DENEY NO: 2

DREN ELEMANLARI, 1-KAPILI DREN DEVRELER VE KIRCHHOFFUN VOLTAJ YASASI

Deneyin Amac: Diren elemanlarn tanmak, board zerinde devre kurma alkanln kazanmak, ohmmetre ile diren lmeyi renmek, 1-kapl eitli lineer diren devrelerinin edeerini bulmak, voltmetre ile voltaj lmeyi renmek ve Kirchhoffun voltajlar yasasn salamaktr. Genel Bilgiler: Diren Elemanlar;

ekil 1. Diren eleman v(t)=Ri(t) ya da i(t)=Gv(t) bants ile tanmlanan 2-ulu elemana lineer zamanla deimeyen diren eleman denir. ekil 1'de diren elemannn sembol verilmitir. Yukardaki tanm bantlarnda R reel katsays diren elemannn direnci (rezistans), G reel katsays da iletkenlii (kondktans)dir. niversal birim sisteminde Rnin birimi ohm (), 1 Gnin birimi ise mho ( ) veya siemens (S) dir. Diren ile iletkenlik arasnda GR=1 bants vardr. Diren elemannn ani gc,

v 2 (t ) p(t ) = v(t )i (t ) = = i 2 (t ) R R bantsyla hesaplanr. Direnler, elektrik veya elektronik devrelerinde akm kontrol etmek amacyla olduka yaygn olarak kullanlan elemanlardr. Direnler, kullanlacak yere ve amaca gre eitli ekillerde retilirler. Bunlardan balcalar:

a) Sabit direnler b) Deiken direnler c) Foto rezistif direnler e) Tmleik direnler

d) Isya duyarldirenler

a) Sabit Direnler: Fiziksel olarak bir bozulmaya uramad srece diren deeri (rezistans) deimeyen yani ayn kalan direnlerdir. Bunlarn boyutu ve yapl iinden geen akma dolaysyla zerinde harcanan gce gre deiir. Dk glerde karbon veya metal direnler, yksek glerde ise tel sargl direnler kullanlr. Karbon direnler retici firmalar tarafndan 1/8 W, 1/4 W, 1/2 W, 1Wlk glerde, tel direnler ise 8 W, 10W, 16 W, 25 W, 40 W, 60Wlk glerde standart olarak retilirler. Pratik olarak devre gerekletirmelerinde devrede kullanlan diren elemanlarnn glerinin seimine dier elemanlarn glerinin seiminde de olduu gibi dikkat etmek gerekir. rnein, teorik hesaplamalar sonucunda bir devredeki diren eleman zerinde harcanan g 0.8W olarak bulunmu olsun. Pratik olarak tasarlanan devre gerekletirildiinde bu diren elemannn gcn 0.8 Wtan daha byk olacak biimde; rnein standart deerler iinden 1W, semek gerekir. Aksi taktirde diren eleman zerinde harcanan aktif g, diren elemannn ar snmasna ve yanarak bozulmasna neden olur. Karbon direnlerin diren deerleri iin yaygn olarak kullanlan standartlar E12 ve E24 standartlardr. Standart direnlerin deerleri genel olarak iki ekilde belirtilir. Birinci olarak, retici firma tarafndan diren zerine direncin deeri (, k, M olarak) ve gleri (1/8 W, 1/4 W, 1 W olarak) yazlr. kinci olarak, direnlerin deerleri ve toleranslar renk kodu denilen iaretleme ile belirtilir. Bu renk kodlar ve anlamlar, rnekleriyle birlikte ekil 2de verilmitir.

Sar 4

Mor 7

Yeil x105

Altn %5

4.700.000 4.7 M

Renk Siyah Kahve Krmz Turuncu Sar Yeil Mavi Mor Gri Beyaz Altn Gm

1. Band (1.hane) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

2. Band (2.hane) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

3. Band (arpan) x100 x101 x102 x103 x104 x105 x106 x107 x108 x109 x10-1 x10-2

4. Band (Tolerans) %1 %2 %5 %0.25 %0.1 %5 %10

ekil 2: Diren Renk Kodlarve rnekler b) Deiken Direnler: Diren deeri, 0 ile retici firma tarafndan belirlenmi bir st snr aralnda deien direnlerdir. rnein 10 k'luk bir deiken direncin deeri 0-10 k arasnda deitirilebilir. Deiken direnler bir devrede diren deerinin sk sk deimesi istendii zaman kullanlrlar. Deiken direnler istenen gce gre karbonlu veya tel sargl olurlar. Deiken direnler 270 derecelik daire biiminde (rnein trimpotlar ve potansiyometreler) ve dz bir biimde (rnein srgl potansiyometreler) retilirler. c)Foto Rezistif Direnler: Bunlarn isminden de anlalaca gibi diren deeri, zerine den n iddetine gre deien zel direnlerdir. Bu tip direnler endstriyel uygulamalarda olduka yaygn olarak kullanlmaktadr. d)Isya Duyarl Direnler: Direnci sya balolarak deien nonlineer direnlerdir (PTC, NTC).

e)Tmleik Direnler: Yariletken teknolojisiyle retilen jonksiyon direnler ve ince-film direnlerdir. Kirchhoff ve Voltaj Yasas;

Gustav Robert Kirchhoff 1824-1887 yllar arasnda yaam bir Alman fizikisidir. Elektrik devreleriyle ilgili ok tannm yasalarndan baka, spektroskopu kefetmesiyle optikte ve kimyada yeni bir r amtr. Kirchhoffun Voltaj Yasas: Herhangi bir elektrik devresinde, herhangi bir evreye giren voltajlarn cebirsel toplam, her t an iin sfrdr. Voltaj lmelerinde voltmetre denilen lme aletlerinden yararlanlr. Voltmetreler analog (ibreli) ve dijital gstergeli olmak zere farkl ekillerde retilirler. Gnmzde dijital gstergeli voltmetreler daha yaygn olarak kullanlmaktadr. deal voltmetrelerin i direnleri sonsuzdur. Bu nedenle bir ak-devre eleman gibi davranrlar. deal olmayan (pratikte kullanlan) voltmetrelerin i direnleri ise olduka yksek mertebelerdedir (100M1G). Bu deerler voltmetrenin retim kalitesine gre deiir ve retici firma tarafndan voltmetrenin kullanm klavuzunda belirtilir. Voltmetreler, voltaj llecek olan elemana daima paralel olarak balanrlar. Akm, gerilim ve diren lebilen ok fonksiyonlu l aleti olan multimetrenin (AVO-metre) voltmetre olarak kullanlabilmesi iin zerinde bulunan fonksiyon seici anahtar (komtatr) mutlaka voltaj kademesine (otomatik kademeli olmayanlarda maksimum voltaj kademesine) getirilmelidir. Bir voltmetre iin en tehlikeli durum; dk voltaj kademesinde, o kademe deerinde belirtilen voltajdan daha yksek bir voltaj lmektir. Bu durumda ya l aletinin sigortas yanabilir ya da daha kts l aleti bozulabilir.
Malzeme ve Cihaz Listesi: 1. 10 diren 1 adet 2. 100 diren 6 adet 3. 180 diren 2 adet 4. 330 diren 2 adet 5. 390 diren 1 adet 6. 470 diren 1 adet 7. 680 diren 1 adet 8. 1 k diren 5 adet 9. 1.2 k diren 1 adet 10. 2.2 k diren 3 adet 11. 2.7 k diren 2 adet 12. 4.7 k diren 1 adet 13. 10 k diren 1 adet 14. Dijital multimetre NOT: Tm karbon direnler 1/4 W 'tr.

Deney Srasnda Yaplacaklar: 1. Deneyde kullanacanz dijital multimetreyi ohm kademesine getiriniz. Ohmmetrenin doru alp almadndan anlamak iin aadaki ilemleri yapnz. Ohmmetrenin ular ak iken gstergenin sol tarafnda yanp snen 1 saysnn olduundan ve Low Batt mesajnn grnmediinden emin olunuz. Gstergedeki yanp snen 1 says ohmmetrenin o anda lt direncin sonsuz (yani ak devre) olduunu belirtir. Daha sonra ohmmetrenin ularn birbirine birletiriniz. Bu durumda gstergede ok kk deerde bir reel say okunacaktr. Bu reel say, l aletinin ve problarn toplam i direncidir.(Prob, multimetreye balanan, sivri ulu kablodur.) Gstergede bunlardan farkl deerler grnmesi durumunda l aletiniz bozulmu veya pili zayflam olabilir. 2. Direnlerin iki ucunu boylar eit uzunlukta olacak biimde 90 derecelik bir a vererek bknz. Daha sonra ekil 3, 4, 5 ve 6'da grlen devreleri, boarda dzgn bir biimde kurunuz.

3. 1-kapl diren devrelerinin giri direnlerini ohmmetre ile lerek bulunuz ve Tablo 1e yaznz. 4. Hesap ve lme sonucunda bulduunuz edeer diren deerlerini karlatrarak her birine ait mutlak ve bal hatalar bulunuz ve sonular Tablo 1e yaznz.

Herhangi bir X byklne ilikin mutlak hata X ise : Mutlak Hata=X =[XHesap (gerek deer) - Xlme (llen deer)] %Bal Hata X=[X/XHesap]x100 eitlikleriyle bulunur. Bu deney iin X=Rab dir.

5. ekil 7deki devreyi, voltaj kaynaklarn devreye balamadan dzgn bir biimde board zerine kurunuz. Devrenin doru kurulup kurulmadndan emin olunuz. Daha sonra voltmetre ile deney seti zerinde bulunan gerilim kaynaklarnn voltajlarn, kaynaklar yksz durumda iken (yani voltaj kaynaklarnn ular ak devre iken) emada belirtilen deerlere gre ayarlaynz. Ayarlanan bu voltajlarn, kaynaklarn devreye balanmas durumunda da (yani kaynaklarn yklenmesi durumunda) deimediinden emin olunuz. Bir azalma varsa voltaj dikkatlice artrnz. Bu azalmann nedeni, ideal olmayan voltaj kaynaklarndan akm ekilmesi durumunda (ykl durumda) kaynak i direncinde meydana gelen voltaj dmdr. 6. Voltmetrenin (toprak) ucunu referans noktasna balayarak btn dm voltajlarn lnz ve Tablo 2deki lme stununu doldurunuz. Daha sonra voltmetrenin -ucunu referans noktasndan ayrnz.

Tablo 2 Dm Gerilimi Vd1 Vd2 Vd3 Vd4 Vd5 Vd6

Hesap [V]

lme [V]

Mutlak Hata

% Bal Hata

7. Btn eleman voltajlarn ekil 7de verilen referans ynlerinde voltmetre ile lnz ve Tablo 3deki lme stununu doldurunuz. Hesap ve lme sonucunda bulduunuz tm voltajlar karlatrnz.

Tablo 3
Hesap Eleman V9 V10 R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 V [Volt] 5.00 12.00 P [mW] lme V [Volt]

8. Yalnzca dm voltajlarna ait mutlak ve bal hatalar hesaplaynz ve sonular Tablo 2deki stuna yaznz.