo mnh. Nhng mt khi ci c cu tm l c xy dng, n li pht trin mt cch tng i t ch trong phm vi ca n, v hnh nh l chnh ci thc ch quan, ph nh tnh cht c lp khch quan ca i tng, li gy ra ci hot ng sinh vt thc t th tiu vt lm mi. V th m Hegel cho rng hot ng sinh vt khch quan ch l thc hin ci ngha sn c t trc trong thc bn ng ch quan: thc bn ng ch c th tin tng mnh bng cch ph nh con vt xut hin ng kia; y l lng ham mun. Tin tng rng con vt kia ch l h khng, thc bn ng ly ci tnh cht h khng y lm chn l cho mnh, th tiu i tng c lp v do y lm cho ci lng tin tng mnh thnh mt tin tng chn thc, mt tin tng c thc hin trong thc t khch quan [7]. Tip thu thc ch quan cn bn ca lng ham mun, Hegel nm vng ngun gc ca ton b truyn thng duy tm trong lch s. V nu trnh cm thc thun ty ca i sng ng vt, lng ham mun ch c th ph nh mt cch tiu cc tnh cht c lp khch quan ca i tng, th ln n trnh

 nhn loi, tc l trnh nhn thc, n s pht trin thnh h thng tch cc. Da vo nhn thc, bc u l nhn thc cm tnh, thc ch quan ca lng ham mun s xy dng nhng tng thn b ca cc tn gio, ph nh th gii thc ti hng th trong m mng nhng i tng ham mun khng t c trong x hi hin ti. Vi s pht trin ca nhn thc l tnh, tn gio s chuyn thnh trit hc duy tm ly hnh thc khi nim th vo tng cm tnh, nhng ngha cn bn cng l xy dng nhng i tng ham mun thnh mt th gii m h an i i sng thc t. V cui cng cun Hin Tng Lun ca Tinh Thn ca Hegel trnh by lch s t tng nhn loi nh l lch s ca thc ch quan ph nh thc t khch quan ca th gii vt cht t thc hin mnh trong mt th gii tinh thn thun ty: chnh y l bn tng kt trung thnh ca truyn thng t tng duy tm xut pht t thc ch quan cn bn ca lng ham mun. Tuy nhin, quan im lch s v phng php bin chng vn dng trong bn tng kt y, li khng th bt ngun t lp trng duy tm. V thc ch quan cn bn ch c th t mnh khng nh mnh, nm vng v duy tr ni dung hin ti, khng th no t n m n to ra nhng mu thun ni b lm ng c chuyn bin. C th nh lng ham mun trnh ng vt th ch c th i t mi ny n mi khc. N khng th no t n thy mu thun trong n, v cho rng c th tiu i tng khch quan bng cch y th khng bao gi xong, ht i tng ny li c i tng khc, vy thc bn ng cng khng bao gi c hon ton tha mn. Thc ra th s d c xut hin mu thun ni b trong thc ham mun chnh l v c mu thun v bin chuyn trong thc ti. Tt nhin phi c cng trnh lao ng to ra x hi loi ngi, th mi c nhng nhu cu cao hn nhu cu sinh vt trc tip, c th l nhu cubo m c s sn xut, phn cng v phn phi kt qu sn xut trong x hi. Trc nhng nhu cu mi ny, hot ng trc tip tiu th theo kiu ng vt khng tha mn c na. V by gi i sng sinh vt thng qua b my sn xut, vn ch yu by gi l t chc cng trnh sn xut x hi, v chnh nhng nhu cu sinh vt cng ch c th c bo m trong t chc x hi. Ngha l nhng quan h gia ngi vi ngi phi c quy nh, quyn li ca mi c nhn v tp on phi c cng nhn, trong s cng nhn y mi ngi phi hn ch, c khi hy sinh phn mnh, tc l t mnh ph nh mnh. Vy s d mu thun ni b pht sinh trong lng ham mun v thc bn ng i hi c ho mn trong mt thc bn ng khc, l v iu kin sinh sng vt cht thay i v cn bn, ngi ch c th sinh sng nu c cng nhn trong x hi. y l ni dung khch quan chn chnh m Hegel tip thu, nhng

ng thi li hn ch vo phn tinh thn v o ln u xung chn. Qu trnh bin chng thc t l qu trnh xy dng quan h sn xut v thc h u tin ca x hi loi ngi trn c s sc sn xut mi pht trin. Vi Hegel, n bin thnh bin chng php thn b ca thc bn ng, thc ny v khng c tho mn trong kinh nghim ca lng ham mun trnh ng vt, nn t ra quan h cng nhn ln nhau gia ngi vi ngi. Lch s tin ho ng vt chuyn ln nhn loi ch cn l mt kt qu ngoi din ca lch s tinh thn sng to th gii. Tuy nhin, mt khi quan h cng nhn ln nhau c xy dng trong x hi loi ngi, ci bin chng php m Hegel trnh by xut hin nh mt kinh nghim ch quan trong tinh thn: ngi ta thy rng vn cn bn khng phi l theo ui lin min nhng i tng ham mun, m l c cng nhn gi tr lm ngi. Chnh cc kinh nghim ny l c s trn y cc trit gia i xa pht trin t tng chn nn s i, i vt ra khi phm vi th gii ham mun ca ngi phm tc, v lng ham mun l v cng tn, vy khng bao gi c th thc s c tho mn. Theo h, th ngi ta ch c th c tho mn hon ton nu c cng nhn mt gi tr tuyt i, ngoi trn gian. Trc ci gi tr tuyt i y th nhng ngi khc phi quy phc, t mnh ph nh mnh. Lch s tn gio v huyn hc chng minh rng cc hin tng ln ngc din t trong bin chng php duy tm ca Hegel l mt hin tng c tht. Chnh trong thc ch quan trc y, thi nguyn thy v di nhng ch p bc bc lt, qu trnh thc t xy dng nhng gi tr nhn o chn chnh trn c s sinh vt v iu kin sinh hot x hi b o ln thnh mt qu trnh thn b: tinh thn ph nh vt th, gt b nhng i tng ham mun sinh vt xy dng mt i sng duy tm, i sng ca nhng tm hn thun tu tho mn ln nhau bng cch cng nhn: thc bn ng ch c th c tha mn trong mt thc bn ng khc.

2. KHI NIM CA S CNG NHN. CHIN U SNG CHT

Gii thiu. Mt thc bn ng c tho mn trong mt thc bn ng khc hay mt ngi c tho mn trong mt ngi khc khi m bn ny c bin kia cng nhn. Trong khi nim thun tu ca s cng nhn, c hai bc, mi bc c hai mt. Bc u th thc bn ng gp mt thc bn ng khc hay mt ngi gp mt ngi khc, v hai bn trng nhau, th mt mt mnh

 mt mnh v thy mnh bn kia. Nhng mt khc mnh li ph nh bn kia, v khng thy ngi kia vi tnh cht c lp ca ngi ta m li thy mnh ngi y. Bc th hai th mt mt mnh ph nh bn kia v tin tng mnh, nhng mt khc th chnh mnh li ph nh mnh, v mnh phi t nhn thy mnh bn kia. Tt nhin, trong s gp g, bn kia cng thc hin hai bc y. V mi bn li thy bn kia lm nh mnh. Ngha l hai bn cng nhn cho nhau rng mnh c cng nhn ln nhau. y l khi nim thun tu ca s cng nhn, nhng khi nim y cha th hin mt cch thc s, v n y, mi bn trn thc t mi ch tin tng mnh v thc hin mnh bng cch gt b bn kia. i vi mi bn th bn kia cn l mt sinh vt, cha phi l mt ngi c thc bn ng. thc hin khi nim ca s cng nhn mi trnh by trn y, hai bn phi chng t ln cho nhau rng mnh l ngi, l thc bn ng chn chnh. Qu trnh chng t y th hin bng cch t ra rng mnh khng b dnh lu vi ci vt th ny, khng b ci i sinh vt rng buc, m tri li mnh khinh r ci i sinh vt y. Hai bn tn cng ln nhau, nhm git nhau, ng thi mi bn cng liu thn mnh. Mi bn chng t mnh v hai bn chng t ln nhau bng cch chin u sng cht. C chin u nh th mi chng minh c rng ci tin tng mnh l chn thc, rng mnh xng ng c cng nhn, ngha l c chin u mi nng c ci tin tng ch quan mnh ln chn l khch quan: ch c liu mt ci i sinh vt th mi chng t c ci phm cht t do, chng t c rng thc cht ca mnh khng phi l ci thc ti trc tip dm trong i sinh vt, rng trong i mnh khng c ci g m khng sn sng hy sinh, rng mnh ch l thun tu t v tn ti (1). Nhng phng php chng t bng ci cht li th tiu ci chn l m n mun xy dng. V hai bn u cht th khng bn no cng nhn bn no, m nu mt bn cht th bn kia thc t cng cha c cng nhn. y l kinh nghim mu thun ni b chng minh rng ci i sinh vt cng cn thit nh thc thun ty v mnh. Nhng bc u th hai im y li b tch ring: mt bn - bn thng - l thc bn ng thun ty; bn kia - bn thua v hng - th khng tn ti cho minh m tn ti cho ngi khc, thc b thu hp vo i sinh vt v s cht. Bn thc c lp l ch, tp trung ngha ca thc bn ng t v tn ti. Bn kia l n, khng c quyn lm ngi na, v mt tinh thn trong cuc chin u. Ci tinh thn, tc l thc bn ng ca n l, b thu ht

v bn ch n. Ngha l s cht trc ch n, n l thy bn ng ca mnh trong con ngi ch n, cn mnh th ch cn l vt th. Ch n c cng nhn l thc bn ng ca ci vt th y, th s dng n l nh vt th ca mnh. Ph phn. Chin u sng cht l mt s kin lch s, ng thi n cng c nhc li trong thc c nhn nh mt iu cn bn thit lp phm gi con ngi. Nhng nht nh n khng th no xut pht t khi nim thun ty ca s cng nhn nh Hegel trnh by, nht l khi nim ny hnh nh t trn tri ri xung. Thc t th chin u xut hin ngay bui u ca x hi loi ngi, khng phi l v bin chng php thun ty ca thc bn ng mun c cng nhn, nhng v nhng mu thun vt cht cng ngy cng pht trin di ch cng ng nguyn thy, cn bn l mu thun gia tnh cht c th ca sc sn xut v quan h sn xut cng ng, quan h ny bt ngun t tnh cht non yu ca sc sn xut. Hot ng sn xut ca ngi thi c, nh dng con dao hay ci ru, trc ht l c th, nhng v cng c cn qu th s, nn phi hp sc vi nhau v sn xut tp th. Nhng quan h sn xut cng ng, tng ng vi tnh cht non yu ca sc sn xut, li mu thun vi bn cht c th ca n. Do bn cht c th y, t chc lm vic chung khng i xa hn quan h hp tc n gin, vy cng khng vt qua c phm vi hp hi ca nhng tp on nh v ring bit. Gia cc tp on ny, v cha c c s sn xut chung, xut hin mu thun v chin u. Ri k thut sn xut cng tin b, th tnh cht c th ca sc sn xut li cng mu thun vi quan h cng ng. Do y, t chc sn xut cng chuyn theo hng c th, quan h trao i pht trin, gy iu kin tp trung ca ci. Bn tc trng v gia trng cng ngy cng chim ot ti sn chung, bin quan h lin i cng ng nguyn thy thnh quan h ph thuc vo chng. Qu trnh pht trin quan h t hu trong lng x hi th tc tan r l mt qu trnh chin u tn khc. Chin u sng cht bui u xut hin do nhn dn th tc bo v ti sn cng ng, by gi li bin thnh chin tranh ca bn qu tc b lc tranh ginh ca ci v uy tn. Uy tn y l gn lin vi ca ci: n l uy quyn tp trung ca ci. Chng ta thy r: chin u sng cht cn bn khng phi l mt hin tng c nhn, biu hin nhng i hi ch quan ca thc bn ng, m l mt hin tng x hi xut hin do nhng mu thun khch quan pht trin trong phng thc sn xut cng ng. ngha vinh d u tin ca n l bo m

iu kin sn xut tp th. M nh rng n i th tc tan r, bn qu lc c chim ot ci uy quyn tp th, v bin ci vinh d tp th thnh vinh d c nhn, nhng phn no m ci vinh d chin u vn c mt chn chnh, th n cng xut pht t nhn dn lao ng: ngha cn bn ca n vn l bo v c s sn xut chung. Nhng v lp qu tc by gi ng chuyn ln cng v thng tr, m cuc chuyn bin y li ph hp vi s pht trin ca sc sn xut, nn trong thc x hi gi tr chin u xut hin vi mt hnh thc ln ngc: n c cng nhn l danh d c nhn, v chin tranh pht trin vi thc chin u v danh d c nhn. Thm ch ci danh d c nhn y li bin thnh linh uy qu thn, v bn qu tc cng t nhn l qu thn, e da ln nhau v e da nhn dn. Chnh ci hin tng ln ngc ny c tip thu trung thnh trong cun Hin Tng Lun ca Hegel. Chin tranh v quyn li thit thc, trong y phn chn chnh l quyn li chung ca x hi, tr thnh mt th hot ng anh hng thn b, chin u v mun c cng nhn l thc bn ng thun ty, khng b dnh lu vi ci i sinh vt ny! Do y, Hegel m ng cho bn phn ng hiu chin tuyn truyn cho chin tranh v chin tranh, cho rng chin u sng cht l danh d ca ngi ta, vy lm ngi th phi c chin tranh. Chng khng thy rng t tng ch l mt di tch ca i th tc d man. V tuyt i ha ch ngha duy tm t pht ca thc anh hng c nhn, Hegel li a ra mt bin chng php k qui: mun c cng nhn th phi chin u sng cht, nhng nu thc s i n ch cht th li khng cn ai m cng nhn, vy mun trnh ci kt qu tiu cc y, th phi c mt bn u hng v chu lm n l, tc l chu mt ci quyn c cng nhn. Thc ra th ch chim hu n l c c mt giai on pht trin trong lch s, nhng khng phi v iu kin cng nhn thc bn ng. y ch l v iu kin sn xut vt cht cho php dng n l mt cch c li. Sc sn xut cha t c mt trnh nht nh th x hi th tc cng cha th chuyn sang ch chim hu n l. Nhng cng khng phi v th m chin tranh thi th tc bt buc phi i n ch tiu dit. Hegel y b qua hon ton nhng hnh thc trao i ha bnh pht trin rt nhiu trong lng x hi cng ng nguyn thy. Thc t trong thi th tc ton thnh, sc sn xut tin b v gy ra mt s sn phm tha, nhng cha i n mc cho php s dng n l mt cch c li: chin tranh pht trin, nhng ng thi cng c nhng hnh thc trao i ha bnh theo

kiu c i c li. Chnh y xut hin nhng hin tng cng nhn ln nhau ng vi ni dng ngha m Hegel trnh by mt cch hon ton tru lng trong khi nim thun ty ca s cng nhn. Nhng hin tng y l nhng l trao ca m cc nh nhn chng hc m t di danh t chung: Pt-lt (potlatch). V d nh mt tc trng tp hp phe mnh ri mi mt phe khc n, cho n no n, cho tng phm, ph trng ca ci, c khi ph qu cho mi ngi xem, c x nghnh ngang nhm lm cho bn kia mt mt. Sau mt thi hn nht nh th bn kia phi mi li m tip i hoang ph hn na, nu khng th mt mt tht, tc l b hch sch v phi chu quy phc bn ny. Hay trong cng mt phe, tc trng mi nhng gia trng ph thuc n cho n, cho qu, ph ca vi nhng li ni v cu ht rt l ln mt. V phn khch th chu nhn qu nh th chnh l cng nhn uy quyn ca tc trng (c bit l nhn nhim v n gip lc no nh tc trng c vic, nh ci xin, bo th, v. v...). Nhng nu mt gia trng li thu thp ca ci mi li v tip i ton phe mt cch hoang ph hn nhiu, n ni anh tc trng khng lm sao tr li c, th anh ny cng mt mt v phi nhng quyn li cho anh gia trng kia. y chng ta thy ng nh Hegel trnh by: bc th nht, mt bn gp bn kia th mt mnh, tc l mt ca cho bn kia. Nhng cho bng cch y th chnh l ph nh bn kia, lm cho ngi ta mt mt. Bc th hai, th nh th mnh ln mt, ch thy mnh trong ngi kia. Nhng chnh y li l t mnh ph nh mnh, v cho bn kia ci quyn mi li, tr li mt cch hoang ph hn, lm cho mnh cng mt mt. i thi c, ci mt l mt vt c tht: n l ci mt n qu thn m bn mi eo ln ht ma v ly uy th. Cn bn kia th lc tr li cng eo mt n ca mnh, nhng nu thiu phn hoang ph th b tc ci mt n y. y l mt hin tng lch s li nhiu di tch, c khi tai hi, trong phong tc v tm l c nhn. V d nh nhng l n ung xi tht thn qu ta ngy trc, vi nhng hnh thc khiu khch ganh ua, l mt phng tin cho bn a ch bc lt nng dn, thn tnh ln nhau, tp trung ca ci. Nhng i th tc, chnh ci l trao ca y ng mt vai tr tin b nht nh, v n l mt hnh thi php l phi thai gii quyt tm thi nhng mu thun pht trin trong cng x nguyn thy. N xut pht r rng t kinh nghim chin u v chnh ni dung n cng l mt th chin u tng trng. Bn mi tip i mt cch hoang ph chinh l by t lc lng ca mnh. Ci mt n h eo thng c hnh d tn, v nhng cu ni, nhng bi ht u nhm t cao mnh v uy hip bn kia. Bn kia cng p li nh th, tc l hai bn xy dng trn kinh nghim chin u mt hnh thc trao i ha bnh v

tng i bnh ng. Tuy nhin, trong iu kin thc t ca x hi th tc tan r, vi s pht trin ca nhng quan h t hu, nhng l trao ca y cng phi a n ch t chc bn tc trng v gia trng thnh mt lp qu tc theo quan h ngi th. Ni tm li, trnh by nh Hegel cuc chin u sng cht nh mt hnh thi thc hin khi nim thun ty ca s cng nhn chnh l o ln vn . Chin u bt ngun t nhng mu thun vt cht trong phng thc sn xut cng ng nguyn thy, v trn c s kinh nghim chin u mi xut hin nhng hin tng cng nhn ln nhau, xy dng thc danh d. Ni dung danh d cn bn vn l bo v iu kin sn xut x hi, nhng v hng tin trin ca lch s by gi l xy dng ch t hu ti sn, ngha danh d chn chnh, ngha tpth, b thu ht vo phm vi c nhn, o ln thnh danh d thun ty c nhn. Hegel trung thnh tip thu ci hin tng ln ngc y v tuyt i ha n thnh ni dung thun ty ca thc bn ng, tc l khi nim thun ty ca s cng nhn. Ri chnh ci khi nim tru tng ny li tr thnh mt ngun thn b pht sinh nhng cuc chin u thc t trong lch s. Mt ln na thc ch quan li to ra s vic khch quan. M v chin tranh c quan nim nh l mt gi tr tuyt i, mt yu cu danh d ca thc bn ng, vy theo Hegel n cng bt buc phi tin hnh n ch tiu dit, tr ra nu mt bn chu mt hon ton ci quyn lm ngi. Tc l ch chim hu n l c bin chnh v phng din tinh thn, nh l mt iu kin tt yu gii quyt vn cng nhn thc bn ng. y Hegel khng nhng l hon ton b qua, nh ni trn, nhng hnh thc trao i ha bnh thi th tc, m li cn l tng ha ni dung nguyn thy ca quan h ch n - n l. 'l'heo Hegel, s d mt bn thng v chuyn ln cng v ch n, l v c can m i ch ci cht, gi c thc bn ng thun ty trong cuc th thch. Cn bn kia thua v tr thnh n l l v s cht, cho ci i sng sinh vt qu hn l thc bn ng ca mnh, tc l chu thu mnh vo phn vt th, vy cng phi cng nhn rng thc bn ng thun ty l phn ch n. Nh th th hnh nh l hai cng v y u xng ng: s cht th ng lm n l, cn ngi khng s cht th c quyn thng tr. Nhng thc ra, nu xt n thc t lch s, th trong nhng cuc chin tranh cp n l, bn ch n thng khng phi l v dng cm hn, m cn bn l v iu kin khch quan thun li, k thut chin u cao hn, mu mo kho hn. Cn bn thua th tt nhin vn cn c th chin u n cht, nhng nu

u hng th cng khng phi l v t tinh thn hn bn c, v bn ny trong cng mt hon cnh th cng lm n th thi. T tng cho rng ch n xy dng cng v thng tr nh chin u dng cm chnh l t tng ca giai cp thng tr bin chnh quyn p bc bc lt ca n. Hegel tip thu t tng y v cho n mt hnh thc tuyt i vi hin tng anh hng c nhnchin u sng cht c cng nhn. Bin chng php Hegel t ngun gc v c s lch s trong thc ch quan, o ln th t thc t. Nhng ci tnh trng ln ngc y li l tnh trng thc t ca thc nhn loi nguyn thy, ko di trong t tng ca nhng giai cp p bc bc lt, t tng ny ni chung thng tr thc t tng x hi cho n thi pht trin ca giai cp v sn cn i v ch ngha McLnin. Vy bin chng php Hegel, d c duy tm n u chng na, vn c phn ni dung gn lin vi lch s th gii, phn nh nhng mu thun v chuyn bin thc s trong phm vi tinh thn. Nhng chnh ci phn y cng phi quan nim li trn c s duy vt mi c th thy r. 3 - Ch n v n l Gii thiu. Mt khi c cng nhn l thc bn ng thun ty, ch n s dng n l nh vt th ca mnh. Thng qua lao ng ca ngi n l, ch n ph nh tnh cht c lp khch quan ca thin nhin, ngha l hng th i tng khch quan, coi n nh l ph thuc v mnh. trnh ng vt, s tho mn lng ham mun ch thc hin trong chc lt ci ngha nhm trong thc bn ng: i tng khng c thc ti c lp m chnh l mnh y. Bygi, vi cng v ch n c n l cng nhn, ci ngha y c cng c v thc hin mt trnh cao hn: ch n c c s trc tip ph nh thc ti khch quan, hng th n trong mnh. Nhng y li xut hin mu thun. V s d ch n c tha mn l v n l chu khut phc, hu h ch n, to ra nhng vt cho ch n hng th. Chnh nh thc u hng v phc dch ca n l m ci tin tng ch quan mnh ca ch n c thc hin trong s hng th thc t, tc l chuyn ln chn l khch quan. Ch n khng cng nhn cho ngi n l mt thc chn chnh, cho rng thc ca ngi n l ch l mt thc ph thuc, khng c thc cht. Nhng chnh ci thc khng c thc cht y l ci khch quan thit lp chn l ca s tin tng mnh ca ch n. Ngha l thc ch n l thc c

lp, nhng chn l ca ci thc c lp y li khng phi l mt thc c lp: Chn l ca thc c lp ca ch n l thc n l (1). N l bui u xut hin nh mt vt th, khng cn l mnh na. Nhng ging nh thn phn ch n chng t rng thc cht ca n l tri ngc hn vi ci m n tng, thn phn n l cng s tr thnh i lp vi ci trng thi u tin ca n: n s chuyn ln cng v c lp chn chnh. V thn phn n l khng phi ch l vt th cho ch n s dng, m thc ra th vn l thc bn ng, thc ny l thc b ch p, nhng chnh trong s ch p y, ngi n l nghim c ci thc cht ca mnh: v anh ta trng thy ci cht, c con ngi anh ta rung chuyn, v chnh ci chuyn ng tuyt i y l ci thc cht n thun ca thc bn ng, ci t v tn ti thun ty. Ri cng trnh lao ng li rn luyn mt con ngi mi. Lao ng l hot ng ch quan ca con ngi bin thnh thc t khch quan trong kt qu sn xut. Ci t v tn ti thun ty, cm thy trong kinh nghim rung ng s cht, c cng c vi mt hnh thi vng chc: ngi n l t thy mnh trong sn phm m mnh sng to, v do y t tin mnh v th tiu ci quan h u tin vi ch n - s cht trc ch n. thc pht trin trong con ngi n l vi nhng im chn chnh m n khng c trong con ngi ch n: thng qua lc rung ng s cht, ngi n l c thc nghim tc v thc cht ca mnh; trong cng trnh lao ng sng to, ci thc y li c xy dng thnh mt thc t vng chc th hin trong kt qu sn xut. V nghim tc v thc t, thc ca ngi n l thy c ci chn l ca mnh l thc hin ci tin tng ch quan ca mnh trong thc t khch quan. Ph phn. Trong cun Kinh T Chnh Tr Hc v Trit Hc, Karl Marx ni: Cng trng ln lao ca cun Hin Tng Lun ca Hegel v ca ci thnh tu cui cng ca n - bin chng php ly mu thun lm nguyn l vn ng v sng to l ch Hegel nm c thc cht ca lao ng, v quan nim con ngi c tht, con ngi chn chnh v l con ngi thc t, nh ci kt qu ca cng trnh hot ng bn thn. Nhng ci th lao ng c nht m Hegel bit v cng nhn li l lao ng tinh thn tru tng. Ring trong on bin chng php ch n v n l tm tt trn y, Hegel hnh nh i n ch cao lao ng chn tay. Nhng v lp trng duy tm, chnh ci lao ng chn tay y cng ch c quan nim trong phm vi

tinh thn. ng nh Karl Marx ni, n bin thnh mt th lao ng tinh thn tru tng. Trc ht Hegel t mt cng thc tru tng nh ngha thc n l nh mt thc vt th, ly ch n lm bn ng ca mnh. im ny c phn ng v mt tm l, nhng Hegel b qua nhng iu kin thc t v gii hn ca ci tm l y. Khng phi v u hng mt ln trong cuc chin u sng cht, m n l c cng nhn v ngoan ngon phc tng ch n. Nht l chin tranh cng ch l mt trong nhng ngun cung cp n l: ngoi t binh ra, cn c nhng hng n l khc nh n l tri v hay n l sinh trong nh, cha c c hi chin u m cng b n dch. Thc ra th ch chim hu n l trc ht l mt ch cng bch trit , da vo nhng th on khng b tn khc. S khng b ny khng c g l anh dng, v bn ch n tp trung mi phng tin v lc trong tay. Chnh v b khng b lin tip, ngi n l mi phi phc dch, ch khng phi v mt tinh thn v u hng mt ln, ri c th m nhn ch n lm bn ng ca mnh. Thc t th ngi n l lun lun tm cch b vic, ph dng c, chy trn, gp c hi th ni dy bng nhng cuc bo ng nh hay ln. Tuy nhin, i song song vi cuc u tranh y, ci tinh thn u hng v l thuc, cng nhn ch n, cng l mt hin tng c tht, nhng chnh n xut pht t ch p bc bc lt, ch khng phi l ch p bc bc lt xut pht t n. y Hegel o ln vn , cho rng thn phn n l l do tinh thn l thuc gy nn. Thc ra th ngi n l ngoan ngon phc dch nh Hegel m t ch l mt hnh nh l tng m bn ch n to nn trong thc thng tr ca chng. V trong ci hnh nh l tng y, Hegel dm i mt lch s u tranh giai cp c lit. Trong phm vi ch p bc bc lt, Hegel li l tng ho thn phn n l, cng nhn cho n mt gi tr gio dc k l. Ni rng n l c kinh nghim nghim tc v thc cht ca mnh, v cm thy ci cht trong cuc chin u th c phn ng. Nhng ng thi cng phi nu r: kinh nghim rung ng s cht ch c ngha nghim tc chn chnh phn no m trong lc bt buc phi chu thua, ngi t binh cn gi c tinh thn u tranh. Chnh ci tinh thn u tranh y mi tht l thc v mnh. C ci tinh thn u tranh y th ci chn ng v sinh tn ca mnh c th tr thnh mt trng thi t v tn ti thun ty. V phn no m chu u hng, th ngi n l ch c th mt thc v mnh, tn ti cho ngi khc. Nhng y Hegel, lin h tm trng s cht vi thi u hng,

li bin n thnh mt thc nghim tc v thc cht ca mnh. Thc ra th ci nghim tc ny ch l ci nghim tc m bn ch n mun gy cho ngi n l bng mi cch da nt v n p: n l ci nghim tc qui phc ch n. M chnh v th Hegel li nhc li cu tc ng ph bin Ty phng: S ch l bc u ca o c (1). Ri Hegel cao lao ng ca ngi n l, trong y cng c nu c nhiu im su sc. Nh Marx ni: Cng trng ln lao ca Hegel l nm c thc cht ca lao ng. Lao ng ph nh i tng thin nhin trc tip, thc hin con ngi trong thc t khch quan, lm cho ngi t thy mnh trong mt th gii nhn to. Nhng cng cn phi nhc rng di mt ch p bc bc lt d man, ngi n l khng c iu kin thc t pht huy thc lao ng ca mnh. y Hegel li cho rng chnh ch cng bch, t k lut phc dch, gy nn thc lao ng. Thc ra th trong lch s th gii, ch chim hu n l c ng mt vai tr tin b khch quan nht nh, y mnh s pht trin ca sc sn xut trong mt thi gian. Nhng vai tr y, tng i v nht thi, cng ch l nng cao trnh sn xut, n khng th no i n cho xy dng con ngi lao ng c thc. Tri li, bn cht s cng bch chnh l lm cho ngi lao ng chn nn, khinh ght cng vic ca mnh. Tuy nhin cng trnh lao ng, xt n ni dung khch quan vt cht ca n, vn c gi tr gio dc chn chnh, nhng ci gi tr gio dc y li l i lp vi k lut phc dch. Thc cht ca ch p bc bc lt, m in hnh l ch chim hu n l, l th tiu thc ca qun chng lao ng b n dch, vy ngi lao ng di ch y ch c th t xy dng mnh bng cch chng li n. Nhng Hegel ng trn lp trng giai cp thng tr m o ln vn , cao lao ng vi ch p bc bc lt, v cho rng nhng c tnh ca ngi lao ng l do quan h phc dch v k lut cng bch rn luyn. Chnh y l mt lun iu cu truyn ca cc giai cp p bc bc lt, lc m v hon cnh bt buc chng phi cng nhn gi tr ca ngi lao ng. V d nh bn quc thc dn t trc n nay khng ngng pht trin nhng th on gh gm ngn cn s tin b ca cc nc thuc a, nhng v thc t th nhn dn thuc a vn tin ln, chng li ni rng chnh nh chng cai qun m ngi thuc a c khai ha! Cng v ng trn lp trng giai cp thng tr m Hegel li xuyn tc v o ln ni dung chn chnh ca thc lao ng. Lc m t ngi n l t thy mnh trong sn phm m mnh lm ra, Hegel quan nim ci mnh y mt cch hon ton duy tm: n l thc ch quan t thc hin mnh, v do y li t thy mnh trong thc t khch quan. Hegel ni : Ci hot ng ci to

thin nhin ng thi cng l ci t v tn ti thun ty ca thc, ci t v tn ti y by gi nh lao ng th hin ra ngoi thc trong phm vi thc ti vng chc; do y ci thc lao ng cm thy thc ti khch quan nh mnh vy (1) R rng rng ci thc lao ng ny khng cn l ci thc chn chnh ca ngi lao ng trong kinh nghim sn xut thc t. V trong kinh nghim sn xut thc t, ci ch quan ca ngi lao ng cn bn cng l vt cht, n l ci c th bn thn trong hot ng sn xut. V quan h gia ch quan v khch quan trc ht l quan h gia c th v hon cnh, tc l c tnh cch vt cht. Vy lc ni rng, trong lao ng, ch quan con ngi bin thnh thc t khch quan trong kt qu sn xut, chng ta phi hiu mt cch duy vt: chnh ci hot ng ca c th bn thn, tp trung trong i tng lao ng, bin thnh hnh thi sn phm ca i tng. V d nh ngi th mc ng mt ci bn, th tp trung hot ng ca bn tay mnh vo nhng tm vn trc mt, bin ci hot ng ch quan y thnh hnh thi khch quan ci bn lm ra. V lc chng ta ni rng ngi lao ng t thy mnh trong kt qu sn xut, th cng phi hiu theo ngha duy vt: ci mnh y vn l hot ng vt cht ca c th bn thn m ngi lao ng thy thnh hnh vng chc trong sn phm khch quan. y l thc lao ng chn chnh, phn nh ng n qu trnh lao ng thc t. N lm c s cho quan im duy vt, t quan h vt cht gia c th v hon cnh lm ngun gc ca mi ngha tinh thn. Nhng y H li ln ln v nh ng lot hai ngha ca ch ch quan: ci ch quan vt cht ca c th bn thn v ci ch quan tinh thn ca thc thun ty, ni rng: Ci hot ng ci to thin nhin ng thi cng l ci t v tn ti thun ty ca thc. Do y Hegel o ln vn , cho rng trong lao ng, chnh ci t v tn ti thun ty ca thc ch quan t thc hin mnh v t thy mnh trong thc t khch quan: tc l thc lao ng bin thnh c s ca quan im duy tm, t tinh thn lm ngun gc ca thc ti vt cht! R rng rng ci lao ng m Hegel din t khng phi l ci lao ng sn xut thc t, m ch l ci hnh nh l tng ca n trong tinh thn. Hay ni r hn, ci thc lao ng chn chnh, xut pht t lao ng thc t b xuyn tc, tch ri c s thc t ca n v tuyt i ha thnh mt ch th c lp, trong y cng trnh lao ng thc t bin thnh mt th lao ng tinh thn tru tng ca thc ch quan t thc hin mnh mt cch thn b trong thc t khch quan. Chnh ci lao ng tinh thn tru tng ny l b quuyt

ca bin chng php duy tm ca Hegel . Ni dung thc s ca n l phn nh mt cch ln ngc trong thc ca giai cp thng tr ci bin chng php chn chnh ca lao ng thc t: qu trnh hot ng sn xut ca c th bn thn pht sinh thc lm ch thin nhin b o ln thnh qu trnh thn b tinh thn sng to th gii. V ch thy cng trnh lao ng ca ngi n l trong ci hnh nh duy tm ca n. Hegel cng ch thy mu thun vi ch n trong phm vi tinh thn, vy ch kt n ch chim hu n l mt cch tng trng, l tng ha cuc suy vong ca giai cp ch n, th tiu u tranh ca giai cp n l. Trn kia, Hegel b qua nhng th on khng b khng ngng ca bn ch n, xy dng mt con ngi n l l tng ngoan ngoncng nhn ch nh bn ng ca mnh. Trc kinh nghim thc t ca s sn xut, ci hnh nh y cng khng th duy tr c. R rng rng xt theo thc cht, th ch n, c ham mun m khng c lao ng, thc ra l ph thuc vo cng trnh lao ng ca n l. y l chn l ca x hi n l, th hin trong lch s bng nhng cuc khng hong gh gm, nhng cuc u tranh quyt lit ca giai cp n l a n s sp ca ch chim hu n l. Nhng Hegel y li xy xo mu thun thc t, bin ci chn l hng hn ca lch s thnh mt cng thc tru tng hon ton duy tm: Chn l ca thc c lp ca ch n l thc n l. Mu thun thc t l mu thun gia vt cht v tinh thn, gia thc t lao ng vt cht ca n l v thc hng th duy tm ca ch n. Chnh ci thc t lao ng ca ngi n l mi l chn l ca thc ch n, v nhng i tng m ch n hng th nh mnh vy l do n l lm ra, vy cng lao ca ngi n l l ci chn l thc hin s tin tng mnh ca ch n. M v ngha ca ci chn l y l hon ton i lp vi thc ch n, i lp vi ci ch p bc bc lt m thc ch n tiu biu, vy thc lao ng chn chnh ca ngi n l cng ch c th l mt thc u tranh quyt lit. Nhng Hegel ch thy ngi n l qua ci hnh nh l tng ca n, trong y thc t lao ng vt cht bin thnh mt th lao ng tinh thn tru tng: ci t v tn ti thun ty ca thc t thc hin mnh trong thc t khch quan. V th m trong bin chng php Hegel, thc n l nh cng trnh lao ng c chuyn ln cng v c lp, nhng ci cng v c lp y cng ch th hin trong tinh thn: ngi n l t thy mnh trong kt qu sn xut, vy ch quan th khng cn l do m s ch n na, nhng cng khng u tranh thc s, thc t th vn cn l n l. V Hegel quan nim ch chim hu n l trong phm vi tinh thn, bin quan h n dch thc t thnh

quan h n dch tinh thn, qu trnh gii phng cng li din bin trong phm vi tinh thn. N tr thnh mt th gii phng tng trng ca thc n l, trong y cuc u tranh giai cp c lit ca lch s thc ti ch cn l mt quan h chn l l tng trong lch s tinh thn: thc n l l chn l ca thc ch n. y l c s tha hip giai cp. V trong phm vi tinh thn, mu thun gia hai thc hnh nh biu hin hai mt ca cng mt vn , do y hai bn c th st nhp thnh mt. thc ch n l thc hng th, ci Ti tru tng thun ty, ph nh thc ti bn ngoi v cho i tng ch l mnh thi. V khng lao ng, n ch l ci ch quan n thun sng trong mnh, phn no m c phn bit i tng th cng khng t c i tng khch quan. Hegel ni: Trong thc bn ng c lp ca ch n, mt mt th thc cht ca n ch l ci ch quan thun ty tru tng ca ci Ti, mt khc phn no m n pht trin v c phn bit i tng, th s phn bit y cng khng t c i tng t tikhch quan. Vy ci thc bn ng y khng phi l ci Ti thc s t phn bit mnh trong ci n thun ca mnh, hay l gi tng ng vi mnh trong ci phn bit tuyt i y (1). Ngha l thc ch n c hng th m khng lao ng cha phi l thc sng to thc ti, t phn bit mnh thnh ch quan v khch quan trong ci n thun ca mnh. Tri li, thc n l l thc lao ng sng to, t thc hin mnh trong i tng khch quan. Nhng v khng c hng th, thc n l li khng thc s ng nht vi ci khch quan m chnh mnh to ra. Vy, tuy c cm thy thc ti khch quan nh mnh vy, ngha l t thy mnh trong kt qu sn xut, thc n l vn cha nhn thy ci khch quan y hon ton l mnh, vi tnh cht l thc t v tn ti. Tri li, ngi n l li nhn thy c tnh cht t v tn ti y trong mt ngi khc, trong thc hng th ca ch n: Ci thc b ch p, thu hp vo mnh ca n l nh cng trnh sng to thy mnh tr thnh thc ti khch quan vi hnh thc sn phm trong kt qu sn xut; mt mt khc th n thy ci t v tn ti, vi tnh cht l thc, trong con ngi ch n. Nhng i vi thc phc dch, hai mt y mnh vi tnh cht l i tng ngoi mnh, v ci i tng y vi tnh cht l mt thc, mt bn th c lp - li b tch ri. Chng ta thy r: mu thun thc t gia ch n, n m khng lm, v n l lm m khng n, bin thnh mt th mu thun tinh thn gia hai thc: thc bn ng ch quan thu tt c vo mnh, hu nh khng phn bit mnh vi i tng, v thc bn ng khch quan c thc hin mnh ngoi mnh

trong i tng khch quan, nhng li khng thy rng ci i tng y chnh l ci t v tn ti ca mnh, m li cho n l ci t v tn ti ca ngi khc. Do y Hegel c iu kin xy dng mt gii php dung ha. V xt theo khi nim tru tng th hai bn cng l mt, ci hnh thi sn phm trong kt qu sn xut chnh l ci t v tn ti ca thc hng th. Vy i vi chng ta xut hin mt hnh thi thc mi, t thc hin mnh trong i tng khch quan v nhn thy i tng khch quan hon ton l mnh, tc l thng nht trn cng v tinh thn hai ci hnh nh l tng ca lao ng v hng th. y l t do ca thc bn ng, trong t tng. Hegel ni: Nhng v i vi chng ta hay trong bn thn n, th ci hnh thi sn phm v ci t v tn ti ch l mt, v trong khi nim ca thc c lp ci t ti l thc, vy ci mt t ti hay vt th thnh hnh trong lao ng cng hon ton ch l thc, v trc mt chng ta pht sinh mt hnh thi mi ca thc bn ng. y l mt thc thc hin c thc cht ca mnh trong ci v cng, tc l ci vn ng thun ty ca thc (l). Hot ng ca thc y l hot ng t tng, n l thc bn ng t do. V mnh li ly mnh lm i tng, vi tnh cch l Ti, khng phi l ci Ti tru tng, nhng ci Ti ng thi c ngha l mt thc t t ti, hay ni mt cch khc coi ci thc ti khch quan nh l ci t v tn ti ca thc bn thn mnh, chnh y l t tng Trong on ny Hegel bc l r rng c s giai cp ca trit hc duy tm, trn c s y m t tng thun ty bin thnh ch th tuyt i sng to thc ti khch quan. V i vi chng ta by gi, ng trn lp trng duy vt m xt s vic trong bn thn n, th ci hnh thi sn phm th hin cng trnh lao ng ca ch quan con ngi trong i tng khch quan v ci t v tn ti ca thc hng th ch c th thc s thng nht trong con ngi lao ng mt khi t gii phng v c hng th kt qu sn xut ca mnh. Trong x hi c giai cp, s thng nht y l nhu cu thit thn ca qun chng lao ng, lm ni dung u tranh khng ngng chng giai cp p bc bc lt. Nhng Hegel li bin ci nhu cu thng nht y thnh mt s thng nht c sn, mt chn l t ti khng lin quan g n cng cuc u tranh giai cp, n vn thc t ai lao ng, ai hng th, v chnh lao ng v hng th y cng ch c quan nim trong hai ci hnh nh l tng tru tng ca n: hnh thi sn phm ca i tng v t v tn ti ca thc. Do y mu thun thc t gia ch n v n l b xy xa trong ci hnh nh tng qut ca mt thc siu giai cp, sng to th gii trong bn thn mnh v nhn thy ci th gii y ch l mnh thi, tc l thng nht lao ng v hng th mt cch tng trng, trong khi nim duy tm. Vi ci khi nim y, giai cp n l c gii phng trong tinh thn, tc l bn ch

n xoa du mu thun, tha hip vi n l trong cng mt m mng t do siu hnh: t do ca thc bn ng trong t tng. y l phng php cu vt quan h p bc bc lt trong s tan r ca x hi n l. Thc t th vi trnh ca sc sn xut by gi, n a n ch phong kin, trong y quan h p bc bc lt c duy tr di mt hnh thc tng i xoa du. C th trong lch s Ty phng, ba ch ngha nh du cuc suy vong ca ch chim hu n l, ng thi cng l nhng bc xy dng hnh thi thc ca ch phong kin: ch ngha khc k, ch ngha hoi nghi v o Gia T. V d nh theo o Gia T th mi ngi c t do v bnh ng trong Thng , tc l trong t tng, v ni dung ca khi nim Thng chnh l T Tng thun ty sng to th gii trong bn thn mnh v hng th ci th gii y nh mnh vy Nhng vi ci t do bnh ng tinh thn y, s p bc bc lt vn tip tc trong thc t. Mu thun su sc gia t do ca linh hn trn Tri v tnh trng l thuc ca con ngi trn gian c phn nh trong ci m Hegel gi l tm hn gian kh, tc l t tng cu th i i vi thc ti li: c chuc ti vi Cha trn Tri (tc l np t cho cha di ny) th mi c cu vt, v c cu vt th li cng phi chuc ti. Lch s t tng ca ch chim hu n l tan r Hy Lp, a n thng li ca o Gia T v vai tr thng tr ca n trong thi phong kin u-chu c Hegel trnh by trong phn th hai ca chng IV ca cun Hin Tng Lun, nhan l: T Do ca Thc Bn Ng, Khc K, Hoi Nghi v Tm Hn Gian Kh.
TRN C THO
[1] [2]

Karl Marx. T Bn Lun. Bi ca bn in ln th hai. Friedrich Engels. Ludwig Fuerbach v Co Chung ca Trit Hc C in c. II [3] Friedrich Engels. Cun Gp Phn Ph Phn Kinh T Chnh Tr Hc ca Karl Marx. II [4] Karl Marx. T Bn Lun. Bi ca bn in ln th hai. [5] Nhng on gii thiu di y in bng ch ng, v vit theo quan im duy tm ca Hegel. Trong y chng ti cng c thm mt vi danh t c th cho d hiu. tin cho vic theo ri, chng ti s ph phn tng bc, tuy nh th phn no cng c mt lin tc. [6] Hegel. Phanomenologie des Geistes [Hin Tng Lun ca Tinh Thn]. Herausgegeben von J. Hoffmeister. Leipzig, 1937. Tr. 139. [7] Sd, tr. 139

Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_HatNhanDuyLy.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:22 PM

NI DUNG X HI V HNH THC T DO

Trn c Tho

Vn t do v t do cho ai, t do i vi ai, t do lm g. T do ca qung i qun chng, y l mt ni dung chn chnh m ch ta thc hin v cn bn, v c iu kin pht trin khng ngng. Nhng y l t chc chng ta, tuy xt v ni dung l dn ch thc s, nhng li b lng lon bi nhng bnh nng n: quan liu, mnh lnh, gio iu, b phi, sng bi c nhn. y l mt cuc u tranh cch mng tin hnh trong ni b nhn dn bng ph bnh v t ph bnh, ng tranh th cho mi cng dn nhng iu kin hot ng chnh ng v cn thit gp phn vo nhim v chung, chng s km hm v ln t ca nhng phn t lc hu: quan liu, b phi, sng bi c nhn mi cp lnh o. Phi ni r mi cp lnh o, v nu xt n c nhn th nhng bnh y cn kh ph bin vi mc tin trin ca x hi ta by gi, nhng c cng v lnh o th n mi c iu kin gy tai hi ln cho nhn dn. Nhng sai lm nghim trng phm phi trong Ci cch rung t, chnh n t chc,[1] kin thit kinh t v vn ho l nhng dn chng hng hn. Nhng sai lm y th nhn dn mi a phng v nhiu cn b cp di, mi ngi trong phm vi ca mnh, t lu trng thy r, v phi chu ng nhng tai hi gy ra cho bn thn mnh hay chung quanh mnh. M v nhng s vic y c tnh cht ph bin, vn rt kinh nghim cng khng n ni kh lm. C th nh trong ci cch rung t, c bit l t 4 v t 5, nhn dn c nhiu kin xc ng, da vo nhng bi hc hin nhin ca lch s Cch mng Vit Nam, vo l tr v o c t pht ca ngi thng dn. V d nh trc nhng nhn nh t trn a xung v tnh hnh nng thn, thi phng lc lng

ca ch v mt st c s ca ta, th qun chng v cn b cp di c nhiu thc mc. Do qu trnh thc t phn , phn phong, t chc khng chin ca ta th tt nhin l mt t chc ca nhn dn lao ng di s lnh o ca ng, v nu c bao gm mt s phn t phc tp th nhng phn t y ni chung cng c gio dc t hay nhiu trong thc tin u tranh phc v nhn dn. Vy c s ta nng thn trc Ci cch rung t cng khng th no xu n th. N cn c ci to, nhng khng n ni phi kch hng lot. M theo l tr thng thng ca ngi dn th nu thc s t chc ca ta b lng on nghim trng, thm ch nu t chc ca ch li lng vo t chc ca ta th lm sao m chng ta khng chin c thng li? n cp Huyn v cp Tnh th ci ni dung chnh n t chc li cng qui g, cui cng, theo tnh cm t pht v thng yu bn ng i, khng ni g n o c v nhn sinh quan cch mng, th cng khng th no kt n c s chin u ca ta mt cch n gin, chung chung v trch nhim v khinh con ngi n mc y. C th mi a phng m nh trn lan, c tnh cht tri ngc, phn tnh phn l ca cc nhn nh chung v tnh hnh ch v ta pht hin ngay trong vic lm. Nhng v c cu ca b my lnh o c hng mt chiu, rt nng v t chc v phng tin thng, cng bch m nhng kin ph bnh ca nhn dn hay cp di th li hon ton cho cp trn quyt nh c nn xt n v cho tho lun hay khng, cho nn nhng bnh quan liu, b phi, sng bi c nhn trong t chc lnh o c iu kin khch quan pht trin, y mnh tc phong n p t tng, pht qua quy tc dn ch, bin nhng kin ch quan thnh lp trng bt di bt dch. Nh nhng iu kin y m nhng phn t lc hu, bo th, ngn cn kin ca qun chng, cn tr vic sa cha sai lm, cho n lc tc hi ln qu, c s b tn tht nng n, chnh n t chc huyn v nh pht trin theo mt th ch ngha nng dn lu manh ho. R rng nhng phn t quan liu b phi ly thnh kin ca h lm ng li ca lch s, bin nhng sai lm ca h thnh bnh xe v tnh ca lch s. Mt b my hng mnh, xy dng dit th, n lc khng thy th th li quay v bn ly bn lm th m p ph ba bi. Sai lm trong Ci cch rung t v chnh n t chc l mt trng hp in hnh, nhng thc ra th trong mi vn khc nh kin thit kinh t v vn ho, cng phi ch cho c tai hi ln lao, ng thi cng c nh sng ca i hi XX[2] pht ng phong tro t do dn ch, mi bt u rt ra bi hc kinh nghim. R rng rng phng php ph bnh thng thng trong ni b t chc khng sa sai kp thi nhng sai lm ht sc quan trng. Cn nhng sai lm tng i nh hn hoc tc hi m thm hn th tt nhin li cng d xu xo. Cn phi c s xy dng tch cc ca nhn dn mi ngn nga c nh hng ca

nhng phn t bo th, lc hu, nhng ng quan liu, nhng ng s din, nhng ng b phi lun lun cn tr ng li qun chng ca ng. Nhng v chng ta cn thiu tp qun t do, vic ph bnh cng khai t chc lnh o thng d gy thc mc. D ni dung ph bnh c ng chng na, d kinh nghim c cho hay rng khng t vn trc qun chng th khng th no gii quyt kp thi, nhiu anh em vn ch ch trng nhn xt v thi , truy nguyn t tng: thiu tin tng, bt mn, t do t sn, thot ly lnh o, thm ch l bi nh ch , cho ch li dng!. Nhng anh em y khng thy rng nhn dn c s lnh o ca ng[3] th ng cng phi c s xy dng ca nhn dn, min l cui cng th nhn dn thc hin ch trng chnh sch ca ng. M nu trong li ph bnh c phn bt mn, th c ci bt mn y mi sa cha c sai lm, c ci bt mn y th lnh o mi tho mn c nhn dn. Lnh o theo ng li qun chng khng phi ch l ngi trn m tm hiu qun chng. V nh th vn cn l t t mnh trn nhn dn, m ngi lnh o khng c quyn t t mnh trn nhn dn. Kinh nghim Ci cch rung t l mt bng chng in hnh. Khng cng tc no tp trung chng y phng tin thng v cng bch, b my t chc c rn da nh mt ng c hin i kin c, nhng cng v th m khng nghe thy kin ph bnh ca nhn dn ri i n ch lm ngc hn ng li chnh sch cch mng, tn cng ba bi, ph hu Chnh lc trung ng tin tng rng nh t chc cht ch m nm c ht th bin - chng php ca lch s quay li vn : t chc thot ly qun chng, lnh o rt yu, ch o lung tung. Chng ta c th nhn nh, vn t do nhn dn min Bc hin nay c th trc mt l t do i vi nhng phn t lc hu, bo th, quan liu, gio iu ca ch dn ch nhn dn, lm lch cng tc lnh o ca ng, gy ra nhiu tn tht nghim trng cho t chc ni chung l km hm cng cuc kin thit min Bc, tranh th min Nam. Nhim v chng nhng phn t cn bn l nhim v u tranh vi ban, tin hnh bng ph bnh v t ph bnh. Trong bn tham lun c trc i hi VIII ca ng Cng sn Trung Quc, ng ch ng Tiu Bnh, hin gi Tng b th ca ng Cng sn Trung Quc ni: ng khng c quyn vt ln trn qun chng nhn dn, tc l ng khng c quyn ban n, cng bch, mnh lnh i vi qun chng nhn dn, ng khng c quyn xng vng, xng b trn u nhn dn. TT Giai phm ma ng, tp 1/1956

[1]

Chnh n t chc l mt danh t mi thay th cho danh t: thanh trng trong ni b ng v trong chnh quyn.
[2]

i hi XX ng Cng sn Lin X (Bolsevich). (BT)

[3]

T tng ny c i hi ng CS Vit Nam ln VI nm 1986 khng nh. (BT)

Tr v trang gc "Trn c Tho" Tr v trang "Vn Ha & Gio Dc
Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_NoiDungXaHoi.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:22 PM

NI DUNG X HI TRUYN KIU

Trn c Tho

Tnh cht, tc dng chng phong kin l gi tr nhn o ca Truyn Kiu. Nhng tnh cht v tc dng bt ngun t u, thc hin lp trng no v t c mc no? Gii quyt vn ny l quy nh thi thng cm, nhn nh phn ng gp thc s ca th Nguyn Du trong cng cuc u tranh ca chng ta by gi. Tnh cht v tc dng chng phong kin cn c vo ni dung x hi c din t. Ni dung x hi khng phi ch l nhng s vicc k, nhng l ni dung mu thun, ngha ca nhng s vic y i vi cuc u tranh giai cp

ng thi, ngha th hin trong cch trnh by ca tc gi, trong ngh thut vn chng. y l im cn bn nh ngha tnh cht sng to trong Truyn Kiu. S d Nguyn Du, tuy ch k li nhng s vic c trong cun tiu thuyt ca Thanh Tm Ti Nhn, m li to ra c mt trc tc hon ton mi, khng phi ch l do ngh thut thi vn, nhng cn bn l do ni dung x hi, rt l m v lch lc trong Kim Vn Kiu truyn ca Thanh Tm Ti Nhn, m c ni bt trong Truyn Kiu ca Nguyn Du. Vai tr nng Kiu trong cun tiu thuyt ca Thanh Tm Ti Nhn l vai tr mt c gi ti sc rt mc, nhng tnh tnh kh tm thng, thm ch i khi li c nhng c ch s sng. Do y ni dung mu thun gia ti v mnh rt l nng ni, khng bc l thc cht bt cng, v nhn o ca ch x hi ng thi. Tri li trong Truyn Kiu ca Nguyn Du, Kiu l mt in hnh l tng, c ln ti, gi c phm gi cao qu, tinh thn trong sch trong nhng hon cnh ht sc nhc nh. y, mu thun gia l tng v thc t c din t mt cch thm tha, lm cho chng ta cm thy nhng mu thun thc ti chia x x hi phong kin suy i, nhng mu thun y khng th no gii quyt mt cch khc hn l bng mc cuc khi ngha ca nng dn. Nhng s vic ni chung th c k trong Thanh Tm Ti Nhn, nhng ch c trong Nguyn Du n mi mang c mt ngha su sc. l ni dung chn chnh m Nguyn Du sng to, phn nh thc ti tin ho ca x hi Vit Nam i L mt - Nguyn s. Cm hng ch o ca thi s l nhm ni dung y, m cng chnh do y m t c mt hnh thc vn ngh tuyt diu. Gi tr chn l, tnh cht v tc dng chng phong kin ca Truyn Kiu xut pht t ni dung cng vi hnh thc phn nh thc cht ca x hi phong kin trong qu trnh u tranh v tin ho ca n. Vn lp trng v mc chng phong kin l vn lp trng v mc phn nh thc t khch quan y.

I - Ti, Mnh v Tnh

Gia nh vin ngoi h Vng thuc v thnh phn trung gian trong x hi phong kin. Kiu c luyn tp trong mi ngh phong lu: thi, ho, ca, nhc. Nhng phng thc sinh hot cn gin d: ngy hi p Thanh, ba ch em b hnh chi xun, trong khi bn giu c thnga xe nh nc, o qun nh nm. Thm ch ph n trong nh cn c phn tham gia lao ng, v hm bn sai nha n cp ph th chng lm Rng ri khung ci, tan

tnh gi may. Tuy nhin, trc ngy sa st, khng ai trong gia nh phi sn xut sinh sng, vy h Vng chc cng c rung pht canh, nhng phn ny khng th c nhiu, v n lc c vic l quan, th khng thy t vn bn rung v sau y c nh li tm cch sinh nhai trong ngh th cng: Thu may bn vit, kim n ln hi. Chng ta c th nhn nh: Kiu xut thn tng lp tiu phong kin, c th l vo hng di. i vi nhng tng lp trung gian di ch phong kin suy i, t thng nhn, ch th cng n tha li, tiu a ch [1], mu thun gia ti v mnh xut pht t kinh nghim thc t x hi. H c phng tin rn luyn c nhn, xy dng ti nng, nhng li khng c s dng ci ti nng y mt cch xng ng, v b bn qu tc, quan liu n p, c khi bin ci ti nng y thnh mt ci tai v. V d nh mt trong nhng l do cn tr s pht trin ca nhng ngh th cng, l nhng ch th gii thng phi giu ngh v trn trnh khi b bt i lm cho nh nc phong kin vi mt ch bn n l. Tiu phong kin th l mt tng lp trong giai cp phong kin, tc l trong giai cp thng tr ni chung, nhng bn thn h li khng cng v thng tr. ng v mt ngi th trong ton b x hi, h cng ch l mt thnh phn trung gian. V h cng b nhng thnh phn thng tr, qu tc quan liu, n p: bng chng chnh l nhng nh nho bt mn vi thi th ng ra lnh o nhng phong tro nng dn khi ngha (Nguyn Tuyn, Nguyn Hu Cu, Nguyn Danh Phng, Nguyn Nhc, v.v). Mu thun gia tiu phong kin v phong kin thng tr l mu thun ni b trong giai cp phong kin, ng thi cng l ni phn nh ton b mu thun ca x hi phong kin, ni phn ho giai cp phong kin. Ci bc mnh ca nhng phn t tiu phong kin b n p bt ngun t hon cnh giai cp. i vi h, n xut hin nh l mt quy lut chung. nhng tng lp trung i phong kin, cng c nhng trng hp tht bi, nhng thn phn chung th tt nhin vn l sung sng. V d nh nu Kiu sinh trng trong mt gia nh ph qu th cng c th l nng b mc nn, nhng li ch c th coi l mt ngoi l, v thnh phn thng tr th li bc mnh khng phi l li chung cho phn hng nhan. Hon th, con nh i phong kin, thy r im ny: V chng c s giu sang Gi ny du c nh vng cng nn. Nhng v gia t h Vng l thng thng bc trung, ch mt bui quy ln ca bn sai nha l lm tan nt, ti hoa ca Kiu c iu kin

xy dng, nhng li s lm mt mi hp dn cho bn thng tr dy v v bin thnh mt cng c hng lc cho chng. Cibc mnh ny khng phi l trng hp c bit, m l in hnh cho c mt s thnh phn quan trng trong x hi phong kin: Lm gng cho khch hng qun th soi. T tng ti mnh tng phn nh trong ch quan c nhn tnh trng thc t ca nhng tng lp trung gian b bn thng tr e do, n p; ngi no c phn c sc th b li dng mt cch v nhn o: Anh hoa pht tit ra ngoi, Nghn thu bc mnh, mt i ti hoa. y cn l phn gii hn hp hi ca mu thun gia ti v mnh. Nhng ng thi n li c mt ngha rng ri hn. V chnh ci s phn bi bc ca nhng thnh phn trung gian ch l phn nh trong phm vi cc b mu thun chung gia nhn dn, ngi sng to ra mi gi tr chn chnh trong lch s, v giai cp thng tr km hm v n p cng trnh sng to y. Cuc u tranh gia nhn dn v giai cp thng tr c tnh cch c th, trc tip v quyt lit, ch khng phi ch l mu thun xa xi gia ti v mnh. Nhng s d nhng phn t trung gian c nng lc t c ti hoa, ti hoa ny cng c gii tr thc s, l v h cn gc r trong qun chng, c nh hng ca qun chng, m cng v th m h li vp phi ch p bc ca bn thng tr. Vy t tng ti mnh tng , vi gii hn ca n, cng c phn ngha ph cp. Trc tip th n xut pht t hon cnh ca nhng thnh phn trung gian, nhng n khng ng khung trong nhng thnh phn y, v ng thi n cng phn nh gin tip trnh trng chung ca nhn dn, vy phn no cng c qun chng thng cm. Ting n ca Kiu gi su, v n bc l tm trng ca tng lp tiu phong kin b e do, nhng ng thi n cng nhc li nhng ni gian kh ca nhn dn b p bc bc lt, v n l mt ting ku phn i, trong mt phm vi nht nh, ch phong kin thng tr. Phm vi ny mi l phm vi ti hoa c nhn, on trch bc mnh, nhng v ni dung mi su cng cn c ngha ph cp, ting n t c mt gi tr ngh thut su sc, lm cho thin h cm thy mt cch thm tha bn cht bt nhn, bu khng kh nghn th ca ch x hi ng thi: Khc nh tay la nn chng Mt thin Bc mnh li cng no nhn. * **

Ngh thut than phin ch l mt hnh thc phn i tiu cc. Nhng c gp tnh i, Kiu li bc l mt tinh thn u tranh mnh m. y l phn cn bn lnh mnh ca nng, i song song vi nhng mu thun vn vt trong t tng ti mnh tng . Nhng nhn nh r tnh cht u tranh, gi tr chn chnh ca mi luyn i ca Kiu vi Kim Trng, cng cn phi xt ni dung giai cp ca n. Kim Trng thuc r rng v thnh phn phong kin thng tr. Sau bui hi p Thanh, ba ch em h Vng th gin d th thn dan tay ra v, m chng th ci nga cu dn, sau lng theo mt vi thng con con, qun o sang trng lm chi li c mt vng chung quanh: Hi vn ln bc dm xanh, Mt vng nh th cy qunh cnh dao. c tnh ca chng xut pht t cng v giai cp: H Kim, tn Trng, vn nh trm anh. Nn ph hu, bc ti danh, Vn chng nt t, thng minh tnh tri. Chng ta hiu r: bc l cp bc ngi th, quy nh ci ti danh c cng nhn trong x hi phong kin. Ch t trong thc ch quan nhm ch t m m, nhng thc ra th mun chn c ch tt, cng phi c sn nhiu rung t. Ci linh quyn ca t m m tng trng cho thc quyn phong kin chim ot rung t. M cng v th nhng nh trm anh mi c phng tin thc t rn luyn ci nt vn chng. Cn tnh tri l ci truyn thng thng tr, do y con ci nh quan t thu nh thm nhun ci l tnh ca ch phong kin, tc l ci tr thng minh ca giai cp phong kin. l nhng iu kin c bn to nn mt anh chng Phong t ti mo tuyt vi, Vo trong phong nh, ra ngoi ho hoa. Ngay bui gp g u tin, Kiu t nhin xiu lng. Cn phi nhn r: khch quan th tng lp tiu phong kin c xu hng vn ln thnh phn thng tr, nhng trong trng hp ny, y li khng phi l ng c ch quan trong thc nng Kiu. Tri li, Kiu rt e ngi trc s chnh lch gia nng v Kim Trng: Nng rng: Trm lic dung quang. Chng sn ngc bi, thi phng kim mn.

Ngh mnh phn mng cnh chun, Khun xanh bit c vung trn m hay? Trong t tng ca Kiu, cng v giai cp ca Kim Trng ch l mt cn tr cho tnh yu. ng c ch quan ca nng l cm xc thun tu, trong sch: Lng nghe li ni nh ru, Chiu xun d khin, nt thu ngi ngng. Nhu cu thit tha ca Kiu l mt i sng a tnh, tho mn nhng i hi ca ti hoa. Nhng vi thnh phn giai cp ca nng, vi c ci gio dc phong kin, vi nhng tiu chun nhn xt ca thi i, yu cu tnh cm ca nng ch c th hnh dung trong mt in hnh l tng ca thnh phn thng tr - chng sn ngc bi, thi phng kim mn-, v nng cm thy Kim Trng nh l ngi l tng. Tuy nhin, trong ci hnh nh l tng y, Kiu ch nhm ci hnh thc l tng thun ty, p li yu cu tnh cm ca nng. Cn ci tnh cht thng tr ca con ngi l tng , th Kiu li thy r rng y l mt mi e do cho tng lai: Trng ngi li ngm n ta, Mt dy, mt mng, bit l c nn? Cm tng ny phn nh ng n hon cnh giai cp ca Kiu. Yu cu tnh cm ca nhng thnh phn trung gian trong x hi phong kin xut pht t ti nng c nhn, ti nng y i hi mt tp th thch hp, thng cm vi n v gip n pht trin. Nhng ti nng ch c th xut hin nh cng trnh lao ng rn luyn v xy dng n ln, cng trnh ny, xt ti cng, l bt ngun t qun chng nhn dn, ngi sng to ra nhng gi tr ngh thut cn bn. C th th ting n ca Kiu cng l xut pht t nhng bi nhc thng thng: Khc nh tay la nn chng. Tc l con ngi ti hoa, a tnh a cm ca Kiu c gc r trong qun chng, v cng v th m n by gi chng ta cn thng cm, v cho yu cu tnh cm ca nng l tiu biu cho quyn sng ca con ngi di ch phong kin. Nhng i tng tnh cm trong thc ca Kiu ch c th quan nim theo l tng phong kin, tc l trong mt in hnh phong kin thng tr l tng ho. Kiu t i tng tnh cm ca mnh trong con ngi thng tr l tng ca Kim Trng. Nhng chnh y l ngun gc mu thun: v trong thc t x hi, chnh thnh phn phong kin thng tr li lun lun n p nhng phn t trung gian, nh gia nh h Vng. Kiu cm thy ci mu thun y, v d Kim Trng c ly c tnh anh hng m chng chi vi quy lut x hi Xa nay nhn nh

thng nhin cng nhiu-, thnh phn giai cp ca chng s khng cho php chng thc hin hnh phc vi ngi yu: v mt tn quan li hi l, Kiu s phi bn mnh chuc cha. l ni dung mu thun gia tnh v mnh: nhng thnh phn trung gian t l do tn ti ca mnh trong nhng in hnh thng tr l tng ho, nhng quy lut ca ch thng tr li l n p h mt cch d man. Tuy nhin Kiu khng u hng hon cnh x hi, v cuc luyn i ca nng vi Kim Trng l mt cuc u tranh cng quyt. Mt hnh ng c bit to bo i vi phong tc ng thi, l hm i thm Kim Trng, v chiu n tr v nh, thy cha m cn gi tic hoa, Kiu li hp tp chy tm ngi yu: Ca ngoi va r rm the, Xm xm bng li vn khuya mt mnh. y khng phi ch l ph b l gio phong kin tho mn tnh cm. y l mt hnh ng u tranh chng nhng nguy c ngm ngm e do tnh duyn, nguy c y xut pht t hon cnh giai cp, m nng cm thy vi t tng bc mnh. Nng c gng tranh th tng gi tng pht, v mt lc gp c ngi yu l mt thng li chng s phn: By gi r mt i ta, Bit u ri na chng l chim bao. Kiu khng cn m xa g n l gio, v vn ln qu, khng cn th gi m ch n hnh thc: ci s phn e do tng lai, trc kia ch l mt cm tng trong m mng ch quan, by gi bt u bc l thc cht ca n vi ci tnh trng chnh lch ng cp: Mt dy, mt mng, bit l c nn. Hnh ng ca Kiu, tranh th thi gian vi s phn, xt ti cng l mt hnh ng u tranh chng nhng quan h x hi cn tr tnh duyn, chng ch x hi phong kin. Nhng nu th th v sao nng li khng i n cng, khng cho luyn i tho mn ci i hi t nhin ca n? Phi chng nng b ngn cn do o c phong kin, thnh kin x hi v l nghi kt hn? Mt im ng ch l trong c on can Kim Trng ng Ra tung trn bc, trong du, Kiu ch ni qua loa mt cu v o trinh tit o tng phu ly ch trinh l u. M cu ny Kiu cng ch p dng vo mnh, ch cn i vi Kim Trng th nng cng thy r rng khng c vn lun l: Vn hng chi dm ngn ro chim xanh. S thc l Kiu quan nim

vn hon ton trong phm vi tnh i. ng c ca Kiu khng phi l thnh kin l gio m chy tm ngi yu ban m th cn thnh kin g? ng c ca Kiu ch l lo lng v t tng ca Kim Trng, s mt t th i vi chng: Ra tung trn bc, trong du, Th con ngi y ai cu lm chi? Gieo thoi trc chng gi ging, sau nn thn cng chng bi ai? Nhng nu thc tnh yu nhau, th v im y c g m phi thn vi nhau, nht l li thn v sau? Trc th c th rt r, nhng sau th cn g na m thn? M trong sut bui gp g, v ngay n lc cui cng, Xem trong u ym c chiu l li, th Kiu cng khng c v thn thng, tri li rt l t ch, t ch n ni m ch s thn v sau. M cng khng phi l s thn vi cha m hay vi thin h, m ch l s thn cng chng. Chnh y l ch m chng ta nm c thm tm ca Kiu. Kiu cha hon ton tin tng Kim Trng. nh rng chng cng chng minh kh y ci tm tnh si, nhng s chnh lch x hi khng cho php Kiu tin tng v iu kin. V cng v km mt cch r rng, Kiu cm thy rng qu mt mc no y th mnh cng c th b khinh r: Trong khi chp cnh lin cnh, M lng r rng dnh mt bn! Trong cng mt thnh phn x hi, hoc nu Kim Trng li mt a v thp hn, vi tnh i nng nn gia i bn, vi ti hoa c mt khng hai ca Kiu, th khng c l do g m phi s rng ngi yu c tho mn ri th s chn v b ri. Thiu g l l gi thanh tn, m va mi cng nhau Tc t cn vn tc lng, Trm nm tc mt ch ng n xng, m tht ra nhng li chua cht: My ma nh vng, Qu chiu nn chn chng yn anh. Mi ty lnh hng nguyn, Cho duyn m thm ra duyn b bng. Nhng s d Kiu phi lo xa v ni thng nh th, l vi hai bn y th mt dy, mt mng, bn mng li l phn nng, vy tuy c yu nhau

mt cch m thm, nhng lng r rng vn l mt kh nng tim tng trong con ngi thnh phn thng tr. V th m trc anh chng giu sang kia, Kiu t thy mnh cng v nhn dn, v bo v ci t th ca con nh thng dn, Thi nh bng tuyt, cht hng ph phong. y cng l mt hnh thc u tranh giai cp, nh th m Kiu gi c phm gi cao qu: Thy li oan chnh d nghe, Chng cng thm n, thm v mi phn. * ** n y l ht i sng ca Kiu trong gia nh, b ngoi l hnh phc, b trong th y mu thun v e do. Ni dung mu thun ny c phc qua theo hng u tranh ng n. Kiu cm thy tnh cht bt nhn ca ch x hi ng thi, t thi i lp bng ngh thut on trng, bo dn xy dng hnh phc ngoi l gio phong kin, ng thi vn gi c t th trc thnh phn thng tr. Nhng ni dung u tranh cn nm trong khun kh giai cp phong kin ni chung. N ch phn nh mt cch rt l gin tip cuc u tranh ca nhn dn chng ch p bc bc lt. Khun kh giai cp phong kin s b v l trong qu trnh pht trin mu thun gia tiu phong kin v phong kin thng tr.Ch tham quan li s lm tan nt gia nh h Vng, lit Kiu xung h tng x hi: Thanh lu hai lt, thanh y hai ln. y l qu trnh phn ho giai cp phong kin, bc u tan r x hi phong kin. Trong qu trnh ny, kinh t hng ho ng mt vai tr lch s quyt nh. Sc mnh ca ng tin li cun mi s vt trong mt lung giao dch rng ri, ph v c s a phng ch ngha ca ch phong kin, gii tn h thng ngi th v lun l phong kin. Nguyn Du din t tc dng ph hu y mt cch su sc, vi nhng li l cay nghit: Trong tay sn ng tin, Du lng i trng, thay en kh g! Nhng chnh ci tc dng ph hy li nm trong vai tr tin b ca kinh t hng ho trong lch s. Phi chng Nguyn Du ng trn lp trng thun phong kin m chng thng nghip mt cch trit , chng ch tham quan li v n l mt hnh thc cu kt gia phong kin v li bun, m mng tr li mt i phong kin nguyn thy l tng ho? Phi chng v t

tng Nguyn Du cn bn l phn ng, v ch v mt s gp g nht thi m Truyn Kiu li c nhng on c tc dng chng phong kin?

II - Tc hi ca ng tin trong ch phong kin suy i

Kinh t hng ho l mt lc lng tin b trong x hi phong kin, ng thi cng l mt phng thc bc lt nng n. Giai cp thng nhn mt mt tng cng c s nhn dn chng ch phong kin thng tr, xy dng nhng yu t tin t bn ch ngha, nhng mt mt khc th n li cu kt vi giai cp thng tr, tng cng ch tham quan li. Nguyn Du, ni chung, khng thy phn tch cc ca kinh t hng ho, v ch ch trng ln n lng tham v y ca bn sai nha, ca nhng phng bun tht bn ngi. V phn ny, nhiu cu phn khng ca Truyn Kiu ph hp vi lng cm th ca nhn dn. Nhng cng phi nhn rng Nguyn Du cha phi l ng trn lp trng mt giai cp tin b trong nhn dn m u tranh. Thc t th Nguyn Du coi giai cp thng nhn vi tt c nhng thin kin v lng khinh mit ca con ngi phong kin, v tuy c kt n ci tp qun hi l ca bn quan li, nhng vn coi trng giai cp phong kin, vn bo v l tng phong kin. Nh Kiu sau khi phi bn mnh l quan, vn cn mong mt thn phn tiu tinh trong mt gia nh phong kin, v n lc thy M Gim sinh ra tung d dang, nng cng khng c cch g khinh b hn l nhn nh rng y l mt hng con bun: Khc mu k qu, ngi thanh, Ngm ra cho k nh hnh con bun. Chng ta c th dt khot: lp trng Nguyn Du cn bn l phong kin, v vic t co tc hi ca ng tin l thc hin trn lp trng phong kin. Nhng phi chng l lp trng phong kin phn ng nht, thun phong kin ph bn phong kin quan liu v chng cu kt vi thng nhn? Trong sut Truyn Kiu chng ta khng thy on no t lng ao c tr li mt ch phong kin thun hn l ch quan liu, tc l ch qu tc lnh cha. M thc ra th n i phong kin suy i, cng khng cn mu thun dng k gia qu tc v quan liu. Chnh bn qu tc cng khng ngn ngi g m cu kt vi bn li bun - c th nh h Hon danh gia vi h Thc. Thc ra trong cu chuyn th thnh phn nng Kiu l thnh phn tiu phong kin. Ni dung suy vong ca gia nh h Vng l mu thun gia tiu phong

kin v phong kin thng tr, bn ny da vo nhng phn t li bun n p bn kia, v ngc li mt s con bun li li dng ch quan liu lm giu vi nhng th on ty tin, bun tht, bn ngi. Nhng phn t tiu phong kin ph sn on ght nhng bn tham quan li n p h, ng thi h cng on ght nhng hng li bun dng th on tip tc p bc bc lt h. Hai mi th y thng nht trong cng mt lng cm gin tc hi ca ng tin, trong cng mt t tng nhn o i bo v quyn sng ca con ngi chng bn quan li hi l v bn con bun u c. Tuy nhin, h ch c th quan nim ci quyn sng y trong h thng t tng thng tr. Nhng v trong thc t khch quan, h b n p v trut ra khi giai cp phong kin, y v vi qun chng nhn dn, thi phn khng ca h c phn ni dung chnh ng, ph hp vi nguyn ca qun chng. Chng ta thy r: lp trng t tng y l lp trng tiu phong kin ph sn. Thnh phn tiu phong kin khng c g l thun tu, n rt phc tp, ni chung th cha tch ri nhn dn nh thnh phn phong kin thng tr. Trong qu trnh ph sn, n l tng lp bin chng ca giai cp phong kin, trong y giai cp phong kin t phn ho, t n ph hu n, phn nh phong tro nhn dn ng ln. Trn lp trng tiu phong kin ph sn, Nguyn Du khng thot khi h thng t tng phong kin ni chung, nhng ng thi li ln ting chng ch phong kin thng tr. l t tng phong kin t n ph nh n, v nhiu li kt n ca thi s cng l li kt n ca nhn dn: Mt ngy l thi sai nha, Lm cho khc hi chng qua v tin. Thi Nguyn Du ph phn tc hi ca ng tin c phn hp hi v lch lc, nhng ng thi cng c hng u tranh ng n, da vo nhn dn m chng ch thng tr, v do y cng c ni dung chn l su sc. V nh rng trong iu kin lch s ca x hi phong kin, tc dng tin b ca ng tin nng hn l tc hi ca n, tc l ni chung th kinh t hng ho c vai tr tin b, nhng ci vai tr tin b y vn ch l tng i, m ci tc hi li l cn bn. Thc cht ca ng tin l lm xo ln ht c mi gi tr ca i sng, lm cho i ngi khng cn l ca mnh m bin thnh mt vt ngoi mnh, mt mn hng mua bn. l tnh cht tha ho [2] m Cc Mc vch ra lc ln n ch ngha t bn, hnh thi hon thnh ca kinh t hng ho. Trong cun Kinh t chnh tr hc v trit hc, vit nm 1844, Cc Mc dn mt on vn ca Sc-spia din t bn cht tai hi ca ng tin:

Vng? Vng qu, lng lnh, mu vng? y l lm cho en ho trng, xu ho p, tri ho phi, th ho qu, gi ho tr, hn ho dng. G y, thn thnh? Chnh ci ny n li cun ngi thy tu xa bn th ca cc v. Ci tn n l vng ny tht cht v ci m nhng dy thing ling, n ging phc nhng k b nguyn ra, n lm cho bnh hi c sng bi, n cao bn k cp, cp cho chng nhng chc tc, hin vinh, uy th gia Thng vin. Chnh n lm cho b gi go chng li kim c chng mi, ci b gi y vt l gh tm kia, n li lm thm nc xun xanh. Hi cc t khn nn, con chung ca loi ngi, my gy lon gia cc dn tc! Thn hu hnh, my gn cht nhng tnh i lp, v bt n hn nhau. My ni ht mi th ting, vi bt k mc ch g! My l hn th cc lng tm! Bit rng ngi, ngi n l ca my, ng ni dy, my gy chia r, cho cc sc vt lm ch th gii? (Timon of Athens) Cc Mc bnh lun nh sau y: Sc-spia lm ni bt hai c tnh ca ng tin: 1) - N l thn thnh hu hnh, lm mi tnh cht trong nhn loi v t nhin bin thnh tnh i lp. N lm ln ln v o ngc tt c mi vt v mi vic. N lm kt thn nhng tnh i lp. 2) - N l con ph cp, n lm mi cho tt c mi ngi. S o ngc v ln ln ca mi tnh cht trong nhn loi v t nhin, s kt thn nhng tnh i lp ci thn quyn - ca ng tin nm trong bn tnh ca n l ci thc cht ca loi ngi b tha ho, bin thnh mt vt ngoi con ngi v mang ra bn. N l quyn lc b tha ho ca loi ngi. (Kinh t chnh tr v trit hc) Truyn Kiu ca Nguyn Du din t thc cht ca ng tin, ng nh Cc Mc nh ngha. Trong c on k li vic tng kin lm hi gia nh h Vng, chng ta thy ni bt tc dng i trng, thay en ca ng tin. Oan bin thnh ti, ti li tr ra oan, ng theo s tin i v np: L tm t, tng k cng xong. Trong qu trnh o ln y, tnh thng yu bo m s thng nht trong gia nh b ln ngc thnh ci cng c chia s gia nh: nu Kiu khng hy sinh, th c nh s b hon ton tiu tn, vy chnh v thng nh nn Kiu phi b nh, m cng v thng nh nn Vng ng mi cho nng b nh: Th rng liu mt thn con, Hoa d r cnh, l cn xanh cy. Ci s phn y khng ch c ng ngoi m cng bch: n xen vo thc ch quan, o ln ni dung t tng, ly mt b l phi m bt ngi ta cng

nhn, n l ci ngoi mnh m au n phi nhn l ca mnh, mnh b tha ho: Phi li ng cng m tai, Nhn nhau git ngn, git di ngn ngang. S d ng tin c nng lc lm ln ngc ht c ngha ca i sng, chnh l v mi gi tr nhn bn b tha ho, bin thnh nhng vt ngoi ngi ta, nhng mn hng th trng. l ni dung c din t mt cch c bit su sc trong vai tr nhng phng bun tht, bn ngi. M Gim sinh cn nhc ti sc ca Kiu nh con vt bn ch, c k bt mt, thm hai, ri mua c v th tnh ton vn li: V y nc trc b hoa, Vng tn qu khch t l ua nhau. Hn ba trm lng km u, Cng va vn cn sau th li. Mp m nh ln con en, Bao nhiu cng by nhiu tin, mt chi? Cn phi nhn r: qu trnh tha ho th tiu ht chn l v o c, nhng khng phi l n b qua mt cch my mc nhng c tnh ca ngi ta, m tri li n thu tp nhng c tnh y, o ln nhng c tnh y thnh nhng mn hng, m li ly ci lm chn l. V d nh T b lc hiu rng v M Gim sinh Bun mnh trc tn mn th chi, m Mu h mt i ri, th qut mng, trch Kiu khng bit gi trinh! Trong ming mt con ch nh , cu ny cng l mt s l, nhng chnh y l ch ni bt thc cht ca kinh t hng ho. V ton th con ngi nng Kiu bin thnh mt mn hng, trong mn hng y phi tnh khng nhng l ci trinh ca c th, m c ci c tnh ca tui tr. Thy phn c th khng cn na, T b qut v phn o c; cu mng l ng vi chn l ca ch ngha tin t: C sao chu tt mt b, Gi t m nga ngh sm sao! T co bn cht tai hi ca ng tin, hin thc ph phn ca Nguyn Du nht tr vi lng cm th t pht ca qun chng. Tuy nhin trong iu kin lch s ca x hi by gi, tc hi ca kinh t hng ho, d l cn bn, nhng vn phi coi l ph i vi tc dng tin b ng thi ca n. Nhng ngy nay,

ch ngha t bn ht vai tr tin b trn th gii, trong nhng khu vc m ng tin cn thng tr, qu trnh tha ho t nhng mc gh gm. Di ch M - Dim min Nam, tp hp bn quc, phong kin v mi bn phn ng nht trong cng mt ch ngha sng bi ng tin, ngh bun tht, bn ngi, bun bn nhn tm khng cn l ngh ring ca mt vi phng chuyn mn: n tr thnh ngh chuyn mn ca ton th tp on thng tr, n l mc ch trng trn ca ton b t chc thng tr. Di ch dn ch nhn dn ca chng ta, trong mt giai on nht nh, trong mt phm vi nht nh, nh s lnh o ca giai cp v ng cng nhn, giai cp t sn dn tc gp phn tch cc, cn thit v chnh ng trong cng cuc u tranh v kin thit, kinh t hng ho cn gi c tc dng tin b. Nhng tc dng ny, tng i v hu hn, khng thay i ci thc cht tha ho ca ng tin. L c nhin tc dng tha ho y ch cn l mt yu t ph thuc, v giai cp lnh o trong x hi l giai cp cng nhn, theo nh sng ca ch ngha Mc Lnin, hng tin trin ca ton b x hi l hng x hi ch ngha. Nhng cn phi th tiu quan h hng ho c s kinh t mi th tiu c tnh cht tha ho trong i sng thc t. V lc xt n nhng giai on vn ln ca kinh t hng ho trong lch s th gii, c bit l u Ty, xy dng kinh t t bn lm c s u tranh chng ch phong kin thng tr, chng ta vn nhc li nhng th on d man bc lt nhn dn Ty u v cp ph nhn dn th gii, nh nhng th on y m bn li bun u c v cp b tch ly c vo th k th XV-XVI, ci vn t bn u tin u Ty. Nh Cc Mc nhn mnh trong cun T bn lun: T bn ra i nhy nht nhng mu v bn t u n chn. ng Phng, kinh t hng ho li pht trin km, trc cuc xm lng ca bn thc dn th khng t c mc cn thit chuyn ln ch ngha t bn, vy giai cp thng nhn c tnh cht yu t, khng c tinh thn cch mng cng quyt nh giai cp t sn u Ty trong giai on ng ln ca n. Sc mnh ca ng tin c tc dng tin b, gii phng c nhn mt phn no khi ci khun kh hp hi ca l gio phong kin. Nhng thc t th tc dng y rt l hn ch, v chnh bn li bun cn mong chui vo giai cp phong kin leo ln a v thng tr. Tnh cht bt lc ca bn ph thng phong kin ho, l ni dung ca on Thc sinh, Hon th.

III - Kiu tm li thot trong thnh phn ph thng

Gia nh h Thc thuc v thnh phn ph thng Theo nghim ng m ngi hng Lm Chuy -, nhng n i con th kt hn vi mt nh i phong kin, Thin quan chng t, h Hon danh gia. Trong hon cnh y, vic Kiu hon lng khng phi l d. Kiu thy r nhng tr ngi v t iu kin vi Thc sinh: Thng sao cho vn th thng, Tnh sao cho trn mi ng, th vng. S d Thc sinh, li dng lc cha i vng, c gan t a nng v nh, l v l gio phong kin mt uy th rt nhiu trong giai cp thng nhn. Nhng quan h mua bn hng ho gy mt hnh thc t do c nhn m Thc sinh pht trin mt cch ba bi: Trm nghn mt trn ci nh khng!. V vy m n lc Thc ng v nh thy mt c du bt ng, Phong li ni trn bi bi, Thc sinh c thi kin quyt: Lng trn quyt chng thng tnh, Bc en thi c tic mnh lm chi! Trn kia nhn nh rng Nguyn Du ni chung khng thy vai tr tin b ca ng tin. Nhng ring y th thi s r rng thng cm vi con ngi bng bnh, tn thnh ci tinh thn t do xy dng trn c s thng nghip. Nhng thc t th vi tnh trng phong kin ho ca h Thc, ci tinh thn y khng th no bn b. Trc nhng th on nham him ca ngi v qu tc, Thc sinh s t thi nhu nhc khc hn vi nhng Li st tri tri m anh ta dm dng vi b. Trong sut on ny, tnh cht giai cp ca tm l c nhn c bc l mt cch c bit r rt. Tm trng v tnh tnh ca mi vai tr ch l hnh thc ch quan phn nh quan h giai cp khch quan trong x hi. S d Thc sinh s v, khng phi l v bn thn c tnh nhu nhc - bng chng l anh ta khng nhu nhc i vi cha -, m cng khng phi v l gio trong ch a th th v c cng phi phc tng chng, v vic ly l cng l thng thng. R rng rng ci m Thc sinh s, l cng v chnh tr v x hi ca h Hon. M v chnh anh ta cng mun leo ln ci cng v y, anh ta li cng nhu nhc. V d nh hm gp Kiu ln cui cng Quan m cc, cha nh ca Hon th, anh ta gii thch rng phi chu nhc vi v c v cha c con. Thc ra nu ch mun c con th cng c th c vi Kiu, ch khng bt buc phi bm ly h Hon. Nhng a con m Thc sinh mun,

li l a con ca mt nh qu tc. Ngha l i anh ta th cn phi mang ting l li bun, nhng n i con th h Thc s chuyn ln thnh phn i phong kin. y l l do lm tiu ht ch phn khng: Qun chi ln thc xung ghnh, Cng toan sng thc vi tnh cho xong. Tng ng cht cha cam lng, Nghin rng b mt ch ng lm hai. V phn Hon th th nht nh lng ghen khng phi l do cht d n b, Ghen tung th cng ngi ta thng tnh. V ci ghen thng tnh l ghen v yu, v mun. Nhng r rng rng Hon th khng yu, tri li khinh chng, khng thit g tranh th lng yu ca chng, ng thi cng rt khinh ngi v l. C vn i vi n l vn ngi th. V th nh Thc sinh xin php n trc khi ly Kiu, th chc n cng cho lm, gi cng v ngi trn. Nhng vic ci trm Lm Chuy phm n trt t x hi phong kin: V bng th tht cng ta, Cng dong k di, mi l lng trn. Li cn bng bt giu quanh, Lm chi nhng thi tr ranh nc ci. Lng ghen ca Hon th xut pht t lng t cao, t i ca con nh i phong kin, t lng khinh mit anh chng con bun. Mc ch ca n khng phi l gt ngi v l ly li tnh yu ca chng. Mc ch ca n l lp li trt t phong kin, lm cho Thc sinh hiu rng mun leo ln thnh phn thng tr, th cng khng cn quyn yu mt ngi thng dn nh Kiu, v i vi bn thng tr, phn s ca nhn dn ch l hu h chng: Lm ra con , cha nh, i ni! Cng nh tnh ghen, tnh c ca Hon th c ni dung giai cp r rt. Chnh ci mu cao m n bn vi m n, l mt th on gic cp ng theo bn cht ca ch p bc phong kin: Dn thuyn la mt gia nhn, Hy em dy xch buc chn nng v.

Bn gia nhn ny chnh l mt bn cn quang, nh chng m h Hon t t mnh trn ht lut php, i bt ngi lng thin v lm n t - Hoa n truyn dy i tn, Bung the dy p vo phin th t. l tp qun p bc bc lt ca giai cp phong kin, thc cht cp bc ca ch phong kin t i lnh cha qu tc. Nhng n lc kinh t hng ho pht trin, nhn dn c c s xy dng mt s t do nhn quyn. Bn phong kin bt buc phi cng nhn mt hnh thc php l no y, ng thi dng o c gi mo m hoc nhn tm. Cu kt vi li bun, chng li ly thi cao thng bc lt h. C th nh h Hon danh gia m nhn h Thc lm r, th tt nhin thu c mt s tin khng nh, vy Hon th cng kh lng m ra mt sinh s vi chng. M ly mt anh con bun th li cng phi gi ting, khng c li g m lm v mt cu chuyn Xu chng m c ai khen chi mnh. V th m n ngonh mt lm thinh, ri dng m mu thm c Cho ngi thm vn bn thuyn bit tay. Tnh c nham him ca Hon th t mt mc qui g. Nhng ci qui g y li rt hin thc, n l ci qui g ca bn phong kin thng tr cu kt vi li bun, nhng ng thi vn khinh mit h, lm ra v cao thng m thc t th vn dng nhng th on p bc tn nhn. Trong con ngi qu qui tinh ma ca Hon th, Nguyn Du xy dng mt in hnh hin thc phong kin thng tr trong thi i suy i: Chc u, c chc l i! Ngi u m li c ngi tinh ma! B ngoi thn tht ni ci, M trong nham him, git ngi khng dao. Tuy nhin, phn ng ca Kiu vn cn yu t. Nng cng ch bit tng cng ngh thut than phin Bn dy nh khc nh than, Khin ngi trn tic cng tan nt lng -, cui cng th Rp em mnh bc, xin nh ca Khng. Lng t bi ca o Pht l mt cng c m hoc nhn dn, ng thi cng c tc dng dn xp nhng vic tranh chp gia mi phn t bc lt. Vic Kiu i tu l mt gii php dung ho. Kiu thc t b lit vo thn phn n t, nhng v mt tinh thn th cha tch ri giai cp thng tr. V ti hoa ca nng li lm cho bn thng tr phi trng, thng cm vi nng, tc l coi nng nh xng ng cng mt giai cp vi chng:
Rng: Ti nn trng, m tnh nn thng,

V chng c s giu sang, Gi ny du c nh vng cng nn!

V th m Kiu c i tng kinh vn sau nh h Hon. Nhng cch dn xp ny cng khng n, v thc t th Kiu vn ch l mt hng n t trong tay Hon th, vn b e do gh gm. Hm n bt c nng tm s vi Thc sinh, nng thy r: Ming hm, nc rn u chn ny!. Kiu chy trn li tm ch n trong mt nh cha. Nhng n lc Gic Duyn bit cu chuyn ca nng, ci uy th ca h Hon li bt b s phi ui nng i, vt nng vo tay bm gi: nh cha bc l thc cht ca n l mt t chc trong tay bn thng tr v phc v chng. Tr v thanh lu, Kiu khng cn c th mong ch g ch thng tr. Nng tri qua nhng kinh nghim au n: kinh nghim l tng phong kin vi Kim Trng, kinh nghim lng mn t do vi Thc sinh, kinh nghim tn gio. Ht c nhng ng li m ch phong kin ra hoc ra v dung tng, u a n ch tai ho. Kiu li c mt thi gian lao ng chn tay - Di du tc ri, da ch qun bao. l mt iu kin tt i vo con ng duy nht cn li: con ng nhn dn u tranh.

IV - Kiu tm ng gii phng trong phong tro nng dn khi ngha

Vic kt duyn gia Kiu v T Hi c mt ngha chnh tr r rt. N l mt vic kt np trong mt phong tro khi ngha. ht hy vng ch ng thi, Kiu, c gp anh hng, t ngay thi dt khot. Vn by gi khng phi ch l vn c nhn, thot khi lu xanh, nh ngy kt bn vi Thc sinh. Kiu t r rng tng lai ca mnh trong tng lai ca x hi: phi nh triu nh, ua ln mt triu mi, m hy vng cho nhng ngi b p bc bc lt nh nng: Tha rng: Lng c bao dong, Tn Dng c thy my rng c phen. Rng thng c ni, hoa hn, Cht thn bo bt dm phin mai sau. T Hi tho lng v thy mnh c hiu n thm tm. Tnh yu xut pht t thc v mt mc ch chung, n l tnh yu gia nhng ngi ng tm ng :

Nghe li va , gt u, Ci rng: Tri k trc sau my ngi? Mt li bit n ta, Mun chung, nghn t, cng l c nhau. Tt nhin, i phong kin, quan h l tng gia ngi vi ngi ch c th t ti mc n ngha c nhn, cng nh quan nhim tin b v x hi khng thot khi phm vi qun ch. Kiu t hy vng T Hi, ch mong thay th triu ny bng mt triu khc, v T Hi kt ngha vi Kiu, cng nhm mt i ph qu vi nng. Nhng di ci hnh thc phong kin y, ni dung t tng vn c c s chnh ngha. Vn hng ph qu lc by gi l ph. im chnh l Kiu ng v phe nhn dn chng ch thng tr. Bng chng l hm T Hi ci nga ln ng, nng khng ngn ngi g trc nhng s nguy him ca cuc khi ngha m tha thit xin theo: Chng i, thip cng mt lng xin i. Nhng T Hi khng mun cho Kiu thy mnh nhng hon cnh kh khn. T Hi mun hnh nh ca mnh trc con mt ngi yu hon ton l hnh nh l tng ca mt v anh hng chin thng: Lm cho r mt phi thng, By gi ta s rc nng nghi gia. Khng c tri qua kinh nghim u tranh, Kiu khng c iu kin chuyn ln mt lp trng thc s tin b. V th m sau khi c bo n bo on c nhn, Kiu qun cm th, tht d, tin ngi, m nghe H Tn Hin, khuyn T Hi u hng. T Hi l mt in hnh anh hng nhn dn i phong kin. Trong gii hn h thng t tng thng tr, T Hi cha th u tranh v nhn dn, vi thc phc v nhn dn. T tng T Hi l ch ngha anh hng c nhn, ch cng quyn lng mn - Giang h quen th vy vng, Gm n na gnh, non sng mt cho. Nhng ci c tnh anh hng y li gn lin vi khiu cng l, v thc t th T Hi ng hn v phe nhn dn, phc v li ch ca nhn dn: Anh hng ting gi rng, Gia ng du thy bt bng m tha! V phn giai cp xut thn, Nguyn Du c khng cho im g c th. Thc ra sc mnh ca T Hi l c s qun chng. T Hi i din cho

qun chng nhn dn, vi t tng duy tm lng mn, ng thi vi ch chnh ngha ca phong tro nhn dn thi phong kin. Qun i T Hi l qun i khi ngha, c cm th chn chnh, quen bnh l phi, pht nhng k gian c. Vic bo n bo on cho Kiu r rng theo mt th tc bt ngun t tc phong t pht ca qun chng khi ngha. Trc khi gi qun i tm n nhng tn lm hi n Kiu, T Hi tp trung binh tng, gii thch r rng nhng l do u tranh: Th s k ht mi li, Lng lng cng gin, ngi ngi chp uy. Ri sau khi bn phm nhn b bt, vic x ti cng c thc hin trc mt ton qun: Ba qun ng mt php trng, Thanh thin, bch nht, r rng cho coi. Xt ti cng, th nh th cng l mt hnh thc pht ng qun chng, gy cm th v thc chnh ngha, sau y qun i T Hi li cng hng hi chin u: Tha c trc ch, ngi tan, Binh uy t y sm ran trong ngoi. i cn gi qut, ma sa, Huyn thnh p nm to ci nam. i phong kin khng i xa hn ch ngha anh hng c nhn, nhng trong phong tro qun chng, ci ch ngha c nhn y li l hnh thc i din cho lc lng ca nhn dn, ch yu l nng dn u tranh. Vi c tnh anh hng, T Hi cng xng b, xng vng - Thiu g c qu, thiu g b vng. Nhng trong lc cn chin u chng triu nh, thi ngang tng ca T Hi tiu biu cho phn ng ca nhn dn chng Nhng phng gi o, ti cm, chng bn quan liu vo lun ra ci. Trc ngh u hng ca H Tn Hin, t tng kiu hnh ca T Hi biu hin tinh thn chin u anh dng ca nng dn vng dy: Chc tri, quy nc mc du. Dc ngang, no bit trn u c ai! Nhng v ch gii phng ca nhn dn phi thng qua t tng lng mn anh hng c nhn ch ngha, khng thot khi hnh thc t tng phong kin ni chung. T Hi nghe li khuyn d kho lo ca Kiu. T Hi nht nh khng thm thung g nhng chc tc ca triu nh - Vo lun ra ci cng hu m chi? -, nhng Kiu khiu khch lng nhn t c nhn anh hng, li dng nhng thnh kin m giai cp thng tr gy ra xuyn tc v bi nh nhng phong tro khi ngha ca nng dn: Ngm t dy vic binh ao,

ng xong V nh cao bng u. Lm chi ting v sau, Nghn nm ai c khen u Hong So. T Hi b quyn r v cn vng vt vi nhng hnh thc duy tm ca t tng phong kin thng tr. Nhng cn bn T Hi vn tiu biu cho phong tro nhn dn, v sau khi hy sinh anh dng, cn ng gia chin trng, tng trng cho lc lng bt khut ca qun chng: Kh thing khi v thn, Nhn nhn cn ng chn chn gia vng! Tr nh , vng nh ng, Ai lay chng chuyn, ai rung chng ri! Kiu th bui u c ng v phe nhn dn. Nhng v khng c tham gia u tranh, nng cng khng thay i lp trng cn bn. Trong vic bo on, nng c thi giai cp r rt: tha cho Hon th, i biu ca thnh phn thng tr, chm bn tay sai. Di mt hnh thc khng khi - Lm ra th cng ra ngi nh nhen, Kiu bc l t tng n nang, rt r ca con ngi tiu phong kin i vi nhng tng lp trn. Vi lp trng nh th, mt khi c tho mn c nhn, Kiu tt nhin ht cm th, ht thng cm vi cuc u tranh ca qun chng. Sng trong phong tro khi ngha, Kiu ch thy bn thn mnh yu t, khng thy lc lng hng cng ca nhn dn ng ln: Ngh mnh mt nc cnh bo, nhiu lu lc, li nhiu gian trun. V th m trc th on mua chuc ca H Tn Hin Li ring mt l vi nng -, Kiu hon ton qun ci ch ln lao ngy mi gp T Hi Tn Dng c thy my rng c phen, Kiu tr li vi ci tham vng hn h ca bn tiu phong kin ao c i lm quan: Bng nay chu ting vng thn, Thnh thnh ng ci thanh vn hp g? Nhng ci tham vng ny li vp phi quy lut mu thun ni b trong giai cp phong kin, mu thun gia nhng m mng ph qu hin vinh ca tng lp tiu phong kin v nhng th on n p tn nhn ca bn phong kin thng tr:

Ng l ph qu, ph vinh. Ai ng mt pht tan tnh tht xng. Chnh mu thun y l ni dung thc t ca s phn bi bc m Kiu cm thy mt cch m mng t thu nh. Vi thi u cng ca H Tn Hin - Bt nng th yn di mn -, va sau khi li dng nng git T Hi, i bc mnh ca Kiu bc trn ci b quyt ca n; bng ngh thut on trng, Kiu ch vo mt tn u s quan liu: Mt cung gi ti, ma su, Bn dy gi mu nm u ngn tay! Hi rng: Ny khc u? Nghe ra mun on, nghn su lm thay! Tha rng: Bc mnh khc ny, Ph vo n y nhng ngy cn th. Cung cm la nhng ngy xa, M gng bc mnh by gi l y! Vi vic gieo mnh xung sng Tin ng, i nng Kiu kt thc. on ti hi Kim Trng, theo thc cht ca n, l mt on thn thoi, gi s rng Kiu, sau khi cht, cn sng li trong mt thin ng phong kin l tng. l mt cch li dng hnh nh ca nng xy dng mt nhn sinh quan duy tm, ly danh ngha o c m ph nhn ht gi tr thc t ca i sng, ly ch tm m th tiu mu thun gia ti v mnh, bin chnh ci mnh, bc b ci ti, trt ht nhng ti c ca ch phong kin vo trch nhim c nhn ca nhng nn nhn ca ch y: mang ly nghip vo thn, Cng ng trch ln Tri gn, Tri xa. Thin cn ti lng ta, Ch tm kia mi bng ba ch ti. L lun tn gio v trit hc ca Nguyn Du hon ton i lp vi ni dung chn chnh ca Truyn Kiu. Mu thun gia l tnh phong kin v cm hng phn phong trong con ngi ngh s phn nh mu thun su sc trong ch phong kin suy i gia giai cp thng tr v nhn dn u tranh. Nguyn Du xut thn thnh phn qu tc, nhng tri qua nhiu ni gian trun, phi lu lc, n dt lu nm trong dn gian, sng i sng mt anh

nh nho ngho. Bn thn Nguyn Du trong nhng nm y l mt hng qu tc tht bi, nhng kinh nghim i sng, xt n ni dung v thc cht, l kinh nghim tiu phong kin ph sn. V trong qu trnh phn ho giai cp phong kin thi i suy i, thnh phn ph sn ni chung l thnh phn tiu phong kin, vy nhng phn t phong kin khc, lc ph sn, cng phi ng ho vi thnh phn ny. Theo ni dung thc t khch quan, i sng ca h l i sng tiu phong kin ph sn, thc cht kinh nghim ca h l kinh nghim tiu phong kin ph sn. V th m tr on ti hi Kim Trng, trong y t tng phong kin thng tr li thng th mt cch r rt, kinh nghim x hi biu hin trong Truyn Kiu, lp trng t tng Truyn Kiu, ni chung, l kinh nghim, lp trng tiu phong kin ph sn. Trn lp trng y, mu thun pht trin gia t tng phong kin thng tr v nh hng ca phong tro nhn dn m nhng phn t tiu phong kin bt buc phi tip thu trong qu trnh ph sn ca h. nh hng nhn dn y gm hai hng chnh: hng thng nhn, t do ch ngha, v hng nng dn v dn ngho thnh th, cng bnh ch ngha. Nguyn Du, trn lp trng phong kin ni chung, khinh v ght giai cp thng nhn, nhng nh kinh nghim tip xc vi nhn dn, li thng cm vi nhng xu hng gii phng c nhn xut hin trn c s kinh t hng ho. V d nh chuyn luyn i gia Kiu v Kim Trng nm r rng trong bu khng kh thnh th, v ch c thnh th hay gn thnh th th mi c nhng di tch ti hoa v ni ting nh m m Tin, nhng hc sinh giu c t xa n hc, nhng nh Ng Vit thng gia. Nguyn Du khi tn thnh nhng hnh ng t do ca Kiu i tm Kim Trng, chu nh hng ca nhng i hi m rng phong ho, do i sng thnh th gy ra. R hn na l vic tranh chp gia hai cha con h Thc, trong y Nguyn Du ng hn v bn Thc sinh, ch trch Thc ng, ngi thng nhn lc hu: Du con trong o gia nh, Thi th dp ni bt bnh l xong! Giai cp thng nhn ng phng yu t v phc tp, d phong kin ho, khng phi l lc lng chnh trong nhn dn. Trong thi i phong kin suy i bn ta, n khng i xa hn mc pht trin ca giai cp thng nhn u Ty vo th k th XIV, u XV. Yu cu t do c nhn ca n ch c mt tm quan trng rt tng i. Yu cu ch yu ca phong tro nhn dn l yu cu ca qun chng c bn, nng dn v dn ngho thnh th: n l yu

cu cng l. Cng l y khng phi ch l ci php l hnh thc m bn quan liu li dng cu kt vi bn li bun. N l ci quyn sinh sng cn bn ca nhn dn. Chnh tinh thn cng l chnh ngha ca qun chng nhn dn nh hng su sc n Truyn Kiu, gy cm hng cho nhng li st ln n nhng ni bt cng ca x hi phong kin, biu dng ngi anh hng khi ngha. Trong lc gia nh h Vng cn ng m m trng r mn che, bn sai nha ko n mt cch bt ng nh mt cn bo gia mt bu tri xanh. Nhng i vi nhn dn lao ng, y li l mt hin tng thng xuyn trong i sng hng ngy. Nhng nt in hnh m Nguyn Du vch ra chnh l nhng nt c tch lu trong kinh nghim xng mu lu di ca qun chng, m cng v th bc tranh ca thi s t c mt gi tr hin thc chn chnh, c tc dng u tranh chng phong kin: Ngi nch thc, k tay ao, u tru, mt nga, o o nh si, Gi giang mt lo mt trai, Mt dy v li buc hai thm tnh. y nh vang ting rui xanh, Rng ri khung ci, tan tnh gi may. K th chnh ca nhn dn l ch phong kin thng tr, nhng ng thi trong phong tro qun chng cng c cuc u tranh ca nhng thnh phn c bn chng nhng hng con bun u c, u tranh ni b hn ch nhng th on bc lt ca h, v u tranh cng quyt chng nhng phn t lm tay sai cho bn thng tr. c bit ci ngh bun tht, bn ngi l mt ngh tay sai in hnh - V y, nc trc b hoa, Vng tn, qu khch t l ua nhau - n l mt ngh kt hp cht ch nhng th on tn bo ca ch phong kin vi tc hi ca ng tin, dng bo lc m bin ngi ta thnh mt mn hng c thc. M ci s phn bc bi ca Kiu lu xanh cng ch l phn nh mt hin tng thng xuyn trong qun chng lao ng lun lun phi bn v, bn con tr n, np t v ng thu. Qua tnh trng tha ho ca Kiu, chng ta thy xut hin ci ni dung kinh nghim au n ca ngi lao ng b khng b tn nhn, n ni ch cn mt li thot thn, l t nhn mnh ch l mt s tin vn cho ngi ta khai thc, nhng trong lc t nhn nh th, li vn c thi phn khng: Hung hng chng hi chng tra, ang tay vi liu, gip hoa ti bi.

 Nhng ti c s chi ti, Phn ti nh vy, vn ngi u? n on biu dng T Hi, nh hng ca nhn dn li cng r rt, nng cm hng thi s ln mc anh hng ca. Tuy Nguyn Du ch quan nim T Hi nh mt anh hng c nhn lng mn, quen th vy vng, nhng sc mnh ca cu th ch c th bt ngun t nhng li ca ngi t pht ca nhn dn cao nhng ngi phi thng ng dy lnh o qun chng khi ngha: Phong trn mi mt li gm, Nhng phng gi o, ti cm s g! Nghnh ngang mt ci bin thy Tuy nhin, v t tng ca Nguyn Du cn bn vn l phong kin, nh hng ca phong tro nhn dn cng ch c tc dng hu hn.Truyn Kiu c nhiu nt in hnh i su vo thc t x hi ng thi, bc l nhng mu thun ni ti v biu hin ni dung tin ho ca n, ly ci hin thc khch quan m kt n ch p bc bc lt, cao nhng lc lng hng mnh ca nhn dn u tranh. Nhng Nguyn Du khng din t c ci hin thc tn ho y trong cuc bin chuyn cch mng ca n. Tuy mi vai tr c mt ni dung giai cp nht nh, tnh cht giai cp ca ci ni dung y li khng c ch nh r rng, do y ni dung t tng ch quan lun lun mu thun vini dung x hi chn chnh. Khng nhng Nguyn Du cao trit l Nho gio v Pht gio, pht trin nhng tnh cm nhu nhc, nhng t tng u hng, m ngay trong nhng on u tranh chn chnh, ni dung tin b cng b hn ch. Truyn Kiu c chng ch tham quan li, nhng li ln n bn sai nha nhiu hn l bn quan trn, chng nhng phng bun tht, bn ngi, nhng khng ni n nhng th on cn bn bc lt nhn dn lao ng trong cng cuc sn xut, ca tng T Hi, nhng khng biu dng nhng thnh phn nhn dn trong qun i khi ngha. Nhng vi tt c nhng gii hn ca thi i v giai cp tnh ca tc gi, Truyn Kiu l ng vn kit tc din t su sc nht, trong truyn thng vn hc dn tc, hin thc x hi di ch phong kin suy i, t nhng mu thun ni b trong giai cp thng tr n cuc u tranh anh dng ca qun chng nhn dn. V phn l lun, Truyn Kiu bin h ch thng tr, nhng trong cm hng thi vn, Nguyn Du li chuyn sang phe nhn dn, phn ng thc t x hi ng thi vi nhng nt thi nt v nhng lc lng tin b ca n,

cao nhng gi tr nhn o chn chnh: t do, cng l, chnh ngha. M v Truyn Kiu l mt trc tc vn ngh, khng phi l mt cun sch l lun, phn tin b phi c coi l phn ch yu, v chnh y l phn c gi tr thi vn, phn m chng ta thng cm v thng thc. TT Tp san i hc S phm S 5 Thng 1-2-3 1956, H Ni

[1]

Thnh phn cng thng c tnh cht i lp vi phong kin ni chung, trong y c tiu phong kin, nhng c bit i vi tng lp ny, cng khng th hon ton cch bit. V nhng ngi cng thng c vn kh th cng mua rung t. Mt mt khc, kinh t tiu phong kin lin quan cht ch vi kinh t hng ho. H Vng cng c quan h vi thng bn t th mi b tn ny xng xut. [2] Entausserung, Entfremdung. Ting Php l: alination.

Tr v trang gc "Trn c Tho" Tr v trang "Vn Ha & Gio Dc

30-5-07
Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_NoiDungXaHoiTruyenKieu.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:23 PM

N LC PHT TRIN T DO DN CH
Trn c Tho

Trc ht, chng ta phi nhn nh r ngha v ni dung ca phong tro t do dn ch ng thi pht trin trong nhn dn. Cn bn l mt phong tro

quc t, do i hi XX ca ng Cng sn Lin X pht ng v ng lan trn rm r trn khp th gii. Nhn dn Vit Nam, vi s lnh o ca ng v Chnh ph hiu r ch trng ng li cch mng ca i hi XX ca ng Cng sn Lin X, do ng Lao ng Vit Nam truyn t. C anh em lo rng vi t do dn ch c pht trin, giai cp t sn s ngc dn ln. Chnh nh th l nh lc vn . T ngy ho bnh tr li, chng ta m rng phm vi kinh doanh t sn, chng ta h ho h u t: nh th h cng c tho mn mt phn kh, m h cng khng sc lm vic g khc. Nhng ngi c vn ph bnh l nhng ngi lao ng tr c v lao ng chn tay, phc v nhn dn v trung thnh vi ng, nhng cha c iu kin pht huy kh nng v phc v c kt qu thm ch cn b km hm ch p vi nhng phn t quan liu, b phi, sng bi c nhn Ci t do m h mun pht trin l t do ca ton dn ph bnh lnh o, v nh c ph bnh th mi xy dng c mt t chc hp l, bo m cho cng tc c kt qu tt, mi cng dn c gp phn tch cc vo nhim v chung. Ci t do l quyn ca ngi cng dn, n c hon ton cng nhn v bo m trong ch ca ta Chng ta phi n lc m rng dn ch, pht trin ph bnh trong nhn dn. ng ch ng vch li, nhng khng th lm thay: T do khng phi l ci g c th ban n. Trong nhim v thc hin phng chm ca i hi XX ca ng Cng sn Lin X, ng hng ng li ku gi ca ng Lao ng Vit Nam, hng ng phong tro pht trin t do dn ch trong nhng nc dn ch nhn dn anh em, ngi tr thc Vit Nam c phn trch nhim quan trng. Ngi tr thc hot ng vn ho, cn t do nh kh tri th. C t do th mi y mnh c sng tc vn ngh, nghin cu khoa hc, ci tin k thut. Pht trin t do l nhu cu thit thn ng thi l nhim v s mt ca ngi tr thc cng nh ca ton dn. i hi XX ca ng Cng sn Lin X bc trn nhng kt qu tai hi ca tc phong lnh o vi phm hnh thc t do. Ring trong cng tc vn ho, mt s b phn nghin cu sng tc nh b phn khoa hc x hi, theo bo co ca ng ch Mi-Cai-An, b hu nh t lit.

Hnh thc t do l t do c nhn. C nhn phc tng tp th, nhng tp th cng phi c c nhn xy dng, v hnh thc t do trong phm vi php l nhn dn l iu kin mi c nhn gp phn thc s xy dng tp th. Xt n tnh hnh th gii mi y, l tng t do c nhn li l l tng ca ngy tin ti, l tng ca ch ngha cng sn by gi ng bt u tr thnh mt thc t lch s Lin X Nhng ngh quyt lch s ca i hi nh hng su sc n cc nc dn ch nhn dn anh em v phong tro cng nhn v nhn dn th gii. Nc ta khng th no ng ring: Chng ta s tin ln ch ngha x hi di nh sng ca ch ngha Mc-Lnin gt ra nhng nt xu ca i Stalin, vi ni dung chn chnh xy dng trn kinh nghim kin thit ch ngha x hi trn ton th gii, trong y di hnh thc ny hay hnh thc khc, nhim v ca v sn chuyn chnh l pht trin t do c nhn. Trch bo Nhn vn S 3, ra ngy 15 thng 10 nm 1956
Tr v trang gc "Trn c Tho" Tr v trang "Vn Ha & Gio Dc
Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TranDucThao_NoLucPhatTrienTuDoDanChu.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:46 PM

CH NGHA HIN SINH v DUY VT BIN CHNG

Tc gi: Trn c Tho Nguyn tc: Existentialisme et Matrialisme Dialectique (Revue de Mtaphysique et de Morale, Vol. 58, n 2-3, 1949, tr. 317-329. http://www.viet-studies.org/TDThao)

Ngi dch: Phm Trng Lut

_____________ Xut hin trong s c bit v nhng vn lch s ca Revue de Mtaphysique et de Morale nm 1949, bn cnh cc bi khc ca Raymond Aron, George Davy, Lucien Febvre, Claude Lvi-Strauss, Henri-I. Marrou, Dominique Parodi, c l tiu lun ny ca Trn c Tho chnh l ngi pho lm n ra cuc tranh lun vi Jean-Paul Sartre, trong iu kin quan h gia hai bn c th kh cng t trc. D sao, sau cuc tranh lun d dang, c hai trit gia vn cn sng sut cng nhn nhng ng gp ca mi bn cho trit hc khi c dp pht biu v i phng [1]. V bn dch, ngoi nhng iu nu ln trong ln chuyn ng trc, xin ni thm vi qu c gi i iu. Do ni dung c bit ca nguyn bn, chng ti thng phi phn bit khi nim trit hc vi t thng dng trong khi dch trnh phi lp i lp li mi mt ch; do , existence c dch hoc l tn ti, hoc l cuc i hay cuc sng chng hn. Mt khc, nhn mnh trn mt , ngoi nhng t in nghing ca Trn c Tho, chng ti cng mn php in m mt s cu ch quan cho l ng lu .

Phm Trng Lut. _______________________

1 Nhng kh khn m ngi tr thc c o to theo li c thng cm thy trc ch ngha Marx c bn cht c bit, hon ton khng th so snh vi cm tng ti tm trc loi kin trc t tng qu phc tp. y, ngha ca cc khi nim n gin nht cng tr thnh vn , khin ta c n tng nh th chng l khng th no hiu ni i vi h. L do ca s kin ny nm ngay trong mc ch m cc nh sng lp ch

ngha duy vt bin chng nhm n: i vi cc v, vn khng phi l ci to giai cp t sn theo mt l tng gi nh ngay s tiu vong ca chnh n, m l cung cp cho giai cp v sn loi v kh t tng cn thit cho s hnh thnh thc giai cp, v s t gic nh hng trong cuc u tranh giai cp. Th nn ngha ca nhng gi tr x hi ng tn b ph nhn tc th trn bnh din t tng c t li trn nn tng hin thc, bi v tht ra giai cp b bc lt khng th c mt kinh nghim tch cc no v cc gi tr y, hon cnh ca h ch cho php nhn thy bao hy sinh m chng bt h gnh chu. Tuyn Ngn Cng Sn vit: iu kin sinh tn ca x hi c b trit tiu ngay trong iu kin sng ca giai cp v sn... Trong mt k b bc lt, t lut php, o l, n tn gio u ch l nhng thnh kin t sn che giu ng sau bao li quyn t bn. Nhng nh tr thc ca chng ta c n tng ang c nhng li v ngha, bi v bn thn h th nhn thy mt tch cc ca cc gi tr thit lp tht. Cm thy khng c thng cm, anh ta t chi tm hiu i phng - mt ch th ni cho ngay va khng thit c cm thng, va cng chng c mun tm hiu ngc li. S thng cm ch c th lm nht nhit tnh tranh u ca anh ta, cn yu cu k ch t nguyn t b iu kin sng ca mnh th qu l chuyn v ch n khng tng. Li trnh by ch ngha duy vt bin chng c in c v nh khng th no hiu c, n gin ch v n hon ton khng dng li t tng truyn thng, cng khng hng n gii tr thc t sn. Nhng u phi v th m ch thuyt ny khng bao hm mt ni dung ph qut nh hc thuyt v con ngi ton din trong s chuyn bin thc hiu ca hn. V nu quy chiu v h tng c s cho php ta ph phn khng thng tic nhng h t tng li thi, s ph phn ny lun lun nhn danh chn l, mt gi tr ch c ngha trong chng mc l n ny ra t cuc sng hin thc. Ch ngha duy vt lch s khng quy gin i ngi vo c s vt cht ca cuc sng: khi phi by loi quan h thc hiu lm nn tng cho nhng ngha thuc lnh vc tinh thn, n mang li cho khi nim chn thc mt nh ngha trit . Mt quyn r ca ch ngha Marx nm kh nng xy dng hn l sc ph nh ca n, v c l y l mt trong nhng nt c th ca thi i chng ta. S ph phn ch ngha t bn v nn o l t sn khng cn cn thit na: th gii hin i t ph phn n qu y bng tm su v rng ca bao xo trn do n gy ra. iu vn cn thit yu l phi tm ra mt chun mc tch cc nhn din chn l, v y chnh l

ng lc su xa li ko th h tr v pha t tng Marx. Nhn di kha cnh ny, ch ngha duy vt bin chng trong ni dung hin thi biu hin thnh qu m cuc vn ng trit hc hin i t n. Nu th k 19 chng kin thng li rc r ca ch ngha t do hnh thc v ch ngha duy tm tru tng, n cng ng thi nhn thy y nhng du hiu u tin ca s suy tn khng th o ngc. i tng ca trit hc t y s l con ngi ton din v thc hiu. Trong s tr v vi th gii c th ny, bi v hin tng hc v ch ngha hin sinh l nhng n lc phong ph nht, chnh trong bin chng ni ti ca chng m ta s tm thy li dn nhp t nhin vo cc khi nim ca hc thuyt Marx. 2 Vo u th k 20, v s thiu vng mt h thng t duy s bao qut tt c, t tng u chu khng ngng dao ng gia hai i cc. Mt trit l khoa hc thc s mun t n ton b ni dung ca tinh thn cng vi kh nng trnh by n di mt hnh thc cht ch, song trn thc t ch vi ti phn lch s ca vt l ton hc. V mt trit l vn hc, c th kin gii cuc sng con ngi trong ngha nhn sinh thc s v trn vn ca n, nh phi vt b mi yu cu chnh xc c th thuc loi suy lun l thuyt. Trong hon cnh , hin tng hc t giao cho mnh nhim v hp nht s mu m ca lnh vc nhn sinh vi yu cu chnh xc ca phng php khoa hc, ng thi din t bng nhng khi nim cht ch phn ngha ca nghim sinh dng nh ch thuc v khng gian ring ca phn tch vn hc cho n thi im y. Bc tin quyt nh l s ci bin nim khch th, b gii hn trong t duy truyn thng vo i tng t duy ca khoa vt l, v c m rng trit y; t nay hin thc phi c nm bt trong ngha y nht ca n: vt l, o l, thm m, tn gio, nh l n tn ti i vi ti, trong tt c mi ngha c kh nng xc nh cho ti ngay chnh nim tn ti. Cng quyt vt b s ph phn ca Descartes v loi phm cht hng hai [2], bi v rt cuc n lm ngho lnh vc trit hc mt cch qu ng, t y nh hin tng hc xem l hin thc tt c nhng g tn ti theo mt ngha no , v em n lm i tng m t tch cc. Ty u t mi lc, ta c th nhn thc cnh tng mt m y sao nh phng tin nh hng thc tin, hoc mt cnh p ng chim ngng, hay cuc ho tu mt bn nhc thin thai. Khng ngha no l hon ton vng mt, nu khng phi v s b tc, bt lc ca chnh ta trong mt hng nhn thc no . V khng

ngha no c th b ph nhn hay chi b nh ch quan, bi v th gii hin thc ch c th l ci th gii ny, ang phi m ra y vi tt c mi ngha n c th c cho ti, trong khi ti sng trong lng n. Vi s m rng nim hu th, t nay bao gm tt c mi ngha ca th gii cuc sng, ngha l ci th gii trong chng ta thy u ang sng v ang xy dng th kin trc l thuyt, t duy trit hc cng i ngha mi. vo thi k m phi l ci g c nh ngha trong h thng vt l ton hc mi c xem l hin thc, trit gia ch c th i tm nn tng ca tnh khch quan trong s nht qun ca t duy nh ci to thnh th gii khoa hc: l thc siu nghim ca trit l ph phn. V ngay c th gii ca nhn thc cng ch tm c hin thc ca n trong s tng hp vi nhng phm tr ca tri gic. Vi s cng nhn tt c mi ngha ca hu th, ci ti m ta quay li khng cn l hot ng thng nht n thun na, m l thc c th, l chnh ci thc ny m ti nhn bit khi thc s quay li trong ti. Ch th khng cn l ch th khoa hc na, m l thng ti thc hiu, trong hin thi ny v trong s phong ph ca nghim sinh. thc siu nghim theo ngha hin tng hc khng cn l mt s c - ni nhng phm tr gic tnh thng lnh s hnh thnh ca i tng vt l, m l dng i c th ca ti - ni chnh ngha ca hin thc ang t phi m nh chng l g khc hn l t thn ci tn ti cho ti, trong mt nhn thc thc hiu. Ci ti siu th ca Husserl, t ra ngoi th gii bi s b vo ngoc mi tn ti th gian, thc cht l ci ti c th y thi tnh m ni dung khng h phn bit c vi thng ti nhn sinh: mt suy ngh n gin nhn din hin th ny v nh ngha hn mt cch bin chng nh hu-th-ti-th. Vn siu nghim lm nn tng cho tnh khch quan t nay phi c gii quyt bng s phn tch hin thc ngi. Nhng ri hin thc va tm li c by gi li t nh ngha bng s ph nhn mi hin thc khch quan, bi v nhng khi nim hin sinh ch quy chiu v tnh hin thi ca hin hu. Ch ngha hin sinh tht ra ch k tha trit l siu nghim, v trit l ny t n bnh din c th vi Husserl; th nhng, cng nh thc to lp khng th c gii thch bng i tng c to lp, bi v theo li suy lun c in gi nh th n phi c trc, Dasein khng th chp nhn trong nh ngha ca hn mt quy nh khch quan no, bi v tnh siu th ca hn l nn tng

ca hin th gi l th gii. Con ngi khng tn ti nh cc , khng ch n gin v mt khc bit th loi, m bi mt l do su sc hn: bi v tt c mi ngha ca th gii khch quan u c c s trong ti, ti khng th no t gii thch mnh nh vt th, d rng ti ch c th cm nhn bn thn mnh trong hin th ca ci gi l ti. ng ho thc siu nghim vi thc c th nh chnh ci ti ang nghim sinh, y chnh l kt qu m phn tch ca Husserl t n. Nh th, ta ri vo nghch l l hin hu ca ti, mc d t nay c xem nh tn ti hin thc, vn tip tc i lp vi th gii, v nim ci ti vn t khc mi h ly vi bt c quy nh th gian no: con ngi khng phi l mt phn ca th gii, m ng hn th gii li l mt thi c ca nhn sinh, bi chnh t cch ca Dasein nhhu-th-ti-th. Nhng nim nh gi to v dn thn lc y s mt ht mi ngha chnh xc. Cho d hin thc ngi b nm vo th gian, s b v v ch ca hn khng din t mt tnh trng khch quan no, m ch n gin l cch thc tn ti ring ca hn, trong t cch l hn lun lun tn ti nh th ri. nim cnh ng khng ch ra mt hon cnh thc t no c th nh ngha mt cch khch quan, m n gin quy v s kin l hin hu ngi lc no cng trong hon cnh v ng l hon cnh ny ch c ngha bi cch thc ci ti quyt nh t hiu bn thn mnh nh th no, trong mt chn la t do. mi trng hp, nim Dasein u khng vt qu tnh hin thi ca thc v ci ta, mi v ng v tnh ngoi hin u khng ch g khc hn l ngay chnh tnh hin thi y. Tt c tin b thc hin c nh s cng nhn ch th nh ch th ngi bng dng bin mt nh th bi s t chi nhn nhn hin hu trong hin thc khch quan ca n, v s t khc ny cn n np bao thnh kin ca ch ngha duy tm siu nghim m ngi ta cho rng vt qua. Tt c mi ngha ca ch thuyt hin sinh u i hi phi chuyn sang phn tch khch quan, ni hu-th-ti-th s c cng nhn nh hu th thc hiu. Tr phi tr li vi tng mt ci to lp vnh vin tch ri khi ci c to lp, thng ti sng ni trn gian ch c th l mt hu th thuc th gian ny, v vic p dng cho hn nhng khi nim trn gian l hon ton chnh ng. Tn ti hin thc l tn ti vt cht. Li bc trc h qu ny l trn chy vo s c on ca cm thc v ci ta thun tu, v t bt buc mnh nh ngha hin thc ngi nh h v.

3 Cng nhn ci ti nh thnh phn ca t nhin, hin nhin ta khng c nh t chi nhn bit hn trong bn cht ngi c th ca hn. Ch ngha duy vt bin chng, khi t xc lp mnh nh chn l ca ch ngha duy tm, ch chi b ch ngha sau bng cch sp nhp n trong ni dung thc hiu. Tn ti ca con ngi nht thit phi mang mt ngha no khin ta phn bit c n mt cch trit vi tn ti ca th vt: bn cht ngi bao hm s t phn bit nh th. i vi con ngi, hin hu c ngha l cho cuc i mnh mt ngha no , v ci ngha ny s nh ngha con ngi ngay trong cuc sng ca hn, trong t cch l nu khng c ngha ny, hn cng s khng tn ti na. Thay v hy sinh ngha i mnh, hn th hy sinh ngay chnh cuc i, khng nh qua hnh ng tt cng y rng hn ch sng v ci ngha , ci ngha khng phi ch c ni thm vo m k thc chnh l bn cht ca i mnh. Trong mt s trng hp, ta chng ni mt cch chnh xc v nhng k khng dm hy sinh rng hn khng phi l ngi hay sao? - bi v nt c th ca tn ti ngi l thc hin mt ngha hin hu m nu khng c th ch th cng chng cn na, bi v hn ch hin hunh ch th khi cu mang mt ngha. T nhng nhn nh hin nhin ny, ch ngha hin sinh kt thc bng cch tch ri con ngi khi thin nhin. ngha ca hin hu c xem nh ci tuyt i - ngha l n xut pht t mt hnh ng t do khng bin minh c m cng khng th bin minh, khin cho hin thc ngi hon ton c lp vi mi hon cnh thc nh. Bt k ang trong tnh cnh no, ti l ti nh ti chn la, t mt hnh ng nguyn khi bin ti thnh k hon ton trch nhim v cuc i mnh. Chng c g bt buc ti phi chn ngha y cho cuc i ti c, cng khng mt s kin no c th ng vai tr quyt nh y, bi v vi mt chn la khc, cng s kin ny s mang mt ngha khc v tc ng theo chiu hng khc. Do , ti lun lun v hon ton l ti nh ti chn la, bi v chng c g khc trong hin th ti ngoi iu ti chn la. Hin nhin thc v mt s t do tuyt i nh th c li im ng k l xua i mi ngn ngi gi di v khuynh hng bnh hon ca i sng ni tm.Nhng ci g cho php ti khng nh rng ngha y ng thc l ngha cuc i ti, v nht l ti sao ti phi hy sinh i ti cho n? y l nhng cu hi khng c gii p r rng y, trong khi

chc chn hy sinh l mt s kin hin thc v mt kh th khin tn ti ca con ngi mang c tnh l kip ngi. Trit tiu mi kh nng bin minh khng nh mt s t do tuyt i nh th, k thc l hy b qua ngay chnh nim chn thc. Thc ra, mt phn tch hin tng hc trung thc s mang li nhng kt qu khc hn vi nhiu quyt on ca hc thuyt. Ti khng chn la hin th ti, m k thc hn t p t cho ti nh lun lun tn ti nh th ri, nh ci qua ti khng th khng t nhn bit, bi v khng c hn, ti khng cn l ti na. Vo nhng thi im quyt nh ca cuc sng, ti bng nhn thy rng i mnh b quy nh bi mt mi trng, mt vi cu trc x hi v mt t chc vt cht no , rng n ch c ngha trong nhng iu kin ny, rng ti phi bo v chng n cng nu mun gi li cho i mnh ci ngha y. Ti khng h chn la lm cng dn ca t nc ny hay thnh vin ca giai cp kia, nhng ti thuc v t nc ny v giai cp kia nh s ri, bi sut qung i qua, bi s pht hin bt thn ca thc rng tt c nhng g ti tha thit, nhng g mang li cho i ti ngha v gi tr u thuc v cc chn tri nh ny, v s tiu tn nu t nc v giai cp mt ngy kia bin mt. Khi s tn vong ca chng khng b e do, ti c cm tng dng nh mnh c t do quyt nh thuc v nhng mi trng no khc. Nhng khi chng lm nguy, ti mi cht nhn thc rng mnh chng th chn la g c, bi v chng l ca ti, v phng cu vn: chng quy nh cch thc ti nhn thy, cm nhn m nu khng c th s vt chung quanh cng khng cn nh th. Mi ngi s t tm thy mnh nh tng, v tt c hnh ng t do ca mi ngi ch l t m nhn trn vn thn phn mnh trong hin th khch quan ca n, bi v hnh ng khc i l phn bi qung i qua v t di mnh. Tt nhin ngi ta c th ni n mt s i i lun lun kh thi, v khng nh v u th ca tng lai dng nh cho php cc nh hin sinh gii phng con ngi khi mi sc ca d kin. Song nh th l qun rng d phng i i ch c ngha nu ti cm nhn n nh ca ti v nhn thy mnh trong y, m iu ny ch c th xy ra khi n xut pht t hin th ti nh c tch t, kt tng t bao kinh nghim trc. Ngay c ngh i i cng bao hm thc v mt s tht bi, cm thc rng nhng gi tr ca phn i qua khng c thc hin tht s, ngha l s cm nhn tnh khng chn thc nh c tnh ca c cu trc phn i qua v nay c din t trong d tnh

i mi. Trong mi trng hp, phng v tng lai khng t do theo ngha l n th tri theo bt k hng no t do chn la, bi v thc ra c mt hng u tin, y l ci hng s thc hin ngha cuc i thc hiu ca ti, v t do ch c th l chp nhn hoc t b nh hng , l t do chn la gia ci chn thc v ci sai gi. D phng ci ta ch l tiu cho mt h thng gi tr, ni thng ti phc ha kh nng thc hin chn thc i mnh. Nhng gi tr ny khng t ra trong mt th gii t tng t thn tuyt i, hay trong mt quyt nh ch quan c on, m c cm nhn, th thch trong kinh nghim ca cuc i thc tin, ni cc nim, l tng ny ra vi tt c ngha chn thc. Cng l, lng nhn, v p, chn l... u khng phi l nhng tinh th vnh cu hay sn phm ca ch c nhn: th cht ca chng biu l trong thc tin ngi, trong quan h sng v tng tc gia con ngi vi thin nhin v vi ng loi. a b pht hin ra ngha cng l mt lc no trong cuc sng thc tin, nhn c yu cu chia chc hay khi nhn thy hu qu ca thit hi gy cho tha nhn. Ngi ln t khi cn ch cho loi kinh nghim ban u nh th trong i, v thng ch bng lng vi s phng chng trong khun kh ca nhng khi nim sn c, do cc hnh thi x hi hin tn t nh. Tuy nhin, nhiu hon cnh mi vn c th xut hin, lm o ln tt c ngha ca cc nim, khin cho s p dng lut php chng hn dng nh i ngc li vi thng kin v l tr: tt nh php lut, tt cng bt cng [3]. Lc , ngi ta thy c n lc thch ng nhng quy nh ca php l vo iu hin nhin ca cuc sng, bng li suy lun t nh ca bao n l, tr phi iu phn ln n cn phi lm ra lut khc. Trong nhng trng hp nh th, ngi ta thng ch ni rng khi nim tru tng khng bao gi c th tm thu tt c s phong ph ca th gii c th. Nhng suy t ny chng c ngha g c, bi v nu ci tru tng l ng, th c l cng n phi hy sinh c s phong ph ca hin thc cho n. Tht ra, vn khng phi l s thch nghi l thuyt vo thc tin - iu hon ton khng th hiu ni; s thc l ton b ngha ca l thuyt u nm ni thc tin, m qua tt c nhng th d ta va a ra, th y chnh l ci ang t phi by trong tn ti thc hiu ch khng phi chi khc. Chn l hin hnh trong qu trnh xc minh, v cc mnh khoa hc phi c th gii cuc sng xc nhn. Khng phi ch n gin nhm phng nga ri ro sai lm, vn d ni ti trong iu kin yu km ca con ngi, m bi v ngay chnh

nim chn l cng quy v nhng hin nhin ny ra t thc tin: ci ng l ci c nghim sinh chn thc trong sinh hot hin thc. Tt nhin, ta khng c nh ri vo th trit l thc dng, mun gin lc tt c mi gi tr vo li ch, m ng ra l mun pht hin mi gi tr trong th cht c th ca n, trong ni dung l ngha ti hu m n chuyn ch ch c th l chnh ci ngha n ang cu mang trong thc tin thc hiu. o l, lut php, ngh thut, tn gio... ch c ngha bi v i ngi chuyn ch nhng ngha o c, php lut, m thut, tn ngng... trong vn ng bt pht ca n. Tt c vai tr ca cc b mn hnh thnh l din t mt cch bn vng v chnh xc nhng ngha xut hin tnh trng tin lp l m trong cuc sng, v tt c phn chn l ca chng l li dn v nhng ngha nghim tri . H thng o l v php l, tc phm ngh thut, gio iu v l nghi tn gio ch lm sng t bng nhng thc hin thng trc loi trc quan o c, php lut, m thut, tn gio xut hin trong kinh nghim sng, khi ti sng mt cuc i thc s l ngi, bng tt c l tr v chn thc. 4 Thc tin ch l chnh nhng sinh hot m chng ta tin hnh trn th gian ny, trong t cch , nn tng ca n hin nhin phi c truy tm trong nhng iu kin vt cht. Th gii cuc sng, ci ci trn ni chng ta thy u ang sng, trc ht l mt th gii vt cht, khng phi theo ngha l n ch thu v phn vt l nh th cht, m bi v thc th vt cht bao gm tt c mi ngha i sng nh cuc sng ti th. Thi c mang tnh vt cht l h tng c s ca cuc sng con ngi, nh nn tng ti hu ca tt c mi ngha con ngi c th. Ni cch khc, mi h t tng rt cuc u quy v iu kin vt cht ca cuc sng, lun lun c nh ngha bi cu trc kinh t. Ci kt qu trn khng c t n v pht biu trong mc ch h thp nhng gi tr thuc lnh vc t tng, m nhm ri sng ngha ca loi hin th ny. mi giai on pht trin ca lc lng sn xut, sinh hot con ngi c t chc mt cch bc pht da trn iu kin vt cht, ri mt tp hp gi tr thot thai t thc tin nghim sinh nh nn nhng quan h sn xut y, t thc hin trong nhng kin trc t tng, v qua mang li cho th gii ny ci ngha nhn sinh ca n. y, s ti biu hin cc gi tr tinh thn trn nn tng hin thc

ca i sng nh ngha chn l trong ngha lch s: vi t cch l nhng gi tr c thc hin trn vn trong gii hn ca mt thi i, tt nhin chng cng s tiu vong trong dng vn ng ca lc lng sn xut. Nhng gi tr c th ca thi phong kin ngy nay u c v khi hi v l bch so vi cc bc tin ca tinh thn t bn, c bit l tt c nhng g c ng trong nim tinh thn hip s. u v th m chng khng phi l nhng gi tr chn thc mt thi, khi mi ngi u cm thy nhu cu tm ngi che ch bng cch ni kt nhng lin h c nhn, nhm i ph vi tnh trng bt an khp ni v nn chinh chin xm ln trin min xy ra t sau s sp do mu thun ni b ca nn kinh t v quc La M. Trong s thiu vng mt t chc thng xuyn v rng khp, quan h gia nng n v ch hu vi lnh cha xut hin nh gii p thch ng cho iu kin sng vt cht ni trn; t y tt yu phi ny ra cc gi tr nh trung thnh v tn tm vi ch mt bn, song song vi nhng gi tr tng quan tng lin nh dng cm, danh d, ho hip pha bn kia, dn d cng hin cho nhng ngi m chc nng l che ch k yu v bo v m go con ci mt l tng. Khi no iu kin sng vt cht cha tin ho cho php xy dng mt t chc x hi bn vng hn, s lng hnh gh tm ca gii qu tc phong kin cng tnh trng tranh chin lin min ph phm bao ti nguyn quc gia m n tin hnh khng th gy tn thng cho tinh thn hip s. Khong trng l tng ch xut hin khi s pht trin ca th, thng nghip v k ngh, mang n nhng hnh thc t chc mi, qua cc gi tr c th ca np sng t sn cng l dng: cn lao, tit kim, thc trt t v hp php. Vi s tng trng ca nn sn xut trung c v bc chuyn sang giai on t bn ch ngha, giai cp mi t xc nh nh phng thc tn ti mi. Hin nhin l h thng gi tr ca n biu dng ngha ch thc ca thi i, ci lm cho cuc sng ny ng sng. u th ca n khng ch ni bt v mt hiu lc vt cht, m ngay c v mt chn l quan nim. Vi phng thc sn xut t bn, tinh thn c nhn, thc sng kin v t do cng pht trin. Mi kin trc t tng ca th gii phong kin u b ph phn khng thng tic v thay th bng nhng h thng khng cng nhn uy quyn no khc ngoi l tr. T thi trung c suy tn cho n th k 19, giai cp t sn u tranh khng ngng ngh trong mi lnh vc: chnh tr, tn gio, khoa hc, trit hc. N nui dng c mt h t tng lm phong tro nhm gii phng t tng hin i; tt c mi ngha ca nhn sinh u b li vo cuc

chin. S ton thng ca n trn trt t phong kin l chin thng ca mt tn ti trn mt tn ti khc. 5 i ngi l mt qu trnh bin chng: y, tnh cht th vt b siu vt, nhng hnh vi m ta thc hin khng cn mang ngha sinh hc na, m ch xc l ngha nhn vn. Ni th thy ngay rng gin lc lch s vo cuc u tranh quyn li n thun l khng chnh ng n mc no: ch ch thc l lch s ci g mang mt ngha m ta c th lun lun sng li, th ngha em n cho cc thi c n c thc hin mt ch ng trong lch s. Nhng nn tng chn l ca nhng gi tr m mi c nhn nhm n, i khi bng s hy sinh c i mnh nu cn, li nm trong thc tin cuc sng. Ny ra t nhng hon cnh hin thc, chng tt yu phi din t cu trc tng qut ca ci th gii ra cc hon cnh , m cu trc ny th lun lun b quy nh bi nhng quan h kinh t. S thit lp cc gi tr t tng trn c s iu kin sng vt cht hon thnh thc th ca tn ti trong ngha nhn vn. Vn ng lch s ch l s chuyn bin ca mt chui nhng to lp nh vy, trong ni dung l s pht trin ca lc lng sn xut s lm xut hin quan h sn xut mi, c biu hin trong nhng h thng gi tr mi v xua ui tn nhn cc hnh thi c lui v qu kh. Da trn mt thi c ca i sng kinh t, mi phng thc tn ti t nh mt giai cp x hi, v cuc u tranh giai cp hiu theo ngha ton din ca n chnh l qu trnh bin chng qua cc tn ti c thit lp trong dng sng hin ti hy dit nhng tn ti khc khng cn c xy dng trn bt k c s thc hiu no. Lch s khng n gin l dng vn ng ca quan h kinh t, m chnh l s chuyn bin ca cc tn ti ang t hon tt trong loi quan h : mt cuc u tranh giai cp v i. Nu u tranh giai cp ch l mt cuc xung t v quyn li vt cht, chng ta s khng th hiu ni nhng chng hi ca n khi bao c nhn chp nhn hy sinh cho cc gi tr tinh thn vi lng thnh tht khng th nghi ng. Chc chn l mi ngi u bo v quyn li giai cp ca mnh, v di quan im chin lc hay chin thut u tranh chnh tr, ng l gin tin hn nu ta l lun nh th y ch l s tranh ginh li quyn. Nh th c th trnh c ri ro nhm ln, nhng k thc l ta b qua bn cht ca vn : nu c nhn hy sinh cho giai cp ca hn,

khng phi v lng v k nh, song cng chc chn khng phi v mt bn nng ti tm no khng th hiu ni v mt nim trong lnh vc nhn sinh. C nhn chp nhn hy sinh chnh l v hn sng cho mt ngha no y m tnh chn thc c t trn trc quan v cuc sng thc tin ca hn, ngha l loi trc gic ny sinh t bn trong mt chn tri do quyn li giai cp t nh. Tt c ngha cuc sng trong thm su ca nghim sinh, tt c mi gi tr m mt c nhn c kh nng thc hin ch hin ra vi hn bn trong mt phng thc tn ti no , do thc tin c th ca giai cp m hn ty thuc t . Lc , i vi hn, iu kin vt cht ca tn ti giai cp c v nh thit yu cho vn minh nhn loi, v s bo v chng c gi tr ca mt ngha v o l bt kh khng. Nhng nu u tranh giai cp l mt cuc chin ton din c kh nng ng vin tt c mi ngha nhn sinh, din bin ca n vn b quy nh bi vn ngsn xut nu phn tch n cng. C nhn ch khng nh ni dung giai cp ca mnh, v vai tr ca hn ch c ngha ty theo s chuyn bin thc hiu ca giai cp t y hn xut thn. Hn c ngi s ni rng s thay i giai cp vn lun lun l mt kh th: nh t sn c th ng v pha giai cp v sn chng hn. Tht ra, s kin mt s thnh vin t b giai cp ca mnh t n l mt hin tng c trng ca tnh hnh giai cp ny. Vo th k 18, khi ch phong kin mt ht ngha trc mt mi ngi, khng t nh qu tc bc sang hng ng t sn, nh du s tan r ca chnh giai cp mnh. Ni chn chng theo sau cc thnh tu ban u ca cuc Cch Mng Php, cng vi nhng hn lon ngy cng to rng trong x hi t sn khin mt s tr thc t b giai cp m nay h nhn thy du hiu suy tn. K trm chn trong loi hoi nim lng mn v qu kh, ngi n lc gp sc cho cuc cch mng v sn. Chuyn thnh vin ca mt giai cp o ng ch l mt chng hi c bit c ngha trong cuc u tranh giai cp. iu ng na l nhn nh rng cc nh sng lp ch ngha x hi khoa hc cha bao gi trng cy vo loi lun c l thuyt m qun cho chnh ngha ca giai cp v sn. Ngi ta c th ni rng th gii t sn l mt th gii tha ho, rng c nh t sn ln ngi v sn u b huyn hoc, la phnh. Th lun c ny ch c th mang ti mt s dn thn ca ming, v kinh nghim cho ta thy vi mt s u n ng k, rng n cng s ch dn n s phn bi lc phi hnh ng quyt lit. Mt gi tr ch c m nhn thc hiu nu n ny ra t hon cnh thc hiu. Giai cp v sn s c tng cng, khng phi nh

nhng cuc m lun tr thc, m qua mt s kin khch quan thit yu cho s tin ho ca x hi t bn : s v sn ho cc giai tng trung lu. S tan r ca tng lp tiu t sn tng tc vi bc chuyn t ch t bn sang ch ngha quc, khi s tp trung t bn lm cho sng kin c nhn v doanh nghip t nhn mt ht ngha. X hi phn cc: mt bn, nhng doanh thng nhn, tuy nh vn c kh nng thch nghi vo iu kin tn ti mi; bn kia, khi tr thc n lng, tuy vai tr ngy cng ln trong trong sn xut, vn khch quan b y xung iu kin v sn. S pht trin ca ch ngha ch quan v ch ngha phi l di mi hnh thc hin i chnh l biu hin thc trc tip ca mt giai cp mt ht nn tng nghim sinh khch quan. Vi tng lp ny, ch ngha Marx hin ra khng phi nh s ph phn mt h t tng r ri t bn trong, m nh mt hc thuyt tch cc c kh nng gii p cc nan ca nim tn ti bng cch mang li cho tn ti thc hiu phn ngha ca chn l.

CH THCH
[1]

Ph phn gic ng gio iu ca ng Cng Sn Php, Sartre vit nm 1956: n lc [t duy v sn] phi lt ngc cc trit thuyt t sn cui cng, gii thch n, ph v ci v ngoi sp nhp phn tinh ty bn trong. Cn ch i g? Ngi duy nht Php th u tranh vi i phng trn lnh a ca n l Trn c Tho, ng vin ng Cng Sn Vit Nam; ngi duy nht u chu th gii thch nguyn nhn ca cc tro lu t tng hin i l Lukacs, nh cng sn Hung m tc phm mi nht cng cha c phin dch... (Jean-Paul Sartre. Le Rformisme et les Ftiches. Les Temps Modernes, s 122, 1956, tr. 1153-1164). Ni v Sartre vi Phan Huy ng, Trn c Tho cho rng: Sartre l nh trit hc duy nht t ra nhng cu hi ng t (Phan Huy ng. Trn c Tho, mt kip ngi. a ch truy cp: http://amvc.free.fr)
[2]

Descartes phn bit hai thc th: vt hu tri (res cogitans) v vt hu hnh (res corporex). Thuc tnh chnh ca vt hu tri l t duy, ca vt hu hnh l qung tnh hay hu lng (tendue). V tt c nhng phm cht khc mi thc th u l th yu nn gi l phm cht

hng hai. T sau Locke, phm cht hng mt ch nhng thuc tnh khch quan gn lin vi vt th (qung tnh, hnh th, vn ng), trong khi phm cht hng hai ch tn ti nh v cho ch th nhn thc (mu sc, mi, v...).
[3]

Summum jus, summa injuria = comble de justice, comble dinjustice: ngi ta c th gy ra nhiu bt cng khi p dng lut php mt cch qu kht khe.
Pasted from <http://amvc.free.fr/Damvc/Khoa/Triet/MarxHienSinh.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:24 PM

Hc Thuyt Saussure
Tc gi: Trn c Tho Nguyn tc: Le Saussurisme [01] Chuyn ng: Phm Trng Lut

Tm quan trng xng ng ca Ferdinand de Saussure trong ngn ng hc ni ring v khoa hc x hi ni chung khng cn cn phi chng minh. L ngi u tin a phn tch ng i [analyse synchronique] vo ngn ng hc, ng lm mt cuc cch mng phng php thc s y, v t nhng thnh tu ng k ca khoa ny, m ng cho s thm nhp ca cu trc lun vo tung honh trong hu ht cc ngnh khoa hc x hi, nht l ti Php, cho mi n cui thp nin 1980. Nhng ngay vo thi k hong kim ca ngn ng hc ng i v cu trc lun, cng c kh nhiu tranh ci hoc bt ng vi mt s quan im ca Saussure cc nh ng hc, c bit l s quy gin mi k hiu vo k hiu ngn ng, s quy gin k hiu ngn ng vo hai mt signifiant v signifi ca n, v t khng nh nguyn tc c on ca k hiu (xin xem phn ch thch bn di). Tt nhin, s ph phn ca Trn c Tho i loi cng gp li nhng kin trn, tuy t nhiu to n tng khng th no c s trao i tht s gia hai tc gi, bi v n xut pht t nhn thc lun duy vt ch khng phi t ngn ng hc. Tht ra, cn nhc li rng Saussure ch lm mt cuc cch mng phng php trong mt mn hc; vic bin cc lun im phng php ca ng thnh mt th siu hnh nh nguyn, gii hn tt c vo quan h tay i gia signifiant vi

signifi v chi b rfrent hin thc, ch l mt bc khai trin qu ng. V ng l phng php ng i mang li nhng kt qu m phn tch lch i [analyse diachronique] trc kia khng thu hoch c trong ngn ng hc, bi v ng l bit gi tr ca mt yu t no trong mt sinh ng, th iu quan trng l phi phn bit c n vi cc yu t cng thi chung quanh, hn l bit gc gc ca n. Song cng ng l s chn la mt cch nhn (mt phong php) khng th c h qu l loi b mi cch nhn khc, bi v t nh ngha, bn thn n ch c th l phin din, khng th no l ton din. Rt cuc, khi xc nh t chnh vn bn ca Saussure kh nng xut hin ca mt th k hiu hc khc, Trn c Tho nhn v cng mt hng vi kh nhiu tc gi trong nhiu lnh vc. Song nhn v cng mt hng khng nht thit phi c ngha l i cng ng. Khc vi nhng cng trnh nghin cu gi l smiotiques hay smiologiques ca Charles S. Pierce, Roland Barthes, Algirdas J. Greimas, Umberto Eco, Julia Kristeva..., Trn c Tho vn cn nng n vi th ngn ng ca cuc sng hin thc Marx, cn bn khon lo ngh v mt mn k hiu hc bin chng. Kt qu cui cng, d cng ch mi l bc u, l lot bi ng trn tp ch La Pense (1966-1970) trc khi c c kt thnh tc phm Recherche sur lorigine du langage et de la conscience [Tm Ci Ngun ca Ngn Ng v Thc], xut bn ti Php nm 1973. V mt trong cc im xut pht ca n c th l nhng suy ngh ca ng sau khi tip cn Saussure 10 nm v trc, c nhc li trong my trang m chng ti trch dch v gii thiu y hm nay.

Phm Trng Lut 01/06/2006

_________

Nm 1964, ti nhn c m vng u tin v nhng thnh qu vang di ca cu trc lun ti cc nc phng Ty. Vic c quynGio Trnh Ngn Ng Tng Qut (GTNNTQ) ca Saussure [02] tr thnh yu cu bc thit. Ti kinh ngc trc s to bo ca Saussure, khi ng ni rng nguyn tc c on ca k hiu [03], c rt ra t s kho st ngn ng m t [04] ri em p dng cho tt c mi loi du hiu ni chung, nhm to lp mt mn k hiu hc [05] nh khoa hc tng qut v du hiu. Tuy rng chnh ng cng nhn phn u quyn sch s tn ti ca c mt tp hp du hiu c trnh by

nh du hiu t nhin, hoc ton phn nh c ch iu b, hoc bn phn nh biu hiu l , k hiu, biu trng [06], v. v... c tnh ca tt c loi du hiu ny l mt sc biu t t nhin no to nn gi tr ni ti ca chng. V mc d cc du hiu bn t nhin c mt c on do quy c x hi iu chnh, chng vn tun theo nhng b buc ni ti, do chnh ni dung bn trong quy nh. V th, ng nh Saussure lu , c tnh ca k hiu l n khng hon ton c on; n khng trng rng m lun c cht lin h t nhin s ng gia ci biu t (yu t lp ngha) v ci c biu t (yu t th ngha) [07]. Cn cn, biu trng ca cng l, khng th c thay th bng bt c vt g, chin xa, chng hn [08]. Ta cn c th ni thm rng ngay c nhng biu hiu l php cng khng ch bao hm mt quy c s dng m cn ngm cha mt quy nh ni ti no v yu t lp ngha, khin n khng th mang ly bt k hnh thc no nh c ch t ngn tay ci ln mi lu lu chng hn. Nh th, v l do no m Saussure tng qut ho khng gii hn nguyn tc c on ca k hiu, n ni ta ch cn cch kho st mi nghi l v biu tng di kha cnh quy c nh mt s bt buc, v loi b trn thc t nu khng mun ni l t cho mnh ci quyn gt b, loi du hiu hon ton t nhin nh c ch iu b? bin minh, tc gi cu vin l tng sau: ... k hiu c on thc hin r hn mi du hiu khc l tng ca phng php k hiu; chnh v vy m ngn ng, h thng din t phc tp v ph bin nht cng ng thi l h thng in hnh nht; trong ngha ny ngn ng hc c th tr thnh tng th trng ca ton b ngnh k hiuhc, mc d n ch l mt h thng c bit [09]. Tuy nhin, ci l tng k hiu hc c xy dng trn nguyn tc c on ca k hiu dng nh ch c gi tr trn vn cho loi ngn ng khoa hc, th chuyn ng xem s din t mt cch tch bch nhng tng tch bch l chnh yu, v trong mc ch , s dng trit mt ngn ng quy c. Bng s i ging, chn t, la iu, sp cu, ngn ng ngy thng cng tm cch t n mt phm cht din t no , v trong phm cch ny, khng do b th l ca quy c iu chnh, nhng i khi li ng gp mt cch quyt nh vo qu trnh lp ngha. V nu ng tht l cc ngn ng biu tng khc nhau u cng c mt yu t c on do quy c t nh, th cng phi cng nhn rng chng lun lun nhm n vic thit lp, thng qua cc quy c y, mt ngha trc tip n mc c th lm c bng yu t biu trng, ngha l nh vo s tng t gia ci biu t trong ni dung bn trong ca n, vi ci c biu t. iu ni trn c bit ng cho loi ngn ng ngh thut m mc ch chnh l to tc ra nhng sn phm t chng c ngha, ni cch khc, t chng c sc biu t v sc gi cm nh vo hnh th, cu trc, v phm cht ni ti. ng l yu t quy c, nh ng php, vn iu, lut chi xy dng vo mi thi k, trong mi lnh vc, v

thm ch mi ngh s vn cn l iu kin hiu tc phm. Nhng thc cht ca thi im ngh thut lun lun c nh ngha bi ci m Saussure gi l sc biu hin t nhin hay gi tr ni ti ca tc phm trong ci tng th ngha c th ca n. Thi im quy c ng mt vai tr cn thit nhng phi ngh thut, bi chnh nh ngha ca n. Nh th, c th ni rng, t nhng thp thong hiu ngm trong vn bn ca GTNNTQ, minh th hin ln ci kh nng v s cn thit xy dng mt mn k hiu hc khc; i tng ca n s l khng gian mnh mng ca th phng thc din t, tuy linh tinh tp nhp song cng hng v mt l tng m ta c th gi l l tng thm m, i lp vi l tng khoa hc da trn s phn bit bng quy c ly nguyn tc c on ca k hiu lm c s. N bao gm iu b, nghi thc, biu tng, cc phng thc tng hnh a tp, v s mn din xut bng c ch v sc mt thng vn i trc, i km hay ngay c th ch cho li ni khi cn tm li, tt c nhng biu hiu tm thy trong ngh thut mt s ny n tt bc. y, r rng l chng ta ang ng trc mt tp hp du hiu ng nht, va rng m va cht ch theo kiu ring ca n; c th gi y l h thng tng qut ca loi du hiu ni ti hay [biu hiu] ngh thut theo ngha caaisthsis, cm gic m c tnh l sc biu cm ni ti ca yu t lp ngha, tng phn vi h thng tng qut ca loi k hiu c on do quy c x hi t nh. h thng trc, tnh ng nht hnh thnh trong cu trc bin chng lun lun pht trin thuc ni dung lch s ca n, tng phn vi s ng nht c nh ngha bng cu trc hnh thc ca nhng quan h khc bit, i lp v ph nh h thng sau. V tt nhin, chnh h thng th nht mi l nn tng ca ci sau, bi v n trnh din mt cch trc tip ni dung ca ngha trong trc quan cm gic, cn h thng sau ch cho ci ni dung y mt s din t theo quy c, r rng hn v hnh thc, c th trin khai trn bnh din suy lun. Chng c ca s kin ny l ngi ta hon ton c kh nng hc mt ngn ng cc k xa l t nhng du hiu ni ti hay [biu hiu] ngh thut (c ch hoc th g khc) - iu m nh thm him bt buc phi lm khi t chn ln mt mnh t mi - trong khi tht kh lng, v ni chung l khng th no, xy dng li ton b mt h thng biu hiu ngh thut t s miu t thun ty bng m t. Th nhng, lun im v s u tin ca ngn ng nh tng th trng ca ton b ngnh k hiu hc, cn c trnh by u phn th nht ca tc phm vi mt s thn trng v d dt hp l no , bng dng bin thnh s ng ho n thun mi cu trc du hiu vi cu trc m t m khng c ti mt li bin minh. Tc gi khng nh thng mt mch: Trong ngn ng, cng nh trong mi h thng du hiu no khc, yu t phn bit du hiu, y chnh l yu t cu thnh n [10]. Tuy nhin, s chng minh khng nh trn ch c thc hin cho ngn

ng nh h thng k hiu m t, trn c s l mt t, bi tnh cch c on ca n, khng th c c tnh no khc hn l s t phn bit vi cc t khc. Cu ni thm nh trong mi h thng du hiu no khc ri xung mt cch v cng t ngt. S nh ng tt c mi du hiu vi k hiu m t m tc gi xem nh hin nhin, trn thc t, c bao hm nh mt nh n trong chnh nguyn tc kho st m ng va trnh by v quan h gia ngha vi gi tr. ngha [11] ca mt t, c nh ngha nh mt tri ca hnh nh thnh gic [12] ca n - th d, khi nim c biu t arbre l mt tri ca hnh nh thnh gic biu t l arbre, arbor, tree, Baum, v. v ty ngn ng - dng nh ln ln mt cch no vi gi tr ngn ng c trnh by lc u nh c tnh biu trng tng [13] ca mt t. Tuy th, gi tr cng xut hin nh b quy nh bi quan h i lp gia cc k hiu vi nhau. Gi tr ca t sheep (cu) trong ting Anh chng hn hp hn ca t mouton [cu, tht cu] trong ting Php, bi l trong Anh ng cn c mutton ch tht con mouton trn bn n.Trong mt ngn ng, tt c cc t din t nhng tng ln cn u hn ch ln nhau: [trong ting Php] redouter, craindre, avoir peur [s hi, e s, s] ch c gi tr ring bi s i lp vi nhau; nu khng c redouter, tt c ni dung ca n s chy sang cc t cnh tranh [14] ... Trong tt c cc trng hp ny, thay v nhng tng cho trc, chng ta bt gp cc gi tr xut pht t h thng [15]. ...Trong ting Php, khi nim juger c kt hp vi hnh nh thnh gic juger; nhng tt nhin l khi nim ny cng chng phi l ci u tin, n ch l mt gi tr b quy nh bi nhng quan h ca n vi cc gi tr tng t, v nu khng c cc gi tr ny th ngha ca n cng chng tn ti [16]. R rng rng nu ta c th nh ngha ni dung nguyn s ca khi nim bng mt h thng k hiu ni ti, ngn ng s nhn ly t h thng y phn ch yu ca cc ngha, vi h qu l nhng ngha ny ch l thuc vo quan h gia cc t vi nhau - ci m Saussure gi lgi tr - v hnh thc lgc v nhng tiu d chnh xc ch khng phi v ni dung thc cht. Nh vy, tt c s chng minh ca tc gi da trn nh n ni trn, rng khng c loi du hiu no khc ngoi nhng k hiu c on kiu k hiu m t, do , tt c ngha ni chung, hay ni cch khc, tt c ni dung khi nim u quy v c tnh duy nht ca cc k hiu d thuc v h thng no, l c tnh t phn bit vi nhau. V chnh nh n ny, c trnh by l lng on cui ca phn chng minh nh iu hin nhin tin khi, khin cho c tnh ring ca ting ni nh h thng k hiu m t hin ra mt cch nghch l nh trng hp c th ca mt tnh cht chung c pht

tn mt cch ph qut cho mi h thng du hiu. Trong ngn ng, cng nh trong mi h thng du hiu no khc, yu t phn bit du hiu, y chnh l yu t cu thnh n [10]. Hin nhin l nh ny b chnh Saussure phn bc ngay t u, khi ng lu ta v tnh c th ca loi du hiu t nhin m yu tnh l gi tr ni ti ca chng ch khng phi chi khc. Tuy nhin, chc chn l ngn ng m t vn cn l thit yu ghi li trong nhng khi nim nht nh ni dung ngha ch mi c trc nhn qua du hiu t nhin, ngha l qua ci m ta gi mt cch tng qut l h thng du hiu ni ti hay [biu hiu] ngh thut. Kt qu l ta khng cn khi nim no khc ngoi nhng g c xc nh l ngha trong cc t. Ni cch khc na, khi nim t ng ho trn thc t vi ngha m t, khin cho l thuyt ngn ng v ngha m t dn ti nhng h qu i su vo n tn cng ca l lun nhn thc v khi nim. Bi v nu ngha c quy nh n thun bi gi tr ngn ng nh Saussure hiu, th ngay chnh khi nim, vi t cch l ni dung ca ngha ny, cng khng th c chi khc hn ngoi mt nh ngha ph nh. V y chnh l iu tc gi khng nh: Khi ta ni rng gi tr [ngn ng] tng ng vi khi nim, ta hiu ngm rng cc khi nim c nh ngha n thun bng s khc bit, [ngha l] khng phi bi ni dung xc nh ca chng, m mt cch ph nh bi quan h ca chng vi cc t khc ca h thng. c tnh chnh xc ca chng l: l ci m nhng t kia khng phi l [15]. c trnh by theo kiu ca Hegel nh hnh thi ph nh thun ty nh vy, khi nim khng c ni dung nhn thc no khc ngoi s n gin l cu trc ngn ng trong th ting ni ring ca n, n ni s hiu bit y tr li nh Hegel l hiu bit v bn thn d vi khc bit l khoa hc t bin ca Hegel, khi rt cuc cng phi yn ngh trong cuc vn ng xoay trn, vn cn lu gi trong ni thn hoi nim tt c s phong ph ca ni dung hin thc b chi b v trit tiu, bi v chnh s ph nh c thc hin mt cch tch cc trong s nghim tc, au n, kin nhn, v lao kh ca ci ph nh (Hin Tng Hc Tinh Thn) trong khi kiu ph nh ca Saussure, khi n quy gin ngha ca biu vn vo nhng quan h i lp gia cc t vi nhau, thao tc trong khng gian hon ton trng rng ca nhng khc bit m t, thnh th n chng lu gi c g ni dung hin thc ca s vt, tuy rng ci ni dung y thc ra c nhm n v din t trong cuc vn ng ca nhng du hiu ny ra t i sng x hi.

iu quan trng cn ghi nhn l trong phn u ca tc phm, khi Saussure trnh by nhng khi nim cn bn ca ngn ng hc, vi s phn bit ni ting gia langue [ting ni], langage [ngn ng] v parole [li ni], ng c mt ngh hon ton khc v gi tr ca nhng khi nim ny [17], nh ng nh ngha chng cho mn hc ca mnh: Cn lu rng chng ta nh ngha s vt ch khng phi t ng, cho nn nhng phn bit va thit lp khng h b e do bi mt s t cn nhp nhng, v khng hon ton trng hp vi nhau khi chuyn t ngn ng ny sang ngn ng khc. Chng hn nh Sprache trong ting c bao gm c langue ln langage; Redetng ng i th vi parole, song li mang thm ngha c bit ca discours. Trong ting La Tinh, sermo c hai ngha va l langage va l parole, trong khi lingua ch l langue m thi, v trong cc ngn ng khc i loi cng nh th. Khng t no tng ng mt cch hon ton chnh xc vi mt trong nhng nim k trn; khi i t t vng nh ngha s vt l mt phng php sai lm; v th mi nh ngha lp nn t t ng ch l cng cng cc [18]. Tt nhin, khi vch ra rng ngn ng khoa hc nhm nh ngha thng qua khi nim khng phi t ng m ngay chnh bn thn s vt, Saussure cho thy ng mt thng kin khoa hc xut pht t ci m Lnin gi l ch ngha duy vt bc pht cc nh bc hc. Nhng r rng rng, nh ngha s vt, xt ti cng, cng phi dng n loi t vng ca ngn ng ngy thng m thi. V nu qu tht l cc t c nh ngha ri - nh langue, langage, parole, hoc bt c du hiu nhn to no khc thay vo - nay c th c xem nh t mi, bi s kin l t y chng ch mang ly ngha khoa hc nh tc gi thit lp trong nh ngha khng hn khng km, th chnh cc nh ngha ny, trong t cch l nh ngha c bn, cng nht thit phi c cu to t cc t thng ngy vi ngha thng dng ca chng. Hin nhin l khng th c khi im no khc. V bi v nh ngha khoa hc, nh Saussure khng nh rt ng n, tr vo ngay chnh hin thc ca s vt, phi cng nhn rng ngn ng i thng bao hm trong loi ngha c to lp mt cch t pht, mt ni dung nhn thc c thc cht v c kh nng ti to trung thc, tuy phin din v phn no m m, ni dung khch quan ca hin thc, khin cho ci ni dung c chuyn ch trong ngha ca cc t c th c xc nh thm v trin khai bi s phi hp nhiu biu vn, nhng khng cch no c th ch n thun rt gn v mi quan h gia cc t vi nhau. y chnh l h qu thit yu ca ch ngha duy vt bc pht cc nh bc hc. Khi ni v khoa hc ca ng, Saussure cn chung thy vi th ch ngha ny, v chc chn l nh n m ng t n nhng pht kin khoa hc lm ng ni ting nh s pht hin ra tnhkhc bit ca m v. Tuy nhin, khi ng cho hc

thuyt v gi tr ngn ng tm quan trng tng qut nh ci quy nh ton th ngha, v do , ngay chnh ni dung khi nim ca nhn thc, ch n thun bi quan h gia cc t vi nhau - ni cch khc, khi thc hay khng thc, ng thc s nhy t ngn ng hc sang trit l nhn thc, ri vo mt th hc thuyt h v ch ngha xo b hon ton mi quan h gia nhn thc vi i tng hin thc, th cui cng, cc khi nim ch c th xut hin nh c nh ngha n thun bng s khc bit, khng phi bi ni dung xc nh ca chng, m mt cch ph nh bi quan h ca chng vi cc t khc ca h thng. c tnh chnh xc ca chng l: l ci m nhng t kia khng phi l [15]. Mt s mu thun nh th gia nh khoa hc v nh l thuyt tt nhin khng th gii thch c bng l l khoa hc, v l iu c th c nhn thy r rng qua s so snh ng ch gia gi tr ngn ng v gi tr kinh t ca chnh tc gi. Theo Saussure, l thuyt v gi tr ngn ng dn n mt nguyn tc nghch l dng nh chi phi tt c mi gi tr ni chung. Gi tr lun lun c to lp: 1) bi mt vt khc bit c th c dng trao i vi vt m gi tr cn c xc nh; 2) bi nhng vttng t c th em so snh vi vt m gi tr cn ang phi bn ci. C hai nhn t ny u cn thit cho s tn ti ca gi tr. Nh th, quyt nh gi tr ca ng nm quan, ta cn bit rng: 1) ta c th i n ly mt lng no ca mt vt khc, th d nh bnh m; 2) ta c th so snh n vi mt gi tr tng t trong cng h thng, th d nh ng mt quan, hay trong mt h thng khc, nh ng mt la v. v... Cng th, mt t c th c trao i vi mt vt khc n: mt tng; mt khc, n c th c so snh vi mt vt no tng t: mt t khc [19]. R rng l quan nim v gi tr kinh t c tc gi trnh by y chnh l quan im ca kinh t chnh tr hc thng tc, da trnmt ngoi hin tha ho ca nhng quan h kinh t, ni theo kiu ca Marx [20], ngha l n lun lun dng li trn bnh din hin tng hi ht - bnh din trao i -, ch khng t hi xem cc hng ho trao i hnh thnh nh th no. Tht vy, nu ch gii hn vo vn ng trao i, ta c th phn bit ngay hai quan h: quan h trao i, hay gi tr trao i gia tin t vi hng ho, v quan h so snh gia ng tin ny vi mt ng tin khc. Tuy nhin, s so snh ny hon ton hi ht, bi v hai quan h trn thc cht ch l mt. Trong c hai trng hp, vn ch l chuyn trao i tin nong ly hng ho, bi v ng tin cng ch l hng ho m thi, v quan h so snh gia hai ng tin tht ra ch l quan h trao i gia ng tin ny nh tin t vi ng tin kia nh hng ho. So snh kiu ch l mt [suy lun] lp tha.

Kh ni, Saussure quan nim s phn bit ngn ng gia ngha vi gi tr trn chnh khun mu ny: quan h gia t vng vi ci tng xc lp ngha ca n c trnh by nh mt quan h trao i, ng dng vi quan h trao i gia tin t vi hng ho, cn quan h gia cc t vng vi nhau th c trnh by nh mt quan h so snh, ng dng vi quan h so snh gia cc h tin t khc nhau. Song c y na, hai th quan h trn thc cht ch l mt. Bi v, xc lp gi tr, ni cch khc, quan h so snh gia redouter vi craindre trong ting Php chng hn, ta s ni theo t inLarousse rng redouter l craindre mt cch mnh lit, ngha l rt cuc cng tr li quan h trao i gia t th nht, trong t cch l t c nh ngha, vi mt cm t xc lp ngha ca n t t th hai. V bi v cm t ny ch biu th tng c nh ngha trong t th nht, kt qu l quan h trao i cng nh quan h so snh gia hai t vi nhau y hon ton trng hp vi quan h trao i gia t vng vi ci tng m n biu th. Ngc li, quan h trao i gia t vng vi ci tng m n biu th cng tr li thnh quan h trao i gia t ny vi cc nh ngha khc c th lp nn t nhng t ln cn. V y chng l g khc hn l quan h gi tr, ni cch khc, quan h so snh gia t ny vi nhng t khc c dng nh ngha n. Tm li, chng ta vn ch lun lun ng trn bnh din trao i gia cc k hiu m thi, v s phn bit gia ngha vi gi tr ngn ng cng h o nh ci m hnh kinh t ca n, ngha l s phn bit gia gi tr trao i ca tin t c biu th bng hng ho vi hi sut gia cc ng tin: trong bt k trng hp no n cng ch l gi tr trao i n thun. Ni cch khc, quy nh ngha bng gi tr ngn ng l c xoay trn trong vng lun chuyn, v th vng lun qun ny trong k hiu hc hon ton tng ng vi vng lun qun in hnh ca kinh t hc thng tc khi n chp nhn trc gi tr ca mt mn hng quy nh gi tr ca cc mn khc [21]. Nh ta bit, vt thot vng lun qun ny, kinh t chnh tr hc t sn c in tm cch thm nhp vo ci tng th mt thit v hin thc ca cc quan h sn xut [22], v chnh c gng ny dn n n vic quy nh gi tr bng lao ng. Song ng l n vn cn trn ln th, cn b t tng bi nhng ngoi hin sai lm trong cuc vn ng trao i qua ng lng c xem nh gi tr ca lao ng, v do , li ri vo nhng mu thun khng tho g ni. Ch n khi Marx phn bit r rng gia hin tng hi ht vi hin thc thm su ca s vt, ng mi thc s vt qua c nhng o tng do cc hnh thc trao i gy nn, v pht hin ra quy lut ni ti ca chng trong lao ng x hi, khi lao ng ny to ra nhng mn hng trao i, trong c c sc lao ng ca ngi cng nhn.

Nh vy, nu k hiu hc c th tm thy mt khun mu no cho n trong kinh t hc, th hn khun mu y khng th c rt ra t kinh t chnh tr hc thng tc, m chnh l t kinh t hc ca Marx: ni cch khc, vn l gii thch cuc vn ng hi ht ca nhng trao i du hiu bng cuc vn ng tng su ca sn xut x hi. Tht vy, nu c i tm b n ca ngha mt du hiu trong loi quan h phn bit n vi cc du hiu khc, ta s t bt mnh xoay trn v tn trong vng lun qun, bi v loi quan h i lp thc cht l cc quan h ngha. Nu ta ni rng redouter khng phi l craindre, th iu ny hm ngha l ta bit ngm rng redouter c ngha lcraindre mt cch mnh lit, v ta phi pht biu s hiu ngm ny ra m thi, nu by gi mun xc lp s phn bit mt cch minh bch. Nh vy, ngha lun lun c gi nh trc trong cuc lun chuyn du hiu, v chnh n thit lp gi tr trao i ca nhng du hiu ny. Tch ring ra, n s t xc nh nh gi tr ng ngha, v ch c th c hiu bng lao ng x hi no sn xut ra ci du hiu ni n hnh thnh. V hin nhin l, trong s sn xut ra du hiu, iu quan trng nht khng phi l nhng k hiu c on, bi v tht ra chng ch tha hng phn ch yu ca ngha c c t loi biu hiu ni ti, m chnh l nhng biu hiu ni ti, bi v chnh chng mi l k quy nh bng cu trc vt cht ring ca mnh phn ngha c bn. ri mt khi hnh thnh, nhng ngha c bn ny s c chuyn giao bng quy c cho loi k hiu c on c mt s s dng thun tin hn, nh c th kt hp chng mt cch d dng nhm trin khai v hn. C iu, cu trc vt cht ca loi biu hiu ni ti cng ch c th c hiu bng mt hnh ng t n cng mang tnh vt cht: y l s khun c yu t lp ngha theo iu kin vt cht ca phn thc tin x hi m du hiu ni ti hin ra nh biu hin bc pht. Nh vy, s sn xut ra du hiu xut hin nh i tng ca mt mn k hiu hc bin chng. Bng cc khi nim c th, v t cuc vn ng sn xut vt cht, n s ti to trnh t bin chng thc hiu qua h thng lch s ca loi du hiu ni ti hay biu hiu ngh thut hnh thnh, vi cc ngha nguyn khi phn nh mt cch trc tip nhng iu kin vt cht ca thc tin x hi v hin thc khch quan ca th gii bn ngoi. Ri sau , bin chng k hiu s t pht huy bng cch t chc cc ngha tuy c bn song cn m m ny thnh mt h thng lgc cc k hiu c on bit lp. Bng quy c, chng thay th cho cc biu hiu ni ti; bng s lp li khng gii hn nhng kt hp thao tc, chng cho php ta rt ra, t nhng kin thc s c trong thc tin, tt c mi h qu c th

tip thu, v vt qua hin trng ca kinh nghim cm tnh mt cch l tng v khng gii hn.

CH THCH
[01]

Trch dch t tiu lun De la phnomnologie la dialectique matrialiste de la conscience (1) [T Hin Tng Hc n Bin Chng Duy Vt ca Thc (1)], ng trn tp ch La Nouvelle Critique, s 79-80, 1974, tr. 37-42. a ch truy cp: http://www.viet-studies.org/TDThao
[02]

Saussure, Ferdinand de (1857-1913). Cours de linguistique gnrale. Publi par Charles Bally et Albert Sechehaye, avec la collab. de Albert Riedlinger. Paris: Payot, 1967. c xy dng t gio trnh ca Saussure trong ba nm hc (19061911), v xut bn nm 1915, sau khi tc gi mt hai nm.
[03]

Thut ng signe [sign] trong ting Php c th c dch l k hiu trong ngha hp [nh trong signe linguistique = k hiu ngn ng] hoc biu hiu hay du hiu trong ngha rng. y, da trn ng cnh, signe s c dch bng t trc hay cc t sau, ty mc t hp nht n rng nht. Theo Saussure, signe lun lun gm c hai mt m ng gi l signifiant [signifier] v signifi [signified] (xem ch thch s 07 bn di), c kt hp trong mt quan h c on. V im ny, i vi nh ngn ng hc Emile Benveniste, nu signifiantv signifi c quan h bt kh phn nh mt phi v mt tri ca mt t giy theo chnh th d ca Saussure, th quan h gia hai yu t ny khng th no l c on, m phi c xem l tt yu (khng lm g c mt t giy ch c mt phi, khng c mt tri!). Ni cch khc, Saussure ln ln quan h gia hai mt ca k hiu vi quan h gia k hiu vi vt quy chiu [rfrent = referent], bi v ng tht l khng c mt quan h thit yu no gia m hoc t ch vi con ch ngoi i, khi ngi Php gi cng mt sinh vt ny l chien, ngi Anh l dog, ngi c l Hund, v. v...
[04]

Trong ting Php, verbal ch tt c nhng g c din t bng ngn t hn l bng cc du hiu khc, tuy langage verbal thng c dch chnh xc nhng hn hp l ngn ng ni. y, v verbal cn thng c dng km vi nhiu t khc na, c th dch nht qun tt c cc trng hp trn, chng ti th nghim dch l m t, c thm ngoi ngn ng m t (ngn ng c xy dng bng

li ni v ch vit, trn m v v t v), cc cm t khc nh khc bit m t [diffrenciations verbales], k hiu m t [signes verbaux], ngha m t [signification verbale], cu trc m t [structure verbale], v. v...
[05]

Smiologie [semiology] thng c dch l triu chng hc trong bi cnh y hc, v k hiu hc trong ngn ng hc. y, chng ti s dng li t dch tr thnh quen thuc l k hiu hc chung cho c hai trng hp ni ch thch [03]. Sau Saussure, nhng xut pht t d n smiologie ca ng, cn xut hin mt mn hc khc mang tn l smiotique [semiotics, d i khi vn cn tip tc c gi l smiologie]. T chi cho k hiu m t quy ch u i (ging nh Trn c Tho y), b mn ny ly mi phng thc biu ngha lm i tng (thi trang, vn hc, huyn thoi, vn bn, v. v), do , ty s thch ca mi tc gi, cng pht trin theo nhiu chiu hng khc nhau.
[06]

Symboles [symbols] c th c dch l k hiu nh trong k hiu ho hc hay biu trng nh trong biu trng ca cng l. y, y , chng ti dng c hai.
[07]

Signifiant, signifi thng c dch l ci biu t v ci c biu t, tuy i khi cng c ngi dng ci lp (to) ngha v ci th ngha. y, trnh s lp li, chng ti dng c hai. Mt khc, quan nim ca Saussure v signifiant, v v k hiu ngn ng nh s kt hp gia mt signifiant vi mt signifi khng phi l khng t vn . K hiu ngn ng ni y c phi l t chng? Trong trng hp ny, nu ly th d ting Php chng hn, phi xem hai signifiants khc nhau nh cheval v chevaux l biu hin ca cng mt t nhtable v tables chng? N c th l n v nh hn t nh tin t no- [tn-] chng, bi v tin t ny cng kt hp mt signifiant vi mtsignifi nh mi k hiu khc? N c th l t sp nhp nh au ( le) v aux ( les) chng, khi cng mt signifiant bt kh phn ny li tng ng vi hai signifis, ngha l phi kt hp vi hai khi nim khc nhau?
[08]

Le symbole a pour caractre de ntre jamais tout fait arbitraire; il nest pas vide, il y a un rudiment de lien naturel entre le signifiant et le signifi. Le symbole de la justice, la balance, ne pourrait pas tre remplac par nimporte quoi, un char, par exemple(Saussure, sd, tr. 101).
[09]

[On peut donc dire que] les signes entirement arbitraires ralisent mieux que les autres lidal du procd smiologique; cest pourquoi la langue, le plus complexe et le plus rpandu des systmes dexpression, est aussi le plus caractristiquede tous; en ce sens la linguistique peut devenir le patron gnral de

toute smiologie, bien que la langue ne soit quun systme particulier (Saussure, sd, tr. 101).
[10]

Dans la langue, comme dans tout systme smiologique, ce qui distingue un signe, voil tout ce qui le constitue (Saussure, sd, tr. 168). i vi Saussure, ngn ng m t l mt h thng k hiu, v k hiu khng phi l vt th, m l quan h: trong mt trng thi ngn ng, tt c ty thuc vo nhng quan h (hoc i lp, hoc khc bit, hoc kt hp) gia cc k hiu m t hay n v ngn ng. Trong qu trnh to cu chng hn, mt n v ngn ng (m hay t) ch c th c nhn din bi s khc bit vi n ca nhng n v i trc hay i sau trn trc ng on [syntagmatique = syntagmatic, trc phn b v tr cc n v], v bi nhng n v c th hon v vi n trn trcng hnh [paradigmatique = paradigmatic, trc chn la gia cc n v cng tp hp]. Ti yu em ch c ngha chnh xc nu ngi nghe phn bit c yu vi ti v em trong on m thanh ny v trn cc v tr ny (bi v ti yu em khc vi em yu ti, v yu em ti), ng thi bit rng yu khc vi thng, mn, thch, a, qu trong cng tp hp tnh cm tch cc chng hn.
[11]

Signification [signification, meaning] v sens [meaning, significance] u c dch l ngha hay ngha, mc d hai t ny thng c phn bit hn l s dng nh t ng ngha trong ting Php. Saussure, khng c nh ngha r rng v sens, v t ny c th c tip cn, hoc nh kt qu ca mt s ct xn (t mt dng t tng, mt mng ch vit hay mt khi m thanh cn bt nh) hay mt hin tng kt hp, hoc nh mt gi tr xut pht t h thng ngn ng. cc nh ng hc khc (Leonard Bloomfield, Zellig S. Harris, Stephen Ullmann, Andr Martinet...), s phn bit cng khng thng nht. Do , cch i lp ph bin nht hin nay trong bi cnh ngn ng hc c l vn l : a) hoc nhn nhn hai loi quan h khc nhau, v xemsignification nh thuc v quan h biu t [rapport de signification, xut pht t s i lp gia cc t vng trong cng mt h thng ngn ng], cn sens nh thuc v quan h ch nh [rapport de dsignation, xut pht t lin h gia k hiu vi vt quy chiu bn ngoi] ; b) hoc chp nhn thng kin xem signification nh ngha ca mt t, khc vi sens l ngha ca mt on vn hay mt vn bn.
[12]

Prenons dabord la signification telle quon se la reprsente et telle que nous lavons figure... Elle nest ... que la contre-partie de limage auditive (Saussure, sd, tr. 158). y, chng ti mn php dch contre-partie l mt tri, v Saussure thng dng hnh nh mt phi v mt tri ca mt t giy din t tnh bt kh phn ca hai yu t ci biu t v ci c biu t trong k hiu ngn ng.

[13]

[Quand on parle de la valeur dun mot, on pense gnralement et avant tout ] la proprit quil a de reprsenter une ide, [et cest l en effet un des aspects de la valeur linguistique] (Saussure, sd, tr. 158).
[14]

Dans lintrieur dune mme langue, tous les mots qui expriment des ides voisines se limitent rciproquement: des synonymes comme redouter, craindre, avoir peur nont de valeur propre que par leur opposition; si redouter nexiste pas, tout son contenu irait ses concurrents (Saussure, sd, tr. 160).
[15]

Dans tous ces cas, nous surprenons donc, au lieu dides donnes davance, des valeurs manent du systme. Quand on dit quellescorrespondent des concepts, on sous-entend que ceux-ci sont purement diffrentiels, dfinis non pas positivement par leur contenu, mais ngativement par leurs rapports avec les autres termes du systme. Leur plus exacte caractristique est dtre ce que les autres ne sont pas (Saussure, sd, tr. 162). ... en franais un concept juger est uni limage acoustique juger; en un mot, il symbolise la signification; mais il est bien entendu que ce concept na rien dinitial, quil nest quune valeur dtermine par ses rapports avec dautres valeurs similaires, et que sans elles la signification nexisterait pas (Saussure, sd, tr. 162).
[17] [16]

Langage v langue [language] u c dch l ngn ng, cn parole [speech] l li ni. Trong ting Php, langage va ch kh nng c th ca con ngi l kh nng giao tip hay hip thng bng mt h thng k hiu m t, va ch bt k mt h thng k hiu no c x hi quy tc ho (ngn ng ca ngi cm ic chng hn), trong c cc h thng k hiu m t ring ca mi cng ng dn tc gi l langue. Nh vy langage [ngn ng theo ngha rng], vi t cch l mt c tnh chung ca loi ngi, xut pht t kh nng biu trng ca con ngi, v bao gm hai b phn: langue [ting ni hay ngn ng theo ngha hp] v parole li ni. Langue l mt sn phm x hi, l ci phn ca langage tn ti trong thc ca mi thnh vin thuc mt cng ng ngn ng nht nh, l tng s nhng du n do thc tin x hi li trong tr c ca mi c nhn qua v s hnh vi ngn ng c th. Tri li, parole l phn ngn ng c vn dng thc s bi mi c nhn, l phn hnh vi ngn ng c th mi ngi.
[18]

Il est remarquer que nous avons dfini des choses et non des mots; les distinctions tablies nont donc rien redouter de certains termes ambigus qui ne se recouvrent pas dune langue lautre. Ainsi en alle mand Sprache veut dire langue et langage; Redecorrespond peu prs parole, mais y ajoute le

sens spcial de discours. En latin sermo signifie langage et parole, tandis quelingua dsigne la langue, et ainsi de suite. Aucun mot ne correspond exactement lune des notions prcises plus haut; cest pourquoi toute dfi nition faite propos dun mot est vaine; cest une mauvaise mthode que de partir des mots pour dfinir les choses (Saussure, sd, tr. 31). Elles sont toujours constitues: 1) par une chose dissemblable sus ceptible dtre change contre celle dont la valeur est dterminer; 2) par des choses similaires quon peut comparer avec celles dont la valeur est en cause. Ces deux facteurs sont ncessaires pour lexistence dune valeur. Ainsi pour dterminer ce que vaut une pice de cinq francs, il faut savoir: 1) quon peut lchanger contre une quantit dtermine dune chose dif frente, par exemple du pain; 2) quon peut la comparer avec une valeur similaire du mme systme, par exemple une pice dun franc, ou avec une monnaie dun autre sys tme (un dollar, etc.). De mme un mot peut tre chang contre quel que chose de dissemblable: une ide; en outre, il peut tre compar avec quelque chose de mme nature: un autre mot (Saussure, sd, tr. 159 160).
[20] [19]

Lconomie politique vulgaire se borne, en fait, transposer sur le plan doctrinal, systmatiser les reprsentations des agents de la production, prisonniers des rapports de production bourgeois, et faire lapologie de ces ides. Il ne faut donc pas stonner quelle se sente tout fait laise prcisment dans cette apparence aline de rapports conomiques, phnomne videmment absurde et parfaitement contradictoire dailleurs toute science serait superflue si lapparerence et lessence des choses se confondaient - ; il ny a pas stonner que lconomie politique vulgaire se sente ici parfaitement dans son lment et que ces rapports lui paraissent dautant plus vidents, que leurs liens internes restent plus dissimuls, tandis que ces rapports sont courants dans la reprsentation quon sen fait ordinairement = Tht ra, kinh t chnh tr hc thng tc ch l thuyt ho v h thng ho nhng biu th ca cc tc nhn sn xut cn b t tng trong quan h sn xut t sn, v bin h cho loi tng ny. Do , chng c g ng ngc nhin khi n cm thy hon ton thoi mi trong chnh ci phn ngoi hin tha ho ca nhng quan h kinh t y - iu hin nhin l phi l v cc k mu thun, bi v nu phn ngoi hin vi bn cht ca s vt chng khc chi nhau th c khoa hc cng bng tha! Vy, khng c g ng ngc nhin khi kinh t chnh tr hc thng tc cm thy hon ton t nhin y, v nhng rng buc bn trong cng b che giu k bao nhiu, th cc quan h bn ngoi ny cng c v hin nhin i vi n by nhiu, ng thi tr thnh quan h hin hnh trong cch biu th thng thng ca ngi i v kinh t (Marx, Karl. Le Capital. Livre

troisime: le procs densemble de la production capitaliste.Paris: Ed. sociales, 1950-1960. Q. 8, tr. 196).
[21]

Destutt [de Tracy] dit bien dun ct que les choses qui forment la richesse reprsentent le travail qui les a cres; mais, de lautre, il prtend quelles tirent leurs deux valeurs diffrentes (valeur dusage et valeur dchange) de la valeur du travail. Il tombe ainsi dans la platitude de lconomie [politique] vulgaire qui admet pralablement la valeur dune marchadise (du travail, p. ex.) pour dterminer la valeur des autres = Mt mt, Destutt de Tracy ni r rng rng nhng s vt cu thnh ca ci biu hin phn lao ng to ra chng; mt khc, ng li cho rng hai loi gi tr khc nhau ca chng (gi tr s dng v gi tr trao i) u c rt ra t gi tr ca lao ng. Nh vy, ng ri xung trnh tm thng ca kinh t [chnh tr] thng tc, khi n chp nhn trc gi tr ca mt th hng ho (lao ng, chng hn) xc nh gi tr ca nhng mn hng khc (Marx, Karl. Le Capital. Livre premier: le dveloppement de la production capitaliste. Paris: Ed. sociales, 1950-1960. Q. 1, tr. 92). [22] Je fais remarquer une fois pour toutes que jentends par conomie politique classique toute conomie qui, partir de William Petty, cherche pntrer lensemble rel et intime des rapports de production dans la socit bourgeoise, par opposition lconomie vulgairequi se contente des apparences, qui rumine sans cesse, pour son propre besoin et pour la vulgarisation des plus grossiers phnomnes, les matriaux dj labors par ses prdcesseurs, et se borne riger pdantesquement en systme et proclamer comme vrits ternelles les illusions dont le bourgeois aime peupler son monde lui, le meilleur des mondes possibles = Xin lu mt ln dt khot rng: ti gi l kinh t chnh tr hc c in bt c th kinh t no, t William Petty tr i, tm cch thm nhp vo ci tng th hin thc v mt thit ca nhng quan h sn xut trong x hi t sn, tng phn vi th kinh t ch dng li trn nhng biu hin bn ngoi l kinh t thng tc. tho mn nhu cu ring v ph bin mt cch dung tc nhng hin tng th lu nht, th kinh t sau khng ngng nhai i nh li nhng t liu c son tho trc n, ri t gii hn nh cc nh thng thi rm vo vic dng thnh h thng, ng thi tn xng nh chn l vnh cu, loi o tng m giai cp t sn a th vo th gii ca hn, ci th gii [coi nh] tt p nht c th tn ti (Marx, Karl. Le Capital. Livre premier: le dveloppement de la production capitaliste. Paris: Ed. sociales, 1950-1960. Q. 1, tr. 83).

Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_Saussurisme.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:24 PM

NGUN GC THC TRONG CUC TIN HO CA H THN KINH

Trn c Tho
"Th gii vt cht m chng ta nhn thy c bng gic quan, trong c c chng ta na, l thc ti c nht. thc v t tng ca chng ta, d c t ra siu vit n u chng na, cng ch l nhng sn phm ca mt kh quan vt cht ca c th, tc l b c. Vt cht khng phi l sn phm ca tinh thn, nhng chnh tinh thn ch l ci sn phm cao cp ca vt cht." (NG-GHEN) ng-ghen ni trong cun Lt-vch Phi- bc: "Vn ch yu v cn bn ca tt c cc trit l, c bit l trit l cn i, l vn quan h gia t tng v thc ti.". S phn bit, lin quan v tc ng ln nhau gia t tng v thc ti, tinh thn v vt cht, l mt kinh nghim hin nhin trong i sng hng ngy. Ai cng bit rng iu kin n, ng, hot ng c th ni chung c nh hng su sc n thc t tng. Tri li, tnh hnh t tng tc ng vo kh nng v trng thi ca c th. Nhng vn l nhn t no l ngun gc v cn bn. l ni dung chia r cc nh trit hc. Mt bn th khng ph nh ci nh hng ca vt cht, nhng li cho rng y l hin tng nng cn, v xt ti cng th tinh thn l nhn t nguyn thy v quyt nh. Bn kia th cng nhn thy nhng hin tng tinh thn, nhng vn qu quyt rng vt cht l ngun gc v xt ti cng th quyt nh i sng t tng. <cui trang 7> Sau nhng cuc tranh lun cc k phc tp gia hai phe, ko di n 25 th k, ch ngha Mc ra gii php khoa hc vng chc: thc t tng xut hin trong cuc tin ho v i ca t nhin i t vt cht, qua sinh vt, ln nhn loi. T tng l sn phm ca vt cht t ti trnh ti cao ca n, tc l b c ca ngi ta phn nh i sng x hi ca loi

ngi. Quan im tin ho gii quyt hon ton nhng mu thun siu hnh gia phe duy tm v ch ngha duy vt c. S d trit hc cu truyn khng thot khi tranh lun lin min gia duy vt v duy tm, l v vn ch c t mt cch tru tng trong phm vi hp hi ca nhn loi vn minh, tch ri cuc tin ho chung to ra nhn loi y. Trong i sng ngi ta, tinh thn v vt cht, thc v c th lun lun nh hng ln nhau, vy b ngoi u c th u c th coi l nguyn nhn v ng thi l kt qu. nh rng hon cnh khch quan tc ng vo c th mi ngi, nhng chnh ci tc ng li thng qua b c, tc l xut hin di hnh thc tinh thn. Nh ng-ghen li ni trong tc phm nhc trn, "khng th no trnh khi rng tt c ci g kch thch ngi ta, tt nhin phi qua b c: n vic n ung cng l t mt cm gic i kht trong b c. Nhng tc ng ca ngoi gii vo ngi ta c biu din v phn nh trong b c di hnh thc cm gic, t tng, xc ng, mun, ni tm li, di hnh thc "xu hng tinh thn" v, di hnh thc , bin thnh "lc lng tinh thn". Tc l tt c mi kinh nghim v thc th vt cht hnh nh u c th c quan nim v gii thch trn lp trng duy tm, nu chng ta hn ch phm vi quan st vo i sng nhn loi. vi b c sn c ca loi ngi. Nhng ch ngha duy vt bin chng p tan ci vng lun qun y bng cch t li i sng nhn loi trong lch s v tr. Xt n ton b qu trnh tin ho, th r rng rng h thn kinh pht sinh v pht trin dn dn, t nhng ng vt n thun n ngi. Tc l thc t tng xut pht t vt th cha c thc, n l kt qu ca cuc tin ho ca t nhin. Cuc tin ho y li c soi sng tng bc, nh nhng quy lut bin chng do Marx, Engels, Lenin pht <cui trang 8> kin, v nh sinh vt hc v tm sinh l hc tin tin ca Mt-su-rin v Pp-lp. Trn c s l lun , vn huyn b cu truyn, vn quan h gia t tng v thc ti, tinh thn v vt cht, tr thnh hon ton khoa hc: n l vn vt sinh tm qua lch s ca h thn kinh trong cuc tin ho ca t nhin v x hi. * * * thc t tng ni chung l xy dng trn hai tng lp: thc cm gic, hay cm thc, v thc nhn xt, hay nhn thc. T tng ch xut hin vi nhn thc, nhng cm thc cng l mt hnh thi thc, v lm ngun cho nhn thc v t tng. Trong thc ngi ta, khng c cm thc thun tu v mi cm gic ch c th xut hin trong phm vi h thng t tng c xy dng do qu trnh gio dc ca x hi. Tc l cm thc ca ngi ta bao hm nhn xt: chnh n l mt cch nhn thc: nhn thc cm tnh, phn bit vi nhn thc l tnh. V thng qua tnh hnh t tng, n li tip thu nhiu ngha

phc tp. Vn ngh thut l phng php pht trin v lm ni bt nhng " ngha tinh thn" sinh tn trong cm thc ca ngi ta, hoc l di hnh thc tim tng, hoc l c thc l tnh iu chnh. Vy cm thc thun ty ch c th c mt trnh thp hn trnh nhn loi. Tc l mun tm hiu ngun gc thc, th phi t vn trnh ng vt, hoc tr con trc khi bit ni. Tt nhin y phi ch trng theo mt phng php chnh xc, v chng ta khng th no "thng cm" c vi ng vt hay tr s sinh. Chng ta ch c th phn tch nhng hot ng khch quan ca c th v kh quan ch huy nhng hot ng y, tc l h thn kinh. Nhng chnh s phn tch khch quan li bc l ni dung chn chnh ca thc cm gic, tc l hnh thi t chc nhng hot ng ca c th lin quan trc tip vi hon cnh v trong , phn nh tng kha cnh mc mc ca nhng vt xung quanh. Cm thc chuyn ln nhn thc lc m hot ng ca c th tin ln lao ng sn xut. T chc c ng v thc ch quan khng cn ng khung trong nhng quan h trc tip gia c th v hon cnh, v phi thng qua phng <cui trang 9> thc sn xut v thng tng kin thc. Tuy nhin quan h trc tip, tc l quan h cm thc, vn l nhn t cn bn v tt yu xy dng nhng quan h c t chc trong x hi loi ngi. Qu trnh tin ho thc ti chng minh c th ngun gc v c s vt cht ca thc t tng.

I. NHNG BC TIN HO CA H THN KINH

Trc khi tm hiu bin chng php ca h thn kinh, v i vo vn thc, cn phi quy nh r nhng bc quan trng c thc hin trong cuc tin ho. Trn con ng a ln nhn loi, chng ta c th phn bit hai giai on chnh. Mt l t VT N BO n lp C, t chc phn x v iu kin c xy dng vi h thn kinh tin n b c, nhng hai bn cu ng trc cha c t bo thn kinh: theo quan nim thng thng, l trnh "my mc," "bn nng". Hai l t C n NGI, hai bn cu v c c pht trin, do y kh nng lp nhng phn x c iu kin cng c tng cng, lm cho con vt cng ngy cng thun ng vii hon cnh v tin ln trnh "khn ngoan". Trong giai on u, chng ta li c th phn bit nhng trnh BT B, XOANG TRNG, GIUN. Trong giai on th hai th c nhng trnh NG VT C V, KH H TNG V KH NHN HNH. y ch l phn tch s b. Chng ta b qua nhng ngnh ngang nh b hay chim, v nhng tp on y theo nhng hng tch hn ra ngoi con ng

a n nhn loi. Thm ch nhng tp on k trn nh bt b, xoang trng, v.v... tuy l trc tip vi con ng ny, nhng cng pht trin theo nhng hng c bit. Vy ni chung th nhng loi m chng ta bit by gi, khng phi l t tin thc s ca loi ngi. Ci dng thc s a n ngi by gi khng cn na, chnh v mhng loi thc s xut hin trn dng y tin ho cho n loi ngi. Tuy nhin nhng loi cng phi tri qua nhng trnh t chc quan trng nh du nhng bc vt trn con ng tin ho chung a ln nhn <cui trang 10> loi. Chnh nhng tp on k trn, bt b, xoang trng, v.v... tuy pht trin theo nhng hng c bit, nhng ni chung th duy tr nhng trnh t chc quan trng . Vy qua nhng tp on ng vt y, chng ta c th nm i cng nhng bc tn ho chnh m t tin loi ngi tri qua. Nhng bc ny li c trong giai on ng vt ca tr con, tc l, t lc mi n khi bit ni. Qu trnh pht trin ca tr con cng c nhng kt qu nghin cu v cuc tin ho a n loi ngi. 1. T sinh vt n bo n lp c Nhng SINH VT u tin ch c mt t bo, t bo bo m nhng c nng cn bn ca s sng: chuyn ha, sinh thc, phn ng. Nhng nng lc phn ng b km hm trong nhng n bo c bao bc cng. Nhng n bo ny khng th c ng c v s tin trin thnh gii THC VT. Tri li nhng n bo khng c bao bc cng th pht trin c nng phn ng v tin thnh gii NG VT. i vo chi tit th nhng NG VT N BO c nhiu phn ng khc nhau, nhng quy li th c th bao gm trong mt hnh thi chung, tc l "chuyn ng", c bit l theo hai chiu: "chuyn n" v "rt i". V d nh mt con a-mp, gn mt vt c th tiu ho c (tht vn, vi trng, v.v.), th c phn ng "chuyn n" v hp th vt y vo mnh. Tri li, nu gp mt git a-xt, mt tia sng chi li, hay nu vp phi mt vt cng, th con amp "rt i", hoc theo hng i lp, hoc tt ngang. Nhng nu nh sng c du dng hay s ng chm rt nh, th phn ng li l "chuyn n". Ni chung th nhng kch thch mnh v c hi cho c th gy phn ng "rt i". Nhng kch thc nh v c li cho c th th c tc dng "hp dn" v gy phn ng "chuyn n". -- Tt nhin, tnh cht sinh l ca phn ng (lm li cho c th) khng phi l do mt "mc ch" no ra, nhng hon ton l do nhng hin tng sinh l ho gy nn. V d nh theo c thuyt n gin nht, th s d mt kch thch c tc dng "hp dn" v gy phn ng <cui trang 11> "chuyn n", l v n lm du bt trng thi cng thng mt t bo c kch thch, do y, qua mt trng hin tng sinh l ho, cht t bo trt ra, ny thnh "chn gi", sau ton b t bo cng chuyn theo hng kch thch. Tri li mt kch thch gy phn ng "rt i" l

mt kch thch tng cng trng thi cng thng mt b ng, lm cho cht t bo chuyn theo mt hng khc.

Mt con a-mp gp mt git a-xt c phn ng "rt i". (Cht t bo trt theo mi tn)

"Chuyn n" v "rt i" l hnh thi phn ng nguyn thy, lm ngun cho mi phn ng phc tp ca nhng NG VT A BO. Trnh thp nht ca nhng vt ny l trnh BT B. Bn b l mt ng vt a bo, hnh ti, c l nh khp mnh v m ming trn. Nc b chuyn vo qua nhng l nh v chy ra qua ming. Trong lc qua l nh th nhng cht hu c b nhng t bo trong tiu ho. Tuy bm vo y b, bt b phi tnh l ng vt v c c ng co ming, c khi co c mnh. Xung quanh ming c mt lp t bo c c nng "co vo" v "dn ra", tc l hnh thi phi thai ca t chc gn tht. Tuy cha c t bo thn kinh, nhng c hin tngtruyn t theo kiu thn kinh. V d nh nu mt vt cng p mnh vo mnh con bt b mt ch gn l ming th con ny co ming li, tc l kch thch c truyn t, hay ni ng hn, th phn ng do kch thch gy ra nhng t bo b ng, chuyn t t bo n sao t bo kia, cho n l ming, v n y, th pht trin thnh c ng co. y l mt hin tng c tnh cht thn kinh, tuy cn l phn tn, v <cui trang 12> nhng t bo trung gian trn con ng truyn t cha c chuyn mn ha thnh t bo thn kinh.

HNH MT CON BT B Bn phi, ct theo chiu dc thy nhng l nh xung quanh, khu hng gia v l ming trn

Ln n trnh XOANG TRNG, t chc gn tht c cng c v pht trin, t chc thn kinh xut hin. mt da c nhiu t bo thn kinh cm gic tip thu kch thch bn ngoi v truyn t xung lp gn tht, hoc trc tip, hoc thng qua t bo thn kinh c ng. Nhng t bo thn kinh bao bc con xoang trng thnh mt mng thn kinh. l t chc thn kinh nguyn thy, bo m mt lung truyn t xung quanh c th, tuy cha c tp trung. Do y, hnh thi hot ng gn tht n gin "co vo" v "dn ra" tin ln mt trnh cao hn vi nhng phn x u tin: "nut" v "di ng". Phn x l mt phn ng nht nh p li mt kch thch nht nh, do lung thn kinh chuyn t ni tip thu kch thch n b gn tht, theo ng li c b tr trong t chc thn kinh. V cch b tr y l do vn di truyn ca ging loi, nhng phn x ny l phn x v iu kin. V d nh lc m vt lm mi n gn ming con xoang trng, nhng tua xung quanh ming a vt y n ming, l ming hp thu v co li, y mnh thc n xung ming: l "nut". "Di ng" th pht trin theo hai cch: mt l, trong hnh thi san h, b trn y nc; hai l, trong hnh thi sa, bi bng cch phun nc. "Di ng" y l c ng thay ch, do kch thch bn trong (v d nh hot ng ca d dy lc khng c thc n) hay kch thch bn

ngoi gy ra, nhng cha c hng. Tuy con sa c nhng tiu nh gi thng bng, v nhng im sc t tip thu nh sng, nhng nhng c ng bi y cha c kh nng li theo mt hng r rt.

Mng thn kinh ca mt con xoang trng (thy tc) cn tr

<cui trang 13> n trnh GIUN th "di ng" c tng cng v tin ln "vn ng c hng". H thn kinh tin ti t chc trung ng vidy thn kinh mt bng v hch thn kinh hnh no u. Vi nhng gic quan thnh hnh trn u, t chc phn x v iu kinc xy dng. Nh nhng ru, tua v mt n gin, nhng hch thn kinh hnh no u tip thu kch thch ng trc, truyn t lung thn kinh v b gn tht v do y hng nhng vn ng ca con vt. V d nh nhng giun b, b hoc bi, thng hng theo nh sng. Giun t th trnh nh sng v hng v nhng ni ti tm m thp. "Vn ng c hng" l mt tin b i vi "di ng", nhng cng cha theo mt con ng i r rt. Con giun mi b hay bi theo mt hng chung, ch cha i thng ti mt i tng nht nh.

Hch thn kinh hnh no u v dy thn kinh mt bng mt con giun nc - Hnh ng gia l b phn tiu ho

n trnh C, th t chc vn chuyn c i tng v tin ln phn x "n thng v p", tc l c ng "bt". Khi quan thn kinh trung ng trng thnh vi ty sng v b c. Nhng gic quan uc pht trin vi mi, tai v mt. (Hai cu ny khng r -- THD) Mt n gin ca con giun mi phn bit nh sng v bng ti. Mt c tip thu c hnh, c bit l hnh ang chuyn ng. Hng theo hnh v mi, b c c nng lc ch huy nhng c ng bi, a thng ti mi. Lc m u ru ng ti mi, th ci v ca mi gy ra phn x "p". y l ln u tin xut hin quan <cui trang 14> h trc tip vi i tng xa cch, nhng mi uc thc hin trong chc lt, theo h thng phn x v iu kin. l c im ca trnh t chc c ng lp c ni chung. Tuy nhin, cng c mt vi trng hp m quan h vi i tng bt u ko di, v d nh trng hp nhng loi c lm t, hoc trng hp nhng phn x c iu kin. lp c trn c s h thng phn x v iu kin c trng thnh, kh nng lin h vi nhng kch thc trc kia v tc dng, tc l kh nng lp nhng phn x c iu kin c iu kin xut hin mt cch r rt. Vi iu kin l lin kt vi mt kch thch sn c tc

dng gy mt phn x nht nh, mt kch thch mi, trc kia v tc dng, by gi li cng gy phn x ny. V d nh ngi ta c th iu kin ho mt con c i theo mt mu (ch ny khng r -- THD) nht nh.

B C C (ct theo chiu dc) A - Mi khu gic B - Bn cu (cha c t bo thn kinh) C - Mi th gic

Trong mt cuc th nghim, ngi ta ly mt b nc c hai phn, phn ngoi th mt con c, phn trong chia lm hai ngn, mt ngn th t mi. bn c mi th li mt bn mu nht nh lm du hiu ca. Bn kia th mt bn sn mu khc. Thnh thong ngi ta i ngn c mi, ng thi cng i ch hai bng mu bn n sang bn kia. Con c ln m n thc n. Sau khi n tm ra ng t bn trm n tm trm ln, th bng mu t ca ngn c mi tr thnh kch thch c iu kin, tc l tnh hiu a con c thng vo ngn y. Nhng y mi l mt vi trng hp ri rc. Trnh t chc c ng lp c ni chung cn tnh cht "my mc", "rp khun".<cui trang 15> 2. T c n ngi Sau trnh c, kh nng lp nhng phn x c iu kin pht trin vi s pht trin ca v c. T chc c ng cng c nng lc xy dng nhng thi quen mi, un nn c ng theo tnh hnh xung quanh, v tin dn t trng thi "my mc" ln trnh "khn ngoan". lp c hai mi khu gic pht trin ng trc b c, nhng nhng t bo trong hai bn cu cha thnh hnh thn kinh. Ln lp LNG TH, v c c hay v c khu gic thnh hnh vi hai bn cu t bo thn kinh. Hnh thi c ng y vn cn trnh "bt" n gin, nhng cch thc hin bt my mc. V d con cc gp con su khng bt ngay, nhng cn "rn mnh" trng ci mi mt lt ri mi th li ra bt.

B C LNG TH A - Mi khu gic B - Bn cu v c c, hay v c khu gic C - Mi th gic

n lp B ST th b c tin b nhiu. Hai bn cu v c c uc pht trin. c mt lp t bo hnh kim t thp, v m cnh li xut hin mt b phn mi lm khi im cho ci "v c mi" ca nhng ng vt c v sau ny. Nhng phn x c iu kin c tng cng, gy nn nhng hnh thi c ng mm do hn. Vi ci c mi xut hin, ci u c t ch vi thn mnh, v c c ng "lc lc" trong khi con vt ng b, do y <cui trang 16> t chc vn chuyn tin ln hnh thi "d la". Cch bt mi cng c un nn theo tnh hnh i tng: nhng ng vt b st c c ch "rnh" mi, v a s nhng loi rn, lc gp mi , th li, "do thm" mt chc ri mi cn.

B C B ST A - Mi khu gic B - Bn cu v c c K - T bo hnh kim t thp C - Mi th gic

n trnh NG VT C V, th v c mi lan trn (hai ch ny in khng r -- THD) hai bn cu v gt b v c c xung m di. V c mi tip thu v t chc nhng lung thn kinh chuyn t nhng kh quan th gic, thnh gic v xc gic. c bit l vai tr ca th gic v thnh gic uc tng cng v dn dn chim u th i vi khu gic. Do y nhng c ng

c iu chnh theo nhng kch thch chch sc (sic) hn v trong mt phm vi rng ri hn. Nhng phn x c iu kin cng ngy cng pht trin v a n nhng c chcng ngy cng phc tp v thch ng vi hon cnh. T chc vn chuyn, t trnh "n thng" lp c, qua hnh thi "d la" lp b st, tin ln trnh "i quanh". V d nh mt con ch thy ch vt mt vt g qua ca s, th chy ra ngoi sn, i quanh nh v bt vt kia mang v. Nhng ng vt c v sng trong rng thng i quanh rt nhiu trong lc tm thc n hoc trnh nhng th d. C ng "bt" t trnh trc tip "p" lp c, qua hnh thi "rn mnh" lp lng th, v hnh <cui trang 17> thi "rnh" v "do thm" lp b st, li c thm mt phn phc tp v tin ho ln mt trnh cao hn vi nhng c ch "cm" hay "vn". V d nh con sc hay con th th trong lc n thng hay "cm" thc n gia hai chn ng trc. Con ch bt c mt vt g th "cm" v cho ch v con mo "vn" con chut trc khi n tht.

B C NG VT C V A - Mi khu gic B - Bn cn v c mi (th gic, thnh gic v xc gic) C - V c c (khu gic) b gt xung m di D - Mi th gic

T c ng "n thng v p" ln c ch "i quanh" v "cm" hay "vn", cuc tin ho chuyn t trnh "bn nng my mc" ln trnh "un nn khn ngoan". Quan h gia ng vt v i tng, tuy vn ng khung trong hon cnh trc tip trc mt, nhng cng i xa hn ci hnh xut hin ttrong chc lt, m con c tn cng v p. Vi c ch i quanh v cm hay vn, t chc c ng bt u nm c ngoi vt khch quan mt phn no vi s tn ti lu di ca n. Do y quan h gia ng vt vi nhau trong cng mt loi cng tin ln mt bc quan trng. Nhng on t bt b, xoang trng hay giun ch l tp hp nhng vt th c lp gp nhau mt ch. n lp c th c nhng m ln di c theo cng mt hng, ng thi hot ng giao cu, xut hin ngnh giun,

thnh <cui trang 18> hnh. Nhng nhng quan h tp on hay c th y cn rt l n gin, my mc v nht thi. Qua hai lp lng th v b st, hot ng giao cu pht trin v c nhng loi rn tin ln i sng chung gia c v ci trong thi gian sinh dc. Nhng y mi l mt vi trng hp l t, v ni chung th lp b st cn pht trin i sng trong phm vi c bit. n trnh ng vt c v, t chc c ng bao hm quan h lu di vi i tng. i sng chung thnh hnh vi nhng cp hay n. Trong nhng n ny, thng c mt con ng vai tr u lnh, v quan h gia c th vi nhau bt u pht trin. Nhng con vt hay ku gi ln nhau, v tuy nhng ting ku ny ch c tnh cht cm xc, y cng lm mt bc quan trng trong qu trnh xy dng i sng x hi. ng thi c nhng trng hp phn cng n gin. V d nh nhng n tru hay b rng, lc b th d tn cng, thng hay b tr thnh vng, nhng con c kho mnh gi sng xung quanh; bao bc nhng con ci v tr t tp gia. Vi v c mi ca lp c v, t chc c ng nm c i tng mt cch tng i vng chc. Nhng i tng y hy cn tnh cch c c, cha bao hm quan h, gia i tng n v i tng kia. Tuy nhin cng c mt vi trng hp, ngay trnh vt c v thng thng m mc thun ng tin n ch dng vt trung gian, tc l nm c quan h gia hai i tng. V d nh ngi ta thy mt vi con mo "rt dy" ko mt ci mi buc vo u dy y. Nhng y cn l trng hp rt c bit. Nh con ch th khng c ci c ch : nu n bt c khc dy th n cng ch "vn" loanh quanh ch khng bit "rt" ko ming tht. n trnh KH H TNG, v c mi li pht trin thm, c bit l mi trn. Th gic v thnh gic chim u th r rt i vi khu gic v do y nng cao trnh thun ng trong khng gian. C ch "dng trung gian", v d nh "rt dy" tr thnh kh nng thng thng. Theo mt hng khc, c ch "vn" li tin ln trnh "vt" hay "nm". Tc l t chc c ng nm c quan h trc tip trong <cui trang 19> khng gian, c th y l quan h lin tc gia ci mi v ci dy, hay quan h tip tr gia ch con kh ng v ch n nhm trong khi nm. y mi l quan h khng gian trc tip hin ti trc mt. n trnh KH NHN HNH, v c mi tip tc pht trin, t chc c ng bt u i xa hn gii hn hp hi ca nhng quan h trc tip kia. C ch "dng trung gian" tin ln trnh "dng dng c", v d nh dng gy. Ci gy y khng trc tip lin tc vi vt lm mi, v d nh qu chui, vy con vt phi c thi gin tip, tc l a u gy n qu chui, ri mi "khu" v. Con vt thc hin bng c ch gin tip mt quan h lin tc cha c sn gia ci gy v qu chui.

C ch gin tip y i xa hn quan h trc tip hin ti gia hai i tng trc mt, nhng vn cha thot khi hon cnh trc tip trc mt. Ci gy khng phi l do con kh lm ra, nhng ch l mt vt sn c m n dng trong hon cnh trc mt, v dng xong th cng b i. Thm ch ci gy y thng li phi c t gn qu chui, lm sao cho con kh c th nhn bao qut c c hai trong cng mt th d, hoc nu x xch th cng t thi. Tuy nhin cng c nhng trng hp m trong loi kh nhn hnh cao nht, tc l loi tinh tinh, c ch "dng dng c" bt u pht trin ra ngoi hon cnh trc tip trc mt. V d nh c nhng con kh, trong loi y, quen dng gy, n lc i m khng thy ci dng c kia, th i tm, hoc b mt cnh cy hay un li mt khc giy thp cong khu qu chui xa, hoc nu ch thy c hai khc lau ngn, th lng ci n vo ci kia lm thnh mt ci gy di. Thm ch c ln c mt con cm ci gm mt u tm vn thu hp n li v lng vo khc lau. y c ch "dng dng c", qua nhng thnh thi "tm" v "sp xp dng c", tin gn n trnh "lao ng sn xut". Li c trng hp mt con kh quen dng gy "gi li" ci gy y, mt lc sau khi dng. l mt vi hin tng bt u m con ng gii phng ng vt khi gii hn hp hi ca hon <cui trang 20> cnh t nhin v hng ln mt t chc t ch trong th gii nhn to ca loi ngi.

Ia, Ib - Mt ngoi v mt trong v c con nhm IIa, IIb - Mt ngoi v mt trong v c ngi Phn trng l v mi, phn t en l v c c (b gt xung m di) V c c ca con chim chim 3/4 ton b v c, n ngi th ch cn khng y 1/10 Trong qu trnh pht trin ca ng vt c v, vai tr khu gic (v c

c) cng ngy cng xt. Dn dn th gic v thnh gic (v c mi) chim u th tuyt i

n loi NGI th mi trn pht trin mt cch c bit, hai bn cu v c mi che lp hon ton nhng b phn c ca b c. Nhng c ch dng, tm, sp xp v gi dng c vt qua mt bc quyt nh v tin ln mt trnh c bit mi, tc l lao ng sn xut v bo tn cng c. Cng c v dng c c th ging nhau v hnh thc, nhng xt n thc cht th khc nhau su sc. S phn bit y nh du <cui trang 21> bc nhy vt chuyn t vt ln ngi, t t nhin ln nhn loi. Cng c l do ngi lm ra, ng thi li st nhp thnh mt b phn cn yu ca sc lao ng sn xut ca loi ngi, c s ti to thin nhin, gy nn mt th gii nhn bn. Vi thi lao ng sn xut v bo tn cng c, xut hin nhng quan h cht ch gia ngi v ngi trong nhng tp on sn xut. Ngn ng l mt kh c truyn t, pht sinh trong nhng quan h cng tc, t chc, truyn thut, gia nhng ngi sn xut. Vi ci kh c , loi ngi c nng lc to nn mt th gii tng phn nh th gii thc ti. Trong th gii tng y, ngi ta xy dng li nhng s vic thc ti theo nhng quan nim phn nh trong tinh thn phng thc sn xut vt cht ca x hi. Nhng lc lng to tc ti cao ca tinh thn l sn phm ca nhng lc lng to tc vt cht ca loi ngi lao ng. 3. Qu trnh pht trin t chc c ng ca tr con trong hai nm u Theo mt quy lut c nhiu ng dng trong sinh vt hc, qu trnh trng thnh c th lp li i cng nhng giai on chnh tri qua trong d vng tin ho cu ging loi. ng li xy dng c th c bit ca mi ng vt cng phi theo qu trnh bin chng c th hin trong cuc tin ho ca v tr. Quy lut ny c kim chng trong qu trnh pht trin t chc c ng ca tr con. T lc mi n khi bit ni, i sng ca tr con l mt i sng ng vt, v nhng giai on chnh trong lch s tin ho ca h thn kinh, qua nhng ng vt t tin ca loi ngi, cng c tm tt trong qu trnh thnh thc ca c th c nhn. Ngun gc vt cht ca thc t tng khng phi ch l mt s kin ca lch s v tr, n vn c tn ti vi tnh cht chn l cn bn, thc hin trong bn thn mi ngi chng ta. Tr con, lc ra i, mi c trang b bng mt s t phn x v iu kin nh: b v dy. Nhng c ng c th xp vo hai hnh thi chung: nut v di ng tc l hai hnh thi xut hin trong cuc tin ho trnh xoang trng <cui trang 22>. c mt thng th a b a mt theo nh sng, lng tai lc c ting vang gn, s m nhng vt xung quanh. N c c ng a ngn tay ci vo ming mt. Ni chung th nhng c ng c hng, nhng a b cha bit bt nhng i tng m n bit trng, tc l t chc c ng y

c th xp vo hnh thi vn ng c hng, xut hin trong cuc tin ho trnh giun. n nm thng th a b bit bt nhng i tng trc mt. y ch l bt thng, vi iu kin l i tng xut hin thc s trc mt. V nu trong lc a b gi tay ra bt, ngi ta li che i tng bng mt ci ba, th a b li b tay xung ch khng bit vng tay quanh ci ba bt ly i tng kia. Tc l t chc c ng y mi t ti trnh xut hin trong lch s tin ho lp c. Vo by thng th a b bit b, v n chn thng l thy n i bn chn, v tin ln nhng hnh thi c ng thuc v trnh ng vt c v. V d nh nu a b thy ngi ta mt chi di ci gi ca n, th n quay mnh li ly ci vt y, tc l c c ch i quanh. Mt mt khc, th n hay a vt t ch n n ch kia, tc l thc hin c ch vn. Vo mt nm th a b ng dy v bt u i vi bc. N quen bt c ci g trong tay th vt hay nm. Lc u th c ch ny phi thc hin qua hai t: mt l y mnh v ng trc ci vt cm trong tay, theo hnh thi "vn", hai l m tay ra v th ci vt xung. Nhng c t lu th hai c ch y c thng nht thnh c ch vt hay nm. ng thi kh nng rt dy, tc l dng trung gian cng xut hin. l nhng hnh thi c ng c thc hin trnh kh h tng. n mi tm thng th a b tin ln mt trnh tng ng vi kh nhn hnh, tc l bit dng dng c v d nh ly ci gy bn cnh mt vt hp dn, khu ci vt y. c hai nm th n bit lp chi v ni thnh cu. Tr con vo chn thng bt u ni bp b v dn dn lp li nhng ting nghe thy xung quanh, nhng cha bit <cui trang 23> t cu ni. n cui nm th hai mi xut hin nhng cu ni n gin cng vi kh nng xy dng v lp , tc l a b t ti mt trnh tng t nh trnh nhn loi vi nhng hnh thi c ng sn xut v dng ngn ng. n y thy quan h cht ch gia c cu ca h thn kinh v hnh thi c ng v tnh cht lch s ca mi trnh t chc. H thn kinh l kh quan ca s hot ng c th v hot ng c th l c nng ca h thn kinh, kh quan v c nng u pht trin trong cuc tin ho. Nhng vn by gi l bn no l ngun gc v cn bn. Theo cch trnh by m t nh trn, th c gi c th c ci cm tng rng c cu ca h thn kinh l nhn t quyt nh. M v c cu ca nhng kh quan v cch sp xp trong c th mi trnh thnh mt h thng tng i t ch, y cng c th c ci xu hng tch ri mi h thng khi cuc tin ho chung. V d lch s ca gii ng vt c th no chng na, th chng ta vn c th nghin cu t chc gii phu v sinh l mi trnh mt cch ring bit. Theo hng ny

th s tr li ch ngha duy vt my mc siu hnh: h thn kinh bin thnh mt ci my c bit phc tp, nhng xt ti cng th cng ch l mt ci my, m nu chng ta c nng lc k thut, th cng c th ch ra nh bt k mt ci my no khc. Nhng thc ra th khng th no tch ri t chc thn kinh hin ti khi ci qu trnh lch s xy dng n ln. M trong qu trnh th h thn kinh khng phi l nhn t nguyn thu: trnh u tin c t bo thn kinh, tc l trnh xoang trng, xut hin sau mt giai on c c ng co gn v hin tng truyn t theo kiu thn kinh, nhng cha c t bo thn kinh, tc l giai on bt b. V ni chung th kh quan t chc c ng khng th no i trc c ng tht s, v nu th th khng hiu theo ng li no m kh quan y c xy dng ng theo nhng trnh thun ng cng ngy cng cao. R rng rng nhng hnh thi c ng, trc khi c t chc trong c cu ca h thn kinh, phi tri qua mt qu trnh t pht, do nhng quan h khch quan h tng tc dng gia c th v hon cnh <cui trang 24> gy ra. V c cu hot ng ca h thn kinh ch c th l lp li mt cch c h thng nhng quan h khch quan c th hin trong hnh thi c ng t pht. Vy chng ta phi xt li cuc tin ho v tm hiu nguyn nhn ca mi bc tin. Tnh cch t ch ca mi trnh t chc ch l tng i v bt ngun trong nhng mu thun xut hin giai on trc. V d nh nhng con c m iu kin lch s c bit a ln sng trn mt t, tt nhin l gp nhiu vt cn tr hn l di nc, vy bt buc phi pht trin nhng vn ng "quanh co" gia nhng cn tr . Hnh thi vn ng ny lc u l t pht trong phm vi trnh t chc c, do tng quan gia nng lc vn ng ca con vt v tnh hnh xung quanh. Nhng n mt lc no y, qu trnh bin lng tr thnh bin cht, hnh thi vn ng "quanh co" c t chc trong c cu ca h thn kinh v chuyn ln nhng c ch "d la" lp b st v "i quanh" lp c v. Vy h thn kinh khng phi l mt ci my ging nh nhng my m chng ta lm. c tnh ca n l gi li trong c cu hin ti hnh thi t pht ca nhng c ng trong giai on trc. Ngha l qu trnh xy dng h thn kinh khng phi ch l mt hin tng sp xp mt s t bo trong khng gian, n l mt qu trnh bin chng lch s, trong c nhng bc vt "tng kt" nhng giai on t pht. Chnh tnh cht bin chng l c s gii quyt vn thc. V nhng hnh thi c ng pht sinh do tng quan sinh hot gia c th v hon cnh gy nn, tt nhin bao hm nhng kha cnh mc mc ca ngoi gii, nhng kha cnh ny ni bt trong tng quan kia. V d nh hnh thi vn ng "quanh co" ca con lng th bao hm mt s quan h khng gian ni bt

trong tng quan gia nng lc c ng ca con vt v nhng cn tr bt buc n phi vn ng "quanh co". y cha phi l quan h thc ti gia mi i tng, nhng cng l quan h "ng li" khch quan, tp trung vo mt s vt, c bit l vt lm mi, tc l mt kha cnh ca thc ti ngoi gii. V lc m hnh thi vn ng "quanh co" c xy dng trong h thn kinh <cui trang 25> ca lp c v, t chc c ng, tin ln trnh "i quanh" tt nhin cng bao hm, tc l phn nh nhng quan h "ng li" khch quan . Vy trong qu trnh pht trin bin chng ca h thn kinh, mi bc tin "tng kt" mt giai on t pht, t chc c ng mi khng nhng l h thng ho nhng hnh thi c ng t pht trong giai on trc do tng quan gia c th v hon cnh gy nn, m li cn phn nh nhng kha cnh mc mc ca ngoi gii ni bt trong tng quan . Ngha l c nng ca h thn kinh khng phi ch l t chc hot ng y li bao hm c nng phn nh tng kha cnh khch quan ca thc ti ngoi gii. M chnh c nng phn nh thc ti khch quan li l hin tng thc ch quan. Vy tnh cht lch s ca t chc hot ng c th trong h thn kinh gy nn mt phng thc sinh tn tm trng. Qu trnh xy dng thc trong s pht trin ca t chc hot ng c th l bin chng ca h thn kinh. TRN C THO (S ng tip: II. Bin chng php ca h thn kinh)
Tr v trang ch Trn c Tho Trn Hu Dng cho ln mng ngy 17-2-07 (Mng mt Tt inh Hi)
Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_NGYT.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:25 PM

NGUN GC THC TRONG CUC TIN HO CA H THN KINH

Trn c Tho II. BIN CHNG PHP CA H THN KINH

Trit hc c i l mt ch ngha duy vt mc mc t pht. Vi tnh cht n khng c nng lc soi sng quan h gia t tng v vt cht. Nhng s cn thit phi soi sng vn ny li a n ch ngha linh hn tch ri vt th, ri n t tng linh hn bt dit, cui cng n ch ngha nht thn. Vy ch ngha duy vt c i b ch ngha duy tm ph nhn. Nhng trong qu trnh pht trin trit hc sau ny, ch ngha duy tm cng khng th ng vng c na, v b ch ngha duy vt cn i ph nhn. Ch ngha ny, ph nhn ca s ph nhn, khng phi ch l s khi phc n thun ca ch ngha duy vt c. Trn c s vnh vin ca ch ngha duy vt c, n t thm c ni dung t tng ca hai nghn nm tin ho ca trit hc v khoa hc t nhin v c ca hai nghn nm lch s . Vy n khng cn l mt l thuyt trit hc na, n ch l mt th gii quan, th gii quan ny cn c chng minh v thc hin trong nhng khoa hc thc s, ch khng phi l trong mt khoa hc ca cc khoa hc tch ri nhng khoa hc ny. Vy y trit hc c thu ht, ngha l vt qua v ng thi gi li, vt qua v mt hnh thc v gi li v mt ni dung thc s ca n. Anghen. Chng uy Rinh Bin chng php ca h thn kinh l on cao nht ca bin chng php ca t nhin, on nhy vt qua phng thc trc tip ca thc ti v tin ln thc phn nh thc ti. Tnh cht c bit ca thc gy c cho nhng nh t tng duy tm tch ri n ra khi thc ti. H ni rng thc din t thc ti, vy khng phi l thc ti c din t: tc l ch th ca <cui trang 59> thc khng phi l vt th, nhng l mt tm hn huyn b. y l mt trng hp in hnh ca phng php suy lun tru tng siu hnh, ng thi cng l ni th thch quyt nh ca bin chng php duy vt. Cn phi chng minh rng tuy thc khng phi l thc ti, m l phn nh thc ti, nhng chnh s ph nh thc ti trong thc cng l mt sn phm ca thc ti, c th l sn phm ca h thn kinh, vy xt ti cng th vt th vn l ch th c nht. Nhng trnh s ln ln gia hai phng din, khch quan v ch quan, m cng v nhng bc tin ho ca h thn kinh c th c nh ngha ngoi tt c mi yu t ch quan, bng nhng trnh thch nghi cng ngy cng cao, trc tin cn phi t vn v mt hon ton khch quan, v nu r nguyn nhn vt cht ca mi bc tin. Qu trnh xy dng quan h thch nghi vt cht gia c th v hon cnh l c s thc t gii quyt nhng vn ch quan: ni dung phn nh v hnh thi cm thc.

A. Qu trnh tin trin vt cht ca h thn kinh Phn trn, m t nhng bc tin ca h thn kinh, chia cuc tin ho lm hai giai on chnh: t vt n bo n c v t c nngi. By gi n lc nghin cu nguyn nhn tin trin, cn phi tch ring qu trnh phn bit t bo thn kinh, v phn ny c mt tm quan trng cn bn. Vy di y s trnh by cuc tin ho qua ba giai on: mt l t vt n bo n xoang trng, t chc thn kinh xut hin. Hai l t xoang trng n c, t chc thn kinh xut hin. Hai l t xoang trng n c, t chc thn kinh c tp trung vi b c v tu xng sng. Ba l t c n ngi, v c c pht trin v thng tr ton b t chc hot ng c th. 1. Qu trnh xut hin ca t chc thn kinh Nh trnh by phn trc, c nng phn ng ca t bo nguyn thy, ln n ng vt a bo, c tp trung trong hai t chc chuyn mn: gn tht v thn kinh. Vi ngnh bt b, xut hin ln u tin nhng t bo c nng <cui trang 60> gn tht, chuyn mn pht trin tnh co, tc l nng lc co vo dn ra. Nhng t bo thn kinh, xut hin vi ngnh xoang trng, th chuyn mn pht trin tnh nhy, tc l nng lc tip thu kch thch, v tnh truyn, tc l nng lc truyn t kch thch. Qu trnh phn bit mang li nhng tnh cht t bo mi, nhng tt nhin cng khng phi l hon ton tch ri giai on trc. Nhng c tnh ca c nng phn ng k trn, tuy n ngnh xoang trng mi c phn bit mt cch r rt trong c cu gii phu, nhng cng l ba kha cnh sn c trong phn ng ca t bo nguyn thu, v bt u c pht trin v phn bit mt phn no ngay trnh ng vt n bo. Nhng t bo chuyn mn xut hin nhng ng vt a bo u tin ch c th l kt qu ca cuc tin ho ca cht sng trong nhng t bo cn ring bit. a) S pht trin c nng phn ng trnh n bo. Tnh co l mt tnh ph bin ca cht sng. V d nh nu ng vo chn gi ca mt con a-mip, th con ny co mnh li thnh hnh cu. V nhng chuyn ng ca vt n bo ni chung cng l bao hm hin tng co vo dn ra trong ni b cht t bo. Nhiu loi trch trng pht trin c ng n ch bt u phn bit nhng si chuyn mn co. Tnh nhy l khi im ca hot ng phn ng v pht trin cng vi tnh co. Con vt tng cng kh nng c ng, th cng tip thu kch thch mt cch d dng hn. trnh n bo, tnh nhy cng bt u c phn bit: v d nh con -g-l-na mt loi n bomang doi (khng r), c bit lu ng, c nhng im sc t tip thu nh sng. Tnh truyn i i vi tnh nhy v lin quan khng kht vi tnh co. Lc mt con n bo b kch thch mt ch mt t bo, ton b con vt phn ng, tc l kch thch c truyn t qua ton b t bo. Theo mt s tc gi nhng

si phn bit nhng trch trng ni trn cng pht trin tnh truyn cng vi tnh co. <cui trang 61> n y r rng t chc gn tht v thn kinh, thnh hnh vi nhng ng vt a bo, khng phi l ci g hon ton mi l. N c nhng hnh thi tin triu trong nhng c cu chuyn mn phn ng bt u hin ra trnh n bo. M tt nhin, s chuyn mn ho ny l do s pht trin hot ng phn ng thc s. Chnh nhng c ng phn ng thc s l nguyn nhn tng cng v phn bit c nng phn ng v mi mt. Mt trng hp in hnh l trng hp con stanh-to, mt loi trch trng thng bm vo vt trong nc. Lc b ng chm th n c nhng c ng ng nghing. Nu c b kch thch mi th n co mnh li v cui cng rt i v n bm vo mt ni khc. Nhng nu y n li b kch thch th n rt i ngay. Tc l nng lc phn ng, trong y r nht l tnh nhy v tnh co, c tng cng, do c ng c thc hin mt ln trc. y mi l mt hin tng nht thi. Nhng cng d hiu rng trong nhng trng hp m do iu kin khch quan mt t bo c kch thch v phn ng lun lun, c nng phn ng c tng cng n ch pht sinh nhng c cu phn bit trong t bo. b) Bin chng php c bn ca c nng phn ng Tt nhin quan h gia hot ng phn ng v c cu chuyn mn khng phi ch l quan h nhn qu my mc: s phn bit c cu trong t bo l do mt qu trnh tin trin bin chng xut pht t mu thun ni b trong cht sng. Bn tnh ca s sng l c xy dng trn mu thun: mu thun gia s thay i v s duy tr. Nh ngghen ni trong cun Chng uhring: s sng, phng thc tn ti ca cht p-r-it, trc ht l ch m n l n v ng thi li l ci khc. V c th p-r-tt ch c th tn ti nh s trao i ho cht vi bn ngoi: c th hp th v ng ho nhng cht thch hp chung quanh, ng thi nhng phn gi th b phn gii v thi tr. Cuc chuyn ho lin tip l iu kin sinh sng cn bn ca cht p-r-tt, v lc m n ngng li cng l lc m c th p-r-tt b <cui trang 62> phn gii, tc l cht. Ngha l bn tnh ca cht sng l c lun lun i mi: n l n trong lc n li khng phi l n, m n ch c th l n bng cch n khng phi l n, nhng ci cht mi lun lun c xy dng li trong quan h trao i vi cht chung quanh. l mu thun cn bn trong ni b s sng, chnh mu thun y l cn nguyn ca s tin ho trong th gii sinh vt. V s i mi lin tip ca cht sng khng th no ng khung mt cch tuyt i trong nhng c cu di truyn sn c. Nhng c cu ny n mt lc no y cng phi thay i, do iu kin trao i ho cht, tc l do quan h sinh hot gia c th v hon cnh. Ngha l theo iu kin khch quan v tc dng ln nhau gia c th v hon cnh, qu trnh i mi cht sng pht trin

mu thun trong ni b s sng v gy ra nhng ging loi mi, vi nhng hnh thi sinh sng cng ngy cng tin ho v nh du nhng bc vt trong lch s sinh vt. Xt ti cng th chnh c nng phn ng ca t bo nguyn thu l mt bc u trong s pht trin mu thun . Nh ng-ghen li ni trong on nhc trn, T s trao i ho cht trong qu trnh tiu ho v thi tr, tc l c nng cn bn ca cht p-r-tt, t tnh mm do c bit ca cht y, xut pht nhng nhn t n gin khc ca s sng: tnh nhy, c bao hm trong s tc ng ln nhau gia cht p-r-tt v thc n ca n, tnh co, xut hin vi mt trnh rt thp trong s hp th thc n. Ngha l ngay trong qu trnh chuyn ho, mu thun cn bn gia s thay i v s duy tr khng phi l hon ton ng khung trong s i mi ho cht. V chnh s i mi ho cht trong qu trnh chuyn ho bao hm mt phn no s thay i hnh thi trong hot ng phn ng: chnh thc n l kch thch nguyn thu, gy phn ng hp th n trong t bo. Trong iu kin sinh sng t nhin, con vt n bo li b tc ng do nhiu nhn t: c, l, ho. V d nh s ng chm, mt tia sng hay mt git a-xt lay chuyn mt phn no s b tr phn t v nguyn t trong cht t bo. Theo quy lut ca hp cht p-r-tt, kin trc sng li t xy dng li, thng qua mt trng bin chuyn sinh l ho. Qu <cui trang 63> trnh lay chuyn v xy dng li hp cht p-r-tt bao hm nhng hin tng chuyn ho c bit, do y trng thi cng v c tng ln du xung, cht t bo co vo dn ra. y mu thun ni b trong s sng gia s thay i v s duy tr tin r rt t trnh i mi ho cht ln trnh thay i hnh thi, trong s thay i hnh thi ny c cu di truyn ca t bo c bo m v cui cng th con vt li tr li hnh thi c. Nhng v hin tng thay i hnh thi trong hot ng phn ng xut pht t c nng cn bn ca hp cht p-r-tt, lun lun t xy dng li trong qu trnh chuyn ha v do y duy tr c cu trong nhng tnh th khc nhau, s thay i cng khng th no hon ton ng khung trong phm vi hnh thi t bo, ngha l c cu di truyn ca t bo nguyn thu cng khng th no c bo m mt cch tuyt i. V nu do iu kin khch quan qu trnh lay chuyn v xy dng li cht t bo trong hot ng phn ng c lp i lp li nhiu ln, th dn n s chuyn ho lm c s cho nng lc phn ng cng c thc hin mt cch d dng hn, ri n mt lc no y qu trnh bin lng tr thnh bin cht, mu thun gia hot ng phn ng v c cu cha phn bit ca t bo nguyn thu c thng nht bng s thng li ca ci mi th vo ci c, phn bit nhng c cu t bo chuyn mn phn ng. C th th trng hp con stanh-to k trn chng minh rng mt phn ng mi c thc hin mt ln cng c kh nng lm cho con vt n bo ln

sau tip thu kch thch v p li mt cch d dng hn. y l hin tng bin lng, y mnh nhp iu phn ng. Vi trng hp con -g-l-na mang im sc t, v trng hp nhng loi trch trng c si pht trin tnh co v tnh truyn, th li thy rng qu trnh bin lng n mt lc no y tr thnh bin cht. Mu thun ni b trong cht t bo gia ng li chuyn ho c bit trong hot ng phn ng v c cu cha phn bit ca t bo nguyn thu bt u gy ra nhng c cu mi, trong y quy lut chuyn ho bt u c un nn theo mt hng thch hp vi hot ng phn ng. <cui trang 64> c) Qu trnh t chc c nng phn ng trong nhng ng vt a bo u tin. Tuy nhin qu trnh chuyn mn ho cha th hon thnh trong phm vi n iu ca i sng n bo. Nhng vi nhng tp on t bo ngun gc ca nhng vt a bo, xut hin iu kin pht trin c cu phn bit. Quan h tc ng ln nhau gia nhng t bo c th v phng thc sinh hot chung ca tp on gy ra nhng hnh thi c ng tp th, chnh nhng hnh thi ny quy nh chiu hng pht sinh nhng t chc chuyn mn ca c nng phn ng: gn tht v thn kinh. So snh hai ngnh ng vt a bo thp nht, tc l bt b v xoang trng, th thy rng qu trnh phn bit y l do s pht trin mu thun trong hnh thi t pht ca hot ng phn ng trong nhng tp on t bo t tin. V sao ngnh bt b hot ng phn ng t c pht trin, nhng t bo c nng gn tht xut hin nhng cha c phn bit hn hoi, c hin tng truyn t theo kiu thn kinh nhng cha c t bo thn kinh, m phi ln n trnh xoang trng mi thy c nng phn ng pht trin, nhng t chc gn tht v thn kinh thnh hnh? R rng rng s khc nhau y lin quan cht ch vi cch tip thu thc n. Xt hnh thi chung th con xoang trng cng nh con bt b cn bn l mt ci ti tiu ho, m ming trn. Nhng con bt b li c l nh khp chung quanh thn th, qua y nc b lun lun chuyn vo, ri chy ra qua l ming. Trong lc xuyn qua con vt, nhng cht hu c vn trong nc b tiu ho. Tc l con bt b c mt ngun tip t lin tc v u n, vy tr nhng trng hp rt c bit, v d nh lc b mt vt cng p mnh vo mnh, th cng khng c l do c ng. Tri li con xoang trng khng c l chung quanh thn th, vy ch c th tip thu thc n bng l ming, ri sau mt thi gian tiu ho th cng qua y m phun ph vt. Ngun tip t y l gin on v khng u. Con vt khng th sinh sng vi nhng cht hu c thng vn trong nc, v khng c mt lung nc lun lun i mi xuyn qua nh trong <cui trang 65> trng hp con bt b, vy cn hp th nhng mi tng i ln hn, do y nhiu

khi khng c n. Trong lc thiu thn, c th phn khch, mt kch thch nh cng gy phn ng, thm ch con vt t ng i ch, hoc xoay theo mt hng mi hoc di chuyn. Do s khc nhau gia hai t chc va trnh by, chng ta c th on qu trnh tin ho pht sinh hai t chc . V tt nhin cch tip thu thc n khng phi l n lc hai ngnh thnh hnh ri mi c: n bt ngun t cch b tr t bo trong tp on t tin. V chng ta c th hnh dung qu trnh tin ho tng t nh sau y. Trong mt khi t bo do iu kin sinh l ho c bit sng dnh vi nhau, nhng t bo gia t kh nng tip thu thc n, nn b tiu dn. Do y mt s t bo mt ngoi chuyn vo v ghp vo mt trong: khi t bo c sp xp thnh mt vt tp on hnh ti, c hai lp da, bn ngoi v bn trong, khu hng gia v l ming trn. Do tnh co l mt nng lc c bn ca cht sng, mi t bo c th c kh nng co vo lc b kch thch, v nhng c ng co n thun tng hp li c th lm cho ton th tp on t bo co mnh v i ch. Nhng y li xut hin hai ng pht trin khc nhau. Mt l nhng t bo khng hon ton n kht vi nhau, vy nhiu k h mt da, qua y nc b chuyn vo ri chy ra qua l ming, tc l bo m mt ngun tip t lin tc. C th lun lun c n, vy t c l do pht trin c ng, con vt dn dn bm vo mt ch y nc. l ng li pht sinh ngnh bt b. Mt bng chng rng trong ngnh bt b, nng lc i ch khng c pht trin, ch khng phi l cn bn khng c, l nhng con bt b cn tr nhiu khi cn gi kh nng b trn y nc, v n lc ln ln mi bm hn vo mt ch. V li c trng hp m con vt ln cng co ton b c th, nh lc b rt ra khi nc. Theo mt ng pht trin khc, th tp on t bo hnh ti ni trn li c xy dng mt cch lin tc, khng <cui trang 66> k h mt da, l ming l li ra vo c nht, nh vy khng th c mt lung nc xuyn qua lun lun nh trong trng hp tp on t tin ngnh bt b. Do y nhng cht hu c thng vn trong nc khng nui con vt, v cn phi c nhng mi tng i ln chuyn vo qua l ming. Tc l trong iu kin t nhin, con vt khng c tip t mt cch u n. Nhng lc thiu n, cht t bo phn khch, tnh phn ng chung ca tp on c tng cng, do y con vt pht trin nhng c ng qun qui v i ch. Chnh s i ch ny li tng c hi gp thc n. l ng li xy dng ngnh xoang trng. Mt bng chng rng s pht trin c nng phn ng ngnh xoang trng bt ngun t iu kin sinh sng tht thng, l con vt c ng nhiu trong khi i, d khng c kch thch bn ngoi, nhng nu c n ri th li phn ng rt t.

Hot ng ca con xoang trng thc hin mt mc thch nghi nht nh. V, nh mi nhc trn, con vt di ng trong lc thiu n th li c nhiu kh nng gp mi hn. Tt nhin quan h thch nghi y khng phi l do mt mc ch no ra: n c xy dng hon ton trn hnh thi c ng t pht trong tp on t bo t tin. Hot ng di chuyn ca con xoang trng b trn y nc ch l mt hnh thi tng kt nhng c ng qun qui ca tp on t bo t tin, chnh nhng c ng qun qui ny cng ch l tng hp nhng c ng co vo dn ra n thun ca nhng t bo c th phn khch trong khi thiu n, lm cho ton th tp on i ch. Vy khng th ni rng con vt tp on t tin i tm thc n: thc n khng phi l mt mc ch gy c ng i ch, nhng chnh c ng i ch xut pht mt cch tt nhin t trng thi phn khch ca nhng t bo thiu n, trong lc i ch ton th tp on li gp c nhiu thc n hn. M tnh cht thch nghi ca t chc hot ng thnh hnh ngnh xoang trng, vi hai b phn chuyn mn, gn tht v thn kinh, cng khng phi l do mt k hoch huyn b ca mt thin mnh no t trn t xung: n bt ngun t quan h h tng tc dng gia c th v hon cnh tp on t bo t tin. Hnh thi c ng qun qui t pht <cui trang 67> con vt tp on tt nhin cng c phn thch nghi mc mc vi hon cnh, v chnh n xut pht t quan h sinh hot ca con vt vi hon cnh , v n lc nhng c ng qun qui c h thng thnh t chc di ng, t chc ny nh du mt bc ngot vi mt mc thch nghi nht nh trong lch s tin ho ng vt. Qu trnh t chc v h thng ho hnh thi c ng t pht l mt qu trnh bin chng. N pht trin mu thun ni b trong con vt tp on t tin, v thng nht mu thun mt trnh cao hn, vi s phn bit ca t chc gn tht v thn kinh. Mu thun y l mu thun gia hnh thi c bit ca cuc bin chuyn sinh l ho trong hot ng phn ng v c cu cha phn bit ca t bo nguyn thu. V d nh trong lc t bo co v dn ra, qu trnh lay chuyn v xy dng li hp chp p-r-tt, do quan h h tng tc dng trong ni b cht sng, bt buc phi un theo ng si. ng ny gy mu thun vi c cu di truyn cha phn bit. Mu thun pht trin vi nhng c ng ca con vt tp on, v n mt lc no y kt thc bng mt cuc bin cht pht sinh mt loi t bo mi, vi c cu hnh si gn tht. hnh dung qu trnh chuyn mn ho, chng ta hy t vn trnh bt b v xem xt iu kin pht sinh nhng hin tng gn tht v thn kinh phi thai y. Tuy bt b khng phi l t tin ca xoang trng m hai ngnh cng xut pht t tp on t bo nguyn thu theo hai ng li khc nhau, nhng ngnh bt b cng nh ngha mt mc tin ho nht nh, v

chng ta c th cn c vo y tm hiu qu trnh chuyn mn ho a n nhng t chc phn bit ngnh xoang trng. Nh ni trn, con bt b tuy sng bm vo y nc, v t pht trin hot ng phn ng, nhng cng c kh nng co ming, v chung quanh l ming xut hin mt lp t bo c nng gn tht. R rng rng s pht trin c ng v hnh thi chuyn mn ho phi thai y lin quan khng kht vi v tr ca nhng t bo b ming, v <cui trang 68> y c ch co vo. Tri li, chung quanh thn th nhng t bo ni chung th n kht v gi ln nhau, mt mt khc con vt li c tip t u n, vy cng khng pht trin c ng. Tr nhng t bo bc nhng l nh, th c ch co vo, vy pht trin c ng bt v m nhng l . Do y chung quanh mi l nhng t bo hp li thnh hnh vng pht trin tnh co. R rng rng iu kin vt cht quy nh hnh thi c ng t pht trong con vt tp on t tin, nh co ming hay co l nh chung quanh thn th. Trong hnh thi , mu thun pht trin gia ng li xy dng li hp cht p-r-tt b kch thch v c cu cha phn bit ca t bo nguyn thu. M v trong hot ng co vo dn ra, qu trnh chuyn ho xy dng li hp cht p-r-tt phi theo ng si, n mt lc no y cng xut hin nhng mm mng c cu hnh si nhng ch m c ng c pht trin, c bit l b ming. Nhng t bo n kht v gi ln nhau mt da th khng c iu kin co trong trng hp thng, nhng cng khng phi l hon ton khng c phn ng. Phn ng y b km hm, vy khng pht trin thnh c ng nhng vn c thc hin vi mt hnh thc hn ch, tc l hnh thc rung ng trong mt trng bin chuyn sinh l ho, gy ra hin tng truyn t theo kiu thn kinh. V d nh nu con bt b b p gn b ming th l ming co vo, tuy t ch b p n lp t bo c nng gn tht b ming khng c dy truyn thn kinh. y nhng t bo b p, tuy khng c iu kin c ng thc s, nhng cng phn ng bng cch rung ng, s rung ng ny chuyn t t bo n sang t bo kia cho n b ming, v y th phn ng thnh c ng co. Xem nh th th hin tng truyn t, tc l ngun gc ca c cu thn kinh sau ny, v cn bn khng thuc vo mt loi khc nhng c ng phn ng thc s. C nng thn kinh, xut hin y di mt hnh thc phi thai, ch l hot ng phn ng b km hm v hn ch thnh mt lung rung ng sinh l ho chuyn t t bo n sang t bo kia. l nguyn nhn thng nht cn bn gia hai t chc phn bit sau ny: gn tht v thn kinh. <cui trang 69> n trnh xoang trng, hot ng phn ng pht trin v tin ln hnh thi nut v di ng. Nhng c ng ny cng ch l h thng ho hnh thi t pht tp on t bo t tin. Con vt tp on t tin tt nhin cng c c ng co ming lc tip thu thc n, v trong khi i c nng phn ng ca cc

t bo c phn khch, vy lc mt vt c th tiu ho c chuyn n b ming, nhng ho cht xut pht t vt v s ng chm kch thch lp t bo b ming, lm cho l ming co vo. Hnh thi c ng t pht , mt khi c pht trin v h thng ho, tin hnh c ng nut xut hin ngnh xoang trng, vi nhng tua chung quanh ming bm ly mi, thu vo l ming, ri ci ming co vo, y thc n xung bng. Cn hnh thi di ng bng cch b hay phun nc, th trn kia chng minh rng n ch l mt cch pht trin v h thng ho hnh thi co mnh v di chuyn t pht trong con vt tp on t tin ca ngnh. Trong qu trnh pht trin v h thng ho hnh thi c ng t pht, mu thun ni b trong cht t bo pht trin theo bin chng php phc qua trn v gy ra nhng c cu chuyn mn gn tht v thn kinh. Nhng si gn tht c phn bit phn di t bo da. hai mt da xut hin nhng t bo thn kinh cm gic, ri di li mc nhng t bo thn kinh vn ng. Nhng dy thn kinh bao bc con xoang trng thnh mt mng thn kinh trong y c im l lung thn kinh cha c hng nht nh, tc l truyn t kch thch i khp c th. R rng rng t chc thn kinh v t chc gn tht thnh hnh cng vi nhau, nh hai b phn khng kht ca t chc hot ng ni chung. Tnh nhy v tnh truyn pht trin y song song vi tnh co, v trnh t chc thn kinh cng phn nh ng trnh phn ng ngha l cha c tp trung. Lung thn kinh chuyn mt cch khng phn bit theo mi hng trong mng thn kinh, v hnh thi c ng y cng cha c hng r rt, m cn bn ch l co ming v co mnh ni chung. Cng nh t chc gn tht xut pht t nhng c ng pht trin trong tp on t bo t tin, <cui trang 70> gy mu thun vi c cu cha phn bit ca t bo nguyn thu v n mt lc no y pht sinh nhng c cu hnh si ng theo ng li chuyn ho ca cht t bo co vo dn ra, t chc thn kinh cng l kt qu ca nhng mu thun pht trin do nhng lung rung ng sinh l ho t pht trong hot ng phn ng ca con vt tp on. n mt lc no y, mu thun c thng nht vi s xut hin ca c cu thn kinh xy dng theo phng thc chuyn ho ca cht t bo rung ng. M v nhng lung rung ng trong con vt tp on t tin chuyn i khp thn th, khng phn bit chiu hng, t chc thn kinh xut hin trnh xoang trng cng ch c th l mt mng dy truyn cha c kin trc tp trung. d) Bin chng php chung ca cuc tin ho sinh vt v c tnh ca t chc thn kinh By gi r rng tnh cht bin chng ca qu trnh tin ho gii thch mt cch y nhng c tnh ca t chc sinh vt. T i thng c, nhng nh t tng vn cm phc trt t ca h thng sinh vt, c bit l ng vt, vi

nhng ging loi ring bit, c nhng t chc di truyn nht nh bo m nhng quan h thch nghi phc tp, t thp ln cao. Nhng hin tng , quan nim trong thc h ca giai cp qu tc a n ch ngha mc ch ca Thng to ra theo mt k hoch ti tnh vi mc ch l thng ngon ci kt qu m mn ca thin ti mnh. T tng Thin mnh y l mt cch phn nh v bin chnh cho ch qun ch c on: Thng sp xp cc loi sinh vt cng nh nh vua sp xp cc ng cp trong x hi, v mt khi quan h ngi th c tuyt i ho trong Thng , uy quyn ca nh vua li c bin chnh, ngha l quan nim nh l mt cch phn nh quy lut trt t ca v tr trong x hi loi ngi. n lc phong tro nhn dn, thng qua s lnh o ca giai cp t sn, nh ch qun ch c on, ch ngha Thin mnh cng khng th ng vng c na. Nhng ch <cui trang 71> t sn cng li l mt ch bc lt, v cch mng t tng trong phong tro t sn khng th no vt qua nhng gii hn lch s ca thc tin xut hin ng thi. V th m xut hin hai l thuyt c tnh cch tin b v vn ngun gc cc ging loi, nhng u bt lc trong nhim v gii thch c th ngun gc , thuyt La-mc v thuyt c-uyn. Theo hai thuyt ny, nhng ging loi khng c tnh cht bt di bt dch, nhng c th trong mi loi khng bt buc phi lp li hon ton nhng c cu di truyn ca loi. Tri li, nhng nhn t di truyn mi c th xut hin trong mi c th, v dn dn xy dng nhng t chc ging loi mi. Nhng nhng nhn t di truyn mi y t u m ra? Theo La-mc th l do nh hng ca hon cnh, hon cnh mi gy ra nhng i hi mi v nhng thi quen mi, sinh hot ca con vt thay i, nhng kh quan hot ng nhiu th pht trin, nhng kh quan khng hot ng th tiu dn i. Tc l t chc di truyn c un dn theo mt khuynh hng nht nh: li ch ca con vt xy dng quan h thch nghi vi hon cnh. Theo c-uyn th nhng nhn t di truyn mi li xut hin trong nhng c th mt cch ngu pht khng theo hng no nht nh. Nhng ton b cuc tin ho th c hng, v trong t nhin khng c iu kin nui dng tt c nhng sinh vt ra i. Nhng vt ny bt buc phi cnh tranh sng, ti i a s phi cht trc khi con, phn st li ni chung l phn c u im tc l c iu kin thch nghi hn. l s la chn t nhin lm cho s thay i t chc di truyn, tuy khng c hng g nht nh trong mi c th, nhng dn dn cng a n nhng ging loi cng ngy cng thch nghi. Hai thuyt ny u c phn chn l, v cng nhau ph quan nim ging loi bt di bt dch. Quan nim ny hon ton mu thun vi thc t khch quan ca lch s sinh vt: n phn nh nhng iu kin bc lt ca giai cp qu tc, cn phi phn bit nhng ng cp bt di bt dch trong x hi, v

quan nim nhng ng cp nh nhng ging loi hon ton tch ri nhau. Ch ngha tin ho ca La-mc cng nh ca c-uyn phn nh phong tro nhn dn nh <cui trang 72> nhng ng cp bt di bt dch ca ch phong kin, v cao quyn ca mi cng dn tham gia xy dng t chc xut hin. V th m hai ng thy c mt phn no qu trnh bin chng xy dng cc loi sinh vt, v qu quyt rng trong t nhin c s bin chuyn t loi n sang loi kia. Nhng trong gii hn hp hi ca thc h t sn, cuc u tranh chng nhng ng cp phong kin ch c quan nim trn c s quyn li c nhn, vy La-mc cng nh c-uyn, lc ph ch ngha ging loi bt di bt dch, cng ch thy vai tr c th v ch quan nim cuc tin ho ca cc ging loi trong phm vi chuyn bin c th. Do y hai ng u tht bi trong nhim v gii thch c th tnh cht tp th tng i ring bit ca nhng loi sinh vt mi loi c mt t chc di truyn tng i thng nht. La-mc, ng trn lp trng tiu t sn th cng, cao hot ng c th xy dng dn dn nhng kh quan thch hp, nhng khng gii thch c v sao v trong trng hp no s thay i trong mt con vt li c truyn cho con chu, v sao hot ng c th li a n nhng ging loi tng i ring bit. c-uyn, ng trn lp trng t bn cnh tranh, cao cuc u tranh sng gia cc c th, theo lun iu t bn ni rng l cch tt nht la chn nhng k c u im. Nhng thc ra th nu quan nim s cnh tranh nh c-uyn, tc l cnh tranh gia cc c th, th s thng bi khng nht thit l do u im hay khuyt im, m c th xut pht t iu kin ngoi lai, lm cho con vt c u im th cht, m con vt c khuyt im th li cn li. M cng v lp trng t bn cao quyn li c nhn, nhng ng thi li nh gi ng lot v thc t l khinh mit ht c mi ngi, ai sng th sng ai cht th cht, c-uyn cng quan nim nhng chuyn bin di truyn trong cc c th sinh vt mt cch hon ton bng quan, ni rng nhng nhn t di truyn mi, xut hin trong mi c th, khng theo hng no nht nh. Nhng nu th th khng th hiu v sao cuc tin ho li pht sinh nhng t chc sinh l ho cc k phc tp v ng thi c h thng cht ch, v d nh nhng gic quan hay h thn kinh. Nhng kh quan ny tng hp rt nhiu yu t khc <cui trang 73> nhau, v khng ai c th quan nim rng s tng hp li c th thc hin bng mt trng bin chuyn ngu nhin, d c c la chn trong cuc u tranh sng. V cuc u tranh ny la chn nhng c th ra i, nhng khng gii thch v sao xut hin c nhng c th t chc mt cch kho lo nh th. Chnh c-uyn cng th rng: Lc ti ngh n t chc con mt, th ti ln cn st. Ch c nh nh sng ca ch ngha Mc-L, trn lp trng t tng ca giai cp cng nhn, mi c th gii quyt ng n vn ngun gc cc loi sinh

vt Mt-xu-rin v L-xen-c, p dng bin chng php duy vt vo sinh vt hc, chng minh rng cuc tin ho sinh vt khng phi l do nhng bin chuyn di truyn xut hin mt cch ngu pht trong cc c th, m cng khng phi l do s tch lu n thun nhng thi quen trong hot ng ca con vt. Thc ra th n xut pht t quan h h tng tc dng gia c th v hon cnhphn no nhng quan h thay i qu trnh trao i ho cht. y sinh vt hc tin tin ca Lin-x vt hn nhng gii hn hp hi ca ch ngha c th m La-mc cng nh c-uyn, b km hm trong thc h t sn, khng th no thot khi. C th v ging loi c lin h mt cch ng n v quan h gia c th v hon cnh l quan h c th, m qu trnh trao i ho cht li theo quy lut ging loi. S thay i qa trnh trao i ho cht xut pht t quan h c th vi hon cnh v a n nhng quy lut trao i ho cht mi, tc l nhng loi sinh vt mi. Qu trnh xy dng t chc thn kinh bin chnh thuyt Mt-xu-rin L-xen-c mt cch c bit r rng. V t chc thn kinh khng ng khung nh nhng kh quan khc, trong mt kha cnh hn ch v cc b ca quan h gia c th v hon cnh. Tri li, n bao hm ton b hot ng ca con vt p li hon cnh v bo m s thng nht ca c th v thch nghi vi hon cnh trong hot ng . Tnh cht ton b ca quan h thch nghi y khng th no dung tng c thuyt chuyn bin ngu pht ca c-uyn. N ch c th c gii thch bng nhng quan h thc s <cui trang 74> xut pht trong qu trnh sinh hot trc. C th th mi trnh t chc ca h thn kinh phn nh mt cch r rt i th quan h t pht gia c th v hon cnh trong giai on trc ca lch s tin ho ng vt. Tc l y chnh hnh thi t chc bc l ngun gc. Nhng vi nhng khi nim tru tng ca t tng t sn, khng th no hiu v sao hnh thi hot ng t pht trong mt s c th, do quan h h tng tc dng vi hon cnh, li c h thng ho thnh t chc phn ng di truyn trong nhng ging loi mi, tng i vnh vin v ring bit. nh rng khi nim chuyn bin ngu pht ca c-uyn v nht l ca nhng mn ca ng, khng th no ng vng c na, nhng khi nim thi quen n thun ca La-mc cng khng thot khi phm vi c th, khng gii thch c tnh cht thng nht ca mi ging loi. - Ch c bin chng php duy vt mi c th i su vo c s di truyn ca c th v gii thch mt cch ng n quan h gia c th v ging loi. Tt nhin t chc sinh vt, v r nht l t chc thn kinh mi giai on xut pht t quan h sinh hot vi hon cnh pht trin giai on trc. Nhng hot ng c th khng pht sinh nhng c cu di truyn thch hp mt cch u n, v nh th th khng xy dng c nhng loi mi tng i ring bit. Qu trnh tin ho phi thng qua mu thun v thng nht mu thun, qu trnh bin lng tr thnh

bin cht. Mu thun pht trin trong c s cht t bo, gia ng li chuyn ho mi v c cu c, v n mt lc no y pht sinh nhng c cu mi, tc l nhng quy lut chuyn ho mi. Quy lut chuyn ho nh ngha s thng nht ca c th sinh vt v quan h thch nghi vi hon cnh: l ni dung cn bn ca tnh cht thng nht ca ging loi. TRN C THO s ng tip: Qu trnh tp trung t chc thn kinh v pht trin c c Ghi ch ca Trn Hu Dng: Khng thy bi ny c ng tip bt c u
Tr v trang ch Trn c Tho Trn Hu Dng cho ln mng ngy 21-2-07

Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_NGYT_2.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:25 PM

LC LNG SN XUT V QUAN H SN XUT TRONG CUC KHNG HONG CA X HI PHONG KIN VIT NAM Trn c Tho
Nhng hin tng lch s xut hin trong thng tng kin trc di nhiu hnh thi t tng phc tp: chnh tr, php l, tn gio, ngh thut, trit l; nhng tt c nhng hnh thi , xt ti cng, l do phng thc sn xut i sng vt cht quy nh. Vy mun hiu r s bin chuyn trong thng tng kin trc, trc ht phi nghin cu s bin chuyn vt cht trong iu kin kinh t ca s sn xut, nhng mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut. Nghin cu lch s Vit-nam, chng ta thy t ba th k nay x hi Vit-nam tri qua nhng cuc o ln su sc, ch phong kin suy i, nh Nguyn bn nc cho gic xm lng, chnh sch tn c ca bn thc dn v cuc cch mng v i phn phn phong ca nhn dn Vit-nam di s lnh o ca H Ch tch, giai cp v ng cng nhn. Nhng hin tng ny pht hin

di hnh thc chnh tr v vn ha, nhng nguyn nhn cn bn vn l cuc o ln vt cht trong i sng kinh t, s i khng gia nhng i hi pht trin ca lc lng sn xut v quan h sn xut trong x hi phong kin v thc dn phong kin. Tt nhin phi cn c vo s i khng , th mi nh gi ng nhng s bin chuyn trong thng tng kin trc. Thiu phn tch nhng iu kin kinh t, th dn i vo phng din duy tm, hoc nhn nhng gii php mt chiu, lm lu m trch nhim ca mi vai tr trong lch s. Mt th d in hnh ca phng php s hc duy tm l cun Vit-nam s lc ca Trn-Trng-Kim. Theo tc gi ny, s d nc ta mt l v bn s phu, nm quyn thng <cui trang 35> tr, li bt lc v suy i, khng hiu thi th, c kh kh gi ly thi c m khng chu i hc nhng iu hay ca thin h. Tc l nu bn vua quan ngy xa c ti c c, v chu kh i hc vn ha u ty th khng n ni tht bi. Nht l, theo kin ca tc gi, chnh ph Php cng khng c ch xm lng: s d h can thip vo nc ta, l v triu nh nh Nguyn cm o v git hi nhng ngi gio s! Cun sch ca Trn-Trng-Kim chng minh rng s hc duy tm l mt v kh tuyn truyn cho bn thc dn phong kin: nc ta mt khng phi l v quc xm lc nhng v nhng sai lm ca bn s phu, m nhng sai lm ny cng khng phi l do bn cht ca ch phong kin, nhng ch v khuyt im c nhn. Tc l by gi c gi vua quan m theo Php, th ri cng khi phc c . y l kt lun ca Trn-Trng-Kim: Mai sau ny, bit u m con chu nh Hng Lc ta li khng c ngy nh nc Php m c v vang vi thin h hay sao?. L tng ca tc gi c thc hin vi ci c lp gi hiu ca bn b nhn bn nc. Tt nhin bn s phu phm phi sai lm trm trng, nhng nhng sai lm y khng phi ch l hin tng c nhn: m bt ngun trong tnh trng suy tn ca ch phong kin. Chnh ci ch y a dn tc n ch n l v mt giai cp thng tr thi nt n th, m li gp quyt ch xm lng ca thc dn Php th t nhin l u hng. Nhng y cng phi trnh nhng quan nim mt chiu. C nh s hc, ln n ch phong kin, li bao gm ton b x hi Vit-nam di thi phong kin, v kt lun rng vi mt x hi suy tn nh th, th s tht bi l tt nhin, khng th no trnh khi. Nhng tc gi ny hng v mt hnh thi nh mnh ch ngha, v thiu phn tch nhng iu kin kinh t thc ti, vy ch thy ch phong kin thi nt, v b qua nhng kh nng pht trin v u tranh ca x hi di ch y. V thc ra th x hi l x hi ca nhn

dn, do nhn dn lao ng to ra, vy chng ta khng th no ln ln ch phong kin p bc bc lt v x hi b phong kin p bc bc lt. C th l cuc suy tn ca ch phong kin <cui trang 36> i i vi mt cuc khng hong pht trin ca x hi Vit-nam. Nhng hin tng thi nt trn thng tng kin trc l do phong tro phn ng c gng km hm s pht trin ca lc lng sn xut, vy cng c th chng minh rng nhng lc lng ny c kh nng pht trin di do. V d nh ch phong kin Php th k th XIV i vo con ng suy, tc l quan h bc lt t cn bn i khng vi i hi pht trin ca lc lng sn xut, x hi Php tri qua mt cuc khng hong trm trng, nhng n th k th XV, nhng lc lng sn xut li c pht trin, tuy vn ng khung trong phm vi phong kin. Vy trong thi k ch phong kin Vit-nam suy tn, cha chc g x hi Vit-nam c th coi l suy tn. Mun nhn nh r v vn ny, cn phi quan st tnh hnh kinh t, tng quan gia lc lng sn xut v quan h sn xut. Hai th k XVIII v XIX l hai th k khng hong, giai cp phong kin cng ngy cng try lc, nng dn lun lun ni dy. Mu thun su sc xut hin trong phng thc sn xut phong kin: quan h sn xut phong kin, trc y l hnh thi pht trin ca lc lng sn xut, tr thnh nhng dy rng buc, cn tr nhng lc lng y. S i khng ny c th a n hai kt qu khc nhau. Mt l nhng quan h phn ng bp nght v i n ch th tiu lc lng sn xut, phong tro qun chng b t lit, nhn dn khng cn sc m khi ngha, x hi i vo con ng tan r. Nhiu nc rp v n- xa vo tnh trng ny. Mt trng hp th hai l nhng lc lng sn xut tuy b cn tr, nhng vn t nng lc pht trin, phong tro qun chng ln cao, nhn dn lao ng ni dy tm ng gii phng. Trong x hi Vit-nam th k XVIII, XIX, khng th ni rng nhng lc lng sn xut b th tiu, hay phong tro qun chng b t lit. Tri li, nng dn lun lun khi ngha, v nhng cuc khi ngha th hin nhng kh nng pht trn ca x hi Vit-nam trong lc ch phong kin suy tn. M s d <cui trang 37> giai cp phong kin cng ngy cng thi nt, cng l v lc lng ca nhn dn ng ln. Tuy nhin nc ta ngy y cha c yu t t bn ch ngha. M y li c ci lp lun rng v cha c giai cp t bn dn tc lnh o, cch mng nng dn Vit-nam c phi i ng vng trong phm vi phong kin. Tc l mt triu xung th mt triu khc ln, nhng ch vn l ch phong kin. Vy trc s xm lc ca bn t bn thc dn, nc ta khng th no chng ni. V theo quy lut lch s ch phong kin phi nhng ch cho ch t

bn, m trong nc li khng c iu kin lm mt cuc cch mng t bn, vy mt nc l l d nhin Nhng y mi l suy lun mt cch chung chung. Phn tch c th th thy rng tnh hnh nc ta lc by gii khng n ni bi quan nh th. Tuy cha c yu t t bn ch ngha, x hi Vit-nam vn c kh nng pht trin, tc l ci lng mt phn no phng thc sn xut phong kin. Nhng kh nng y kt hp vi iu kin thc ti ca th trng th gii, c th m ng gii phng. Phng thc sn xut phong kin ni chung bao gm bn b phn: kinh t i ch bc lt t, kinh t nng dn t hu, th cng thng nghip t nhn v th cng thng nghip nh nc phong kin. B phn a ch l ch yu. B phn nng dn t hu l c s ca th trng hng ha. Tuy nhin sn xut nng nghip tiu quy m cn bn l t tc t cp, nhng nng phm ca nng dn t hu mt phn no cng c mang ra th trng, i ly sn phm th cng. Tc l kinh t nng dn t hu l ngun pht trin ca th cng thng nghip t nhn. Giai cp i ch ph hoi nng nghip t hu, ng thi cng c t chc t tc t cp trong phm vi n in hoc thn x, vy quan h bc lt t ni chung l mu thun vi quan h trao i hng ha. Kinh t hng ha trong phm vi phong kin cha phi l kinh t t bn ch ngha: n ch c xy dng trn c s sn xut tiu quy m ca ngi lao ng t hu v b rng buc <cui trang 38> trong hn gii hp hi ca nhng phng chuyn mn v tp qun a phng ch ngha. Nhng phng chuyn mn cng phi tnh l t chc phong kin, m cch mng t bn s ph b. Phi c nhng iu kin c bit trong nc v ngoi nc th kinh t hng ha n gin ca x hi phong kin mi bin cht v chuyn sang ch ngha t bn. Nhng trc thi i t bn ch ngha, quan h hng ha n gin l hnh thi pht trin ca lc lng sn xut nng nghip tiu quy m v th cng nghip. l ng li tin b ca x hi phong kin, lm yu th mt phn no b phn kinh t a ch v uy quyn ca giai cp phong kin. Tuy nhin quan h bc lt t vn l ch yu. M v ch phong kin bo m vai tr chnh cho b phn kinh t i ch, chng ta cng c th ni rng, sau thi k pht t ca kinh t thi p, quan h sn xut ca x hi phong kin ni chung cn tr s pht trin ca lc lng sn xut. Nhng trong ton b quan h y cng c mt b phn tng i tin b, tc l b phn trao i hng ha. Nhng b phn ny li b rng buc vo nhng tp qun chuyn mn a phng ch ngha v ph thuc vo b phn bc lt t. V trc khi nhng iu kin c bit lm cho kinh t hng ha n gin chuyn hng v xy dng nhng yu t t bn ch ngha, x hi phong kin ni chung khng thot khi ci ch thng tr ca b phn kinh t a ch bc lt t.

Trong thi k suy i ca ch phong kin, tc l sau thi thnh hnh ca t chc thi p, mu thun gia kinh t hng ha v kinh t i ch cng ngy cng su sc, phn nh mu thun cn bn gia nhng i hi pht trin ca lc lng sn xut nng nghip tiu quy m v th cng nghip v quan h bc lt t. Mt mt th lc lng sn xut nng nghip pht trin, cng c b phn kinh t nng dn t hu, nng cao nhu cu th trng, thc y cng thng nghip t nhn, gy mm pht trin ngai thng. Mt mt khc th i ch bc lt t tc, chim ot rung t ca nng dn, nh nc phong kin trng dng th th cng, hn ch ngoi thng. n mt giai on no y, i ch tp trung rung t, nhng li khng c <cui trang 39> kh nng pht trin sn xut, nng dn t hu b ph sn, nng nghip b km hm, nhu cu th trng cng ngy cng rt hp, th cng thng nghip t nhn mt c s kinh t, ng thi b t chc th cng ngh quan liu lng on, ngoi thng b cm ch, kinh t hng ha b tc. l hon cnh khng hong in hnh trong x hi phong kin suy i. Hon cnh y thc hin trong lch s ta vo cui nh Trn, cui thi L s, thi L mt v di triu nh Nguyn. Gp nhng giai on ny, s c nu nhng hin tng tn nt theo quan im phong kin: triu nh thi nt, dn i rch lu vong, gic cp ni ln khp ni. Nhng y ch l m t s vic mt cch hi ht. Nhng thi y l thi suy tn ca ch phong kin, nhng cng l thi u tranh kch lit ca nhn dn, thi phi thai ca x hi. Nhng cuc nng dn khi ngha, m s c chp l gic cp, chng minh rng nhng lc lng sn xut b km hm nhng cha b th tiu, x hi Vit-nam cn kh nng pht trin. Nhng m ng nng dn lu vong l nhng sc lao ng khng c s dng v i hi mt s thay i trong x hi. Tt nhin nc ta ngy y cha c iu kin lm mt cuc cch mng t bn ch ngha, nhng khng phi v th m hon ton khng c gii php. Nhng lc lng sn xut cn c gii phng y cha phi l lc lng t bn ch ngha, nhng mi l lc lng nng nghip tiu quy m v th cng nghip. Vy vn cha phi l nh ch phong kin nhng mi l khi phc b phn kinh t nng nghip t hu, v m ng cho kinh t hng ha n gin. Thc t trong lch s Vit-nam, nhng triu mi ln sau mt cuc khng hong ca x hi phong kin, cng c gii quyt mt phn no vn rung t cho nng dn v pht trin th cng thng nghip. V d nh L-Li, sau khi gii phng t quc, tch thu rung t m bn vit gian i lm quan cho nh Minh, hoc bn cng ho gian c nh thi th

ri lon chim ot. Nhng <cui trang 40> rung ny, cng vi nhng rung a ch b hoang, c sung lm ca cng, mt phn th phong cho bn cng thn v quan liu, nhng mt phn cng mang ra qun cp cho qun lnh v nng dn. Trn c s nng nghip t hu c khi phc, cng thng nghip cng c pht trin. X hi Vit-nam li c mt thi tng i thnh. Tuy nhin, mu thun cn bn gia nhng i hi pht trin ca lc lng sn xut v quan h sn xut vn duy tr v cng ngy cng o ln x hi phong kin. H Trnh ln nghip cha pht trin cng thng nghip v m rng ngoi thng. Nhng a ch vn tp trung rung t bng nhng cuc xm lng. Nhng phng php v l ny li cng o su mu thun trong x hi v a n cuc khi ngha v i ca nng dn di s lnh o ca anh em Ty-sn. Phong tro Ty-sn lc u l mt phong tro nh bn cng ho c b cc thn p, ly ca ca chng chia cho dn ngho. Sau ny Nguyn-Hu ln cm quyn cng thi hnh mt chnh sch Khuyn nng c li cho nhn dn. Nhng rung ca bn vit gian phn ng theo nh Thanh v chng triu mi v nhng rung cng t b hoang c mang ra chia cho nng dn lu ly. Trn c s nng nghip c phc hi, cng thng nghip pht trin v i hi m rng ngai thng: Nguyn-Hu cho ngi sang iu nh vi triu Thanh m ch Cao-bng v Lng-sn v lp nh hng Qung-ty. Tt nhin y ch l nhng vic ci lng, cha thc hin mt s thay i cn bn trong ch phong kin. Nhng khng phi v th m c th ph nhn hon ton bc tin ca x hi Vit-nam thi Ty-sn. Kt hp vi s pht trin ca th trng th gii vo th k XIX, bc tin cng c th gy iu kin thot khi ch phong kin. Kinh t hng ha n gin, pht trin trn c s nng nghip tiu quy m trong mt nc phong <cui trang 41> kin, khng ra ngoi t chc hp hi ca cc phng chuyn mn a phng ch ngha. Nhng kt hp vi nhng nhu cu ln lao ca th trng quc t, n a n t chc sn xut i quy m vi nhng ch t bn tp trung t liu sn xut v thu nhn cng t do. Tt nhin nhng nhu cu ca th trng quc t cng cn gp mt nn th cng v thng nghip n gin c pht trin trong phm vi phong kin, mi c th gy nhng yu t t bn ch ngha. Phi kt hp iu kin trong nc v ngoi nc mi vt qua c nhng hn gii hp hi ca phng thc sn xut phong kin. V d nh nc Anh th k XV, c mt nn kinh t hng ha n gin quan trng, pht trin trn c s nng nghip t hu phn thnh. Kt hp vi nhng i

hi di do ca th trng lc a u chu v s m mang ca th trng th gii, u th k XVI, kinh t hng ha n gin y bin cht v pht sinh nhng cng trng th cng t bn ch ngha, trong t liu sn xut u l ca ch t bn v cng nhn hai bn tay trng ch l ngi bn sc lao ng. bn ta, thng mi vi u ty bt u m mang vo th k XVII, nhng by gi nhu cu quc t cn thp km, vy nh hng cng ch l gy mt s mi bn mt vi ph ch nh Hi-an hay Ph-hin. Mt vi cng trng th cng c sng lp nhng li b hm trong t chc quan liu ca nh nc phong kin. Nhng n th k XIX, th trng th gii pht trin mnh m. Khng th nghi ng rng nc ta, nu c mt b phn kinh t hng ha n gin c pht trin trong phm vi phong kin, cng c th st nhp vo lung thng mi quc t, bin cht v xy dng mt b phn sn xut t bn ch ngha. m hi cng cho ngoi thng, khng cn n mt giai cp t sn dn tc, ch cn c mt b phn kinh t th cng thng nghip pht trin kh trong phm vi phong kin: bng chng l bn Trnh Nguyn, ngy cn tng i mnh, cng khng ngn cn bn li bun ngoi quc. M n lc Quang Trung khi phc nn sn xut phong kin, th cng thng nghip c <cui trang 42> pht trin li a ngay n ch m rng ngoi thng. V mt khi nhp vo th trng th gii, vi nhng yu t tiu t bn sn c trong nc (m, i thng) kt hp vi nhng i hi di do ca thng mi quc t th k XIX, x hi Vit-nam tt nhin phi pht sinh mt giai cp t sn dn tc. Nhng lch s i mt con ng khc hn. Triu Ty-sn cha n nh xong mi vn ni b, th Nguyn nh nh t bn Php m v cp nc. Mun nh gi ng vai tr nh Nguyn, cn phi xt n c s quyn li v ni dung giai cp. Nguyn-nh l i biu cho tng lp phn ng trong giai cp phong kin. Hai phe i lp tt nhin u c tnh cht phong kin, nhng trong phm vi phong kin cng c bn cp tin, bn phn ng. Bn quan liu theo Ty-sn ni chung l mt lp ngi mi. Tt nhin h bo v quan h bc lt t, nhng ng thi h di din cho quyn li m nng dn thu c lc mi khi ngha v sau ny vi chnh sch khuyn nng ca Quang-Trung, v h cng i din cho cng thng nghip mi c pht trin. L d nhin h gp s i khng ca lp a ch v quan liu c. Bn ny l bn sn sang theo gic Thanh, v n lc Quang-Trung, da vo nhn dn, thnh cng cu nc, chng li chy tm Nguyn-nh. C xt tng quan lc lng trong nc th cha chc g phe phn ng nh Nguyn thng. Sau khi Nguyn-nh t chc t Gia-nh, cuc chin u vng Quy-nhn cng cn ko di ngt 10 nm. S ng h tch cc ca bn t sn

Php lm lch cn cn. Giai cp t sn Php by gi ng bn u chu, v li cng mi mt n , vy khng c iu kin i xm chim nc ta. Nhng chng kp thi ngn cn bc tin ca nhn dn Vit-nam. Chng li dng cuc u tranh gia hai phe phong kin a phe phn ng ln cm quyn, gy dng mt triu yu t v ngay t u han ton i lp vi quyn li ca nhn dn. y l mt m mu so quyt chun b cho cuc xm lng vi chc nm v sau.<cui trang 43> V vy m sut thi nh Nguyn, lc lng ca nhn dn pht trin chng no, th bn vua quan li phn ng v ngoan c chng y. S d bn chng thi hnh trit chnh sch b quan ta cng, gt b mi ngh duy tn l v uy th ca chng trong nc cng ngy cng lung lay, vy bt k mt s thay i no cng c th thnh mt mi e do cho chng. i biu thun ty ca giai cp phong kin, chng khng quan nim c th nhng b mt phn quyn li no m ng thot cho nhn dn. Chng gi thi bo th cc , khng phi v khng trng thy nhng i hi hin nhin ca thi th, m cng khng phi v thnh kin nho gio, nhng chnh v c s giai cp hp hi lm cho chng ch chm lo phng v n p nhng cuc khi ngha lin tip ca nng dn. Nm 1861, chnh ph Php chim ng Nam-b, lc lng thc dn cng ch c my ngn ngi, khng quen vi thu th, cha chc g chu ng ni mt cuc chin u lu di. Nhng ngay nm sau, 1862, bn vua quan nh Nguyn hp tp u hng, rnh tay khng b phong tro nng dn ng ni dy Bc-b. ng gia hai nguy c, chng chn con ng cu kt vi gic ngoi xm bo v quyn p bc bc lt nhn dn. Phong tro Bc-b ngy y c nhiu khuyt im v phn lnh o. Nhng cn bn l nhng cuc khi ngha ca nng dn, v trong qu trnh pht trin cng c th chn chnh t chc. Nhng cuc khi ngha y chng minh rng ng v phng din nhn dn x hi Vit-nam ngy y khng thiu g lc lng chin u. M s khng b d man ca triu nh li l mt dn chng rng chnh giai cp phong kin cng cha phi l ht kh nng khng c. Nhng nhng kh nng ny li b tp trung vo vic n p nhn dn, v bn phong kin thng tr s nhn dn Vit-nam nhiu hn l thc dn Php. Khng nhng chng khng b phong tro nng dn Bc-b, m chng li cn gip cho gic Php n p nhn dn Nam-b ni dy bo v T quc trong khi triu nh u hng. <cui trang 44>

ng v lp trng ca chng, thi khng phi l khng c l do. Mu thun trong nc gia nhng i hi pht trin ca lc lng sn xut v quan h bc lt t i n cc . Mu thun thc y phong tro nhn dn nh triu nh Nguyn ci lng mt phn no phng thc sn xut phong kin, tc l phc hi b phn kinh t nng dn t hu v m ng pht trin cho th cng thng nghip v thng mi quc t. Nhng yu cu ny khng ra ngoi phm vi phong kin, nhng mt khi c thc hin th to iu kin gy mt nn sn xut mi. Kinh t hng ho n gin c pht trin vi nhng yu t tin t bn c lc by gi trong x hi Vit-nam, c bit l t bn thng mi, m li st nhp vo th trng th gii, th c th bin cht v chuyn sang ch ngha t bn. Mt giai cp t sn dn tc ny n lc by gi, d khng th tiu c hon ton quan h bc lt t, th cng c th nm chnh quyn, chim u th trong x hi, bo v c lp dn tc v m ng cho giai cp cng nhn ni dy lnh o nhn dn gii phng x hi. Nhng giai cp phong kin, do triu Nguyn i din, li dng kp thi cuc xm lng ca thc dn Php cu vt a v thng tr trong nc bng cch u hng gic ngoi xm. Xt li hon cnh khch quan v ni dung quyn li giai cp, th thi y l tt nhin. M do th nc ta cng tt nhin l b chinh phc. Nhng ci tt nhin y bao gm nhng trch nhim c th. V trong s tht bi tt nhin ca dn tc, cng c nhng kh nng chin u v pht trin ca nhn dn, m hnh ng phn quc ca giai cp phong kin thng tr cng vi th on xm lc ca thc dn Php c trch nhim ph hoi. Nhim v ca s hc khng phi l t gi thuyt. Khng th no t cu hi: nu khng c nh Nguyn bn nc, th nn c lp dn tc c gi c khng, hay nu khng c thc dn Php, th c mt nc t bn no khc n xm chim khng. Nhng s vic xy ra trong lch s u l theo quy lut nht nh, vy xut hin mt cch tt nhin. <cui trang 45> Nhng s hc c nhim v nhn xt nhng s vic tt nhin c th l nh th no, v do nhng trch nhim no. Chng ta khng th ni mt cch chung chung rng vi mt ch phong kin thi nt v khng c mt giai cp t sn dn tc lnh o, mt mt khc vi nhng nhu cu th trng v nguyn liu ca t bn u ty th k XIX, th nc ta tt nhin l b chinh phc. V y l p dng quy lut lch s mt cch my mc v a n ch hiu lm rng giai cp phong kin thng tr u hng v yu qu, vy bt buc phi k kt vi thc dn. Tc l nu khng c nh Nguyn th mt triu khc cng i n ch y, m khng c thc dn Php th nc ta cng li b mt quc no khc n xm chim m thi. Nhng gi thuyt ny c ra trong mt s tc

phm. Ngha l quan nim tt nhin ca khoa hc lch s y bin thnh mt hnh thc nh mnh ch ngha. trnh nhng gi thuyt ni trn, cn phi vch r ci ngha c th ca mi vai tr trong lch s. S u hng ca nh Nguyn khng phi l mt s bt c d, n l mt hnh ng bo v quyn li giai cp: quy phc trc gic ngoi xm mang qun i n p nng dn. Mun nh gi ng ci hnh ng , th phi nhn nh ci tc hi ca n i n u, tc l nhn nh nhng kh nng thc t ca phong tro nhn dn v x hi Vit-nam by gi. nh rng nc ta by gi cha c mt giai cp t sn dn tc lnh o, nhng kinh t hng ho n gin nu c pht trin trong phm vi phong kin, vi nhng yu t tin t bn sn c, nh t bn thng mi, v kt hp vi nhng i hi ca th trng th gii, c th bin cht v chuyn sang ch ngha t bn. Ch nu y khng c ngha l chng ta gi s rng khng c triu Nguyn. S thc l triu Nguyn c trong lch s, vy khng th no gi s l khng c. Ch nu y ch dng nhn xt c th v nhng kh nng tin trin ca x hi Vit-nam lc by gi. Nhng kh nng khng phi l gi thuyt, m l nhng kh nng thc t c th suy lun t iu kin khch quan v <cui trang 46> theo quy lut tin ho ca x hi phong kin. Nhng kh nng ny tuy khng c thc hin, nhng cng l yu t thit thc trong lch s. Bng chng l n c nh hng thc t vo thi ca giai cp thng tr: s d bn phong kin khng chu duy tn l v chng thy r rng nu cng thng nghip pht trin v st nhp vo lung thong mi quc t th tt nhin chng s b lt . V sau cng s phn bi ca nh Nguyn cng ch l mt th on tuyt vng ngn cn con ng tin b . * * * Mt khi bn phong kin thng tr phn bi, nhng quyn li ca giai cp phong kin kt hp khng kht vi quyn li ca thc dn. Thc cht ca bn hip c mng 5 thng 6 nm 1862 l t mi lin minh gia giai cp phong kin Vit-nam vi thc dn Php cng nhau p ch nhn dn Vit-nam. Sau y bn phong kin thng tr ch cn c tip tc n p phong tro nhn dn, ch i cho thc dn Php n chim ng ton b t ai v t mt ch mi thc hin ci giao c lin minh . Giai cp phong kin Vitnam ht vai tr dn tc, v trong x hi thc dn phong kin, khng th no cn xut hin c mt phe phong kin tin b, i din cho kh nng pht

trin ca dn tc trong phm vi phong kin. Nhng quan h sn xut trong h thng mi quy nh r rng vai tr cn li ca giai cp phong kin Vit-nam. Quan h t bn thc dn st nhp vo x hi Vit-nam khng ng chm g n quan h bc lt t. Tri li, nhng quan h ny c cng c nh b my cai tr mi, tnh hnh tp trung rung t cng ngy cng trm trng, mt tng lp a ch thc dn pht hin, tng cng ch bc lt phong kin. Xt b ngoi th ch t bn, xut cng sang thuc a, mt ht tnh cht cch mng, vy sn sng cng tn ti vi ch phong kin. Nhng phn tch c th th thy rng s cu kt li cht ch hn nhiu. Hai mi quan h i hi nhau cng c ln nhau. <cui trang 47> Ch thc n t bn ta c quyn th trng v t bn kinh doanh. S thnh lp quan h t bn ch ngha u chu trc kia phi tri qua mt cuc u tranh gay go chng ch phong kin m bo quyn t do kinh doanh. Nhng trong mt nc thuc a, bn thc dn nm quyn thng tr, khng nhng c t do m cn chim c quyn kinh doanh t bn. Vy chng khng gp kh khn g c th cn tr chng trong ch phong kin. Tri li, kinh t a ch, lm cho nng dn ph sn, cung cp nhn cng r tin cho bn t bn thc dn, bo m cho chng li nhun ti a. M v kinh doanh t bn thc dn i hi li nhun ti a, vn tranh rung vi a ch cng khng t ra. Bn thc dn c m mt vi n din cao su hay c ph, nhng v phn nng nghip cu truyn th chng khng th no t vn t bn ho v vic ny khng bo m cho chng li nhun ti a. Vy kinh t t bn thc dn khng th no ln vo kinh t i ch phong kin. Tri li php l t bn,cn c vo hnh thc giao c c nhn, bo m cho quan h bc lt t tc mt hnh thi chnh xc, vng chc hn hnh thi cu truyn. Quyn li thc dn v phong kin li cng ph hp hn trong vn c quyn th trng. chim c quyn th trng, bn thc dn cn phi bp nght nhng ngh th cng Vit-nam. Kinh t a ch phong kin gip nhiu cho vic ny, v c s kinh t ca th cng nghip l nng nghip t hu, m giai cp a ch li chim ot rung t ca nng dn, tc l ph hoi ci ngun pht trin ca th cng nghip. Tri li, bn thc dn ln t nhng ngh th cng li gip cho a ch tp trung rung t, v nhng gia nh th th cng thng cng c rung, m lc ngh th cng b ph sn, h li phi vay li ca a ch v gn rung t. Ni mt cch rng ri hn, cng thng nghip dn tc, vi hai b phn ca n, tc l th cng thng nghip cu truyn v cng thng nghip t bn dn tc, gp mu thun su sc vi quyn li ca bn thc dn cng nh vi quyn li ca giai cp a

ch. S pht trin ca cng thng <cui trang 48> nghip Vit-nam mt mt l i lp vi ci c quyn th trng m bn thc dn cn phi t t thuc a, mt mt khc th lm mt u th kinh t ca giai cp a ch trong nc. Tc l nu cng thng nghip dn tc pht trin th a ch mt a v ch yu trong ton b nn kinh t quc gia. Tm li, kinh t a ch v kinh t thc dn cng nhau i lp vi cng thng nghip dn tc Vit-nam cng nh nng nghip, tc l i lp vi ton b nn sn xut quc dn. Vy thc dn v phong kin cn phi lin minh mt cch cht ch. Mt mt th giai cp phong kin bo m cho thc dn c quyn th trng bng cch ph hoi b phn kinh t nng dn t hu, c s kinh t ca cng thong nghip dn tc. ng thi nng dn ph sn l mt ngun nhn cng r tin cho t bn thc dn kinh doanh. c quyn th trng v nhn cng r bo m li nhun ti a cho thc dn. Ngc li thc dn bo m cho giai cp phong kin u th kinh t trong nc bng cch ph hoi cng thng nghip dn tc Vit-nam. M nh u th kinh t, giai cp phong kin cng duy tr u th chnh tr, tc l gi c quyn thng tr trong nc di s bo h ca bn thc dn. y l ngha ca hai ch bn nc. S cu kt gia phong kin v thc dn bt ngun trong c cu cn bn ca x hi c. Ngay t ngy cn thng tr mt nc c lp, giai cp phong kin khng ngn ngi g m da vo gic ngoi xm chng nhn dn. Bn nc xong th chng ng vai tr tay sai trung thnh cho quc thc dn. n lc nhn dn ni dy gii phng t quc, th chng li lm gin ip cho gic c lp li ci a v c. Giai cp phong kin khng bao gi b quc, nhng nhn dn Vit-nam, nh s lnh o sng sut ca H ch tch, ng v Chnh ph, nm vng ng li cch mng, u tranh ng thi chng a ch phong kin v quc xm lc, vy nht nh s thng li hon ton. TRN-C-THO

Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_LucLuongSanXuat.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:25 PM

TM HIU GI TR VN CHNG C
Trn c Tho
Tp san nghin cu S-a-Vn s I, ng ba bi ging ca dao c[1] ca ng Trn-Thanh-Mi, mc ch l trng cu kin cc bn c gi v m u cho mt cuc tho lun. p li yu cu , ng Ng-Qun-Min c gi mt bi tranh lun, cng ng trong s ny di mc kin bn c. ng Min t mu thun vi ng Mi v bi Thng Bm. Theo ng Mi th y l mt bi th tiu biu nht cho tinh thn nng dn u tranh chng phong kin a ch p bc bc lt, biu l r rt lng tin tng ca giai cp mt thng li hon ton. V tn a ch Ph ng tht bi trong m mu la bp em Bm bng nhng li ha hn m h: ba b, chn tru, ao su c m, mt b g lim, con chim i mi. V sau cng n phi ng gc, qu gi u hng, tc l a hn xi thit thc ly ci qut mo. Nhng theo ng Min th nhng ngh v l kia ch l mt cch t x l, khinh mit nng dn. M cui cng th tn a ch thng li, v vi mt ming n nh, n hng phc c ngi nng dn l Bm. Tc l bi th ny cao uy th ca giai cp a ch.

I. Lp trng giai cp v quan im lch s

Tuy mu thun trong li nhn xt, ng Min cng ng Mi ng v mt im cn bn: chng ta coi mi tc phm i phong kin vi con mt ngi cch mng i nay, ng trn lp trng by gi. Tc l nhng tc phm ch c gi tr phn no m cng c ni dung chng phong kin, vy gip chng ta nh uy th ca giai cp a ch, pht hin lc lng v i ca giai cp nng dn. y hai ng bn c rt tt, v tt nhin chng ta khng th no ng trn lp trng phong kin m quan st thi phong kin, khng th no thay i con mt chng ta by gi. Nhng nu thc s ng trn lp trng cch mng m thng cm vi nng dn u tranh, th khng th no li c nhng nhn xt i lp n th. Vy cn phi t cu hi: phi chng hai ng bn thc s ng trn lp trng by gi? y cng nhc li s qua: lp trng cch mng trit phn phong trong ci cch rung t l lp trng giai cp cng nhn ng v phe nng dn m lnh o nng dn u tranh chng giai cp phong kin. S d giai cp nng dn cn c s lnh o ca giai cp cng nhn l v kinh t nng dn c

tnh cch c th phn tn, vy giai cp nng dn, tuy i i vn chng phong kin, nhng cha th c mt trnh t chc v t tng y nh ch phong kin, nu khng c s lnh o ca mt giai cp tin phong, i din cho mt phng thc sn xut cao hn. Cng c lc trong lch s u Ty giai cp t sn ng vai tr lnh o. Nhng v quan h sn xut t sn cng l quan h bc lt, ngay trong thi k cch mng giai cp t sn cn bn l khng c t tng dt khot, thc t th d c xu hng tho hip. Bn ta giai cp t sn dn tc pht trin chm v km, li cng bt lc trong cng vic lnh o. Ch c giai cp cng nhn mi c t tng dt khot, trit cch mng, v kh nng lnh o nng dn n thng li hon ton. Vy nhng t tng trit phn phong m hai ng bn bnh lun v bi Thng Bm cho l ph bin v iu kin trong giai cp nng dn, thc ra th ch c th xy dng nh s gio dc ca giai cp v ng cng nhn. Trong thi phong kin, nng dn khng ngng u tranh chng ch p bc bc lt, nhng nhng cuc u tranh khng thot khi h thng phong kin ni chung. V cha c sc sn xut mi, i hi quan h kinh t v xut hin mi, vy hnh thc u tranh cao nht tc l v trang khi ngha ca giai cp nng dn cng ch i n ch nh mt triu phong kin thi nt a ln mt triu mi, bui u tng i tin b hn, nhng thc cht vn l phong kin. Tt nhin thc giai cp khng th i xa hn nhng cuc u tranh giai cp thc ti trong x hi, vy t tng ca ngi nng dn trong phong kin cha th thot khi thc h phong kin, tuy lun lun vn chng phong kin. Mu thun gia nng dn vi phong kin cn b km hm trong phm vi phong kin. Vy y khng th no p dng tiu chun pht ng qun chng nng thn, i hi nng dn dt khot vi giai cp phong kin, nu khng th tc l u hng. M cng khng th ni rng giai cp nng dn trong thi phong kin c lng tin tng mt thng li hon ton, tc l th tiu ch phong kin. Ngi nng dn ngy by gi c th t co ti c ca a ch, ni dy nh mt lp cng ho c b v qu tc phn ng, nhng cha th quan nim mt cuc cch mng trit phn phong, tiu dit giai cp i ch. Vy hai ng bn tuy ra nhng nhn xt i lp v bi Thng Bm nhng thc s l gp nhau trong cng mt sai lm: tng tng rng giai cp nng dn trong thi phong kin, cha c s gio dc ca giai cp cng nhn, m c t tng trit phn phong, dt khot vi giai cp i ch. nh rng hai ng bn t lng cm th su sc i vi a ch phong kin, nhng lp trng y l lp trng khng tng nng dn ch ngha khng phi l lp trng khoa hc ca giai cp cng dn.

Nhn xt v tc phm i xa, chng ta khng th no tch ri hon cnh lch s v iu kin hp hi ca xut hin c. Mt quy lut lch s l giai cp thng tr nm quyn thng tr v mt vt cht ng thi cng thng tr v mt tinh thn, tuy lun lun gp mu thun. Tr ra nu khng c mt giai cp mi xut hin, i din cho mt phng thc sn xut cao hn th ht thng t tng ca thi i trc b tan r, cng vi thc ti xut hin c. Tt nhin trong h thng phong kin cn tng i vng mnh, cng c nhng mu thun su sc do p lc ca nhn dn. Nhng mu thun ny lm ngun gc cho mi gi tr chn chnh ca thi i, nhng tt nhin l tng i vi thi i, v cng ch c th quan nim trong phm vi h thng x hi. y khng phi l ly iu kin lch s h thp trnh ph bnh, khng phi l b ri, m l thc hin lp trng by gi. V lp trng by gi, tc l lp trng giai cp v ng cng nhn lnh o nhn dn chng quc phong kin, tt nhin i i vi quan im lch s. Chnh lch s l ni dn chng lc lng v i ca nng dn v nhn dn ni chung, u tranh anh dng chng gic ngoi xm v phong kin trong nc, xy dng mi gi tr chn chnh ca dn tc, ng thi cng dn chng rng cha c s lnh o ca giai cp cng nhn th nhng lc lng vn cn phn tn, khng thot khi h thng xut hin v t tng phong kin ni chung, vy cng khng th nh c ch p bc bc lt. ng li cch mng by gi, s cn thit c giai cp v ng cng nhn lnh o l do kinh nghim lch s. Tc l quan im lch s l quan im ngi by gi. M cng ch ngi by gi ng trn lp trng cch mng tc l lp trng giai cp cng nhn lnh o nhn dn u tranh mi hiu c thc cht ca xut hin phong kin theo quan im lch s. Tm con mt ca ngi i xa b hn ch trong gii hn hp hi ca x hi phong kin, vy cng khng trng thy nhng gii hn . Ch c ngi by gi, c lp trng cch mng dt khot, mi thy r nhng gii hn y, v c kh nng nh gi ng mc nhng c tnh v cng u tranh ca nhn dn trong thi phong kin.

II. Nhn nh r ni dung v mc u tranh

Mt khi dt khot t mi s vic v tc phm i xa trong hon cnh lch s, th thy rng tuy ton b x hi phong kin b km hm trong h thng t chc v t trng ca ch p bc bc lt, v mt tinh thn cng nh v mt vt cht, cuc u tranh ca nhn dn chng phong kin lun lun din bin di nhng hnh thc v cng phong ph. hiu r nhng hnh

thc y m v hnh thc l do ni dung pht sinh, cn phi phn tch trong mi trng hp ni dung c th v mc u tranh. V d nh ba bi ca dao nhc trn biu din tinh thn phn phong ca nng dn theo kha cnh v trnh khc nhau. Bi Con Mo l bo nht tuy cng cha phi l t c mc ti a di ch phong kin. Tc gi t mong cho a ch cht cho ri, nhng lng cm th cha i n mt ch bo ng. Hai phe vn c hnh dung theo quan nim phong kin: i ch mnh, nng dn yu. Tc gi cha thy lc lng thc ti ca nng dn, nhng lc lng ny c th pht hin ngay trong thi phong kin bng nhng cuc khi ngha. Tuy nhin, trong gii hn , bi ny c ni dung u tranh, v u tranh thng li. Con Mo ng vai tr ng ci, v xa ng sau mn kch, xut hin mt nguy c ln, ng e do bn p bc bc lt. Bi Thng Bm li ng vo mt trnh thp hn. y trt t phong kin c tn trng. Quan h Thng Bm v Ph ng l quan h m ch phong kin quy nh gia nng dn v a ch. Nhng trong phm vi quan h ngi nng dn cng c u tranh v bt buc phi u tranh. Bn cht chim ot ca a ch c din t y mt cch su sc, v n ci qut mo ca mt em b c nng m tn a ch cng cn mun ly khng. Tc l trong i sng hng ngy tn trng ngi thc phong kin, ngi nng dn vn phi lun lun cnh gic, v mun gi mt vt nh, hoc trao i hp lch s th cng phi tranh ginh gay go. y khng phi l tn a ch qu gi u hng, m nu c bc tc th cng ch i n ch ci nht. Nhng di ci v tn ti trt t, pht hin i sng thc s trong xut hin phong kin, tc l mt cuc u tranh khng ngng gia mt bn k cp lng tham khng y v nng dn lao ng bt buc phi bo v tng gi tng pht iu kin sinh sng ti thiu. Bi Mi ci trng th trnh thp hn ht, tuy y gi tr cm xc. Tc gi phn nh lng bc tc ca ngi nng dn di ch phong kin, nhng khng dm ch g n l do thc ti, tc l a ch bc lt, khng t vn u tranh trong x hi. Tuy nhin bi th cn gi c lng tin tng sinh kh t nhin, nhng li i n ch ng ho ngi bn c nng vi sc vt v cy c. Lng ut c y cn ng khung trong cm xc ch quan, cha tm ra i tng khch quan, nhng chnh trong gii hn hp hi li c biu din mt cch rt mnh m, lm cho cng chng thng cm su sc.

III. Gi tr vn ngh l din t hin thc tin ho ca x hi

Chn l ca mt thi i l hin thc tin ha ca x hi trong thi i y. Cuc tin ha ca x hi cn bn l do cng trnh lao ng v u tranh ca nhn dn, ng thi cng bao gm nhng cuc u tranh ni b gia mi tng lp bc lt, do nh hng ca nhn dn gy ra. Ci chn l y c biu din trong vn ngh chn chnh. Gi tr vn ngh l do chn l y, m cng v chn l y m chng ta cn thng cm vi nhng ng vn kit tc ca i xa. Tt nhin nh ni trn, nhng hin tng u tranh cn c quan nim trong thc ti lch s. Mun hiu nhng tc phm i phong kin th tt nhin phi t nhng tc phm y trong han cnh x hi phong kin, nu khng th s i n mt trong hai sai lm i lp nhng lin quan cht ch vi nhau: mt l cao qu mc bng cch gn ghp cho tc gi nhng t tng cha th c c trong thi phong kin hoc c th c nhng thc t l khng c trong tc phm c bit ng c nhn xt. Hai l ph phn mt cch qu ng i hi trong tc phm i xa mt trnh t tng ngang vi i nay, d i n ch ph nh nhng cuc u tranh thc ti trong d vng. Gi tr vn ngh l din t hin thc tin ha ca x hi trong gii hn ca iu kin lch s, vi nhng kha cnh hu hn nhng chn thc. Nhng quan nim sai lch ca tc gi i xa cng phi c tnh trong nhng gii hn , v nhng sai lm ny l do ch p bc bc lt gy ra mt cch tt nhin. Vy mt tc phm i phong kin c th c gi tr vn ngh vi mt ni dung u tranh rt thp v trnh by theo quan nim sai lm, nu ni dung vn c biu din mt cch sinh ng. V d nh bi Mi ci trng rt giu tc ng cm xc, tuy mi din t lng ut c ch quan ca ngi nng dn thi phong kin, cha i n thc phn phong, tri li, li li hon ton cho thin nhin. Bi th ny i vi nhn dn ng thi, c gi tr gy thng cm, nhng i vi chng ta li cng c ngha. V xt vic i xa vi con mt ngi by gi, chng ta thy r l do thc ti ca nhng ni gian kh ca ngi bn c nng thi by gi v hiu thm tnh cht tai hi ca ch phong kin. nh rng tc gi cha c thc phn phong, thm ch cn quan nim s vic mt cch hon ton sai lm, nhng tc phm thc hin v cn truyn li mt ngha khch quan gip cho chng ta cng c thm lp trng phn phong by gi. S d nh th l v ci nhp bc tc trong lng ngi bn c nng c th hin trong nhp bi th, trong cch dng danh t nhc i nhc li: Thng ging, Thng hai, Thng ba, v.v.. Mt trng ung, Hai trng ung, Ba trng ung v.v. y cha phi l u tranh thc s, nhng cng l mt khi im u tranh, tc l mt kha cnh ca hin thc tin ho ca x hi. nh rng ni dung y cn rt

thp km, m li b che y v xuyn tc do quan nim sai lm ca tc gi, nhng v ni dung c din t c th nh hnh thc vn ngh, tc phm thc hin mt ngha khch quan chn chnh. M tuy tc gi cng nh cng chng ng thi, b km hm trong h thng t tng phong kin, ch c th hiu ngha mt cch rt lch lc nhng chnh ngha l ngha thc ti trong ngh thut cu vn, thit lp gi tr vn ngh ca tc phm. Nh gi tr m bi th c tc dng gy thng cm trong nhn dn v c truyn cho chng ta, nhng n by gi mi c iu kin c hiu mt cch ng n. Bi Thng Bm th c ni dung u tranh thc s, nhng trnh vn cn thp km. Lp trng t tng th lng chng v li l nh nhng. Mu thun gia nng dn v a ch b che y bng ci mn an ninh hip ho ca trt t x hi phong kin. Nhng di ci mn cuc ging co quyt lit gia hai bn li c biu din mt cch kn o nhng chnh xc trong nhng cu c i c li gia em Bm v tn ph ng: Ph ng xin i ba b chn tru, Bm rng Bm chng ly tru. Ph ng xin i ao su c m, Bm rng Bm chng ly m v.v Tt nhin y ch l ngha khch quan th hin trong nhp iu bi th, khng phi l t ch quan ca tc gi. V tc gi, cn b km hm trong t tng phong kin, cha th hiu mt cch ng n ci ni dung thc ti ca tc phm m chnh mnh to ra, thm ch cn xuyn tc ci ni dung bng cch cng nhn ngi th ca x hi phong kin: thng Bm, ph ng. Cn phi c con mt ngi by gi, vi lp trng cch mng by gi, mi thy r tnh c d man ca tn i ch, c iu kin sung sng, m cn mun cp mt ci qut mo. ng thi chng ta cng hiu rng em Bm, tuy cn tr, nhng cng tri qua nhiu kinh nghim au n, vy by gi khng th mc mu c na. Tc l chng ta t mi s vic v tc phm c trong hon cnh lch s, nhng khng t hn ch vo nhng iu kin hp hi ca x hi c. Tri li, nhn xt trn lp trng by gi, chng ta trng thy ci ngha chn thc ca nhng tc phm i xa r hn l tc gi hay cng chng ng thi. y cng l mt nguyn tc cn bn trong vn hc s v s hc ni chung. Khng c nguyn tc th tt nhin phi b ri i b phn nhng gi tr c thc hin trong lch s. V ngha chn thc ca mt s vic hay mt tc

phm l ngha i vi cuc tin ho ca x hi, cuc tin ho ny cn bn l cng trnh lao ng v u tranh ca nhn dn, vy phi ng trn lp trng cch mng by gi mi thy r. Ngi i trc, b hn ch trong h thng t tng phong kin, cha th hiu mt cch ng n nhng gi tr chn chnh m chnh h sng to ra. Trong thi phong kin; chnh nhng anh hng v tc gi nhn dn cng vn b mc trong t tng phong kin, vy cng khng c thc ng n v s nghip hay tc phm ca h, Thm ch nhng anh hng v tc gi phong kin li cng quan nim mi s vic mt cch ngc li vi chn l. Tuy nhin s nghip v tc phm ca h phn no m nh nh hng ca nhn dn cng c ngha tch cc i vi cuc tin ho ca x hi, vn c gi tr chn chnh v cng c nhn dn ng thi cng nhn. Nhng phi ch lp trng quan im by gi mi c th hiu gi tr mt cch ng n. Mt trng hp in hnh trong vn hc s bn ta l Truyn Kiu ca Nguyn-Du. Nhng nt thi nt ca ch phong kin suy i, nhng mu thun ni b chia s mi tng lp bc lt c din t su sc, v ng sau vai tr anh hng c nhn T-Hi, chng ta thy r nhng lc lng ca nng dn ni dy nh mt triu nh c bit phn ng. Nhng ngha chn thc ca nhng s vic c k y li ng ngoi thc ca tc gi v t tng bn thn Nguyn-Du vn l hon ton phong kin: Lm chi ting v sau, Nghn nm ai c khen u Hong-So. Vn ngh nhn dn, tuy b hn ch trong h thng t tng phong kin nhng vn bt ngun trc tip trong kinh nghim lao ng v u tranh ca nhn dn, vy cng ta c th hiu mt cch tng i d dng v sau y xut hin nhng gi tr chn chnh. Trng hp vn ngh phong kin t mt vn kh hn. V y tc gi r rng ng trn lp trng phong kin, khai thc nhng ti phong kin, pht trin t tng phong kin mt cch c thc, c h thng. Tuy vy, chng ta vn thng cm vi mt s tc phm thin ti. S d l v tri vi t tng v quyn li giai cp ca tc gi, hin thc tin ho ca x hi c biu din trong tc phm nh ngh thut vn chng. Thc cht truyn Kiu l din t qu trnh suy i ca ch phong kin, a n mt cuc nng dn khi ngha. Tt nhin ci ni dung chn chnh ny b xuyn tc trong cch trnh by ca Nguyn-Du. Tc gi quan nim cu chuyn mt cch hon ton tri ngc. Nhng hin tng tan r ca x hi phong kin khng phi l do ch p bc bc lt, nhng, theo tc gi l do

 nhng ngi lm tri vi lun l phong kin: quan li tham , phng bun ngi. Vai tr T-Hi khng phi l tiu biu cho lc lng bt khut ca nng dn ni dy chng ch thi nt, ch l do c tnh anh hng, lm mt trt t x hi, gy nhng cuc mu tai hi v cui cng thi i n ch tht bi hon ton. M nhng ni gian nan ca nng Kiu khng phi l nhng dn chng t co mt ch i khng vi quyn sng ca mi ngi; trong quan nim ca tc gi, y l nhng iu kin thc hin n mt trnh ti cao nhng c tnh phong kin: trung, hiu, tit, ngha. Nhng thc ra th ch l kin ch quan ca Nguyn-Du. V xt theo ngha khch quan ca tc phm vn ngh th r rng rng nng Kiu l nn nhn ca mt ch thi nt, v chng ta thng cm vi T Hi, khinh ght H-tn-Hin. ngha khch quan y l ngha xut pht trong m cm, v ni dung chn thc ca mt tc phm vn ngh l ni dung c din t bng ngh thut vn chng, khng phi l nhng nhn xt v quan nim ca tc gi. Theo lun l phong kin, m Nguyn-Du vn t phc tng, T-Hi l gic, H-tn-Hin l trung. Nhng lc ni n T Hi th thi s li dng nhng danh t mnh m, nhng nhp iu hng hn: Phong trn, mi mt li gm, Nhng loi gi o ti cm x g! Ngnh ngang mt ci bin thu, Thiu g c qu, thiu g b vng! Gii thiu H-tn-Hin th tc gi c nhng li va long trng va lnh nht: C quan tng c trng thn, L H-tn-Hin, kinh lun gm ti, y xe vng ch c sai, Tin nghi bt tiu, vic ngoi ng nhung. Tn quan liu ny tht l v linh hn, mt tay sai trong b my nh nc phong kin. Hai cu sau li bc trn ngay ci t tng e hn ca mt tiu nhn: Bit T l ng anh hng, Bit nng cng d qun trung lun bn. Vi mt cu su ch, tc gi cho chng ta hiu rng nghe thy ting anh hng th i din triu nh tt nhin l tht li. Ci tinh thn hn mt ca H-

tn-Hin l tiu biu cho c mt giai cp tru lc, nhng bit rng T-Hi tin yu nng Kiu th h H li thy ngay con ng lp cng. Th on t lt l ng vi tp qun ca bn quan liu, v y tc gi li dng mt ch l tht l ma mai: Li ring mt l vi nng V vy m d ci chc tin ca H-tn-HIn c thnh cng, T Hi cng khng th coi l thua, v y mch ht ca Nguyn-Du li c nhng nhp iu mnh m phi thng: Kh thing khi v thn, Nhn nhn cn ng chn chn gia vng! Tr nh , vng nh ng, Ai lay chng chuyn, ai rung chng ri. Ci cm xc y ngha m tc gi truyn cho chng ta bng ngh thut thi vn, khng th no bt ngun trong t tng ch quan ca Nguyn-Du. V t tng ny, bc l trong cch quan nim cu chuyn, trong nhng on nhn xt v lun l, ng l t tng ca giai cp thng tr. Nhng thin ti ca thi s l hp th c nh hng khch quan ca phong tro nhn dn trong cm xc vn ngh, v nh i tri vi quyn li giai cp v t tng bn thn, phn nh hin thc tin ho ca x hi. Sc mnh ca hin thc x hi ng ln, cuc u tranh ca nhn dn lao ng gy mu thun ni b trong mi tng lp bc lt ph v mt mng trong bc thnh bo v t tng phong kin. Tt nhin trong thc t tng ca Nguyn-Du ci hin thc li xut hin vi mt ngha ngc hn vi chn l. Nhng ngha chn thc vn c duy tr trong m cm v th hin trong ngh thut thi vn. Gi tr vn ngh ca tc phm l din t c hin thc x hi vi ci ngha tin ho ca n trong nhp iu, hnh nh v tnh cm, tuy ci ngha b xuyn tc, thm tr l lt trong quan nim v nhn xt ca tc gi. Cng nh ci ni dung m nhn dn ghi nh th ca Nguyn Du, tuy ngy y cha c iu kin hiu r ci ngha chn thc m ch c by gi, vi lp trng quan im cch mng, chng ta mi c th hiu mt cch ng n. Tc l trong mt s tc phm phong kin cng c vai tr tch cc ca nhn dn lm ngun cho gi tr vn ngh ca nhng tc phm . V chng ta khng c quyn ni rng l vn chng ca phong kin th phi ty tr, v nh th l ph b mt cch v trch nhim mt phn quan trng ca ci ti

sn m cng trnh lao ng v u tranh ca nhn dn li trong lch s dn tc. Tt nhin nhng nhn xt trn y ch c th p dng vo thi trc. Mu thun gia ngha v thc l do ch p bc bc lt gy ra. Gi tr vn ngh l din t hin thc tin ho ca x hi, cn bn l phong tro nhn dn, nhng tc gi cng nh cng chng ng thi li b km hm trong h thng t tng ca giai cp thng tr; v vy m ngha chn thc ca tc phm, mt phn ln hay nh, vn ng ngoi thc ca ngi by gi, thm ch cn mu thun vi thc . Nhng vi phong tro cng nhn trn th gii, ch ngha Mc-L soi sng ng tin ho x hi nhn loi, giai cp v ng cng nhn lnh o nhn dn u tranh v xy dng, mu thun gia ch quan v khch quan, thc v ngha c thng nht. i by gi khng th no li c c mt tc phm c gi tr, nu tc gi khng c lp trng quan im tin b. Tc gi by gi cn phi c quan nim ng n v ci hin thc m mnh din t v trong iu kin hin ti, khng th no phn nh phong tro nhn dn nu khng ng hn v phe nhn dn m u tranh. Nh vn chn chnh i xa din t hin thc tin ho ca x hi, nhng ci ngha tin ho y cn l tnh cht khch quan ca hin thc, c phn nh mt phn no trong cm xc vn ngh, nhng cha c hiu bit v quan nim mt cch ng n. Tc l vn ngh i xa c din t hin thc tin ho, nhng cha i n ch din t hin thc trong cuc tin ho ca n. Phi ch n i nay, vi lp trng giai cp cng nhn v phong tro hin thc x hi ch ngha trong vn ngh th nh vn mi c iu kin biu din ngha tin ho ca hin thc mt cch c thc tc l din t hin thc trong cuc tin ho cch mng ca n. M im ny tr thnh mt iu kin cn yu, v trong tnh hnh th gii by gi khng th no din t hin thc x hi vi ci ngha chn thc ca n, tc l ngha tin ho, nu khng c thc ng n. V phn cng chng, th s hiu bit by gi cng i i vi lp trng quan im, tri vi trng hp cng chng i trc. V i trc nhn dn cng c cng nhn mi tc phm c gi tr, nhng ngha chn thc ca nhng tc phm li xut hin trong gii hn hp hi ca h thng t tng giai cp thng tr, vy t hay nhiu cng b xuyn tc. Ch c di con mt ngi by gi, tc phm i trc mi bc l r rt ci ngha chn thc ca n, cng

nh tc phm hin ti, v ton b vn ngh i xa v i nay din t ng li lch s dn tc. TRN-C-THO

[1]

Chng ti nhc li ba bi ca dao: I. Con Mo my tro cy cau Con Mo my tro cy cau, Hi thm ch Chut i u vng nh, Ch Chut i ch ng xa, Mua mm mua mui gi cha ch Mo. II. - Thng Bm Thng Bm c ci qut mo, Ph ng xin i ba b chin tru. Bm rng Bm chng ly tru, Ph ng xin i ao su c mo. Bm rng Bm chng ly m, Ph ng xin i mt b g lim. Bm rng Bm chng ly lim, Ph ng xin i con chim i mi. Bm rng Bm chng ly mi, Ph ng xin i hn xi, Bm ci. III. - Mi ci trng Thng ging, Thng hai, Thng ba, Thng bn, Thng khn, Thng nn, i vay, i tm, c mt quan tin, Ra ch K Din, Mua con g mi V nui hn ra 10 trng;

Mt: trng ung, Hai: trng ung, Ba: trng ung, Bn: trng ung, Nm: trng ung, Su: trng ung, By: trng ung; Cn ba trng N ra ba con: Con: diu tha! Con: qu bt! Con: mc-ct li! Ch lo phn kh ai i, Cn da lng mc, cn chi ny cy.
Tr v trang ch Trn c Tho Trn Hu Dng cho ln mng ngy 1-3-07

Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_TimHieuGiaTriVanChuongCu.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:25 PM

BI HCH TNG S CA TRN HNG O V X HI VIT NAM TRONG THI K THNH CA CH PHONG KIN Trn c Tho
Mt bi vit bng Hn vn c thuc v vn hc Vit nam hay khng, l mt vn phc tp; mun gii p, phi i su vo nh ngha v quan nim vn hc ni chung: v mt mt th ngn ng l yu t cn bn nh ngha mt nn vn hc dn tc; nhng, mt mt khc, y khng phi l mt yu t c nht, v xt n ni dung th nu khng nhn bi Hch ca Trn Hng o vo vn hc Vit nam th cng kh lng m a n vo vn hc Trung Hoa. Trong phm vi bi nghin cu ny, chng ti khng c m mt cuc tho lun rng ri n th. y ch nhm i n mt nhn nh c th v gi

tr bi Hch tng s. D c c k vo vn hc Vit nam hay khng, bi y cng nh du mt bc quyt nh trong cung cuc xy dng tinh thn dn tc, phn nh mt thi i vinh quang trong lch s Vit nam. Vy chng ta hy nhn y l mt tc phm thin ti ca vn ho dn tc, v i vo ni dung c th. Bi Hch ca Trn Hng o l mt sn phm in hnh ca tinh thn quc gia phong kin. ng v mt gi tr t tng, n t lng i quc, tinh thn hy sinh v quyt ch tiu dit xm lng. Nhng xt n ni dung thit thc v ng c t tng, th chng ta li thy biu l mt cch c th ni l trng trn, nhng ngh ca mt giai cp chuyn mn bc lt. nh rng on u c nu gng hy sinh ca nhng anh hng thi xa, b mnh v nc, nhng n my on sau li thy r ci nc y ch c quan nim nh tng s nhng thi p v bng lc ca bn phong kin thng tr, m chng cn phi bo v hng mt i ph qu xa hoa vi v con. Khng c mt cu ni n nhng ni gian kh ca nhn dn, khng c mt cu biu l t tng cu dn. Mt th k ri v sau, Nguyn Tri m u bi Bnh Ng i co, ly ngay dn sinh lm l do bin chnh quyn thng tr ca giai cp phong kin dn tc: Lm iu nhn ngha ct yn dn, Mun cu dn, pht ti, phi tr k tn bo. Nhng mi lo lng ca Trn Hng o ku gi tng s, quy li ch l s mt a v bc lt nhn dn: n lc by gi, thy tr ta b bt, au n lm thay! Chng nhng thi p ca ta b tc, m bng lc ca cc ngi cng v tay k khc. y tht l t tng phong kin thun tu. Tuy nhin chng ta vn thng cm vi nhng li cng quyt ca v anh hng, i din cho tinh thn bt khut ca dn tc. c bi Hch ca Trn Hng o, chng ta li nh li cuc khng chin anh dng ca ton dn chng gic Nguyn. V hnh nh chin thng v i ca dn tc trong lch s li l mt ngun cm xc chn chnh, cng c lp trng dn tc by gi. S d nh th, cn bn l v trong mt thi gian, quyn li ca giai cp phong kin cn ph hp vi quyn li ca nhn dn, nh nc phong kin lnh o mt cch xng ng cuc chin u bo v t quc. Nhng mi l l lun mt cch chung chung. Cn phi i vo ni dung c th v phn tch ton b x hi phong kin ng thi v nguyn nhn gi tr chn chnh ca bi Hch tng s.

I. X hi Vit nam trong giai on thnh ca ch phong kin

 nhn nh r v tnh cht x hi phong kin i Trn, chng ta phi nhc s qua qu trnh pht trin ca ch phong kin dn tc. 1. Qu tc v nhn dn trong cng cuc xy dng chnh quyn quc gia Trong thi Bc thuc, giai cp phong kin Vit nam lc u xut hin nh mt ngnh ph ca giai cp phong kin thc dn, nhng dn dn cng c quyn li ring v xy dng a v dn tc, nh phong tro nhn dn chng ch quan li thc dn. n khi cng trnh gii phng dn tc thnh cng, do mi th k u tranh anh dng ca nhn dn, bn phong kin dn tc tr thnh giai cp thng tr v chia nhau t nc. Ch phong kin Vit nam x hi di hnh thc s k, tc l hnh thc lnh ch: mt phn ln rung t b tp trung trong nhng thi p di quyn chim hu ca lnh ch bc lt nng n v gia n. Nh c s kinh t t tc t cp v quyn hnh v kim sot i vi nng n v gia n, bn lnh ch c t chc v trang v nm quyn t tr a phng. Tt nhin quyn t tr cng l tng i, v bn lnh ch nh phi thn phc bn lnh ch ln. Nhng bn ny, c qun i mnh, tr nn b ch tng khu vc quan trng v tranh ginh nhau t nc y l thi k Thp nh s qun. Nhng v cuc chin thng ca dn tc, nh ch quan li thc dn, ph bt mt tng p bc bc lt, v gii phng sc sn xut ca ton b x hi, nhng tng lp bnh dn cng c pht trin. Nhng lp ny gm nhng nng dn t do, th v ch th cng, thng nhn v tiu a ch bc lt t in. Lnh ch bc lt nng n hay a ch bc lt t in cng u l phong kin bc lt t. Nhng bn a ch thng th khng c c quyn chnh tr v t chc v trang, vy d b bn qu tc p bc. c bit l bn tiu a ch trong thi phong kin lnh ch, phi coi nh l mt tng lp bnh dn. Nhng tng lp nng dn t hu (bn, trung, ph nng) v tiu a ch, tuy ni chung vn sng theo kiu gia nh t tc, t cp, v trao i trong phm vi thng x, nhng v t chc tiu qui m, t nhiu cng phi mang nng phm ra ch i ly cng phm. H l c s pht trin ca cng thng nghip t nhn. Tc l lc lng ca qun chng nhn dn l lc lng ca kinh t hng ho, thc y lung giao thng vn ti gia cc a phng, v lm v l t chc t ch hp hi ca nhng thi p phn tn. Quyn li ca nhng ngi bnh dn i hi mt chnh quyn quc gia bo m t do trao i hng ho trong ton quc v an ninh trong x hi ni chung. Mu thun cn bn gia kinh t hng ho v kinh t thi p pht hint rong cuc u tranh gia qun chng nhn dn v bn lnh ch a phng ch ngha. C xt tng quan lc lng gia triu nh v bn qu tc a phng, th r rng rng bn thn nh vua cng ch l mt cha phong kin gia nhng cha phong kin khc, vy d c nhiu thi p hn, cng khng sc

thng tr bn cha kia, nu khng da vo qun chng nhn dn. Thc t th lc lng quyt nh, bo m uy th ca chnh quyn quc gia, chnh l lc lng ca mi tng lp bnh dn, ch yu l nng dn t do, ng thu, i phc dch v i lnh cho triu nh. Bn lnh ch qu tc th da vo ch chim hu nng n v gia n gi quyn t tr a phng v t chc qun i ring. Nng n v gia n khng c tn trong s trng tch: h l c s ring ca mi lnh ch. B i ca nh nc cn bn l mt b i nng dn t do bo v nn dn tc thng nht chng nhng m mu chia r ca bn lnh ch qu tc. V th m nh L, t chc c s ca chnh quyn quc gia, cm khng cho t nhn mua hong nam tc l dn t do t 18 tui. Nu bn lnh ch bin h thnh nng n hay gia n th h khng cn nhim v i vi triu nh na. R rng rng quan h gia chnh quyn quc gia trung ng v uy quyn phong kin a phng l c xy dng trn quan h gia qun chng nhn dn v giai cp lnh ch qu tc. Tt nhin cuc u tranh ca mi tng lp bnh dn chng bn qu tc a phng ch ngha, li da vo cuc u tranh su hn na ca nng n v gia n chng ch phong kin lnh ch. Chnh nhng nng n v gia n khng chu c ch p bc bc lt ca bn lnh ch v trn khi cc thi p, l mt ngun lc lng lun lun tng cng qun chng nhn dn v l i qun tin phong trong nhng cuc bo ng. Vy chng ta c th ni rng: mu thun chnh thc y cuc tin ho ca x hi phong kin s k, a n quc gia tp quyn, l mu thun gia ton th nhn dn, ch yu l nng dn, t do v khng t do, v giai cp lnh ch qu tc. S nghip thng nht dn tc l s nghip ca nhn dn. * * * 2. Kinh t thi p v kinh t hng ho pht trin song song trong giai on thnh ca ch phong kin. Tuy nhin, trong giai on thnh ca ch phong kin, mu thun ni trn vn b thng nht di quyn thng tr ca bn lnh ch qu tc. T i Thp nh s qun, nhng tng lp bnh dn cng ngy cng pht trin, gy c s thng nht quc gia, lm gim bt uy quyn ca bn qu tc, nhng bn ny vn gi c s a phng, nhng thi p ln v c quyn chnh tr. i nh Trn, bn vng hu vn c qun i ring, ng thi li gi c quyn c b vo nhng trng chc trong triu nh v c i trn nhng a phng quan trng. Tc l ch cn bn vn gi tnh cht phn quyn, giai cp thng tr vn l giai cp lnh ch qu tc. n i nh L, cc tng lp bnh dn ln mnh, kinh t thi p ht tc dng tch cc, ch lnh ch bc lt nng n phi nhng ch cho ch

a ch bc lt t in, mt hnh thc suy i ca ch phong kin. B my nh nc khng cn trong tay bn qu tc i phng, nhng c tp trung di quyn tuyt i ca nh vua: tc l di p lc ca nhn dn, giai cp phong kin phi b mt s c quyn chnh tr a phng ch ngha,v cng nhn nn dn tc thng nht; ng thi chng li tp trung lc lng c bm ly chnh quyn v ko di mt ch suy i di hnh thc quc gia tp quyn. Ch nh Trn cha phi l tp quyn, n cn l mt hnh thc qun ch phong kin phn quyn, sp chuyn sang tp quyn. Ngha l b my nh nc xy dng trn c s nhn dn, vi tc dng l trn p nhng xu hng chia r ca bn qu tc i phng, li vn nm trong tay bn ny. Ch phong kin cn trong thi k thnh, v bn lnh ch cn sc thng nht nhng mu thun trong x hi v lnh o cng trnh xy dng lc lng dn tc v chin u chng ngoi xm. S d nh th l v kinh t thi p hy cn tc dng thc y s pht trin ca sc sn xut. T ngy gii phng, di quyn lnh o ca giai cp phong kin lnh ch, nng nghip lun lun tin b, nhiu cng trnh thu li c thc hin, din tch ging git c m rng, cng thng nghip cng ngy cng pht t. Trong cuc pht trin chung ca sc sn xut, bn thng tr chim nhiu li nht, nhng cc tng lp bnh dn cng c mt phn, tc l cng ngy cng ln. Nh L cn phi bo h dn t do bng cch cm khng cho mua hong nam. n nh Trn th khng thy ni n lnh cm y na. Chng ta c th hiu rng ht nh L th qun chng nhn dn kh mnh, nh nc phong kin khng cn phi bo h h na, thm ch cn c xu hng thu dng nhng phn t mnh dn nht, tc l nhng m dn ngho lu vong v bin h thnh nng n hay gia n, trnh nhng cuc bo ng. S d m cn dng c phng php , cng l v kinh t thi p cn kh nng pht trin song song vi sc sn xut ca x hi. i Trn s l thi k ton thnh ca ch phong kin dn tc. Mt mt th t chc thi p c s dng trit bng cch khuyn khch bn vng hu, cng cha, ph m triu tp nhng dn ngho lu vong lm n t khai khn t hoang v lp thnh bit trang. Mt mt khc th vic m rng thnh Thng Long v t chc cc ph x thnh 61 phng chuyn nghip chng minh mt bc tin b ca kinh t hng ho. H thng iu c xy p ln u tin trn sng Nh, sng M v sng Chu, chng minh c th s pht trin nhanh chng ca ton b nn sn xut dn tc. Tc l lc lng nhn dn tuy ln cao nhng cha i dn ch i khng sc bn vi ch thi p. Quyn li ca nhn dn v quyn li ca giai cp thng tr tuy cn bn l i lp, nhng ng thi li c thng nht mt cch cht ch: l iu kin ch yu gy tinh thn on kt cao trong dn tc trc nhng cuc xm lng ca gic Nguyn. 3. Tc dng ca ch phong kin lnh ch trong lch s dn tc

y li xut hin mt vn kh khn. Theo nhn xt thng thng th x hi Vit nam cui thi Bc thuc i n mt hnh thc phong kin tp quyn, vi b my cai tr ca bn quan li thc dn. Vy ng l th sau khi phong tro gii phng dn tc thnh cng, sc sn xut cng c gii phng, cuc tin ho phi kt thc giai on lnh ch bc lt nng n, cng c b my tp quyn, o su mu thun gia kinh t hng ho v kinh t a ch, v qua nhng cuc nng dn khi ngha, hn ch ch bc lt t. y tri li, bn phong kin dn tc li pht trin kinh t thi p, lp mt ch lnh ch qu tc phn quyn, ch ny cn bn li c duy tr n nh Trn. Vy c xt hnh thc b ngoi th hnh nh phong tro gii phng dn tc, mt khi thnh cng, li a x hi vo mt bc li. Nhng nu th th v u m ch phong kin dn tc, chnh trong giai on phn quyn ca n, li c tc dng thc y s pht trin ca sc sn xut? Tuy ti liu cn rt thiu st nhng y cng c th ra mt vi kin tho lun. Theo chng ti th b my tp quyn ca bn quan li thc dn ch l mt hin tng nng cn, khng th no nh ngha thc cht ca x hi Vit nam cui thi Bc thuc. nh rng xung quanh nhng ph v n thc dn, nhng thi p phong kin pht trin, ng thi cng xut hin mt s nng dn t hu, nhng khng c l do g cho php chng ta ni rng x hi c b ph b c s nng thn, xa nhng ni trung tm ca b my cai tr thc dn. Tt nhin min ni th bn t trng vn gi nguyn ch trc, hin gi cn ko di nhiu vng thiu s, c bit l nhng khu vc ngi Mng. Nhng ngay ng bng, s thay i theo chng ti, cng c hi ht. y phi xt li s qua qu trnh tin trin ca x hi Vit nam t i lc hu, lc tng. X hi Vit nam trc thi Bc thuc l mt x hi th tc tan r, tin n l. Tc l trong c nhiu n l, nhng quan h chim hu n l cha phi l quan h sn xut chnh, ch x hi cha phi l ch chim hu n l. Trng thi ca sc sn xut cha cho php thot khi phm vi ch th tc ni chung. Trong nhng cng c o c ng s, v thuc v thi , c mt vi li cuc v thung bng ng, nhng cha c li cy. Mt mt khc th s c cng chp rng n i Tch quang, Nhm in, n Giao ch, Cu chu mi bt u bit cy bng tru b. Tc l n u cng nguyn sc sn xut cn tnh trng nng nghip s k, ging git bng cuc thung. Vy trc thi Bc thuc, ch nc An Lc ch c th l mt ch qun ch b lc, v cha c c s t mt b my nh nc chim hu n l, nh nhng gii hn hp hi ca ch th tc. Trong lch s th gii, b my nh nc chim hu n l l xy dng trn c s nng nghip pht trin, nh k thut cy bng tru b. Tc l trc thi Bc thuc, ch s hu vn cn trong phm vi th tc, tuy thc t th quyn s hu cng ng ca th tc

ch cn l mt hnh thc, v bn tc trng v gia trng chim quyn phn phi v s dng ca cng nh ca ring. V chnh ci quyn chim ot vn cn da vo c s th tc, tc l da vo quan h lin i cng ng gia dn trong th tc. Quan h lin i ny vn l quan h cn bn trong x hi v hn ch phng thc sn xut mt cch rt l cht ch. Rung t ca mi th tc c t chc thnh mt hay mt s cng x t ch, di quyn chim ot ca bn tc trng v gia trng. ng thi v sc sn xut pht trin n k thut ng, v nh pht sinh mt lung trao i gia cc a phng, bn gia trng v tc trng cng c t chc cng np cho bn lc hu, lc tng, lc vng. Nhng c s sn xut vn b hn ch trong phm vi lng x, v bn tc trng v gia trng li bo v quyn t tr ca chng bng cch cn tr s giao thng trao i v duy tr k thut sn xut trong trng thi cu truyn. n i nh Hn Trung hoa, thng mi quc t pht trin trn th gii, b bin Vit nam thnh mt trung tm i li v trao i hng ho gia Trung hoa, M lai, n , v Ty phng. l iu kin cn bn thc y s pht trin ca sc sn xut v ph v nhng gii hn hp hi ca ch th tc. Nhng ng thi bn quan li Trung hoa li n chim t nc v t mt ch thc dn, cn tr cuc tin ho ca x hi Vit nam. Lc u th chng gi nguyn t chc lc hu, lc tng bt bn ny cng np ngi ca cho chng. Ch chim hu n l, by gi n thi k ton thnh Trung hoa[1] st nhp vo t Giao ch, Cu chu mt cch rt l hn ch, tc l ni chung vn duy tr nhng gii hn hp hi ca phng thc sn xut c. n i Tch quang v Nhm din, bn thc dn mi bt u t c s in trang bng cch cp rung cng x. Nhng s thay i cn rt l hi ht, khng xng ng vi nhng i hi pht trin ca sc sn xut, ng thi li tng cng phng thc p bc bc lt v uy hip trc tip nhn dn th tc. Nhng nhng m n l mi vng dy, li cun cc th tc di s lnh o ca Hai B Trng, v sau cuc khi ngha , bn quan li thc dn bt buc phi bi b quyn thng tr ca bn lc hu, lc tng v t mt b my cai tr thng nht n cp huyn. T y bn ch n v sau ny l phong kin thc dn, v tay sai ca chgn tip tc chim ot rung t ca cc th tc xung quanh nhng trung tm hnh chnh v qun s ca ch thng tr. Nhng ngoi nhng khu vc , th t chc cng x vn c bo tn v bn quan li thc dn da vo y bc lt nhn dn cc a phng. Mt khi nh bn lc hu lc tng, chng li trc tip li dng c s ca bn ny cc lng x, tc l bt bn tc trng v gia trng i thu thu, bt phu, bt lnh, bt n l cho chng. Tt nhin trong qu trnh tin trin, bn ch n v phong kin dn tc cng dn dn ln v cc a phng ni chung. Ch cng x cng ngy cng tan r nhng cn bn vn c duy tr: bng chng l

n cui thi Bc thuc, b my thc dn vn ch c t chc cp huyn, tc l vn s dng t chc th tc x. Mi n thi Khc Ho mi thy chp n vic t lnh trng x, v y cng l bc u ca ch phong kin dn tc. Ni tm li, trong thi Bc thuc, x hi Vit nam c chuyn sang ch phong kin phn no m s bin chuyn lin quan vi quyn li thc dn. Mt mt khc th giai cp phong kin dn tc da vo nhng cuc khi ngha ca nhn dn pht trin t nhiu, nhng s thay i ni chung cn l nng cn, cha i su vo c s a phng. Xt n cn bn v ton b, ch quan li thc dn cn tr s pht trin ca sc sn xut, km hm cuc tin ho ca x hi. n khi cuc u tranh ca nhn dn Vit nam kt hp vi phong tro nng dn Trung hoa, gii phng t nc, ch th tc cn tn ti cc lng x tt nhin cng phi sp . V ch y, t lu hon ton mu thun vi trng thi ca sc sn xut, c bit l k thut st v cy bng tru b, v s d n ko di n th, cng ch l v n c bn quan li thc dn bo th. Trong iu kin lch s by gi, cng cuc gii phng sc sn xut phi thng qua mt thnh thc phong kin lnh ch. Cui thi nh ng, nhn dn Trung hoa ni dy khp ni, chng triu nh thi nt, nhn dn Vit nam cng khi ngha v p tan ch thc dn. Bn phong kin Vit nam, nh thot khi ch h ca bn quan li Trung hoa, li li dng ngay tnh hnh ri ren, v trong hai chc nm, cui th k th IX v u th k th X, ua nhau cp rung ca cc cng x, bin mt phn dn th tc thnh nng n hay gia n. V cng c quyn p bc bc lt ca chng, chng li cu kt vi bn thc dn c: nm 906, Khc tha Du da vo phong tro nhn dn ln cm quyn, nhng li nhn chc Tit s, tc l mt chc thc dn, v cn mun duy tr b my cai tr c. Nhng cc a phng, cuc u tranh ca nhn dn gii phng dn tc nh nhng gii hn hp hi ca t chc cng x th tc. Khc Ho, ln th cha lm Tit s khng th da vo c s c ca chnh quyn thc dn, tc l uy th ca bn tc trng, gia trng, vy phi t lnh trng x, thu ht trong khun kh ch phong kin nhng sc sn xut mi c gii phng, v bo m nhng quyn li m bn phong kin dn tc mi chim ot cc a phng. Nh c s c xy dng cp x, giai cp phong kin dn tc ln mnh v c sc lnh o phong tro nhn dn hon thnh s nghip gii phng dn tc. Sau khi Khc tha M tht bi trc gic Nam Hn, Dng din Ngh ni dy hiu triu nhn dn nh ui bn xm lng. H Dng ln cm quyn cng ch t xng l Tit s, tc l vn cn da vo lp quan li trc. Nhng v bn ny cng ngy cng b th km trc s pht trin ca giai cp

phong kin dn tc, chng phn li chnh quyn mi, m mu lp li ch thc dn: Kiu cng Tin git Dng din Ngh, cp ly chnh quyn v xin thn thuc nh Nam Hn. Nhng t my chc nm, ch phong kin dn tc bt r su bn trong t nc: Ng Quyn ni dy git Kiu cng Tin, lnh o ton dn bo v t quc v tiu dit gic xm lng sng Bch ng. Sau cuc chin thng lch s ca dn tc, bn quan li thc dn c ht nh hng, giai cp phong kin Vit nam xc nh lp trng c lp: h Ng xng vng, ng Loa thnh, a im c ca An dng vng, v t quan ch, l nghi theo truyn thng cc triu Trung hoa. Nhng cng vi lp quan li c, thc cht ca b my cai tr tp quyn b tan r. V b my ny trc kia l da vo lc lng ngoi tc, by gi li khng c c s trong nc. Vi nhng sc sn xut cn lc hu, mi thot khi nhng cn tr hp hi ca ch thc dn th tc, kinh t quc dn phi tri qua mt giai on pht trin nhng i in trang phong kin. Trn c s , ch c th xy dng mt ch lnh ch phn quyn. Vy b my nh nc m h Ng t ra ch l mt hnh thc nng cn, da vo uy tn c nhn ca v anh hng dn tc. V n lc Ng Quyn cht th bn th ho ni dy vng vy khp ni, gy tnh trng ct c i Thp nh s qun. Xem nh th th giai cp phong kin dn tc tuy c trch nhim lnh o, nhng cn bn l khng c tinh thn u tranh trit , v lun lun tm cch tho hip vi ch c. S d chng ta i n lp trng c lp l v n mt lc no y chng chim ot nhiu quyn li qu, vy khng th no dung tng c bn thc dn na. M mt khi cng cuc gii phng dn tc thnh cng, nh cng trnh u tranh bn b ca nhn dn, bn phong kin thng tr cng ch bit ua nhau chia x t nc. Tuy nhin kinh t thi p c tnh cch tin b i vi kinh t th tc. nh rng b my cai tr tp quyn b ph v, nhng cn bn l nng nghip cc lng x c pht trin. V ch quan li thc dn bo tn t chc th tc, ch lnh ch dn tc l hnh thc tt yu gii phng sc sn xut. y cng phi nhn r: cng trnh gii phng sc sn xut cn bn l phong tro nhn dn nh ch thc dn, lm ch th tc x mt ch da. Nhng cng cuc gii phng phi thng qua hnh thc lnh ch. Vi trng thi ca sc sn xut lc by gi, nng dn cha c th t chc nng nghip t canh thnh phng thc sn xut chnh, th vo phng thc sn xut th tc. M chnh trong qu trnh chim ot ca bn phong kin dn tc, li dng tnh hnh ri lon cp rung t th tc, quan h lin i cng ng th tc li b ph hu. Mt phn dn th tc th b bt lm nng n hay gia n, nhng phn cn li tr thnh nng dn t do trong x hi phong kin, v t c s pht trin kinh t hng ho, thng nht dn tc v xy dng quc gia. Tc l hnh thc phong kin lnh ch lc by gi l hnh thc pht trin

ca lc lng dn tc ni chung, v l tc dng ca n trong lch s. Nhng tt nhin y cng cn l hnh thc. V xt n c s v ni dung, th vai tr quyt nh l cuc u tranh bn b ca nhn dn lao ng gii phng t nc v m ng pht trin cho nhng sc sn xut ca x hi.
[1]

Theo mt ti liu ca Vin khoa hc Lin X, ch chim hu n l Trung Quc n i Ng H mi bt u chuyn sang ch phong kin.
Tr v trang ch Trn c Tho Trn Hu Dng cho ln mng ngy 7-3-07

Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_BaiHichTuongSi.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:25 PM

Ci gi l tm bin ch ng ca tr tu i ngc vi t duy bin chng ca l tr

Trn c Tho
Gn y c mt ti liu nhan "Dt tay nhau i di tm bin ch ng ca tr tu", trong y tc gi ch trng "gii bi ton lgch x hi" ca ta hin nay. Ni "ton lgch" th c ngha rng tc gi coi vn x hi nh thuc lnh vc ca lgch ton php, l hnh thi pht trin ca lgch siu hnh my mc. Ni mt cch khc, ngay trn nhan i vo vn x hi, tc gi bi "Dt tay nhau" khng k g n lgch bin chng lch s ca ch ngha Mc-Lnin. Ni dung vn x hi l s vn ng lch s ca x hi, mt vn ng cc k phc tp xut pht t s lin h ton din ca lch s y ngy cng cht ch. D nhin y phng php siu hnh, phn tch cc b, vn l im xut pht cn thit phn nh tng on. Nhng ngay sau y, phi vn dng php bin chng duy vt, t vn trong s lin h ton din, th mi hiu

c ci nh hng ca mi giai on lch s trong ton b lch s ging ngi. Thin nhin cng c lch s ca n, a ti lch s x hi v con ngi trong h thng lch s th gii, l vt cht v hn ng vn ng. Nhng trong v tr v tn, k c tri t, nhp tin ho ca nhng thin th v sinh vt l chm hn nhiu, so vi ci mt chuyn bin lun lun lin tc v gin on ca x hi v con ngi. Lch s x hi v con ngi mi c 3 triu nm trn hnh tinh chng ta, m cng ngy cng y nhng s kin phc tp, lin h thnh h thng v phn h t nh v i su. Mi x hi, mi tp on, mi con ngi c nhn l mt h thng trong bn thn n, ng thi l mt phn h trong lch s ging ngi. Mi h thng hay phn h th tng lt thi gian l lin h ton din v lun lun t ti to trong bn thn mnh. Theo nh th th r rng mi h thng hay phn h lch s t biu hin trong bn thn n: n tn ti v ng thi khng tn ti; n l bn thn n v ng thi l ci khc. [1] Nh th l ngay trong mi lt hin ti ca n, do n lin h ton din trong bn thn n v vi nhng ci khc, nn t n vn ng. Tc l mt mt th n bin mt v pha d vng: n tn ti v ng thi khng tn ti; v cng do y, th, trong cng ci lt hin ti y, n chuyn v pha tng lai: n l bn thn n v ng thi l ci khc. C ba mt ca s vn ng trong mi chc lt, l biu hin hai mt mu thun gia ci hin thi vi ci qu thi i cng vi nhau, v ng thi gia ci tin ti vi ci hin thi i i vi nhau, to nn s thng nht v u tranh gia hai mt mu thun ca mi lt hin ti. y l nguyn l bin chng ph cp ca s lin h h tc, mu thun v vn ng ton din ca h thng th gii, l vt cht v hn ng vn ng, v ca mi phn h hay h thng cc b trong y, tc l mi s vt. Nguyn l nh th d nhin biu hin r rng nht trong lch s x hi v con ngi. ng thi n cng biu hin, d t r hn, trong lch s thin nhin, v qu trnh tin ho ca nhng khi l ho sinh vn l lin h ton din, d chm hn v tha hn. Tc l tnh cht bin chng ca nhng qu trnh thin nhin l c tht, nhng khng c r rng trc mt nh ngy xa ngi ta tng rng nhng thin th v ng i ca chng trn tri l vnh cu. Ni mt cch khc: nhng khi vt cht l ho sinh trong iu kin quan st bnh thng ca

chng ta, c th c quan nim gn ng nh tch ri nhau v t ra khi s lin h h tc ton din, coi nh ng ngoi s mu thun vn ng ph cp. y l quan im siu hnh my mc c vn dng bnh thng trong khoa hc t nhin. Php siu hnh my mc t trnh cao nht ca n, khi gii nhng "bi ton lgch" theo lgch ton php. D nhin, lm nh th trong cc khoa hc t nhin l ng, nhng cng ch c kt qu cc b. Nhng kt qu cc b y mang li uy tn to ln cho lgch ton php. Nhng khi tnh hnh nghin cu buc phi i su vo nhng quan h phc tp, nan gii gia cc lnh vc chuyn mn, khi c nhu cu tng kt kinh nghim v th gii vt cht, th chnh l gch ton php a n b tc, v n ch thy nhng ngn cy trc mt, n khng thy ci rng ng sau [2] . y, php bin chng duy vt l cn thit, lin h hp l nhng lnh vc cn bn khc nhau ca vt cht, thng nht quan im phng php lun, xy dng th gii quan khoa hc bao hm s tin ho chung ca vt cht v hn trong ton din lch s v tr. Tuy nhin trong khoa hc t nhin, vi nhng iu kin nghin cu bnh thng, th php siu hnh, lgch ton php vn l thc hin mc ch nhn thc trc mt. Khng cn thit mi lc phi i xa hn. V ci nhp tin ho ca nhng khi vt cht trong thin nhin l chm hn nhiu so vi x hi v con ngi. Tc l c th tm thi coi nhng khi l ho sinh nh nhng s vt trng thi tnh, nhng h thng bt bin v cht lng. Nhng khi chuyn vn x hi v con ngi, th thy tc tin ho tng vt, do vai tr ngy cng pht trin ca lao ng sn xut, lin h x hi hnh thnh trong s sn xut, ting ni ca i sng thc t v ting ni bn trong, hot ng tm thn nhn cch v quan h x hi hnh thnh. S vn ng lch s x hi v con ngi biu l trc mt ci bn cht bin chng ca n. Do y m mi lt thi gian th hin r rng l tn ti v ng thi khng tn ti, n l bn thn n v ng thi l ci khc. D nhin y, php siu hnh, tc l lgch hnh thc, vn l cn thit bc u, ghi chp nhng hin tng n gin nh dn s, nng sut, hng ho, v.v., xc lp thng k, xy dng nhng m hnh tru tng. Nhng mun nm c s vn ng thc s ca x hi v con ngi, th phi tin ln lgch bin chng duy vt, tc l phn tch s lin h mu thun hng ti ton din, n l ng c quyt nh s chuyn bin lch s. Tc l php siu hnh ch l bc u, c tnh cht d b. Mun nhn nh hin thc x hi v con ngi c tht, th phi i xa hn nhng hin tng cc b, i su vo c ci h thng

mu thun lch s quyt nh s vn ng thc s ca i sng x hi v con ngi. Tc l y, chnh s mu thun biu hin r rng l bn cht v ng c ca s chuyn bin ca c h thng v ca mi phn h, lun lun l tn ti ng thi khng tn ti, l bn thn n v ng thi l ci khc. Nhng tc gi bi "Dt tay nhau" say sa vi php siu hnh my mc quen thuc trong khoa hc t nhin, li cho rng c trong vn x hi th cng c phi loi tr mu thun, coi mu thun theo quan im siu hnh, lgch hnh thc, nh ci g l "nghch l", khng th no dung tng c. Nh th l tc gi bi "Dt tay nhau" ra sc nu ln c mt lot gi l "nghch l". ng ni: "H thng ny cha ng qu nhiu 'nghch l, nu cha mun ni l cu thnh bi ton nhng 'nghch l. V d nh ni l 'dn ch m li thiu 'dn ch; ni l duy vt m li duy ch; cao nhng gi tr tinh thn, m li xung cp o c; ly nng sut lao ng lm nhn t quyt nh, m li thua nng sut ca x hi t sn; v.v." D nhin nhng mu thun nh th l c trong x hi x hi ch ngha ca ta, v cn c nhiu hn na. Nhng chnh y l ng c ca ng li i mi ca ng v nhn dn. Tnh hnh mu thun sinh ra nhng i hi v th lc i mi. y l s vn ng bin chng ca bn thn h thng v phn h, ci l tnh bin chng ca s mu thun. Sai lm c bn ca bi "Dt tay nhau" l ch nhn thy cc mu thun ca x hi ta trng thi tnh, khng trng thy hot ng gii quyt mu thun ca ng v nhn dn, kin quyt thc hin i mi trong iu kin n nh chnh tr. Do y m tc gi ch hnh dung ton nhng s i lp xoay trn, bin thnh nhng "nghch l" theo li siu hnh my mc, tc l c din ci mt tiu cc ca chng, m coi nh khng c li thot trong ch ngha x hi. Ni "qu nhiu nghch l", thm ch l "ton nhng nghch l", th theo quan im ca tc gi ch cn mt cch l xo b tt c. Th l ng i "xem li mt s lun im c bn". Bi "Dt tay nhau" ni: Ch ngha quc c tht l 'giai on tt cng hay ch l 'mt trong nhng bc u ca ch ngha t bn. V khi ch ngha t bn cha giai on tt yu phi co chung th cng

c ngha l lch s cha i hi v cha to tin cho mt cuc cch mng x hi ch ngha ch thc". t vn nh th th t nhin gi rng cch mng ta l i qu sm c mt giai on, thm ch c mt thi i lch s, khng c tin thnh cng. y, cn phi quan nim v gii quyt vn trn c s hon ton khoa hc. Khng bt p, nhng cng khng hi ht. Khng phi t nhng kh khn trc mt, m c l do, o ln c quan im lch s, a n nhng lun qu gi to khng th lng c. Trc ht cn phi xc nh th no l giai on tt cng v th no l mt trong nhng bc u ca mt hnh th kinh t x hi, tc lca mt thi i ca lch s ging ngi. Trong bi "Mt s vn cn pht trin trong trit hc Mc-L-nin" (Tp ch Cng sn s 11 v 12- 1989), ti gii thiu quy lut tin ho ca mt h thng lch s theo cc nh kinh in, c bit L-nin trong Bt k trit hc. Nhng quan im ca Mc, ng-ghen v L-nin c kim nghim trong tt c lch s ging ngi. * Lao ng sn xut thi Ngi kho (Homo habilis) l ci trung gii tin nhy vt t ci tp on k tha ca Kh Nam Phi ln hnh thi u tin ca x hi cng sn nguyn thu, tc l ci cng ng a phng ring l, gm vi chc Ngi kho cng lm, cng n, chia u, bnh qun. y l ci x hi cng sn nguyn thu thc ti, trong y mu thun c bn gia mt bn l s sn xut tp th nh i cng vi s phn phi bnh qun v mt bn l con ngi c nhn vi ci di sn sinh vt i cng vi ci di sn tp on ng vt ca n, c gii quyt trong s sinh n ca ting ni, nng lng tm thn v quan h x hi cng sn nguyn thu. Ci mu thun c gii quyt nh th th chnh l ci cu trc thng tr, tc l bn cht x hi v con ngi thi khi nguyn. T y xut hin mu thun th hai gia ci cu trc on kt bnh ng, l cu trc thng tr, vi tnh trng tn mn ca ton b h thng x hi cng sn nguyn thu, do cc cng ng a phng tch ri nhau v c khi nh nhau. Mu thun c bn l mu thun c gii quyt trong ci cu trc thng tr. Mu thun th hai l mu thun gia ci cu trc thng tr vi tnh trng tch ri ca nhng cng ng a phng vi nhau, - tnh trng tch ri nh th l di sn d vng ca cc tp on ng vt c lp i vi nhau.

n cui thi Ngi kho, nhng cng ng a phng ring l tng cng sn xut, do y th cng tng cng lin h vi nhau, trong y c chin tranh vi nhau. S lin h l ci trung gii a n nhng i cng ng lng ging hp tc bnh thng vi nhau cui thi acheulen (Ngi thng). y l ci x hi cng sn nguyn thu thi k tn ti cho ci khc, tc l mi cng ng a phng lin quan vi mt cng ng khc, v d nh cng nhau tin hnh nhng cuc sn ln, nh sn voi. Ci quan h hp tc pht trin thnh quan h ngoi hn l ci trung gii a x hi cng ng a phng ln thnh tin b lc gm hai tc mu quyn kt hn vi nhau, thi c gia (Ngi khn neandertal). n thi Ngi khn khn (Homo sapiens sapiens), thi c trn, th mi tc ch em li chia thnh hai th tc to nn ci b lc s k gm 4 th tc mu quyn. Trong x hi tin b lc v b lc, th ci quan h tn ti-cho-ci khc tr li bn thn n, tc l n tr thnh tn ti-cho-bn thn. Trong mi th tc mu quyn, nhng ch r l i din cho nhng th tc thng gia, v bn thn ci th tc y li gi con trai ca mnh vo nhng th tc kia. Tc l mi th tc trong s tn ti-cho-ci khc (gi con trai sang bn kia lm r) th li c ci khc trong bn thn n, tc l n c con trai bn kia sang lm r bn ny, trong bn thn n. Nh th l n l bn thn n trong ci khc, v trong ci khc n li tr li bn thn n. Kt qu l ci b lc nhn thy n trong cc th tc v mi th tc nhn thy mnh trong ci b lc: th l tn ti- cho-bn thn. Nh th l vi ci b lc s k, pht trin i khi t thi c trn n phn u thi mi, x hi cng sn nguyn thu hon thnh cht lng c bn, tc l bn cht ca n. Thng qua ba bc i hay thi k bin chng thc ti: tn ti-cho-ci khc; tn ti-cho-bn thn, n pht trin trong s vn ng ca nhng cng ng a phng ring l lin h vi nhau thnh ci h thng chung ca ci b lc. V d nhin ci h thng chung ny ch c th c trong v thng qua nhng phn h ring ca n, l nhng th tc, lin h vn ng vi nhau. Ba bc i hay ba thi k u nh th l giai on u, hon thnh bn cht ca x hi cng sn nguyn thu. Tc l ci cu trc quan h cng bng, bnh ng, thn i trong ni b mi cng ng a phng c m rng v ti to gia cc cng ng a phng trn quy m b lc, di mt hnh thi mi, l hnh thi trao i thng bng: trao i qu v thanh nin (trao i con trai gia cc th tc mu quyn v sau ny l trao i con gi gia cc th tc ph quyn). S trao i ngang bng tin hnh gia tao vi my c n chng kin. Ci n chnh l tng trng cho c b lc. y l ni dung c bn ca nhng l hi hp thng k ca b lc: tn ti-cho-bn thn.

Giai on u, tc l giai on hon thnh bn cht ca x hi cng sn nguyn thu kt thc, khi s tin b ca k thut mi bc u i vo ci tin, lm cho s trao i qu chuyn ln thnh trao i hng ho n gin. Chin tranh tr thnh quan h bnh thng, pht trin lin min gia cc b lc v ch chm dt khi c hip c; nhng hip c ny tin ti ci lin bang b lc v thc cht cng l mt t chc chin tranh. y r rng s pht trin ca sc sn xut vt ra khi khun kh ca ci b lc ring l. S trao i hng ho n gin l ci trung gii a vo giai on th hai ca s tin ho ca x hi cng sn nguyn thu, tc l giai on pht trin s lng c th ca n, tc l pht trin nng sut lao ng bt u t k thut mi ci tin. Thi k u ca giai on th hai ny, m u bng s trao i (i chc) hng ho n gin, l thi k pht trin i lng ca x hi cng sn nguyn thu. Ni i lng th c ngha rng nng sut lao ng vt ra khi khun kh ca nhng quan h cng lm cng n trong mt cng ng th tc vi chc ngi v tiu th sn phm tha bng nhng s trao i qu gia nhng th tc ca b lc. By gi, ci sn phm tha c tiu th thng qua chin tranh cp bc kt thc bng i chc. Tc l thi k pht trin i lng ca x hi cng sn nguyn thu ng thi cng l mt thi k i khng hong ca x hi y, do chin tranh lin min lm suy yu ci cu trc b lc. Nhng ngi n Da Bc M ng thi k y, khi c pht hin. y xut hin s phn chia giai cp: chin tranh i i vi s pht trin ca sc sn xutt to nn mt bn l giai cp n l, mt bn l giai cp qu tc b lc lnh o chin u v i chc, v bc lt n l. ng ch l ngay thi k i khng hong ny c mt s t trng hp tin thng ln x hi vn minh c i, tuy cn xa mi thc hin c nhng iu kin k thut bnh thng cn thit. t Cn ng, thin nin k VIII trc Cng nguyn, trong thi k mi pht trin trc gm, xut hin mt thnh lu v i l Jricho, vi mt thp 10 m ng knh, chiu cao 8m50, c mt thang bn trong ln n nh thp. Ba tng vy quanh cao n 3m90, vi mt ho su o ngay trong ni . Xy dng c mt thnh lu v i nh th, th phi c t chc nh nc ch n. Jricho ng gia ng t ng bun bn b bin Gioc-a-ni. n thin nin k VI trc Cng nguyn c thnh th Gatal Huyuk Tiu . Nhng nh v n, chen chc vi nhau chng minh rng y c mt t chc hnh chnh nghim chnh. Trn tng c v nhiu ln mt con diu hu m m trn mt ngi qu mt u. R rng y l mt nh nc ch n trn p n l. M k thut cng ch l mi ci tin, trc gm.

Nh th l thi k pht trin i lng v i khng hong ca x hi nguyn thu c th c trung gii tin vt ln nh nc ch n, do iu kin sn xut hoc do bun bn c bit thun tin. Trung gii y l ci hnh thi ton b hay pht trin (forme totale ou dveloppe) ca s trao i hng ho. Nhng trong trng hp bnh thng, th x hi cng sn nguyn thu cui thi mi vn ko di s pht trin i lng v i khng hong. n khi xut hin k thut ng th s i chc hng ho n gin mi chuyn ln hnh thi trao i ton b hay pht trin, sinh ra mt giai cp qun s mi va bun bn, va cp bc, v dng n l, y tuy c xu hng mnh m chuyn ln ch ch n c i, nhng bn cht x hi vn cn l nguyn thu, v giai cp qu tc b lc t chc li thnh ch qun ch b lc thch nghi vi tnh hnh mi, v gi nhng sc sn xut mi trong mc cn thit bo tn bn cht ca x hi cng sn nguyn thu. Nh vua b lc, i din cho giai cp qu tc b lc, lnh o giai cp qun s kim ngoi thng trong gii hn ca truyn thng b lc. Giai cp qun s kim i thng v cng nghip luyn kim d nhin l xut pht t k thut ng. Di ch qun ch b lc hai giai cp y ch pht trin bc u, trong mc ca x hi cng sn nguyn thu. Nhng ri ci mc y cng b vt qua nhng ni c iu kin c bit thun li cho sn xut v trao i hng ho. Nh th l chu th nhng sng ln ca chu v Ai Cp xut hin nhng th u tin, vi mt giai cp mi, l giai cp cng thng bnh dn. Giai cp ch n qun s kim i thng v cng nghip luyn kim tr thnh mt hng qu tc mi, i lp vi giai cp qu tc b lc. Ch qun ch b lc ch cn l mt cn tr hon ton v l cho s pht trin ca sc sn xut x hi. y l thi k pht trin qu mc ca x hi cng sn nguyn thu, tc l thi k cui cng, tng khng hong v tan r ca x hi y. S xut hin ng thau v nhng th Sumer u tin vo cui thin nin k IV trc Cng nguyn, l mt th d ca thi k ny. Nhng anh hng ca ca Hme l nhng bc tranh thin ti din t s pht trin qu mc v tng khng hong ca x hi nguyn thu Hy-lp. Tm li, hot ng cng thng ln, dng nhiu n l, v cng thng bnh dn, cng c dng mt t n l, tt c trong ci hnh thi ton b hay pht trin ca s trao i hng ho, l ci trung gii ph nh ci h thng x hi cng sn nguyn thu pht trin qu gii hn, tc l xo b ci cu trc bnh qun, m by gi ch cn l tng trng, thnh th. ng thi di sn ca ci h thng y vn duy tr nhng cng x nng thn. Tc l ch t hu ti sn c chnh thc ho di quyn ca triu nh ca ch n thnh th. Cn ci di sn ca ch cng sn nguyn thu trong ci cng ng a

phng th vn ko di nhng cng x nng thn di quyn s hu ti cao ca nh vua trn c t nc. Nh th l chng ta thy trong s bin chng ca mt hnh th kinh t x hi, nh hnh th cng sn nguyn thu, mt qu trnh lch s gm hai giai on c bn. Xut pht t s trung gii u tin th sinh ra ci cht lng cn bn mi tc l ci bn cht mi, n l ci mu thun cn bn c gii quyt trong ci cu trc thng tr mi. Giai on u l giai on pht trin v hon thnh ci bn cht mi thng qua ci mu thun th hai l mu thun gia ci cu trc thng tr mi vi ci di sn c cn li. Giai on ny tri qua ba thi k: thc ti, tn ti-cho-ci-khc v tn ti-cho-bn-thn. T s hon thnh bn cht trong hnh thi tn ti-cho-bn thn, th sinh ra giai on th hai, l giai on pht trin s lng c th, tc l nng sut lao ng c th. Giai on ny tin hnh qua ba thi k: pht trin i lng hay i khng hong; pht trin c mc hay ci lng; pht trin qu mc hay tng khng hong. Thi k pht trin qu mc, tc l tng khng hong, a n ch vt gii hn, lm ni bt ci trung gii mi, tin nhy vt ln mt thi i mi. ng ch l trong nhng iu kin c bit thun tin, ci trung gii mi c th xut hin ngay trong thi k pht trin i lng, tc l i khng hong v a thng ln thi i mi. S d nh vy l v ngay thi k i khng hong, s pht trin s lng c th ca ci h thng ng thi, vt ra khi khun kh ca ci bn cht hon thnh. Tc l c kh nng tin ln mt h thng mi. Khng cn thit c phi ch i thi k pht trin qu mc, tc l tng khng hong. D nhin cng ch c mt s t trng hp c th lm c sm nh th. Quy lut v s tt yu gia quan h sn xut vi sc sn xut nh th l rt rng ri. S chuyn ho t mt hnh th kinh t x hi ln mt hnh th mi cao hn c th c thc hin sau khi ci hnh th trc hon thnh bn cht ca n, tc l trn sut giai on pht trin s lng c th ca n, t thi k pht trin i lng v i khng hong n thi k pht trin qu mc v tng khng hong, tu theo iu kin c th. Nhng mm mng ca ci mi, tc l ci khc bit sinh ra trong x hi c, tr thnh ci trung gii a ln x hi mi. Cc hnh th kinh t x hi n l, phong kin sau ny cng tri qua qu trnh tin ho i loi nh vy [3]. * Trong trng hp in hnh ca ch ngha t bn Anh, th ci cu trc thng tr, tc l bn cht ca x hi t bn ch ngha xut hin vo gia v n nh vo cui th k XVII, tri qua thi k thc ti ca n cho n phn gia

th k XVIII. y nhng quan h t bn cng trng th cng thnh cu trc thng tr, bao trm c h thng x hi t bn ch ngha Anh, nhng trn thc t th ci cu trc y mi ch c thc hin n thun (thc ti) trong mt khu vc rt hn ch. Phn ln h thng x hi Anh cn l di sn tiu nng v th cng ca thi trc. Tuy nhin ton b h thng th c cht lng c bn tc l bn cht t bn ch ngha v ci cu trc t bn thng tr bao trm tt c. n phn cui th k XVIII, cch mng cng nghip buc nhng cng trng th cng phi li bc trc nhng nh my u tin. Tuy nhin, ngy y nhng my mc cn l do nhng cng trng th cng sn xut. Cha c ci h thng my mc sn xut my mc, tc l cha th no c my ch ngha t bn nm ly c th v mt kinh t tt c cc c s tiu sn xut. Phi dn dn i tng bc cho n gia th k XIX, th ch ngha t bn i cng nghip mi xy dng c i khi ci h thng my mc sn xut my mc, nng cao nng sut t bn ch ngha, nm dn cc c s tiu sn xut, bng cch bn cho h hng i cng nghip v mua ca h hng th cng, nng nghip. Ch ngha t bn nh th t u th k XIX i vo thi k tn ti-cho-ci khc, tc l lin h trao i vi ci khc, ci khc ny l ci di sn c ca x hi phong kin, trong y c cc nc thuc a. T phn gia n cui th k XIX, ci h thng my mc sn xut my mc tng i y . Nn i cng nghip c kh ho t bn ch ngha c sc, lm ch t trn cc ngnh tiu sn xut. Tc l trong qu trnh ti sn xut t bn ch ngha, ch ngha i t bn d tr hng ho i cng nghip bn cho cc c s tiu sn xut: theo ngha y th n l bn thn n trong ci khc. V trong cc c s tiu sn xut ("ci khc") th n li c nhng hng ho tng ng, mua v phc v bn thn n: tc l trong ci khc n li tr nn bn thn. Nh th l n tn ti-cho-bn thn. S bc lt cc nc thuc a trn quy m th gii t th k XVI to nn cho ch ngha t bn phng Ty mt nng lc pht trin vt xa cc phng thc sn xut trc. Do y m ngay t gia thi k tn ti-cho-ci khc v sut thi k tn ti-cho-bn thn, x hi t sn sa vo tnh trng khng hong chu k, do sc sn xut ln ln trn lan. Nh th l thc y phong tro cch mng ca giai cp cng nhn pht trin mnh m v xc nh l lun khoa hc ca mnh trong ch ngha Mc. n cui th k XIX ci cu trc t bn thng tr, tc l bn cht ca x hi t sn hon thnh. Th l n i vo giai on pht trin s lng c th ca n l giai on quc ch ngha. Thi k u l pht trin i lng ca x hi t sn tc l nng sut lao ng ca i cng nghip c gii ho v in kh ho vt ra khi khun kh ca bn cht hon thnh ca x hi t bn. Ch ngha cnh tranh t do chuyn ln cnh tranh c quyn. Nh th l sinh

ra i khng hong ca x hi t bn, vi hai th chin hu dit trong vng na u th k XX. Trong thi k ny phong tro cch mng v sn th gii thng li Nga, l mt nc t bn quc d cha pht trin, v mt s nc nh Vit Nam, cha phi l hin i, nhng c mt s c s i cng nghip, c mt giai cp cng nhn gic ng trong ng Cng sn. Trong tnh hnh i khng cng thng nht vi ch ngha quc, s lnh o ca ng Cng sn i vi qun chng nhn dn l ci trung gii, ni dung ca s tin nhy vt, ph nh x hi c, a ln x hi mi theo con ng x hi ch ngha. Tc l cng ging nh s tin nhy vt t x hi nguyn thu ln x hi ch n, ri t ch n ln phong kin v t phong kin ln t bn, th cch mng x hi ch ngha trong mt s nc c hon cnh c bit thun li, c th thnh cng thi k i khng hong ca h thng x hi t bn, khng cn thit phi ch i thi k tng khng hong. D nhin y ch l mt s nc c iu kin c bit - nu bn v c h thng t bn ch ngha th gii, th s chuyn ho ch c th hon thnh thi k tng khng hong. T nhng nm 1960, cch mng khoa hc k thut a sc sn xut ln mt trnh mi, lm cho nng sut lao ng tin nhy vt cha tng thy. ng trc nguy c b trn ngp v cch mng v sn thnh cng, giai cp t sn quc buc phi i vo con ng ci lng, xoa du mu thun, tc l i vo thi k pht trin c mc . Xut pht t nng sut lao ng mi lun lun tng cng, i i vi nhng quan h cnh tranh c lit, h pht trin nhng quan h hp tc, lin doanh, lin kt trong mi nc v gia cc nc, tin ti thnh lp th trng chung mt s khu vc hay phn h ca h thng t bn ch ngha th gii. H tng phn no nhng gi tr s dng dnh cho giai cp cng nhn v nhn dn lao ng, ng thi cng ngy cng tng cng bc lt gi tr thng d. Nh th l trn hin tng b ngoi h c v nh gim nh mu thun c bn gia tnh cht x hi ca sc sn xut vi hnh thi t hu t bn ch ngha ca s s hu. Nhng trn thc t th ci mu thun y vn pht trin, d trc mt c gi c i khi ci mc cn thit. Xu hng xy dng th trng chung tng khu vc trong h thng t bn ch ngha th gii ngy nay, tt nhin s i ti cng mt th trng chung cho c h thng y. y l ci ct mc ca s pht trin c mc ca h. Tc l sau y th ch ngha t bn th gii s chuyn ln giai on pht trin qu mc: y nhng kh nng cnh tranh s tr nn cng ngy cng t i, ch ngha t bn cng ngy cng mt i ci c ch thc y tng nng sut v nng cao gi tr thng d trn c s quyn t hu t bn ch ngha v t liu

sn xut. Trong gii hn ca mt th trng chung ton din, ch ngha t bn c quyn tr nn ton thng, do y th n cng ngy cng tng cng tnh trng nh n, suy thoi, khng hong trin min. Mt s cng ngy cng t ti phit chim ot tt c, y nhn dn lao ng vo ci vng tht nghip khng li thot. Nh Mc tin on: "Con s nhng tn trm t bn tim ot v nm c quyn tt c nhng ci li ca qu trnh chuyn ho ngy cng gim i khng ngng, th nn ngho kh, p bc, n dch, thoi ho, bc lt ngy cng tng thm nhng s cm phn ca giai cp cng nhn - mt giai cp ang ngy cng khng ngng ng o hn, ngy cng c c cu ca bn thn qu trnh sn xut t bn ch ngha hun luyn, on kt v t chc li - cng tng ln. S c quyn ca t bn tr thnh nhng xing xch rng buc ci phng thc sn xut thnh vng ln cng vi c quyn v di c quyn . S tp trung t liu sn xut v x hi ho lao ng t n ci im m chng khng cn thch hp vi ci v t bn ch ngha ca chng na. Ci v v tung ra". [4] Theo kinh nghim thnh lp th trng chung Ty u v nhng hot ng tin ti mt th trng chung ng Nam , chng ta c th c on rng c h thng t bn ch ngha th gii s hon thnh th trng chung ton b ca h trong phn u th k XXI. Nh th l h s vt qu ci mc ca thi k pht trin c mc , chuyn sang thi k pht trin qu mc tc l tng khng hong ca c h thng t bn ch ngha th gii. * Tm li, xut pht t ton b ch ngha Mc-Lnin v kinh nghim lch s ging ngi, chng ta thy ci v phn vinh trc mt ca x hi t bn quc ch l mt o tng tm thi m thc t th s a ti thi k tng khng hong khng th no cu cha. H cng pht trin k thut bao nhiu th li cng gp kh khn duy tr siu li nhun by nhiu. S khao kht bc lt gi tr thng d buc h phi tng cng k thut mi, v chnh v th nn li cng y h n ch trn ngp, sa ly trong tnh trng ph sn v sn xut tha, suy thoi, v trt ln u nhn dn ci gi phi tr cng ngy cng nng n, h ko di c quyn c li ca h. D nhin, nhn dn khng th no dung tng tnh trng nh th. c im ca ch ngha quc ngy nay l n phi thu ht siu gi tr thng d cng ngy cng bp bnh. Cch mng x hi ch ngha l s tt yu ca c lch s th gii, bc u thnh cng trn nn tng ca cch mng khoa hc k thut u th k XX, v tt yu s n thi ton thng trn nn tng cch mng khao hc k thut ngy nay.

Chng ta i sm, v hon cnh chnh tr khng cho php ch i. Nhng nh th cng ch l sm trong phm vi c kh nng hin thc thng li, theo quy lut chung ca s tin ho lch s. Nh th khng phi l qu sm. Trn thc t, chng ta thnh cng vinh quang, v xut pht t nhn dn v dn tc, c s lnh o ca giai cp cng nhn v ng Mc-L nin do Ch tch H Ch Minh sng lp v rn luyn. Nhng thiu st, khuyt im, kh khn c mt phn v khch quan, mt phn v ch quan trong mt s trng hp hiu sai, hoc vn dng khng ng nhng nguyn l ca ch ngha McLnin. Nhng nguyn l ny l hon ton ng, v l ch da sa cha sai lm v thiu st. * Nhng tc gi bi "Dt tay nhau" li cho rng chnh nhng nguyn l McLnin l sai! ng t vn "ch ngha quc khng phi l giai on tt cng", m ch l "mt trong nhng bc i u ca ch ngha t bn". Tc l ng coi cch mng x hi ch ngha ngy nay nh qu sm c mt thi i lch s! T y, bi "Dt tay nhau" pht trin mt lot lp lun siu hnh tru tng, duy tm chung chung, chng quan im giai cp ca ch ngha Mc-Lnin. V d nh cho rng: "Lun ly tr thc, khoa hc lm cn c, l ch ngha duy l Theo mc duy l con ngi chia thnh tr thc v khng tr thc." "Lun ly li ch lm cn c, l ch nghy duy li." "Ngi thc t duy l th t thn khng mang tnh giai cp r rt, v s phn chia thnh giai cp l phn chia theo quyn li Hiu theo ngha th ngi mang tnh giai cp r rt l ngi duy li (k c li ch chn chnh, li ch ca mt giai cp cng vy). V vy s phn chia con ngi theo giai cp khng phi l s phn chia bao trm c ht x hi." y tc gi xp loi cc khi nim c v nh rnh mch, - m trn thc t th ln ln tt c. Ni tr thc v khoa hc, th trc ht phi phn bit khoa hc t nhin vi khoa hc x hi v con ngi. Trong nhng vn chuyn mn ca khoa hc t nhin, th khng cn thit phi c quan im giai cp. y ngi tr thc c th "lun ly tr thc, ly khoa hc lm cn c". Nhng i vo lnh vc x hi v con ngi, nht l khi xy dng hc thuyt, l lun v x hi v con ngi, th quan im giai cp t n tot ra, v quyt nh ci cch nhn v suy ngh. V ni v x hi v con ngi th chnh l ni v bn thn mnh. Tu theo mnh nhn thy mnh giai cp no, th ci v tr y quy nh xu hng nhn thc v x hi v con ngi. Xut pht t kinh nghim thc tin i sng, mi ngi t thy mnh trong mt giai cp, nhn thc v x hi v con ngi theo ci v tr giai cp ca mnh nh th. Ch c quan im Mc-Lnin ca giai cp cng nhn l v t, thc s bo m tinh

thn khoa hc trong cc khoa hc v x hi v con ngi, v ch c li ch ca giai cp cng nhn l gn lin v trng hp vi li ch cn bn ca nhn dn, dn tc v loi ngi. Tc gi bi "Dt tay nhau" ni: "Ngi thc t duy l th khng mang tnh giai cp r rt, v s phn chia thnh giai cp l phn chia theo quyn li Hiu theo ngha th ngi mang tnh giai cp r rt l ngi duy li". Tc l bn v giai cp v tnh giai cp, tc gi khng phn bit g gia giai cp v sn vi cc giai cp phi v sn. Quan im giai cp phi v sn d nhin l duy li. Nhng quan im giai cp v sn th chnh l duy l, thc s khoa hc, v li ch ca giai cp v sn l i theo ng chn l hin thc, gii phng nhn dn, dn tc v loi ngi, v y l con ng duy nht gii phng bn thn. Trn thc t khch quan, th c s lin h c bn gia tr thc, khoa hc, vi lp trng cch mng, quan im bin chng duy vt ca giai cp cng nhn. Nh tr thc ln nht ca dn tc, Ch tch H Ch Minh, chnh l nh cch mng gic ng cao nht v lp trng quan im ca giai cp cng nhn, nh vn ho, khoa hc cao nht. Bi "Dt tay nhau" cn ni kh nhiu, t i lp tr thc vi giai cp cng nhn mt cch hon ton gi to v v cn c. Cch mng rt cn n tr thc vi t cch l nhng nh chuyn mn. D nhin cng c nhng chuyn ny, chuyn kia, lm khng ng nguyn tc. ng tic c mt s tr thc li dng chnh tr, n p nhng tr thc khc. Nhng iu c bn vn l ni dung v bn cht ca thi i chng ta l s chuyn ho ca x hi loi ngi t ch ngha t bn ln ch ngha x hi. Do y m s lnh o ca giai cp cng nhn v ng Mc-Lnin l mt thc t hon cn thit ca lch s. Ci gi l "tm bin ch ng ca tr tu" siu hnh duy tm ca bi "Dt tay nhau" chnh l i ngc dng, i tri ngc vi l tnh bin chng ca lch s hin thc. T ch ln ln mu thun bin chng vi nghch l siu hnh, s lan trn my mc trn b mt vi s mu thun sng to b su, tc gi bi "Dt tay nhau" xc nh mt th "l lun" tm thng, quy kt ch ngha x hi l y "nghch l" v coi ch ngha quc ta h nh y sc sng.

[1]Xem Ph. ng-ghen: Chng uy-rinh, Nxb S tht, H Ni, 1959, tr. 35-37 [2]Xem Ph. ng-ghen, Sch dn, tr. 36 [3]Ch thch ca ngi bin tp: Tip sau phn hnh th cng sn nguyn thu, tc gi phn tch nhng nc thang tin ho ca lch s pht trin loi ngi. V

khung kh bi bo c hn, rt tic chng ti khng ng c phn . Mong tc gi v bn c th tt. Di y l phn tip. [4]C. Mc: T bn, Nxb S tht, H Ni, 1975, Q1, T3, tr. 351-352
Tr v trang gc "Trn c Tho" Tr v trang "Vn Ha & Gio Dc
23-6-07

Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_HaSiPhu.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:33 PM

TRIT L CA TRN C THO I N U?

Phm Trng Lut

y ch yu l bi tng nim Trn c Tho ng trn Hp Lu, s 79 (10-11/2004). V phi tn trng thi hn np bi kp ra bo, ti li mt vi sai st, xin thnh tht co li cng qu c gi ca tp ch. Nhng s sut y nay c khc phc; ti cng nhn tin b tc bi vit mt vi on trc y khng kp trin khai (v phc cm dipe, v mt s bin kho ca tc gi t thi i mi 1986 n cui i). V xin xc nh thm: v trit gia cn l k l i vi phn ln ngi Vit, bi Tng Quan ny s nghing v phn trnh by hn l bnh lun cc trc tc ca ng. Mt khc, Trn c Tho l mt tc gi khng d c: v t tng, ng va l nh hin tng hc, va l nh duy vt bin chng; lp lun ca ng li c xy dng trn nhng kin thc thuc nhiu lnh vc khc nhau (trit hc,

tm l hc, nhn chng hc, s hc, sinh hc), v trong bt k lnh vc no cng vt xa kh nng ca k vit bi ny. D ht sc c gng, chc chn l ti khng th hiu ht, do , c th cng vn cn khng t sai st cha nhn thy y. Rt mong c s tr gip ca qu c gi, hu sa sai cho ln cp nht sau, hoc khi c dp tr li trn cc vn c trnh by trong bi.

Phm Trng Lut Cp nht 12/2004. ___________________________

(1) TNG QUAN

1. TR LI CHO TRN C THO
1.1 NHNG TRN TR CA TRIT GIA Trn c Tho l trit gia Vit Nam duy nht c cng nhn c tm vc quc t Phng Ty. Nhng i vi phn ln ng bo ca ng, c l ng ch c bit n nh giai thoi v cuc tranh lun d dang vi Jean-Paul Sartre, cng vi ci quyt nh tr v chin khu Vit Minh, cuc i nht qun vi trit l, lm mt hnh ng thc t p ng vi nhng kt lun l thuyt ca tc phm [01]. V nu giai thoi th nht tr thnh mt th huyn thoi i khi cn c nhc nh vi t nhiu t ho dn tc - ngay c bn Quc Gia -, cu chuyn hi hng theo Cng Sn, ty theo lp trng chnh tr v tnh kh ca mi ngi, thng c bnh lun bng hai ch, hoc ng kip hoc ti nghip! Trn c Tho vnh vin ra i t hn 10 nm nay. C l n lc cn tr li cho trit gia nhng trn tr ca trit gia, v mt ni yn ngh tng xng trong tm thc ngi Vit. Trong Hp Lu s ny v cc s ti, chng ti s c gng thc hin iu y, qua i ba bi gii thiu, tm hiu v nh gi mun l trung thc, nghim tc, v sng phng - d phi phiu lu vo mi ng ng t duy ca ng, v do , cng kh lng trnh ht mi sai st.

Nhn tng qut, cng chnh vi Trn c Tho c th l chuyn bt kh thi: hin nhin, chng ai c th trao tr ng thi thanh xun v nng lc sng to b tc ot. che mt th gian, ngay c ci b my vi dp ng cng ch bit g gc bng mt hnh ng th b n khi hi: thay v i li n hn hoc thng tic chn tht, ngi ta tng tin n o k t nguyn n vi h - na v lng yu nc, na qua quan im trit l - bng mt hun chng hng nh gn ln quan ti quay phim, v s so o nng n u c ng cp v ni mai tng! C l ch nhng ngi bn chn tnh ca Trn c Tho mi c th gip trit gia qun i bao bt cng, nu qu ng nh mt nh t tng c pht biu: cng l (bng), im hon ho nht, c ci g nh cng bn cht vi tnh bn [02]. Nhng ai dm tht s l bn ca Trn c Tho trong cn nguy khn? Khoan ni n nhng ngi cha h hoc khng bao gi mun kt bn vi ng - loi ch th khng i tri chung chng hn. Dng nh vo cui i, khng thch nghi ni vi hin thc v chng tm thn phn lp [schizophrnie], ng lun lun sng trong s st v nghi ngi tt c mi ngi. Bn thn ti cha h gp Trn c Tho. Li cng khng phi l bn ca ng, d theo ngha ng ch hay ng mn - nu khng mun ni l ngi pha bn kia. y l ln u tin ti n vi tc phm ca ng, trong thm su, c l t thuyt phc rng: trong cc quyn con ngi, ngoi quyn sng theo l tng ca mnh (d ngi khc nhn nh l sai lm), cn c c quyn c pht biu cng khai, quyn c nghe v hiu khng xuyn tc. Hy tr v vi vn bn! Tc gi cht ri! Hai khu hiu thi thng, thot nghe, cha bao gi hp thi, hp cnh nh lc ny. Nhng nu s bm st vn bn, t mun i, vn lun lun l iu bt buc i vi bt k ngi c sch no, xc nh tc gi cht ri, d theo ngha bng hay ngha en, khng th c tc dng gii phng bt c ai khi yu cu trung thc [03], nht l i vi mt tc gi thuc loi c vn nh y. Mt khc, bn thn ti cng khng phi l trit gia theo tiu chun khoa bng; ni theo li t tro ca ngi Php, th ti thuc vo loi trit gia ca ngy Cha Nht. Nhn vit v ng bi ny trn Hp Lu nh mt bc u tm hiu Trn c Tho, ti ch c mun chia s vi k ng cm nhng g lnh hi c qua sch bo v trit gia, ng thi hc hi thm nh s i chiu vi cc kin v s cn c pht biu v ng. D sao i na, i vi loi c gi thc s quan tm n mt tc gi

no, cha bao gi mt bi tm hiu, d hay hoc d, nghim tc hay cu th, y hoc thiu st, li c tc dng ngn cn s tip cn trc tip tc phm. 1.2 V MT TH MC TNG XNG Vi Trn c Tho, ngoi lp trng chnh tr, vn c, nghe v hiu mt cch trung thc cn vp mt tr ngi ln khc: ngn ng. ng s dng hai th ting, v tnh to kh khn cho phn ng c gi ngi Vit quc ni trong vic su tm v tm hiu nhng tc phm Php ng thuc mi thi k trc tc ca ng, ng thi ngn cn c gi nc ngoi tip cn cc cng trnh nghin cu ng vit bng ting Vit. t vn gii thiu trit l ca Trn c Tho mt cch y v trung thc, do , trc tin l t yu cu chuyn ng nhng tc phm chnh ca ng v v ng, trong iu kin va thiu thn va hn lon v thut ng [04]. Vic phin dch cc trc tc ny, t ting Vit v qua ting Vit, t n, l mt ng gp ng k cho nn hc thut Vit Nam. Khi hi iu kin thc hin, cc bn dch thuc c hai loi s c ln lt ng ti trn Hp Lu hoc cc din n vn ho khc. Nhng hy bt u t nht bng mt Th Mc Trn c Tho tng xng hn vi gi tr tht s ca ng, tt nhin lun lun ng, trong hy vng rng cc thiu st s dn dn c b tc. Bn thn trit gia li mt Ghi Ch T Truyn [Note Biographique], trong c phn ghi li thi im v ta ca hu ht nhng tc phm vit bng Php ng cho n nm 1984, trong khi cc bi bin kho bng ting Vit ch c ghi vn tt qua nm thng, s lng v tn tp ch ng ti. Phn th mc y nay c b tc, mt mt, bng nhng bi nghin cu ca ng sau 1984, mt khc, bng ta chnh xc ca cc bi vit bng quc ng. V im sau, xin nu ln mt khc bit nh: tc gi nh ng tt c 9 bi bin kho trn Tp Ch Nghin Cu Vn S a trong nm 1954, nhng trn bng mc lc 1954-1959 bng ting Vit ca tp ch ny c lu tr ti i Hc Hiroshima Nht [05] ch thy c 3 ng gp; cc ng nghip trong nc m chng ti nh tm v sao chp gip cng xc nhn ch tm thy tt c l 3 tiu lun trong 2 nm 1954-1955 (xem th mc). Nh vy, phi chng tng cng ch c tt c l 7 cng trnh nghin cu - khng k 2 ta bi c thng bo nhng khng thy cng b - trn 3 tp san Vn S a, i Hc S Phm v i Hc (Vn Khoa)?

Mt khc, trong khi b tc ti liu, chng ti chn dnh u tin cho loi trc tc trit hc, tm qun (qun hn cng tt?) Trn c Tho cn l ngi dn thn chnh tr. D c th cn nhiu thiu st, th mc ny cng cho php c gi nhn din nhng u t chnh ca trit gia trong lnh vc t tng qua thi gian, v sp xp trc tc ca ng theo mt s trc i khi chng cho ln nhau. T n, mi trc c th l i tng ca mt bi tm hiu c lp, s c thc hin sau trn Hp Lu hoc cc din n hc thut khc mi khi hi iu kin. y, chng ti ch ghi li mi quan h gia cc vn bn, vi ni dung vn tt nu l bi c, trn h [problmatique = thit vn php (Cao Xun Huy)] m tc gi cp.

2. HIN TNG HC & DUY VT BIN CHNG (19411951)

Trc u tin ca Trn c Tho xoay quanh s i chiu hin tng hc ca Husserl vi ch ngha duy vt bin chng nh Marx v Engels, ch yu thuc giai on ng cn sng v vit Php (19411951). Trong thp k ny, trit gia li mt tc phm c xem l c in, mt quyn sch trit u tin bng Vit ng hi ngoi, v nhiu cng trnh nghin cu ng k. 2.1 NHNG BIN KHO U TAY Trit L i n u? (1950), c Trn c Tho vit nhm gii thiu lch s trit hc Ty Phng cho gii lao ng Vit kiu Php theo quan im ca ch ngha Marx, bng th ting Vit m ngi thi nay c li chc s kh trnh khi ng ngng. Sau khi v Vit Nam dy trit ti i Hc Tng Hp H Ni, trn cng mt ti v cng quan im, nhng nhm n mt c ta khc, ng cn li mt lot bi ging c sinh vin ghi chp v ph bin di dng bn in rono, nay c xut bn thnh sch (Lch S T Tng trc Marx, H Ni: Nxb Khoa Hc X Hi, 1995). Ring v hin tng hc, ngoi tp kho lun [mmoire] tt nghip Cao Hc Trit [Diplme dEtudes Suprieures, Sorbonne, 1941-1942) di s hng dn ca Jean Cavaills [06], mang tn Phng Php Hin Tng Hc Husserl [La Mthode Phnomnologique chez Husserl - ti liu m chng ti cha tm thy, v c th cng khng cn c lu gi],

Trn c Tho cn li mt bi bin kho v Ngun Gc ca S Quy Gin Hin Tng Hc Husserl[Les Origines de la Rduction Phnomnologique chez Husserl 1950] [07], trong ng xc nhn bc tin ca li quy gin [rduction = hon nguyn (Trung Hoa), dn thoi (Cao Xun Huy)] tm b ngoi gii vo trong ngoc [mettre le monde entre parenthses], tr v vi ch th [retour au sujet] ca Husserl so vi Descartes v Kant [08], song li tuyn b tht vng khi Husserl mun chng minh rng phn tch hin tng hc khng ch c kh nng nm bt nhng c im ca dng chy lin tc ca thc ( thc v tm giy chm ang thm chng hn) m cn c th t ti cc bn cht ph bin ( thc v mu ); theo trit gia, trong th d ca Husserl, s b tm giy chm mu vo ngoc t n ngha ca tng mu ni chung thc cht ch l s phn tch khi nim: y l mt phn on phn tch v ch hn ch vo vic gii minh ni dung ca khi nim, ch khng h gip ta tin xa hn trong s hiu bit s vt [09]. Tiu lun ny v sau tr thnh on 6 ca chng 2 - S Pht Hin Ra Quy Gin Php [La Dcouverte de la Rduction]- tc phm chnh ca ng c xut bn trong nm 1951. 2.2 HIN TNG HC & DUY VT BIN CHNG V quan h gia hai tro lu pht xut t Marx v Husserl, ngoi tc phm ni ting ca Trn c Tho, Hin Tng Hc v Ch Ngha Duy Vt Bin Chng [Phnomnologie et Matrialisme Dialectique 1951], va c dch ra ting m 53 nm sau ngy cho i, cn lu n 2 cng trnh nghin cu khc ca ng v mt s bi ph bnh. Bi bin kho th nht, Ch Ngha Marx v Hin Tng Hc [Marxisme et Phnomnologie 1946] [10], cho thy: mt mt, trit gia khng ngng i lp ch ngha Marx vi ch ngha cng sn th s [grossier], hoc ch ngha duy vt thng tc [vulgaire]; mt khc, bi v mt hc thuyt tht s ly con ngi lm gc khng th ch dng li nhng quy nh vt cht khch quan, m phi truy tm trong ci th gii c thc hin tt c ngha ca cuc i m chng ta cu mang, ng ch i l s phn tch hin tng hc v lao ng tinh thn c th (kinh nghim tn gio, s tm kim l tng cuc i chng hn), nh mt thi k ca tn ti hin thc, s mang li cho bin chng v quan h sn xut ci ngha trn vn ca mt s chim hu ph qut [11], hiu theo ngha tch cc (hng th bng s nhn chn tnh ngi trong nhng sn phm c con ngi to tc). C l chnh nhng dng ny, cng vi mt s kin khng my chnh thng khc, khin Jean-Franois Lyotard nhn

thy tc gi mt xt li ch ngha Marx [une intention de rviser le marxisme] [12] Bi th hai, gi t Vit Nam nhng bng Php ng, di tn T Hin Tng Hc n Bin Chng Duy Vt ca Thc [De la Phnomnologie la Dialectique Matrialiste de la Conscience 1974/1975] [13] nh du mt s thay i Trn c Tho. Th nht, di tc ng ca ch ngha Marx-Lnin, trit gia nhn nhn tht bi trong ca ng, nhm duy tr phn no phng php hin tng hc, sau khi gt b nhng yu t duy tm Husserl, v kt np n nh mt thi k [moment] ca bin chng php duy vt, hu cung cp cho ch ngha Marx mt cng c phn tch thc nghim sinh t bn trong, c kh nng i p thch ng vi nhng bc b ca loi trit l ch th, c bit trong phin bn hin sinh ca Sartre [14] ; v cng chnh v s tht bi m ng khng cho ti bn quyn Phnomnologie et Matrialisme Dialectique (tht ra tc phm ny c in li t nm 1971, c l Trn c Tho ch mun thanh minh rng ng khng lin quan). Th hai, am m tm ti khin nh mc xt m rng c ngun t liu sang cc hc thuyt ngoi lung khc: bn cnh nhng thnh tu mi ca nhn chng hc Lin X, ng c, ph phn hoc tip thu thm ngn ng hc ca Ferdinand de Saussure, tm l hc tr em ca Jean Piaget v Henri Wallon, nhm xy dng mt th k hiu hc ca i sng thc [smiotique de la vie relle], theo ngha l xut pht t thc tin x hi vt cht, t lao ng sn xut v u tranh chim hu ni mt cch c th [15] Ring v tc phm chnh ni trn, n l i tng ca: a) mt bi im sch ngn nhng st k tn Roland Barthes [V tc phm Hin Tng Hc v Ch Ngha Duy Vt Bin Chng ca Trn c Tho = Sur le Livre de Trn Duc Thao Phnomnologie et Matrialisme Dialectique - 1951]; b) mt bi ph bnh t trong khun kh tro lu hin tng hc ni chung ca Paul Ricoeur [V Hin Tng Hc = Sur la Phnomnologie, 1953]; c) v mt bi nh gi theo khuynh hng i lp ca Raymond Brouillet sau ln ti bn [Vt Cht v Thc theo Trn c Tho = Matire et Conscience selon Trn Duc Thao 1975] (Xin xem th mc). Mt khc, khi nhn li phn v duy vt bin chng ca tc phm, bn thn trit gia cng tha nhn rng chng bn v Bin Chng X Hi Loi Ngi nh Chuyn Bin ca L Tr [La Dialectique des Socits Humaines comme Devenir de la Raison] cn nhiu thiu st qu hin nhin, do cn phi thay i hon ton phng

hng, khng phi l thc hin mt phn tch hin tng hc v thc trn lp trng duy vt bin chng na, m l p dng duy vt bin chng vo vic phn tch thc nghim tri [conscience vcue], v gii quyt vn bng ngay chnh ci ni dung ca n, ngha l ti to c phng php ci qu trnh vt cht hin thc (sn xut v chim hu) trn thc thnh hnh [16].

3. TRANH LUN & PHN BC (1948-1988)

Trc th hai ca Trn c Tho bao gm nhng bin kho xoay quanh s chuyn ho ca bin chng php duy tm Hegel thnh bin chng duy vt Marx, cng vai tr ca ch ngha Marx trong vic nhn thc v thay i th gii (1948-1988). Trong mt chng mc no , nu ng ch hng vi trit gia, cng c th xem y l trc bo v s trong sng ca ch ngha Marx (giai on Php), v ch ngha Marx Lnin (sau khi v Vit Nam). Trn trc ny, c th k hai cuc tranh lun vi Alexandre Kojve v Jean-Paul Sartre, v sau khi Vit Nam bc vo thi k i mi, hai tc phm phn bc cch hiu bin chng php Stalin [Trit L ca Staline (1): Din Gii nhng Nguyn L v Quy Lut ca Bin Chng Php = La Philosophie de Staline (1): Interprtation des Principes et Lois de la Dialectique 1988] v kch hc thuyt Marx cu trc lun [marxisme structuraliste] ca Louis Althusser [Vn Con Ngi v Ch Ngha L Lun Khng C Con Ngi - 1988]. 3.1 VI ALEXANDRE KOJEVE Alexandre Kojve [17] l ngi ni ting nht trong s 4 tc gi a trit l ca Hegel vo Php (cng vi Jean Hyppolite, Jean Wahl, Eric Weil), nh lot bi ging ca ng t 1933 n 1939 ti Ecole Pratique des Hautes Etudes v tc phm thuc loi hc ba nht ca Hegel v ca trit hc ni chung: Hin Tng Lun Tinh Thn [La Phnomnologie de lEsprit]. Lp nghin cu chuyn [seminaire] ca ng ch c t ngi tham d ( c s lng cn thit hu khi b dp, cc hc vin phi ko c v hoc chng n nghe), nhng l ni quy t hu ht nhng tn tui ln ca cc ngnh hc thut Php sau ny (Raymond Aron, Georges Bataille, Roger Caillois, Gaston Fessard, Georges Gurvitch, Jean Hyppolite, Jacques Lacan, Maurice Merleau-Ponty, Raymond Polin, Eric Weil,). Sau khi cc bi ging trn c Raymond Queneau tp hp v

xut bn [Kojve, Alexandre. Introduction la Lecture de Hegel: Leons sur La Phnomnologie de lEsprit. Paris: Gallimard, 1947], Kojve li mt du n su m trn gii i hc ca th h va chm n, v nh hnh trong nhiu thp nin cho n cui th k ny hnh nh Hegel Php (). Tm li, thng qua thnh phn s c nh hng nng n trn mi ngnh hc thut v vn ho y sut 40 nm sau, mt th trit l Hegel dung tc c th t p t [18]. Theo ngh im sch ca Maurice Merleau-Ponty [19], Trn c Tho vit mt bi ph bnh tc phm ca Kojve, di ta : Ni Dung Thc Cht ca Hin Tng Lun Tinh Thn [La Phnomnologie de lEsprit et Son Contenu Rel - 1948] [20]. Ni Dung Thc Cht, bi v tht ra, Kojve khng my thy chung vi t tng ca Hegel, mc d ton b lot bi ging ca ng da trn ng ngn v bin chng ch / t [Herr / Knecht = matre / serviteur] ca trit gia c. Hegel, bin chng ch / t l hai mt i lp ca thc, biu hin t tng ca hai thi k [moments] trong quan h nhn nhn [rapport de reconnaissance] gia ngi vi ngi: tn-ti-cho-ta [tre-pour-soi = t v tn ti (Trn c Tho)] ( thc bn ng) v tn ti cho k khc [tre pour un autre] (cuc i sinh vt). Kojve, Knecht (t) bng ho thnh Sklave (n l), v bin chng ch n / n l c em p dng cho cc thc th x hi lch s, trong mt th trit l lch s na Marx, na Kojve. L ngi theo ch ngha Marx, Trn c Tho khng th lnh m vi na th nht. Mc d nhn nh mt cch tng qut: i vi chng ti, mun din gii ton b ni dung ca Hin Tng Lun Tinh Thn bng bin chng ch n / n l l iu qu ng, ng vn h hi ca ngi: y l ln u tin ngi ta ng trc mt gii thch thc hiu, n mang cho tc phm mt ngha c th bng cch lin h vn bn vi nhng s kin c thc. Di s chuyn bin ca thc bn ng, Marx nhn ra s vn ng ca lch s loi ngi; nhng cn phi vch ra ci ni dung y trong chi tit. Quyn bnh ging ca Kojve cho chng ta mt th nghim va c sc him c, va c o su sc [21]. Nhng v cng mt l do, Trn c Tho cng khng nhn nhng vi na th hai. Kt qu l mt cuc tranh lun l nhng kh gay gt qua th ring, c c hai bn gi kn cho n nm 1990. Bi bin kho trn, do , cn c c b tc bng l th ca Alexandre Kojve gi Trn c Tho (ngy 7/10/1948) v th ca Trn c Tho tr li Kojve

(ngy 30/10/1948) [22]. D sao, vo thi im y, bi ph bnh trn cng r xc lp hai li din gii tc phm ca Hegel, v dn n lun n tin s trit hc ca Raymond Brouillet i Hc Louvain (Thy S): V Bin Chng Php: i Chiu Hai Li Bin Gii Hin Tng Lun Tinh Thn ca Hegel Alexandre Kojve v Trn c Tho [De la Dialectique: Confrontation de Deux Interprtations de La Phnomnologie de lEsprit de Hegel : Alexandre Kojve et Trn Duc Thao, 1970]. Tht ra, nu Kojve khng trung thc vi t tng ca Hegel, khi ng xc nhn trong th: Tuy nhin, xin tha vi ng rng quyn sch ca ti khng mang tnh cht mt cng trnh nghin cu lch s; bit Hegel thc s mun ni g trong tc phm ca ng l iu khng lm ti bn tm lm; ti son mt gio trnh v nhn chng hc hin tng lun t cc vn bn ca Hegel, song ch ni ra nhng g ti cho l chn xc, v loi b tt c nhng g c v nh sai lm i vi ti [23], th Trn c Tho cng chng trung thc chi hn, khi ng c Hegel t quan im ca Marx, thay v trong lin h vi nhng tc phm khc ca trit gia ny nh thng l. D sao, trong chiu hng i chiu Hegel vi Marx, Ht Nhn Duy L Trong Trit Hc H-Ghen, vit t H Ni nm 1956 ( c dch ra Php v Anh ng), va l mt bi bin kho r nt v s khc bit gia hai trit gia s t ca duy tm v duy vt, va l mt b tc d c hn cho bi bnh lun tc phm ca Alexandre Kojve ni trn. 3.2 VI JEAN-PAUL SARTRE V cuc tranh lun vi Jean-Paul Sartre [24] (1949-1950), trc , thc ra Trn c Tho c dp i chiu hai ch ngha tn ti v duy vt bin chng trong mt tiu lun c th l ngi n cho cuc u l: Ch Ngha Tn Ti v Ch Ngha Duy Vt Bin Chng [Existentialisme et Matrialisme Dialectique - 1949] [25]. y, sau khi ghi nhn bc tin quyt nh ca hin tng hc, xem l hin thc tt c nhng g biu th mt ngha tn ti v c th l i tng ca mt s m t tch cc, ngha l t nay khng ngha no c th b ph nhn hoc vt b nh ch quan, bi v th gii hin thc ch c th l ci th gii phi m trc mt ti, vi tt c ngha c th c i vi ti, trong khi ti trm lun trong y, Trn c Tho cho rng ch ngha tn ti dn n nghch l l hin hu ca ti, mc d c

xem nh tn ti hin thc, vn tip tc i lp vi th gii v chi b mi quy nh trn tc v mt khi nim, ly c rng, bi v nn tng ca mi ngha khch quan u trong ti, ti khng th t gii m nh vt. ng khng nh: Tn ti hin thc l tn ti vt cht. Thi lui trc h qu ny l trn trnh trong s c on ca cm gic v bn thn, v t bt buc phi nh ngha hin thc i ngi nh h v. Tquan im ny, nu Trn c Tho nhn nhn i ngi nht thit bao hm mt ngha no khin n hon ton phn bit vi kip sng ca con vt, ng bc b s t ngha ca hin hu nh mt chn la tuyt i, xut pht t mt hnh ng t do khng cn v khng th bin minh, c kh nnggii phng trn vn hin thc i ngi khi s rng buc ca mi cnh ng tch cc [26]. Tt nhin, mi ngi u c th ci i thn phn. Nhng ngay c ci d n i i y cng ch ch thc [authentique] nu ti cm nhn n nh l ca ti, ngha l nu n xut pht t s kt tinh ca bao kinh nghim khng tha mn trc trong cuc i hin thc ca ti. Mt khc, chng c gi tr no ca con ngi l t th vnh cu hay sn phm ca ch c nhn ht, tt c u pht sinh t s tng tc gia con ngi vi nhau v vi thin nhin, ngha l t thc tin lm ngi. V bn thn cuc tranh lun vi Jean-Paul Sartre, Trn c Tho lc thut ni dung 5 bui gp g v tm tt quan im ca ng trong Ghi Ch T Truyn [Note Biographique]. Chng ti ch xin lu thm i iu. V hnh thc, y l cc bui ta m c ghi tc k nhm xut bn sau di dng mt cuc i thoi, do , cc bn ghi c th vn cn c lu gi trong vn kh ca trit gia Php: chng ta cha mt ht hy vng mt ngy kia s c c. Mt ni dung, tt nhin phi coi trng ch ngha Marx c v trit hc ng nh ng Tho khng nh, nhng c th Sartre cng khng hon ton sai, khi cho rng Marx cha gii p c tho ng nhiu vn trit hc m quan trng nht l vn thc. Gorgy Lukcs chng phi vt v kt hp cc khi nim bn cht v hnh thi ca hin tng hc vo nhng bi cnh lch s c th i n nhn nh rng thc giai cp chnh l mt th thc lch s c cm nhn mc c nhn y sao? [27] V ngay c Trn c Tho cng chng phi bn tm i tm mt s b tc no cho ch ngha Marx trong lnh vc lao ng tinh thn c th hin tng hc ca Husserl hay sao? 3.3 CHNG IOSIF VISSARIONOVIC STALIN

V bin chng php, Trn c Tho cn li mt tc phm ng lu khc: Trit L ca Stalin (1): Din Gii cc Nguyn Tc v Quy Lut Bin Chng [La Philosophie de Staline (1): Interprtation des Principes et Lois de la Dialectique 1988]. Trong bi cnh ca thi i mi t t co cm, tc phm ny (l ra phi gm c t nht hai phn theo d tnh ca tc gi, song ch c quyn I l xut bn) ch yu nhm ph phn trc tc gio iu ca Stalin: Ch Ngha Duy Vt Bin Chng v Ch Ngha Duy Vt Lch S [Le Matrialisme Dialectique et le Matrialisme Historique - 1938] mt th cm nang trit hc tng c ph bin hng chc triu bn trong th gii cng sn t ngy xut bn nh hc thuyt tng qut ca loi chnh ng Mc-Lnin [28]. Tht ra, theo ng Tho, khi nhn thy ngun gc ca bin chng php Platon (nim tin rng chn l xut pht t s va chm gia cc kin tri ngc) thay v Hraclite (s nhn chn rng vn vt lun lun vn ng, bin i, chuyn ho), Stalin ch c th ch trng mt th bin chng duy tm ch khng th no l duy vt. V t quan im duy tm ny, tt c cc nguyn tc hay quy lut ca bin chng php nh Marx v Engels truyn t u b bp mo. Nguyn tc th gii l mt chnh th hp nht v cht ch trong tt c mi vt u tng quan vi nhau bin thnh gio iu gii hn bt c hin tng no cng c th c hiu v bin minh, nu quan st trong quan h thit yu vi cc hin tng chung quanh. Nguyn tc th gii l mt h thng trong mi vt u tng quan vi nhau, tc ng ln nhau, v tc ng qua li ny chnh l vn ng tr thnh hai phn ri rc, mt bn l lin h bt ng v mt bn l vn ng, tc ng h tng khng h c nhc n. Nguyn tc hai v chuyn ho t lng thnh phm v ngc li cng b gin lc thnh quy lut pht trin t lng sang phm mt chiu. V cui cng, nguyn tc u tranh v thng nht gia cc mt i lp cng b ct mt na thng nht; cng cuc xy dng x hi ch ngha chng hn ch cn l cuc u tranh khng ngng gia qu kh vi tng lai m khng c hin ti. T nhng mo m tai hi ny, nht l gio iu cui, mi i hi dn ch x hi ch ngha va l dng u b chp m l loi tn d ca t do t sn cn phi trit tiu. 3.4 CHNG LOUIS ALTHUSSER Mt tc phm ng ch th hai ca Trn c Tho cng c xut

bn trong thi k ny l Vn Con Ngi v Ch Ngha L Lun Khng C Con Ngi (1988, in ln th hai nm 1989) nhm ph phn ch ngha Marx cu trc lun ca Louis Althusser [29]. Althusser v thng s tng tuyn b xem ng Tho nh ngi thy duy nht ca mnh [30] ; do , quyn sch ca ng Tho, trn nguyn tc l c hi ti ng, trn thc t li l mt cuc ui bt tr tru v vng vo gia hai tc gi. Tr tru, v khi trc tc ny ra i th Althusser ang b giam trong nh thng in v ti git v, ri n khi ng Tho tr qua Php th Althusser mt c mt nm. C th ni chc chn rng Althusser khng h hay bit v cng chng th hiu g v tc phm vit bng Vit ng ny. Vng vo tam quc, bi v i tng ph phn chnh ca ng Tho, nhn danh ch ngha Marx Lnin, l quyn Tr Li John Lewis[Rponse John Lewis - 1973], mt tc phm m Louis Althusser vit, cng nhn danh ch ngha Marx Lnin, tr li nhng cng kch t John Lewis, mt tc gi nhn danh ch ngha Marx Lnin khc, trong tp ch Marxism Today (c quan ngn lun ca ng Cng Sn Anh). Tuy nhin, nu gt b mi quy chiu chnh tr (v nhng lc c na l thuyt na chin thut, trong bi cnh quc t cng nh quc ni ca mt Gia nh Thn Thnh n hi phn r, cng nh v i Hi VI ca ng Cng Sn Vit Nam) tc phm vn khng thiu ngha trit hc. Vn con ngi v ch ngha nhn bn lun lun l mt vn trit hc hng u tm hiu v nh gi bt k mt trng phi hay h t tng no, ch khng ch t ra vi ch ngha Marx. Ngc vi Althusser, cho rng ch c con ngi giai cp l thc hu, v do , khi nim con ngi ni chung l mt huyn thoi ca h t tng t sn [31], Trn c Tho xc nhn li s tn ti ca bn cht con ngi ni chung nh bn cht hng hai, nm su di bn cht hng mt l bn cht giai cp, ri gii thch n nh xut pht t nhng quan h lm ngi trong x hi cng ng nguyn thy, lng ng xung thnh tnh ngi ni tm mi ngi, ri c ti to thng qua gio dc gia nh mi th h trong cc x hi c giai cp. Trn vn dn tc song song, Trn c Tho cng khng nh : Con ngi theo ngha chung ca loi ngi l con ngi nguyn thy ti din thi vn minh trong qu trnh thnh ngi tui nhi ng, ri mt mt tr thnh con ngi giai cp, v mt mt tr thnh con ngi dn tc. S lin h gia con ngi giai cp vi con ngi dn tc, v thc cht c th coi nh s lin h m Mc nu ln gia c nhn l

thuc iu kin giai cp[Klassenindividuum] v c nhn nhn cch [persnliches Individuum]. y, k ngoi o c th t cng mt cu hi vi ngi m o: mt chnh sch ch cng nhn con ngi giai cp v bin u tranh giai cp thnh ch ngha s gy ra nhng h qu no cho loi tp hp ngi gi l quc gia hay dn tc? Vn u tranh t tng chng ch ngha dit chng ca phi Khmer , t ra nh nhim v trit hc trc mt cui sch, c l khng ch nhm vo b my lnh o ca nc lng ging, khi ng lm cm nhc li li ku gi ca hai b Trng: Nhiu iu ph ly gi gng, Ngi trong mt nc hy thng nhau cng[32]. y, nu cn sng v cng tc, ng Khc Thnh no , ngi tng nhn thy cc bi ging trit hc y nc c ca Trn c Tho mt trong nhng nguyn nhn trc tip hay gin tip ca vic mt vi sinh vin i Nam [33] (di c, b theo pha quc gia), c th s li c c hi kt n ng ri vo vng bn ca ch ngha dn tc tiu t sn, v l ngun cn hin nhin ca vi ba cuc vt bin trn sang M sau ngy t nc thng nht.

4. V LCH S & VN HC S VIT NAM (1954-1956)

Trc th ba bao gm mt s bi bin kho ca Trn c Tho bng ting Vit c th c tp hp di tiu ch ngha duy vt lch s (19541956). y l lot bi c vit trong thi k ng dy c s v lch s trit hc, ng thi lm Ch Nhim (danh ngha) Phn Khoa S ti i Hc Tng Hp H Ni (1956-1958, theo Ghi Ch T Truyn). S kin l nhiu cng trnh nghin cu ca ng c thng bo song khng thy cng b c th l du hiu ca nhng kh khn m tc gi vp phi khi phiu lu vo mt lnh vc b canh chng nghim nht. 4.1 V CH PHONG KIN VIT NAM Ch ngha duy vt lch s, trc tin, l ci s tin ho ca lch s loi ngi, t x hi cng sn nguyn thy ln x hi cng sn khoa hc, thng qua s chuyn bin ca cc phng thc sn xut trung gian (n l, phong kin, t bn) nh Karl Marx phc ho. Nhng liu ci s ny, c xy dng da trn s tin ho ca cc x hi u Chu, c th c mang p dng mt cch my mc cho nhng nc thuc mt vng vn ho khc? y l mt nghi vn m dng nh chnh Marx cng phi tr li phn no th ph nh, khi ng nhn nhn mt phng thc sn xut nm ngoi s cho mt s x hi ng Phng to rng: phng thc sn xut Chu [34]. Nu phng thc sn xut l nhng

kiu in hnh l tng, th hnh thi kinh t x hi c th ca Vit Nam trc y gn vi m hnh no hn, phong kin (s l thuc ca nng n vo lnh cha, nh trong lch s Trung C u Chu) hay Chu (s l thuc ca nng n vo nh nc quan liu, nh trong t chc x hi kinh t ca Trung Quc chng hn)? y l vn l thuyt tin quyt cn c bn ci[35]. Vit Nam, c l n c gii quyt t trc khi Trn c Tho v nc, c th l trn c s Vit Nam ch l mt nc nh, song chc chn hn na l t mt quyt nh chnh tr. Trong Tp Ch Nghin Cu Vn S a, tc gi li hai bi bin kho v ch phong kin dn tc qua hai thi k. Bi th nht xc nh hai th k 18 v 19 nh thi k khng hong in hnh trong hon cnh x hi phong kin suy i (Lc Lng Sn Xut v Quan H Sn Xut trong Cuc Khng Hong ca X Hi Phong Kin Vit Nam - 1954). Bi th hai khng ch ni v thi k thnh t, m phc ho li c qu trnh pht trin ca ch phong kin dn tc, t x hi th tc trc thi Bc thuc n hnh thc phong kin lnh ch i Trn (Bi Hch Tng S ca Trn Hng o v X Hi Vit Nam trong Thi K Thnh ca Ch Phong Kin 1955). C hai bi u c th tng v chc chn s cn l ti tranh lun gay go; mt khc, thc cht ca hnh thi kinh t x hi Vit Nam thi xa vn l ti ng quan tm [36]; cc bi him hoi trn, do , c th cn cn c ph bin rng ri. 4.2 V VN HC PHONG KIN VIT NAM Mt lnh vc khc cng c Trn c Tho lu : lch s vn hc. Nhng y, ngoi mt s ta c thng bo nhng khng thy cng b (nh bi bin kho Hch Tng S ca Trn Hng o v Vai Tr Anh Hng Dn Tc, cng tc phm My Bi Vn i Quc Trong Lch S Dn Tc), ch c trn tp ch Vn S a Tm Hiu Gi Tr Vn Chng C (1954), v trn Tp San i Hc S Phm Ni Dung X Hi Truyn Kiu (1956). Trong bi th nht, tc gi phn tch v nh gi, qua quan im giai cp, mt s bi th c thuc vn chng bnh dn (Con Mo, Thng Bm, Mi Qu Trng), v tc phm bt h ca vn chng bc hc l Truyn Kiu, vi mt kt lun tng i ci m. Bi th hai tr li Truyn Kiu vi mt phn tch cn k hn, v v tr x hi v lp trng giai cp ca c cc nhn vt ln tc gi, song cng ch dn n mt kt lun tng t - ngha l loi kt lun kh lng tha mn tp th cai vn ngh hng ho ca b my ng.

Gi tr vn ngh l din t hin thc tin ho ca x hi trong gii hn ca iu kin lch s, vi kha cnh hu hn nhng chn thc. Nhng quan im sai lch ca tc gi i xa cng phi c tnh trong gii hn , v nhng sai lm ny l do ch p bc bc lt gy ra mt cch t nhin. Vy mt tc phm i phong kin c th c gi tr vn ngh vi mt ni dung u tranh rt thp v trnh by theo quan im sai lm, nu ni dung vn c biu din mt cch sinh ng [37]. V phn l lun, Truyn Kiu bin h ch thng tr, nhng trong cm hng thi vn, Nguyn Du li chuyn sang phe nhn dn, phn nh thc t x hi ng thi vi nhng nt thi nt v nhng lc lng tin b ca n, cao gi tr nhn o chn chnh: t do, cng l, chnh ngha. M v Truyn Kiu l mt trc tc vn ngh, khng phi l mt cun sch l lun, phn tin b phi c coi l phn ch yu, v chnh y l phn c gi tr thi vn, phn m chng ta thng cm v thng thc [38]. y, nu li nhn t quan im ca ng Khc Thnh, chc chn l Trn c Tho s khng thot ni ti ang i hi ng tr vn ngh li cho vn ngh s, ang ch tm tuyn truyn cho quan im ngh thut v ngh thut ca m hc tiu t sn hng a nhng c gi nh d vo con ng hnh thc ch ngha lch lc.

5. NHN CHNG HC DUY VT BIN CHNG (19661986)

Trc th t bao gm nhng cng trnh nghin cu c th c xp di tiu ch ngha duy vt bin chng ca Trn c Tho (19661986). Ngay c nhng tc gi kinh in, y l mt lnh vc cha c khai ph my, ngoi hai tc phm ca Engels: Bin Chng ca T Nhin [Dialectique de la Nature - khi tho t 1875, song ch c xut bn t nm 1925] v Chng Dhring [Anti-Dhring - 1878]. Mt khc, y cng l mt phn ca ti vn lm trit gia trn tr t thp nin 1940: thc, t tng xut hin nh th no trong cuc tin ho v i ca t nhin i t vt cht, qua sinh vt, ln nhn loi? y, c khi ng l ngi duy nht Vit Nam lc y hiu r nhng g bn thn vit ra, v nh th c th s t b quy ry hn, trong bi cnh hng trn chuyn di ng thi. V trn thc t, cng chnh y m ng li mt tc phm c tm vc quc t khc. 5.1 T H THN KINH N NG TC CH DN

D tr v Vit Nam t 1951, Trn c Tho khng th khng nghe m vang v Hin Tng Hc v Ch Ngha Duy Vt Bin Chng. Ni chung, ng tha bit qua bn b rng, nu phn u ca tc phm c nht tr nh gi nh mt cng hin quan trng cho vic gii thiu v ph bin hin tng hc, phn sau cn b xem l thiu tnh thuyt phc. Do , cc bi bin kho d dang Vit Nam, ng trn hai s u ca Tp San i Hc S Phm nm 1955, v d bng ting Vit, c l cng nm trong d nh b tc tc phm trc ca ng, trong trng hp ti bn. Ni d dang l v ch c Ngun Gc Thc trong Cuc Tin Ho ca H Thn Kinh v Bin Chng Php ca H Thn Kinh l tht s n vi c gi; bi th ba, Qu Trnh Tp Trung T Chc Thn Kinh v Pht Trin V c, c thng bo nhng cui cng khng thy cng b. Tt nhin, ch ch ca tt c cc bi vit trong t ny l phc ha li ngun gc vt cht ca thc ni chung, v ci qu trnh vt sinh tm qua s pht trin ca b c ni mt cch c th. Sau l v Nhn Vn Giai Phm m bn thn Trn c Tho phi tr bng mt gi v cng t trong cuc sng. Mt tch cc bt ng l cng t y, b tch ra khi cc lnh vc d bt la v y p loi cn b hng ho, trit gia i khi li c c hi tn mn vi nhng cu hi trit hc mt thi, bn cnh ni lo sinh k thng trc. Mt khc, yu cu tuyn truyn sau v Trm Hoa cng khin ng Lao ng Vit Nam li cho php ng gi bi ng trn cc tp ch nghin cu bn, ci chnh ci tin n l ng ang thng tay n p tr thc. Kt qu l, sau 10 nm b bt ming (1956-1966), mt lot bi bin kho bng Php ng ln lt xut hin li trn t La Pense ca ng Cng Sn Php: ng Tc Ch Dn nh Hnh Thc Gc ca Thc Cm Quan [Le Mouvement de lIndication comme Forme Originaire de la Conscience Sensible 1966], T ng Tc nh Hng n Hnh nh in Hnh [DuGeste de lIndex lImage Typique, 3 bi 1969/1970], ng Tc Ch Dn nh Hnh Thc Gc ca Xc Thc Cm Quan [Le Mouvement de lIndication comme Constitution de la Certitude Sensible - 1981]. 5.2 CI NGUN CA NGN NG V THC Cui cng, 4 cng trnh nghin cu u thuc t th hai ny c b tc v c kt thnh mt tc phm lin ngnh, d nh hng ti hu vn l trit hc, v c xut bn Php: Tm Ci Ngun ca Ngn Ng v

 Thc [Recherche sur LOrigine du Langage et de la Conscience, 1973]. y, nghin cu hi c s pht sinh ca thc, Trn c Tho t song song, nh Engels trc y, s pht sinh chng loi [phylogense] qua c ch v ngn ng ca ngi tin s, vi s pht sinh c th [ontogense] qua c ch v ngn ng a b - ngha l gi nh rng c 2 cng tun theo mt m hnh [39]. Vi quan im ny, ng trnh by nhng giai on ca s chuyn ho t sinh vt dng ngi [anthropode] ca k th ba n ngi ca thi i gia [msolithique] bng cch so snh chng vi nhng giai on pht trin ca a b t 1 n 6 tui. Trn ci nn chung y [40], tc phm c vit thnh ba chng: 1) ng Tc Ch Dn nh l Hnh Thc Gc ca Thc [Le Mouvement de lIndication comme Forme Originaire de la Conscience]; 2)Ngn Ng Hn Hp [Le Langage Syncrtique] (loi ngn t ch c chc nng ch cha c hnh thc cu); v 3) Hc Thuyt Marx v Hc Thuyt Tm Phn: nhng Ngun Gc ca Khng Hong ip [Marxisme et Psychanalyse: les Origines de la Crise Oedipienne]. Trong phn u, Trn c Tho kho st s tin ho ca d thnh nhn [prhominiens = ngi vn], cng giai on pht trin ca a b t 12 n 14 thng. Khi d thnh nhn t c t th ng thng, v nh gii phng i tay, ng xem hnh ng ch dn [indication] ca ngi vn nh l hnh thc gc ca thc. Ch dn l tr tay vo mt i tng tng i xa, v qua thit lp quan h gia ch th vi mt khch th ngoi ti v c lp [y l phin bn duy vt ca lun im hin tng hc v tnh hng]. T ng tc t nhin v v thc, ch dn tr thnh thc khi n tin ho t ng thng (tr vo con mi khi i sn) thnh ng vng cung (tr ngc li bn thn nh thnh vin ca nhm i sn). Nh th, theo ng, tnh h tng ca ng tc (tt c mi thnh vin ca nhm u c th hnh ng nh th vi nhau) l tt yu, khng ch cho thc v ngoi vt m cho c thc v bn thn (tng ng vi giai on s dng nhng t-c [mots-phrases] a b, nh khi n va bp b au, va tr vo vt gy au hay vo ni b au). Nh vy, ni chung, thi im gc ca thc chnh l ngn ng c ch. Trong phn th hai, Trn c Tho tm hiu s trng thnh ca thc qua s chuyn ho t d thnh nhn sang ngi kh nng homo habilis (tng ng vi giai on pht trin ca a b t 16 n 18 thng), ri t ngi kh nng sang ngi ch tc homo faber. y l mt bc tin ho, theo ng, trng hp vi ci thi k ngn ng c ch v s

s dng dng c [instruments] cng chuyn sang ngn ng khu thit v s ch tc cng c [outils]. T dng c sang cng c l mt bc nhy vt: con kh chng hn ch bit dng c quan t nhin s dng dng c, tc th v trc tip, nhm tha mn mt nhu cu sinh l, khng c kh nng dng dng c ny lm ra mt dng c khc. S ch tc cng c, tri li, i hi khng nhng s s dng mt dng c trung gian to ra vt cn dng (dng nhn gh mt hn khc lm ru), m cn i hi phi c trong c hnh nh ca mt i tng vng mt (ci ru) v mt ngn ng biu th i tng vng mt . S ch tc cng c ngy cng phc tp v tri qua nhiu giai on gia cng: 1) trn mt mt ru kafouen, biu th thc v dng c tnh (tng ng vi s pht trin ca a b khong 16 n 18 thng, c kh nng kt hp 2 tn hiu t [signes-mots] lm nhng cu gi [pseudo-phrases] nh trong m chi); 2) trn hai mt ru oldovien, biu th thc v b phn hu ch ca dng c (tng ng vi s pht trin ca a b khong 20 n 24 thng, c kh nng lm nguyn cu v phn bit danh t vi ng t); 3) cui cng, trn ton th cng c ru chellen, biu th thc v hnh th ton phn ca dng c (tng ng vi s pht trin ca a b khong 30 thng v giai on cu lp thnh [stade de la phrase constitue] ngy cng phc tp) Trong phn th ba, tch g ht nhn duy l ca phn tm hc vn hm cha trong nhng quan st khoa hc m n tch ly, Trn c Tho mun t phc cm dipe - mt khi nim c bn ca Sigmund Freud tr li trn nn tng duy vt v x hi ca nhng khm ph nhn chng hc ni trn. Trong Vt T v Cm K [Totem und Tabu], Freud nhn thy ngun gc ca phc cm ny (s ham mun tnh dc i vi m, song song vi s ganh ght v c cm vi b nhng a b khong 3 tui) mt bi kch u ngun: s c chim c tnh sc vt nhng con ci trong by n ca mt t tin dng ngi, khin m con c b dn nn sinh l phi ni lon git b, ri trong cn n hn, ng thi trnh cnh tng tn, t ra ngn cm lon lun - bc u ca vn ho ngi. Nhng ci cu trc dipe (nhng quan h tnh giao tam gic cha, m, con) m Freud cho l s khai trong tm l con ngi, tht ra ch c th l th pht, khi ngay chnh bn thn Freud pht hin ra mt giai on tin dipe m ng ta khng gii thch ni trong khun kh ca l thuyt xut: 2 tui, mc d lin h ngoi th [objectale = s u t con dc libido vo mt i tng ngoi] c nh hnh r rt, tnh yu m ca a b cha bao hm cht ganh ght no vi b. Do , theo ng Tho, khng hong dipe c l ch xut hin mt thi k mun mng

hn: sut thi k , trong hon cnh tui th vn thp v so le ( 45 cho nam, 30 cho n), s lng n b cht v sinh li rt cao, do xng chu cha pht trin thch hp vi t th ng thng, to ra mt s chnh lch nam n qu ln t thi s k (khong 100 n cho 163 nam); thiu ht ny dn n s p t cng ng ph n [communaut des femmes] thi trung k, v cui cng, khi s tin b ca lc lng sn xut sinh ra cng ngh ni tr, vi h qu l ch ni hn [endogamie] v gia nh cp i, th bi kch sinh n ni trn c iu kin ho thn thnh mt bi kch x hi ch thc. Th h ngi n c th ly chng (t 15 n 30 tui) u b chim hu bi th h n ng (t 30 n 45 tui), lp thanh nin phi i khong 15 nm, t khi pht dc n gn 30 tui ly v, v trong sut thi gian ny phi gi cng v x hi tp th l con, trong khi lp ph n cng la tui u l nhng m v tim nng v c cng v chung l m; s ham mun tnh dc gia trai gi cng la tui, do , va l mt s vi phm lut l x hi, va mang ngha lon lun gia m con - nhng y ch l mt s lon lun t gc ng ngha. Trn c Tho kt lun: ch c ngn ng lon lun v dipe ngn t [le langage tait incestueux et ldipe linguistique] [41]; ci m Freud cho l nm gc r ca s pht sinh nhn loi ch l mt huyn thoi khng ng vai tr tch cc no trong s pht trin nhn cch, v khi ci tn d ca s mo m ng ngha xa xi y nh hng tr li trn phong cch hnh x hin thc, th n l ngun cn ca chng lon thn kinh chc nng. Cng vi cc cng trnh nghin cu ng trn La Pense, tc phm trn ca Trn c Tho l i tng ca nhiu bi im sch hay ph bnh, v n nay c dch ra nhiu th ting. Trn tp ch Telos, di mt ta na khiu khch, na a gin, nhng cng khng thiu thin cm [Trit L Vit Cng: Trn Duc Thao = Vit Cng Philosophy: Trn Duc Thao - 1970], Silvia Federici thc ra l ngi phn tch r nt nht ngha trit hc ca 4 bi bin kho u thuc t ny [42]. Gio s ti i Hc West Florida v l ngi vn dch cc tc phm ca Trn c Tho sang Anh ng, Daniel J. Herman cng nh gi: hai phn nghin cu u thc s l nhng cng hin c o ca Trn c Tho cho cc lnh vc nhn chng hc, ngn ng hc, v tt nhin, c trit hc [43]. V phn tc gi, ng Tho nhn li t bin kho ny vi khng t kht khe: Tuy nhin, xt ton th cng trnh, quan nim v phng php (ca ti) vn cn nm trong gii hn cht hp ca s mo m gio iu (), n ko theo s chi b tnh thng nht bin chng ca lch s x hi con ngi, v qua , s chi b con ngi nh

ch th ca ci lch s y, v cui cng dn n s rt rng ngha ca tnh ngi, v th m ti xo nha ng ranh gia ngi v th () Ti trn ln hai hnh thi ngha cn bn khc nhau, l loi ng tc tay chn ca d thnh nhn vi ngn ng ng ngha, th ting ni c th ca ging ngi, trong cng mt th hin m m gi l ngn ng, hiu nh s s dng nhng du hiu ni chung [44]. Ring v phn ba, Trn c Tho xc nhn ng n vi phn tm hc nh mt nhn nhng t nhiu mang tnh cht thi thng: sau bin ng 1968, gii tr thc cng sn Php tin tng rng con ng nghin cu ny c kh nng ri sng nhiu b n ca ngn ng; song ch t lu sau, ng thy ngay rngcon ng ny khng mang li mt tin b no cho vic tm hiu s cu to cu ch [45]. D sao, iu ny khng ngn cn Maurice Caveing xem phn bin kho ca ng v phc cm dipe nh mt cng trnh c o ln: chng ti tin khng cn phi vit thm, n mc no nhng kt lun ca Trn c Tho n khp vi c nhng nghin cu gn y v luyn i [46] (xem Raison Prsente s 28) ln cc cng trnh ca mt s nh phn tm hc hin i v cu trc ngn ng ca v thc, mc d khi i t mt phng php duy vt, bin chng v lch s [47].

6. NHNG PHC THO CUI I (1986-1993)

Trc th nm bao gm nhng bi bin kho cui i ca Trn c Tho (1986-1993). Theo Daniel J. Herman, ngi trao i th t thng xuyn v mt thit vi ng trong thi k ny, trit gia dng nh gt b c tt c mi cm k trit hc v nui d n li tc phm di chc cui cng: mt cuc phiu lu t tng t ngun gc ca thc n tnh lch s ca th gii, da trn nhng hiu bit tng hp ca ng v khoa hc v trit hc. Trit gia bt u vit, cung nhit, mt mt nng cp cuc sng qu tng qun, mt khc v t bit chng cn bao nhiu th gi. V Herman ln lt dch cc tiu lun ca ng sang Anh ng mi khi nhn c bn gc bng ting Php. Di chc trit hc d dang ny c ng ti, d khng trn vn (Trn c Tho cha kp gi ht chng?), bng Php ng, trn Les Temps Modernes, bng ting Anh trn Acta Husserliana (tp ch quan trng nht ca hin tng hc), v c th c bng Vit ng sau ny trn Hp Lu. V ni dung, n xc nhn hai khi tnh ln ca Trn c Tho: hin tng hc ca Husserl v ch ngha duy vt bin chng nh cc nh

sng lp. i vi nhiu ngi Vit Nam, lot bin kho cui i ca trit gia khng cn bao nhiu gi tr: ng chng tr thnh mt ng gi lm cm sao? T t v thn trng hn, ng Lai Thy, ngi ta cho mt tc phm dch ca ng lo ngi: iu ng qu l ng lun c thc khng mnh lc hu so vi trnh tri thc chung ca th gii. V th ngi ta thy ng lc no cng c, c rt nhiu () Nhng c thc l mt chuyn, cn kp th gii li l chuyn khc, bi ph thuc vo phm cch c nhn mt phn, phn khc vo mi trng thng tin [48]. Li vng ngc, i vi nhng ai bit qu r mt mi trng thng tin.Nhng cch tt nht vn l nhng li thm nh cui cng li cho c gi. Cng l trit gia nghip d, song tnh c c gp Trn c Tho vi thng trc khi ng mt, mt vn hu c gi vit: Bn b bo ti rng ng Tho by gi lm cm ri, sau bao nhiu nm b truy bc, tm thn ca ng b nh phn. Song ti gp mt con ngi minh mn. Bit ng tng tranh lun vi Sartre, ti hi ng ngh sao v tc phm Ph Phn L Tr Bin Chng. ng ni Sartre l nh trit hc duy nht t nhng cu hi ng t. Ti li hi ng v trc tc ca ng, v ni thc l ti thy chng my mc. ng khot tay nh mun gt chng i, v a cho ti (mt phn) tc phm cui cng, cn di dng bn nhp [49]. Mn c nhng bn y (phn ln nay c ng ti), chng ti sp xp chng da trn hai khuynh hng t duy lin h ca trit gia. 6.1 LUN L CA HIN TI SNG NG Th nht, lot bi v Lun L ca Hin Ti Sng ng [La Logique du Prsent Vivant]. Hin ti sng ng [lebendige Gegenwart = le prsent vivant] l mt khi nim, ng hn na, mt l thuyt quan trng k t thp nin 1930 trong hin tng hc ca Husserl. t trong h chnh ca trit gia ny, nu thc lun lun l thc v mt ci g , th ci g y l thi gian. Vi Husserl, hin ti sng ng l ci hin ti [maintenant] ang tri qua, ng thi l ci hin ti ca qu kh cn vng trong thc [rtention], ng thi l ci hin ti ca tng lai ang vn ti [protention], v tt c cng mt lc - ngha l n cng ng thi chnh l ci hin ti ca s vn ng tri qua [mouvement de couler]. Trong tc phm u tay, Trn c Tho bnh gii l thuyt trn trong mt ghi ch di sut 6 trang (139-144); ngy nay, ng tr li

khi nim ny trin khai hin ti sng ng trn mt lot bi khc, ngn nhng c sc. Trong bi th nht, Hin Tng Hc ca Hegel v ca Husserl i Chiu [The Dual Hegelian and Husserlian Phenomenologies], da trn nh ngha ca Hegel v thi gian nh bn thn Nim di dng tn ti, cng vi khng nh tt c vn l nm bt v din t chn l ti hu khng ch nh Bn Th m cn nh Ch Th, Trn c Tho nhn ra ci Bn Th thc s l Ch Th y trong l thuyt hin ti sng ng, v xem Husserl nh trit gia u tin a ra mt miu t chnh xc v thc thi gian. chng minh, ng i chiu mt s trch on trong Li Ta cho Hin Tng Lun Tinh Thn ca Hegel vi nhng tng tng ng trong hin ti sng ng Husserl [50]. Trc y, v thi gian sng ng ca hin tng hc Husserl khng phi l thi gian vt l ca Aristote, m c mt gn vi ci thi gian tm l gi l thi cm [dure] ca Henri Bergson, nhiu ngi vn cho rng Husserl chu nh hng ca trit gia sau (nh ngay chnh Daniel J. Herman, khi ng ta trch dng nh Tho qun Bergson y, bi v s phn bit ni ting gia thi gian ca ng h v cm nhn lu mau trong hin thc ca tc gi ny chc chn nh hng trn Husserl [51]), tiu lun ngn trn chm dt ng nhn v ngun gc ca hin ti sng ng mt s tc gi. Mt khc, t mt gc gc nh th, cng hin nhin l khng th no c th bin gii hin ti sng ng bng lun l hnh thc m ch c th bng lun l bin chng: 2 tiu lun sau ca Trn c Tho u c hng ti ch ch ny. Trong V mt Lun L Hnh Thc v Bin Chng [Pour une Logique Formelle et Dialectique - 1992], tc gi cho rng nhng nguyn tc v lun l bin chng, do Hraclite v Hegel li di mt hnh thc ti tm v ln xn, c th mang mt ngha d chp nhn hn trong mt cng thc lun lun ly li nhng nh ca lun l hnh thc, ngha l mt cng thckhng xo b m thc ra gi nh nhng nguyn tc ca lun l hnh thc nh c s xut pht [52]. Trong Lun L Bin Chng nh ng Lc Tng Qut ca Vn ng Thi Gian [La Dialectique Logique comme Dynamique Gnrale de la Temporalisation - 1992], trit gia mun khai trin nhng nhn nh ca Husserl v hin ti sng ng, cn gii hn trong tnh ch quan ca nghim sinh thun ty, thnh lun l tng qut ca hu th trong s vn ng v chuyn bin khch quan v ch quan ca

n [53]. Cc bin kho di y, ng trn Les Temps Modernes hay Acta Husserliana, l nhng th nghim khai trin hoc p dng. Trong L Thuyt Hin Ti Sng ng nh L Thuyt v C Tnh [La Thorie du Prsent Vivant comme Thorie de lIndividualit - 1993], Trn c Tho ph phn quan im c truyn v khoa hc tha hng t Aristote: Ch c khoa hc trn ci ph qut, ch c tn ti ci c bit. Theo ng, vi cch nhn ny, i tng ca khoa hc c quan nim nh mt h thng nhng quan h gia cc vt th, thnh th bn thn mi vt th ch c th c nh ngha nh giao im ca mt s bt nh nhng lin h c th c - ngha l, i vi nhn thc, tn ti ca n b gin lc thnh mt trung tm nhng lin h, v ni cho cng, mt im. Do , loi khoa hc ny ch c th t n nhng im giao tip, v khng th no bt c bn thn ci tn ti, ngha l ci c bit nh l c bit hay ci c th ca tn ti c bit y [lindividualit de cette existence singulire]; nhng khng bit n s tin ho bn trong ca nhng c th hin tn, th khng ti no thc s hiu c bn thn loi c th ny. ng tin rng, t quan im hin ti sng ng ca Husserl, v da trn nhng d kin c tch ly trong sinh hc thc chng [biologie positive] chng hn, c th nh ngha mi c th nh mt h thng bin chng mi lc u hm cha mt mu thun ni ti gia hai chc nng bo lu v phng xut (lu gi nt c cn tc ng trong hin ti v thc y nt mi tin n), vi mt thng nht l s ng ho [assimilation] ang ti to bn thn c th trong hin ti. Ch mt li tip cn ni ti [comprhensive] nh th mi c th soi sng s tin ho ca hnh vi ngoi hin cng nh tnh sng to ca loi c th i tng [54]. Trong L Thuyt Hin Ti Sng ng nh L Thuyt v Hp Tnh [La Thorie du Prsent Vivant comme Thorie de lAssociativit - 1993], Trn c Tho phn tch tip, vi cng mt li tip cn v cng trong lnh vc sinh hc, s sinh si v kt hp ca nhng c th vi nhau thnh cc hp th ngy cng phc tp. Nhng chuyn bin lin tip ny nh ngha dng thi gian: t cc pha [phases] ca hp tnh, s tin ho dn th gii vn ti nhng thi k[priodes] ca lch s [55]. Vi mt cu kt i nh th, c gi c c s ch i chng mt hai bi na v nhn tnh, v c khi c v s tnh, trn c s ca L Thuyt Hin Ti Sng ng? Nhng ngi l hnh trn tr ra i, b li y mt vi du vt xut hin t thi im (t u cuc i mi nm 1986?) ng cm thy li, trn ni lc ca nhng nm thng cui cng nh c

Php, sau hn 35 nm vt v di mt ch chuyn chnh bt cn hc thut, ngun cm hng ti to s thng nht bin chng gia l thuyt v hnh ng, trong mt c gng thng hiu lch s th gii mt cch ton b, bao hm lin h khng th tch ri gia cuc u tranh giai cp ca i khi qun chng vi mt tch cc ca cc quan h x hi c v yu cu tin b ca c loi ngi [56]. 6.2 T TH TNH N NHN TNH SANG S TNH V bc nhy vt t th tnh sang nhn tnh, Trn c Tho cn li 2 bi bin kho trong giai on ny. Nu bi th nht ch s dng nhng d kin mi nht (cho n 1984) [57], ca nhn chng hc tin s [paloanthropologie] chng minh mt s lun im ca Marx, bi th hai hin nhin phi hp duy vt bin chng vi hin tng hc tr li h v ngun gc ca ngn ng v thc. Trong S Pht Sinh ca Con Ngi u Tin [La Naissance du Premier Homme - 1986], Trn c Tho ghi li nhng pht hin nhn chng hc tin s ngc vi quan im ca Darwin [58] v nhng gi nh trong thp nin 1970: sinh vt h ngi [homonid] u tin ch xut hin khong 6-7 triu nm trc, v mc d i ng c trn 2 chn, vn ch yu di chuyn trn cy v kim n bng hi lm, vic ch tc cng c khng cn thit khin c no cng cha tin ho. Ch cch y khong t 2,5 n 5 triu nm, khi s di ng thng xuyn bng 2 chn trn t gii phng hon ton i tay, v yu cu sn bt mi ngy bt buc phi ch tc cng c, b c mi pht trin. T nhng d kin ny, ng xem s p ly mnh sc, ri gh o lm cng c l nhng bc quyt nh trong s chuyn ho thnh ngi, minh ha r rt mt s kt lun ca Marx. S tn ti ca con ngi l thnh qu ca c qu trnh m s sng hu c tri qua trc . Ch mt thi im no y m n thnh ngi [59] () Ngi ta c th phn bit con ngi vi con th qua thc, bng tn gio v bi bt c nhng g ta mun. Nhng bn thn con ngi ch bt u t phn bit vi sc vt ngay khi hn khi s sn xut ra phng tin sinh sng ca mnh [60]. Trong S Hnh Thnh ca Con Ngi [La Formation de lHomme 1986], li xa hn na vo qu kh so vi lot bi ca thi 1966-1973, Trn c Tho nhn thy ngun gc ca ng tc ch dn s tr vo mnh v. Mnh v tn ti t thn trong hn t nhin. Nhng c p rt n ra t thin nhin v t n y nh l vt t thn tn ti

cho cc ch th hin din, bi v qua s ri xung nm di t y, mnh c tr cho c tp th nhng ngi lao ng trng thy. V chnh vn ng chuyn i t vt t thn thnh vt cho ta ny, qua trung gian tng trng ca du hiu ch dn, c lp li v tn sau trong sut qu trnh pht trin ca lao ng, ngn ng v thc [61]. Trc tin, ca lao ng c nhn ho thnh hp tc x hi: mt mt, mi c nhn nhn thy cc ng tc ca mnh c kt hp vi lao ng ca nhm, khin anh ta cm thy c tp th nh ch l thn xc hu c ni di ca mnh; mt khc, qua s ng ho vi cng ng v thi tp th i vi phn thin nhin xung quanh, anh ta cng xem phn mi sinh chung y nh c th v c ni di, nh c s lao ng (va l nhin liu, dng c ln sn phm) ca mnh. Sau , ca ngn ng v thc: ng tc ca mi c nhn, v n gp phn thng bo vi c nhm v tnh trng, nhp v nh hng ca lao ng tp th, mang chc nng ca mt th ngn ng t pht m Marx gi l ngn ng ca i sng hin thc. Trong mt vn ng vng cung, ngn ng bn trong m mi ngi lao ng gi n k khc di li bn thn anh, nh th l anh ta t ni vi mnh t h, ngha l nay anh c mt hnh nh kp v mnh, va hnh nh ni ti ca thn xc anh ang lao ng, va cng chnh ci hnh nh y c phn chiu t k khc. S nhn i hnh nh ni ti ny quy nh cu trc th nghim [structure du vcu] ca anh, khin trong khi thao tc trn i tng, anh ta t soi ri v t nhn ra ci ta song song vi nhm hp tc, ng thi nhn bit i vt trong hnh nh sng thc ca nhng c ng nhm th hin n: y chnh l ci thc tin khi c nh ngha ngay t trong hng tnh nghim sinh [intentionalit vcue] nh ch th [vise] nhn bit i tng. Bi v con ngi khng ra i vi mt tm gng, cng khng nh trit gia kiu Fichte m ci Ta chng cn g c t khng nh, hn ch c th t soi ri v t nhn bit qua mt ngi khc [62]. L ngun gc ca thc, ngn ng ni ti ny ch l mt th chc nng cn cn phi c pht biu ra ngoi bng ngn ng khu thit, di hnh thc ca nhng t nguyn thy mang ba ngha cng mt lc [trismiques]: va ch s thi thc [impulsion] vn ng ci bin, va ch tin trnh chuyn bin [devenir], va ch vt tn ti c ci bin [tre-devenu] ngha l loi cu trc thng nht c mnh lnh cch [impratif], v biu t cch [indicatif] vi th t [substantif] m ngy nay ta cn c th nghe thy li nhng a b 15 thng. V bc ng i vo lch s, tt nhin y hiu theo quan im duy vt, nh lch s ca cuc u tranh giai cp v s tip ni ca cc phng

thc sn xut, Trn c Tho cha kp li mt cng trnh nghin cu chuyn ng k no trong giai on sau, ngoi mt s kin c trnh by ri rc trong i ba tiu lun. Trong Bin Chng ca X Hi C i [The Dialectic of Ancient Society] chng hn, da trn nhng cng trnh mi nht ca cc nh kho c chuyn s Php nh Jean-Louis Huot v ng nghip [63], ng nh ngha hnh thi kinh t x hi c i nh h thng thnh quc, mt thng lnh l thnh ph v cc ngoi , cn mt l thuc l nhng nng x ph cn. y l mt h thng trao i v tng thuc mang nhiu mt i lp phc tp (gia doanh nhn t qun vi nhau, gia qu tc vi th dn, gia ch n vi n l), c thng nht di s cai qun ca mt nh nc hoc dn ch (nh Hy Lp) hoc qun ch (nh Trung Hoa). y, ng a ra mt gii thch phng pht phng thc xn xut Chu v s khc bit gia 2 hnh thc nh nc: Trung Hoa chng hn, v nng nghip l chnh yu nn vic sch nhiu thu kho trn nng x nhiu khi i hi s can thip v trang ca mt tng lp qu tc lnh cha, cui cng dn n ch qun ch; ngc li, Hy Lp, do a th thun li, thng nghip hng hi pht trin song song vi quan h tin t, c hai dn n s cng c ch n l, ng thi gii phng tng lp cng dn t do khi nhng bn bu v sinh k tham gia trc tip vo vic iu hnh thnh quc; ch Roma v sau, vi s pht trin ca chnh sch thuc a cng vi h qu tt yu ca n l s bnh trng ca ch n l, khin yu cu qun s v tr an tr thnh cc k khn thit, m gii lnh o ngy cng hng v hnh thc nh nc qun ch [64]. Mt bin kho lch s khc: Lun L Bin Chng trong S Hnh Thnh T Bn Lun [La Dialectique Logique dans la Gense du Capital - 1984]. Mc d c vit t hai nm trc thi i mi, theo chnh Trn c Tho, y l tiu lun u tin trong ng p dng nht qun duy vt bin chng nh cc nh sng lp [65]. i chiu phn tch ca Marx v hng ho vi hc thuyt v hn nh [thorie de la mesure] [66] ca Hegel trong quy lut bin chng v s chuyn ho lng thnh phm, ng minh ha li 6 bc chuyn tip t ch phong kin v nn k ngh nghip hi sang phng thc sn xut t bn, trong quan h vi khi nim hn nh ny. Nhng ch ch ca trit gia y, ngoi vic v li c th qu trnh ca cuc chuyn i v i gia 2 ch ni trn, v mc sn xut (t xng th sang nh my, t hp tc sn xut sang phn cng lao ng), v s lu thng hng ho

(t hnh thc trao i gin n sang hnh thc thng nghip, t th trng a phng sang th trng quc gia v quc t), v vai tr ca tin t (t hnh thc ti tr sang t bn hng ho), v quan h bc lt (t thng d gi tr tuyt i sang thng d tng i), v. v cn ch yu l nhc li tm quan trng ca ht nhn duy l (ngha l ca cc khi nim l thuyt c bn trong bin chng php ca Hegel) trong tc phm chnh ca Marx, nh mt i trng cn thit trc nhng biu hin ca ch ngha gio iu, khi tiu chun thc tin cng tr thnh mt th ip khc cn ci mi cp bc, trong mi lnh vc chng hn. 6.3 NHNG NGHIN CU BIN CHNG Lot bi th hai bao gm 3 tiu lun vit nm 1992 m chnh Trn c Tho tp hp di tiu Nhng Nghin Cu Bin Chng [Recherches Dialectiques]. Trong Mt Hnh Trnh [Un Itinraire, 1992], Trn c Tho phc ha li nhng bc ng t tng ca ng. Ngoi gi tr thng tin v khng kh trit hc ti Php sau Th Chin th hai, hay Lin X t i Hi ln th 20 n thi Perestroka v Glastnost, bi vit cn c kh nng ri sng nhiu trc tc khc. Nhng quan trng hn c, y cng nh bi trn, l s nhc li mt khi nim c bn khc ca Hegel trong nguyn tc ph nh bin chng: khi nim trung gii [mdiation], hiu khng ch nh vn ng ph nhn i th, m cn bao gm c s tr v t ph nh bn thn [retour soi, se mdiatise avec soi, se nier] trong tin trnh bin th. C l di mt ng, chnh s lng qun nguyn tc ny (s thng nht ca ph nh vi ph nh ca ph nh trong tc ng qua li gia i th v bn thn trn qu trnh chuyn bin), v s thay th n bng mt lng o lun siu hnh (hoc, hoc) dn n tht bi trong cng cuc xy dng ch ngha x hi. V mc d s lp i lp li bin gii trn nhiu bi vit, nh mt ni m nh cay ng, khin nhiu c gi khng ngn ngi gn cho ng ci nhn hiu trit gia lm cm, thit tng cng nn nghe tc gi pht biu t ra mt ln. Ch ngha x hi t xc lp nh s ph nh ch ngha t bn (ph nh u tin). Nhng v tng lai nhm n cn cch xa c nhiu thi k lch s, trong hin ti n mang trong lng mu thun c bn gia quyn s hu x hi cc phng tin sn xut v s phn phi theo lao ng, cng cch gii quyt p t l ch ngha bnh qun thun hnh thc,

song song vi bo lc khng b, trong mt h thng quan liu ton nng v khng th kim sot (ph nh ca ph nh nh ph nh th hai) xo b nhng hnh thc tiu cc ny, c h thng cn phi t chi b bng cch ly li mt cch no mt s kha cnh hay yu t ca ch t bn b hy b: cc quyn t do dn ch, cc phng php t chc sn xut v qun tr hp l, nhng s c khoa hc v tin b vn ho ca thi t bn, v ngay c quyn t hu c nhn trong mt s trng hp (ph nh ca ph nh nh ph nh th ba). S khi phc nhng np c ny tt nhin s to ra mu thun mi vi nh hng x hi ch ngha tuy cn xa xi, v do , i hi phi c thch nghi v ho gii trong h thng hin ti c ni rng v ci thin (ph nh ca ph nh nh ph nh th t) [67]. Trong bi nghin cu bin chng th hai, Vn Con Ngi [Le Problme de lHomme, 1992], Trn c Tho tr li cuc tranh lun gia Platon v Aristote v ci ph qut v ci c bit. Platon khng nh s hin hu ca Con Ngi ni chung, bn cnh s tn ti ca mi c nhn; ngc li, Aristote cho rng Con Ngi ch l mt s tru tng ho, khng th no tn ti bn ngoi nhng c th. Tuy nhin, s ph nhn n thun hin thc ca ci ph qut ny cng tru tng nt, v ch dn n ng ct, nh nan siu hnh chn l v hin thc sau y chng hn. Nu qu tht ch c khoa hc trn ci ph qut, ch c tn ti ci c bit nh chnh Aristote xng, th ci chn l m khoa hc cng nhn ch l iu ph qut tru tng ch khng thc s hin hu, trong khi tn ti ca ci c bit, v nm ngoi khoa hc, cng khng th no c gi tr chn l. Rt cuc, chng c g thc s tn ti ht c! Theo Trn c Tho, tht ra, Aristote ch ph nhn c Con Ngi ph qut tru tng, ch khng h ph nhn Con Ngi ph qut c th m ni dung chnh l h thng nhng lin h gia bao c th ngi t bui bnh minh ca nhn loi. Ngha l y, ngoi vic nhc li lun im th 6 v Feuerbach, khi Marx xem ton b nhng quan h x hi khng ch nh nn tng thc s m cn chnh l nh ngha thc hiu [dfinition effective] [68] ca bn cht con ngi, ng suy din khi nim quan h x hi thng qua quan im hin ti sng ng theo c 2 trc ng i [synchronique] v lch i [diachronique], va nh nhng quan h quy nh con ngi trong tng phng thc sn xut, va nh ton b nhng quan h hnh thnh t thi ngi kho [homo habilis], c nhp tm, kt tng ri truyn t t i ny sang i khc qua gio dc. Cui cng, tc gi phn bit trong Con

Ngi ph qut mt bn cht 4 tng: tng ni l bn tnh hng mt t nhng quan h x hi ng i, chm bn di l bn tnh hng hai ca cc thi trung c i, hng ba ca thu nguyn s, v tn cng di y l tn d ca bn tnh th vt [69]. Trong bi nghin cu bin chng th ba - S Lin H Gia Sinh L, X Hi v Tm L [La Liaison du Biologique, du Social et du Psychique, 1992] - Trn c Tho vn dng nhng kin thc m ng thu nhn c trong nhiu lnh vc bn v vn trit hc c in t thi Descartes Leibniz: tinh thn v th xc... Theo ng, m tng ca Engels v mt th no hc tin ho [neurologie volutive] nh tin s ca khoa hc v tinh thn con ngi pht trin kh quan trong th k 20, nh s phn bit gia 2 hnh thc c bn ca vn trnh no c [processus neuro-musculaire]: vn ng ni thn quy nh nhng thi ca ch th [mouvement propriofectif] v hnh vi ngoi hng [activit extrofective] lin h n i tng bn ngoi. Nh s phn bit ny, Henri Wallon [70] vt qua c m hnh c gii ca c ng phn x, nhm gii thch hnh x ca ch th trn c 2 mt biu trng v cm xc. i chiu tm l th vt vi tm l con ngi, Trn c Tho cho rng, sc vt (mt con mo ang rnh chut chng hn), hnh nh c no v i tng v tnh hung ch c tnh xu hng [tendancialit] ch khng c tnh hng [intentionalit]: chc nng to hnh ch phng ra mt hnh nh kp, mt mt biu th tnh hung bn ngoi, mt khc nhng cm xc ni thn, khng h thng qua mt th ngn ng ni ti no. Trong khi m t thc, bn thn Husserl cng tng bt gp th d kin ht sc hin nhin ng thi cng hon ton khng hiu ni ny ng sau nhng dng thi ca ch th hng [vise intentionnelle], nh mt yu t nguyn s bt nh nm ngay ng ranh di ca thc nghim sinh, v gi n l hyl; y chnh l loi hnh nh phng xut c tnh xu hng [imageance tendancielle projective] mc th vt. V i sng c nhn cng nh by n ca sc vt hon ton b quy nh bi chc nng hn ch trn, ngay c th quan h hp qun v h tng loi th cp cao cng ch nm trong gii hn ca cu trc sinh l ny. y l c s xut pht ca mt th tnh qun tp ng vt, ch khng mang tnh x hi ca nhng quan h gia ngi vi ngi. Con ngi ch siu hin trn cc loi cm th khi hn t sn xut ra phng tin sinh sng, v iu ny bao hm mt h thng gm c cng c, nh ca, ch lao ng tp th - ni tm li l mt c tri, ngha l mt khng gian x hi x vo thin nhin: Tm li, c tri chnh l im ti ca s pht

sinh nhn chng v khi im ca s nhn tnh ho. X hi l h thng c to ra t s tng tc gia ngi vi ngi, v bn cht con ngi trong hin thc thc hiu ca hn bao gm ton b h thng nhng quan h nhn x [71]. Da vo du vt thu thp c v cc x hi sn bt v hi lm thi , Trn c Tho cng nhn thy y s tin ho bin chng trn c s ca ph nh v ph nh ca ph nh qua nhiu giai on. Cuc cch mng mu h ph nhn iu kin sc vt, vi s xut hin ca nhng quan h bnh ng u tin trong s phn chia thc phm (xut pht t kh nng thu nhp v bo qun tng i u n v d dng hn ca sn phm hi lm so vi sn bt). Tuy nhin, s tn ti ca nhiu cng ng nh cng c nhu cu chim hu ni sn, ch hi dn n tranh chin, thm ch n t n tht ngi. chm dt s tr li ca th tnh d man, nhiu hnh thc hp tc c thit lp th nghim, cui cng dn n bc nhy vt khc l ch ngoi hn. 7. TRIT L CA TRN C THO I N U? Trit l ca Trn c Tho i n u? Hn khng phi l ng ct, mc d trit gia khng cn na v ch li mt s nghip khng trn vn - loi t tng cn ang trn ng ca k l hnh trn tr. V nu hin nhin Trn c Tho cha phi l Aristote, Hegel, Marx hay Husserl, ngha l c kch thc ca nhng s t xy dng trng phi, mc d ng mang tc phm ca h ra m x, bn bc, ph phn, th cng chc chn rng ng c tm vc t nht ngang bng vi cc trit gia bn l gia ch ngha Marx v hin tng hc nh Gyrgy Lukcs, Maurice Merleau-Ponty, Lucien Goldmann, Enzo Paci, Ludwig Landgrebe, Eugen Fink, v chia s vi h mt quan im, mt phong cch sng vi trit l. Bi v, nh c Marx ln Husserl, Trn c Tho n vi trit hc vo mt thi khng hong. V tt nhin, cng vi thi i ca ng, trit gia tha hng t hai s t trn, va ci khng kh khng hong, va ci gic m ci to th gii bng l tr ca h. Marx nhn din khng hong t s tha ho ca con ngi trong phng thc sn xut t bn ch ngha, Husserl t s nh mt l tnh trong khoa hc v trit hc ca nhn loi u Chu; t , mi ngi dn thn vo mt ng hng gii quyt ring bit. Nhng v ng sau c hai vn chp chn bng dng v i ca Hegel, nn rt cuc, th gii cuc sng [Lebenswelt] v hin ti sng ng Husserl vn c th n cn vi tin trnh lch s v bin chng php Marx; v ni bt hnh hay iu vinh d ca Trn c Tho chnh

l dm trn tr gia mt th trit l ch th bit t chi t kho tri trong thp ng ca thc, v mt quan im lch s cn bit bn khon i tm ngha ca hin hu trong tng lnh vc, tng tng su ca mt s tin ho tng nh nh hng ca nhn loi. Trn c Tho l nh hin tng hc hay nh mc xt? Cu hi thot nghe c v n gin trn, do , va khng d gii p va c th l tha. Trong t truyn, cha tm thy ng ni theo ch ngha duy vt bin chng t lc no. Tuy vy, Trn c Tho l ngi duy vt bin chng y l iu khng th chi ci d khng t bn ng song vi ng, nh Jean-Franois Revel chng hn [72], vn xem ng l nh hin tng hc l chy theo ch ngha Marx Lnin b ch ngha ny bp cht. Khng sai hn, cng khng ng hn: ng l ngi theo ch ngha Marx, v nu i khi c trch dn Lnin t khi v Vit Nam, y ch l nhng cu tn ng Marx trn bnh din trit hc; hn na, n cui i, ng vn gi quan im trit hc duy vt v phng php bin chng, bt k bao bt cng ng phi gnh chu, v nhng bc thng trm ca b my chnh tr vi dp ng. Mt khc, Trn c Tho l nh hin tng hc. Ai cng bit ng n vi trit hc qua cnh ca ny, v sau i ln tuyn b on tuyt, ng vn khng ngng s dng c li tip cn s vt ln thut ng ca hin tng lun: tnh hng, th gii cuc sng, hin ti sinh ng, v. v Trn c Tho ch trng mt cnh ch ngha Marx hin tng lun hoc hin tng lun duy vt hay hin tng lun bin chng chng? Khng chc, d nht quyt l c mt th trit l mang tn l trit l Trn c Tho nh ni trn. Mt iu chc chn khc na: khi ghi nhn 39 tc gi c tn tui dnh lin vi trit phi (t Hannah Arendt n Ludwig Wittgenstein), b Bch Khoa Hin Tng Hc [Encyclopedia of Phenomenology] khng qun tn ng. V chnh trn quyn t in ny m chng ti c c, di ngi bt ca Daniel J. Herman, mt bi vit y nht v s nghip trit hc ca Trn c Tho, vi mt cu kt thn trng m tnh ngha. Ti ghi li y, mong c cng chia s vi tt c ng bo ca ng: Hy vng chn tht rng Trn c Tho, nh Marxist v nh hin tng hc c sc, cui cng s tm c ch ng xng ng trong lch s tng qut ca ngha [73].

[01]

Cependant, les positions de principe, nettement affirmes, suffisaient me dterminer revenir au Vit Nam. Il fallait mettre la vie en accord avec la philosophie, accomplir un acte rel qui rponde aux conclusions thoriques de mon livre. Xem: Trn c Tho. Note Biographique [Ghi Ch T Truyn] (1984). Les Temps Moderne, s 568, 1993, tr. 150.
[02]

la justice, son point de perfection, parat tenir de la nature de

lamiti. Xem: Aristote. Ethique de Nicomaque. Jean Voilquin dch, ta v ch gii. Paris: GF-Flammarion, 1992, tr. 230. Xem: Nguyn Quyn. Trit Gia Trn c Tho - Ngi Chin Binh ca Nim Hy Vng. An Ninh Th Gii, s 9, thng 5 nm 2002. ng li trn talawas, rng ng d lun.a ch truy cp: http://www.talawas.org.
[03]

V thut ng trit hc ni chung, th ting Vit ca Trn c Tho trong Trit L i n u? ngy nay khng cn ai dng, v bn thn tc gi cng tin ho nhanh chng sau khi v nc. y, chng ti u tin dng thut ng ca Trn c Tho, trong trng hp dng thut ng khc, cng s ghi li t ng dng trong ngoc [] nu bit. Ring v hin tng hc, trong khi cha nhn c bn dch ting Vit ca Hin Tng Hc v Ch Ngha Duy Vt Bin Chng, chng ti ch yu da trn trc tc ca Cao Xun Huy (T Tng Phng ng, Gi Nhng im Nhn Tham Chiu. Nguyn Hu Chi son, ch, gii thiu. H Ni: nxb Vn Hc, 1995). Bi v, theo s ghi ch trang 173 ca tc phm ny, th Chng vit v Husserl v hin tng hc (Phn th nht, tr. 150-174) l tm tt theo sch Phnomnologie et Matrialisme Dialectique (Hin Tng Lun v Ch Ngha Duy Vt Bin Chng) ca Trn c Tho, Nxb Minh Tn, Paris, 1951. Mt khc, bn cnh cc t s dng, chng ti cng ghi li trong ngoc [] thut ng ca Trung Hoa hay nhng tc gi khc nu c. Th d: quy gin [rduction = hon nguyn (Trung Hoa), dn thoi (Cao Xun Huy)], gim tr (ng Phng Qun)], ch th [vise, Cao Xun Huy].
[04]

Hiroshima University, Hiroshima (Nht Bn). a ch truy cp: http://home.hiroshima-u.ac.jp/orient/VSD.xls

[05]

Jean Cavaills (1903-1944). Trit gia v nh ton hc Php. u vo Trng Quc Gia S Phm nm 1923, thc s trit hc nm 1927. T 1929 n 1935, lm ph o [rptiteur] ti trng Quc Gia S Phm. c hc bng ca Vin Rockefeller nm 1930, ng c dp sang c nhiu ln chun b lun n, v chng kin tn mt nhng hnh ng gh tm ca ch quc x. Gio s trung hc ti Amiens (1936), ng trnh lun n ton hc nm 1938, ri lm ph gio s [matre de confrences] mn Trit v Lun L Hc ti i Hc Strasbourg. Trung y b binh, ng b bt nm 1940, song trn thot v c Clermont-Ferrand, ni i Hc Strasbourg lnh nn, tip tc dy hc. c b nhim gio s ti Sorbonne nm 1941, ng ri Clermont-Ferrand v Paris, tip tc va dy hc va hot ng khng chin b mt. B bt ln u thng 9 nm 1942, ng vt ngc sang Lun n gp tng De Gaulle. B bt ln th nh thng 8 nm 1943, ng b c Quc X x bn vo thng 2
[06]

nm 1944. V hc thut, Jean Cavaills cn li nhiu tc phm rt gi tr trong lnh vc chuyn mn ca ng: Nhn Xt quanh L Thuyt Tru Tng v Tp Hp [Remarques sur la Thorie Abstraite des Ensembles, 1938], Tiu Lun v Nn Tng ca Ton Hc [Essai sur le Fondement des Mathmatiques, 1938], Siu Hn v Lin Tc[Transfini et Continu, 1938], V Lun L Hc v L Lun Khoa Hc [Sur la Logique et la Thorie de la Science, 1947]. Trn c Tho. Les Origines de la Rduction Phnomnologique chez Husserl [Ngun Gc ca S Quy Gin Hin Tng Hc Husserl]. Deucalion, s 3, 1950, tr. 128-142.
[07]

Ba li quy gin: Descartes (tr v ch th t duy, t tnh bt kh hoc ca ci ti t duy y, song song vi tnh hiu chn ca Thng , xc lp s tn ti ca ngoi gii); Kant (tr v vi ch th nh mi trng ca ca mi kinh nghim, t nhng ci khun tin thin ch th, xc lp tnh khch quan v tnh kh tri ca th gii hin tng) v Husserl (tr v vi thc ca ch th, nh lun lun l thc v mt i tng no , xc lp ng thi trong cng mt ch th trc quan [vise intuitive], c ch th ln i tng ca thc). Tt nhin, ci ti t duy ca Descartes v ci ch th thun ty ca hin tng lun cng khng nht thit phi hon ton trng hp (bd, tr. 128-138).
[08]

Dautre part, si nous examinons lexemple propos, nous voyons quil ne sagit en somme que dune analyse conceptuelle. On dgage le sens de la pense rouge en gnral Que les rsultats bnficient dune vidence absolue, personne ne sen tonnera: le jugement est analytique et se borne expliciter le contenu du concept. Nous ne voyons pas quon ait avanc dans la connaissance de la chose (bd, tr. 139).
[09]

Trn c Tho. Marxisme et Phnomnologie [Ch Ngha Marx v Hin Tng Hc]. Revue Internationale, s 2, 1946. Tr. 168-174. a ch truy cp: http://www.viet-studies.org/TDThao
[10] [11]

La thorie humaine ne consistera pas ds lors calculer les dterminations objectives, dans leur matrialit abstraite, mais trouver dans le monde ralis le sens de lexistence que nous avons assumer. Que ce sens ne soit pas uniquement dans ltablissement dune conomie nouvelle, cest ce qui simpose par la notion mme dune ralit humaine. Lanalyse phnomnologique du travail spirituel concret, comme moment de lexistence relle, donnera la dialectique des rapports de production la pleine signification dune appropriationuniverselle (bd, tr. 174) Xem: Lyotard, Jean-Franois. La Phnomnologie. 13e d. Paris: Presses Universitaires de France, 1999. Tr. 112-115.
[12]

Trn c Tho. De la Phnomnologie la Dialectique Matrialiste de la Conscience [T Hin Tng Hc n Bin Chng Duy Vt ca Thc] (1). La Nouvelle Critique, s 79-80, 1974. Tr. 37-42. a ch truy cp: http://www.viet-studies.org/TDThao
[13]

Jai cru pouvoir prendre modle sur la critique positive de Hegel par les classiques du marxisme-lninisme, pour chercher garder dans une certaine mesure la mthode phnomnologique en la dbarrasant de lidalisme husserlien, et la remettre sur les pieds en lintgrant comme un moment dans la dialectique matrialiste. Jesprais par l mettre la disposition du marxisme un instrument danalyse pour entrer dans lintriorit du vcu, et opposer ainsi une rponse constructive aux objections des philosophies du sujet (bd, tr. 37).
[14]

Ngn ng ca i sng hin thc l mt thut ng ca Karl Marx. S sn sinh ra nhng tng, biu tng v thc trc ht ho ln mt cch trc tip v mt thit vo sinh hot v trao i vt cht gia nhng con ngi, n l ngn ng ca i sng hin thc. Mi biu tng, tng, trao i tr thc gia con ngi vi nhau cng hin ra, ngay c y, nh xut pht trc tip t hnh vi vt cht ca h = La production des ides, des reprsentations et de la conscience est dabord directement et intimement mle lactivit matrielle et au commerce matriel des hommes, elle est le langage de la vie relle. Les reprsentations, la pense, le commerce intellectuel des hommes apparaissent ici encore comme lmanation directe de leur comportement matriel. Xem: Marx, Karl & Engels, Friedrich, LIdologie Allemande (1846). Paris : Ed. sociales, 1975, tr. 50.
[15]

Il ne restait plus qu refaire tout le travail partir du dbut, poser le problme non pas dune analyse vcue, phnomnologique, de la conscience, pratique sur les positions du matrialisme dialectique, mais bien dune application de la dialectique matrialiste lanalyse de la conscience vcue, et le rsoudre par son contenu mme, savoir par la reproduction mthodique du processus rel, matriel, o se constitue le mouvement de la subjectivit. Xem: Trn c Tho. De la Phnomnologie la Dialectique Matrialiste de la Conscience [T Hin Tng Hc n Bin Chng Duy Vt ca Thc] (1). La Nouvelle Critique, s 79-80, 1974, tr. 38. a ch truy cp: http://www.viet-studies.org/TDThao
[16] [17]

Alexandre Kojve (1902-1968). Trit gia Php gc Nga. Alexandre Kojve tn tht l Aleksandr Vladimirovich Kozhevnikov, sinh ti Saint-Petersbourg, v mt ti Bruxelles. Theo hc ti i Hc Heidelberg (c), ng trnh lun n nm 1931 di s hng dn ca Karl Jaspers, v Trit L Tn Gio ca Vladimir Solovyov (mt trit gia tn gio Nga chu nh hng su m ca Hegel). i quc tch, ng nh c ti Paris v hng dn mt lp nghin cu chuyn v Hegel ti Ecole Pratique des Hautes tudes, t 1933 n 1939. c xut bn di ta Introduction la Lecture de Hegel (1947), lot bi ging ca ng nh hng su m (trc tip v gin tip) ln gii tr thc v trit hc Php ng thi cng nh thuc th h sau (nh Sartre, Merleau-Ponty, Lacan, Bataille, Althusser, Queneau, Aron, and Breton). Qua Lo Strauss v bn dch Introduction to the Reading of Hegel (1969), t tng ca Kojve cn lan sang nhiu tc gi Hoa K, c bit l Allan Bloom v Francis Fukuyama. Sau Th Chin Th Hai, Kojve tr thnh cng chc cao cp ti B Kinh T, v ng mt vai tr quan trng trong cc cuc thng thuyt quc t ca Php, cho n khi mt nm 1968. Tip tc vit v trit hc, ng cn li nhiu tc

phm khc (phn ln ch c xut bn sau khi qua i), v: cc trit gia tin Socrate, Kant, nh hng ca Ki T Gio trn khoa hc ty phng v ch ngha cng sn, s pht trin ca ch ngha t bn, v. v C th lit k: Lch S Bin Gii v Trit L a Thn [Essai dune Histoire Raisonne de la Philosophie Paenne, 19681973]; Kant (1973); Phc Tho v Mt Hin Tng Lun Php L [Esquisse dune Phnomnologie du Droit, 1981]; Bo Quyn vMinh o [Tyrannie et Sagesse, 1983]; Khi Nim, Thi Gian v Biu Vn [Le Concept, le Temps et le Discours, 1990]; Quyt nh Lun trong Vt L Hc C in v Vt L Hc Hin i [LIde du Dterminisme dans la Physique Classique et dans la Physique Moderne, 1990]; Nim v Quyn Uy [La Notion de lAutorit, 2004]
[18]

Kojve marqua profondment la communaut universitaire de la gnration naissante, et fixa pour quelques dcennies jusquen cette fin de sicle limage de Hegel () travers [ceux qui devaient exercer une influence dans les champs les plus divers du savoir et de la culture au cours des quarante annes suivantes], cest une vritable vulgate hglienne qui eut la possibilit de simposer. Xem: (Jarczyk, Gwendoline & Labarrire, Pierre-Jean. De Kojve Hegel: 150 Ans de Pense Hglienne en France. Paris: Albin Michel, 1996, tr. 29). Maurice Merleau-Ponty (1908-1961). Trit gia Php. vo Trng Quc Gia S Phm Php nm 1924, thc s trit hc nm 1930. Gio s trit hc cp trung hc Chartres, ri lm ph o ti Quc Gia S Phm. Tin s Vn Khoa vi 2 tc phm quan trng Cu Trc ca Hnh Vi [La Structure du Comportement, 1942] v Hin Tng Hc v Nhn Thc [La Phnomnologie de la Perception, 1945]. Cng trong nm ny, cng vi Jean-Paul Sartre v Simone de Beauvoir, sng lp tp ch Les Temps Modernes m ng ri b nm 1952 sau 7 nm cng tc c lc. Gio s trit ti i Hc Lyon (1945 1948), ri mn tm l tr em v khoa s phm i Hc Sorbonne (1949 - 1952). Cui cng, ng l ngi tr nht c c gi gh gio s trit ti Thi Hc Vin Php Quc [Collge de France] t 1952 cho n khi mt v bnh tim nm 1961. Tc phm ca ng, ngoi 2 ta k trn, cn c Cuc Phiu Lu ca Bin Chng Php [Les Aventures de la Dialectique, 1945], Ngha v V Ngha (Sens et Non-Sens, 1948]), Du Hiu [(Signes, 1960], Hu Hnh v V Hnh [Le Visible et l'Invisible, 1964].
[19]

Trn c Tho. La Phnomnologie de lEsprit et Son Contenu Rel [Ni Dung Thc Cht ca Hin Tng Lun Tinh Thn]. Les Temps Modernes, s 36, 1948. Tr. 492-519.a ch truy cp: http://www.viet-studies.org/TDThao
[20] [21]

Il nous semble exagr de vouloir interprter le contenu de la Phnomnologie tout entire par la dialectique du matre et de lesclave (bd, tr. 494). Pour la premire fois, lon se trouve devant une explication effective, qui donne au texte un sens concret en le rapportant des faits rels. Sous le devenir de la conscience de soi, Marx avait reconnu le mouvement de lhistoire humaine; il restait le montrer dans le dtail le contenu. Le commentaire de Kojve nous en offre un essai, dun rare brillant et dune profonde originalit(bd, tr. 492).
[22]

Alexandre Kojve et Trn c Tho: Correspondance Indite [Alexandre Kojve

v Trn c Tho: Cuc Trao i Th Cha Cng B] (1948). Prsentation de Gwendoline Jarczyk et Pierre-Jean Labarrire. Gense, s 2, 1990. Tr. 131-137. a ch truy cp: http://www.viet-studies.org/TDThao Je voudrais signaler, toutefois, que mon uvre navait pas le caractre dune tude historique; il mimportait relativement peu de savoir ce que Hegel lui-mme a voulu dire dans son livre; jai fait un cours danthropologie phnomnologique en me servant de textes hgliens, mais en ne disant que ce que je considrais tre la vrit, et en laissant tomber ce qui me semblait tre, chez Hegel, une erreur (bd, tr. 134).
[23]

Jean-Paul Sartre (1905-1980). Trit gia, nh vn, nh bo Php. vo Trng Quc Gia S Phm Php nm 1924, bn ng song vi Raymond Aron, Paul Nizan, et Maurice Merleau-Ponty. u thc s trit hc nm 1929, Simone de Beauvoir th nh v tr thnh bn i ca ng. c b nhim gio s ti Havre (1931), ri Vin Berlin [Institut de Berlin, 1933]. B ng vin nm 1940, b bt v vt ngc nm 1941. Kt bn vi Albert Camus t nm 1944, n khi tc phm Ngi Ni Lon [LHomme Rvolt] ca Camus ra i v b Sartre cng nhm Les Temps Modernes kch d di, 2 bn on tuyt nm 1952. Tp ch Les Temps Modernes c sng lp nm 1945, vi s cng tc c lc ca Merleau-Ponty, nhng sau 2 bn cng chia tay (1954). V chnh tr, l biu tng ca tr thc dn thn: Sartre hp tc vi nht bo La Gauche (1948) v vi ng Cng Sn Php (1950-1968); k Tuyn Ngn 121 v quyn bt phc tng (trc lnh ng vin sang Algrie, 1960); u tun bo Nouvel Observateur cng vi Pierre Mends France (1964); ng h cuc ni dy ca sinh vin (1968); lp thng tn x Libration vi Maurice Clavel v nhn lm ch nhim t bo cc t b ng ca Libration (1973); ku gi cu nguy thuyn nhn Vit Nam, cng vi Raymond Aron, bn ng song ng thi l ch th chnh tr chnh ca ng (1976). Mt ngy 15/4/1980 ti Bnh Vin Broussais, m tng ng quy t c chc ngn ngi a tin. V trit hc, Sartre li nhng tc phm chnh sau y:Tr Tng Tng [Imagination, 1936], Phc Tho Mt L Thuyt v Cm Xc [Esquisse dune Thorie de lEmotion, 1939], o Tng [LImaginaire, 1940], Hu Th v H V [L' tre et le Nant, 19391943], Ch Ngha Tn Ti L Mt Ch Ngha Nhn Bn [L'Existentialisme est un Humanisme, 1946], Vn Phng Php [Question de Mthode, 1957], Ph Phn L Tr Bin Chng I [Critique de la Raison Dialectique I, 1957-1960], Ph Phn L Tr Bin Chng II [Critique de la Raison Dialectique II, cha hon tt, 1985] V vn hc, ng cng li mt s nghip s, vi cao im l Gii Nobel m ng t chi nm 1964: Bun Nn [La Nause, 1938], Bc Tng [Le Mur, 1939], Rui Nhng [Les Mouches, 1943], X Kn[Huis Clos, 1944], Nhng Ng ng T Do [Les Chemins de la Libert, 1945], Khng M Phn [Morts sans Spulture, 1946], Con im Knh Cn [La Putain Respectueuse, 1946], Baudelaire (1947), Nhng Bn Tay Bn [Les Mains Sales, 1948], Cht trong Tm Hn [La Mort dans l' me, 1949], c Qu v Thng [Le Diable et le Bon Dieu, 1951], SaintGenet (1952), Nekrassov (1956), Nhng K Giam Thn Altona [Les Squestrs d'Altona, 1960], T Ng [Les Mots, 1963], Thng Ngu trong Nh [L'Idiot de la Famille, 1971-1972], v. v
[24]

[25]

Trn c Tho. Existentialisme et Matrialisme Dialectique. Revue de Mtaphysique et de Morale, tp 58, s 3-4, 1949. Tr. 317-329. a ch truy cp: http://www.viet-studies.org/TDThao
Le phnomnologue considrera comme rel tout ce qui prsente un sens dtre et en fera lobjet dune description positive () Aucun [sens] ne doit tre ni ou rejet comme subjectif, car le monde rel ne peut tre que ce monde qui soffre moi, avec tout le sens quil a pour moi, pendant que je vis en lui (bd, tr. 319) Lexistence relle est existence matrielle. Reculer devant cette consquence, cest se rfugier dans larbitraire du pur sentiment de soi et se condamner dfinir la ralit humaine comme un nant (bd, tr. 321) Le sens de lexistence se pose comme un absolu qui, jaillissant dun acte de libert injustifi et injustifiable, rend la ralit humaine radicalement indpendante de la positivit de la situation (bd, tr. 322).
[26] [27]

Xem: Mickunas, Algis. Marxisme. Trong: Encyclopedia of Phenomenology. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 1997. Tr. 435-439.
[28]

Stalin, Iosif V. Matrialisme Dialectique et le Matrialisme Historique (1938). Paris: Ed. Norman Bthune, 1971.
[29]

Louis Althusser (1918-1990). Trit gia Php sinh ti Alger. ng hc v sau dy ti Trng Quc Gia S Phm Php. Gia nhp ng Cng Sn Php nm 1948, ng l mt trit gia uy tn ca ng. Mt khc, khi tro lu cu trc [structuralisme] trn ngp cc ngnh hc thut Php t khong 1960 (Roman Jacobson trong ngn ng hc, Roland Barthes trong l lun vn hc, Jacques Lacan trong phn tm hc, LeviStrauss trong nhn chng hc), th Louis Althusser v hc tr ca ng, Michel Foucault, cng thuc khuynh hng ny. Althusser c xem l u n ca trng phi Marx cu trc [marxisme structuraliste], cn Michel Foucault th r sang hng khc, khi trng phi cu trc n thnh nhiu mnh hu cu trc khong 1970. V mt t tng, ch ngha Marx cu trc c xem l gii p cho 2 mi nguy ang e da d n cch mng x hi ch ngha lc y: ch ngha kinh nghim ang o t tr v trong cc khoa hc x hi, v khuynh hng dn ch, nhn bn trong phng hng ca cc chnh ng t khuynh. Althusser git v nm 1980, v b giam gi trong nh thng in cho n khi mt nm 1990, li mt s tc phm: V Marx[Pour Marx, 1965], c T Bn Lun [Lire le Capital, ng tc gi, 1965], Lnin v Trit Hc & Marx v Lnin trc Hegel [Lnine et la Philosophie & Marx et Lnine devant Hegel, 1969], Tr Li John Lewis [Rponse John Lewis, 1973] V th, nh vit trong bi ta quyn Pour Marx, ti khng c ai l bc thy thc s trong trit hc ht, khng c s ph no c tr Tho, nhng ng li sm b chng ti v Vit Nam v cui cng cht ra y lm tn qut rc bnh hon khng thuc men... (Cest pourquoi je neus en philosophie, comme je lai crit dans la prface de Pour Marx, aucun vrai matre, aucun matre sauf Thao, mais il nous quitta vite pour retourner au Vietnam et finalement y pourrir dans des travaux de
[30]

balayeur et la maladie, sans mdicaments)Althusser, Louis. LAvenir Dure Longtemps. Paris: Stock / IMEC, 1992, tr. 172. est un mythe de lidologie bourgeoise. Xem: Althusser, Louis. Rponse John Lewis. Paris: F. Maspero, 1973, tr. 33.
[31]

Lhomme

Trn c Tho. Vn Con Ngi v Ch Ngha L Lun Khng C Con Ngi. In ln th hai c vit thm. TP H Ch Minh: Nxb TP H Ch Minh, 1989, tr. 105-106.
[32]

Khc Thnh. Qut Sch Nhng Nc c ca Trn c Tho trong Vic Ging Dy Trit Hc. Tp ch Hc Tp, 1958. ng li trn talawas. a ch truy cp: http://www.talawas.org.
[33]

Ni tht tm tt, nt c o ca phng thc sn xut Chu nm s l thuc ca ngi lao ng vo nh nc, ngha l vo giai cp quan li, xut pht t s thit yu ca nhng cng trnh xy dng lc lng sn xut qu ln (nh h thng dn thy), v s thiu vng ca ch t hu t ai. Lin X, cc cuc tranh lun gy cn v ti ny ko di cho n nm 1931, sau c khi nim ln mi tranh lun lin h u b xa b t nm 1938. Trung Hoa, t i Hi ng ln th VI (1928), khi nim trn cng c thay th bng mt thut ng na nc na m: quan liu phong kin (bureaucratie fodale). Xem: Mode de Production Asiatique. Trong: Dictionnaire Critique du Marxisme. Paris: PUF, 1982. Tr. 592-595.
[34] [35]

Trn thc t, mt cng trnh nghin cu c th v hnh thi kinh t x hi ca Vit Nam t th k th X n th k th XIX dn n s bc b c 2 m hnh l thuyt ni trn. Xem: LThnh Khi. Contribution ltude du Mode de Production Asiatique: le Vietnam Ancien. La Pense, s 171, 1973. Tr. 127-140. V ch phong kin, ng L Thnh Khi kt lun: Tm li, theo chng ti, khng th gi Vit Nam xa l phong kin, do s thiu vng ca ch ch hu v cp t, ca loi t chc x hi v chnh tr t trn mt mng li l thuc c nhn v s chia chc quyn hnh gia v s lnh cha = En rsum, le Vietnam ancien ne peut, notre avis, tre qualifi de fodal par suite de labsence de vassalits et de fiefs, dorganisation sociale et politique fonde sur un rseau de dpendances personnelles, de partage du pouvoir entre une multitude des fodaux (bd, tr. 133). V phng thc sn xut Chu , ng vit: kt lun, nhng sa i cn phi mang n cho khi nim phng thc sn xut Chu[nu p dng vo trng hp Vit Nam] nhiu v thit yu n ni, theo chng ti, tt hn nn t b n v lp ra mt khi nim khc, khi no s phn tch cc x hi ngoi u Chu su cho php = Pour conclure, les corrections quil faut apporter au concept de mode de production asiatique sont si nombreuses et si essentielles quil vaut mieux, notre avis, labandonner et en laborer un autre, mesure que lapprofondissement de lanalyse des socits non-europennes le permettra (bd, tr. 140).
[36]

Trn c Tho. Tm Hiu Gi Tr Vn Chng C. Tp Ch Nghin Cu Vn S a, s 3, 1954, tr. 33

[37]

Trn c Tho. Ni Dung X Hi Truyn Kiu. Tp San i Hc S Phm, s 5, 1956, tr. 40.
[38]

c xut ln u tin bi nh ng vt hc c Ernst Haeckel (1834-1919) vo th k 19, quy lut tm thu [loi de rcapitulation] hay quy lut ti lp [loi de rptition] cho rng s pht trin ca c th tht ra ch l s tm tt qu trnh pht trin ca chng loi. Vn cn c ph bin cho n nay nh mt gi nh phong ph, quy lut trn cng thng l i tng ca khng t nghi hoc v cht vn khoa hc, nh di y:
[39]

Ti th thc vn cha hiu ni nhng bin c ca s tin ho x hi thi c ghi li trong di sn chng loi ca loi ngi nh th no sinh ra a b nhng phc cm nh c cp. Ti hy vng rng tc gi s cho chng ta nhng gii thch chi tit hn v cc hin tng ny, cha sng t lm i vi loi khng-chuyn gia nh ti =Javoue navoir pas saisi comment les vnements de lvolution sociale du palolithique ont pu sinscrire dans le patrimoine hrditaire de lhumanit pour engendrer chez les enfants les complexes susnomms. Jespre que lauteur nous donnera des explications plus dtailles sur ces phnomnes, qui ne sont pas encore bien clairs pour les non-spcialistes de mon genre. Xem: Haudricourt, Andr. Trn Duc Thao: Recherche sur lOrigine du Langage et de la Conscience. La Pense, s 173, 1974, tr. 136. Cu hi chung khng ch cho Trn c Tho m cho c Haeckel, Engels ln Freud ny, trit gia th tr li trong Formation de lHomme (1986, tr. 12-16). Xin nhng vic nh gi gii p ca ng li cho cc chuyn gia di truyn hc.
[40]

Trn c Tho. Recherches sur lOrigine du Langage et de la Conscience. Paris: Editions sociales, 1977, tr. 340.
[41] [42]

Federici, Silvia. Vit Cng Philosophy: Trn Duc Thao. Telos, s 6, 1970. Tr. 104117.
[43]

Herman, Daniel J. Trn Duc Thao. Trong: Encyclopedia of Phenomenology. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 1997, tr. 704. Cependant dans lensemble de ce travail, la conception et la mthode se maintenaient dans les limites troites de la dformation dogmatique () entranant le refus de lunit dialectique de lhistoire humaine, et par l mme le refus de lhomme comme sujet de cette histoire, aboutissait vider lhumanit de son sens rel, ce qui ma amen estomper la ligne de dmarcation entre lhumanit et lanimalit. Cest ainsi que jai mlang deux formations smiotiques essentiellement diffrentes, la gesticulation prhominienne et le langage proprement dit, ou langage verbal, spcifique de lhomme, dans une seule et mme reprsentation confuse du
[44]

langage comme emploi de signe en gnral. Xem: Trn c Tho. La Formation de lHomme (1986, tr. 4-5). Jai alors essay de complter mon hypothse par un recours la psychanalyse qui se trouvait la mode depuis les vnements de lanne 1968, exerait sur les intellectuels communistes occidentaux une influence croissante se propageant en cho jusquau Vietnam, et promettait monts et merveilles pour lclaircissement du mystre du langage. Il ma bien fallu reconnatre peu de temps aprs avoir crit les Recherches sur lOrigine du Langage et de la Conscience (1973) que cette voie napportait aucun progrs pour le problme de la formation de la phrase. Xem: Trn c Tho. La Formation de lHomme (1986, tr. 5).
[45]

Khi nim luyn i c cp n y xut pht t nh tm l hc tr em John Bowlby (1907-1990); tr thnh hc thuyt vng vng t 1958, n c xy dng trn s quyn luyn t nhin ca a b vi b m (hay k th ch), ri t lan sang nhng ngi thn cn, trc khi pht trin theo tui di nhng dng khc (trai gi). Theo nhng ngi ch trng, y l mt nhu cu sinh l bm sinh ch khng phi th pht, ngha l khng xut pht t s luyn tp m c ghi khc trong s cu to con ngi; ni cch khc, y l mt nhu cu x hi t nhin v n xut hin ngay t u i.
[46] [47]

Il est peine besoin de signaler, croyons-nous, quel point les conclusions de Trn c Tho recoupent aussi bien les recherches rcentes sur lattachement (cf. Raison Prsente, n 28) que celles de certains psychanalystes contemporains sur la structure linguistique de linconscient, mais partir dune mthode matrialiste, dialectique et historique. Xem:Caveing, Maurice. Recherche sur lOrigine du Langage et de la Conscience par Trn Duc Thao. Raison Prsente, s 31, 1974, tr. 121. Lai Thy. Trn c Tho v cun Tm Ngun Gc ca Ngn Ng v Thc (Bi ta ca: Trn c Tho. Tm Ci Ngun ca Ngn Ng v Thc. Bn dch ca on Vn Chc. H Ni: Nxb Vn Ho Thng Tin, 1996, tr. 18).
[48]

Phan Huy ng. Trn c Tho, Mt Kip Ngi (30/4/1993). Kin Vn chuyn ng. a ch truy cp: http://perso.wanadoo.fr/phanhuyduong/
[49]

Time, says Hegels, is the Notion itself in the form of existence () Everything depends on grasping and expressing the ultimate truth not as Substance but as Subject as well.Xem: Trn c Tho. The Dual Hegelian and Husserlian Phenomenologies = La Double Phnomnologie Hgelienne et Husserlienne. Analecta Husserliana, s 46, 1995, tr. 160-163. a ch truy cp: http://www.viet-studies.org/TDThao
[50] [51]

Tho seems to forget Bergson here, since his famous distinction between clock time and real duration undoubtedly influenced Husserl Xem: Herman, Daniel J. Trn Duc Thao. Trong: Encyclopedia of Phenomenology. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 1997, tr. 707.

Trn c Tho. Pour une Logique Formelle et Dialectique. Les Temps Modernes, s 568, 1993. Tr. 154-159.
[52]

Trn c Tho. La Dialectique Logique comme Dynamique Gnrale de la Temporalisation. Les Temps Modernes, s 568, 1993. Tr. 159-160.
[53]

Trn c Tho. La Thorie du Prsent Vivant comme Thorie de lIndividualit (21/2/1993). Les Temps Modernes, 568, 1993. Tr. 164-168.
[54]

Trn c Tho. La Thorie du Prsent Vivant comme Thorie de lAssociativit (12/4/1993).

[55]

Il sagit de dvelopper la connaissance de lhomme et raliser de nouveau lunit dialectique de la thorie et de la pratique dans une comprhension globaliste de lhistoire mondiale impliquant la liaison indissoluble de la lutte de classes des masses populaires avec le ct positif des anciens rapports sociaux et les exigeances du progrs humain. Xem: Trn c Tho. La Formation de lHomme (1986, tr. 6).
[56]

Trong phn ghi ch, ng trch dn tc phm ca Richard Leakey, Yves Coppens v nhng cng trnh nghin cu khc ca Peter Andrews, Marcel Blanc, Jerold M. Lowenstein, Brigitte Senut, Tobias, Tim White ng trn cc tp ch chuyn mn nh Anthropologie, Archeologia, La Recherche, Science News, trong khong 1980-1984
[57]

Theo Charles Darwin, 4 c tnh sau ca ging Homo xut hin cng mt lc: s i ng trn 2 chn, s ch tc cng c, s thu nh rng nanh, v s pht trin c no.
[58]

Lexistence de lhomme est le rsultat dun processus antrieur que la vie organique a parcouru. Ce nest qu un certain point quil devient homme. Xem: Marx, Karl. Thories sur la plus-value. Paris: Ed. socialiales, 1976. Q. 3, tr. 579.
[59] [60]

On peut distinguer les hommes des animaux par la conscience, par la religion et par tout ce que lon voudra. Eux mmes commencent se distinguer des animaux ds quils commencent produire leurs moyens dexistence . Xem: Marx, Karl & Engels, Friedrich. LIdologie Allemande (1846). Paris : Ed. sociales, 1975, tr. 45. Cet clat existait en soi dans le caillou naturel. Mais le coup du percuteur la extrait de la nature et la pos comme une chose en soi existant pour les sujets prsents, puisque ce morceau de pierre envoy terre se trouve indiqu par l mme tout le collectif des travailleurs. Et cest ce mouvement originaire du passage de la chose en soi la chose pour nous qui se rptera indfiniment par la suite dans tout le dveloppement du travail, du langage et de la conscience par la mdiation symbolique du signe de lindication. Xem: Trn c Tho. La Formation de lHomme (1986, tr. 27).
[61]

 Comme lhomme ne vient point au monde avec un miroir, ni en philosophe la Fichte, dont le Moi na besoin de rien pour saffirmer, il se mire et se reconnat dabord seulement dans un autre homme. Xem: Marx, Karl. Le Capital (1867). Paris : Ed. sociales, 1950. Q. 1, t. 1, tr. 67, ghi ch th 2.
[62] [63]

Huot, Jean-Louis & Thalmann, Jean-Paul & Valbelle, Dominique. Naissance des Cits. Paris: Nathan, 1990. Trn c Tho. The Dialectic of Ancient Society. Analecta Husserliana, s 46, 1995. Tr. 163-166.
[64]

Trn c Tho. La Dialectique Logique dans la Gense du Capital. La Pense, s 240, 1984. Tr. 77-91.
[65]

Theo Lun L Hc ca Hegel, bc chuyn t lng sang phm c thc hin qua trung gii kp ca ci hn nh v ci siu hn () Hn nh l s hp nht trc tip ca phm v lng, n l ci lng t phm cht tin khi vi t cch l ci tc thi, ngha l th lng t gn lin vi mt s hin din hay mt phm cht. Khi cnh kp ny ca hn nh dn n h qu l, mt mt, nhng xc nh v lng ca mt s vt c th bin thin m khng gy thay i g v phm, nhng mt khc, s tng hay gim bt k ny cng c mt gii hn m s vt qua s lm thay i c phm cht = Selon la Logique de Hegel, le passage de la quantit la qualit saccomplit par la double mdiation de la mesure et du dmesur () La mesure, dit Hegel, est unit immdiate du qualitatif et du quantitatif, elle est le quantum qualitatif dabord en tant quimmdiat, un quantum auquel est lie une prsence ou une qualit. De ce double aspect de la mesure, il rsulte que dune part les dterminations quantitatives dune chose peuvent changer sans changement de la qualit, mais dautre part, cette augmentation ou diminution indiffrente a cependant sa limite dont le dpassement change galement la qualit (bd, tr. 8081).
[66] [67]

Trn c Tho. Un Itinraire (1992, tr. 4-14).

Hegel, hin thc [Realitt, ralit] ch bt k mt dng hnh ngoi hin no, trong khi thc hiu [Wirklichkeit, effectivit] ch giai on s tn ti v l do tn ti ca ci hin thc y c thng nht bin chng bi L Tr. V th, ci thc hiu l ci hp l v ci hp l l ci thc hiu (mi hin thc chn tht u ch l nhng biu hin, mt giai on pht trin ca L Tr; nhng biu hin tt yu ca L Tr sm mun g ri cng phi thnh hin thc).
[68] [69]

Trn c Tho. Le Problme de lHomme (1992, tr. 24)

[70]

Henri Wallon (1879-1962). Trit gia, nh tm l, nh tm thn bnh hc, nh gio, nh chnh tr Php. Chu nh hng ca Lucien Lvy-Bruhl v dn tc hc trc khi chuyn v tm l tr em. Sau lun n tin s v tr hiu ng nm 1925, ng dng ln

Phng Xt Nghim Sinh Tm L Tr Em. Tr thnh Gim c Vin Tm L i Hc Paris, ng lp ra tp ch Tr Em nm 1948. iu khin y Ban Ci T Gio Dc vi Paul Langevin, ng l ng tc gi ca d n Langevin-Wallon nm 1945. V l thuyt, bi bc hc thuyt Freud v phng php ni quan trong tm l hc, ng da vo ch ngha duy vt bin chng v s quan st phng bnh xc nh iu kin cho mt khoa hc khch quan v thc v s pht trin tm l ca tr em. S nghip ca ng c xem nh thuc ngnh tm sinh l hc m ct li l s so snh cc giai on pht trin tr em bnh thng v nhng b tc hay bt cp tr em tt bnh. Tc phm chnh ca ng gm c: Tr Hiu ng [L'enfant Turbulent, 1925], Tm L Bnh Hc [Psychologie pathologique, 1926], V Ngun Gc ca C Tnh Tr Em [Des Origines du Caractre chez l'Enfant, 1934], S Tin Ho Tm L ca Tr Em [L'volution Psychologique de l'Enfant, 1941], T ng Tc n T Duy [De l'Acte la Pense, 1942], Ngun Gc ca T Tng Tr Em [Les Origines de la Pense chez l'Enfant, 1945]. Le campement est la ligne darrive de lanthropogense et la ligne de dpart de lhomonisation. La socit est le systme produit par laction rciproque des hommes, et lessence humaine dans sa ralit effective consiste dans lensemble systmique des rapports sociaux. Xem: Trn c Tho. La Liaison du Biologique, du Social et du Psychique (1992, tr. 15).
[71]

Jean-Franois Revel (1924-.). Trit gia Php. vo Trng Quc Gia S Phm Php nm 1943. Thc s trit hc, ng dy hc nhiu ni trn t Php cng nh nc ngoi, nhng ri i hc nm 1963 theo ui ngnh vn (ng l con r ca nh vn n thuc phong tro tiu thuyt mi Nathalie Sarraute) v bo. Sau khi cng tc vi nhiu nh xut bn (Ren Julliard, Jean-Jacques Pauvert, Robert Laffont), ng lm gim c t tun bo Express trong 4 nm (1978-1981); t 1982 vit thi lun cho Le Point, ng thi cng tc vi nhiu i pht thanh (Europe 1, RTL). Jean-Franois Revel c bu vo Hn Lm Vin Php Quc nm 1997. Bn ng song vi Trn c Tho, ng xem ng Tho l nh hin tng hc v l mt trit gia thun ty, theo ngha l ngi khng bao gi t hi v tnh ng hay sai ca mt trit thuyt (c'tait un pur philosophe, en ce sens qu'il ne se demandait jamais si une philosophie tait vraie ou fausse). Khi Trn c Tho mt, ng kch Patrick Kchichian, cho rng tc gi ny khng lm phn s khi gi ng Tho trong Le Monde des Livres (ph trang ca nht bo Le Monde v sch mi) l trit gia mc xt, thay v ni r rng rng y l nh hin tng hc b Cng Sn Vit Nam th tiu v mt tr thc. Jean-Franois Revel trc tc trong nhiu lnh vc; cc tc phm tiu biu: Pourquoi des Philosophes? [1962], Histoire de la Philosophie Occidentale [1968], Lettre Ouverte la Droite [Th Ng cho Phe Hu - 1968], Sur Proust [1970], Ni Marx, ni Jsus [Khng Marx, Khng Jsus - 1971], La Tentation Totalitaire [Cm D Ton Tr - 1975], Comment les dmocraties finissent [Cc Nn Dn Ch Chm Dt Nh Th No? -1983]
[72]

It is sincerely hoped that Trn c Tho, eminent Marxist and phenomenologist, will finally find his rightful place in the global history of meaning. Xem: Herman,
[73]

Daniel J. Trn Duc Thao. Trong: Encyclopedia of Phenomenology. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 1997, tr. 707.
Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_PTLuat.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:26 PM

V QUAN IM TRIT HC CA S I MI, CA S CI T C TNH CCH MNG

TRN C THO Trong din vn c Hi ngh ton th Trung ng ng Cng sn Lin X ngy 28 thng 2 nm 1988, ng ch Mikhail Gorbachev ln u tin cp vn trit l ca s i mi ng tin hnh t ba nm nay trong x hi X vit. c bit ng ch Gorbachev pht trin quan im mc-xt c bn v s tha ha ca con ngi v u tranh chng tha ha, gii phng con ngi. vn dng khi nim tha ha trong iu kin ngy nay cn phi phn bit hai loi tha ha: 1. S tha ha x hi ca con ngi trong ch bc lt, n c gii quyt thng qua cch mng x hi ch ngha v xy dng ch ngha x hi. 2. S tha ha sinh ra trong x hi x hi ch ngha t nhng nm 1930, do c ch hnh chnh mnh lnh, t sng bi c nhn, ch ngha quan liu, gio iu. S tha ha ny c gii quyt trong qu trnh i mi, ci t c tnh cch mng ng tin hnh t ba nm nay. ng ch Gorbachev ni: "Xt ti cng mc tiu ca ch ngha x hi l chm dt s tha ha x hi ca con ngi. S tha ha ny l c th ca ci x hi trong y s bc lt gi a v thng tr, tha ha i vi chnh quyn, i vi sc sn xut, vi kt qu lao ng bn thn, vi nhng gi tr tinh thn". "Cch mng Thng Mi m con ng i n ci mc tiu lch s, l chm dt s tha ha nh th. S thit lp chnh quyn ca nhng ngi lao ng, s xa b quyn t hu v t liu sn xut, s xa b ch ngi bc lt ngi l nhng tin b c bn to nn bc ngot lch s. y l nhng thnh tu c bn ca ch ngha x hi". "Trong sut 70 nm nay ng v nhn dn ta xut pht t nhng t tng ca ch ngha x hi v xy dng ch ngha x hi. Nhng nhng l do bn ngoi v bn trong lm cho chng ta khng th thc hin y nhng nguyn l Lninnt ca ch x hi ch ngha mi ra i. S sng bi c nhn, ci c ch

hnh chnh mnh lnh lp t trong nhng nm 1930, nhng s mo m quan liu, gio iu, ch ch ngha, s ty tin gp phn nghim trng a n kt qu thiu st nh th" (tr.2).[1] D nhin mt tch cc t c trong cng trnh xy dng ch ngha x hi t Cch mng Thng Mi l mt cn bn, cn phi phn bit vi mt khng cn bn l mt tiu cc, tha ha: "Cn phi phn bit nhng biu hin cn bn ca ch ngha x hi vi nhng s bp mo ch ngha x hi" (tr.2). ng thi, trong nhng hin tng mo m, cng phi phn bit ci g "do nguyn nhn khch quan quyt nh" vi ci g "do nhn t ch quan to nn". Ci mt tiu cc mo m, cn ko di trong x hi x hi ch ngha hin nay, khng phi l s tha ha c th ca x hi bc lt. N khng phi l tha ha i vi chnh quyn hay i vi t liu sn xut. V trong ch ngha x hi chnh quyn v quyn s hu v t liu sn xut cn bn l thuc v nhn dn. S tha ha by gi l tha ha i vi qu trnh kinh t v nhng kt qu ca n" (tr.4). Tc l ngi lao ng v cn bn l ngi lm ch, nhng anh khng nm c c th ci t chc qun l sn xut v phn phi. S vn ng kinh t v cn bn l ca anh, nhng n li tin hnh hnh nh ngoi anh, ging nh mt ci g khc bit vi anh. S tha ha by gi l ch ci c ch hnh chnh mnh lnh hnh nh t trn p t vo ngi lao ng ci qu trnh kinh t c th ca anh, tc l v mt mt no y th ph nh anh. Ci t c ch hnh chnh mnh lnh, chuyn sang hch ton kinh doanh x hi ch ngha vi ngi lao ng thc s tham gia qun l, th c ngha l "ph nh s ph nh" (tr.2). Ni "S tha ha ca con ngi, c ngha l s ph nh con ngi, tc l con ngi b t trong tnh trng bt nhn". Do y th ni dung ca s ph nh s ph nh c ngha l da vo nhng c tnh ca con ngi, gii phng sc sng to ca con ngi, pht trin bn cch ca con ngi. ng ch Gorbachev ni: "S ci t l mt th giai on ph nh s ph nh, trong y chng ta t gii phng khi tt c nhng g tr thnh ci phanh km hm". "Phi ty sch ci lp r quan liu ra khi nhng gi tr v l tng ca ch ngha x hi, qut ra khi ch ngha x hi tt c ci g bt nhn m ngi ta mu toan ly ci bt nhn y thay th cho ch ngha x hi. Phi gii phng nhng lc lng tt p nht, nhng lc lng sng to ca con ngi, bo m s trin khai tinh thn ca nhn cch... S ci t da vo kin thc, tr tu ca mi ngi, vo nhng c tnh tt p nht ca con ngi" (tr.2). "Chnh nhim v ca ci cch kinh t l tp hp nhng tin v khuyn khch cn thit, a quyn s hu x hi v nhng phng php hnh chnh v qun l vo nhng hnh thi to iu kin cho ngi sn xut nhn thy rng mnh l ch nh. "Tt c nhng mc tiu y c th t c, nu chuyn cc x nghip sang ch qun l t ch, lm cho chng t tc, c li, t qun... y l con ngi xa b

s san bng v s n bm... y l c s kinh t thc s, i su xy dng dn ch, lm cho ngi lao ng tham gia qun l, tc l chm dt s tha ha ca con ngi i vi qu trnh kinh t v nhng kt qu ca n" (tr.4). Chng ta thy r s khc bit c bn gia s tha ha x hi ca con ngi trong ch ngha t bn vi s tha ha trong c ch hnh chnh mnh lnh bao cp, hin nay l i tng ca s ci t trong ch ngha x hi. S tha ha trong ch ngha t bn l ton din. Do y m n ch c th c khc phc thng qua u tranh giai cp, cch mng x hi ch ngha, chuyn chnh v sn v xy dng ch ngha x hi. Cn s tha ha sinh ra, khi m trong x hi x hi ch ngha cn gi c ch hnh chnh mnh lnh bao cp, th ch l "tha ha i vi qu trnh kinh t v nhng kt qu ca n", do ngi lao ng khng c thc s tham gia qun l. S tha ha c khc phc thng qua dn ch ha, lm cho ngi lao ng thc s tham gia qun l trong c ch hch ton kinh doanh x hi ch ngha. "Ci cn bn l dn ch ha, ch c nh mt s tham gia c quyn li v c thc ca nhng ngi lao ng vo tt c cc cng vic ca x hi, th mi c th thc hin nhng mc tiu nhn o ca ch ngha x hi. Chng ta thit mt nhiu v vn tip tc thit thi, do chng ta khng gii phng c hon ton tnh ch ng sng kin, sng to, v tnh c lp ca mi ngi" (tr.3). thc hin dn ch ha, i mi v ci t, th vn d nhin khng phi l u tranh giai cp. Mc ch khng phi l thay th ch x hi ny bng mt ch x hi khc, m ch l xa b c ch hnh chnh mnh lnh bao cp. Nhim v ny ch c th thc hin bng cch tr li ngun gc, l nhng gi tr v l tng ca ch ngha x hi, da vo nhng c tnh c bn ca con ngi. y l ni dung ca s dn ch ha, m mc tiu l gii phng ci g tt p trong con ngi. ng ch Gorbachev ni: "Phi gii phng nhng lc lng tt p nht, nhng lc lng sng to ca con ngi. Phi bo m s trin khai tinh thn ca nhn cch" (tr.2). "Con ngi khng phi ch sng bng bnh m, v n cng khng phi ch sng bng nhng ca ci vt cht hin i. Con ngi sng ch yu bng chn l v lng tri, bng chnh trc v t do, bng o l v nhn o" (tr.3). Chng ta thy nh th l s i mi, ci t tin hnh trn hai mt gn lin vi nhau: mt mt l bo m y quy tc lm theo nng lc, hng theo lao ng, ngi lao ng tham gia thc s qun l x hi. ng thi ng vin lc lng tinh thn nhm pht trin nhng gi tr chn chnh ca con ngi: chn l v lng tri, chnh trc v t do, o l v nhn o. Ni dung ca mt th nht l xc nh chnh xc nhng quyn ca mi ngi, gii phng tt c nhng lc lng sng to, nhm phc v x hi. iu ny ch c th c thc hin bng cch kin quyt u tranh chng nhng khuynh hng san bng:

"S san bng c nh hng ph hoi kinh t quc dn, cng nh ph hoi o l, phng php t duy v hnh ng ca con ngi. N h thp s lao ng c lng tm v sng to, lm bung lng k lut, bp nght ci yu cu ci tin, lm yu tinh thn thi ua lao ng... S san bng biu hin nhng quan im tin t sn hon ton xa l vi ch ngha Mc-Lnin v ch ngha x hi. "Chng ta khng th no tin ln v thc hin cc nhim v ca s ci t, nu chng ta khng loi tr nhng xu hng bnh qun ch ngha, u m chng cn ko di" (tr.4). Mt th hai l mt ng vin lc lng tinh thn, l da vo nhng gi tr c bn chung ca con ngi, nhng nhu cu l tng, i hi chn v thin, lin h vi tnh hnh giai cp trc mt. Nhng lc lng nh th c trin khai c bit trong hot ng vn ha: "Giai on pht trin hin nay ca ch ngha x hi t nhng vn vn ha mt cch mi m. S i mi ch ngha x hi ng khi phc trn ton th gii tnh hp dn ca nhng gi tr x hi ch ngha. Th gii ngy nay l... mt th gii trong y hng ngy c nhng s i u v va chm mnh, nhng cng c s trao i lm phong ph ln nhau do nhng gi tr tin phong chung cho tt c mi ngi" (tr.3). "Nhim v m Lnin ra: Lm cho mnh phong ph thm bng "s hiu bit vn ha, vn ha ny l thnh qu ca loi ngi" vn gi nguyn ngha ca n. y biu hin s bin chng thc t ca quan im giai cp v lnh vc ph cp trong nhng iu kin c th ngy nay" (tr.3). Con ngi trong x hi giai cp d nhin c hai mt: mt mt l quan h giai cp, mt mt l lnh vc chung ca i sng x hi. S lin h gia hai mt nh th th hin c bit r rng trong nhng vn quc t ngy nay: "Vn l lun c bn t ra hin nay trc nhng ngi mc-xt v nhng k i lp vi h, l vn s thng nht nhng nguyn l giai cp vi nhng nguyn l ph cp trong s pht trin th gii c tht" (tr.6). Vn ny bao hm ton b s pht trin ca con ngi, t thi pht sinh ngi u tin cho n ng li ha bnh, gii tr qun b hin nay. Chng ta mong ch rng ng ch Mikhail Gorbachev trong mt thi gian gn y s cn mang li thm nh sng mi v vn c bn ny. Ngun: Si Gn gii phng, Tp.HCM, s ra ngy 24-4-1988
[1]

Ph bn bo Tin tc Moskva ngy 28-2-1988.

Tr v trang gc "Trn c Tho" Tr v trang "Vn Ha & Gio Dc"

29-12-07

Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_QuanDiemTrietCuaDoiMoi.htm>

Lch S T Tng trc Marx

Saturday, September 11, 2010 8:26 PM

LI GII THIU
K t thng ny, chng ti s ln lt gii thiu cng qu c gi 12 chng trong quyn Lch S T Tng trc Marx ca Trn c Tho, thot thai t lot bi ging ca ng cho sinh vin Trng i hc S phm Vn khoa v Trng i hc Tng hp H Ni trong hai kha 1955-1956 v 1956-1957, sau c nh xut bn Khoa Hc X Hi H Ni n hnh vo nm 1995, nh c nhng ngi theo hc ghi li - v do , nhiu ch cn mang du vt ca loi vn ni -, nay tuyt bn (Trn c Tho, Lch S T Tng trc Marx. Theo v ghi bi ging ca Phm Hong Gia. Lu c Mc c li bn ghi. H Ni: nxb Khoa hc X hi, 1995). bt u, xin ng li hm nay phn Nhp , ni Trn c Tho ging v ngha ca vic hc v nghin cu lch s t tng. Hy vng rng n s gip chng ta - cc th h khng thnh kin sinh sau - nhn thy y, song song vi nh mcxt thng tho bin chng php, mt nh hin tng hc cn trn tr trong th gii cuc sng, vi hin ti sinh ng - nhng cng hin hin tng hc cn bn gp phn to nn phong cch trit gia c o ca ng, nh duy vt bit khai qut qu kh tm li nhng ngha tinh thn b che lp.

Phm Trng Lut

CH DN CA NGI BIN TP BN THO LN TH NHT

Lch S T Tng... l tp bi ging ca gio s Trn c Tho ti Trng i hc S phm Vn khoa v Trng i hc Tng hp H Ni, c tp hp cn c vo hai bn vn: Tp v vit tay (k hiu l [A]) do ng Phm Hong Gia ghi li li ging ca gio s trong nm hc 1955 - 1956, t bi Nhp cho ti ht phn ni v Ni dung trit hc Hegel. Cng mt nt ch vit, tp v vit tay cn c phn ghi li ging ca gio s cho kha sau trong nm 1956 - 1957 (lc ny ngi ghi l tr l cho gio s), phn ghi ny ch mi bao gm t bi Nhp cho ti phn ni v phi le (Trit hc Hy Lp). Tp bi in nn (do Trng i hc Tng hp in nm 1956 - 1957, k hiu l [B]). Ni dung v hnh thc din t ca Tp bi in nn so vi nhng bi ghi trong Tp v vit tay khng c s khc bit. Tp bi in nn in li nhng bi ging c ghi li trong Tp v vit tay. Trong tp bi in nn, t bi Nhp ti phn ni v trit hc Hy Lp c cn c vo phn ghi (Tp v vit tay) li ging ca gio s trong nm hc 1956 - 1957, phn t th k th XVII - XVIII cho n ht phn ni v Ni dung trit hc Hegel, cn c vo phn ghi li ging ca gio s trong nm hc 1955 - 1956. Trong vic bin tp, chng ti c gng ti mc cao nht gi li y v trung thnh nhng g tc gi ging. Lch s t tng... ly li ton b Tp bi in nn ng thi b sung nhng phn trong Tp v vit tay (nhng phn ny trong Tp bi in nn cha c hoc c nhng cha y ): T tng trit hc Hy Lp, T tng C i Trung Hoa, Ngun gc o Gia T, T tng Trung C, Vn ha Phc hng v Ci cch tn gio Th k XVII XVIII, ton b cc ghi ch bn l ca Tp v vit tay (c xp theo mc ring, hoc xp xen k trong ngoc [ ] vo bi ging). Nhng bi tc gi gii p thc mc, a vo phn Ph Lc. Chng ti s b sp xp bi ging thnh tng phn v lm bng Mc Lc.

Tp v vit tay c ghi chp cn thn bng ch vit nh (cc ghi ch bn l ch vit cn nh hn), c nhiu k hiu v ch vit tt, lu ngy nt mc phai, i ch b nhu nt. Chnh v vy, kh c th trnh khi lm lc trong bin tp v nh my. C mt s ch trng, chnh l nhng ch trong cc bn ghi b mt hoc cha r ni dung. H Ni, ngy 28 thng 8 nm 1983

Phn Mt: Nhp lch s t tng

Tr v trang gc "Trn c Tho" Tr v trang "Vn Ha & Gio Dc"

28-12-07
Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TDThao_LichSuTruocMarx_GioiThieu.htm>

Saturday, September 11, 2010 8:47 PM

CH NGHA MARX V HIN TNG HC

Trn c Tho

Nguyn tc: Marxisme et Phnomnologie

(Revue Internationale, s 2, 1946, tr. 168-174 & http://www.vietstudies.org/TDThao).

Ngi dch: Phm Trng Lut

___________ Nu Ch Ngha Marx v Hin Tng Hc l ti nghin cu sut i ca Trn c Tho, th tiu lun cng tn m chng ti dch ng

hm nay l bi u tin trong chui tc phm ca tc gi v kh nng tng tr gia hai trit thuyt. Tuy nhin, cu hi chnh y l: Hin tng hc c th mang li g cho ch ngha Marx?, thay v ngc li nh tc phm ni ting vit sau. N ni ln ci tm ca trit gia, khi t hin tng hc m ng tip thu trn gh i hc quay li vi ch ngha Marx, khng r n vi ng t u v vo lc no [01]. Ph nhn ch ngha cng sn th lu v ch ngha duy vt lch s thng tc, Trn c Tho y l i biu ca th ch ngha Marx ci m m khi im sch ng Roland Barthes gi l ch ngha Marx t duy [02]. Qua hai v d rt ra t cc tc phm kinh in thuc thi Marx tr, mt (v ngh thut v thn thoi Hy Lp) minh ha, v mt (cuc Ci T tn gio th k 16) ph phn ngay chnh Karl Marx, Tho tr xng mt s xt li ch ngha Marx trong ni dung chnh thng, thc cht l s tr v vi hng nhn bn ban u ca Marx, nhng da trn nhng thnh tu ca hin tng hc. Theo JeanFranois Lyotard [03], bi vit ny khin mt nh x hi hc Php theo ch ngha Marx ng thi l Pierre Naville thy cn phi tr li ng trong mt chng ca tc phm Les Conditions de la Libert (1947) [04]. Nh vy, ngoi hai cuc tranh lun trc din ThoKojve, Tho-Sartre, cn c mt cuc tranh lun gin tip Tho-Naville. Xin tr li vn ny trong mt dp khc. V phn k thut, ngoi nhng kh khn c hu do s thiu ht thut ng, xin ni thm i dng v cc on trch t tc phm ca Karl Marx. Trn c Tho s dng hai bn dch Php ng ca Jean Molitor v Laura Lafargue. V y l cc bn qu xa khng my ai c, chng ti xin ghi thm trong phn ch thch cc on tng ng ba dch gi khc ca Editions Sociales l Emile Bottigelli, Maurice Husson v Gilbert Badia, sau mi chuyn ng t s i chiu tt c cc bn ting Php ca nm dch gi trn, hy vng gim bt c thm nguy c ng nhn v Marx. c thc hin trong mc ch gii thiu li mt trit gia ngi Vit vit bng ting Php vi c gi trong nc, bn dch ny chc chn cn nhiu khim khuyt do nng lc khim tn v trit hc cng nh ngh thut chuyn ng ca ngi dch. Chng ti mong c s tham gia ca bn c, hoc ch gip nhng vng v sai st, hoc da trn bn ny cng nguyn bn cng b dch li ton bi nu thy cn thit. Thay v ch c mt, th h sau s tham kho c nhiu bn khc nhau, v c

th khng ch trn vn ngn ng, bi v dch trit lun lun cng l din dch phn no.

Phm Trng Lut.

__________ Tri vi ch ngha cng sn th lu, khi n ch hy b quyn t hu bng s san bng ph qut trong ngay c phm cch con ngi cng b chi b, ch ngha Marx xut mt s hy b tch cc, thc cht l chim hu. Chim hu y khng phi l ly lm ca ring theo ngha l c m l hng dng sn phm do con ngi lm ra bng s nhn bit ngay chnh con ngi trong . Khi ln n x hi khng giai cp, nh s pht trin k thut hin i, cng thc i hi t mi ngi theo kh nng, phn phi cho mi ngi theo nhu cu s t khc c p dng. Nhng sn phm do x hi to ra s c mi c nhn cm nhn nh s vt ho ca bn thn hn; ni cch khc, bng s nhn bit chnh mnh trong sn phm, mi c nhn s t hng th trong ngha trn vn nht ca t ny i vi thc con ngi. Con ngi chim hu bn th ph cp ca hn mt cch ph qut, ngha l vi t cch con ngi tng th. Mi quan h mang tnh ngi vi th gii nh thy, nghe, ngi, nm, r, nhn, cm nhn, suy t, ham mun, hnh ng, yu thng, ni tm li, tt c cc c quan to nn c tnh hn, nu v mt hnh thc l nhng c quan x hi trc tip, th trong quan h khch quan hay trong cch ng x i vi s vt, l s chim hu s vt , ngha l s chim hu thc ti ngi; ni cch khc, cch thc ng x ca cc c quan to nn c tnh mi ngi i vi s vt l s biu th ca thc ti ngi. S biu hin ny cng a tp nh nhng xc nh v nhng sinh hot ca con ngi, hot ng v au khtrong kip ngi, bi v hiu theo ngha nhn vn, kh au cng l cch th hng ring ca con ngi [05]. Dng nh on vn ny cho ta ngha ch thc ca ch ngha duy vt lch s, i lp vi ch ngha duy vt thng tc. Hin thc chnh l ci g ta sn xutra, khng phi ch c trn bnh din vt cht, m theo ngha tng qut, bao gm tt c mi sinh hot mang tnh ngi, k c loi sinh hot gi l tinh thn.Bn nhc hay nht cng khng c ngha g i

vi i tai khng bit thng thc nhc, n khng phi l i tng, bi v i tng ca ti ch c th l s biu hin ca mt trong nhng nng lc ca ti [06]. Hin thc chnh l ci th gii y ngha trong chng ta sng, v ng l n ch c ngha bi ngay chnh cuc sng ca chng ta: th gii t nhin c nhn ho bi bao th h cn lao. Marx, s o ln bin chng t ch ngha duy tm sang duy vt vn gi li ni dung tinh thn ca hc thuyt Hegel. S ng ho th gii tinh thn vi ci th gii m chng ta cm nhn khng lm mt i s phong ph ca n v ngha: vn khng phi l quy gin tng vo hin thc, m l vch ra ngay trong bn thn hin thc phn chn l ca tng. Trong khi ch ngha duy vt thng tc nh ngha hu th mt cch tru tng nh vt cht thun ty, th t nht trong bui u, h quy chiu ca ch ngha duy vt lch s l mt kinh nghim ton din, ni th gii t phi m trc mt ta y ngha nhn sinh, xc nhn l n tn ti cho ta, trong khi ta sng trong lng n. y chnh l ci kinh nghim nguyn thy m Husserl mun quay li, khi ng lp ra trng phi hin tng hc vo u th k 20, bng cch tp hp mt nhm trit gia tr quanh khu hiu ni ting: Zu den Sachen selbst: tr v vi ngay chnh s vt! Tt nhin, s vt y khng phi l vt m ta nh ngha bng mt h thng phng trnh ton hc; n l tt c nhng g tn ti i vi chng ta, trong ngay chnh ci ngha l n tn ti cho ta. i hi hy b tnh u tin ca vt cht chnh l dn ti thc v tn ti c th trong ngha trn vn ca tn ti. Chn ngy s tru tng kh cng ca ph phn lun v ca trit l khoa hc, th h mi n nhn li ku gi ny nh git sng mai mu nhim s khai m tt c s phong ph ca th gii cuc sng. Trong thc t, s chim hu c thc hin trn bnh din c nhn v l thuyt bng bc li li vi thc v ci ta hay thc bn ng, ni nhng ngha tim n tha ho - ca cuc sng hn nhin bng rc sng. Di hnh thc hin sinh ch ngha ca n, hin tng hc ch mi l hi kn ng vin cm thc hnh ng hn l cm nang hnh ng thc hiu. S thiu vng bc chuyn tip t cm thc ny sang mt thc tin x hi mch lc t co tnh cht trit l t sn ca n. D sao, ch t n cng thc hin c ti a phn chn l m giai cp t sn c th t n, bng cch ch ra trongnghim sinh thc hiu ngun cn cui cng, ni con ngi rt ra ngha ca tn ti. Ch cn thm vo y thc v ngha khch quan ca tn ti na nhn thy trong nhng iu

kin kinh t yu t xt n cng l quyt nh i vi cu trc tng qut ca kinh nghim v th gii. ng tht l nhng vn bn kinh in ca ch ngha Marx nh ngha u th ca c s kinh t mt cch kh chp nhn cho cc nh hin tng hc. Thng tng kin trc b xem l o nh n thun, nh ch phn nh nhng quan h hin thc ln bnh din t tng h, trong khi nt c o ca hin tng hc chnh nm ch n xem mi ngha ca nhn sinh l gi tr chn chnh. Nhng ch ngha Marx u ch n gin khng nh s tt yu ca h tng c s nh quy chiu cui cng: dng lch s ch gii thch c bi u tranh giai cp, nhng bin chng u tranh li c xy dng trn nhng kin trc thng tng t tn. Quan h sn xut phi thay i khi li thi so vi lc lng sn xut. Song s thay i ny i hi phi u tranh thc hin di hnh thc cch mng, chnh v quan h sn xut c vn c duy tr, ngha l v thng tng kin trc s vn tip tc sng mc d c s kinh t mt. hiu lch s mt cch thu o, tnh t tn ca thng tng kin trc cng thit yu nh s vn ng ca h tng c s. Nhng lm sao gii thch n, nu y ch l phn nh ca qu trnh hin thc? C cho rng sc khng c ca h t tng xut pht t mt o nh i, nh ta vn thng nghe. Nhng ci o nh y t duy tr nh th no, v hn na, ngay nim o nh li khng gi nh nim chn l hay sao? Chng ta th tm mt gii p, khng phi qua tranh lun, m bng s kho st mt v d. Marx tng tuyn b trong Dn Vo Ph Phn Kinh T Chnh Tr nh sau: Thn thoi Hy Lp khng ch l kho tng m cn l mnh t nui dng ngh thut Hy Lp. Liu cch nhn thc t nhin v quan h x hi nm di y c tng tng, v t , ca [thn thoi][07] Hy Lp nay cn thch hp chng vi my ko si t ng, ng v u my ha xa, my mc in bo?... Nn ngh thut Hy Lp gi nh thn thoi Hy Lp, ngha l s to tc mt cch m thut tuy v thc th gii t nhin v ngay chnh nhng hnh thi x hi bi th hiu phng ng ca qun chng [08].Ta thy ngay rng ngh thut Hy Lp khng ch n thun phn nh iu kin vt cht ca i sng c i: ng hn, n l c mt kin trc c xy dng trn loi sinh hot m thut t pht, tng giao vi mt trc quan y tnh thn thoi v th gii: t nhin v x hi c to tc mt cch m thut tuy v thc bi th hiu phng ng ca qun chng. M thut t pht l nn t nui ca ngh thut phn tnh, v chnh nn m thut t pht

, nh mt thi c ca kinh nghim tng qut, mi l thuc vo cu trc tng qut ca kinh nghim sng, ngha l vo cu trc kinh t. Trong ngn ng hin tng hc, ta ni rng cuc sng trn gian ny, kinh nghim v th gii ny bao gm mt tp hp ngha, trong c ngha m thut. Dngdptng qut ca tp hp ny tt nhin c phc ha bi mt s iu kin s ng no - iu kin kinh t. y khng phi l mt quy nh di dng nhn qu, m n gin l s phn ranh cn thit nhm nh ngha nghim sinh nh kinh nghim ca th gii ny. Nhng thi c c th khng v th m mt i phn chn l ca chng nh loi trc quan tng c sng thc, v chnh trn phn chn l m cc sn phm vn ho c xy dng. Tt nhin, trc quan ni y khng phi l s trc nhn th ng nhng tit l v mt ci-bn-kia khng ai bit, n n gin ch ci kh nng hiu ngay tc khc ngha ca cuc sng trong th gii ny, ngha ca nhng sinh hot m ta tin hnh, bi v v ch v ta sng cuc i ca mt con ngi. Chnh ci th gii cuc sng hay th gii nhn sinh [Lebenswelt] ny gnh ch mi kin trc ca th gii vn ho. Ci p trong ngh thut Hy Lp ni ln phong cch cm nhn th gii c o ca x hi Hy Lp di dng thc m thut v trong sinh hot ngh thut v thc. Trong kinh nghim m thut ny, vi iu kin sinh sng vt cht ca ngi Hy Lp thi , ci p c biu l bng cch duy nht n c th bc l. Gii hn trn khng gim thiu m din t tnh chn chnh ca n nh mt kinh nghim sng c thc trong th gian ny. Nh th, tng quan gia m thut Hy Lp vi phng thc sn xut c i khng th tiu m t nn cho gi tr ring bit ca cc kit tc ng thi. H tng c s trn ton b lu i ny c xy dng khng phi l c s kinh t, m ni ng ra, chnh l ci th gii m thut t pht c cu to bi c tng tng ca ngi Hy Lp: th gii thn thoi. Ci th gii ny khng phn nh nhng quan h sn xut vt cht; n din t cch thc ngi Hy Lp mang ngha m thut vo i sng, cch h sng i di dng thc m thut. Ngh thut ca h ch l s soi sng ngha v dng thc m thut trong cuc sng ca h. u th ca h tng kinh t khng th tiu m giao tr phn chn l ca cc kin trc thng tng v ngun gc chn chnh ca chng trong kinh nghim sng. Cc kin trc t tng h khng tng quan vi phng thc sn xut theo ngha l chng phn nh cc phng thc ny chuyn phi l m n gin v: mt mt, mi kin trc t tng rt ly

ngha ca n t mt nghim sinh tng ng, cc gi tr tinh thn khng nhng ch c ph by m cn c cm nhn v sng thc; v mt khc, v mi kinh nghim c th u xen vo kinh nghim tng qut ca con ngi trong th gii nh mt b phn. Do th gii ny c th c nh ngha mi thi im nh l thuc vo quan h kinh t ng thi trong cc nt chnh, v mt thay i no trong quan h kinh t cng u ko theo s t chc li ton b ci tng th, ng l xt n cng th vn ng lch s b quy nh bi nhng iu kin ca cuc sng vt cht tht. Mi mc pht trin mi ca k thut bao hm mt nn vn ho mi; mi khng phi bi v vn ho phi phn nh trnh k thut, m v n ch l vn ho chn chnh nu n ni ln c nhng trc quan c o m iu kin sinh sng mi ra. Mt khc, cng ng khng km l mi thng tng kin trc c xy dng trn kinh nghim sng trc y vn tn ti bi hoi nim v phn chn l n gnh ch, n ni cn phi lm cch mng thay th n bng mt t chc mi. S minh gii ch ngha Marx trn ch c trn vn ngha khi nhng phn tch c th v nh nc, php ch, ngh thut, tn gio, trit hc... ca mi thi i c gn lin vo loi trc quan chnh tr, php lut, m thut, tn gio, trit l... tng ng vi nn kinh t ca cng thi i v cu thnh cuc sng ca ngi ng thi. Nhng h t tng k tip s c hiu trong phn chn l lch s ca chng, v s hiu bit ny s cho php ta rt ra gi tr vnh cu ca cc thi cu vit, khi loi ngi bit gi gm lu bn vo bao kit tc vn ho ngha ca bn cht ngi - ci bn cht vn cn l ca chng ta trong chng mc chng ta cn nhn thy mnh trong , nh chng ta thc l n hin nay, v nh chng ta vn lun lun mong mi l n d trong mt phong cch hon ton i mi. Marx tng lu : Ci kh khng phi l hiu rng ngh thut Hy Lp v s thi gn b ra sao vi cc hnh thi pht trin x hi no , m l hiu v sao chng cn cho ta cm khoi m thut, v di nhiu kha cnh cn c xem nh quy phm hay mu mc kh vn ti [09]. Mt ngi khng th no tr li thnh a b m khng ri li tui th. Nhng b anh ta khng bit thng thc s ngy th ca tr nh, v n mt tui cao hn, khng ham mun sng li s hn nhin y hay sao? B mi thi i khng thy c tnh c o ca mnh ti hin nh chn l t nhin ni bn tnh con tr hay sao? Ti sao tui th lch s ca loi ngi, im khai hoa rc r nht, li khng th c c sc quyn r vnh cu d nh mt thi vnh vin tri qua? (Karl Marx, Dn vo

Ph Phn Kinh T Chnh Tr, trong ng Gp vo Ph Phn Kinh T Chnh Tr, bn dch ca Laura Lafargue, tr. 351-352) [10]. Vic p dng phng php m chng ti va nu ln nguyn tc tt nhin s ko theo yu cu xt li trit hc thuyt Marx trong ni dung chnh thng, mc d s xt li ny c th hin bng bc qut tr li vi hng ban u. Di y, chng ti th trnh by qua mt v d c th v sao v nh th no s xt li ny li c th l mt bin i ton din. Theo Marx, cuc Ci T tn gio th k 16 ch l hnh thc t tng h m n lc t gii phng ca giai cp t sn khi ch thng tr ca gio hong ra: phn nh h o ca mt cuc tranh ginh li quyn hin thc. R rng l li gii thch ny th tiu ngay chnh ci ngha ca hin tng phi nghin cu, nh mt hin tng tn gio. V tng quan ca Ci T vi c s kinh t qu hin nhin, v phn chng ti, xin din gii nh di y. Thi trung c, vic xy dng Nh Th thnh th quyn l thit yu duy tr i sng tinh thn trc s th bo ca phong tc tp qun ng thi. Thi cuc nhiu nhng khn n y phn suy nim tm linh lnh vo tu vin, trong khi hng chc sc tn gio tm cch bo v di sn ca cc Cha C bng t chc chnh tr v qun s. Vi s pht trin ca giai cp t sn v chnh quyn trung ng m n ng h, an ninh dn dn tr li, cho php xy dng mt i sng tn gio c ngha v mt tinh thn. Khng cn phi ri b th gian ny tn th Thng : ch cn gn cho cng vic hng ngy mt ngha tuyt i nh biu hin ca ch ti cao, v lm bn phn mt cch lng thin. S sng bi Thng siu th, hnh thc kh thi duy nht trong thi phong kin lon lc, t khc nhng ch cho s tn th Thng ti th bng s thc thi cc c tnh (lng thin, cn lao, tit kim) v gi tr (ngh nghip, hn nhn) t sn trong cuc sng. Thi trung c, trc quan tn gio thot ly th gian ny t thc hin mt ci b bit lp, vi nhng gii lut, nghi l v phng tin sinh nhai ring. S vt cht ho c tin qua cc cng tc t thin, ri s nh lng gi tr tn gio ca lng t thin mt cch thun vt cht, ... khng phi l h qu ca s suy i theo ngha l nh mt thc v cc gi tr tinh thn; chng ch l biu hin ca mt kinh nghim tn gio i hi phi chuyn ho c th gi tr ca lng tin vo mt s hnh vi, vt th c bit, hu to dng mt th gii tn gio nh ci b ring bit, v ch thi, c tin mi c th t

thc hin. Vo u thi hin i, vi nhng bc tin ca giai cp t sn v iu kin sinh sng vt cht mi, t chc gio hi vi b my nghi l v gii lut bng tr thnh v ch, chng cn quan h g vi i sng tn gio t pht, vi kinh nghim tn gio mi. Nhng tai ting m ai cng bit, mc d gy ra bao mu toan ly gio v d gio thi trung c, cha bao gi c kh nng lm lung lay uy tn v th lc ca Nh Th, bi v s hin din ca t chc gio hi p ng ng ci dng thc sng o duy nht c th tn ti di thi phong kin. Cuc Ci T th k 16, tri li, tip nhn c s thnh cng bn vng, bi v n biu t nhng i hi ca mt kinh nghim tn gio thc s. S tn th Thng ti th bao hm yu cu t b cc tu vin cng nghi l v trt t gio phm. S cu ri c thc hin qua lng tin ch khng nh vo cng tc t thin. Vn khng cn l xy dng mt ci b ring bit, m l cm nhn s hin din ca Thng trong bt k c ch, hnh ng no ca cuc sng bnh thng. Tn iu v s phn tin nh p ng chnh xc ci trc quan v ch ca Thng trong mi bin c phm trn, v trc quan to cho cuc sng trn tri t ny mt ngha tuyt i. Ri s tch ly t bn mang ly hnh thc kh hnh, c thi hnh trong s knh s Thng . Tin lnh l tn gio ca giai cp t sn, ci hnh thc qua n c th sng o mt cch chn thc. Nh vy, c tin c bo tn d dng trong cc quc gia tin lnh; ngc li, giai cp t sn Php, b chnh quyn qun ch bt buc phi gi ly o C c mc d n khng cn tng ng vi mt kinh nghim tn gio thc hiu no, ri dn vo tnh cnh chng gio hi v phi tn gio. Nu hiu kinh nghim tn gio l trc quan v ci ngha tuyt i ca hu th khin cuc sng ti th bin thn thnh np sng trong lng Thng , chng ta s ni rng trong x hi t bn - tng qut hn, trong mi x hi c u tranh giai cp -, tn gio t thc hin di hnh thc mt kinh nghim siu nhin. Tht vy, do phn cng lao ng, mc d khch th i tng l sn phm ca ton th sinh hot tp th, i khng giai cp li ngn cn thnh vin x hi nhn nhn ln nhau. Trong iu kin , d c cm nhn c ngha tuyt i ca s vt nh loi trc quan huyn b i na, ch th vn hon ton khng hiu bit bn cht thc ca mnh; v s bt kh tri c th hin qua quan nim Thng siu nhin. Trong x hi khng giai cp, ch th chim hu i tng qua s nhn din chnh bn thn mnh trong ; hn thch th t chim ngng trong sn phm do con ngi lm ra. Ci tuyt i

c hiu su sc nh s ng nht ca vt th vi ci ti ca ch th. Cuc sng ti th cng mang ngha huyn b, nhng khng phi do quy chiu v siu nhin, m trong s hng th ci thc t thc hin c trn vn. Tht l sai lm nu ni rng tn gio s bin mt khi khng cn tha ho na: tht ra, s chim hu hin thc ngi ch s ny n trong mt th tn gio ni ti thun khit, ni hnh phc hon ton khng phi l phn thng ca o hnh m chnh l bn thn o hnh [11]. Sau khi ri sng ngha ca ch ngha duy tm Hegel nh chnh tht l mt th ch ngha hin thc (tinh thn ph cp tht ra ch l con ngi ti th), sau khi pht hin ngha ca hin thc ngi trong tt c s phong ph ca nghim sinh nh th, Marx cn phi khai trin hc thuyt ca ng trong vin cnh ca thc tin cch mng. Trong cuc u tranh hai mt m giai cp t sn t do phi tin hnh u th k 19, va tiu dit tn d ca ch qun ch, va km hm mt i qun v sn cc k khn kh trc quy lut tay lm hm nhai khc nghit, tng lp tiu t sn cn l ng minh ca giai cp bc lt, lun lun ng v pha t bn mi khi cn phi trn p nhng phn t bnh dn c ng vin trong cuc chin i dn ch. Nhim v duy nht ca t duy cch mng thi nm vic nh ph nhng kin trc thng tng ca giai cp thng tr. Dng nh cha khn cp phi xy dng h t tng cho x hi tng lai, giai cp v sn cn qu cht vt v sinh k c th quay lng li vi nhng tranh chp cc b trc mt. Cng cuc xy dng ny c th quyn r giai cp tiu t sn, song do tnh cnh khch quan, n li qu gn b vi gii t bn c th ng v pha cch mng nh mt giai cp. V th, Karl Marx, nh t tng thc tin, phi dnh tt c mi n lc cho vic phn tch h tng c s. T na sau th k 19, tin b k thut kt hp vi c ch chnh tr ca nn dn ch t sn nng cao ng k mc sng ca giai cp v sn u chu. H qu l s t sn ho mt b phn ca qun chng lao ng song song vi s v sn ho giai cp tiu t sn, c th l thnh phn tr thc m s thiu vng thc giai cp khng cho php t v mt cch hu hiu trong cuc u tranh x hi. Kt cu ca giai cp cch mng khch quan, do , chu nhiu thay i c bn. N khng ch n gin l mt giai cp v sn hon ton l thuc vo quy lut tay lm hm nhai nh hi gia th k 19 na, m bao gm c nhiu tng lp lao ng quan trng c t sn ho v thnh phn tiu t sn b v sn ho. Nhu cu tr thc ca thnh phn sau khng cn c th c tha mn bi ch ngha Marx

di hnh thc chnh thng na, trong khi s bi bc c h thng h t tng di dng thc mt h thng t tng c xy dng trn quyn li giai cp li b mc n trong hoi nim v nhng gi tr truyn thng. y l con ng dn n s phn bi thng k ca cn b tiu t sn cc thi im quyt nh ca hnh ng, ko theo n s tht bi ca bao cuc cch mng u chu. c nn dn ch ca cc nc quc bo m mt cuc sng tng i cao lc bnh thng, ci giai cp m chng ti va nh ngha v sn t nhiu t sn ho v tiu t sn b v sn ho - ch thc c hon cnh cch mng khch quan ca n trong thi khng hong hoc chin tranh. Nhng lc y, x hi c c may t gii phng khi loi ch sn sinh v nui dng tha ho, th ch thnh thong vn bt buc n phi tin hnh nhiu cuc thiu hy khng l tiu th sn phm d tha ca nn k thut hin i. Nhng s bt lc ca ch ngha Marx nhm tho mn kht vng ca cc tng lp cch mng mi ph hng vn hi ny, v y h vo s phi l ca mt con ng x hi ch ngha phng pht mi v duy tm. Yu cu xt li l thit yu, do chnh nhng b tc ca thc tin p t. S xt li ny khng phi l hnh ng phn bi, m n gin l s tr v ci ngun; n c th tn dng nhiu cng trnh nghin cu ca trng phi hin tng hc: mc d cn trong tnh trng phc tho qu tng qut, chng c gi tr ca nhng cuc thm him c h thng vo th gii nghim sinh. C gng tm hiu nhng s vt tng trong tinh thn phc tng tuyt i d kin, hin tng hc bit lin h gi tr ca cc s vt y vi ngun gc vt cht th tc ca chng m khng h lm chng xung cp. N ch cn thiu nhng khi nim khch quan t ti mt phn tch thc hiu ngay chnh nim tn ti. Quan h ti hu vi kinh t a ra mt c s bn vng cho php con ngi m nhn cuc sng ti th vi nim tin chc chn rng n s thc hin c nhng gi tr ch thc. D n tn ti khng hnh thnh qua mt chn la c on m lun lun trn c s ca tri thc; bn phn ca chng ta l soi ri kin thc cng sng cng tt, ci ngha chng ta cng ng bng chnh cuc i mnh ng nht vi ci ngha vn c ca n, ci ngha m chng ta phi thc hin nh nhim v lch s. B nm vo th gii, thc ti ngi ch vn ti tn ti chn thc nu hn nhn cnh ng tr tru khng n gin nh bn p phng v mt hng no , m nh chnh bn th ca hn, ci m hn khch

quan l, ci m hn phi cu mang ngha, nu mun ch thc l con ngi. D kin khng n thun l mt tp hp nhng quy nh th ng; d kin ngi mang trong ni thn ca con-ngi--thnh ngha ca i hi con-ngui-phi-l m s hon tt chnh l nh ngha ca con-ngi-chn-thc, v ca khi nim chn thc hiu theo ngha ch thc. Nu ng nh cu vn tuyt vi ca Heidegger,hin thc ngi t chn ly nhng anh hng ca hn, th s chn la ca con ngi ch l hnh ng t do thc hiu, nu n ch th l chn la trn ci s phn c hnh dung trc trong cnh ng khch quan ca kip ngi, ngha l nu d n lm ngi ca hn khng phi l mt d n bt k no, m chnh l d n ca k b v v ch. Tinh hoa ca ch ngha Marx, nh phn tch thc tin, nm ch: t quan st hin thc n rt ra c i hi siu vt bin chng, ni phn chn l ca n thnh tu. Trong s m ng i hi siu vt, con ngi t thc hin trong s vnh cu ca hn, nh ci hin ti ca mt hu thmi lc t t chnh n nh vn lun lun l mt trong dng i mi khng ngng, t xc lp nh vnh vin l mt s t thc hin. Marx tng ni: Hc thuyt ca ti khng phi l gio iu m l cm nang hnh ng. ngha thc tin ca t duy cch mng khng phi l s b ri nhng i hi c th ca suy lun, m chnh l s thc hin chn chnh nhng i hi y. Hu th ch thc khng phi l huth-cho- nh d kin, m l ngha ca hn nh hu-th-phi-l, ci ngha lm cho tn ti lun lun l li mi gi t ta gi n ta: Tr thnh chnh my. T nhn nh ny, lp thuyt v con ngi khng phi l tnh ton nhng quy nh khch quan trong tnh vt cht tru tng ca chng, m l tm kim trong th gii c thc hin ci ngha ca tn ti m ta phi m nhn. Rng ci ngha khng ch nm trong s xy dng mt nn kinh t mi chnh l iu qu hin nhin trong ngay chnh nim v mt thc ti ngi. S phn tch hin tng hc v lao ng tinh thn c th, nh thi c ca tn ti hin thc, s mang li cho bin chng v quan h sn xut ci ngha trn vn ca mt s chim hu ph qut.

Ch Thch
[01]

Trn c Tho rt kn o v vic tip thu ch ngha Marx. Tuy nhin, y khng phi l vn kh tr li. Mt gio s M vit v ng khng nh Trn c Tho tng gia nhp ng Cng Sn Php trong thp nin 1940 (Silvia Federici. Vit Cng Philosophy: Trn uc Thao. Telos, n 6, 1970. Tr. 104-117, ct 9. a ch truy cp: http://www.viet-studies.org). Ring ng, Trn c Tho ch gin tip xc nhn t cch ng vin ng Cng Sn Php vo cui i, khi ng cho bit b ng ny li ra x v ti phn bi v trc xut vo nm 1992 (Thierry Marchaisse, Tombeau sur la Mort de Trn Duc Thao, 1993). D cc ngun tin trn l ng vi s thc hay khng, ng Cng Sn Php ng nhin l ni o to rt nhiu tr thc theo ch ngha Marx ti y t khi thnh lp, c ng vin Php ln cm tnh vin ngoi quc, trong s hn cng c Trn c Tho. Phm Trng Lut.
[02]

Roland Barthes. V Quyn Sch ca Trn c Tho: Hin Tng Hc v Duy Vt Bin Chng. a ch truy cp: http://amvc.free.fr & http://www.viet-studies.org. Phm Trng Lut.
[03]

Jean-Franois Lyotard. La Phnomnologie. Paris: PUF, 1999 (in ln u 1954). Tr. 113. Phm Trng Lut.
[04]

Pierre Naville. Marx ou Husserl. Trong: Les Conditions de la Libert [iu Kin ca T Do]. Paris: Ed. du Sagittaire, 1947. Tr. 162-167. Phm Trng Lut.
[05]

Lhomme sapproprie de son tre universel dune manire universelle, donc en tant quhomme total. Chacun de ses rapports humains avec le monde, la vue, loue, lodorat, le got, le toucher, la pense, la contemplation, le sentiment, la volont, lactivit, lamour, bref tous les organes de son individualit, comme les organes qui sont immdiatement dans leur forme des organes sociaux, sont dans leur comportement objectif ou dans leur rapport lobjet lappropriation de celui-ci, lappropriation de la ralit humaine; leur rapport lobjet est la manifestation de la ralit humaine; cest lactivit humaine et la souffrance humaine car, comprise au sens humain, la souffrance est une jouissance que lhomme a de soi (Karl Marx. Manuscrits de 1844. Prsent., trad. et notes de Emile Bottigelli. Paris: Ed. sociales, 1968. Tr. 91). Phm Trng Lut.
[06]

... cest dabord la musique qui veille le sens musical de lhomme; pour loreille qui nest pas musicienne, la musique la plus belle na aucun sens, [n]est [pas] un objet, car mon objet ne peut tre que la confirmation dune de mes forces essentielles, il ne peut donc tre pour moi que tel que ma force essentielle est pour moi en tant que facult subjective, car le sens dun objet pour moi (il na de signification que pour un sens qui lui correspond) stend exactement aussi loin que stend mon sens ( Sd, tr. 93). Phm Trng Lut.

[07]

y l t nhy mt trong nguyn bn. Bn dch ca Laura Lafargue m Trn c Tho s dng ghi l art, theo bn in ca K. Kautsky; bn dch sau ca Maurice Husson v Gilbert Badia ghi l mythologie, v gii thch l da trn bn in Moscou (1939). Chng ti cng ngh rng mythologie ng hn, v my cu k tip u nu danh cc v thn Hy Lp. Xin chp li nguyn vn: On sait que la mythologie grecque na pas t seulement larsenal de lart grec, ma la terre mme qui la nourri. La faon de voir la nature et les rapports sociaux qui inspire limagination grecque et constitue de ce fait le fondement de [la mythologie] grecque est-elle compatible avec les Selfactors [machines filer automatiques], les chemins de fer, les locomotives et le tlgraphe lectrique? Quest-ce que Vulcain auprs de Robert et C, Jupiter auprs du paratonnerre et Herms auprs du Crdit mobilier ?...(Karl Marx,Contribution la Critique de lEconomie Politique. Trad. de lallemand par Maurice Husson et Gilbert Badia. Paris: Ed. sociales, 1957. Tr. 174). Phm Trng Lut.
[08]

Lart grec suppose la mythologie grecque, cest--dire llaboration artistique mais inconsciente de la nature et des formes sociales elles-mmes par limagination populaire(Sd, tr. 174). Phm Trng Lut.
[09]

Mais la difficult nest pas de comprendre que lart grec et lpope sont lis certaines formes du dveloppement social. La difficult rside dans le fait quils nous procurent encore une jouissance esthtique et quils ont encore pour nous, certains gards, la valeur de normes et de modles inaccessibles (Sd, tr. 175). Phm Trng Lut.
[10]

Un homme ne peut redevenir enfant, sous peine de tomber dans la purilit. Mais ne prend-il pas plaisir la navit de lenfant, et ayant accd un niveau suprieur, ne doit-il pas aspirer lui-mme reproduire sa vrit? Dans la nature enfantine, chaque poque ne voit-elle pas revivre son propre caractre dans sa vrit naturelle? Pourquoi lenfance historique de lhumanit, l o elle a atteint son plus bel panouissement, pourquoi ce stade dveloppement rvolu jamais nexercerait-il pas un charme ternel? (Sd, tr. 175). Phm Trng Lut.
[11]

Tt nhin, khng nn ln ln s hng th ci tuyt i do con ngi sn sinh ra mt cch thc vi tnh cm th ng v tnh ng nht chung chung ca vn vt. mt ni nh n , th cm thc sau tng ng vi loi trnh k thut lc hu v bt lc, khng lm ch ni thin nhin phong ph. Trn c Tho.
Pasted from <http://amvc.free.fr/Damvc/Khoa/Triet/MARXHIENTUONG.htm>

Tuesday, November 16, 2010 10:26 AM

Gi tr sng Trn c Tho tr v t qun lng SGTT.VN - Trong cuc to m v nh trit hc Trn c Tho (din ra ti trung tm vn ho Php - L'Espace ti H Ni tun qua), vi t cch ch to, nh ph bnh vn hc sn khu JeanPierre Han, tng bin tp tp ch Les Lettres Franaises (Vn chng Php, ra i nm 1941) v nh trit hc Jean-Franois Poirier thng bo mt quyt nh kh bt ng: Les Lettres Franaises s thc hin mt chuyn v Trn c Tho, ngi c xem l nh trit hc ca c hai quc gia Php v Vit Nam.

Phng vin Si Gn Tip Th c cuc trao i vi hai din gi ang c gng lm hi sinh tn tui ca con ngi m theo GS Trn Vn Giu, l nh trit hc duy nht ca chng ta. V sao nh trit hc Trn c Tho ca Vit Nam li tr thnh nhn vt chnh trong chuyn trit hc trn tp ch Les Lettres Franaises, tha ng? Jean-Pierre Han: i vi ti, Trn c Tho l mt trong nhng trit gia Vit Nam xut sc nht. Nu tnh n qung thi gian tu nghip ti Php v nhng tc phm vit bng ting Php, c n hnh ti Php ca ng th Trn c Tho cn l mt trit gia Php. Nhng pht kin v t tng ca ng c cc trit gia cng thi nh Jean-Paul Sartre, Louis Althusser, Jacques Derrida, Pierre Bourdieu cng nhn. Chng ti thc hin nhiu chuyn v cc nh trit hc ny, vy th ti sao li khng c mt chuyn v Trn c Tho? Chuyn v nh trit hc Trn c Tho s ra mt c gi Php, khng nhn mt s kin no c, cng hon ton b qua tiu ch thng mi. Cc bn bo chng ti to bo ? Chng ti chp nhn. V thc s hy vng, y s l bc to cho mt qu trnh nghin cu su rng v nhng ng gp to ln ca Trn c Tho. Ti mun chia s mt cu chuyn nm ngoi khoa hc. l, d xa Vit Nam nhiu nm, nhng ti vn nh, d khng r rng lm, thu nh, Trn c Tho, Nguyn Khc Vin v nhiu tr thc khc thng xuyn gh thm nh ti, i khi mt cch b mt v l thi k chin tranh ng Dng. Gi li tc phm ca Trn c Tho trn Les Lettres Franaises, cng l mt cch hi tng k nim u th, v tm li qu hng Vit Nam ca ti.

Nhng pht kin v t tng ca ng c cc trit gia cng thi nh Jean-Paul Sartre, Louis Althusser, Jacques Derrida, Pierre Bourdieu cng nhn. Chng ti thc hin nhiu chuyn v cc nh trit hc ny, vy th ti sao li khng c mt chuyn v Trn c Tho?
JEAN-PIERRE HAN

Rt kh chm im cc t tng ca mt trit gia, hoc so snh trit gia ny vi trit gia kia. Tuy nhin, c gi Vit Nam u mun bit, pht kin no ca Trn c Tho lm sng st gii trit hc Php ni chung, v hai ng ni ring? Jean-Franois Poirier: T tng ca Trn c Tho c cc ng nghip cng th h khm phc, iu khng phi bn ci. Cn vi ring ti, c hai iu Trn c Tho gy cho ti n tng su sc. Mt l Hin tng lun v ch ngha duy vt bin chng, tc phm nh du bc chuyn bin ca ng t hin tng lun sang ch ngha duy vt bin chng. Chnh t y, rt nhiu nh trit hc Php tip ni Trn c Tho i su nghin cu ch ngha Mc v c su cho nhng t tng ca ch ngha Mc. Th hai, ng l nh trit hc duy nht mo him cng b kt qu nghin cu v ngun gc ca ngn ng, ngay trong thi im vn ny b cho l khng mang tnh khoa hc v nhiu thp k b gii nghin cu ty chay. Trong tc phm Ci ngun ca ngn ng v thc, c NXB X Hi (Paris) n hnh nm 1973, ng khng nh, ngun gc ca ngn ng l c ch. Kt lun ny c th khng tuyt i chnh xc, nhng s dng cm ca ng tht ng ngng m. Trong trit hc, khng c thy, cng khng c tr, ch c s i thoi
TRN C THO

khi no cc ng th tm cch l gii, v sao mt hin tng nh Trn c Tho li t c bit n, sm b lng qun, ti Php v thm ch ngay chnh qu hng Vit Nam? Phi chng l v nhng t tng ca ng tr nn li thi? Jean-Francois Poirier: Theo quan im ca ti, t tng ca nhng trit gia ln khng bao gi li thi. Ti Php, c mt s nguyn nhn khch quan khin ci tn Trn c Tho dn b qun lng, ch yu do cuc tranh lun v ngun gc ca ngn ng nhiu nm nay vn b ng bng. V nhng tc phm ca Trn c Tho v vn ny, v th, khng cn c ch . Ti thnh ph Hu ca Vit Nam, chng ti tng tin hnh mt nghin cu v Trn c Tho, vi rt nhiu gio s trong lnh vc trit hc tham d. Ti nhn thy, kh nhiu ngi tui trung nin bit v Trn c Tho. Nhng t tng v cc cng trnh nghin cu ca ng ng l khng ph bin. Hay bi nh ngi Vit thng ni: Bt cha nh khng thing! Jean-Pierre Han: Ti phi ngi ngng tha nhn, nc Php c kh nng qun lng nhng g khng lin quan n di sn ca chnh mnh. Cn v pha Vit Nam th chnh cc bn phi t tr li cu hi ny. n y vi mong mun va chia s, va tm kim cc t liu v Trn c Tho. Qua bui to m ny, cc ng c thm nhng khm ph th v no v nh trit hc ca hai quc gia Php, Vit?

Nh nghin cu trit hc Jean-Franois Poirier (tri) v nh ph bnh vn hc Jean-Pierre Han ti to m v trit gia Trn c Tho (8.11, H Ni). nh: Hng Lan Jean-Francois Poirier: Ti cc k n tng vi mt chim nghim ca Trn c Tho m nh vn Nguyn nh Chnh va k li ti to m: trong trit hc, khng c thy, cng khng c tr, ch c s i thoi. l li ni ca mt hin trit.

Jean-Pierre Han: Ti ngh n vic xut bn chuyn sp ti v Trn c Tho trn Les Lettres Franaises bng ting Vit. V cc bn s hiu c v sao v bng cch no, Trn c Tho li c cc trit gia ni ting ca Php ngng m. Sau khi tr v Php, cc ng s c nhng hnh ng no nhm khi dy mi quan tm v Trn c Tho v cc cng trnh nghin cu ca ng? Jean Francois Poirier: Hin ti Php, cc tc phm ca Trn c Tho khng cn hin din trn cc k sch na. Ngoi chuyn v Trn c Tho trn t Les Lettres Franaises, ti y, chng ti s tm cch ti bn cun sch Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng, mt trong nhng tc phm ni ting nht ca Trn c Tho. Ngoi ra, chng ti cng s tin hnh thu thp, tp hp tt c cc tc phm ca Trn c Tho, bng ting Vit v ting Php, lm thnh mt b su tp. Hy vng, nhng n lc trn s c kt qu.
THC HIN: HNG LAN CHN DUNG HI HO: TRNH CUNG

Nh trit hc Trn c Tho (1917 1993) c xem l mt hin tng him c. Nm 1936, ng c nhn hc bng du hc ti Php, v sau y, th khoa k thi thc s trit hc ca i hc S phm, mt trong nhng trng i hc danh gi nht ca Php by gi (hc v thc s ca Php khc hon ton vi bng thc s ti Vit Nam; thc s Php l iu kin tr thnh gio s i hc; t c hc v ny kh hn lm tin s nhiu). Trong s cc nghin cu ca ng, ni bt nht l hai tc phm gy chn ng nc Php: Hin tng lun v ch ngha duy vt bin chng v Ci ngun ca ngn ng v thc. Hai tc phm ny cng nhiu tc phm khc ca ng c xut bn ti Php, M, Hungary, Anh, c, Ty Ban Nha Vi nhng ng gp to ln ca mnh, Trn c Tho c gii thiu trang trng trong cun T in cc nh trit hc, NXB i Hc (Paris) n hnh 1984. Nm 2000, ng c truy tng gii thng H Ch Minh v khoa hc x hi. Mc d tng rng danh ti Php, nhng trn chnh qu hng Vit Nam, ci tn Trn c Tho cng nhng nghin cu c gi tr ca ng li cha c nhiu ngi bit n.

Nh nghin cu trit hc Bi Vn Nam Sn

Dch gi Phan Huy ng

Ph gio s trit hc Phm Khim ch

Nh vn Nguyn nh Chnh
Pasted from <http://sgtt.vn/Loi-song/132839/Tran-Duc-Thao-%E2%80%93-tro-ve-tu-quen-lang.html>

Tuesday, December 07, 2010 10:40 AM

V bn Hi K (Trit hc) ca Trn c Tho

TS. C Huy Ch

Trong Di co ca Trn c Tho m ng giao li cho ti lu gi bn Hi K c mt ngha c bit, gn nh l s tng kt qu trnh hot ng sng to khoa hc ca ng t nhng nm 40 ca th k XX n nm 1989. Hin ti cn lu gi bn tho tc phm ny t bn vit tay ln u n nhiu bn nh my, ng trc tip sa cha v gi i cho nhng ngi m ng yu mn v knh trng. bn c mt th gi, ti khng bnh lun v tc phm y. Nh vy bn c cng c iu kin gn gi hn vi tc gi, v tip cn trc tip vi tc phm. Ti ch vit ngn gn vi iu v hon cnh GS Trn c Tho vit tc phm ny. Nm 1985, sau khi i Cng ha dn ch c va cha bnh, va lm vic vi Vin hn lm khoa hc ca CHDC c, sau c lm vic vi Vin hn lm khoa hc Lin X, GS Trn c Tho c gp ti v anh Cng Nguyn, khi l chuyn vin ca NXB S Tht ti nh ring ca ng nh B6 khu tp th Kim Lin. Anh Nguyn l mt ngi m GS Trn c Tho rt qu mn, cng l ngi rt quan tm n mi mt i sng ca GS. Trong ln gp y Trn c Tho a cho chng ti xem cng bn hi k ny. Nhng v phi vit nhiu tc phm khc nn mi n khi vo TP. H Ch Minh, thng 4 nm 1989 GS mi hon thnh tc phm ny. Nh vy nu cn c vo thi gian sng tc ca GS th chng ta thy tc phm Hi K c vit sau khi ng vit cc tc phm: Mao Trch ng (I,II,III) vo nm 1976-1978, Phng php t duy Staline, Con ngi v ch ngha l lun khng c con ngi (vi t cch l con ngi ni chung), bi pht biu v u tranh chng tiu cc v pht huy dn ch ti Hi lin hip khoa hc TP. H Ch Minh. Tc phm Hi K nh vy c th coi l s tng kt c kt v phng din trit hc ca Trn c Tho sut c mt giai on t 1940, c bit t sau 1985. Chnh GS Trn c Tho ni vi ti: ng l bn hi k cn c vit sm hn, t sau nm 1973. Nhng do nhu cu u tranh bo v nn c lp dn tc v pht trin x hi nn phi dn sc vit cc tc phm trn y. Ngay t nm 1977, GS

Trn c Tho d on th no Trung Quc cng nh Vit Nam. Ti hi v sao? Trn c Tho tr li: Hy nhn vo s kin Thng Hi1972 th r. C lm nh vy Trung Quc mi c M ng h hin i ha. Ti hi: Nh vy th GS t Mao Trch ng v Staline trong s i snh nh th no?, Trn c Tho tr li: Sai lm ca Staline l sai lm trit hc. Cn Mao Trch ng l sai lm v nhn cch v t tng dn tc hp hi. Khi chun b v mt k thut cho GS Trn c Tho hon thnh tc phm Hi K ti bn khon nhiu v sc khe ca ng, ng b au gan nng. V vy ti hi: y c phi l bn tng kt hot ng sng to khoa hc ca anh?, Trn c Tho tr li: Khng! ng hn bn hi k ny l chun b hon chnh li nhiu tc phm khc, trc ht l: Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng, Tm ci ngun ca thc v ngn ng. Li ni trn y ca Trn c Tho gi m cho ta hiu nhng vn cn bn c ng cp n trong Hi K. Tc phm tp trung ph phn t tng siu hnh, phn bin chng ca trit hc Staline. ng cng ni r chnh bi nh hng ca trit hc y a n nhng hn ch ca ng trong hai tc phm Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng v Tm ci ngun ca thc v ngn ng. Nhng ngoi ni dung trn, GS Trn c Tho trnh by sc tch l thuyt v ci trung gii lm r quy lut ph nh ca ch ngha duy vt. Ch c nh th mi khc phc c t duy siu hnh, phc hi php bin chng trong hot ng l lun v thc tin. iu ht sc c ngha i vi tc phm ny l trn c s l thuyt v ci trung gii, l thuyt v ph nh bin chng, GS Trn c Tho xy dng l thuyt v s vn ng bin chng t nng lng thn kinh sang nng lng tm thn. Nng lng thn kinh lun lun c tr s l 1 nhng khi chuyn ha thnh nng lng tm thn th nng lng tm thn lun lun c tr s l n. l ci nguyn l lm cho v c ca con ngi thi khi nguyn pht trin. Trong mi quan h gia sinh hc, x hi, tm thn lun lun mang tnh bin chng trong s hnh thnh, pht trin lch s ging ngi, hnh thnh v pht trin lch s mi c th, nhn cch. Chnh ci lun con ngi sng trong i iu kin t nhin m Mac pht hin c m vang mi trong suy t ca Trn c Tho ng thu hiu c t tng ca Mac: Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi lun lun l ton din cc quan h x hi. Phi hiu cc quan h y c hnh thnh t thi khi nguyn c ti lp mi trong lch s ging loi, trong lch s mi con ngi mi i ngi. Chnh l ci nn tng con ngi khng ngng vn ti Chn-Thin-M. Vit ti n Tng Trang, 32 Bc i, lng i Hc, P. Bnh Th, Q. Th c, TP. H Ch Minh

Th c ngy 05/12/2010 TS. C Huy Ch Di y l ton vn tc phm Hi K ca GS.Trn c Tho.

HI K
Trn c Tho
Trong giai on cui cng ca ti ngy xa bn Php, ti xc nhn ch ngha Marx trong bi t gi ch ngha hin sinh: Hin tng hc ca tinh thn v ni dung thc t ca n. (Les Temps Modernes thng 9-1948). Trong y ti bin minh cho s la chn ca ti bng cch nu ln nhng chn tri rng ri m quan im duy vt bin chng v lch s x hi m ra cho cng vic phn tch thc sinh thc. y l ci m ti tm cch gii thch cho Jean-Paul Sartre trong nm bui trao i tin hnh vo ma ng 1949-1950, theo li mi ca ng y. Tuy nhin bui no cng i n kt qu tiu cc, do s bt ng c bn ngay t xut pht im trong th gii quan ca hai bn. Cui cng th ch cn c th ghi nhn rng khng th no dung ha gia ch ngha hin sinh vi ch ngha Marx. Cng phi ni rng ch ngha Marx ngy y ch c quan nim trong gii hn hp hi ca tnh trng sng bi c nhn, trong y ch ngha duy vt lch s b thu rt vo vi nt n gin ha, ch bao qut mt s quan h ring l trong mi giai on ring bit, tch ri s vn ng ph cp c th ca lch s loi ngi. Mt th gii quan nh th trn thc t l thuc phm vi tnh trng bp mp theo li siu hnh ca ci phng php c chnh thc tuyn b l bin chng. D nhin trong ci chn tri thu hp nh th, th ti khng th no thc hin ci d kin ca ti t nm 1948, l i vo b su qu trnh pht sinh v pht trin ca thc, xut pht t s bin chng ca sn xut vt cht. Nh th l phn hai cun Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng (Phnomnologie et Matrialisme Dialectique, Minh Tn, Paris, 1951) kt thc trong mt ng ct m ti hy vng tm c li thot trong cch mng Vit Nam, nh ti m ch cui cun sch, di nhan S vn ng thc t ca php bin chng. u nm 1952, khi v ti Vit Bc, ti trn an nhng mi lo lng l lun ca ti bng cch tip nhn ch ngha Marx theo nhng s kin biu hin trn thc t, v ti t nh rng tt c cc vn c gii quyt xong c ri. Nhng

n nm 1956, ting vang ca i hi XX ca ng Cng sn Lin X ko ti ra khi t tng gio iu. Tuy nhin Khrushchev ch phn i nhng phng php lm dng ca ch ngha quan liu trong cng tc t chc, chnh tr ch khng t vn d ph phn nghim chnh nhng quan im l lun lin quan vi s sng bi c nhn. M trn thc t, th chnh nhng cuc khng hong hng lot, ty tin v phi php, cng nh c ch mnh lnh bao cp, tt c nhng ci g cn tr, bp mo cng trnh xy dng ch ngha x hi, m Lenin ch trng, v lnh o nhn dn thc hin vi tinh thn anh hng qun mnh, l gn lin vi nhng sai lm su sc trong phng php t duy v quan im trit hc. Di li tuyn b bin chng, phng php b bp mo thnh mt th siu hnh vi ci li nhn nh ph bin: hoc l hoc l . Hoc l qut sch n tn gc tt c ci g xut pht t x hi t bn, t h thng t sn vi tt c nhng yu t ca n hoc l tr li ci a ngc t bn ch ngha. Marx ni: Nh siu hnh hc t duy bng nhng i phn m khng c trung gii: ng ni c, c, khng, khng, i xa hn th chng c ngha g. Theo ng th hoc l mt s vt tn ti, hoc l n khng tn ti. Mt s vt cng khng th no l bn thn n v l ci khc. Ci tch cc vi ci tiu cc loi tr ln nhau mt cch tuyt i (Chng Duyring, M.F.Werke, tp 20, tr.21). Trn thc t, s t duy theo li hoc l , hoc l c, c, khng, khng, th chnh l t duy ngoi thi gian. Nh th l t t mnh vo mt th chc lt coi nh rt ra khi thi gian, quan nim nh ng ngoi s chuyn bin thi gian. Chng li ci quan im siu hnh cho rng hoc l mt s vt tn ti, hoc l n khng tn ti, Heraclite ni Mi s vt tn ti v cng khng tn ti, v n chuyn bin. Nh siu hnh hc quan nim s chuyn bin khng phi nh s chuyn bin ca mi chc lt ngay trong chc lt y, m nh s lin tip mt trng chc lt, mi ci l bt ng trong bn thn n, v ci n k tc ci kia, kt qu l ng thy s vt trong mi chc lt hoc tn ti hoc khng tn ti: khng th no c ci th ba. y l nguyn l khng c ci th ba. Hegel bc b ci nguyn l siu hnh y trong mt on, m Lenin tn thnh v b sung Lenin dn Hegel: Ngi ta ni: Mt ci g y hoc 1, hoc khng 1, khng c ci th ba. Nhng trn thc t, chnh l c ci th ba trong lun im nh th. A chnh l ci th ba, v A c th l A va A Nh th th chnh A l ci th ba, m ngi ta mun gt b. Lenin vit tip: Ch l v ng. Bt k s vt c th no, bt k mt ci g y c th cng ng trong nhng quan h a dng v nhiu khi l mu thun vi tt c nhng ci khc. Do y th n l bn thn n v l ci khc (Bt k trit hc ting Nga tr. 123-124). Nh ch ngha x hi vi t cch bn thn n, vi t cch mt h thng, th l s ph nh ch ngha t bn. Nhng mt x hi x hi ch ngha c th, mt nc

x hi ch ngha, pht trin trong v s quan h vi thin nhin v vi nhng nc khc. Do nhng quan h nh th, mt s yu t ca x hi t sn c sp nhp vo h thng mi v c vai tr cn thit cho s pht trin ca h thng mi. Tc l ci h thng mi xa b ci h thng c vi t cch l mt h thng. N xa b ci c cu thng nht ca h thng c. Nhng mt s yu t ca h thng c c gi li trong h thng mi., vi mt hnh thi mi, do y m chng c vai tr tin b v cch mng trong h thng mi. Nh th l ch ngha x hi l bn thn n v l ci khc, tc l n sp nhp trong bn thn n nhng yu t no y ca x hi c, v mt s yu t nh th tr thnh yu t ca tng lai. V d nh mt s quyn t do dn ch ca x hi t sn, m ngy xa qun chng nhn dn ginh c do u tranh chng phong kin v t sn, th ngy nay vn l cn thit di mt hnh thi mi trong nn dn ch x hi ch ngha. Chng l cn thit cho s pht trin s lng v cht lng ca ch ngha x hi, i lp vi ch ngha quan liu tiu cc, v cui cng l cn thit cho tin trnh chuyn ha ln ch ngha cng sn. Cng nh th, nhng phng php hp l ha t chc lao ng v qun l sn xut, nhng thnh tu vn ha khoa hc do nhng ngi tr thc ca thi i t sn to nn, cng l c ch v cn thit cho ch ngha x hi. Tm li s ph nh ch ngha t bn trong ch ngha x hi l gn lin vi s ph nh, s ph nh y trong s mu thun ni b ca ch ngha x hi, - chnh l s mu thun ni b ny thc y s pht trin nh th ca s ph nh chuyn thnh ph nh s ph nh. Lenin t c s cho phm tr trung gii, l s lin h s ph nh vi s ph nh s ph nh, khi dn v bnh lun vn kin ca Hegel nh sau: Lenin dn Hegel: Nhng ci khc nh th v cn bn khng phi l ci ph nh (das Negative / le ngatif) trng khng, khng phi l ci h v m ngi ta coi nh sn phm bnh thng ca s bin chng. N l ci khc ca ci th nht ci ph nh ca ci trc tip (das Negative DES Unmittelbaren, le ngatif de limmdiat). Tc l n c xc nh l ci c trung gii ha (ti gch di T..T) n bao hm i khi trong n ci quy nh ca ci th nht Lenin ci thin li l v ni chnh xc hn: Khng phi s ph nh n thun, khng phi s ph nh khng c phn chiu, c trng c bn trong php bin chng khng, c trng c bn ca php bin chng chnh l s ph nh vi t cch l ci khu lin h, ci khu pht trin, m vn gi li ci tch cc (Lenin, Bt k trit hc, tr 207, ting Nga). Tc l s vn ng bin chng l s chuyn ha t ci th nht, l ci trc tip, ln ci khc, l ci ph nh ca ci trc tip y. Ci ph nh ca ci th nht nh th l ci th hai, tc l ci c trung gii ha, n vn gi trong n s quy nh ca ci th nht, tc l ci tch cc ca ci th nht.

Tc dng ca s trung gii nh th l lm cho ci th nht chuyn thnh ci th hai, tc l ph nh ci th nht trong ci th hai. Nhng ci th hai, l ci ph nh ca ci th nht, th vn gi li ci tch cc ca ci th nht. V chnh ci tch cc y i vo mu thun bn trong ca ci th hai, do y th n l s ph nh./s ph nh th nht.??? Nh Marx ni: S s hu ha t bn ch ngha ph hp vi phng thc sn xut t bn ch ngha l s ph nh th nht, n ph nh ci quyn t hu, t liu sn xut xut pht t lao ng c th c lp. Nhng s sn xut t bn ch ngha li sinh ra s ph nh bn thn n. y l s ph nh s ph nh. N khi phc khng phi l ci quyn t hu ca ngi lao ng, m l ci quyn s hu c nhn ca anh da vo nhng thnh tu ca thi i t bn ch ngha, l s hp tc v vn dng chung cc t liu sn xut k c t ai (Marx, t bn, Marx Engels Werke, tp 23, tr 791). Nu chng ta xut pht t x hi trung c th c s ca n trc ht l quyn t hu sn xut ca ngi tiu nng v th cng, da trn lao ng c th c lp. y l ci th nht, s s hu ha t bn ch ngha l ci trung gii ph nh ci th nht y: y l s ph nh th nht, lm cho ci th nht chuyn ln ci th hai, l phng thc sn xut t bn ch ngha, x hi t bn nh th l ci c trung gii ha, tc l ci ph nh (le ngatif) ca quyn t hu da trn lao ng c th c lp ca thi trung c, n ph nh x hi trung c. Nhng s ph nh nh th khng c ngha l th tiu tt c, tri li n vn gi li ci tch cc ca x hi trung c. C s ca x hi trung c, l quyn t hu v t liu sn xut ca ngi lao ng c th c lp, nh th l b xa b. Nhng trong ci y c ci tch cc, l quyn s hu c nhn ca ngi lao ng, th vn duy tr b su xa ca x hi t sn, d c b bc lt theo li bc lt thng d gi tr. Bng chng l nh t bn phi to nn ci o nh ta h nh tin cng l hon li gi tr lao ng m trn thc t th n ch hon li gi tr ca sc lao ng. Tc l v nguyn tc, nh t bn vn phi cng nhn, d ch l trn li ni, ci quyn s hu c nhn ca ngi lao ng. Do y th ngi lao ng i phi thc hin nghim chnh ci li ni y, v s u tranh ca anh sp nhp vo mu thun c bn ca phng thc sn xut t bn ch ngha, l mu thun gia tnh cht x hi ca sc sn xut vi hnh thc t hu t bn ch ngha ca s chin hu. Nh th l pht trin u tranh giai cp ca qun chng cng nhn chng ch ngha t bn. Tc l s sn xut t bn ch ngha li sinh ra s ph nh bn thn n. M v chnh bn thn ch ngha t bn l s ph nh ci quyn t hu da trn lao ng c th c lp, nn s ph nh ch ngha t bn trong u tranh cch mng ca giai cp cng nhn c ngha l ph nh s ph nh th nht. y l s ph nh th hai, n khi phc khng phi l ci quyn t hu ca ngi lao ng m l ci quyn s

hu c nhn ca anh, da vo nhng thnh tu ca thi i t bn ch ngha, l s hp tc v vn dng chung cc t liu sn xut, k c t ai. Quyn s hu c nhn ca ngi lao ng chnh l ci tch cc trong quyn t hu ca ngi lao ng trung c, c th c lp chuyn ln phng thc sn xut t bn ch ngha, ci tch cc kia vn duy tr b su xa, v n l tch cc, nhng n li b p t mt tng lp m h, do ngi t bn ch tr tin cng theo gi tr ca sc lao ng ch khng phi l theo lao ng, nhng vn tuyn b l tr theo lao ng. Tc l ngi t bn bc lc ngi cng nhn bng cch to nn mt hnh thc thng bng m h gia tin cng vi lao ng. u tranh cch mng ca giai cp cng nhn, nhm xa b bc lt, chnh l nhm khi phc ci tch cc ca thi trung c trong iu kin ca s tp trung sn xut v x hi ha lao ng hin i, v nh th l xc nh mc ch tin ln ch ngha x hi: lm theo nng lc hng theo lao ng, trn c s quyn s hu x hi v t liu sn xut. y l s ph nh th hai, n ph nh ci th hai l s bc lt t bn ch ngha, tc l n ph nh s ph nh ci th nht v nh th l n khi phc ci tch cc ca ci th nht (l quyn s hu c nhn ca ngi lao ng vn duy tr b su, nhng b tha ha trong ci th hai, tc l n thc y ci th hai (x hi t sn) tin ln ci th ba (x hi x hi ch ngha). Tm li, trong s chuyn ha t ci th nht ln ci th hai, v d nh t phng thc sn xut tiu t hu ca ngi lao ng trung c ln x hi t bn ch ngha hin i, th ci th hai ph nh ci th nht, nhng ci tch cc ca ci th nht ( y l quyn s hu c nhn ca ngi lao ng) vn c duy tr b su xa ca ci th hai, ng thi n b p t ln mt hnh thi tha ha tc l n vn b ph nh, d khng b th tiu. Ci tch cc ca ci th nht b tha ha trong ci th hai nh th th u tranh chng tha ha. N sp nhp vo mu thun c bn ca ci th hai, tc l n ph nh ci th hai. Do y th n cng ph nh th nht, tc l n ph nh s ph nh (s tha ha) ci tch cc ca ci th nht trong ci th hai, v nh th l n a ci tch cc y theo hng tin ln ci th ba. S trung gii trong s chuyn ha t ci th nht ln ci th hai nh th l lin h s ph nh ci th nht vi s ph nh tc l vi s tha ha ci mt tch cc ca ci th nht trong ci th hai, do y th thc y ci th hai chuyn ln ci th ba. Ni dung ca s trung gii nh th l thng nht bin chng s ph nh vi s ph nh s ph nh. ng v mt lgich th y l ci tnh ph nh thun ty hay ci bin chuyn n gin. Ci tnh ph nh (Negativitt) th chnh l ci tnh vn ng bin chuyn ca mi lt thi gian, do y m s vt tn ti, s vt l bn thn n v l ci khc ngay trong mi lt thi gian. S trung gii vi t cch l tnh vn ng hay tnh ph nh, bao hm s ph nh v s ph nh th thc hin s lin tc trong s gin on gia ba h thng lch s tip tc nhau tin ln, tiu biu cho s vn ng ng nht ca d vng, hin

ti v tng lai. Do y th s trung gii chnh l bo m s lin tc trong gin on ca s vn ng lch s ca thin nhin, x hi v con ngi. Lenin vn dng phm tr trung gii, tc l s ph nh thng nht vi s ph nh s ph nh ngay t bui u xy dng ch ngha x hi, trong quan nim v chnh sch kinh t mi, cng nh trong quan nim v cch mng vn ha x hi ch ngha, cuc cch mng vn ha ny, tri hn vi ci gi l vn ha v sn (Proletkult), c nhim v tip thu, sp nhp tt c ni dung c gi tr ca vn ha truyn thng loi ngi. Nhng sau Lenin, ci nguyn l trung gii, bao hm quy lut ph nh s ph nh, l nguyn l khi qut ca c qu trnh bin chng ton din ca s pht trin lch s, b gt ra ngoi v coi nh khng c. Tnh trng b qun nh th biu hin mt quan im hon ton tru tng v s ph nh, vi ci li suy ngh rp khun hoc l , hoc l , do y m sinh ra mt tnh trng bp mo ch ngha Marx theo kiu siu hnh, s bp mo ny c c thnh gio iu nm 1938 trong ci trit l chnh quy ca s sng bi c nhn. n nm 1956, khi quy lut ph nh s ph nh li c cng nhn, th ni dung bao hm trong y vn khng c nu r. Tc l s cng nhn cn c tnh cch hnh thc, do dy m i khi sau hn mi nm tm ti, th phng php t duy li sao vo ci vt xe siu hnh b tc Hoc l, hoc l. Hoc l c gi ci c ch qun l mnh lnh, quan liu bao cp, hoc l tr li tnh trng v chnh ph ca x hi t bn ch ngha. Trn thc t th y l b qun s trung gii. S trung gii l s bin chng ca s chuyn ha t mt h thng ln mt h thng khc cao hn thng qua s thng nht s ph nh ci h thng th nht do ci h thng th hai, vi s ph nh s ph nh y, s trung gii nh th l ni dung quyt nh s pht sinh v pht trin ci h thng th hai xut pht t ci h thng th nht, quyt nh s bnh thng ha v pht huy ci h thng th hai tin ln chuyn ha thnh mt h thng th ba cao hn na (Xem Marx, Le Capital,Editions Sociales, 1, 3, tr.205). Hegel ni: S trung gii l ci tnh ph nh thun ty, tc l ci vn ng thun ty ph nh, n l s ph nh hon thnh bng cch li ph nh bn thn n, tc l ph nh s ph nh. Nh s trung gii lm c s quyt nh s chuyn ha t ch ngha t bn ln ch ngha x hi, l s thng nht s ph nh ch ngha t bn do ch ngha x hi, vi s ph nh s ph nh y bng cch khi phc nhng yu t vn c gi tr ca x hi t sn c, nhm bo m s hot ng bnh thng (hp php, khng khng b) ca nhng quan h x hi ch ngha, v s pht trin ca chng trong vin cnh mt ngy kia, d c xa xi n u, th s tin ln ch ngha cng sn. Theo ngha chung nht ca n th s trung gii, vi t cch thng nht s ph nh vi s ph nh, biu hin l s bin chng ca s chuyn ha t mt h thng lch s ln mt h thng cao hn, m s pht trin ca h thng th hai

ny, khi phc mt s yu t ca h thng th nht, th li m ng cho s chuyn ha ln mt h thng th ba cao hn na. S bin chng ca s trung gii nh th th theo l lun l tin hnh trn ton din s vn ng ca vt cht, t nhng hnh thi d vng xa xm v tn ln ci tng lai v hn nh ca n. Hegel ni: S trung gii nu thu rt vo s tru tng thun ty ca n, l s bin chuyn thun ty (Hin tng hc ca tinh thn Ta), tc l s bin chuyn qua ton din thi gian. i hi XX ca ng Cng sn Lin X khi phc quy lut ph nh s ph nh trong cng thc trit hc, nhng li khng ni g n s thng nht c bn ca n vi ci ph nh th nht. Nh th th vn cha thy s lin h ln nhau tt yu: gia s u tranh chng dn ch t bn, tc l gia s ph nh dn ch t sn do dn ch x hi ch ngha vi s ph nh, s ph nh y do x hi x hi ch ngha ly li di mt hnh thi mi, mt s quyn t do dn ch v mt s yu t ca thi i t sn, nhm u tranh chng ch ngha quan liu tiu cc vi mc ch dn ch ha ni b x hi x hi ch ngha. Kt qu l hai qu trnh, mt l chng h thng dn ch t sn v th hai l ly li di hnh thc ci to mt s yu t dn ch truyn thng, hai qu trnh nh th tin hnh song song, ri rc, mi bn t nh lng mt cch t tin. Tm li, ngi ta khng k n s trung gii, n l ni dung c bn ca s vn ng x hi ch ngha xut pht t d vng t bn ch ngha do s thng nht bin chng gia s ph nh vi s ph nh s ph nh. V b qun s trung gii nh th nn vic sa cha gio trnh trit hc mc-xt nm 1956, phc hi quy lut ph nh s ph nh, khng mang li tt c kt qu mong mun. Sau mt thi gian 10 nm tm ti tin ln, ngi ta tr li ci phng php lng phn: hoc l gi nguyn ch ngha x hi vi tnh trng l m tn km ca ci b my hnh chnh mnh lnh bao cp, thm ch cn li cn c ci gnh nng ca mt th ch ngha quan liu tiu cc, hoc l tr li dn ch t sn, ch ngha t bn khng c ci th ba. y vn l phng thc t duy siu hnh m Marx m t: Nh siu hnh hc t duy bng nhng i phn , m khng c trung gii: ng ni c, c, khng, khng, i xa hn th chng c ngha g. Ci g xa hn, th chnh l quy lut ph nh s ph nh bao hm s lin h c bn vi s ph nh th nht. y l s trung gii sng lp tng hp, n bo m tnh lin tc trong tnh gin on ca s bin chuyn, s trung gii nh th th chnh l c s ca s thng nht bin chng ca ton din lch s th gii vi t cch vt cht dng vn ng. c bit y l c s ca s thng nht bin chng ca lch s x hi loi ngi, ca bn thn con ngi ng pht trin vi s a dng v nhng s mu thun ca n trong lch s y, Do b qun quy lut v s ph nh s ph nh ri n khi nhc n, th li khng vch r rng n l mt mt ca s trung gii khng th tch ri s ph nh th nht, nn sinh ra tnh trng bp mo php bin chng theo li siu

hnh. Nh th l to th mnh cho mt quan im tha ha v con ngi ph nh tnh ph cp gn lin vi tnh c th ca con ngi, mt quan im gt b nhng gi tr ph cp ca con ngi m chnh nhng gi tr ny l ngun gc su xa ca nhng gi tr tin b v nhng gi tr giai cp cch mng ca mi thi i. Chnh s lin h khng kht gia nhng gi tr ph cp v nhng gi tr c th to nn ni dung ngha, b su ca ch ngha x hi trong thc t pht ca qun chng v sn v nhn dn cng nh trong t duy l lun ca cc nh kinh in Marx-Lenin. Do thiu cng trnh ph phn s sng bi c nhn v mt l lun, nn s u tranh ca i hi XX khng th no xc nh mt mc ch c tnh cht c cu. Nhng khu hin ca Khrushchev ch nhm mt th ch ngha dn ch hnh thc, chung chung, do y m phong tro ca ng tt nhin tht bi. V s tht bi nh th li tng cng tnh trng bp mp ch ngha Marx-Lenin theo li siu hnh. Tuy nhin i hi XX mang li mt s gii phng t tng v nh th l lm sao cho ti c tinh thn tr li nghin cu trit hc. Nhng bi ca ti ng trong tp ch La Pense bt u t 1965 i ti cun Nghin cu ngun gc ca ting ni v thc (Editions Sociales, 1973-Paris). Trong y ti ngh rng c th thc hin cun Phnomnologie et Matrialisme Dialectique ngy xa, bng cch tin hnh mt cng trnh hon ton duy vt v ngun gc ca thc xut pht t lao ng v ting ni gt b tt c mi di tch ca ch ngha ch quan hin tng hc. Tuy nhin trong ton b cun Recherches sur lOrigine du Langage et de la Conscience, th quan nim v phng php vn khng thot khi nhng gii hn hp hi ca cc di sn l lun ca thi sng bi c nhn, bp mo ch ngha Marx theo li siu hnh. Do b qua s trung gii v nh th l t b s thng nht bin chng ca lch s x hi loi ngi, tc l t b con ngi vi t cch ch th ca lch s y, nn kt qu l lm phai m ranh gii gia tnh ngi vi tnh ng vt. Do y m ti ln ln hai hnh thc du hiu cn bn khc nhau, ci ch hiu ca tin nhn, v ci ting ni bng t ca con ngi, c hai ha ln trong cng mt biu tng m h v ting ni chung chung coi nh s s dng bt k du hiu no. Trn thc t th ch hiu ca kh tinh tinh, ni chnh xc, khng c ci ngha t ca con ngi, v con tinh tinh c kh nng hc hn 100 ch hiu. M tri li, qua nhiu nm hun luyn, n cng ch c th ha pht m vi bn t. Thm ch cng khng th no chng minh rng s t pht m ra nh th m ng ci c cu ca ngha ca nhng t m tr em ngi bit s dng vo tui 15 thng. Tm li nhng cng trnh nghin cu ca ti trong nhng nm 1960-70, cho n u nhng nm 1980, th trn thc t l xy dng trn s ln ln gia ch hiu ca Tin nhn, m cn bn vn l kh, vi ting ni ca ngi u tin. Tc l ti xa b v mt du hiu hc s khc bit c bn gia con vt tin ha nht vi

con ngi nguyn thy nht. Kt qu l ti thu ht ci c tnh ca ting ni con ngi vo mt t hp ch hiu, v phng php nh th r rng l mt th php siu hnh my mc. D nhin ngy y ti vn ch trng vn dng php bin chng, nhng trn thc t th y li khng phi l bin chng m ch l thuc tnh trng mo m theo li siu hnh ca thi sng bi c nhn v nh n. Mi n nm 1985-1986 ti mi vt qua c nhng gii hn hp hi nh th, nh phong tro ci t, i mi trong cc nc x hi ch ngha sinh ra mt thi i Phc hng mi, khi phc v pht trin t tng nhn bn chn chnh ca cc nh kinh in Marx-Lenin, sng lp ch ngha x hi khoa hc. Ch ngha nhn bn Marx-Lenin nh th d nhin bao hm mt s phn bit bin chng r rng gia con ngi vi con vt, do y m ti nhn ra rng ci t m tr em 15 thng dng mt cch c n, th c mt ngha bin chng tm tt ci vn ng ca ting ni u tin ca i sng thc t ca con ngi, thu li trong ci t nguyn thy ca ting ni ngn ng u tin, theo nh chng ta c th hnh dung n, xut pht t qu trnh thao tc s ng bao hm trong s sn xut nhng cng c u tin ca Ngi kho (Homo habilis). S bin chng nh th c xc nhn v mt lgich theo s vn ng u tin ca tn ti, vi t cch l s chuyn ha t s xung ng, tc l t s ng nht gia tn ti v h v, l s bin chuyn to nn ci g bin thnh tc l thc ti. S vn ng nh th lng ng trong c cu ba ngha ca ci t nguyn thy, nh n ti din trong tr em b ngy nay, vi t cch l thng nht li mnh lnh, li trnh by, v th t. Trong nhng cng trnh nghin cu ca ti vo nhng nm 1960-70, ti khng th no vn dng lgich bin chng phn tch ngha ca ting ni nhi ng, v nh hng cn tr ca s bp mo siu hnh m s sng bi c nhn p t vo php bin chngmc-xt. S bp mo nh th vn gi tt c ci uy tn ca n trong sut thi gian nh n, vi ci gi l i cch mng vn ha v sn. Th l trong cun Nghin cu v ngun gc ca ting ni v thc (Recherches sur lOrigine du Langage et de la Conscience, 1973) ti i vo ci th hnh thc ch ngha ca mt t hp vn dng ba on: ci ny (C), vn ng (M) v hnh thi (F). s pht trin theo li m rng s lng ca ba on nh th kt hp theo nhng hnh th kh d v mt l lun v thc tin, c coi nh s lp li s pht trin ca mi c cu ca ting ni thi im u ca ging ngi v tui nhi ng ngy nay. Trn thc t th ti nhanh chng nhn thy rng nhng s kt hp hon ton my mc nh th khng th no xy dng li mt cu ng php, d ch l phi ngi, li cng khng th no xy dng li mt c cu c ngi. Th l ti tm ng b sung c thuyt ca ti bng cch vn dng php phn tm. Php phn tm c bit tng cng uy tn t nhng s kin nm 1968, cng ngy cng pht trin nh hng vo gii tr thc cng sn phng Ty, nh hng ny li c m

vang n Vit Nam. Cc tc gi phn tm ha hn s soi sng b him ca ting ni. Ti tm th theo phng php ca h, nhng sau khi th nghim, th r rng rng phng php y khng gip c g trong vn ngun gc ca cu ni c ng php. Nm 1978, t tng Mao Trch ng ph sn v mt o l, do pht hin ra ci kt qu cui cng ca ch ngha v nhn bn ca ci gi l i cch mng vn ha v sn: y l s kin dit chng 3 triu dn Campuchia do bn Khme ca Pn Pt Ing Xary. Ngy y ti vit mt cng trnh ph phn tnh cht cc k hp hi, v k ca t tng Mao. n nm 1983, khi c bi ca Andropov k nim 100 nm ngy mt ca Marx, th ti t cm thy c gii phng khi nhng iu king cm ca trit hc ca thi sng bi c nhn v thi nh n. Do y m ti vn dng c mt cch nht qun nhng li tuyn b ca cc nh sng lp ch ngha x hi khoa hc v vn xoay li php bin chng ca Hegel, t cho n u ln trn, chn xung di, nh th m ch ngha Marx ly li ci ht nhn hp l ca Hegel, v to nn php bin chng duy vt hin i. Ti trnh by mt c gng u tin theo hng y trong bi Php bin chng lgich trong s pht sinh T bn (La Pense, s 240, thng 7/1984). Ri cui cng phong tro ci t ti, mang li mt quan nim ng n cho s i mi l hy vng lu nm ca qun chng. Thi Phc Hng hin i hon li ci tinh thn nhn bn chn chnh ca nhng nh sng to ch ngha MarxLenin, m ng vt khi s tha ha ny ko di sut thi nh n. Trin vng ca thi Phc hng ny l pht trin nhn thc v con ngi, v thc hin trn phm vi c th ph cp s thng nht bin chng gia l lun vi thc tin, trong s hiu bit ton din lch s th gii, bao hm s lin h khng kht gia phong tro u tranh giai cp ca qun chng nhn dn vi ci mt tch cc ca nhng quan h x hi c v nhng i hi ca s tin b ca con ngi. Lc by gi ti li cm thy ci nhit tnh ca nhng nm cui cng ca ti ngy xa bn Php. S tn cng bt ng ca k hoch Marshall lm cho cc b trng cng sn b gt ra khi cc chnh ph Ty u, t gii tr thc by gi trc mt s la chn gia ch ngha Marx vi s phc hi hon ton ca giai cp t sn quc t. Trc s tin ln ca ch ngha quc thc dn, ti ch c th chn ch ngha Marx, v ti thc hin iu y trong bi Hin tng hc ca tinh thn v ni dung thc t ca n. Jean-Paul Sartre coi nh mt vn th din l cho in bi trong tp ch Les Temps Modernes (thng 9/1948). y l bi bnh lun cun sch mi xut bn ca Kojve v Hegel, m Maurice Merleau-Ponty ngh ti vit, gim btquan im hin sinh qu trng trn ca Kojve bng cch hng s gii thch ca Hegel v pha Marx. Ti lm quen cui nm 1941 vi Maurice Merleau-Ponty ngy y l ph ging ph Ulm. ng y c mt s on trch lun vn ca ng ng vit v

hin tng hc ca tri gic v thng ni rng tt c s kt thc bng mt s tng hp Husserl, Hegel v Marx. Nhng bui nh th tin hnh trong phng lm vic ca Franois Cuzin, cn l sinh vin, nhng sa son i vo lun vn v s t do. Xu hng v pha Marx l tt yu, vi chu u ng b pht xt chim ng, v hy vng c gii phng t mt chin thng trong y qun i Lin X s c vai tr ch yu. Tuy nhin chng ti cha c chun b v mt trit hc nghin cu nhng vn kin ca Marx. Jean Desanti, ngi cng sn duy nht ca khoa trit trong trng, c mi ngi khm phc v quen bit rt thn vi Platon v Kant, Gio s Jean Cavaills, mt ngi i vo t chc khng chin chng c ngay t u, thng xuyn gp Jean-Paul Sartre trao i v trit hc. ng bo tin ng xy dng mt hc thuyt v nhn thc khoa hc da vo hnh vi la chn. V d nh cng mt hin tng c th c coi nh ton hc, l hc v.v ty theo s la chn ca nh khoa hc. Trong my thng ma ng 1940-41 m ti phi tm thi ClermontFerrand, ti i vo vn kin ca Hegel v theo s khuyn khch ca GS Jean Cavaills i vo Husserl. Nm 1941-42 ti lm vi Cavaills lun n cao hc v phng php bin chng tng hc ca Husserl. Merleau-Ponty nhn mnh v tm quan trng c bit ca cun Erfahrung und Urteil (kinh nghim v phn on) v bi Die Krisis der europischen Wissenschaften und die transzentale Phnomenologie (Cuc khng hong ca cc khoa hc u chu v hin tng hc tin nghim) trong s chuyn hng ca Husserl i t hin tng hc ca cc bn cht ti mt hc thuyt v lch s sng to nn cc hnh thi. Vi nh sng ca kinh nghim cuc chin tranh ng tip din, mi ngi cm thy rng mt xu hng t tng nh th s c thc hin trong quan nim mc-xt. Nhng quan nim ny mi ch xut hin trong chn tri m sng ca mt th chit trung tr thc ch ngha. Sau khi gii tn pht xt, th vn l la chn gia ch ngha hin sinh vi ch ngha Marx. Sartre v Merleau-Ponty khng th no phn x, hay ni ng hn th h chn ch ngha hin sinh. Trong nm 1945, l nm u thi k gii phng chu u, ti lm pht ngn vin cho nhng i hi dn ch dn tc ca 25.000 Vit kiu, hu ht l chin binh v cng binh do chnh ph Php gi sang vo u chin tranh. Khi ti b giam nh t La Sant, v kin quyt ng h Vit Minh v Chnh ph ca Ch tch H Ch Minh, ti dng thi gian ri trong x lim trm t mc tng theo li hin tng hc. Ti vit bi Sur lIndochine, cn ng trong gii hn ch ngha hin sinh, nhng biu hin mt xu hng mc-xt r rng hn nhiu so vi nhng bi khc ca tp ch Les Temps Modernes (xem s 5 thng 2/1946).

Khi xut hin k hoch Marshall, ti cm thy su sc ci bn cht quc thc dn ca n, v ti thy kh thng cm vi nhm ngi xung quanh tp ch ca Sartre, v h thch nghi vi thi cuc mi. V nh th l ti dt khot t gi ch ngha hin sinh bng cch vit mt bi duy vt kin quyt ph phn quan im hin sinh ca Kojve gii thch Hegel. Do ti tri qua tip thu phng php hin tng hc, nn s la chon ch ngha Marx to nn cho ti ci i hi phi ci to c hai hin tng lun Hegel v Husserl, xa b hnh thi v nhng yu t duy tm ca h ly li ci ht nhn hp l tc l nhng yu t duy vt, nhm vn dng nhng yu t y trn c s duy vt bin chng v duy vt lch s xy dng mt gii php khoa hc cho vn v tnh ch quan ca ci sinh thc. Ti ch trng nh th, xut pht t ch hc thuyt mc-xt c bn v ci quan h gia sn xut v s hu coi nh c s ca s tin ha lch s x hi, gp rt nhiu im kh khn, m ch c th phn tch, soi sng bng cch lin h vi cc thc sinh thc ca s sn xut v s hu ha, vi tt c ni dung x hi v nhn cch ca nhng lo lng, i hi v gi tr ca con ngi. Mt s tm hiu, lin h nh th d nhin phi tin hnh trn c s mc-xt. Ci g ca Hegel v Husserl m cn c gi tr, th cng ch c th mang li nhng yu t xy dng. Tuy nhin s mo m siu hnh hc p t vo ch ngha Marx trong thi sng bi c nhn, gt b ngay t u tt c ci g trong nhng trc tc ca Marx c th gi v hng ti xy dng mt c s l lun nh th lin h vn khch quan ca x hi vi thc sinh thc ca con ngi c nhn. Kt qu l ti ch c sn nhng d kin hin tng hc, tm hiu s chuyn bin t tnh khch quan ca nhng quan h vt cht ln tnh ch quan ca s hin tn sinh thc. M ci chn tri rt cuc c nhn ca s ph t hin tng hc trong Hegel cng nh trong Husserl ch cho php nhn thy trong s s hu ha ci ci mt chim ot ca n. Cn ci mt cng ng ca n th b b qua v chuyn sang hnh thi bn ngoi ca mt l tng v hn nh. Nh th l t nhin khng cn g lm trung gii cho ci thc xut pht t thc t. Tm li, ci cch hiu ch ngha Marx thi sng bi c nhn a cun Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng m ti vit nm 1951, n ch sa ly trong ng ct: tc l t k bn nhau mt bn l ni dung hin tng hc, mt bn l ni dung vt cht, thc ra theo li siu hnh hc. V chnh nh th l m ng tr li mt th ch ngha nh nguyn t nhiu duy tm. n giai on sau, trnh ci nguy c nh th trong cng trnh nghin cu ca ti nhng nm 1960-1970, ti ch c th c gng gim bt phn hin tng hc, nhng cng khng khc phc c s t k nhau ci ch quan vi ci khch quan nh mi ni. Phi n khi gp bu khng kh i mi ca phong tro ci t, th ti mi i n ch tm ra c ngha ca on m t quyt nh, m Marx vit trong tp Grundrisse, bn v s vn ng khi nguyn ca s s hu ha nguyn

thy, vi t cch l thi sinh thc ca ngi sn xut nguyn thy i vi cng ng x hi v vi t ai, l c s lao ng gm ton b t liu sn xut ca mnh, s s hu ha cng ng nguyn thy l s trung gii khi nguyn, y thc hin s chuyn ha lch s t vt cht ln thc t thin nhin ln tinh thn, Marx ni: Quyn s hu u tin khng c ngha g khc hn l thi ca con ngi i vi nhng iu kin t nhin ca s sn xut ca mnh, coi chng l thuc v mnh, nh l c cng vi s thc ti ca mnh ri. y l thi ca con ngi coi nhng iu kin y nh nhng tin t nhin ca bn thn mnh, coi nhng tin y nh ch l s ko di thn th bn thn ca mnh ta ngoi mnh con ngi nh th l tn ti bng i cch. Mt mt l ch quan vi t cch bn thn n, v mt mt l khch quan trong nhng iu kin t nhin ca s thc ti ca n ngoi thn th ca n. i vi c nhn ng sng, mt iu kin t nhin ca s sn xut l n thuc vo mt x hi t nhin, mt b lc v.v s thc ti ch quan ca n vi t cch ch quan bao hm cc iu kin y, cng nh n c mt iu kin na l thi ca c nhn i vi t ai, coi t ai l c s lao ng ca mnh. S s hu ha nh th c ngha l con ngi s hu thuc vo mt b lc (mt cng ng) (c s thc ti ch quan khch quan ca mnh trong y). S s hu nh th c mi gii do thi ca ci cng ng y i vi t ai coi t ai nh ci thn th v c ca n. V s mi gii y m c nhn c thi i vi t ai, t ai l iu kin khi nguyn bn ngoi ca s sn xut ca n, (v t ai l nguyn liu, dng c, ng thi l thnh qu), c nhn coi t ai nh tin ca s thc ti c nhn mnh, nh phng thc tn ti ca c nhn mnh. (Marx, Grundrisse der Kritik der politischen konomie, tr. 391392). Trong nhng m vang su sc ca ci bc tranh sng ng v sinh thc mnh m nh th, m t s s hu ha nguyn thy, trong y biu hin ngha khi nguyn, va x hi, va c nhn, va khch quan, va ch quan ca ci quan h x hi vi t cch s hu cng ng, chng ta nhn thy ni dung c bn ca s pht sinh ting ni v thc, xut pht t s sn xut vt cht ca thi khi nguyn v t nhng lin h vt cht m n bao trm. Marx ni: Ci tin u tin ca tt c lch s loi ngi d nhin l nhng tn ti ca nhng c th ngi sinh sng. Ci tnh hnh thc t cn phi xc nhn trc ht nh th l ci t chc c th ca nhng c nhn y, v ci quan h ca h vi thin nhin bn ngoi, xut pht t ci t chc c th y. Con ngi bt u t phn bit vi ng vt ngay khi ngi ta bt u sn xut nhng phng tin sinh sng ca mnh, mt s tin b thc hin trn c s ci t chc c th ca mnh (H t tng c, Dietz-Verlag, trong 16-17). Chng ta c th coi nhng Ngi kho (homo habilis) u tin nh nhng c th ngi sinh sng, c mt t chc c th ngi, tc l mt b c hn 700 cm3,

mt bn tay c kh nng s dng mt hn gh v mt bn chn thch nghi vi vic i thng thng xuyn. Vi t chc sinh hc nh th, xut pht t s tin ha ca kh Nam Phi cao cp trong iu kin ca mt mi trng c tnh cch sa mc, th ngay t u Ngi kho c th dng mt hay hay nht gh, luyn mt ci Chopper. Dng c ny, v cha c hnh th in hnh, nn ch xut pht t lao ng luyn, ch cha i hi phi c lao ng sn xut. Theo y th c th suy on rng ngi khc u tin nh th c tnh tp on cao hn nhng m kh tinh tinh ngy nay trong thin nhin, nhng cha c tnh x hi. V ni x hi, th phi c quan h x hi xut pht t lao ng sn xut. Ci tnh tp on ca nhng ngi khc u tin c th l bao hm vic s dng nhng ch hiu trnh ngang vi nhng ch hiu m kh tinh tinh hc tp c phng th nghim ngy nay. Nh th c ngha l cha c ting ni theo ngha ti thiu ca nhng t ca tr em 15 thng by gi. n mt mc pht trin no y, Ngi kho tin ln sn xut ci chopping bng 5 n 8 pht gh, tc l c mt k hoch lao ng hng theo mt hnh mu trong u c. S vn ng sn xut tp th c ngha l mt ting ni ca i sng thc t, do y m sinh ra thc khi nguyn vi tnh cch thc sinh thc. Nh th l nhng con ngi bt u t phn bit vi gii ng vt, ngay khi ngi ta bt u sn xut nhng phng tin sinh sng ca mnh, tc l do s vn ng ca sn xut vt cht vi t cch ting ni ca i sng thc t, to nn thc. Marx ni S sn xut nhng kin, nhng tng, s sn xut thc lc u l trc tip qun quyn trong hot ng vt cht m trong nhng quan h vt cht ca nhng con ngi, trong ting ni ca i sng thc t (Sprache des wirklichen Lebens). tng, t duy, nhng quan h tinh thn ca ngi ta y l cn xut hin theo li nh tot ra t c ch vt cht ca h (Marx, h t tng c, Dietz- Verlag, tr.22) Ci ting ni ca i sng thc t m Marx nu ln y, coi nh ci vn ng ca vt cht ca i sng x hi, m cn bn l s sn xut x hi, th d nhin bao hm hnh thi ting gi. S hot ng vt cht v nhng lin h vt cht ca mi ngi lao ng (trong y c nhng du hiu lm hiu v ch hiu t pht k tha ca thi Tin nhn) th t n gi ngi khc, v s hot ng ca nhng ngi khc y cng c chc nng gi ngi ny, hp tc theo ci hng m tnh hnh lao ng ch dn v i hi, nhm cng nhau thc hin ci nhim v chung ca s lao ng x hi ng tin hnh. Nh th th ting ni ca i sng thc t chnh l ci chc nng biu hin t pht ca nhng ng tc sn xut v lin h ca mi ngi v mi ngi lao ng, theo ngha l trong y mi ngi gi cc ngi khc v cc ngi khc gi mi ngi cng nhau kt hp mi s tham gia, ng gp ca cc c nhn vo cng vic chung. M v chnh ton din nhng vn ng nh th ca sn xut x hi thit nh s thc ti ca ci cng ng, nn ci thc ti y t n ni ln

trong ci chc nng biu hin t pht ca nhng vn ng . Tm li, vi t cch l ting gi biu ngha ca ting ni ca i sng thc t v ca ting ni ngn ng pht trin t y th bn thn ting ni l s thc ti ca ci cng ng, v l ci thc ti cng ng t n ni nn n (Marx, Grundrisse, tr 390). Ting ni ca i sng thc t, vi t cch l ting gi biu ngha ca s lao ng sn xut v ca nhng khch hng vt cht (trong y c ci di sn du hiu lm hiu v ch hiu ca thi Tin nhn) gia nhng ngi sn xut vi nhau, th d nhin trc ht l gi cho ngi khc, do y th cng l mi ngi li t gi n cho bn thn mnh, qua s mi gii ca ci hnh nh x hi bn trong m mi ngi c trong bn thn mnh. V chnh trong s vn ng t gi ting ni cho bn thn mnh nh th, m sinh ra thc vi t cch mt sn phm x hi. Ting ni l thc thc t, thc thc tin, tn ti cho nhng ngi khc, v chnh do y th cng l tn ti cho bn thn mnh Nh th th thc ngay t u l mt sn phm x hi (Marx, H t tng c, Dietz-Verlag, tr 27). Tht vy, trong khi lao ng tc ng vo i tng bn ngoi th mi ngi thc hin cng vic y trong ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn. V ci hnh nh thn th bn thn lao ng nh th, ng tc ng vo i tng lao ng bn ngoi th gi ting ni ca i sng thc t, tc l gi ting gi biu ngha ca n cho ci hnh nh x hi bn trong ca n, cng nh ci hnh nh x hi bn trong ny gi ting gi hiu ngha tng ng ca n cho ci hnh nh thn th bn thn: l do l v ci hnh nh x hi bn trong chnh l hnh nh x hi ca nhng ngi khc lao ng tc ng vo cng mt i tng bn ngoi nh ci hnh nh thn th bn thn ng lao ng. Tc l vi t cch hnh nh bn trong, cc hnh nh x hi thc hin nhng vn ng lao ng x hi tc ng vo cng ci i tng lao ng x hi bn ngoi v nhng vn ng lao ng nh th cng c chc nng ting gi hiu ngha tc l ting ni ca i sng thc t. M khi ta ni rng ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn, ng lao ng tc ng vo i tng bn ngoi gi ting gi hiu ngha, hay ting ni ca i sng thc t ca n, cho ci hnh nh x hi bn trong, th nh th c ngha thc t rng ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn t chiu vo ci hnh nh x hi bn trong, tc l n ni ln n vi ci hnh nh x hi bn trong. V khi ta ni rng ci hnh nh x hi bn trong gi ting gi biu ngha hay ting ni ca i sng thc t ca n cho ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn, th nh th c ngha thc t rng ci hnh nh x hi bn trong t chiu vo ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn, tc l n ni ln n vi ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn. Kt qu l ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn, khi t chiu vo ci hnh nh x hi bn trong, th li c gi li, tc l t phn chiu v bn thn n do ci hnh nh x hi bn trong t chiu vo n. Nh th c ngha rng do s mi gii ca ci hnh nh x hi bn trong, th c nhn lao ng trong ci hnh nh

bn trong ca thn th bn thn n ng lao ng tc ng vo i tng lao ng x hi bn ngoi, th li ni ln n vi bn thn n. Trong s vn ng ca ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn t gi li, tc l t phn chiu v bn thn n, th c nhn ng lao ng li c ci hnh nh ca ci hnh nh ca thn th bn thn ng lao ng tc ng vo ci i tng lao ng x hi bn ngoi. iu y c ngha rng do s mi gii ca ci hnh nh x hi bn trong ca n, n c trong bn thn ni ci hnh nh t (image intentionnelle) ca n nhm i tng, v chnh y l ci thc sinh thc (conscience vcue) ca n nhm i tng bn ngoi. Khi Marx ni thc ngay t u l mt sn phm x hi, th ci nguyn l y c gi tr ton din cho i sng bn trong ca mi con ngi. Trong ci i sng bn trong nh th, s bin chng ca nhng c cu tm thn khi nguyn, xy dng trong x hi cng sn nguyn thy v ti lp trong tui tr nhi ng ca nhng thi gian sau do s gio dc x hi ca ci cng ng gia nh th lng ng xung b su v thc ca thc, khi ln tui thiu nhi, nhng cng khng th no mt ci bn cht x hi khi nguyn ca n trong ci hnh thc v tha nh th, ci h thng thc gm nhng tng lp ng pht trin v nhng tng trm tch t ci sinh thc n ci hu thc, n ci tim thc v ci v thc, l xy dng trong lch s ba triu nm lao ng sn xut v lin h x hi, ti din trong s gio dc c nhn. Nh th l chng t ni dung ton din lun cng VI v Feuerbach: Bn cht con ngi trong ci thc t ca n l ton din nhng quan h x hi theo ngha l ton din lch s ca nhng quan h x hi trm tch t ngun gc ging Ngi trong tm thn con ngi, do truyn thng gio dc tui tr, v hot ng di s thng tr ca nhng quan h x hi ngy nay. S pht sinh thc l c s khoa hc gii p c th vn c bn ln ca trit hc (Marx) Gia vt cht vi thc, ci no l ci c trc (Lenin). Thin nhin, vt cht, sinh ra thc, tm thn nh s trung gii ca ting gi biu ngha trong ting ni, m trc ht l ting ni ca i sng thc t trong lao ng sn xut v quan h chim hu. Ting ni bn trong vi ci ting gi bn trong ca n l hnh thi pht trin cao nht ca vn ng vt cht vi t cch hot ng thn kinh cp trn trnh cao nht. ng thi s vn ng thn kinh y tin hnh trong s qua li gia ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn v ci hnh nh x hi bn trong. Tc l ci hnh nh thn th t chiu vo ci hnh nh x hi bn trong, th li c ci hnh nh ny gi n li, v bn thn n. iu y c ngha rng ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn, ng lao ng tc ng vo i tng lao ng x hi bn ngoi, th tr li bn thn n, do t phn chiu t ci hnh nh x hi bn trong, v chnh y l hnh thi c bn ca ci sinh thc, vi t cch l hnh nh ca ci hnh nh bn thn. Nh th l ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn ng lao ng tc ng vo i tng bn ngoi, th li t n gp i n. M chnh v bn thn n

 c chc nng ca mt ting gi biu ngha, nn s gp i nh th lm cho n gi hai ln, tc l kch thch hai ln h thn kinh. Tc l n lm cho s sn xut nng lng thn kinh tng ln, v ci thng d nng lng thn kinh nh th li nui dng ting gi biu ngha ca ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn ng lao ng tc ng vo i tng bn ngoi. Kt qu l to nn mt vn ng xoay vng, trong y ci ting gi biu ngha bn trong t n gp i n, do n t phn chiu t ci hnh nh x hi bn trong, v th l kch thch hai ln h thn kinh, tng cng s sn xut nng lng thn kinh, v ci thng d nng lng thn kinh sinh ra nh th li lm cho ci ting gi biu ngha ca ting ni bn trong c tip tc gp i, vi t cch l hnh nh bn trong ca thn th bn thn lun lun t gi mnh cng vi ting gi ca ci hnh nh x hi bn trong tin hnh lao ng x hi tc ng vo i tng bn ngoi. y l thc sinh thc nhm i tng ca lao ng x hi bn ngoi. Tm li, y sinh ra mt cu trc mi, trong y s vn ng gp i ca ci ting gi biu ngha bn trong c tip tc ko di v hn nh bng cch t n kch thch s sn xut nng lng thn kinh thng d cn thit vn ng bn thn n. Kt qu l s ko di ci vn ng gp i nh th ca ting gi biu ngha v ci hnh nh bn trong ca thn th bn thn, y xut hin ci sinh thc vi t cch l hnh nh ca hnh nh y, th li n nh ci sinh thc y thnh mt hnh thi sinh tn thng xuyn. Trong ci hnh thi y, ci hnh thc biu hin nh t n li tin hnh n trong bn thn n, coi nh mt vn ng hnh nh t tc t phn chiu, tc l mt vn ng tng (idal). Nh th l to nn ci tng (idalit) ca thc sinh thc, n t gi n hot ng tc ng vo i tng bn ngoi, do y m t ci ch quan ca n, n ng vin lc lng thn th bn thn, pht trin sn xut x hi v quan h x hi. Tm li, tng ca thc l sinh ra t s vn dng mt nng lng c th l nng lng ca ting gi biu ngha sinh thc. y l nng lng tm thn (nergie psychique) xut pht t ci thng d nng lng thn kinh sinh ra v ti sinh theo li xoy vng, do tc ng ca ting gi sinh thc kch thich h thn kinh sn xut nng lng thn knh thng d. y chng ta nhn thy ni dung chn chnh ca ci bc tranh y ngha sng ng v sinh thc ca Marx v s s hu ha cng ng nguyn thy xut pht t kinh nghim va khch quan va ch quan ca s sn xut nguyn thy. Theo Marx th con ngi nguyn thy, vi t cch va l ngi sn xut va l ngi s hu coi ci cng ng x hi nguyn thy v thng qua y coi a bn t ai cng ng nh ci g thuc v mnh, ci g ca mnh. Nh tin t nhin ca bn thn mnh ko di ra ngoi mnh. Theo ngha chnh xc th khng phi l con ngi c x vi iu kin ca s sn xut ca n nh th, m chnh l n sinh tn theo hai t cch: mt l ch quan vi t cch bn thn n, hai l khch quan trong i iu kin t nhin ngoi nca s sinh tn ca n. i iu kin t nhin ca s sn xut nh th l:

1- S sinh tn ca con ngi vi t cch thnh vin ca cng ng 2- Thi ca con ngi vi a bn t ai thng qua cng ng m coi t ai nh l ca mnh, quyn s hu t ai l chung ng thi c quyn s dng ring cho c nhn, hoc ch c qu thc l c chia. Quyn s hu nh th c ngha l thuc vo mt b lc (mt cng ng) c s sinh tn ch quan khch quan ca mnh trong y, v thng qua thi ca ci cng ng y coi a bn t ai nh l ci thn th v c ca mnh, th c nhn cng c thi i vi t ai, coi a bn t ai nh tin ca c tnh ca mnh, nh phng thc tn ti ca c nhn mnh (Grundrisse, tr. 391-392) Ni con ngi nguyn thy c s tn ti khch quan ca mnh trong ci cng ng x hi nguyn thy, th c ngha rng anh thy ci cng ng y thng qua ci hnh nh x hi trong thng nht vi ci hnh nh thn th bn thn, do s phn chiu ln nhau trong ting ni bn trong tc l ting gi biu ngha bn trong xut pht t lao ng v quan h vt cht ca s sn xut tp th nguyn thy. Hai hnh nh bn trong, hnh nh bn thn v hnh nh x hi, lun lun trao i vi nhau nh th l to nn thc sinh thc v ci cng ng x hi bn ngoi, nn con ngi nguyn thy coi ci cng ng ca mnh nh ci g thuc v mnh, ci g ca mnh., nh tin t nhin ca bn thn mnh, ging nh thn th ca bn thn mnh ko di ra ngoi mnh. Do y th trong thc sinh thc, con ngi nguyn thy nhn thy mnh sinh tn theo hai t cch: mt l ch quan vi t cch bn thn mnh, hai l khch quan trong ci cng ng x hi nguyn thy ca mnh. M v hai hnh nh bn trong, l hnh nh thn th bn thn v hnh nh x hi bn trong lun lun lin h qun quyn vi nhau trong s phn chiu ln nhau, nn con ngi nguyn thy t thy c s sinh tn ch quan khch quan ca mnh trong ci cng ng x hi ca mnh. Ting ni, m trc ht l ting ni ca i sng thc t, xt v bn cht, th chnh l ci thc ti ca ci cng ng, n s t n ni ln n. Ci thc ti y l hot ng ca ci cng ng sn xut nhng phng tin sinh sng ca n t a bn t ai ca n. Marx ni S sn xut bao gi cng l mt s chim hu / c nhn chim hu thin nhin trong v thng qua mt hnh thi x hi nht nh (Grundrisse, tr. 9) Ci thc ti ca ci cng ng, biu hin trong ci hnh nh x hi bn trong ca mi thnh vin ca n, n t n ni ln n, th chnh l s chim hu thin nhin trong s sn xut cng ng, c th l s s hu ha ci a bn t ai trong cng ng, tc l ci cng ng c thi : coi a bn t ai nh l ci thn th v c ca mnh. V do hai hnh nh bn trong ca mi ngi, hnh nh thn th bn thn vi hnh nh x hi bn trong lun lun phn chiu ln nhau, nn c nhn thng qua cng ng cng c thi i vi t ai, coi a bn t ai nh tin ca c tnh ca mnh, nh phng thc tn ti ca c nhn mnh nh tin t nhin ca bn thn mnh ging nh thn th ca bn thn mnh ko di ra ngoi mnh. Quan im ca con ngi s hu khi nguyn th chnh l

ng nht vi c cu ca thc sinh thc. Tc l t sn xut tp th, thc sinh thc sinh ra cng vi s s hu ha cng ng khi nguyn: n l ci vn ng ch quan ca s s hu ha khi nguyn. T ngi kho Homo Habilis ln ngi khn, Homo Sapiens, thc pht trin trn hai mt. Theo chc nng biu ngha (fonction smantique) ca n, vi t cch l nhm i tng bn ngoi, thc thnh hnh nhn thc v th gii thc t khch quan. ng thi theo chc nng h ho (fonction vocative) ca n, n lun lun t gi hai ln bn thn n, kch thch h thn kinh sinh ra mt thng d nng lng thn kinh, chuyn ha thnh nng lng tm thn v tinh thn, trong y thc thnh hnh cm tnh, ch v thit nh gi tr. Trn c s ting gi ca ci hnh nh x hi bn trong, thc c nhn t gi bn thn mnh, xc nh s i hi o c trong hnh ng, chn l trong nhn thc, thm m trong s hon thnh nhng qu trnh sng ng v sinh thc. Lenin ni: thc khng phi ch c phn nh th gii thc t, m n cn to nn th gii y (Bt k trit hc, ting Nga, tr. 194) thc to nn th gii theo ngha l n ci to cht lng th gii, xy dng mt th gii c tnh Ngi, c gi tr i vi con ngi. S bin chng ca thc, ng trong s bin chng ca con ngi, d nhin tin hnh theo quy lut chung ca s bin chng duy vt, v nh th l gii quyt vn b tc trong php siu hnh: hoc l vt cht, hoc l thc hoc l con vt, hoc l con ngi. Theo php siu hnh, th ci vn c bn ln ca trit hc ch c th a n hai ng li mi mi mu thun vi nhau tc l khng th no gii quyt. Hoc l ch ngha duy tm: thc tinh thn sinh ra vt cht, tc l trn thc t th khng c vt cht. Vt cht ch l mt th tnh trng sa ng ca tinh thn. Hoc l ch ngha duy vt tm thng, tc l duy vt siu hnh: thc, tinh thn, ch l mt vn ng vt cht, mt th bin dng tr hnh ca ci bn nng sinh vt, tc l hot ng thn kinh. Gia duy tm vi duy vt siu hnh, th ci b tc khng c li thot. Vn c bn nh th ch c th c gii quyt theo php bin chng duy vt ca ch ngha Marx-Lenin. Vt cht sinh ra tinh thn theo s trung gii ca s ph nh vt cht, lin h vi s ph nh s ph nh y. Vn ng vt cht t ti trnh cao nht ca n trong s vn ng thn kinh ca ting gi biu ngha bn trong tc l ting ni bn trong ca i sng thc t. y ting gi ca ting ni tin hnh gia hai hnh nh: hnh nh thn th bn thn v hnh nh x hi bn trong, do y th sinh ra thc sinh thc, trong y ci tnh tng ph nh tnh vt cht ca s vn ng thn kinh. D nhin, vn ng thc vn lmt vn ng ca vt cht: y l vn ng tng (khng c tnh vt cht) ca vt cht, Marx ni: Khng th no tch ri t duy khi mt vt cht t duy. Vt cht l ch th ca tt c mi s bin chuyn (Gia nh thn thnh, Dietz-Verlag, tr 259)

Marx cng ni ci b c t duy ca con ngi (Bin chng thin nhin, MarxEngels Werke, tp 20, tr 468). M v vt cht vn l ch th, nn s ph nh tnh sinh vt trong thc vn duy tr mt tch cc ca ci tnh sinh vt b ph nh nh th. Tc l ci h thng thc duy tr ci thng d nng lng thn kinh v gi li nhng nhu cu sinh vt sp nhp vo quan h x hi. Nh th l s ph nh c ngha l gt b ng thi vn duy tr v vt ln trn ci m n ph nh. Ci g tch cc b ph nh th khng mt i, nhng trm tch thnh bn cht lp di, v biu hin thnh xc cm trong thc. y l s ph nh th nht: n to nn thc con ngi t s vn ng vt cht cao nht, l vn ng thn kinh trong lao ng sn xut sinh ra ting gi biu ngha ca ting ni bn trong, t chiu v phn chiu qua li gia ci hnh nh thn th bn thn vi ci hnh nh x hi bn trong, ci h thng thc thnh hnh nh th l s thng nht mu thun gia hai hnh nh bn trong, phn nh trong tr c con ngi s thng nht mu thun gia s pht trin ca sc sn xut vi ci hnh thi ca s s hu gia c nhn vi x hi trong i sng thc t. ng thi s pht trin ca sc sn xut c xu hng i xa hn ci hnh thi ng thi ca s s hu, to nn u tranh mu thun trong x hi, do y m trong ci h thng thc cng sinh ra u tranh mu thun gia ci hnh nh thn th bn thn vi ci hnh nh x hi bn trong. Ci mt tch cc ca tnh sinh vt vn c duy tr trong thc, th sp nhp vo mu thun gia hai hnh nh bn trong do y m ci hnh nh thn th bn thn trong qun chng to u th cho ci mt tin b ca ci hnh nh x hi bn trong, tc l thc y s tin b x hi a ln mt hnh thi x hi cao hn, bo m nhng nhu cu vt cht y hn, rng ri hn. Nh th l s ph nh th nht, tc l s ph nh tnh sinh vt li b ph nh: y l s ph nh s ph nh tnh sinh vt n tng cng cuc u tranh ca qun chng lao ng a x hi tin ln mt trnh cao hn. Tm li trong s chuyn ha t hot ng sinh vt ln hot ng con ngi, ci h thng thc li thu nhp, ng ha trong cm tnh ca n, ci xung lc ca nhu cu sinh vt tin ha thnh nhu cu ca con ngi. S d l v s ph nh tnh vt cht c ngha va gt b, va l duy tr di hnh thi cm tnh, v n li i vi s ph nh hng ln mt trnh phc tp khc xt ton din l cao hn. T tui nhi ng ln tui thiu nhi ngy nay, ci thc sinh thc v hu thc xy dng trong cng ng gia nh theo truyn thng gio dc xut pht t s tin ha ca x hi cng ng nguyn thy, khi lng ng xung chiu su ca thc, tc l tr thnh mt on v thc v tim thc ca thc. y l ci bn cht b su ca con ngi duy tr di ci bn thn b trn, l tnh tp on, tnh giai cp, tnh dn tc, tnh ngi ngy nay.

TP. HCM, ngy 20 thng 4 nm 1989 Trn c Tho

*Di y l bt tch ca Trn c Tho v bn Hi K v trang bn tho nh my tng ng Phm Vn ng (Anh T) (Ch thch ca TS. C Huy Ch )

Ln trang viet-studies ngy 6-12-10

Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/HoiKy_TDThao.htm>

Monday, January 24, 2011 11:45 AM

T DUY TRIT HC TRN C THO V T TNG NHN VN H CH MINH

TS. C Huy Ch T sau Cch mng thng 8-1945, H Ch Minh c nh hng ln i vi gio s trit hc Trn c Tho. T tng, cuc i cao p ca H Ch Minh c Trn c Tho chim nghim, vn dng trong hot ng sng to khoa hc cho n cui i, c bit l t tng nhn vn. Trn c Tho l mt nh tr thc yu nc, mt nh khoa hc ln. Trong t thut ca mnh ng vit nh sau: Trong hnh trnh ca ti, ti n vi ch ngha Mc qua hai con ng: Th nht, l cuc u tranh i t do cho dn tc ca

ch ngha x hi. Th hai, nghin cu trit hc v lch s trit hc cho ti thy rng ch c duy nht ch ngha Mc - Lnin mi vch ra con ng ng n gii quyt nhng vn c bn v phn l lun khoa hc. Trong nhng nm sau chin tranh, ln u tin khi c lm quen vi nhng chnh vn (tc phm nguyn bn) ca ch ngha Mc, ti rt ngc nhin bi nhng li nhn xt trong tc phm Tuyn ngn ca ng Cng sn v kh nng chuyn qua giai cp v sn ca mt b phn tr thc t sn, trong thi k khng hong ton b ca ch ngha t bn qua vic nghin cu lch s th gii. iu ny nh hng cc nghin cu trit hc ca ti t nhng vn n thun l tru tng n vic suy xt mt cch ton din v tnh chn thc ca vn ng ca lch s, ca t nhin, l, ha i vi cuc sng, x hi v thc. Vo thi k m cuc u tranh giai cp i n lc quyt nh th qu trnh tan r bn trong tng lp thng tr, bn trong ton b x hi c mang mt tnh cht mnh m v trit n mc mt b phn ca tng lp thng tr s t ri b giai cp mnh v lin kt vi tng lp, vi giai cp cch mng, tng lp nm gi tng lai trong tay h. Cng tng t nh trc y mt b phn qu tc chuyn qua giai cp t sn, ngy nay cng tng t nh vy, mt b phn t sn s chuyn qua giai cp v sn. c bit hn, mt b phn nhng nh t tng t sn vi sc mnh cng vic ca mnh h c th ni ln do am hiu v l lun ton b qu trnh vn ng ca lch s. (Tiu s t thut in trong: Trn c Tho, S hnh thnh con ngi NXB HQG H Ni, 2004, tr.144). Trn c Tho ni v trit hc ca mnh l trit hc duy vt bin chng nhn bn (Trn c Tho, Hi K), gp phn sng to ch ngha Mc, gn b mt thit vi t tng nhn vn H Ch Minh. C th khi qut mt s nt c bn nh sau: Mt l, ch ngha yu nc H Ch Minh l t tng nhn vn ln. H Ch Minh chin u khng ngng thc hin s nghip gii phng dn tc, v mt nc Vit Nam ha bnh, thng nht, c lp, dn ch v giu mnh. y l gc r ca t tng nhn vn H Ch Minh. V t tng nhn vn lun lun ly con ngi lm trung tm, lm mc ch. Nhng con ngi lun lun tn ti trong i iu kin t nhin (Mc) ngha l phi tn ti va ch quan va khch quan trong mt t nc nht nh v mt cng ng x hi dn tc nht nh. H Ch Minh nhn thc mt cch bin chng s thng nht gia quyn con ngi vquyn c lp dn tc nh trong li m u bn Tuyn Ngn c Lp ngy 2/9/1945. T tng y ca H Ch Minh l chn l, cun ht, thuyt phc Trn c Tho ngay t u. Trn c Tho u u bng thc s trit hc (1943) ti trng Cao ng s phm ph Ulm, l mt trong nhng trng i Hc danh

gi nht ca nc Php v u M, m ng cng l ngi sinh vin ngoi quc duy nht hc trng ny t khi n c thnh lp cho n lc y, c cp bng thc s, m l bng th khoa. Nm 1944 i B nghin cu v Husserl v Hegel . y cng l c s khoa hc sau ny Trn c Tho nm c tinh thn cn bn ca ch ngha Mc, sng to v chnh xc ha ch ngha Mc. Thng 12-1944, Trn c Tho bt u hot ng u tranh gii phng dn tc trong phong tro Vit kiu ti Php. Trong bo co chnh tr ti i hi ng Dng, Avignon, Trn c Tho gii thiu chng trnh xy dng nn dn ch ng Dng. Ti y, ng tip xc vi cc ngh s ng Cng sn Php ph trch nghin cu cc vn chnh tr. u nm 1945, nhn danh tng phi on ca ngi ng Dng, Trn c Tho cng k s L Vit Hng v mt s ngi khc gp v lm vic vi Tng b th ng Cng sn Php Maurice Thorez. Thng 9-1945, Trn c Tho vit truyn n, hp bo ng h Chnh ph ca Ch tch H Ch Minh mi c thnh lp. Trn t bo Le Monde , khi mt nh bo hi: Ngi ng Dng s lm g khi qun i vin chinh Php ti?, Trn c Tho tr li: Phi n sng. V th Trn c Tho b bt v b t. Thng 2-1946 do s u tranh ca tr thc Php v ca Vit kiu, nh cm quyn Php phi th Trn c Tho. Trong x lim nh t, Trn c Tho vit bi bo ni ting Sur LIndochine (V ng Dng), khng nh quyt tm ginh c lp ca cc nc ng Dng, ng trn bo Les Temps Modernes s 5 thng 5/1946. Bi bo ny v sau c dch ra ting Vit, ng trn bo Tin Phong, H Ni, c quan ngn lun ca ng Cng sn ng Dng. Cng trong nh t, do chim nghim v thc v s i nghch su sc gia ch ngha t bn quc vi dn tc thuc a, Trn c Tho hng ti ch ngha Mc, sau ny c th hin trong tc phm Matrialisme Dialectique (Hin tng hc v Ch ngha duy vt bin chng) - NXB Minh Tn, Pa-ri 1951. y l tc phm c cc nh trit hc Php v th gii nh gi cao, c dch ra nhiu th ting. Nm 1946, thng 5 v thng 6, Trn c Tho tip xc vi Ch tch H Ch Minh ti Php nhiu ln, xin Ch tch H Ch Minh v nc xy dng T Quc. Nhng H Ch Minh khuyn Trn c Tho li Php tip tc hc tp, nghin cu khoa hc, hot ng trong phong tro Vit kiu yu nc, tranh th s ng h ca cc tr thc Php i vi nh nc ta, nht l tr thc trong ng Cng sn Php. Nm 1946-1947, Trn c Tho vit nhiu bi ng h Vit Minh, ng h ng Cng sn ng Dng, chng cc lc lng phn cch mng, chng bn thc dn Php quay li xm lc ng Dng. Thng 9-1948, ng mt bi bo ni ting trn tp ch Les Temps Modernes s 36: Ni dung v thc cht ca hin tng lun tinh thn. Vi bi bo ny,

Trn c Tho c gii trit hc coi nh to lp mt trng phi mi v Hegel, mt xu hng trit hc tin b. Ngy 4/1/1949, Trn c Tho c Ch Tch H Ch Minh c lm thnh vin Hi ng Gio Dc Quc Gia. Khi Trn c Tho ang cn Php. Cui nm 1949 u nm 1950, Trn c Tho c cuc tranh lun ni ting vi Jean-Paul Sarte v ch ngha Marx v ch ngha Hin Sinh. Quan im ca Sarte ch cng nhn ch ngha Marx v chnh tr v lch s. ng khng coi trng trit hc mac-xit. ng coi ch ngha Hin sinh c gi tr trit hc hn. Trn c Tho c quan im ngc li, khng nh ch ngha Marx c gi tr ton din, c trit hc, c lch s - x hi. Cuc tranh lun khng i n kt thc v Sarte cha c ht cc tc phm ca Husserl v Marx. Cuc tranh lun y a Trn c Tho n s on tuyt vi ch ngha Hin Sinh, i hn v pha ch ngha Marx. Nm 1951 xut bn cun Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng, sau Trn c Tho v nc tham gia khng chin. Trn c Tho ni: V nguyn tc ti khng nh l ng hn v pha ch ngha Marx. T ti quyt nh tr v Vit Nam. Cn phi lm cho cuc i n nhp vi trit hc, thc hin mt hnh ng thc t l iu p tr nhng kt lun nhng l thuyt ca cun sch ca ti (Trn c Tho, Hi k). V nc, Trn c Tho tham gia nhng cng tc ch yu sau y: 1952, u 1953, lm vic ti vn phng ng ch Tng b th Trng Chinh. Nm 1953-1954, i nghin cu thc t trong qun i, trong cc trng i hc, trung hc chuyn nghip Vit Bc, i tham gia ci cch rung t Ph Th . Nm 1954 tham gia Ban nghin cu Vn-S-a, tin thn ca y ban Khoa hc X hi v Ban Tuyn hun Trung ng sau ny. Trong thi gian ny Trn c Tho cng b nhiu tc phm trn tp ch Vn-S-a. Ngy 27/11 - 8/12/1954, Trn c Tho d hi ngh v pht biu nhiu kin v vn i hc. y Trn c Tho nu nhng quan im ng v sng to, c tm nhn xa: Phi cn bng v ch ng c hai mt gio dc chuyn nghip v nghin cu khoa hc nng cao cht lng o to, bo v uy tn ca khoa hc Vit Nam trn th gii, nht l khoa hc x hi, tip cn vi thnh tu khoa hc hin i ca th gii, khng nh v tr v uy tn ca khoa hc Vit Nam trn trng quc t v trit hc, v lch s, v vn ha ngh thut, v ngoi giao , o to cc nh khoa hc, cc ngh s, cc cn b c ti nng phc v xy dng t nc v pht trin khoa hc (Xem K yu v Hi ngh trn, c in trong Nguyn Vn Huyn, Ton tp, tp 3, NXB GD) Nm 1954 n nm 1956 l gio s i hc H Ni, l Ph gim c, l Trng khoa Lch s Trng H Tng hp H Ni. Sau v Nhn vn-Giai phm, theo gi ca Ch tch H Ch Minh, ng Phm Vn ng v ng Trng Chinh bn vi Ban t chc Trung ng v B trng

B gio dc Nguyn Vn Huyn b tr Trn c Tho v cng tc ti NXB S Tht, Trn c Tho c iu kin tip tc nghin cu, sng to trit hc, c iu kin lin h trao i khoa hc vi cc nh trit hc cc nc, c bit l cc nh trit hc Php. T y cng vic ch yu ca Trn c Tho l nghin cu cc tc phm kinh in ch ngha Mc-L-nin, sng to cc tc phm khoa hc, xut bn ti Php v mt s nc khc, nhiu tc phm Trn c Tho trc tip gi cho c quan l lun Trung ng ng, cho cc ng ch lnh o ca ng. T thng 3/1991 n thng 4/1993, Ban b th Trung ng ng c Trn c Tho i Php nghin cu mt s vn khoa hc. Thi gian ny Trn c Tho tip tc sng to ch ngha Mc, vi nhiu tc phm gi tr. Ngy 24/4/1993 Trn c Tho t trn ti Pa-ri. ng c nh nc ta tng thng hun chng c lp hng nh. Hng nm Ch tch H Ch Minh vn gi thip chc tt n Trn c Tho. ng c bit trn trng, qu gi v gi gn thip chc tt ma xun 1968. Nm 1946, Phi on ca Chnh ph ta ti Php, chp nh Trn c Tho lm t liu, k nim. Khi v nc Chnh ph trao tng mt s trong nhng bc nh y cho c Trn c Tin, thn sinh ca GS. Trn c Tho. My nt khi qut trn y v tiu s ca GS.Trn c Tho l minh chng hin nhin ng l mt tr thc yu nc, mt nh khoa hc i ng con ng m H Ch Minh ch ra: chin u v sng to cho s nghip gii phng dn tc khi ch n l ca ch ngha thc dn, thc hin mt nc Vit Nam ha bnh, thng nht, c lp, dn ch, giu mnh. Nhng iu quan trng l vi t cch mt nh khoa hc Trn c Tho sng to nhng tc phm pht huy ch ngha yu nc H Ch Minh. T khi v nc n nm 1955, trn tp ch Vn-S-a, GS.Trn c Tho cng b nhng cng trnh nghin cu: Anh hng dn tc Trn Hng o, Truyn Kiu, Vn chng bnh dn T nm 1957 n trc khi mt, Trn c Tho vit nhng tc phm: S bin chng ca x hi dn tc, V thi k Hng Vng dng nc, V nhng ci c bn chung ca lch s dn tcTrong nhng tc phm ny Trn c Tho phn tch su sc mi quan h bin chng v s chuyn ha gia tnh cm yu nc v t tng yu nc l gn b mt thit vi s pht trin nn kinh t qua cc thi k v cuc u tranh ca dn tc ta chng s xm lc ca nc ngoi. Trong nhiu th gi cho cc ng Phm Vn ng, Trng Chinh, Nguyn Vn Linh, Trn c Tho ngh: tng cng nghin cu lch s dn tc, ti bn cc tc phm lch s c gi tr, nhn thc v lch s dn tc khng b gin on, lch s dn tc khng tr thnh vn khng nh trng. Trn c Tho ni: nhn thc v T Quc, v dn tc khng dng li nhng tnh cm cao p m cn c phn tch mt cch su sc v mt l lun (Trn c Tho, Th gi Tng b th Nguyn Vn Linh).

Chnh v xut pht t tinh thn yu nc m Trn c Tho ri b Pa-ri hoa l, ang nh cao ca gii trit hc Php, tr v T Quc tham gia khng chin, cn mn nghin cu sng to khoa hc cho n tn cui i. Hai l, mt kha cnh khc ca t tng nhn vn ln ca H Ch Minh l Ngi lun lun khng nh kh nng sng to vn ha (vn ha vt cht v vn ha tinh thn) ca con ngi. Trong mc c sch, phn cui tp Nht k trong t (1942-1943), H Ch Minh vit: V l sinh tn cng nh mc ch ca cuc sng, loi ngi mi sng to v pht minh ra ngn ng, ch vit, o c, php lut, khoa hc, tn gio, vn hc, ngh thut, nhng cng c cho sinh hot hng ngy v mc, n, v cc phng thc s dng. Ton b nhng sng to v pht minh tc l vn ha. Vn ha l s tng hp ca mi phng thc sinh hot cng vi biu hin ca n m loi ngi sn sinh ra nhm p ng nhng nhu cu i sng v i hi ca s sinh tn Ngi cn ghi thm: Nm im ln xy dng nn vn ha dn tc: 1. Xy dng tm l: tinh thn c lp t cng. 2. Xy dng lun l: bit hy sinh mnh, lm li cho qun chng. 3. Xy dng x hi: mi s nghip c lin quan n phc li ca nhn dn trong x hi. 4. Xy dng chnh tr: dn quyn. 5. Xy dng kinh t. Cn lu , t tng trn c vit trong nh t ca Quc dn ng Trung Quc, H Ch Minh ang chun b khi ra t s v gii phng dn tc v xy dng t nc. thc hin s nghip y vn ct t l phi da vo sc sng to ca con ngi dn tc. Nhng cng chnh l vn quan trng nht khi ni n con ngi. Tnh tc loi ca con ngi, ca loi ngi l im cn bn ny. Loi ngi khng ch da vo t nhin tn ti m ch yu l sng to, ch bin li t nhin tn ti v pht trin. Trong qu trnh sng to ra x hi, con ngi cng sng to ra chnh mnh. Khi H Ch Minh khng nh phi da vo dn, phi t lc cnh sinh tin hnh mi cng tc cch mng th chnh l da vo sc sng to ca con ngi. Trn c Tho, c cuc i hot ng khoa hc ca mnh, hu nh ch yu tp trung nghin cu lch s nhn loi t thi tin s, c i, trung c n thi i hin nay, nghin cu ngun gc loi ngi, nghin cu lch s dn tcCc tc phm nh: S hnh thnh con ngi (1986 Nxb, i hc quc gia H Ni, 2004) nhiu tc phm vit v Khi nim con ngi (1987-1990), V ngun gc ca loi ngi (1989),u nhm phn tch, chng minh hot ng sng to ca con ngi, ca dn tc trong tin trnh lch s. c bit Trn c Tho c cng hin to ln trong vic Tm ci ngun ca thc v ngn ng (tc phm vit bng ting Php, Nxb X hi, Paris, 1973). y l

tc phm c nh nc ta tng Gii thng H Ch Minh v khoa hc cng ngh (t I). Vi tc phm ny v nhiu tc phm khc sau Trn c Tho trnh by y thuyt phc s bin chng ca nng lng thn kinh sang nng lng tm thn, t c s khoa hc cho vic nghin cu kh nng sng to ca con ngi thi x hi khi nguyn, c tip ni trong con ngi qua cc thi k lch s n thi i ngy nay. Nhng tc phm cui i, Trn c Tho cn i su, i xa hn v ci ngun ca s sng to y, bi mi quan h gia con ngi vi v tr, c tp trung s tip nhn v sn xut nng lng, trc ht l nng lng thn kinh chuyn ha thnh nng lng tm thn. Ni cho cng th y l ci quyt nh con ngi c tnh tc loi, loi ngi khc vi loi ng vt v loi ngi c i sng tm thn, tnh thn. Khng pht huy nhng gi tr tinh thn ca con ngi th khng th xy dng x hi mang tnh ngi, t i sng vt cht n i sng tinh thn. X hi thi k sau tin b hn x hi thi k trc chnh l do i sng tinh thn con ngi pht trin. Nhng nhng gi tr ca mi thi i u phi ly ChnThin-M lm ct tr. Nhng quan h gi tr y l gc cho mi hot ng sng to ca con ngi vn c xy dng t thi x hi khi nguyn. Ni n hot ng sng to ca con ngi l ni n lao ng. Trong cc tc phm nghin cu v con ngi v lch s, Trn c Tho phn tch s pht trin ca cc hnh thi lao ng mang tnh loi ca con ngi: Hnh thi th nht l lao ng mang bn nng x hi khi con ngi mi thot ra khi tp on ng vt tin nhn, ngha l con ngi ang chuyn t dng dng c (vn ly t ci c sn ca t nhin) sang lao ng bng cng c n gin nht. Hnh thi th hai l lao ng c thc hay cn gi l lao ng mang bn nng x hi c thc. y l thi k con ngi c s trao i trong lao ng sn xut v ch to cng c lao ng c h thng tc ng vo t nhin v hnh thnh t chc lao ng. Hnh thi th ba l lao ng mang bn nng x hi c thc, nhng l lao ng t do, tc sc lao ng tr thnh hng ha trong x hi t bn. Marx gi l hnh thi lao ng mang bn nng x hi pht trin rt cao nh vo s tin b ca phng thc sn xut t bn ch ngha so vi cc giai on lch s trc . V vy mun c ch ngha x hi th phi pht trin hnh thi lao ng mang bn nng x hi ny ln mt trnh mi, ngha l ngi lao ng phi lm ch nhng iu kin lao ng ca mnh. Thc hin c iu th con ngi mi t do pht trin ton din. R rng vi Trn c Tho, nhng t tng ca H Ch Minh v kh nng sng to ca con ngi c lun chng bng khoa hc trit hc y sc thuyt phc. Ba l, ni n xy dng x hi mi, ni n s nghip cch mng, ni n tnh thng con ngi, H Ch Minh lun lun nhn mnh phi xy dng

quan h tt p gia ngi vi ngi, gia c nhn vi x hi, vi cng ng, gia nhn dn v cn b, gia mnh vi chnh mnh. t cu hi cho cn b n hc trng ng: Hc lm g? H Ch Minh tr li: Hc lm vic, lm ngi, lm cn b. Hc ch ngha Mc-Lnin lm g? H Ch Minh tr li: Hc sng cho c l c tnh. Trong tc phm ng cch mnh v nhiu tc phm khc v sau, H Ch Minh lun lun nhc nh: Cn b phi l ngi y t trung thnh ca nhn dn. Nh nc l ca dn, do dn, v dn, ngha l nh nc c trch nhim. T tng ca H Ch Minh l phi xy dng x hi c quan h tt p mi ngi ngy cng p hn: Mi vic lm tt, mi ngi tt l mt bng hoa p, c dn tc ta l mt vn hoa p. Trc lc i xa, trong Di chc H Ch Minh vit: Vic trc tin l ni n con ngi. Trong tc phm quan trng ny, H Ch Minh nhc n tt c ton dn, tt c ng bo: T ngi c cng i vi cch mng n nhng nn nhn ca chin tranh, n nhng ngi phm li lm, t ng bo min ni n ng bo min xuiH l con ngi th u c H Ch Minh quan tm, thng yu. Trong cc tc phm ca mnh, nhng ni dung trn y c Trn c Tho quan tm su sc, l gii mt cch khoa hc, xut pht t ch ngha duy vt bin chng nhn bn. Trong Lun vn 6 v Ph-bch, Marx vit: Trong tnh thc t ca n bn cht con ngi l ton din cc quan h x hi. Lun im y ca Marx c Trn c Tho vn dng sng to di nhiu gc khc nhau, lm r hn, su sc hn t tng nhn vn ca H Ch Minh v quan h gia ngi v ngi. Trn c Tho khng nh t tng ca Marx l x hi c trc, c nhn c sau. Chnh hnh nh x hi c trong bn thn, v no, c gi li vi hnh nh thn th bn thn, trong v no, nh th con ngi mi nhn ra bn thn mnh trong hnh nh ca cng ng. Con ngi ta lc u phi nhn vo ngi khc, nh nhn vo mt ci gng mi nhn ra mnh c. Ch c khi no coi con ngi Pn ging nh mnh th con ngi Pi-e mi bt u coi bn thn mnh l mt con ngi. ng thi, i vi Pi-e th Pn bng xng bng tht, trong ci thn th Pn ca anh ta, li l hnh thi biu hin ca ging ngi (Marx, T bn, tp th nht, quyn 1, phn 1, Nxb S Tht H Ni 1984, tr. 74). y l nguyn l cn bn xy dng l thuyt m H Ch Minh cp n trong Nng cao o c cch mng, qut sch ch ngha c nhn (H Ch Minh, Ton tp, tp 12, trang 438). Trn c Tho ch r mun chng ch ngha c nhn th mi cn b, mi con ngi phi thc c v quan h gi tr u tin m loi ngi hnh thnh trong thi khi nguyn, tc l quan h o c. Nhng quan h y ch mang ngha thc t khi c cng ng bit cng nhn, bit pht huy ci quyn s hu c nhn tc s hu bn nhn ca ngi lao ng, trn c s y m mi con ngi thc c v gi tr ca mnh v php lut phi cng

nhn gi tr y. Phi k tha, bi p, pht trin cc lp gi tr bn vng ca con ngi ni chung to ra s pht trin bn vng cho x hi. T tng y c ngha l lun - thc tin su sc. Gp kin vo d tho vn kin i hi VII ca ng cng sn Vit Nam, Trn c Tho vit: D tho cng lnh xy dng ch ngha x hi trong thi k qu l li p anh thp p tan m mu ph hoi ca k th, ng thi vch r ch trng i mi ca ng, sa cha sai lm trc, kin quyt tin ln xy dng ch ngha x hi, l x hi trong y con ngi c gii phng, nhn dn lao ng c lm ch t nc, mi ngi c iu kin pht trin ton din c nhn, cng bng x hi v dn ch c bo m. Chng ta xy dng mt x hi o c, vn minh, v li ch v phm gi con ngi. Phc v con ngi l mc tiu chnh ca x hi v c chng trnh pht trin kinh t x hi. Nh th l d tho cng linh bc b quan nim sai lch ca mt s nh l lun trc y cho rng ch c quan h sn xut, quan h giai cp mi l cn bn. Cn quan h con ngi, vn o c, phm gi con ngi th h khng ch , hoc hu nh khng ch ti. M chnh quan h con ngi, quan h gi tr l mt lp khng th thiu st ca ton din quan h x hi, l bn cht ca con ngi. y l ci lp hnh nh tm thn xut pht t nhng ting gi m hiu, ch hiu ca nhng lin h thn kinh b su v c, xy dng t tui nhi ng trong cng ng gia nh, hng xm, dn tc, loi ngi (Bo Nhn dn, th by, ngy 26 thng 1 nm 1991). Cng t lun im trit hc trn y Trn c Tho khng nh c con ngi ni chung tn ti trong tng c th c nhn. Ci cn bn ca con ngi ni chung y cng c hnh thnh t thi khi nguyn ca lch s v c duy tr trong qu trnh pht trin ca lch s, thng qua gio dc gia nh, lng xm v cng ng x hi dn tc. Trn nn tng x hi mi pht trin c v mi c nhn mi tn ti v pht trin c. Cng ch c nh th th mi thc hin c t tng H Ch Minh v xy dng con ngi. Trong th gi ng Phm Vn ng ngy 15/7/1990, Trn c Tho vit: Trong bin chng phc tp ca ton din lch s x hi, ci hng tin ln l cn bn nht. Nhng ng thi cng c nhng ci cn tr, km hm ci vn ng tin ha, thm ch l xoay ngc, y li vo tnh trng thoi ha. Ci xu hng tin b l ci tt. Ci li xung l ci xu. Trong con ngi m bn cht l ton din nhng quan h x hi th ci tt vi ci xu cng u tranh vi nhau, th hin v thc hin s u tranh x hi gia ci xu hng tin ln vi ci li xung. Chnh xut pht t quan im nhn sinh ca Lun cng 6 v PhBch m Bc H cn dn cn b: Mi con ngi u c thin c c trong lng. Ta phi lm cho phn tt mi con ngi ny n nh hoa ma xun v phn xu b mt dn i. l thi ca ngi cch mng (H Ch Minh, Ton tp-b c, tp 10, trang 666,-b mi, tp 12, tr. 558). V mt trit

hc, khi ni n con ngi ni chung, Trn c Tho nhc li lun im ca Lnine: Ci chung ch tn ti xuyn qua ci ring v trong ci ring. Ci ring ch tn ti trong s lin h vi nhng ci ring khc tin ti ci chung. Nh vy th ci tt ci bn cht ca loi ngi, ca cng ng dn tc mi tn ti v pht trin trong mi c nhn. H Ch Minh lun lun nhc nh mun xy dng c t tng, tnh cm, o c th phi k tha truyn thng tt p. Trong Bo co chnh ti i hi ng ln th II (1952) H Ch Minh vit: Dn ta c lng yu nc nng nn. l mt truyn thng qu bu. H Ch Minh chuyn ha khi nim trung v hiu ca Nho gio thnh trung vi nc, hiu vi dn. Khi chnh ph Trung Hoa dn quc ban hnh quyt nh t nay v sau, xa b nhng l nghi tng nim Khng T ( 15/2/1927). H Ch Minh vit: Vi vic xa b nhng l nghi tng nim Khng T, chnh ph Trung Quc lm mt i mt th ch c v tri vi tinh thn dn ch. Cn nhng ngi An Nam chng ta, chng ta hy t hon thin mnh v mt tinh thn bng cch c cc tc phm ca Khng T, v v mt cch mng th cn c cc tc phm ca Lnine (H Ch Minh, Ton tp, tp 2, trang 454). Trn c Tho lun chng v quy lut k tha ni chung, c lch s t nhin v lch s x hi, lch s t tng. ng trnh by vn y mt cch sng to: Mt logic hnh thc-bin chng l hnh thc tng qut ca vn ng thi gian, y ci qu kh, ci hin ti, ci tng lai din ra trong mi lt ca ci hin ti sng ng ci tch cc ca qu kh c ci hin ti tip nhn v ci tng lai tip tc pht trin. c Trn c Tho chng ta nhn thc su sc t tng nhn vn ca H Ch Minh v s k tha pht trin con ngi, pht trin ni ging, pht trin cc quan h x hi tt p. Nh vy, quan tm n con ngi phi rt c th, i vi tng ngi, i vi tng la tui, i vi cc bin php chnh sch ph hp vi cc th h, cc giai on lch s. Nhng li phi c tm nhn chung, bao qut, su xa, ngha l phi m bo cho con ngi an sinh tn ti v pht trin. Bn l, pht huy sc mnh ca con ngi, gi tr ca con ngi, H Ch Minh khng nh quyn c lp ca dn tc phi gn lin vi quyn t do dn ch. Dn tc c c lp m dn khng c dn ch, t do th c lp c ngha g? t cu hi trong nh nc dn ch, mi quyn lc u thuc v nhn dn th chnh ph l g? Ngi tr li: L y t chung ca dn, t Ch tch ton quc n lng. Dn l ch th chnh ph l y t nu chnh ph lm hi dn th dn c quyn ui chnh ph (H Ch Minh, Ton tp, tp 9, tr. 591). Tnh u vit v sc mnh ca x hi mi, chnh l tnh dn ch ca x hi v quyn t do ca con ngi c m bo. Trong qu trnh chn la con ng gii phng dn tc, H Ch Minh hc tp kinh nghim lch s ca cch mng M, cch mng Php v Cch mng Thng Mi Nga (H Ch

Minh, ng cch mnh, Ton tp, Tp 2, tr. 269 - 276). Tinh hoa ca cc cuc cch mng y l tinh thn dn ch v quyn t do c pht huy to ra sc mnh cho nhn dn lm nn cuc cch mng, nht l Cch mng Thng Mi Nga. Chnh v vy H Ch Minh tin tng su sc vo sc mnh ca con ngi, sc mnh ca nhn dn. Trn c Tho, tng sng, hc tp ti nh trng dn ch Php, v vy ng hiu c gi tr dn ch, t do khng phi l do giai cp thng tr ban pht cho nhn dn m l kt qu ca truyn thng u tranh lu i ca nhn dn. Truyn thng y chnh l sc mnh ca nhn dn, ca chnh s vn ng sn xut x hi em li. Chnh v vy, Trn c Tho khng chp nhn nhng hn ch ca t tng siu hnh duy tm vn dng vo hot ng chnh tr x hi hn ch, thm ch xa b nhng gi tr dn ch t do m nhn dn lao ng dy cng u tranh, vun p. chnh l ni dung Trn c Tho phn nh trong hai bi bo:Pht huy dn ch v Ni dung v hnh thc ca t do, ng trn bo Nhn vn v Giai phm ma ng (1956). Nhng iu quan trng, Trn c Tho phn tch v khng nh mi quan h bin chng gia t do v tt yu. Ngay t nm 1948 khi tr li th ca A. Kojve, Trn c Tho ni r: Nhng c l chng ta khng thuc vo cng mt gia nh tinh thn. Bi trc khi tip cn trit hc ngy nay, ti ch l k c Spinoza thuyt phc, v ti cng bit y l mt hc thuyt khng c ng a chung cho lm. ng nh ngha t do bng cch ph nh tt yu. Ti bo v truyn thng ln ca ch ngha duy l lun lun quan nim chng l mt (1948). Sau ny trong nhiu tc phm vit v quyn t do ca con ngi Trn c Tho trin khai t tng ca Marx: Do bn cht ca s vt, vng quc ca t do nm bn kia lnh vc sn xut vt cht, hiu theo ng ngha ca danh t ny. Ging nh ngi nguyn thy phi u tranh vi t nhin tha mn nhu cu ca h, bo tn v ti sn xut ra i sng ca h, ngi vn minh cng bt buc phi lm nh vy trong tt c cc hnh thi x hi v di bt k phng thc sn xut no. Vi s pht trin ca con ngi, vng quc ca tt yu t nhin cng m rng, v cc nhu cu ca con ngi tng ln; nhng ng thi nhng lc lng sn xut dng tha mn nhng nhu cu cng c m rng. Trong lnh vc , t do ch c th bao hm ch l: con ngi x hi ha, nhng ngi sn xut lin hp iu tit mt cch hp l s trao i cht ca h vi gii t nhin, t s trao i cht di s kim sot chung ca h, ch khng n thng tr h nh mt lc lng m qung; h tin hnh s trao i y mt cch t hao tn sc lc nht v trong nhng iu kin xng ng nht, ph hp nht vi bn cht con ngi ca h. Nhng tuy vy, tt c nhng iu cng thuc v vng quc tt yu. Chnh bn kia vng quc y mi bt u s pht trin ca lc lng con ngi nh mt mc ch t n, mi bt u vng quc chn chnh ca t do, vng quc

ny ch c th phn vinh trn vng quc ca tt yu y, coi nh l trn c s ca chnh n. (Marx, T bn, tp th 3, quyn th ba, Nxb. S tht, tr. 437 438). Nh vy mun sng to tinh thn, mun sng ng vi bn cht con ngi th phi c t do. Nhng t do khng th tch ri tt yu. Quan h vt cht c m rng l iu kin tt yu pht trin t do. Chnh theo ngha y m H Ch Minh ni Khng c g qu hn c lp t do. Cn hiu t do cho dn tc, cho T quc v cho mi mt con ngi. Trn c Tho o su t duy trit hc khng nh bn lnh ca mnh trn con ng nghin cu khoa hc sng to tinh thn. Nhng i vi nhn dn, m bo t do phi thng nht pht trin kinh t, x hi, chnh tr v nng cao dn tr, vn ha. Khng c con ng no khc. Nm l, nhng t tng nhn vn ca H Ch Minh l mang tnh cch mng, mang tnh hin thc. Mun hin thc ha t tng nhn vn th phi c mt nn kinh t pht trin theo hng ca ch ngha x hi. Nhn dp k nim ngy sinh Lnine, nm 1960, H Ch Minh vit: T hot ng thc tin v nghin cu l lun, ti i n khng nh ch c ch ngha cng sn mi gii phng c cc dn tc b p bc v nhn dn lao ng trn ton th gii. Khi ni v xy dng t nc, H Ch Minh cng vit: Yu T quc, yu nhn dn, gn lin vi yu ch ngha x hi, v c tin ln ch ngha x hi th nhn dn mnh mi ngy mt no m thm, T quc mi ngy mt giu mnh thm (H Ch Minh, Ton tp, Tp 9, tr. 173). Nh vy t tng nhn vn ca H Ch Minh va hng ti mc tiu gii phng con ngi, va phn u cho cuc sng ca nhn dn ngy cng no m ngy cng hnh phc, cho T quc ngy cng giu mnh. y l tng v hnh ng thc t thng nht vi nhau l mt. Trn c Tho trong Hi k ca mnh cng khng nh: Ch ngha cng sn, d l mt vin cnh xa xi n my th nht nh lch s dn tc v nhn loi s ti . Nhng ng lun chng bng t tng trit hc v s vn ng ca chnh nn sn xut x hi din ra trong lch s nhn loi. Trong cc tc phm bn v con ngi, Trn c Tho nghin ngm lun im ni ting sau y ca Mc: Phng thc chim hu t bn ch ngha do phng thc sn xut t bn ch ngha ra, v do c ch t hu t bn ch ngha na u l s ph nh u tin i vi ch t hu c nhn da trn lao ng bn thn. Nhng nn sn xut t bn ch ngha li ra s ph nh bn thn n, vi tnh tt yu ca mt qu trnh t nhin. l mt s ph nh ci ph nh. S ph nh ny khng khi phc li ch t hu, m khi phc li ch s hu c nhn trn c s s hip tc v s chim hu cng cng i vi rung t v nhng t liu sn xut do chnh lao ng lm ra ( Marx, T bn,Tp th nht, quyn 1, phn 2, NXB S tht, H Ni, tr. 318). Nghin cu v lun im ny, Trn c Tho ni r: Nh vy s gii

phng con ngi khng phi l xut pht t ch lun, m l mt qu trnh khch quan, t nhin ca s pht trin ca chnh nn sn xut. Cho nn, nh Marx cng tng ni trong b T bn: Cuc cch mng cng sn ch ngha ca giai cp cng nhn lc u ch tc ot ca ci ca mt nhm t bn ti phit, cn nhng nh t bn va v nh th cho n t th tiu trong qu trnh pht trin ca nn kinh t. iu y Marx v Engels cng ni r trong Tuyn ngn ca ng cng sn: Sau khi lm cuc cch mng chnh tr, giai cp v sn phi chuyn ngay sang xy dng kinh t. Trong Hi k Trn c Tho ni r ny: Ngha l khng phi dng phng php hnh chnh, khng b m phi thng qua hot ng kinh t bnh thng chuyn dn nhng t liu sn xut ch yu v cho nhn dn lao ng. Qu trnh y l lu di chuyn bin nn kinh t theo con ng ca ch ngha x hi, nh th mi em li t do, dn ch cho nhn dn. Bi vy, theo Trn c Tho t tng sau y ca H Ch Minh l mang tnh cch mng, tht s c ngha nhn vn v n m bo cho x hi tn ti pht trin mt cch bnh thng, ph hp vi quy lut khch quan ca vn ng lch s: thi k qu , nn kinh t ca ta cn ti bn hnh thc s hu chnh S hu ca nh nc tc l s hu ton dn, s hu ca hp tc x tc l s hu tp th ca nhn dn lao ng, s hu ca ngi lao ng ring l, mt t t liu sn xut thuc v s hu ca nh t bn H Ch Minh cng ni r: Kinh t quc doanh l hnh thc s hu ca ton dn, n lnh o nn kinh t quc doanh v nh nc phi m bo cho n pht trin u tin (H Ch Minh, Ton tp, Tp 9, tr. 592, 588). Tt nhin ngy nay chng ta cn hiu cch din t trn y ca H Ch Minh l xut pht v ph hp vi t duy ca x hi thi by gi. Ngy nay do thc tin i khc nn cn c t duy mi cho ph hp. Tuy nhin, nh Trn c Tho lun chng trong Hi k ca mnh th iu sau y vn gi nguyn: S vn ng ca lch s x hi loi ngi din ra nh sau, cc ch cng sn nguyn thy, chim hu n l, phong kin tng b thay th th ch t bn ch ngha tt nhin cng s b thay th bi n t ph nh n. V vy ch cng sn, d xa xi n my, tt yu cng s din ra. Nhng trong qu trnh , phi nm ly khu trung gii th mi c th tng bc to ra s chuyn qua. Chnh v vy s hu cng cng v t liu sn xut ch yu, nht thit phi tn ti th mi c s chuyn qua y. Vn kh khn y l qun l cp v m ca nh nc. Trc ht s qun l y phi do nhng ngi va c ti nng, va trong sch (bi nhn cch c nhn ngi lnh o, bi chnh sch ng ca nh nc) c tm nhn xa v c s nhy bn trc tnh hnh trong nc v quc t[1]. Tm li, c Trn c Tho chng ta cng khng nh c t tng nhn vn H Ch Minh l ton din, c t trn mt nn mng l lun vng chc, y sc thuyt phc. T duy trit hc Trn c Tho m ra cho ta phng

php nhn thc c s l lun - thc tin, c s lch s x hi ca t tng nhn vn H Ch Minh mt cch su sc. Vit v nhng vn trn y, ti nh li trc lc i Php thng 3/1991, GS.Trn c Tho c yu cu ti tm cho ng my ti liu sau: Di chc ca Ch tch H Ch Minh, tc phm ca ng ch Trng Chinh ni v: Ch ngha Marx v cch mng Vit Nam, Mt s vn v vn ha. Trn c Tho k li nm 1950 khi cn bn Php, ng c mt Vit kiu a cho xem bin bn ca Hi ngh vn ha ton quc hp Vit Bc nm 1948, ng rt lu n kin ca ng Trng Chinh pht biu ti hi ngh , v vn nhn o, i c ni: lm khi v thc hin ch ngha nhn o chn chnh, chng ta buc lng phi tin hnh nhng vic lm c v khng nhn o, v d phi tin hnh chin tranh. ng ni: l bin chng cu lch s. Trn c Tho ni tip: Nhng vic lm, nhng li ni sau y ca H Ch Minh l ht sc c bit: Ti i hi Tour, nm 1920 , khi mt c ta hi H Ch Minh: Nguyn i Quc, anh i din cho ai? H Ch Minh tr li: Nhn danh ton th loi ngi ti ku gi cc ng ch hy ng h phong tro gii phng thuc a. Trong Tuyn ngn c lp , H Ch Minh thng nht quyn con ngi viquyn dn tc . Khi bc vo cuc khng chin chng Php, H Ch Minh nu khu hiu: Chng gic i, gic dt v gic ngoi xm. Thng 2/1965, trc lc vit Di chc , H Ch Minh n thm n Nguyn Tri ti Cn Sn . Thng 5/1965 sau khi vit Di chc , H Ch Minh n thp hng ti n Khng T . My thng trc lc mt, H Ch Minh tr li phng vin bo Nhn o ca ng Cng sn Php: C l xut pht t hon cnh ca chng ti, chng ti phi xy ng t nc trc ht bng vn ha. Trn c Tho ni: Nhng iu trn y sp xp mt cch ri rc khng c h thng, nhng ti ngh chc chn H Ch Minh hn hn nhng ngi lnh o khc cc nc x hi ch ngha l H Ch Minh t ln hng u s quan tm ca ng i vi i sng tinh thn ca con ngi. C l v vy ng l nh lnh o duy nht trong cc nc x hi ch ngha c UNESCO suy tn l Anh hng gii phng dn tc v Danh nhn vn ha . Trn c Tho c nh vit ring mt tc phm v t tng nhn vn ca H Ch Minh, tic rng iu y cha kp thc hin th ng qua i. TS.C Huy Ch Vit ti n Tng Trang, 32 Bc i, P. Bnh Th, Q. Th c, TP. H Ch Minh, nhn sp n k nim ngy mt ca GS.Trn c Tho (24/4/199324/4/2011) Ngy 23/01/2011

Sc lnh ca Ch tch nc Vit Nam dn ch cng ha H Ch Minh c Trn c Tho vo Hi ng gio dc quc gia ngy 4/9/1949

nh GS. c Tho c chp k nim v lu nim hot ng ca phi on Chnh ph VNDCCH ti Php (1946). nh ny c a v trin lm trong nc, Chnh ph ta tng c Trn c Tin, thn sinh GS.Trn c Tho.

Thip chc Tt xun Mu Thn, 1968, H Ch Tch gi GS.Trn c Tho.

Ch thch
[1]

y, cn lu : 1) Khi nc ta tr thnh thuc a ca ch ngha thc dn c v mi, th n nm trong qu o ca ch ngha t bn, cho nn mu thun gia giai cp v sn v t sn lng vo trong mu thun gia dn tc thuc a v ch ngha quc. Chnh v vy H Ch Minh chn con ng cch mng dn tc, dn ch, xy dng ch dn ch nhn dn. Sau tin ti xy dng ch ngha x hi. 2) V vy va phi xy dng nhng yu t t bn ch ngha trong kinh t-x hi m ta cha c, vn dng nhnghnh thc php quyn t sn cho x hi pht trin bnh thng, va phi duy tr, pht trin nhng quyn s hu ca nhn dn ginh c

trong u tranh cch mng, trc ht l t ai, hm m, rng, sng nc, bin, mt s nh my, ngn hng. Nhng ti sn ny khng ch do u tranh m dn ta ginh li c, c khi phi b tin ra chuc li ca cc cng ty t bn. 3) Cn lun lun chng t tng cc oan, hoc t khuynh, hoc hu khuynh. T tng t khuynh biu hin s nn nng, t chy giai on, khng tun theo quy lut ca pht trin kinh t-x hi. Ngc li, t tng hu khuynh i n xa b thnh tu cch mng, bin ti sn m nhn dn ginh c bng xng mu thnh ti sn ca mt s c nhn c quyn hnh, a v lnh o, thnh ti sn ca cc doanh nhn, thnh ti sn ca cc cng ty nc ngoi. 4) Cho n nay, cha ai bc b c t tng ca cc nh l lun t sn th l XVII v XVIII , rng nht nh ch phong kin b thay th bi ch t bn, nht l nhng t tng c trnh by trong Kh c x hi ca JeanJacques Rousseau. Cng nh vy cho n nay cha ai bc b c lun im ca Marx v s t ph nh ca ch ngha t bn a n ch cng hu v t liu sn xut ch yu, trnh by trn. y l t tng khoa hc. Bi vy cn c trnh by, lun chng mt cch khoa hc. Khng th dng bin php hnh chnh, ly a s quyt nh thiu s bc b. 5) Vn l vn dng mt cch mm do, to ra khu trung gii chuyn ha, chuyn qua t x hi t bn sang x hi x hi ch ngha. 6) S hu cng cng ca ton dn, giao cho nh nc qun l cng c th c nhiu hnh thc vn hnh, tn ti. Hnh thc ph bin l cc cng ty kinh t. 7) Ngy nay khi khoa hc k thut tr thnh lc lng sn xut trc tip, th nhng hot ng sn xut, nh tin hc, nh du lch, nh cc loi vnu tr thnh t liu sn xut
Ln trang viet-studies ngy 23-1-11
Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/TranDucThao_HoChiMinh_CHChu.htm>

11:37 SA

T Husserl n Marx tr v Hin tng hc v Ch ngha duy vt bin chng, Trn c Tho m u s sng to ch ngha duy vt bin chng nhn bn
Tin s Trit hc C HUY CH, v Lut s C HUY SONG H

Cn c vo nhng tc phm ca Gio s Trn c Tho, cc di co ca ng li, cn c vo nhng bi kho cu khi cui i ca Gio s v cc mnh v khi nim ca Hegel v Husserl, cc bi bnh lun ngn ca ng v t tng ca Mc v ng-ghen, cn c vo s trao i gia chng ti vi Gio s v nhng li dn d ca ng, tc phm Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng cn c hiu l: T Husserl n Marx tr v Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng. y l tc phm m u s sng to ch ngha duy vt bin chng nhn bn - t tng trit hc m Trn c Tho chung thy, sng to cho n tn cui i. Tc phm Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng c hnh thnh trong t tng Trn c Tho nh th no? Trong tc phm Hi K (1986)[1], Trn c Tho ni r, thng 2 nm 1946, trong lc b nh cm quyn Php bt v b t, v chng thc dn Php tr li xm lc ng Dng. Trong nh t do chim nghim v s i nghch gia ch ngha quc vi cc dn tc thuc a, Trn c Tho hnh thnh t tng vit tc phm Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng [2], ngha l ng khng nh ch ngha quc, ch ngha t bn mang trong n mu thun su sc gia s bc lt gi tr thng d v s xm lc thuc a vi loi ngi, vi s pht trin t do ca con ngi. Trn c Tho s l gii iu y bng trit hc. S pht trin t tng trn y din bin nh th no trong hot ng sng to trit hc ca Trn c Tho? - Cng trong tc phm Hi k (1986) v nhiu bi vit khc, Trn c Tho cho bit: Nm 1948, nhng ngi lnh o tp ch Les Temps modernes mi Trn c Tho vit mt bi bo v Hegel, nhm ph phn Kojve. Bi bo ca Trn c Tho c tn: Ni dung thc cht ca hin tng lun tinh thn [3]. Bi bo ny hng Hegel v pha tinh thn bin chng, khc hon ton vi Kojve hng Hegel v pha ch ngha hin sinh. Trn c Tho tr li Kojve trong mt bc th vi thi rt thng thn: ng (Kojve) ch cng nhn t do v ph nhn tuyt i. Cn ti, xut pht t ch ngha duy l ca trit hc khng nh c t do v tuyt i [4]. Sau ny trong cc vn bn khc, Trn c Tho ni r: Bi bo y ca ng l th hin s on tuyt vi ch ngha hin sinh. - Nm 1950, Trn c Tho i thoi vi Jean-Paul Sartre v ch ngha hin sinh v ch ngha Mc. im khc nhau cn bn trong cch t vn l: JeanPaul Sartre ch cng nhn ch ngha Mc c gi tr v khoa hc lch s v x hi, theo ng ch ngha Mc khng c gi tr nhn thc trit hc. Ngc li Trn c Tho cho rng ch ngha Mc c gi tr ton din, c lch s, c x hi v c trit hc. Cuc i thoi gp b tc khi cp n Hin tng hc ca Husserl, v Jean-Paul Sartre cha thu hiu ch ngha Mc v cha c ht cc tc phm cn bn ca Mc, Jean-Paul Sartre cng cha c ht cc tc phm ca Husserl. Bi

vy cuc i thoi i vo b tc, tht bi, hai bn khng ra c tc phm chung v cuc i thoi y. Sau ny khi Jean-Paul Sartre qua i, Trn c Tho c ni vi chng ti: Phi tm c nh Jean-Paul Sartre mi t ra c s nghi vn v gi tr trit hc ca ch ngha Mc, bi v trong bi cnh lc by gi, t tng Stalin ang ng vai tr gn nh thng tr hc thuyt mc-xt, hng ch ngha Mc i vo chnh tr n thun, dung tc ha, n gin ha ch ngha Mc, lm mt i gi tr cn bn ca ch ngha duy vt bin chng, l ch ngha duy vt bin chng nhn bn, c kh nng khi qut ton b quy lut ca s vn ng ca th gii, l s pht trin ca t nhin tt yu dn n s pht trin c tnh loi ca con ngi, s pht trin ca x hi. Cuc trao i gia Trn c Tho vi Jean-Paul Sartre tuy khng c kt qu, nhng Trn c Tho nhn thc c nguy c ca vic nhn thc v pht trin sai lch trit hc Mc. Vi tri thc uyn bc v trit hc duy l ni chung v hin tng hc tinh thn ni ring, Trn c Tho tm thy hng pht trin v chnh xc ha ch ngha duy vt bin chng ca Mc, bng s nhn bit Husserl - hu th ca Hegel, trong nhng cng trnh khoa hc v hin tng hc ca Husserl. Ngha l, Trn c Tho nhn thc su sc rng, nu Hegel v i v ng tng kt hn 2000 nm ca ch ngha duy tm khch quan t Platon n Hegel, th Husserl l ngi pht trin Hegel trn mt cung bc mi, ngha l Husserl tip tc pht trin hin tng hc tinh thn theo mt hng mi do nhu cu ca thi i ng t ra: Khoa hc k thut pht trin, tinh thn con ngi pht trin s a loi ngi i n b bn no? Trn c Tho trong thi k i chin th gii ln th hai c dp i sang o nghin cu ton b tc phm ca Husserl ti mt th vin ring ca Husserl do b v ca Husserl lm gim c. y, Trn c Tho gp gio s Cavaills, l ngi v sau hng dn Trn c Tho lm lun n thc s v tin s. Nhng bn thn Cavaills cng khng pht hin c t tng v i ca Husserl. Chnh Trn c Tho mi pht hin c s v i y ca Husserl trong mt lun ht sc c sc: Khi t duy v vn dng cc loi hnh ngn ng biu t suy ngh ca mnh, con ngi bt buc phi hng nhng suy ngh y vo mt i tng nht nh no . Con ngi khng th suy ngh v biu t s suy ngh y bng ngn ng m khng c i tng v khi nim. Vy ci ng lc no thc y s t duy v ngn ng hng ti i tng v khi nim? Husserl m h nhn thy phi l mt lc lng vt cht. Nh vy ci to ra ng lc nht thit phi c ngun gc vt cht ca n. Nhng thi i m Husserl sng, ch ngha t bn ang pht trin thnh ch ngha quc, mu thun gia cc nc quc y nhn loi vo thm ha hai cuc chin tranh th gii ln th nht v ln th hai. Khoa hc k thut bt u pht trin tha mn nhu cu ca nn sn xut, tha mn nhu cu pht trin tr tu con ngi, nh th cng lm tng iu kin cho giai cp t sn bc lt sc lao ng ca nhn dn

to ra gi tr thng d, tng cng iu kin to ra v kh git ngi hng lot. Cng trong giai on , ch ngha x hi Lin X c xy dng theo t duy trit hc siu hnh ca Stalin a n ch x hi cc quyn, thu hp v ph nh nhng gi tr t do dn ch m lch s vn ha nhn loi t c. Chnh Stalin trong tc phm Lch s ng cng sn Lin X (1938) khi khi qut ch ngha duy vt bin chng ca Mc thu hp s vn ng ca th gii trong ba quy lut: vn vt lin quan, s pht trin s lng a n cht lng, v vn vt mu thun; trong x hi ch c u tranh giai cp l tuyt i Nh vy l, vi t duy trit hc ca mnh, Stalin hon ton b ri mt quy lut rt cn bn ca ch ngha duy vt bin chng ca Mc, l quy lut ph nh ca ph nh. Chnh trong bi cnh ca thi i, Husserl a n mt d bo mang tnh bi quan l tr tu loi ngi cng pht trin khoa hc k thut cng pht trin th chnh s pht trin tinh thn ca loi ngi cng li ko con ngi vo s tha ha, lm xi mn tinh thn nhn bn. Chnh y l lun im cc nh trit hc duy tm hng hin tng hc v pha ch ngha hin sinh, m Kojve l i biu. Trong bi bo Ni dung thc cht ca hin tng lun tinh thn, v trong cuc tranh lun gia Trn c Tho v Jean-Paul Sartre, Trn c Tho bc u nhn thc c iu , cho nn ng dt khot on tuyt vi ch ngha hin sinh v kin tr hng hin tng hc tinh thn, trong c hin tng hc ca Husserl, v pha ch ngha duy vt bin chng. Ch ngha duy vt bin chng ca Mc khng nh ng lc vt cht sng to i sng tinh thn ca con ngi chnh l lao ng sng to nn sn xut vt cht ca con ngi ca x hi loi ngi. Trn c Tho cng thng nht nh th. Nhng ng t vn lao ng sng to ca con ngi gm hai b phn hp thnh thng nht bin chng khng th tch ri, lao ng tinh thn v lao ng thc tin sn xut vt cht ca con ngi. n y t ra vn : Vy s thng nht bin chng gia lao ng tinh thn, tr thnh hin tng tinh thn, vi lao ng thc tin mang tnh vt cht, din ra nh th no trong lch s hnh thnh tnh loi ca con ngi? thi im y (19481950), Trn c Tho cha d liu gii quyt vn . Chnh v l ng trnh by tc phm ca mnh vi hai ni dung t song song vi nhau: hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng. Sau ny Trn c Tho thy l mt hn ch ln ca tc phm. Trong nhng tc phm sau, ng vn dng tinh thn cn bn ca ch ngha duy vt bin chng l gii hin tng tinh thn ca con ngi, ca loi ngi bng cch tp trung nghin cu lc lng bn cht nht ca con ngi l s vn ng ca i sng tinh thn din ra trong mi con ngi c th, c nhn, c th v trong con ngi ni chung mang tnh loi. - Bc tip theo khng km phn quyt nh trn con ng pht trin hin tng hc tinh thn duy vt bin chng din ra t sau khi xut bn tc phm Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng (1951) n nm 1986.

- Trong Hi k (1986), Trn c Tho ni r, xut bn tc phm Hin tng hc v ch ngha duy vt bin chng xong, ng tm ng v nc tham gia cuc khng chin chng Php, nh vy l lm cho l lun thng nht vi thc tin cuc sng. Trn c Tho gii thch r trn y vi chng ti nh sau: Phi tham gia hot ng thc tin cch mng mi c th nhn chn c nhng u im v nhng sai lm ca l lun mc-xt. Cng nh th mi c th tip tc sng to khng nh nhng quy lut ca hot ng tinh thn ca con ngi gn b mt thit vi hot ng sng to vt cht. Du c lin h bin chng gia hai lnh vc y, nhng vn l hai lnh vc c tnh c lp tng i. Trn c Tho tp trung nghin cu ch ngha duy vt bin chng trong lnh vc hot ng tinh thn. Ngay sau khi v H Ni (1955), Trn c Tho cng b hai tc phm quan trng: Ht nhn duy l trong trit hc Hegel [5],Ngun gc thc trong cuc tin ha ca h thn kinh [6]. Hai bi bo ny t nn tng cho vic nghin cu s hot ng sng to tinh thn ca con ngi. Tip tc vi hng lot cc cng trnh nghin cu khoa hc v ngun gc ca con ngi, v s hnh thnh con ngi v loi ngi, Trn c Tho nghin cu thnh cng v s hnh thnh ca ngn ng v thc. Trn c s hng lot cng trnh nghin cu, nm 1973, ng cng b tc phm ni ting: Tm ci ngun ca ngn ng v thc [7]. y l tc phm c gii trit hc th gii rt ca ngi, c dch ra nhiu th ting. Trn c Tho c nh gi l nh sng to trit hc Mc v ch ngha duy vt bin chng. Trong tc phm ny Trn c Tho trnh by sng r l thuyt v s trung gii ca cc qu trnh vn ng bin chng, t nhn thc su sc r rng s chuyn ha gia hot ng ca nng lng thn kinh chuyn sang nng lng tm thn ngi. y l s thng nht bin chng gia lch s t nhin v lch s x hi, con ngi, loi ngi. Vn dng l thuyt v ci trung gii trong hot ng sng to tinh thn ca con ngi, Trn c Tho gii thch v chng minh mt cch khoa hc v s xut hin ca ngn ng v thc, v s hnh thnh i sng tinh thn ca con ngi. chnh l ci hnh nh thn th x hi nm trong bn thn mi con ngi c th, c th tc trong b c ngi, n ku gi ci hnh nh thn th x hi ca ring bn thn, cng nm trong b c con ngi c th c th. Chnh s ku gi trn c p li, kch thch nng lng thn kinh ln mt tn s ln v do lm cho nng lng tm thn pht trin n v cng. Ngn ng c hnh thnh, v thc, i sng tinh thn trong mi c nhn pht trin theo quy lut . Nh vy l Trn c Tho gii thch, chng minh s bin chng ca hin tng tinh thn theo tinh thn duy vt bin chng. Tt yu s bin chng ca hin tng tinh thn c gc r t trong lch s t nhin v lin h mt thit vi lch s x hi, trc ht l lch s ca nn sn xut vt cht. Trn c Tho rt thnh cng trong vic gii thch hin tng hc tinh thn theo ch ngha duy vt bin chng nhn bn. l qu trnh thng nht gia lch s t nhin, lch s x hi, lch s con ngi ni chung v lch s mi c nhn-nhn cch.

Vi nhng thnh tu khoa hc trn y, Trn c Tho pht trin ch ngha duy vt bin chng, theo hng thng nht trong nhn thc s vn ng ca th gii, t nhin, x hi, con ngi c nhn c th v con ngi ni chung mang tnh loi. T tng trn y ca Trn c Tho c tng kt trong hai tc phm cui i: Nghin cu bin chng hc ([8]) v Logic ca thi hin ti sng ng [9]. Vi tc phm Nghin cu bin chng hc, Trn c Tho trnh by thnh ba chng. Chng 1: Mt hnh trnh. chng ny, Trn c Tho trnh by con ng ng i n ch ngha duy vt bin chng nhn bn, nh l sng to c o ca ng v ch ngha duy vt bin chng. Chng 2: Vn con ngi. chng ny ng trnh by s hnh thnh con ngi c nhn c th v con ngi ni chung mang tnh loi nh th no. Chng 3: Mi lin h bin chng gia sinh hc, x hi v tm l - Gii thiu v vn con ngi. S thng nht y th hin trong con ngi c nhn c th v con ngi ni chung mang tnh loi. Nhng nhn thc su sc bin chng hc phi c phng php trit hc. Trn c Tho trnh by mt cch thin ti vn y trong tc phm Logic ca thi hin ti sng ng. Vi tc phm ny Trn c Tho trnh by thnh 4 chng. Chng 1: i vi mt nn logic hnh thc v bin chng. Ngha l ch c mt logic m thi, l logic hnh thc thng nht vi logic bin chng, hai ci khng bao gi tch ri nhau mi c th nhn thc c bn cht ca th gii. Chng 2: Bin chng logic nh l bin chng vn ng tng qut ca hin tng chuyn tip. Chng 3: Mt l thuyt ca ci hin ti sinh dng nh l l thuyt c th ha. Chng 4: L thuyt v ci hin ti sinh ng nh l l thuyt v s hp tnh. Nh vy, Trn c Tho i n kt lun: mun nhn thc c bn cht ca th gii th phi khc phc, loi tr trit t tng siu hnh. iu quan trng l phi nhn thc rng s pht trin ca t nhin tt yu a n s pht trin x hi ca con ngi. Mi ci ngun ca ca s nhn thc y phi bt u t s thu hiu nng lng v tr a n nng lng thn kinh v sau l nng lng tm thn. S tch ly nng lng s to ra ci tonic. T s to ra ci phasic, tc ng lc sng to v s sng to. S tri nghim (le vcu) ca i sng tinh thn con ngi v ca i sng sn xut vt cht ca con ngi lin tc din ra nh th. Bin chng hin tng hc tinh thn thng nht vi bin chng ca ton b i sng sn xut ca x hi, t sn xut vt cht n sn xut tinh thn, n sn xut ra con ngi, ging ngi. Tt c ci v bin ca v tr c con ngi, loi ngi gii m. l ch cui cng Trn c Tho t c: ch ngha duy vt bin chng nhn bn. im bt u i n ci ch y c m u bng tc phm T Husserl n Marx tr v Hin tng hc v Ch ngha duy vt bin chng. Hnh

trnh i n ch ngha duy vt bin chng nhn bn ca Trn c Tho thnh cng rc r, bi ng nhn chn gi tr hin tng hc tinh thn ca Hegel v nht l hin tng hc ca Husserl, thu hiu ch ngha duy vt bin chng ca Mc v ng-ghen, nm vng nhng thnh tu khoa hc ca nhn loi v thi i, Trn c Tho pht trin ch ngha Mc ln mt tm cao mi. TP. H Ch Minh, ngy 7/9/2011
[1]

Trn c Tho. Hi k (1986). Di co c lu gi ti Th vin C Huy Ch v C Huy Song H. [2] Trn c Tho. Phnomnologie et Matrialisme Dialectique, NXB Minh Tn, Paris, 1951, 367 trang. Vn bn ny c bt tch Trn c Tho sa cha. Bn gc duy nht ny c lu gi ti Th vin C Huy Ch v C Huy Song H. [3] Trn c Tho. La Phnomnologie de lEsprit et Son Contenu Rel, in trong tp ch Les Temps Modernes, No 36, 1948, tr. 492-519. [4] Xem th trao i gia Trn c Tho v Kojve, ngy 7-10-1948 v 30-10-1948. Vn bn c lu gi ti Th vin C Huy Ch v C Huy Song H. [5] Trn c Tho. Ht nhn duy l trong trit hc H-ghen, Tp san i hc S phm (Vn khoa), s 6, 7-1956, tr. 18-36. [6] Trn c Tho. Ngun gc thc trong cuc tin ha ca h thn kinh, Tp san i hc S phm, s 1, thng 5-1955, tr. 7-26; v s 2, thng 6, 7-1955, tr. 59-75. [7] Trn c Tho. Recherches sur lorigine du langage et de la conscience, Paris: Editions Sociales, 1973. Tc phm ny c Trn c Tho sa cha rt nhiu. y l tc phm c Gii thng H Ch Minh v Khoa hc v Cng ngh (t II). Bn gc c bt tch sa cha ca tc gi c lu gi ti Th vin C Huy Ch v C Huy Song H. [8] Trn c Tho. Recherches Dialectiques (I) - Un Itinraire, v Recherches Dialectiques (II) - Le Problme de lHomme, Paris: 1991-1992. Di co lu ti Th vin C Huy Ch v C Huy Song H. [9] Trn c Tho La logique du present vivant, Paris: 1992. Di co lu ti Th vin C Huy Ch v C Huy Song H. Tr v trang ch Trn c Tho Tc gi gi Viet-studies ngy 7-9-11
Pasted from <http://www.viet-studies.info/TDThao/CuHuyChu_CuHuySongHa_TranDucThao.htm>