KARADENZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

NAAT MHENDSL ANABLM DALI

BETONARME BNALARIN ZEMN KATINDA OLUABLEN KISA KOLON VE YUMUAK KAT DAVRANIININ NCELENMES

YKSEK LSANS TEZ

naat Mh. Gkhan IIK

AUSTOS 2006 TRABZON

KARADENZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS NAAT MHENDSL ANABLM DALI

BETONARME BNALARIN ZEMN KATINDA OLUABLEN KISA KOLON VE YUMUAK KAT DAVRANIININ NCELENMES

n. Mh. Gkhan IIK

Karadeniz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstitsnce naat Yksek Mhendisi Unvan Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir.

Tezin Enstitye Verildii Tarih Tezin Savunma Tarihi

: 31.07.2006 : 18.08.2006

Tez Danman Jri yesi Jri yesi

: Yrd. Do. Dr. Selim PUL : Do. Dr. Metin HSEM : Yrd. Do. M. Reat SMERKAN

Enstit Mdr: Prof. Dr. Emin Zeki BAKENT Trabzon 2006

NSZ Bu alma, Karadeniz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans Tezi olarak hazrlanmtr. Betonarme Binalarn Zemin Katnda Oluabilen Ksa Kolon ve Yumuak Kat Davrannn ncelenmesi isimli bu almay bana nererek, hibir zaman desteini esirgemeyen, alma sresince bilgi ve deneyimlerinden yaralandm danman hocam Sayn Yrd. Do. Dr. Selim PULa minnet ve kranlarm sunarm. almam srasnda bana eitli konularda yardmc olan ve desteklerini esirgemeyen, Sayn Ar. Gr. Ercan YOZGATa ve kardeim olarak grdm n. Mh. Burak KUMRUya teekkr ederim. renimim boyunca bana emei geen tm hocalarm saygyla anar, kendilerine minnettar olduumu belirtmek isterim. Bana olan inanlarn kaybetmeksizin maddi ve manevi hibir destei esirgemeyen, en zor anlarmda bile yanmda olduklarn bildiim aileme teekkr ederim.

Gkhan IIK Trabzon 2006

II

NDEKLER Sayfa No NSZ............................................................................................................................. ZET ................................................................................................................................ II V

NDEKLER................................................................................................................. III SUMMARY ..................................................................................................................... VI EKLLER DZN .......................................................................................................... VII TABLOLAR DZN........................................................................................................ IX SEMBOLLER DZN ..................................................................................................... 1. 2. 3. 3.1. 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.2.3. 3.3. 3.3.1. 3.3.2. 3.3.3. 3.3.4. 3.3.5. 3.3.6. 3.4. 3.4.1. 3.4.2. 3.4.3. 3.4.4. 4. GENEL BLGLER............................................................................................ LTERATR ALIMASI ............................................................................... DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI ................................................... Yaplarn Deprem Etkisi Altnda Davran ....................................................... Deprem Hareketi ................................................................................................ X 1 4 8 8 9

Servis (Kullanm) Depremi ................................................................................ 10 Tasarm Depremi................................................................................................ 10 En Byk Deprem .............................................................................................. 10 Performans Seviyeleri (Snr Durumlar) ............................................................ 10 Hemen Kullanm Performans Seviyesi .............................................................. 11 Hasar Kontrol Performans Aral ..................................................................... 12 Can Gvenlii Performans Seviyesi................................................................... 12 Snrl Gvenlik Performans Aral .................................................................. 12 Gmenin nlenmesi (Stabilitenin Korunmas) Performans Seviyesi .............. 12 Gme Durumu .................................................................................................. 13 Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Salanmas Gereken Ana lkeler.......... 14 Yap Tasarmnda Geometri ............................................................................... 14 Tayc Sistemin Sreklilii .............................................................................. 16 Tayc Sistemde Yeterli Rijitlik ve Dayanm................................................... 16 Tayc Sistemin ve Elemanlarn Sneklii ...................................................... 20 YAPISAL DZENSZLKLER VE YAPI DAVRANIINA ETKLER........ 23

III

4.1. 4.2. 4.2.1.

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Ynetmeliklerin nemi........................ 23 Yapsal Dzensizlikler ....................................................................................... 25 Planda Dzensizlik Durumlar ........................................................................... 26

4.2.1.1. Burulma Dzensizlii Durumu (A1 Tr Dzensizlik) ..................................... 26 4.2.1.2. Deme Sreksizlikleri Durumu (A2 Tr Dzensizlik)................................... 29 4.2.1.3. Planda kntlarn Bulunmas Durumu (A3 Tr Dzensizlik)........................ 30 4.2.1.4. Tayc Eleman Eksenlerinin Paralel Olmamas Durumu (A4 Tr Dzensizlik)........................................................................................ 31 4.2.1.5. erevelerin Sreksizlii ................................................................................... 32 4.2.2. Dey Dorultuda Dzensizlik Durumlar......................................................... 33 4.2.2.1. Komu Katlar Aras Dayanm Dzensizlii (Zayf Kat) Durumu (B1 Tr Dzensizlik)........................................................................................................ 33 4.2.2.2. Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yumuak Kat) Durumu (B2 Tr Dzensizlik)........................................................................................................ 35 4.2.2.3. Tayc Sistem Dey Elemanlarnn Sreksizlii Durumu (B3 Tr Dzensizlik)........................................................................................................ 37 4.2.2.4. Ksa Kolon Oluumu .......................................................................................... 38 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 6. 6.1. 6.2. 7. 8. 9. DOLGU DUVARLARIN YAPILARIN DEPREM ETKS ALTINDAK DAVRANILARINA ETKS........................................................................... 41 Dolgu Duvarlar ve ereve Yaplar................................................................... 41 Dolgu Duvarlarn Yapnn Deprem Davranna Etkileri ve Gme Biimleri ............................................................................................................. 41 Dolgu Duvar zelliklerinin Yap Davranna Etkisi ....................................... 45 Dolgu Duvarl erevelerin Modellenmesi ....................................................... 46 YAPILAN ALIMALAR ............................................................................... 48 Giri .................................................................................................................... 48 almaya Konu Olan Modelin Tanmlanmas ................................................. 49 BULGULAR VE RDELEME .......................................................................... 53 SONULAR VE NERLER .......................................................................... 81 KAYNAKLAR................................................................................................... 83 EKLER ............................................................................................................... 86 ZGEM........................................................................................................ 95

IV

ZET Yap tasarmnda, tayc sistemin kesit hesaplarna esas olacak i kuvvetler, genellikle dolgu duvarlarn yok sayld zmleme modellerinden alnmaktadr. Yapya ikincil eleman olarak yerletirilmi olmasna ramen, dolgu duvarlar, deprem hareketi srasnda ierisinde bulunduklar erevelerin ve dolaysyla yapnn davrann nemli lde deitirebilmektedirler. Geleneksel tasarmda gz ard edilen dier bir husus ise, ok katl yaplarda zemin kat yksekliinin farkl olabilmesidir. Bylece, normal katlardan daha yksek tasarlanm ve eitli nedenlerle rijitlii azaltlm zemin katlar; yumuak kat ya da zayf kat durumuna debilmektedir. Bu almada, geleneksel tasarm srasnda gz ard edilen dolgu duvarlarn varlnn ve farkl zemin kat yksekliklerinin, yap davran zerindeki etkileri incelenmitir. zellikle, zemin kat seviyelerinde oluan farkl kesit etkilerinin nedenleri incelenmeye allmtr. Bu amala, zemin kat seviyesinde dolgu duvar ykseklikleri kademeli bir ekilde arttrlarak ksa kolon oluumu gzlenmeye allmtr. Dier taraftan, zemin kat ykseklikleri artrlarak da yumuak kat oluumu incelenmitir. Her iki sakncal durumun ortaya kmasnda yap kat adetlerinin de etken olabilecei dncesiyle, zemin kat seviyelerinde yaplan uygulamalar farkl kat adetlerine sahip yaplarda da uygulanmtr. Dolgu duvarlar uygun ve dzenli kullanlmadndan, yatay kuvvetler altndaki yaplarn davranlarnda ciddi anlamda olumsuz etkiler meydana gelmitir. Zemin kat yksekliinin artmas ise, yapy yumuak kat dzensizlii riskine sokmutur. Bu almada, betonarme bir yapda ksa kolon veya yumuak kat olumasndaki ana etkenin rijitlik olduu sonucuna varlmtr. Anahtar Kelimeler: Dolgu Duvar, Ksa Kolon, Yumuak Kat, Modal Analiz

SUMMARY Investigation of Short Column and Soft Story Behavior at Reinforced Concrete Structures In structural design, the internal forces, which is considered as a basic element for cross section analysis of the loading bearing system, are obtained from the solution models in which the effects of fill walls are ignored. Although those fill walls have been positioned as secondary member of the structure, they can effect the behaviour of the frames, they are in, importantly and consequently, they may change the behaviour of the structures directly. The other subject that is ignored in general design procedure, is that the base storey height may be various in multi-storey structures. Thus; base stroreys, whose rigidity is decreased because of various reasons and which is designed higher than the normal storeys, can be considered as soft storey or weak storey. In this research, the effect of different base storey heights and existence of fill walls on the behaviour of structure is investigated. Those effects are ignored in general design procedure. Especially, the reasons of different cross sections which are formed at base storey level are examined. Thus, the height of fill walls are gradually increased in order to observe short column formation at base storey level. On the other hand, soft storey formation is observed by increasing base storey heights. Having the idea that the number of storeys of the structure may cause both undesirable cases, the applications at base storey levels are applied to the structures having different number of storeys. Since fill walls are not used correctly and regularly, the behaviour of the structures under horizontal forces are effected negatively. Besides, increasing the base storey height causes soft storey irregularity. In this study, it is concluded that the main factor that causes short column formation and soft storey formation is the rigidity. Key Words: Fill Wall, Short Column, Soft Storey, Modal Analysis

VI

EKLLER DZN Sayfa No ekil 1. Kapasite erisinde performans seviyeleri ve aralklar ........................................13 ekil 2. Deprem etkisinde uyumsuz ktle hareketi gsteren yaplar iin uygun zmler ...............................................................................................................15 ekil 3. Yaplarda oluan yatay yerdeitirmeler ..............................................................17 ekil 4. Yatay yk etkisinde ereveli ve perde duvarl yaplarn yatay yerdeitirmesi .18 ekil 5. (a) Elastik olan ve olmayan kuvvet-yerdeitirme bants, (b) Betonarme elemanlarda yk-yerdeitirme erisi ..................................................................21 ekil 6. A1 burulma dzensizlii durumu .........................................................................27 ekil 7. Gerek ve kaydrlm ktle merkezleri................................................................27 ekil 8. A2 deme sreksizlii durumu ...........................................................................30 ekil 9. A3 yapnn plannda knt bulunmas durumu ...................................................31 ekil 10. A4 tayc eleman eksenlerinin paralel olmamas durumu .................................32 ekil 11. Kat plannda srekli ve sreksiz kiriler ..............................................................32 ekil 12. B1 komu katlar aras dayanm dzensizlii (zayf kat) durumu.........................34 ekil 13. Zayf kat etkisinde oluan yapsal hasarlar...........................................................35 ekil 14. Yumuak kat oluumundan dolay meydana gelen yapsal hasarlar ....................36 ekil 15. Tayc sistem dey elemanlarnn sreksizlii .................................................37 ekil 16. (a) Duvar yksekliinden ve (b) farkl temel seviyelerinden kaynaklanan ksa kolon oluma durumlar........................................................................................39 ekil 17. Ksa kolon oluumundan dolay hasar grm yaplar ........................................40 ekil 18. Viyadklerde meydana gelen ksa kolon durumu ................................................40 ekil 19. ki erevesinde dolgu duvar bulunan ok katl betonarme yapnn kat plan .....42 ekil 20. Betonarme erevenin bir ksmnda dolgu duvar bulunmas hali ........................43 ekil 21. Tipik dolgu duvarl ereve..................................................................................46 ekil 22. Dolgu duvarn ereve yatay telenmesinde basn ubuu gibi davran.........47 ekil 23. Dolgu duvarl erevelerin basn ubuklar ile modellenmesi ...........................47 ekil 24. almaya konu olan yap modelinin kat plan ....................................................50 ekil 25. Z4 tr zemin snfna ait spektral ivme-periyot grafii ......................................52 ekil 26. 5 katl ve 4m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan moment deerleri..................................................................................................54

VII

ekil 27. 5 katl ve 4m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan kesme kuvveti deerleri ............................................................................55 ekil 28. 5 katl ve 4m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan yerdeitirme deerleri .............................................................................56 ekil 29. 8 katl ve 4m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan moment deerleri ......................................................................................58 ekil 30. 8 katl ve 4m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan kesme kuvveti deerleri ............................................................................59 ekil 31. 8 katl ve 4m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan yerdeitirme deerleri .............................................................................60 ekil 32. 11 katl ve 4m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan moment deerleri ......................................................................................62 ekil 33. 11 katl ve 4m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan kesme kuvveti deerleri ............................................................................63 ekil 34. 11 katl ve 4m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan yerdeitirme deerleri .............................................................................64 ekil 35. Farkl zemin kat yksekliklerine sahip 5 katl yapnn kolonlarnda oluan moment deerleri..................................................................................................66 ekil 36. Farkl zemin kat yksekliklerine sahip 5 katl yapnn kolonlarnda oluan kesme kuvveti deerleri........................................................................................67 ekil 37. Farkl zemin kat yksekliklerine sahip 5 katl yapnn kolonlarnda oluan yerdeitirme deerleri.........................................................................................68 ekil 38. 4m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi .............................................................70 ekil 39. 4m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi .............................................................71 ekil 40. 4m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi.............................................................72 ekil 41. 4,5m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi.............................................................73 ekil 42. 4,5m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi.............................................................74 ekil 43. 4,5m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi.............................................................75 ekil 44. 5m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi .............................................................76 ekil 45. 5m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi .............................................................77 ekil 46. 5m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi .............................................................78 VIII

TABLOLAR DZN Sayfa No Tablo 1. Yapsal performans seviyeleri ve aralklar ........................................................11 Tablo 2. alma iin yaplan analizler .............................................................................49 Tablo 3. 4 m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri ................................................................70 Tablo 4. 4 m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri ................................................................71 Tablo 5. 4 m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri ................................................................72 Tablo 6. 4,5 m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri ................................................................73 Tablo 7. 4,5 m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri ................................................................74 Tablo 8. 4,5 m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri ................................................................75 Tablo 9. 5m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri ................................................................76 Tablo 10. 5 m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri.................................................................77 Tablo 11. 5 m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri ................................................................78 Tablo 12. 4 m zemin kat yksekliine sahip yaplarn farkl periyot deerleri...................79 Tablo 13. 4,5 m zemin kat yksekliine sahip yaplarn farkl periyot deerleri................79 Tablo 14. 5 m zemin kat yksekliine sahip yaplarn farkl periyot deerleri...................80

IX

SEMBOLLER DZN Ao Ba Bax Bay e di hi ln Md Mp Mr R S(T) T T1 T1A Vi Vd Ve Vr :Etkin yer ivmesi katsays : Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda tasarma esas i kuvvet bykl
: Tayc

sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, x dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl

: Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, xe dik y dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl : Dmerkezlik : Binann i. katnda deprem yklerine gre hesaplanan yerdeitirme : Binann i. katnn kat ykseklii : Bina nem katsays : Kolon serbest boyu : Tasarm eilme momenti : Peklemeli moment : Kesit tama gc momenti : Tayc sistem davran katsays : Spektrum katsays : Bina doal titreim periyodu : Binann birinci doal titreim periyodu : Binann ampirik bant ile hesaplanan birinci doal titreim periyodu : Gznne alnan deprem dorultusunda binann i. katna etki eden kat kesme kuvveti : Tasarm kesme kuvveti : Deprem durumunda gznne alnacak kesme kuvveti : Kesme dayanm : Binann i. katndaki greli kat telenmesi

Spa(Tr) : r. doal titreim modu iin ivme spektrumu ordinat

TA, TB : Spektrum karakteristik periyotlar

( i )max : Binann i. katndaki maksimum greli kat telenmesi ( i )ort

: Binann i. katndaki ortalama greli kat telenmesi

 bi i. : Katta tanmlanan burulma dzensizlii katsays

ci i. : Katta tanmlanan dayanm dzensizlii katsays ki i. : Katta tanmlanan rijitlik dzensizlii katsays

XI

1. GENEL BLGLER lkemizin, dnyann nemli deprem kuaklarndan birinin zerinde bulunmas nedeniyle, topraklarnn yaklak %98inin aktif deprem riski altnda olduu bilinmektedir. Bu nedenle, dier trlerinde de olduu gibi, betonarme yaplarn projelendirilmesi ve inas srasnda da deprem etkisinin gz nne alnmas kanlmaz olmaktadr. Depremin, yapnn ekonomik mr boyunca urayabilecei tehlikeli bir ykleme tr olduu dnldnde, betonarme tayc sistem tasarmnn optimum bir mhendislik yaklam ile ele alnmas gerektii ortaya kmakta ve bylece, tayc sistem tasarmnda, yapya etkimesi muhtemel deprem kuvvetlerinin olabildiince doru hesaplanmas ve sisteme gvenli bir biimde tatlmas ana unsurlardan biri olmaktadr. Tayc sistemin dzenli olmas, depreme dayankl yap tasarm yaklamnda en nemli ilkelerden birini oluturmaktadr. Dzenli yaplarn, gerek uygulamada, gerekse yapsal zmleme ve boyutlandrmada daha pratik ve ekonomik zmler verdii, hesap davran ve gerek davrann birbirine yakn olmas nedeniyle de iyi bir tasarm iin tercih edilen ilk zm seenei olduu da aktr. Buna karn gnmzde, imar durumu vb. gibi snrlamalar nedeniyle, ksaca Deprem Ynetmelii olarak anlan, Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelikte [1] tanmlanan dzgn tayc sistem tasarmnn yaplamadna, ya da projede ngrlenden ok farkl dey ykleme uygulamalarna ska tank olunmaktadr. Bina tr betonarme tayc sistemler, genellikle salt erevelerden ya da perdeli erevelerden olumaktadr. Ayn zamanda bu erevelerden birou, genellikle mimari ve/veya eitli ilevsel nedenlerle, kendi dzlemlerinde tula veya beton blok duvarlarla doldurulmaktadr. Asl amac, yaplarda uygun blmeler oluturmak olan dolgu duvarlar, yapda dzensizlik oluturmad srece, tayc sistemin davrann etkilemekte, yapnn dey ve zellikle yatay ykler altndaki dayanm ve rijitliini artrmakta, duvar-ereve birleim derzlerindeki kayma ve srtnmeler ise, duvarn basn kelerindeki ezilmeler ve rg derzlerindeki atlak ve ekil deitirmeleri ile nemli lde enerji yutmaktadr. Bu bakmdan, dolgu duvarlarn katks ile oluan kompozit ereve yaplarn yatay ykler altndaki davranlar, zellikle deprem blgelerindeki yaplar iin, dikkate deer zellikler tamaktadr.

Betonarme yaplarn projelendirilme aamasnda, dolgu duvarlarn, yapnn tayc sistemi zerindeki etkileri ou kez ihmal edilmektedir. Yapsal zmlemede, genellikle, dolgu duvarlar sadece arlklarn belirlenmesi iin d yk olarak dikkate alnmakta, betonarme elemanlardan oluan tayc sistem gz nne alnmaktadr. Ancak, deprem srasnda binalarda oluan hasarlar zerine yaplan incelemelerden, duvarlarda byk kalc ekildeitirmelerin olutuu saptanmtr. Bu kalc ekildeitirmelerin oluum mekanizmas, dier bir deyile, duvarlarn tayc sistem ile olan etkileimi konusunda yaplm olan deneysel ve teorik almalarla, dolgu duvarlarn tayc sistem davran zelliklerini (periyot, rijitlik, yk tama kapasitesi, sneklik, gme mekanizmas, enerji yutma kapasitesi vb.) byk lde deitirebildii ortaya konmutur. Bununla beraber, genel olarak, dolgu duvarl erevelerin, bo erevelerden daha mukavemetli ve rijit olduklar ancak, dolgu duvarlardaki kap ve pencere boluklarnn dolgulu erevelerin rijitliini ve mukavemetini drd bilinmektedir. Buna karlk, iinde boluklar bulunan dolgu ereveli yaplar, iinde boluk bulunmayan dolgu ereveli yaplara oranla daha snek davranmaktadrlar. Dolgu duvarl erevelerin gme biimleri yle sralanabilir [2]: ekme tarafndaki kolonda ekme gmesi; Dolgu duvarn rg ve birleim derzlerinde kayma - ekme gmesi; Dolgu duvarnn diyagonali dorultusunda ekme gmesi; Diyagonal boyunca duvarda basn - ezilme gmesi; ereve kolonlarnda kesme - eilme gmesi.

Birok durumda gme, yukardaki sebeplerin birkann birleimi eklinde ortaya kmaktadr. Bu karmak duvar-ereve etkileimini en aza indirmek iin bazen dolgu duvarlarn kolon ve kirilerle temas, boluk meydana getirebilmek iin, araya yerletirilen esnek levhalarla nlenmektedir. Ancak bu durumda dolgu duvarlarn dzlemine dik dorultudaki stabilitelerinin salanmas sorunu ortaya kmaktadr. Dolgu duvarlar tayc eleman olarak kullanlacaksa, yapsal zmlemede bu duvarlar uygun ve gvenilir bir biimde modele dahil edilebilmelidir. rnein, kolonlar arasndaki ksmi dolgular, kolonlarn davrann nemli lde deitirmektedirler. Tavan kiriine kadar ykselmeyen duvarlardan dolay etkili boyu azalan ve rijitlii ar derecede artan kolonlara, normal kolonlara etkiyenden ok daha fazla kesme kuvveti gelmektedir. Bunun sonucu olarak da, teknik literatrde ksa kolon oluumu olarak tanmlanan

duruma gelen bu kolonlar, yapnn genel durumunu da etkileyen, ok tehlikeli gevrek krlmalara maruz kalabilmektedirler. Bu almada; ereve sistemli betonarme yaplarn zemin kat yksekliinin ve dolgu duvar yksekliinin, komu kolonlara ve yapya olan etkileri ele alnmtr. Bu amala, belirlenen bir ereve sisteme sahip yap modeli zerinde gerekletirilen yapsal zmlemelerde, ykleme koullar, malzeme zellikleri, dolgu duvarn cinsi ve kalnl sabit tutulurken, yaplarn kat saylar, zemin kat ykseklikleri ve zemin katlardaki dolgu duvar ykseklikleri deiken olarak seilmitir.

2. LTERATR ALIMASI Tez almasnn en nemli ksmn oluturmakta olan ksmen veya tamamen dolgulu erevelerin yatay ykler altndaki davranna ilikin, bugne kadar ok sayda teorik ve deneysel aratrma yaplmtr. Bu aratrmalardan bazlar aada sunulmaktadr. Benjamin ve Williams (1957), i ksm betonarme malzeme ile doldurulmu tek katl dzlemsel betonarme ereve sistemlerin yatay ykler altndaki krlma davranlarn deneysel olarak incelemilerdir. Aratrmalarnda, ykleme koullar, malzeme zellikleri, dolgu kalnl ve donats, ekme ve basn kolonlarnn enkesit alanlar ve donatlar gibi deikenlerin, dolgulu ereve sistemin krlma yk ve krlmadan nceki davran zerindeki etkilerini belirleyen yaklamlarda bulunmulardr. Ykleme ile yer ve boy deitirmeler arasndaki ilikiyi gsteren grafiklerde, dolgunun davrann elastik blge, atlama blgesi, krlma ncesi blgesi olarak blgede toplamlar, bu blge snrlar iin elde ettikleri yk-yerdetirme erilerinin yaklak olarak doru izgi ile ifade edilebilecei sonucuna varmlardr [3]. Benjamin ve Williams (1958), kendi dzlemlerinde etkilenen tula yma duvarlarn yatay ykler altndaki davranlaryla ilgili aratrmalarnda, uzunluk/ykseklik orannn maksimum mukavemet ve rijitlik zerinde nemli bir etkisinin olduunu ve kolonlarn elik orannn deitirilmesinin, atlama snrlar dnda rijitlii etkilemedii sonucuna varmlardr [4]. Holmes (1961), betonarme ve tula dolgulu tek katl elik ereveler zerinde, Smith (1967) ise diyagonal basn ubuu yaklamnn ok katl dolgulu ereve sistemlerine uygulanmas zerinde almtr [5,6]. Mallick ve Severn (1967), dolgulu ereve sisteminin analizinde, sonlu elemanlar yntemini kullanm ve dolgu panellerini yatay yk etkisinde dikdrtgen paneller olarak ele almlardr. Dier bir deyile, dolgu panellerini dzlemsel ekil deitiren elemanlar, ereveyi eilme ubuklar eklinde elemanlar olarak modellemilerdir. Yapm olduklar deneylerden elde ettikleri sonular ile bu teorik yaklamla elde edilen sonularn uyum iinde olduunu belirtmilerdir [7]. Mallick ve Garg (1971), pencere ve kap gibi boluklarn dolgulu ereve sisteminin rijitlii zerindeki etkilerini incelemilerdir. Boluklarn, yklenen diyagonalin herhangi iki ucundan birinde bulunmasnn, yapsal olarak uygun olmadn ortaya

koymular, kap boluunun, panelin alt yarsnn merkezine, pencere boluunun ise panelin dik kenarna olabildiince yakn olacak ekilde, orta ykseklie yerletirilmesini nermilerdir. Ayrca, deneylerden ve sonlu elemanlar yaklamndan elde ettikleri sonular arasnda kabul edilebilir benzerlikler olduu sonucuna varmlardr [8]. Fiorata ve ark. (1969), ereve-dolgu panelli sistemlerin davran zerine farkl duvar malzemesi ile doldurulmu, tek katl tek aklkl, be katl tek aklkl ve iki katl aklkl model ereveler denemilerdir. Bu deneysel almalarda, ana deikenler, ereve donatsnn miktar, kalitesi ve yerleim dzeni, kolonlara uygulanan dey ykn iddeti, duvar boluklarnn bykl, ekli ve konumlar olarak seilmitir. Aratrma sonularnda, dolgulu ereve sisteminin yatay yk etkisi altnda, dolgu duvarlarda kayma atlaklar oluuncaya kadar bir konsol kiri gibi davrand, atlak olutuktan sonraki davrann diyagonal takviyeli bir ereve davranna benzediini ne srmlerdir. Ayrca, ereve-duvar ortak davrannn, bo ereveye gre daha fazla tama gc ve rijitlie sahip olduunu, fakat sneklikte ayn oranda bir azalma meydana geldiini belirtmilerdir [9]. Smith ve Carter'n (1969) yaynladklar almada; dolgu duvarl erevenin edeer bir kafes sistem haline dntrlerek, bilinen statik yntemlerle analizinin yaplabilecei ne srlmtr. Edeer kafes sistemde, dolgu duvar, yatay yklerden dolay oluan basn diyagonali boyunca edeer bir basn ubuu olarak idealize edilmi, ereve elemanlarnn hepsi ekme veya basn ubuu olarak dnlerek eilme tamadklar varsaylmtr. Smith'in ereve elemanlarn kafes sistem elemanlar olarak dnmesinin nedeni, dolgu duvarn ereveye yerletirilmesiyle, daha nce ereve elemanlarnda yatay ykten oluan eilme momentlerinde yksek oranlarda azalmann gzlenmi olmasdr. Byle bir yaklamn ileri srlmesindeki bir dier neden de, ok katl erevelerde kat says artmasyla eksenel kuvvetlerin, eilme momentlerinden daha etkin hle gelmesidir [10]. Ersoy ve ark. (1971), tarafndan O.D.T.. naat Mhendislii Blmnde yaplan bir aratrma projesi kapsamnda, dolgulu erevelerin davran ve mukavemetini incelemek amacyla, deiik ykler altnda dokuz adet betonarme dolgulu ereve denenmitir. Deneylerde, dolgulu erevelerin yk tama kapasitesi ve rijitliine birinci derecede etki edecei dnlen ereve aklnn ereve yksekliine oran, dolgu kalnl, dolgu ile ereve arasnda aderansn varl veya yokluu, ereveye etki eden yatay ykn dey yke oran gibi deikenler dikkate alnmtr.

Yatay yk etkisi altnda yklenmemi kelerde dolgu ile ereve arasnda balayan ayrlma atlaklar ve daha byk yklemelerde dolguda grlen diyagonal atlaklar gibi genel model davranlar, aratrmaclar, dolgunun ereve iinde apraz bir basn eleman gibi alt sonucuna gtrmtr. Deney sonularna uyum salayan analiz metodu olarak, diyagonal basn ubuu analojisi benimsenmitir. Yatay yk etkisinde yk-deplasman ilikisi, sistemin atlamadan nceki davrannn elastik snrlar iinde olduu kabul ile elde edilmitir [11]. Glkan ve Wasti (1974), yaynladklar almalarnda, farkl ykseklikteki dolgu duvarl basit erevelerin yanal rijitliindeki artlarn analizi iin, dolgu duvarn riiitliinin elastik bir zemin ile temsil edildii ve Rayleigh-Ritz metoduna dayal analitik bir model gelitirmilerdir. almada, Smith ve Carter (1969)dan elde edilen model deneylerin grafikleri ile kendi analitik modellerinden elde ettikleri grafikler karlatrlm ve sonularn iyi bir uyum iinde olduu gsterilmitir [12]. Klingner ve Bertero (1976), deneysel ve analitik olarak betonarme erevelerin sismik davran konusunda dolgu panellerinin etkisini incelemilerdir. Deneysel sonular, dolgulu erevelerin esas olarak iki tip yapsal bileenin bir birleeni eklinde davrandn gstermitir. Bunlar, ereve elemanlarnn kendileri ve ereveyi rijitletirerek deprem enerjisini atlaklara datan dolgulardr. Analitik inceleme iin, dolgu paneli bir ift diyagonal ubuk eleman kullanlarak modellenmitir [13]. Axley ve Bertero (1979), ereve dolgu panel sistemlerinin davrann ve dolgu panellerin rijitlie katksn aratrmlardr. Bu amala, ereve boyutlar ve malzeme zellikleri sabit tutularak, nce panel ykseklii deiken kabul edilmi, daha sonra panel ykseklii de sabit tutulup sadece panel kalnl deitirilerek inceleme yaplmtr [14]. Meli ve Bazan (1980), kagir duvarl yaplarn deprem hesab iin tekrarlanan ykler altnda lineer olmayan davran modellerini formle etmilerdir. nerilen modeller farkl ykler altnda analiz edilerek, sonular, elastik davran ile karlatrlmtr. Kagir duvarlarn lineer ve atlama sonras aamadaki davran modellenmitir. Bu yaklamda, ereve ve dolgu arasndaki ayrlma ve kayma sebebiyle, yatay rijitlikteki azalmay gznne almak gerekmektedir. erevenin ayrlma ve kaymasndan sonra dolgu duvarn esas olarak bir basn ubuu eklinde alt sonucuna varlmtr [15]. Glkan ve Wasti (1993), bir baka almada, ok aklk veya katl genel erevelerin temel birimi olarak tek aklkl ve tek katl bir ereve gz ele

almlardr. ereve, elastik kolon kiri elemanlar ile, dolgu ise lineer olmayan iki boyutlu izoparametrik elemanlar ile modellenmitir. Farkl yksekliklerde olabilen dolgu malzemesinin Mohr-Coulomb krlma kriterine gre davrand kabul edilmitir. ereve rijitliini belirleyen kuvvet-deplasman ilikisi, artan yanal yk altnda incelenmitir. Varlan sonular, dolgu duvarn ereve davrann, duvar ykseklii, duvar aklnn te birinden fazla olduu zaman etkilemeye baladn gstermektedir. Kolon kesme kuvveti, sadece erevenin gznne alnd hesaplarda verilen deere gre drt-be kat artabilmektedir. Tamamen dolu erevenin davran ise, ksmen dolgulu ereveninkinden temel farkllklar gstermektedir [16].

3. DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI 3.1. Yaplarn Deprem Etkisi Altnda Davran Betonarme yaplarn, dey ykler yannda yatay ykleri de gvenli bir ekilde tamas gerekmektedir. Bina tr betonarme yaplarda, sabit ykler snfnda bulunan tayc ve tayc olmayan elemanlarn arlklar ile hareketli ykler, dey ykleri oluturmaktadr. Deprem ve rzgar etkileri ise, en nemli yatay ykleri meydana getirmektedir. Bu ykler, dey yklerden farkl zelliklere sahip olduu iin yapnn gvenliini salarken tayc sistem davrannn esas alnmas ve ilgili yapsal kurallara uyulmas gerekmektedir. Ancak deprem yklerinin, dey ykler gibi kesin olarak tespit edilmesi mmkn olmamaktadr. Depremlerin byklkleri ortaya kardklar enerjiye bal olarak belirlenmektedir. Dnm periyodu uzun olan byk depremler az sklkta meydana gelerek nemli hasarlar meydana getirirken, sk meydana gelen kk depremler ise az hasar meydana getirmekte ve dnm periyotlar ksa olmaktadr. Deprem ynetmeliklerine gre, yapnn amacna bal olarak, dnm periyodu 100-500 yl arasnda bulunan byk depremlere kar binalarn dayanm yetersiz kalmaktadr. Zira, bu tr depremlerden oluan kesit etkileri, tayc sistemin elastik davrann amaktadr. Buna karlk, bu deerlerin %1520 gibi olduka kk bir orann, yapnn elastik bir davran ierisinde karlamas esas alnmaktadr ve daha byk depremlerin, tayc sistemde meydana gelecek elastik tesi ekildeitirmeler ve enerji tketilmesi ile karlanaca kabul edilmektedir. Bunun sonucu olarak, tayc sistemin dayanm kapasitesine sk rastlanan iddeti dk depremlerde eriilebilmektedir. Bu durumda, deprem etkisi ynnden yapnn dayanm kapasitesine erimesinin yllk ihtimali iin %1-3 gibi yksek bir oran ortaya kmaktadr. Bunun yannda, dey ykler altnda, tayc sistemin dayanm kapasitesine erimesi ihtimali ise, %0.01 gibi olduka dk bir oran civarnda bulunmaktadr. Bu iki deer kyaslandnda, deprem etkisinin karlanmasndaki eksikliklerin, ne gibi sorunlara yol aabilecei anlalabilmektedir [17]. Yaplarn boyutlandrlmasnda, depreme kar dayanmn da nemli olduu dncesi, 1920lere kadar uzanmaktadr. lk zamanlar, saysal lmlerin eksikliinin de sonucu olarak, deprem etkisiyle meydana gelen yatay yk, yap arlnn %10u olarak

kabul edilmitir. Ancak 1960larda, depremlerden elde edilen saysal bilgiler, daha gereki yk kabullerini beraberinde getirirken bilgisayar yazlmlarndaki gelimeler de, tayc sistemin zmlenmesinin daha ayrntl biimde yaplmasna imkan vermitir. Bu arada, depremlerden sonra betonarme yaplar zerinde yaplan incelemelerden, bir kesitte yeterli eilme dayanm bulunmamasnn, tayc sistem btnl bozulmamak koulu ile, yapy her zaman ar hasara veya gmeye gtrmedii belirlenmitir. Buna karlk, kesme kuvveti etkisinin karlanmamasndan dolay ortaya kan elastik tesi (plastik) ekil deitirmelerin nemli hasara neden olduu gzlenmitir. Bunun sonucu olarak yaplan incelemeler, dikkatleri, dayanmdan ok elastik tesi davran zerine younlatrmtr. Tayc sistemin, elastik tesi yerdeitirmelerinin byk olmas veya snek olmas ile, deprem enerjisinin snmlenebilecei ve elemanlar arasndaki yardmlama sayesinde daha byk deprem etkilerinin karlanabilecei ne kmtr. Ancak, elastik tesi ekil deitirmeler her zaman kolayca gvenilecek bir zellik olmamaktadr. Zira yerine gre, elemanlarn bir ksm sneklik salarken, bir ksm da meydana gelen ar ikinci mertebe etkileri nedeniyle sistemin gmesine sebep olabilmektedir. Depreme dayankl yap tasarmnda, snek tayc sistemlerin kullanlmas tevik edilmektedir. Bunun yannda, yatay ve dey kesitlerde dzenli tayc sistemin seimi ve elemanlarn birleim blgelerinde gsterilecek zen nemle vurgulanmaktadr. Ayrca, tayc sistemde yatay yerdeitirmeleri snrlandracak rijitliin oluturulmas ve bu suretle, tayc olmayan elemanlarda meydana gelebilecek hasarlarn azaltlmas dier nemli bir husus olarak belirtilmektedir [18].

3.2. Deprem Hareketi Yap performansna dayal deerlendirme ve tasarmda gznne alnmak zere, farkl dzeyde deprem hareketleri tanmlanmaktadr. Bu deprem hareketleri genel olarak, 50 yllk bir sre iindeki alma olaslklar ve benzer depremlerin oluumu arasndaki zaman aral (dn periyodu) ile ifade edilmektedirler [17].

10

3.2.1. Servis (Kullanm) Depremi 50 ylda alma olasl % 50 olan ve yaklak dn periyodu ise 75 yl olan bu depremin etkisi, aada tanmlanan tasarm depreminin yars kadar kabul edilmektedir.

3.2.2. Tasarm Depremi 50 ylda alma olasl % 10 olan yer hareketidir. Yaklak dn periyodu 500 yldr. Bu deprem, 1998 Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelikte [1] esas alnmaktadr.

3.2.3. En Byk Deprem 50 ylda alma olasl % 2, dn periyodu yaklak 2500 yl olan depremdir. Bu depremin etkisi, tasarm depreminin yaklak 1.50 kat olarak dikkate alnmaktadr.

3.3. Performans Seviyeleri (Snr Durumlar) Yap iin mutlak emniyetin salanmasnn, dier bir deyile kulanm d kalma ihtimalinin sfra indirilmesinin normal olaca dnlmektedir. Oysa, gerekte hibir yapnn byle bir emniyeti bulunmamaktadr. Aslnda, hesaplarda yapya belirli bir emniyet kazandrmaya allrken, belirli bir emniyetsizlik de peinen kabul edilmi olmaktadr. Bu emniyetsizlik, dier bir deyile gme dahil, yaplarn kullanm d kalma ihtimali; yapnn nemine, lkenin ekonomisine ve daha birok faktre bal olarak seilmektedir. Yklma olasl ok dk tutulduu durumda ilk yatrm maliyeti, ok byk tutulduu durumda ise hasarn douraca ek maliyet artacandan, her iki zm de ekonomik olmamaktadr [19]. Bunlarn yan sra, deprem kaytlarnn ve yeryznn tektonik yapsnn incelenmesinde deprem tehlikesi olan blgeleri belirlemek olduka kolay olmasna karlk, yapnn mr boyunca meydana gelebilecek en byk deprem hakknda kesin bir ey sylemek mmkn olamamaktadr.

11

Bu belirsizlikler nedeniyle, olas depremlerin iddetine gre, yaplarda meydana gelebilecek olan hasarlarn belirli snrlar erevesinde kalmas istenmektedir. Performans seviyeleri, bir yap iin, verilen bir deprem etkisi altnda ngrlen hasar miktarnn snr durumlar olarak tanmlanmaktadr (Tablo 1). Bu snr durumlar, binadaki tayc ve tayc olmayan elemanlardaki hasarn miktarna, bu hasarn can gvenlii bakmndan bir tehlike oluturup oluturmamasna, deprem sonrasnda binann kullanlp kullanlmamasna ve hasarn neden olduu ekonomik kayplara bal olarak belirlenmektedir [17].

Tablo 1. Yapsal performans seviyeleri ve aralklar [36] Performans Seviyesi Hemen Kullanm Hasar Kontrol Can Gvenlii Snrl Gvenlik Gmenin nlenmesi Performans Aral

Deprem ynetmeliine gre yaplan yaplarda, yapnn ekonomik mr iinde, hafif iddetli depremlerde hi hasar grmemesi; orta iddetli depremlerde tayc olmayan ksmlarnda nemli hasar, tayc ksmlarnda bir miktar hasar; ok iddetli depremlerde ise yapnn ok hasar grmesine ramen yklmamas ve can kaybna yol amamas istenmektedir [20].

3.3.1. Hemen Kullanm Performans Seviyesi Uygulanan deprem etkisi altnda yapsal elemanlarda oluan hasar minimum dzeyde kalmaktadr ve elemanlar rijitlik ve dayanm zelliklerini korumaktadr. Yapda kalc telenmeler olumazken, az sayda elemanda akma snr alabilmektedir. Bu elemanlarda, sehim nedeniyle atlaklar olusa bile, byk atlaklarn ve betonun ezilmesi gibi bir

12

durumun meydana gelmemesi istenmektedir. Yapsal olmayan elemanlarda atlamalar grlebilir, ancak bunlar onarlabilir dzeylerde kalmaktadr.

3.3.2. Hasar Kontrol Performans Aral Deprem sonrasnda yapda oluan hasarn, hemen kullanm ile can gvenlii performans seviyeleri arasnda bulunduu performans araldr. Ayrca, yapnn rijitliinde azalmalarn balad aralktr.

3.3.3. Can Gvenlii Performans Seviyesi Bu seviyede, tayc sistemde nemli hasar olumasna ramen, blgesel veya toptan gme olmamaktadr. Deprem srasnda yaralanmalar olabilir. Ancak, bu yaralanmalar yapsal hasarlar ile ilgili deildir. Yapsal hasar kaynakl lm riski ok dktr. Hemen kullanm performans seviyesinde esas alnan depremden daha byk depremlerde, yapda baz hasarlar meydana gelebilir. Donat akma durumuna gelirken, onarm gerekli olan geni atlaklar oluabilir. Bunun gibi, yapnn baz blgelerinde de beton ezilmelerine rastlanabilir. Bu ikinci snr durum, ekonomik olarak onarlp glendirilebilecek durum ile onarlp glendirilmesi ekonomik olarak mmkn olmayan durumu birbirinden ayrmaktadr. Yapnn mr boyunca, tayc sistemi bu snr duruma getirecek depremin, meydana gelme ihtimalinin dk olmas gerekmektedir. Byle bir snr durum oluturan depremden sonra, yapnn ekonomik olarak onarlp glendirilmesi istenir.

3.3.4. Snrl Gvenlik Performans Aral Bu aralkta, tayc elemanlarn performanslar tamamen can gvenlii koullarn salamayabilir, ancak gmenin nlenmesi performans seviyesinden daha yksektir.

3.3.5. Gmenin nlenmesi (Stabilitenin Korunmas) Performans Seviyesi Bu seviyede ise, yapy blgesel veya toptan gme snrna getiren ar hasar durumunu temsil etmektedir. Tayc elemanlarda byk hasar olumakta, dayanm ve

13

rijitliklerde nemli azalmalar meydana gelmektedir. Bununla beraber, yapnn tama kapasitesi dey ykleri tamaya devam etmektedir. Yap stabilitesini korumakla birlikte, nemli oranda can gvenlii riski bulunmaktadr. Gmenin nlenmesi performans seviyesine; Yapnn baz elemanlarnda veya tmnde dengenin kaybolmas, Kritik kesitlerin kapasitesine erimesi, Yorulma Plastik mafsallamalarla yapnn mekanizmaya dnmesi veya Burkulma ile ulalmaktadr [21].

3.3.6. Gme Durumu Yap, uygulanan deprem etkisi altnda gme durumuna ulamaktadr. Dey elemanlarn bir blm gmtr. Gmeyen elemanlar dey ykleri tayabilmektedir; fakat rijitlikleri ve dayanmlar ok azalmtr. Yapsal olmayan elemanlarn byk ounluu gmtr. Yapda belirgin kalc telenmeler olumutur. Yap tamamen gmtr veya yklmann eiindedir ve daha sonra meydana gelebilecek hafif iddetteki bir yer hareketi altnda bile yklma olasl yksektir. Yukarda tanmlanan performans seviyeleri ve dolaysyla aralklar, kapasite erisi olarak tanmlanan toplam yatay kuvvet-tepe noktas yatay yerdeitirmesi (V-) diyagram zerinde ematik olarak gsterilmektedir (ekil 1).

ekil 1. Kapasite erisinde performans seviyeleri ve aralklar [36]

14

3.4. Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Salanmas Gereken Ana lkeler Yukarda tanmlanan korunma seviyesinin gerekletirilebilmesi; yapda yeterli dzeyde yatay rijitlik, dayanm ve snekliin salanmas ve yapnn genel davrannn kontrol edilmesi ile mmkn olmaktadr. Bu seviyenin ayrlmasnda, olduka byk belirsizlikler olduu muhakkaktr. Boyutlandrmada kapasite kavramna nem verilerek bu belirsizlikler belirli lde giderilebilmektedir. Depreme kar gvenliin salanmasnda, tayc sistem tasarmnn iyi yaplmas zmlemeden daha nemlidir. Kt tasarlanm bir tayc sistemi, zmleme ile veya yapmda alnacak nlemlerle dzeltmek mmkn deildir. Buna karlk iyi tasarlanm bir sistemi basit yntemlerle zmlemek ve kolay imal etmek mmkndr. Bu amala tasarmda dikkat edilmesi gereken hususlar aada verilmektedir.

3.4.1. Yap Tasarmnda Geometri Yaplan gzlemlerden yap ne kadar basit dzenlenmise, depreme dayankllnn bu derecede yksek olduu belirlenmitir [19]. Bunu, eitli nedenleri gz nne alarak aklamak mmkndr. Basit ve dzenli yaplarn inalarndaki kolayln yan sra, yapmlarnda hata yapma olasl da azalmaktadr. Bu tr yaplarn depremdeki davrann tahmin etmek ve buna gre bir zmleme yapmak daha kolay olmaktadr. Karmak ve dzensiz yaplar modellemek ve ek olarak ortaya kan burulma etkisini gz nne almak daha uzun ilemler gerektirmektedir. boyutlu ereve hesaplar ile burulma etkisi hesaba katlabilirse de, ek bir zorlamann ortaya kmasna izin verilmemesi gerekmektedir [20]. Benzer nedenlerden dolay yapnn planda iki dorultuda simetriye sahip olmas da istenmektedir. Bylece zmlemede bulunan davran ekliyle, deprem altnda meydana gelecek olan davran ekli birbirine yaklamaktadr. Plandaki ekli H, L, T ve Y eklindeki binalar, meydana gelen depremlerde nemli hasar grmlerdir. Simetri de her zaman yeterli olmayabilir. rnein, planda + eklinde olan yap simetrik olmasna ramen, deprem hareketinde orta ksmla kenar ksmlar farkl yatay rijitlikten dolay birbirini zorlamaktadr. Binann d ksmna ve binaya bal olarak dzenlenen merdiven ve asansrler, rijitlik merkezini simetri merkezinden uzaklatrdndan, ek burulma etkileri meydana getirmektedir. Dolaysyla, simetri yalnz plandaki ekille deil, tayc

15

sistemdeki ayrntlarda da salanmaldr. Ayrca, deprem srasnda perde ve kolonlarda meydana gelen hasar, elemanlarn dayanm ve rijitliklerini deitirmekte ve statik konumda simetrik olan yap, dinamik durumda burulma etkisine maruz kalabilmektedir. Mimari istekler ou zaman binann simetrik dzenlemesini imkansz klmaktadr. Bu durumda binann ekil 2deki gibi derzlerle (dilatasyon derzi) dzgn paralara blnmesi gerekmektedir. Planda uzun yaplar, ksa olanlara gre zemin zelliklerinin deiiminden ve farkl zemin kmelerinden daha ok etkilenmektedir. zellikle tekil temellere sahip uzun yaplarn zemin hareketlerine kar daha hassas olduu aktr. Srekli ve radye temellerle, tayc sistemin davran daha uygun duruma getirilebilir. Ayrca, dey kesitte de yapnn plandaki boyutlarnn ani azalmasndan kanlmaldr.

zm Dilatasyon derzi

zm Dilatasyon derzi

zm

Dilatasyon derzi

ekil 2. Deprem etkisinde uyumsuz ktle hareketi gsteren yaplar iin uygun zmler [17].

16

3.4.2. Tayc Sistemin Sreklilii Tayc sistemde plan ve deyde bulunan elemanlarn dayanmlarnn dzgn ve srekli olarak dzenlenmesi, davran olumlu ynde etkilemektedir. Kolon ve kirilerin planda dzgn datlmas, sistemin belirli blgelerinin ar zorlanmasn nlemektedir. Btn kolon ve perdeler temelden atya kadar srekli olmal ve elemanlarn birbirine dmerkez mesnetlenmelerinden kanlmaldr. Tayc sistemde kolon rijitlikleri kiri rijitliklerinden byk olacak ekilde eleman seilmelidir. Kolon ve ona mesnetlenen kirilerin eksenleri arasndaki dmerkezlik de elden geldii kadar nlenmeli ve bunlarn geniliklerinin birbirine yakn olmasna allmaldr. Bu ekilde, betonarme elemanlarda, kesit etkilerinin geiini salayan iyi bir donat dzeni salanabilmektedir. Bunun yannda birleim blgelerine gsterilen zenle, meydana gelebilecek yerel hasarlar da nlenmi olmaktadr. Tayc sistemde sreklilik ile elemanlarn birbirine yardm etmesi salanrken, elastik davrann tesindeki tama kapasitesi de artrlmaktadr. Ayrca, bu srada kirilerde ortaya kacak plastik mafsallarn says dolaysyla dinamik enerjinin yutulan ksm da bytlmektedir. Bunun tersine, birleimleri yeterli olmayan prefabrike yaplarda sistemdeki fazla balarn saysnn az olmas nedeniyle, elastik davrann sona ermesinden ksa bir sre sonra gme ykne eriilmektedir. Bu durum, prefabrike yaplarn kuvvetli deprem hareketi altndaki zayf noktasn oluturmaktadr [19].

3.4.3. Tayc Sistemde Yeterli Rijitlik ve Dayanm Elemanlarn srekliliklerinin yannda rijitliklerinin de ani deiiklikler gstermeden devam etmesine gayret edilmelidir. Elemanlarn ve dolays ile yapnn yeterli rijitlie sahip olmas istenmektedir. Yeterli rijitliin salanmasyla yapda oluacak ikinci mertebe momentlerinin mmkn olduunca kltlmesi amalanmaktadr. Bylece ska oluan depremlerde, dier bir deyile, kullanlabilirlik snr durumuna karlk gelen depremlerde yapsal olmayan hasarlar azaltlabilmekte ve yap ierisinde mevcut cihazlarn almasna engel olacak ve insanlar rahatsz edecek ekil deitirmeler nlenebilmektedir. Yap rijitliinin yeterlilik dzeyinde olmasnn en gereki gstergesi, yapda meydana gelebilecek yerdeitirme deerleridir. Yeterli rijitlie sahip olan bir yapdaki yerdeitirme deerleri deprem ynetmeliinde ifade edilen snrlar arasnda olmaldr.

17

ekil 3te grld gibi ardk iki kat arasndaki yerdeitirme farkn ifade eden greli kat telenmesi i 1 = di di 1 bants ile belirlenebilmektedir.

i = di di1

( i + 1) . kat

hi HN

d i 1

i. kat

hi-1

i 1 = di 1

( i 1) . kat

ekil 3. Yaplarda oluan yatay yerdeitirmeler

Burada, di ve d i 1 binann i. ve (i 1). katlarnda herhangi bir kolon veya perdenin ularnda hesaptan elde edilen yatay yerdeitirmeleri gstermektedir. Her bir deprem dorultusu iin, binann i. katndaki kolon veya perdelerde hesaplanan greli kat telemelerinin kat iindeki en byk deeri ( i )max ; hi kat yksekliini, R tayc sistem davran katsaysn gstermek zere, 0, 0035hi 0, 02hi / R

( i )max

(1)

koullarndan elverisiz olann salamaldr. Bu koullarn yapnn herhangi bir katnda salanmamas durumunda, tayc sistemin rijitlii arttrlarak deprem hesabnn tekrarlanmas gerekmektedir.

18

Yatay ykler etkisinde yapnn telenmesinin ykseklik boyunca deiimi, tayc sisteme bal olmaktadr. ereveli sistem bir yapda ykseklik ile birlikte katlar arasndaki greli kat telenmeleri giderek azalmakta, oysa perde duvarl (betonarme duvarl) bir yapda szkonusu telenmeler, ekil 4te de grld gibi, ykseklie bal olarak artmaktadr. Tayc sistemin perde duvar ve ereveden olumas halinde ise alt katlarda perde duvarlar daha etkili olup erevenin telemesini kstlarken, st katlarda ise ereve perdenin telemesini kstlamaktadr. Yap elemanlarnn rijitlii uygun seilmesi halinde; titreim periyodunu belirli arala getirerek deprem etkilerini azaltmak mmkn olmaktadr. Bunun iin yaplmas gereken, spektrum erisinde blgenin hakim periyodu ile yapnnkini uzak tutarak rezonans olayn engellemektir. rnein, uzun zemin periyotlarnn hakim olduu blgede, ksa periyotlu rijit, az katl yaplar uygun grlmektedir. Genellikle bu tr blgelerde, derin tabakalar halinde yumuak zemin bulunmakta, yer hareketinin yksek frekansl blmn filtre ederek sndrmekte ve geriye dk frekansl, uzun periyotlu ksm kalmaktadr. Bunun kart olan kayalk, sert zemin blgelerinde, yer hareketinin yksek frekansl ksm hakim olmaktadr. Buralarda ise yksek periyotlu, ok katl yaplarn yaplmas uygun grlmektedir. Ancak, allagelen yaplarda, dier baka isteklerin bulunmasndan dolay, yukardaki koullar ou zaman salanamamaktadr [19].

ekil 4. Yatay yk etkisinde ereveli ve perde duvarl yaplarn yatay yerdeitirmesi ngrlen bir deprem etkisine kar, tayc sistemin yeterli dayanma sahip olmas, boyutlandrmada esas tekil etmektedir. Yeterli dayanmdan ama, ncelikle tayc sistem elemanlarnn, kendilerine etkiyen yk ya da yk etkileri nedeniyle oluacak kesit etkilerini krlmadan tayabilmeleridir. Deprem ynetmeliinde dayanmla ilgili olarak

19

allagelen yaklamn dnda kapasite tasarm ilkesi benimsenmitir. Allagelen yaklamda eer bir elemann kendisine etkiyen yk ya da yk etkisini tek bana karlayacak dayanma sahipse yeterli grlmekteydi. Kapasite tasarm ilkesinde ise bu ilem yeterli grlmemektedir. Bunun iin kolon ve kiri elemanlarn tasarmda kendisine etkiyen ykten bamsz olarak kesit boyutlarna, malzeme zelliklerine, donat miktar ve konumuna bal olarak belirlenen tama gc momentleri (M r ) ve kapasite momentleri

(M

1.4M r ) de kullanlmaktadr. Bu ekilde tasarma gitmenin nedeni, yapya etkiyecek

olan deprem yklerini belirlemede belirsizlikler bulunmas, buna karlk betonarme bir elemann tama gcnn ve kapasitesinin daha gereki olarak belirlenebilmesidir. zetle, tayc sistem elemanlarnn, yatay ykler etkisinde kesme krlmas gibi gevrek bir ekilde krlmasn nlemek ve tama kapasitelerine snek bir davranla ulamalarn salamak amacyla deprem ynetmeliinde kapasite tasarm ilkesi benimsenmitir. Bu ilke dorultusunda deprem ynetmeliinde getirilen koullardan biri, ksaca kolonlarn kirilerden daha gl olmas kouludur. Kirilerdeki normal kuvvetin, kolonlardaki normal kuvvete gre ok daha kk olmas nedeniyle, kiriler daha snek bir davran gstermektedir. Durum byle olunca kolonlar kirilerden daha gl yaparak plastik mafsallarn ilk olarak kolonlar yerine kirilerde olumasn salamak gerekmektedir. Plastik mafsallar kirilerde meydana geldiinde yap daha snek bir davran gstermektedir. Bunu salamak iin, deprem ynetmeliinde kapasite tasarm ilkesi dorultusunda kolon ve kirilerin tasarm yaplrken, her ikisinin tama gc ve kapasite momentleri birlikte dikkate alnmaktadr. Kolonlarn daha gl olmasn salamak iin kolon tama gc momentlerinin, kiri tama gc momentlerinden byk olmas gerekmektedir. Kapasite tasarm ilkesi dorultusunda getirilen dier bir koul, kesme dayanmnn eilme dayanmndan daha byk olmas kouludur. Kesme etkisinde meydana gelen krlma, eilme etkisinde meydana gelen krlmadan daha gevrek olduundan, elemanlarda kesme krlmas meydana gelmemesi istenmektedir. Bunu salamak iin, yine kapasite tasarm ilkesi dorultusunda, deprem ynetmeliinde, sneklik dzeyi yksek kolon ve kiriler iin tasarm kesme kuvveti sadece yapsal zmlemeden deil, elemann kesit zellikleri gz nnde bulundurularak belirlenen eilme kapasitesi (kapasite momentleri) de dikkate alnarak belirlenmektedir. Bir kesitin eilme kapasitesi daha kesin hesap yaplmad durumlarda,

20

M pi = 1, 4 M ri

(2)

bantsyla hesaplanabilir. Burada M ri , tama gc momenti olup, kesit boyutlarna, donat miktarna, beton ve donat hesap dayanmlarna bal olarak belirlenmektedir. Tama gc momenti 1.4 ile arplarak, beton karakteristik dayanm ve elikteki peklemeyi dikkate alacak ekilde, en byk eilme kapasitesi hesaplanmakta ve bu moment, kapasite momenti ya da peklemeli tama gc momenti adlandrlmaktadr.

(M )
pi

olarak

3.4.4. Tayc Sistemin ve Elemanlarnn Sneklii

Tayc sistemin ve elemanlarnn sneklii, iaret deitiren ve sistemi elastik snrn tesinde zorlayan etkiler altnda tayc elemanlarn yardmlamasn salamann yannda, enerji yutma sonucunu dourduundan, dey ykler altndaki projelendirmeden daha ok dinamik deprem yklerinin karlanmasnda nem kazanmaktadr. Seyrek meydana gelecek iddetli deprem etkisini, yapnn elastik davrannn zerinde ekil deitirerek karlamas ngrlmektedir. Byle bir durumda ise, elastik olmayan davran nem kazanmaktadr. Yapnn elastik snr geip, snerek kesitin zorlanan ksmlarnda nemli artmalar olmadan ekildeitirme yapmas arzu edilmektedir. Bu yolla depremin dinamik etkisi, elastik ve geri dnml olmayan enerji trne dnerek yutulmakta ve snmlenmektedir. Bir dorultuda ykleme durumunda snme blgesinin uzun olmas ve tekrarl yn deitiren ykleme durumunda ortaya kan evrimlerin geni olmas ile sneklik artmaktadr. Sneklik ls iin deiik tanmlar varsa da en yaygn olan ekil 5e uygun olarak,

= u / y

(3)

eklinde verilebilir. Sneklik, g tkenmesi srasnda elastik olmayan byk ekil veya yerdeitirmelerin ortaya kmas olarak grlmektedir. rnein, basit eilme tayan bir betonarme kesitin boyutlandrlmasnda g tkenmesi srasnda kesit donatsnn elastik blgeyi ap, akmaya erierek byk plastik uzamalar yapmas da bir sneklik koulu olarak kabul edilebilir. Donatnn akmaya erimesini salamak iin kesitteki donat oran

21

zerine bir st snr getirilmektedir. Bir kesitin dnme ekil deitirmesi gznne alnarak, kesit dnme sneklii tanmlanabilecei gibi, bir tayc eleman iin ve tayc sistem iin uygun ekil veya yerdeitirme alnarak da sneklik tanmlanabilmektedir.

yk

FA

dealletirilmi davran

snek davran

FB

B
snek olmayan (gevrek)davran

B =y A =u

yerdeitirme

ekil 5. a) Elastik olan ve olmayan kuvvet-yerdeitirme ilikisi, b) Betonarme elemanlarda yk-yerdeitirme erisi Bir yap snekse, deprem srasnda zeminden yapya iletilen enerjinin byk bir ksm, yap dayanmnda nemli bir kayp olmadan yutulmaktadr. Sneklik sayesinde, yklemenin ar artmasyla akmaya ulaan kesitlerde plastik ekildeitirmelerle enerji yutulurken, i kuvvetlerin daha az zorlanan kesitlere dalmas salanmaktadr. Bu arada, snekliin msaade edilen hasarla orantl olduu unutulmamaldr. yi dzenlenmi snek bir tayc sistemde deprem enerjisi, kontroll hasarlarla, gmeden uzak kalnarak karlanmaktadr. Snekliin gerei olan plastikleme blgelerinin meydana gelebilmesi iin sistemin yksek mertebeden hiperstatik olmas gerekmektedir. rnein, tek bana duran kule ve bacalarda tayc sistem statike belirli olduu iin, nemli snek ekildeitirmeye msaade edilmemektedir. Yerinde dkme betonarme tayc sistemlerde elemanlarn birbirine moment iletecek ekilde balanmas, hiperstatiklik derecesinin artmasn salamaktadr. Hiperstatiklik derecesinin yksek olmas iin, kolon ve kiri birleim blgeleri, birleen elemanlar aras yk iletimini salayabilmelidir. rnein, betonarme bir erevenin birleim blgesindeki donat-beton aderansnn salanmas ve kenetlenmenin yeterli olmas gerekmektedir. Yapda byk hasarlarn ve toptan gmenin nlenmesi, tayc sistemin yatay yk dayanmnn byk bir ksmn byk elastik tesi yerdeitirmelerde de devam ettirebilmesi ile mmkn olmaktadr. Tayc sistemin ve elemanlarnn ya da kullanlan

22

malzemenin elastik tesi davranta da, ekil ve yerdeitirmeler artarken, dayanmnn nemli bir ksmn srdrme zellii de sneklie baldr. Sneklik kavram ayn zamanda byk ekil ve yerdeitirme yapabilme, tekrarl yklemede enerji sndrebilme zelliini de iermektedir. ekil 5te snek olan ve snek olmayan (gevrek) davrana ait yk-yerdeitirme erilerinde de grld gibi, erinin yataya yakn olarak devam etmesi durumunda yap, gme olmadan yk tamaya devam etmektedir. Bu durumda sisteme giren enerjinin bir ksm dorusal olmayan davran sebebiyle sndrlrken, ortaya kan byk ekil deitirmeler elemanlar aras yardmlamaya imkan vermekte ve tama kapasiteleri olan elemanlarn devreye girmesi salanmaktadr. Depremlerde snekliin salanamamas byk hasar nedenlerinden biri olarak gzlenmitir. Kesit, kesitin bulunduu eleman ve bu elamanlarn oluturduu tayc sistem iin ayr ayr sneklik tanmlanmaktadr. Tayc sistemin snek davran gstermesi iin kullanlan malzemelerin de snek olmas, rnein donatnn kopma gerilmesinin ngrlen deeri salamas yannda, kopma uzamasnn da ynetmelikte verilen snrn altna dmemesi gerekmektedir. Bunun yannda, donatnn basn gerilmeleri altnda da snek davran gsterebilmesi iin burkulmaya kar korunmu olmas zorunludur. Beton, esas olarak basn gerilmeleri tamakta ve en byk ksalmas ( cu ) snrl bir deere sahip olmaktadr. Betonda sklatrlm etriye dzeni ile yanal basn oluturarak, betonun basn dayanmn ve zellikle en byk birim ksalma deerini, snekliini arttrmak mmkndr. Betonarme elemanlarn eilme momenti altnda, donatnn akma gerilmesine erimesi sonucu meydana gelen g tkenmesi snektir. Buna karlk kesme kuvveti altnda eik ekme gerilmeleri veya eik basn gerilmelerinin betonda oluturduu g tkenmesi gevrek olarak meydana gelmektedir. Bunun gibi, donat ile beton arasnda aderansn salanmamas sonucu donatnn betondan syrlmas ile ortaya kan g tkenmesi de snek olmamaktadr. Sonu olarak, depreme dayankl bir tasarmda aadaki noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir: 1. 2. 3. 4. Temel, salam ve dzgn zellikli zemine oturmaldr. Deprem etkisini tayacak elemanlar, planda burulma olmayacak ekilde Yap elemanlar gerekli dayanmlar yannda snek olmaldrlar. Meydana gelen ekildeitirmeler ve yerdeitirmeler, gvenlii tehlikeye

dzenlenmelidir.

sokmamal ve kullanm engellememelidir [20].

4. YAPISAL DZENSZLKLER VE YAPI DAVRANIINA ETKLER 4.1. Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Ynetmeliklerin nemi Yaplarda, deprem sonucu meydana gelen hasarlar ve beraberindeki can kayplar, zaman ierisinde baz kurallarn belirlenmesi gereini hissettirmitir. Deprem ynetmeliklerinin gelimesinde San Francisco (1906), Messina-Reggio (1908) ve Tokyo (1923) depremlerinin nemli etkisi olmutur. Richter leinde 8.3 olan San Francisco depreminde 700 can kayb kaydedilmi ve ou, daha sonra meydana gelen yangndan oluan byk mal kayb meydana gelmitir. Hasarn yaklak % 5-20sinin yer hareketinden ve % 80-95inin yangndan olduu tespit edilmitir. Bu depremden sonra yaplan incelemelerden, zenle projelendirilmi ve ina edilmi binalarn depreme dayand ve zellikle ahap ereveli yaplarn ok iyi bir davran gsterdii belirlenmitir. Bu gzlemler, ancak Santa Barbara (1925) depreminden sonra dzenlenerek 1927de Uniform Building Code'un ilk yaynnda kullanlmtr. Richter leinde 7.5 olan Messima-Reggio (1908) depremi, talyada kk bir blgede 160.000 can kaybna neden olmutur. Depremde, ahap erevelerinin ii, harla birletirilmi talarla doldurulan binalar yklmtr. Bu tr yaplarn iki kattan yksek olmamas ve mevcut olanlarn iki kata indirilmesi ngrlm, fakat bu durum uygulanmamtr. Daha nceki depremlerde zayflayan bu tr binalarn ounun 1908 depreminde yklmas byk felaketi dourmutur. Deprem sonras yaplan almalarda, pek ok sonu yannda, yeni ina edilecek yapnn, arlnn 1/12si kadar bir yatay kuvveti karlamas gerei vurgulanmtr. Szkonusu almalarda, deprem mhendisliinde nemli admlar atlm ve gnmzde bile geerli olan baz ilkeler kabul edilmitir [17]. Japonya'da Richter leinde 8.2 olarak meydana gelen Tokyo (1923) depremi, 140.000 can kaybna ve % 90 yangndan olan byk mal kaybna sebep olmutur. Bu depremde de, zenli dzenlenmi binalarn az hasarla depremi atlattklar belirlenmitir. Bu binalarn % 10u ar hasar grrken, % 80i depremi hasarsz olarak atlatmtr. Elastik davranan binalarn tayc olmayan ksmlarnda byk hasar meydana gelmitir. Her lkenin ekonomisi, yapm teknolojisi, maruz bulunduu deprem tehlikesi, deprem kaytlarnn yeterlilik dzeyi, blgelere gre beklenen deprem iddeti ve zemin

24

durumu gibi etkenler birbirinden ok farkl olduundan, bir lkenin ynetmelii baka lkede aynen uygulanamamaktadr. Ancak, hemen hemen tm deprem ynetmeliklerinde, yaplarda deprem etkisi edeer yatay kuvvetlere dntrlerek incelenmektedir [22]. Yapnn tayc sisteminde dzensizlikler bulunmas durumunda, davrann daha ayrntl biimde belirlenebilmesi iin dinamik hesap yntemi de kullanlmaktadr. Bu durumda da elde edilen sonular edeer statik yntem sonular ile karlatrlarak boyutlandrmaya esas olan kesit etkileri veya yerdeitirmeler belirlenmektedir [23]. Genellikle, depremden meydana gelen dey ykler gz nne alnmamaktadr. Bu durum, yapnn zaten dey yerekimi ykleri altnda belirli bir gvenlie sahip olmas eklinde aklanabilir. Yatay deprem ykleri ise, normal durumda mevcut olanlara gre farkl zellik gstermektedir. Normal durumda dey ivme, yerekimi ivmesine eit olduu halde, yatay ivme mevcut deildir. Yasal olarak zorunlu olmas bakmndan ynetmelik minimum koullar iermektedir. Bu nedenle baz durumlarda proje mhendisinin tecrbesini kullanarak, deprem etkisini daha ayrntl, incelemesi gerekebilmektedir. Deprem ynetmeliklerinde belirli bir biimde, bir yatay yk olarak tanmlanan deprem etkisini, statik zellikte olan yklerle ayn trde hesaba katmak yanltc olmaktadr. Deprem yknn statik yklerden ok farkl iki zellii vardr: 1) Depremi temsil etmek zere alnan yatay kuvvetlere kar gelen ivme deerleri, elastik davranan bir yapnn, szkonusu olabilecek iddetli bir depremde maruz kalaca yatay kuvvetlere kar gelen ivmelerin 1/4~1/8i kadardr. Bu kk ivmeler, elastik davranan bir yapnn plastik ekil deitirmelerle, yani belirli dzeydeki hasarlarla, gmeden kar koyaca ivme dzeyini temsil etmektedir. 2) Deprem etkisi, yn deitiren, dnml bir etkidir. Bu nedenle sadece bir dorultuda etki eden yklerden farkl olarak, baz malzeme zelliklerinin deimesine neden olmaktadr. Yapnn szkonusu byk ve iki yndeki yerdeitirmelere dayanabilmesi, ancak betonarme yap elemanlarndaki iyi donat detaylandrmas ve zenli yapm iilii ile mmkn olmaktadr. lkemizde bu konular dzenleyen esaslar, Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelikte [1] verilmitir. Her lkede olduu gibi yurdumuzdaki ynetmelik de zaman zaman deitirilerek deprem mhendislii ve ilgili dallardaki yenilikleri kapsamasna allmtr. Buna uygun olarak, 1975de yaynlanan ynetmelik, yaplan uzun almalar sonucunda deitirilerek, tartmaya alm ve yaplan deiikliklerle 1998 bandan itibaren geerli olmak zere kabul edilmi, doal olarak bu ynetmeliin

25

belirli sre sonra tekrar ele alnmas, yeni bilgilerin ve kazanlan deneyimin altnda deiiklikler yaplmas beklenebilir. Zira, deprem ynetmelii, son zamanlarda yaplan almalar sonucunda revize edilmi hali ile 2007 ylndan itibaren yrrle girecektir. Ynetmeliklerin uzun zaman deitirilmeden uygulanmas kadar, sk sk deitirilmesi de baz zorluklara sebep olmaktadr. rnein, yaplan sk deiiklik, uygulamada alan mhendisler ve hazrlanan hesap ve izim bilgisayar programlar iin yeni kurallara uyum salama zorluu douracaktr. Bir nceki ynetmelie gre yaplm binalarn deerlendirilmesinde bazen tartmal durumlar ortaya karacaktr. Bununla birlikte, deprem mhendislii gibi olduka yeni bir konuda srekli yeni teorik ve pratik bilgiler elde edilirken, ynetmeliin bunlar ierecek ekilde deitirilmemesi de anlaml olmayacaktr. Ynetmeliklerin, genel kurallar ve minimum koullar iermesine, yasaklayc olmaktan ok yol gsterici olmasna ve en ok uygulanan yap trlerine ynelik hazrlanmasna zen gsterilmektedir. Genellikle, ynetmelikte bina dndaki yaplar iin ayr kurallarn geerli olduu bildirilmektedir. Ynetmelikte ok kat kurallarn bulunmasnn uygulama olasln azaltaca dnlerek, minimum kurallarn bulunmas esas alnmaktadr. Uyulmasnn yaygn olmas bakmndan, ynetmeliin uygulamada nemli zorluklar karan kurallar iermemesine dikkat edilmektedir. Aadaki blmlerde, Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik (1998)te verilen hesap esaslar ve yapm kurallarna ait bilgilerin teorik temelleri aklanmaktadr.

4.2. Yapsal Dzensizlikler Trk deprem ynetmeliinde, depreme kar davranlarndaki olumsuzluklar nedeniyle, tasarmndan ve yapmndan kanlmas gereken binalar dzensizlikler olmak zere iki ayr grup olarak dikkate alnmaktadr.
dzensiz

yaplar

olarak tanmlanmaktadr. Dzensizlik durumlar, plandaki ve dey dorultudaki

26

4.2.1. Planda Dzensizlik Durumlar 4.2.1.1. Burulma Dzensizlii Durumu (A1 Tr Dzensizlik) Yapnn, birbirine dik iki deprem dorultusundan herhangi biri iin, herhangi bir kattaki en byk greli kat telenmesinin o katta ayn dorultudaki ortalama greli telenmeye oran burulma dzensizlii katsays (bi ) olarak tanmlanmaktadr. Bu katsaynn herhangi bir katta 1.2den byk olmas halinde burulma dzensizlii olumaktadr (ekil 6). Burulma dzensizlii ile ilgili bantlar aada verilmektedir.

bi =

( i )max >1.2 ( i )ort

(4)

(i )max = (di )max (di1 )max (i )min = (di )min (di1 )min
( i )ort
=

(5)

(6)

[( )

i max

+ ( i )min ] 2

(7)

Bu bantlarda;

di =Binann i . katnda deprem yklerine gre hesaplanan yerdeitirme, di1 = Binann (i + 1) . katnda deprem yklerine gre hesaplanan yerdeitirme,

(i )max = Binann i . katndaki maksimum greli kat telenmesi, (i )min = Binann i . katndaki minimum greli kat telenmesi, (i )ort = Binann i . katndaki ortalama greli kat telenmesini gstermektedir.

27

ekil 6. A1 Burulma dzensizlii durumu

Burulma dzensizlii, deprem kuvvetinin etkidii kat ktle merkezi ile kat rijitlik merkezinin birbirinden uzak olmas sonucu belirgin hale gelen bir dzensizlik durumudur. Kat ktle merkezi, her katta bulunan her bir elemann kendi ktle merkezlerinin, sistemin ktle merkezine gre olan durumlardr. Rijitlik merkezi ise, her bir elemann atalet eksenlerine gre rijitliklerinin hesaplanarak orjin alnan noktaya gre olan durumlardr. Greli kat telenmelerinin hesabnda ktle merkezindeki ek dmerkezlik etkileri de gznne alnarak deprem dorultusundaki kat boyutunun %5 orannda bir dmerkezlik bulunduu hesaba katlmaldr (ekil 7). Bu durum, pratikte hibir zaman akmayan ktle ve rijitlik merkezlerinin, gvenlik nedeniyle farkl noktalara kaydrlmas anlamna gelmektedir.

ekil 7. Gerek ve kaydrlm ktle merkezleri

28

1.2 < bi 2 snr aralnda, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde

ykseklii 25myi amayan yaplarda, btn dzensizliklerin olmas halinde bile edeer deprem yk yntemi kullanlabilmektedir.

1.2 < bi 2 snr aralnda, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde yumuak
kat dzensizliinin dndaki dier dzensizlik durumlarnn olmas durumunda, ykseklii 60myi gemeyen yaplarda edeer deprem yk yntemi kullanlabilmektedir. Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde ynetmelike verilen snrlamalara uyulmad taktirde, dinamik hesap yntemlerinin kullanlmas yoluna gidilmektedir. Dinamik hesap sonucunda bulunan toplam deprem yknn, edeer deprem yk yntemi sonucu bulunan toplam deprem yknden kk olmas durumunda, daha byk olan edeer deprem yk yntemi hesaplarda esas alnmaktadr. Burulma dzensizliini zellikle, yapnn plan geometrisi ve plandaki rijitlik dalmnn eit olmamas etkilemektedir. Bir binann tayc sistemi, hem planda hem de dey dorultuda basit ve iki ynde de simetrik olmaldr. Rijitlik bakmndan simetrik olmayan binalar, deprem esnasnda burulmaya maruz kalmakta ve zayf tarafta bulunan kolonlar ar derecede zorlanarak ar hasarlara sebep olmaktadr. Binann sadece planda simetrik olmas, yani dikdrtgen ya da H veya U eklinde olmas durumunda bile, rijitlii fazla olan elemanlarn sadece belirli blgelerde toplanmas halinde, deprem esnasnda bina burulma etkisinde kalmaktadr. Bunun yannda ortogonal olmayan, yani ereveleri ya da perdeleri birbirleri ile dik dzlemler ierisinde kesimeyen tayc sistemler de burulmaya uramaktadr. Ynetmelik, bu tr yaplarn deprem hesabnn her iki ortogonal dorultuda yaplarak sperpozisyon yntemi ile birletirilmesini uygun grmtr. Geometrik bakmndan planda elverisiz yaplar dahi, baz kk nlemler dahilinde uygun duruma getirilebilmektedir. Rijitlik bakmndan fazla bir dzensizlik olmamas halinde, burulmaya sebep olabilecek akslardaki eleman boyutlarnda yaplan deiiklikler burulmay makul derecelere indirmektedir. Burulma hasarna iyi bir rnek olarak, Guatemala depreminde (4 ubat 1976, M=7.9) ar hasar gren dikdrtgen bir plana sahip 6 katl Terminal Hotel binas gsterilebilir. Asansr ve merdiven kuleleri, binann ortasnda yaplmas yerine binann bir tarafnda topland iin, burulmadan dolay binann dier tarafnda ok fazla rlatif kat telenmeleri

29

meydana gelmi, bunun sonucunda da binann ikinci katndaki zayf kolonlar ar hasara uramtr. Binann ikinci kat restoran amal kullanld iin, blme duvarlar kaldrlm, bu yzden burulma telenmeleri tamamyla bu katta younlamtr. Bu gibi durumlarda blme duvarlar yaplmayan katlardaki kolonlarn, tm boyca sk etriyelerle sarlmas gerekmektedir [24].

4.2.1.2. Deme Sreksizlikleri Durumu (A2 Tr Dzensizlik) Demeler kendi dzlemleri ierisinde rijit diyafram olarak kabul edilmektedirler. Deprem kuvvetlerinin yaplara kat seviyelerinde etkidii kabul edildii iin bu yklerin kiri, kolon ve perdelere gvenli olarak aktarlmas demeler araclyla olmaktadr. Demeler, sahip olduklar byk rijitlik sayesinde katlardaki dey tayc elemanlardan olan kolon ve perdelerin ularndaki deplasmanlarnn birbirleriyle balantl olmasn salamaktadr. Demelerde boluklarn bulunmas, kirisiz demelerde olduu gibi, demenin dorudan kolon veya perdeye oturmas gibi durumlarda kuvvet aktarmn zorlatrmakta ve gerilme ylmalarna sebep olacak bir dzensizlik durumu ortaya kmaktadr. Bir yapda aadaki durumlarda A2 deme sreksizlii bulunmaktadr: Merdiven ve asansr boluklar da dahil olmak zere kattaki boluk alanlar toplamnn kat brt alannn 1/3 'nden fazla olmas durumunda, Yapya gelen deprem yklerinin dey tayc sistem elemanlarndan kolon ve perdelere gvenli bir ekilde aktarlmasna engel olan yerel deme boluklarnn bulunmas, deme dzleminde kolon ve perde balarnn bota kalmas gibi durumlarda, (deprem yklerinin gvenli bir ekilde dey tayc elemanlara aktarlmasna mani bir durum ierdii iin boluk alanlarnn bir nceki maddedeki gibi olup olmadna baklmakszn). Demenin dzlem iinde rijitlik ve dayanmnda ani deiiklikler gstermesi durumunda, (deme kalnl herhangi bir blgede rijitlik ve dayanm nemli lde zayf1atacak ekilde azalyorsa ). Daha ok sanayi yaplarnda karmza kan bu son durum baz demelerin zerlerindeki makine ya da dier bir zel tertibattan dolay komu deme1erden daha kaln yaplmasna yol amaktadr. Bu durumda bu deme parasnn iki boyutlu levha gibi dnlerek sonlu elemanlar metodu ile bilgisayar ortamnda analiz edilmesi uygun

30

olmaktadr. Deme sreksizliklerinin bulunduu binalarda birinci ve ikinci deprem blgelerinde kat demelerinin kendi dzlemleri ierisinde deprem kuvvetlerini gvenli bir ekilde dey tayc elemanlara aktarabildiinin gsterilmesi zorunludur. Bata kabul edilen demelerin rijit bir diyafram eklinde alt, A2 dzensizlii sebebiyle artk kabul edilemiyorsa; tm sistem iin yaplacak hesapta bamsz paralara blnen her bir demenin yatay deplasmanlar da bamsz olarak gze alnp tm sistem tekrar analiz edilmelidir.

ekil 8. A2 Deme sreksizlii durumu

4.2.1.3. Planda kntlarn Bulunmas Durumu (A3 Tr Dzensizlik) Bir kat planndaki knt yapan ksmlarn birbirlerine dik iki yndeki boyutlarnn her biri, o yndeki plan boyutunun %20sini gemesi halinde, sistemde A3 tr dzensizlik bulunduu kabul edilmektedir (ekil 9). Plandaki girinti ve kntlar deprem srasnda binann btnnden ayr olarak hareket ederek, kelerde gerilmelere, bunun sonucunda da hasara neden olmaktadr. Bu sebeple mmkn olduunca planda oluabilecek girinti ve

31

kntlardan kanlmal, planlar daha dzgn geometriler halinde hazrlanmaldr. Planda simetriyi bozacak ekilde olan yaplar, dilatasyon derzleri ile daha simetrik paralara blnerek bu dzensizliin olmas engellenmelidir. Dilatasyon derzleri ile paralara ayrlan ksmlar arasndaki boluk, binalarn olabilecek bir deprem annda birbirleri ile arpmasn nleyecek genilikte olmaldr. Bu durumda da, A2 dzensizliinde olduu gibi, birinci ve ikinci deprem blgelerinde demelere gelen deprem kat yklerinin gvenli bir ekilde kolon ve perdeler ile aktarldnn hesapla gsterilmesi gerekmektedir.

ekil 9. A3 Yapnn plannda knt bulunmas durumu

4.2.1.4. Tayc Eleman Eksenlerinin Paralel Olmamas Durumu (A4 Tr Dzensizlik) Tayc sistemin dey elemanlarnn plandaki asal eksenlerinin, gz nne alnan birbirine dik yatay deprem dorultularna paralel olmamas, tayc eleman eksenlerinin paralel olmamas dzensizlii olarak tanmlanmaktadr (ekil 10). Genellikle binalarda tayc sistem elemanlar birbirine dik iki dorultuda yerletirilerek ortogonal tayc sistemler dzenlenmektedir. Ancak, tayc sistemde birbirine dik iki asal dorultunun bulunmamas bir dzensizlik oluturmaktadr. Bu tr dzensiz tayc sistemlerde, deprem etkisindeki elemanlarda asal etkiler artp ek burulma meydana gelirken, ikinci dorultuda da kesme kuvveti ve eilme momenti olumaktadr. Sistemde belirli asal dorultular bulunmad iin, depremin seilen x ve y dorultularnda ayr ayr etkidii kabul edilmekte ve daha sonra bu iki zmleme, elverisiz etkinin elde edilmesi iin,

32

Ba = Bax 0.30Bay Bb = Bbx 0.30Bby

(9)

veya

Ba = 0.30Bax Bay
veya

(8)

Bb = 0.30Bbx Bby

eklinde birletirilerek, kesit hesaplarnda kullanlacak deerler bulunmaktadr.

ekil 10. A4 Tayc eleman eksenlerinin paralel olmamas durumu

4.2.1.5. erevelerin Sreksizlii Kolon ve perdeleri plan zerinde yerletirirken, bir aks sistemine gre yerletirmek ve kirileri de binann bir ucundan dier ucuna kadar srekli yapmaya almak, yapnn deprem karsndaki davran iin olduka nem tamaktadr. Kat iinde devam etmeyen kirilerden kanlmaldr. Bir ynden kolona oturan kiri, kolon iinden ayn dorultuda devam ederek sreklilik gstermelidir. Kolon ve kiriin tekil ettii bir ereve dzlemi olumaldr. Kat seviyesinde etkiyen deprem yk, devam etmeyen kiriten sonra deme aracl ile dey tayc elemanlara datlmaktadr. Bu nedenle, yatay ykler belirsiz ekilde deme iinden gemek zorunda kalmaktadr.

33

ekil 11. Kat plannda srekli ve sreksiz kiriler 4.2.2. Dey Dorultuda Dzensizlik Durumlar 4.2.2.1. Komu Katlar Aras Dayanm Dzensizlii (Zayf Kat) Durumu (B1 Tr Dzensizlik) Zayf kat dzensizlii; betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi birinde, herhangi bir kattaki etkili kesme alannn (kolon+perde+0.15*kagir duvar alan) bir st kattaki etkili kesme alanna oran olan dayanm dzensizlii katsays (ci )nn 0.80den kk olmas durumu olarak belirtilmektedir (ekil 12). Bu dzensizlik durumu iin deprem ynetmeliinde,

ci =

( A ) (A )

e i

< 0,80

(10)

e i +1

bants verilmekte, herhangi bir kattaki etkili kesme alannn ifadesi ise;

A = A +A
e w

+ 0,15 Ak

(11) olarak hesaplanmaktadr. Bu bantlarda,

A A

= Herhangi bir kattaki kolon en kesiti etkin gvde alanlar toplamn, = Binada herhangi bir katta hesap yaplan deprem dorultusuna paralel

dorultuda perde olarak (planda boyu eninin 7 katndan byk eleman) alan tayc sistem elemanlarnn en kesit alanlarnn toplamn,

= Binada herhangi bir katta kap ve pencere boluklar kartldktan sonra,

34

hesap yaplan deprem dorultusuna paralel kagir dolgu duvar alanlarnn toplamn gstermektedir. Yaplarda dey ykler ve depremden doan kesme kuvveti ve moment etkileri, alt katlardan st katlara doru kldka azalmaktadr. Buna bal olarak st katlara doru eleman kesitlerinde azalmaya ynelik bir deiim grlmektedir. Bu deiimin, gelen deprem etkilerini kar1ayabilecek lde olmas beklenmektedir. Birbirini takip eden iki kat arasnda kolon ve perde kesitleri asndan bir fark olmayabilir. Ancak, alt katnda kagir duvarlar bulunmayan yapda, o katn yatay tama kapasitesi bir st kata gre daha dk olmaktadr. Baz otel ya da i merkezlerinde ara katlarda toplant salonu, yemek salonu veya tesisat kat yapmak amacyla baz kolon ve perdelerin saylarnn azaltlmas, bununla da kalmayp, birkann kaldrlarak kiri aklklarnn artrlmas durumunda o kattaki etkili kesme alan azalmaktadr. Bylece zayf kat olay kanlmaz hale gelmektedir.

( AW ) +1 ( AW )
ekil 12. B1 komu katlar aras dayanm dzensizlii(zayf kat) durumu

Zemin kattaki blme duvarlar eitli amalarla kaldrlm veya azaltlm, kolon ve perde kesitleri ise yer kazanmak amacyla kltlm ya da plan zerindeki yerleiminde rijitlik esaslarna uyulmadan dey tayclar bir ynde dzenlenmi yaplarda, bu dzensizlik grlmektedir. 1999 Kocaeli depreminde yklan veya ar hasara urayan yaplarn birounda zayf kat durumuna rastlanmtr (ekil 13). Bl tr dzensizliin bulunduu binalarda, gz nne alnan bir kattaki dolgu duvar alannn toplam, bir st kattaki dolgu duvar alanndan fazla ise, dayanm dzensizlii

35

katsaysnn hesabnda bu dolgu duvarlar hesaba alnmamaktadr.

0.6 < ci < 0.80 olmas durumunda, binaya etkimesi dnlen yatay ykler, 1/(1.25 ci ) ile arplarak artrlmaktadr.

(ci )min < 0.60

durumuna ynetmelike izin verilmedii iin zayf katn kolon ve

perdeleri artrlp bina tasarm yeniden yaplmaktadr.

ekil 13. Zayf kat etkisinde oluan yapsal hasarlar

4.2.2.2. Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yumuak Kat) Durumu (B2 Tr Dzensizlik) Betonarme binalarda birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir i. kattaki ortalama greli deplasmann bir st kattaki ortalama greli deplasmana oran rijitlik dzensizlii katsays ( ki ) olarak tanmlanmaktadr. Bu katsaynn 1.50'den byk olmas durumunda yapda B2 tr dzensizlik bulunmaktadr.

ki =

( i )ort ( i +1 )ort

> 1.50

(12)

Ortalama greli kat yerdeitirmelerin hesabnda, deprem dorultusundaki kat boyutunun %5 ek dmerkezlii gznne alnmaldr. st katlarda dolgu duvar olmasna ramen zemin katlarda yaplmamas ve kolonlarn narin olmasndan dolay yumuak kat olarak bilinen zayf blgeler olumaktadr (ekil 14).

36

st katlardaki dolgu duvarlar tayc sistem ile beraber alyorsa, duvar bulunmayan veya tayc sistemle beraber almayan duvarlarn bulunduu katta yumuak kat oluabilmektedir. Yaplmas gereken, st katlardaki duvarlarn da tayc sistemle beraber almasn nlemektir. Bunun iin duvar-ereve elemanlar arasna ezilebilir yumuak malzeme koyulmaktadr. Yap sisteminde zemin kat rijitliinin, dier katlara gre daha kk olmas durumunda yumuak kat dzensizlii bulunmaktadr. Yapda ykseklik boyunca zeminden birinci kata geite byk bir rijitlik art nedeniyle zemin kat kolonlarnda byk kesit tesirleri olumaktadr. Neticede yanal telemelerin bymesi ile, kolon ularnda plastik mafsallamalar olumaktadr. Ancak, depreme dayankl yap felsefesine gre kolonlarda plastik mafsallamalara izin verilmemektedir. Yumuak kat davrannda plastik mafsallar, zemin katn stnde bulunan katlarda yanal telenme rijitliinin fazla olup, zemin katlarda yanal rijitliin dk olmas durumunda meydana gelmektedir. Yatay deprem kuvvetlerinden dolay zemin katlarda byk zorlanmalar ve yanal deplasmanlarn bymesi nedeniyle plastik mafsallamalar olumaktadr. Yap, dolgu duvarlarn salayaca ekstra rijitlikten yararlanmamaktadr ve zemin katta, hem dayanm hem de telenme asndan sakncal bir durum ortaya kmaktadr. Zemin katta, yap iindeki tayc olmayan duvarlarn yaplmamas sebebiyle byyen yanal telenmeler, yap stabilitesini bozmaktadr. Perde duvarlarda sreksizlik varsa ve bu blgelerin yaplmas gerektiinde, gei blgeleri yeterince glendirilmelidir. Zemin kat rijitliinin dier katlara gre kk olmas durumunda, yapnn yatay yklere kar dayanmnda byk sramalar olmaktadr. Yapda yanal telenmeler artmakta ve kolonlarda plastik mafsallar olumaktadr. Zemin katta ani rijitlik deiimleri nedeniyle, zemin kat kolonlarnn st noktalarnda, elastik olmayan davrantan dolay byk hasarlar olumaktadr ve bu da depreme dayankl yap prensipleri asndan istenmemektedir. Ayrca, zemin kat kolonlarnda oluacak byk yanal telenmeler ikinci mertebe momentlerine de yol amaktadr.

37

ekil 14. Yumuak kat oluumundan dolay meydana gelen yapsal hasarlar

Deprem ynetmeliince, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde yaplacak ve toplam ykseklii 25m < HN < 60m olan B2 tr dzensizliin bulunduu binalarda dinamik hesap yaplmas zorunluluu getirilmitir. 9 ubat 1971 San Fernando (ABD) Depreminde (M=6.5), 5 katl ve 4 ayr bloktan oluan bir hastane binas, yumuak kat dolaysyla byk hasar grmtr. Giri katndaki dolgu duvarlarn olmayndan dolay, 4.27m boyundaki kolonlarda 81cmye varan kat aras deplasmanlar grlmtr. Ynetmelikler tarafndan 0.0025 olarak snrlandrlan rlatif deplasmann kat yksekliine oran, burada 81/427=0.19 gibi yksek bir deere ulamtr. Kullanlabilirlik ilkesine gre bu deerin 0.0014 olduu dnlrse, yani yapsal olmayan elemanlarn da az hasar grmesi esas alnrsa, gerekten ok yksek bir deere ulalmtr [25].

4.2.2.3. Tayc Sistem Dey Elemanlarnn Sreksizlii Durumu (B3 Tr Dzensizlik) Tayc sistem elemanlarndan kolon veya perdelerin baz katlarda kaldrlarak kirilerin zerine veya guseli kolonlarn ucuna oturtulmas, ya da st kattaki perdelerin alt katta kolonlara veya kirilerin zerine oturtulmas, yapda tayc sistem dey eleman sreksizliine sebep olmaktadr (ekil 15).

38

ekil 15. Tayc sistem dey elemanlarnn sreksizlii Deprem etkilerinin gvenle karlanabilmesi iin tayc sistemde dzgn ereveler oluturulmas, dey tayc elemanlarn yap ykseklii boyunca kesintiye uramadan devam etmesi, dzgn yap davran bakmndan nemlidir. Trk Deprem Ynetmelii (1998)ne gre B3 tr dzensizlik bulunan binalara ait koullar drt madde altnda toplanmtr. Tm deprem blgelerinde, kolonlarn binann herhangi bir katnda konsol kirilerin veya alttaki kolonlarda oluturulan guselere oturtulmasna hibir zaman izin verilmez. Kolonun iki ucundan mesnetli bir kirie oturmas durumunda, kiriin btn kesitlerinde ve ayrca gz nne alnan deprem dorultusunda, bu kiriin baland dm noktalarna birleen dier kiri ve kolonlarn btn kesitlerinde, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan tm i kuvvetler %50 orannda artrlacaktr. st kattaki perdenin her iki ucundan altta kolonlara oturmas durumunda, bu kolonlarda dey ykler ve depremin ortak etkisiyle oluan tm i kuvvet deerleri %50 orannda artrlacaktr. Bu tr dzensizliin bulunduu betonarme binalarda, perdenin oturduu kolonlar, ykseklii boyunca kolon sarlma blgesindeki donat ile sarlmaldr. Kolon filizleri perde ierisinde kenetleme boyu kadar uzatlmaldr. Bir perdenin alt kattaki kiri zerine aklk ortasnda oturtulmasna hibir katta izin verilemez

4.2.2.4. Ksa Kolon Oluumu

39

Kolondan kolona uzanan perdelerdeki boluklar veya ykseklii fazla kirilerden dolay ksa kolonlar tekil edilmektedir. Ksa kolon davran, kolonun kesme krlmas ile g kaybetmesidir. Kat kirilerinin sreksiz olmas, rijit blme duvarnn kolonun etkili boyunu ksaltarak, eilme momentini dk tutmakta ve ar kesme kuvvetine maruz ksa kolon olumasna neden olmaktadr [29]. Dolgu duvarlarda kolonlar arasna braklm boluklar da ksa kolon oluumuna neden olabilir (ekil 16.a). Kolonlarn sarlma blgeleri iin minimum enine donat ve yerletirme koullar ksa kolonun tm kat yksekliince uygulanmaldr. Kolona balanan kirilerin derin olmas, pencere st hatllar, bant pencereler de ksa kolon olutururlar. Yatay deprem kuvvetleri kolonlara rijitlikleri ile orantl datldndan, rijitlii artan kolonlar daha ok yatay kuvveti karlamak durumundadr. Kat kirilerinde sreksizlikler de ksa kolon davranna neden olabilmektedir. Eimli arazide temellerin deiik seviyelerde yaplmas durumunda da ksa ve narin kolonlar olumakta, temellerin birbirleri ile balanmas gleirken, yapnn dinamik davran deimektedir (ekil 16.b). Ksa kolon oluumu nlenemezse, kolonlar, donatnn peklemesi dikkate alnarak artrlan u eilme moment kapasiteleri ile hesaplanm kesme kuvvetine gre boyutlandrlr.

(a)

(b)

ekil 16. Duvar yksekliinden (a) ve farkl temel seviyelerinden (b) kaynaklanan ksa kolon oluma durumlar Kat kirilerinde deyde sreksizlik varsa, ksa kolon davran ve ereve dm noktalarnda ek kesit etkileri meydana gelmektedir. Ksa kolonlar, katlar arasnda konulan kiriler ve tayc olmayan ksmi dolgu duvarlar nedeni ile de olumaktadr. Bu nedenle, kolonlar arasnda uzanan dar bant pencere boluklar braklmasndan olabildiince

40

kanlmaldr. Rijit blme duvar kolonun etkili boyunu ksa1tmakta ve kolonun yanal yerdeitirme rijit1ii ar derecede artrmaktadr. Depremden gelen kat kesme kuvvetleri, kolonlara yatay telenme rijitlikleri ile daldndan, yatay telenme rijitlii artan kolonlara daha fazla yatay kuvvet gelmektedir ve kolonda kesme kuvveti artarken, etkili boyun azalmasyla birlikte eilme momenti azaltmaktadr. nk kolon ne kadar ksa ise depremden dolay kolonda oluacak kesme kuvveti, boyunun nc kuvveti ile doru orantl artmaktadr. rnein, ksa kolonun boyu normal kat yksekliinin yars ise, deprem etkisinde ksa kolona gelen kesme kuvveti normal kolona gelen kesme kuvvetinin sekiz kat olmaktadr [19]. Kesme kuvveti nedeniyle meydana gelen g tkenmesi ile geni atlaklar olumakta ve yapnn tm davrannda istenmeyen durum ortaya kmaktadr (ekil 17). Dolaysyla yaplarda ksa kolon oluumuna yol aacak dzenlemelerden kanlmal ve kolonun serbest ekil deitirerek normal kolon davran sergilemesi salanmaldr. Ksa kolonlarla ilgili ayrntlar ve bantlar Blm 5te verilmektedir.

ekil 17. Ksa kolon oluumundan dolay hasar grm yaplar Ksa kolon oluumuna betonarme binalardakinin dnda rnek olarak viyadkler de gsterilebilir. Eimli arazi yapsndan dolay oluan ksa kolon durumu belirgin olarak grlmektedir (ekil 18).

41

Ksa kolon

Ksa kolon

ekil 18. Viyadklerde meydana gelen ksa kolon grnm [26]

5. DOLGU DUVARLARIN YAPILARIN DEPREM ETKS ALTINDAK DAVRANILARINA ETKS 5.1. Dolgu Duvarlar ve ereve Yaplar Dolgu duvarlar, binalara fonksiyon kazandrmak ve mekanlar blmek amacyla, yaplarn tayc sistemleri iindeki boluklar dolduran elemanlar olarak bilinmektedir. Betonarme ereveli sistemler, en ok kullanlan yap sistemleri olmasna ramen dolgu duvarlar yapnn analizinde tayc eleman olarak deil, ou zaman yk olarak dikkate alnmaktadr. Bunun nedeni ise; Dolgu duvarlarn yap rijitliine katksn dikkate alan hesap model1eri oluturmann karmakl Dolgu duvarlarn katksn dikkate alan hesap metotlarnn proje tasarm aamasnda olmamasdr.

5.2. Dolgu Duvarlarn Yapnn Deprem Davranna Etkileri ve Gme Biimleri ok katl yaplarda duvarlar, tayc elemanlar olarak dnlmedii iin sadece i ve d mekanlar ayran hafif elemanlar olarak seilmektedir. Dolgu duvarlarn hafifletilmesinin temel nedeni, yap l ykn azaltmaktr. Bylelikle, yap inasndaki kolaylk ve ekonomi dnda, yapya gelen deprem kuvvetleri de azalmaktadr. nk yap periyoduna en ok etki eden faktrlerden birisi de ktledir ve ktle art ile yapnn doal titreim periyodu da artmaktadr [30]. Yaplarda alanlar blmek amacyla ina edilen dolgu duvarlarn sadece yatay yk tama kapasitesinde arta sebep olduu ve dolaysyla dinamik etkiler altndaki davran olumlu ynde etkiledii ok yaygn olarak bilinmektedir. Buna karlk, gerekte, dolgu duvarlar nedeniyle yapnn davrannn deitii ve bu sebeple depremde oluan hasarn beklenenden daha byk olduu saysz rnek de bulunmaktadr. Dayanksz ve krlgan olmalarna ramen dolgu duvarlar, yatay ykler altnda yapnn davrann deitirebilmekte ve tayc sistemin baz elemanlarnda hesaplarda ngrlemeyen etkilere neden olabilmektedirler [31].

42

Simetrik ve ok katl betonarme bir yapnn, ekil 19da verilen kat planndan grld gibi komu iki kenar boyunca 4-4 ve d-d akslarnda dolgu duvar bulunmaktadr. Tasarm aamasnda, dolgu duvarlarn gzard edilmesi ile zlecek olan sistemin her bir dorultusundaki erevelerin benzer etkilere maruz kalaca sylenebilir. Gerekte ise, dolgu duvarlar nedeniyle 4-4 ve d-d aks erevelerinin rijitlikleri, dier akslarn rijitliklerine nazaran daha byk olmaktadr. Sistemin tm iin dnldnde, rijitlikteki bu art sebebiyle yapnn doal periyodu klmektedir. Ayrca, sistemin rijitlik merkezinin ktle merkezinden uzaklamas ile oluacak eksantrisite nedeniyle, yap, hesaplarda ngrlemeyen burulma etkilerine de maruz kalmaktadr.

KM = Ktle Merkezi

RM = Rijitlik Merkezi

ekil 19. ki erevesinde dolgu duvar bulunan ok katl betonarme yapnn kat plan Dolgu duvarl tayc sistemlere ait baka bir rnek ise, ekil 20de gsterildii gibi pencere v.b. nedenlerle boluk braklarak, dolgu duvarlarn kat yksekliinin bir ksmnda var olmas durumudur. Duvarn etkisi ihmal edildiinde yatay kuvvetler altnda, kolonlarda plastik kesitlerin kolon alt ve st ularnda olumas beklenmektedir ve kolonlar (13) eitliinden hesaplanan kayma kuvvetini belirli bir gvenlikle tayabilecek ekilde tasarlanmaktadr.

Ve =

Ma + M h

(13)

43

Ancak, gerek davranta ekil 20den de grld zere dolgu duvarlarn varl nedeniyle, kolonlarn serbest aklklar klecek ve bu kolonlarda, kolon alt ucunda ngrlen plastik kesit, duvarn st bitim blgesi seviyesinde oluacaktr. Byle bir durumda, kolonlarda oluacak kayma kuvveti (14) bants ile hesaplanmaktadr.

Ve* =

M + Mo h*

(14)

Ve* deerinin, Ve deerinden byk olaca aktr. Dier bir anlatmla, kolonlar,
tasarlandklar maksimum kuvvetten daha byk kayma kuvvetine maruz kalmaktadrlar [37]. Bu da ksa kolon oluumu olarak adlandrlmaktadr.

ekil 20. Betonarme erevenin bir ksmnda dolgu duvar bulunmas hali [32] Yukardaki gibi, ksa kolon oluumunun engellenemedii durumlarda, kolonlarda kullanlacak enine donatya dikkat edilmelidir. Bunun iin de, (14) nolu bantdan elde edilen kesme kuvveti hesaba katlmaldr. Ancak, bu bantdaki M ve M o nun hesaplanmas iin, kolon-kiri birleiminde,

44

(M + M o ) 1.2(M ri + M rj )

(15)

denkleminin salanmas veya salanmamas durumlarnda aadaki kurallar uygulanr. a) Denklemin salanmas durumu (15)in saland dm noktasna birleen kirilerin ularndaki peklemeli tama gc momentlerinin toplam olan

momenti hesaplanmaktadr.

= M pi + M pj

(16)

Daha kesin hesap yaplmad durumlarda, M pi 1.4M ri ve M pj 1.4M rj olarak alnmaktadr.

momenti, kolonlarn dm noktasna birleen ularnda yeni

deprem ynetmeliine gre elde edilmi bulunan momentler orannda kolonlara datlmakta ve datm sonucunda ilgili kolonun alt ve st ucunda elde edilen moment,
M ve M o olarak gznne alnmaktadr. Depremin her iki yn iin, bant (16) ayr

ayr uygulanmakta ve elde edilen en byk

momenti, datmda esas alnmaktadr.

Denklem (15)in salanm olmasna karn, (14)deki M ve M o nun hesab, gvenli tarafta kalmak zere aadaki duruma gre de yaplabilir. b) Denklemin salanmamas durumu (15)in salanamad dm noktasna birleen kolonlarn ularndaki momentler, peklemeli kolon tama gc momentleri olarak hesaplanmakta ve (14)te M ve/veya
M o olarak kullanlmaktadr. Peklemeli tama gc momentleri, daha kesin hesap

yaplmad durumlarda, M p 1.4M r ve M po 1.4M ro olarak alnabilmektedir. M p ve

M po momentlerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak, bu momentleri en byk

yapan N d eksenel kuvvetleri gznne alnmaktadr. (14)teki momentler, ksa kolonun alt ve st ularnda M o 1.4 M ro ve M 1.4 M r olarak hesaplanmakta, h * ise ksa kolonun boyu olarak alnmaktadr. Ancak hesaplanan kesme kuvveti,
Ve V r

(17)

45

Ve 0.22 Aw f cd

(18)

koullarn salamaldr. Ksa kolon boyunca, kolonlarn sarg blgeleri iin tanmlanan minimum enine donat ve yerletirilme koullar uygulanmaldr. Dolgu duvarlar arasnda kalarak ksa kolon durumuna dnen kolonlarda, enine donatlar tm kat yksekliince devam ettirilmelidir. Bir elemann kesme kapasitesi donat salayarak snrsz lde artrlamamaktadr. nk, asal ekmeye kar dayanm arttnda, dier dorultuda oluan asal basn gerilmeleri betonun basn dayanmn aar ki, bu da gevrek krlmaya yol amaktadr. Dolaysyla kesme alannn artrlmas gerekmektedir. Bu etkilerin yan sra, ticari ve dier amalarla dolgu duvarsz ina edilen zemin katlarda, yumuak kat davranna rastlanlabilmektedir. Zemin katlardaki dolgu duvar miktar, yapnn rijitliini ve dolaysyla yerdeitirmesini etkilemektedir [33]. Deprem gren yaplardaki hasarlar, sva kalnlnn az olduu blgelerde sva atlaklar ile balamaktadr. Daha sonra, kiri-duvar ve kolon-duvar birleim derzlerinde yine sva atlaklar olumaktadr. Yapda bu tr sva atlaklar var ise, betonarme tayc elemanlarda (kolon ve kiriler) hasar bulunmamaktadr. iddetli depremlerde, dolgu duvarn tula ya da daha zayf mukavemetli boluklu briket olmasna da bal olarak, dolgu duvar hasar balamaktadr. Duvar dzlemine kardan bakldnda, daha ok rg har derzlerini izleyen krkl X biiminde derin atlaklar grlmektedir. Dolgu duvar hasarlarnn daha ileri aamalarnda ise, duvarlar tayc elemanlardan ayrlmakta ve tula veya briket paralar kopup dmeye balamaktadr. Genellikle dolgu duvarlarn iyice paralanp iri paralar halinde dklmeye balamas ile, zellikle kolon-kiri birleimlerine yakn blgelerde, kolonlarda ve kirilerde mafsallamalar grlmektedir.

5.3. Dolgu Duvar zelliklerinin Yap Davranna Etkileri Dolgu duvarl erevelerin kuvvetli yer hareketine (depreme) kar davran temel olarak, duvar malzemesinin mekanik zelliklerine, duvarn kalnlna, kullanlan dolgu harcna, dolgu duvarn ereveye ne ekilde balandna, duvarda bulunabilecek boluklara (pencere ve kap), dolgu duvarn yap zerine yerletirilme biimine baldr. Yaplan birok deney sonucu, dolgu duvarlarn ereveye olan etkilerindeki en nemli

46

deiikliklerden birisinin de, duvarlarda bulunan boluklar olduunu gstermitir. Duvarlarda yer alan kap ve pencere boluklar ile bunlar evreleyen kasalar, duvar davrann dorudan etkilemektedir. Boluklu duvarlar, boluksuz duvarlara gre daha snek ve daha az rijit zellik gstermektedir. ereve yapdaki dolgu duvarlarn mimarideki yerletirili biimi, yap davrann olumlu veya olumsuz olarak etkileyen en nemli nedenlerden biridir. Dolgu duvarn yapdaki yerleiminden dolay, yap beklenenden ok daha farkl davranabilmektedir. Dolgu duvarlar, yap rijitliini artrarak ereve elemanlarn zerine gelen deprem kuvvetlerini azaltmaktadr. Dier taraftan yerletirilme biimine bal olarak ksa kolon davran, yumuak kat davran ve yapda burulma gibi olumsuz etkilere de sebep olabilmektedir.

5.4. Dolgu Duvarl erevelerin Modellenmesi Dolgu duvarl erevelerin modellenmesi iin ortaya konulmu ve uygulama alan bulmu, gvenilir ve kolay bir yntem henz tam olarak belirlenmi deildir. Bu konuda ortaya atlm bir takm neriler ve kriterler olmasna karn deneysel almalar da fazla miktarda mevcuttur. Tipik bir dolgu duvarl ereve ekil 21de gsterilmektedir.

ekil 21. Tipik dolgu duvarl ereve erevenin dolgu duvarl her bir gz, yatay ykler altnda, ekil 22deki gibi yer deitirme yapma eilimindedir. Ancak, dolgu duvarlar, erevelerin yatay telenmelerine bir basn ubuu gibi kar koymaktadr ve yap rijitliine nemli katkda bulunmaktadr.

47

ekil 22. Dolgu duvarn ereve yatay telenmesinde basn ubuu gibi davran ekil 22den de grld gibi, yatay ykn ynne bal olarak, dolgu duvarlar ekil 23te gsterildii gibi modellenebilir.

ekil 23. Dolgu duvarl erevelerin basn ubuklar ile modellenmesi

6. YAPILAN ALIMALAR 6.1. Giri Yrrlkte bulunan Afet Ynetmeliine gre mhendislik yaplarnn, hafif depremlerde hasar grmeyecek, orta iddetli depremlerde yapda meydana gelen hasarlarn onarlabilecek nitelikte olmas, ok iddetli depremlerde ise yap hasar grebilir, fakat gmeyecek ve ayrca can kayplar olmayacak ekilde projelendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, gl depremlerin ykc tahribatlarndan yapy korumak deprem mhendisliinin ve aratrmaclarn amac olmutur. almann bu ksm iki ana blmde sunulmaktadr. Birinci blmde yaplarda ksa kolon etkisi incelenirken, ikinci blmde ise yumuak kat dzensizlii incelenmitir. Birinci blmde, zemin kat ykseklii sabit tutulup, var olan duvarlarn ykseklikleri arttrlarak bu duvarlarn etrafndaki kolonlarda oluan kesme kuvveti, moment ve deplasman deiimleri incelenmitir. Analizler, modelin kat saylar arttrlarak tekrarlanmtr. Bylece kat adedi deiiminin ksa kolon etkisi zerindeki etkisi de incelenmeye allmtr. kinci blmde ise, birinci blmde yaplan almalardan farkl olarak sabit olan zemin kat ykseklii arttrlarak yumuak kat dzensizlii oluumu incelenmitir. almalarn ana amac olarak, ksa kolon etkisi ile yumuak kat dzensizliinin birbirleri arasnda var olan iliki, yaplan ok sayda analiz sonucu ortaya konmaya allmtr. Bu amala, planda, bir dorultuda be ve dier dorultuda alt akla sahip, farkl katl yap modelleri seilmitir. Seilen yap sistemlerinde rijitlik dalmnn her iki dorultuda da simetrik olmasna zen gsterilmitir. Bylece burulmadan dolay ek kesit tesirlerinin olumamas salanmtr. Bu yap, Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynelmelikte tanmlanan Z 4 tr yerel zemin zerine temelde ankastre olmas kabulyle modellenmitir. Yap sistemlerinin matematik modelinin oluturulmasnda sonlu elemanlar yntemi kullanlmtr. Yap sistemlerinin deprem hesaplarnda ise modal analiz yntemlerinden modlarn birletirilmesi yntemi kullanlmtr. Mod katklarnn birletirilmesinde 12 mod dikkate alnmtr.

49

6.2. almada Seilen Yap Modelinin zellikleri Yaplan almada, dinamik analizleri yaplmak zere ekil 24te kat plan verilen farkl katl ve boyutlu bina modeli ele alnmtr. Modellerde zemin kat ykseklikleri deiirken, st katlarn tamamnn ykseklii 3m olarak dikkate alnmtr. Ayrca, dolgu duvarlar, modellerin zemin katnda d erevelerde; st katlarnda ise i ve d erevelerin tmnde kullanlmtr. Kiri-kolon ereve sistemi olarak seilen yap modelinin kolon boyutlar; 5 katl modellerde 30cmx50cm, 8 katl modellerde 40cmx60cm, 11 katl modellerde ise 45cmx70cm olarak belirlenmitir. Tm kiri kesitleri 25cm/50cm olarak n boyutlandrma yaplmtr. Kirilerin hesaba katlmas srasnda kendi z arlklarna sva ve duvar ykleri eklenmitir. Bu ykler ilgili standartlardan alnmtr [27]. Tm katlarda demelerin kalnl 15cm olarak n boyutlandrma yaplmtr. Demelerin hesaba katlmas srasnda kendi z arlklarna sva yk, kaplama ykleri ilave edilmitir. Demeler iin, yatay yndeki rijitliklerinin sonsuz olduu kabul (rijit diyafram) yaplmtr. Seilen yap modelinde C20 snf beton kullanld kabul edilerek, elastisite modl 2,85x107 kN/m2 alnmtr. Dolgu duvarn kalnl 20cm, elastisite modl 2,85x105 kN/m2 , poisson oran ise 0,25 olarak dikkate alnmtr. zmlemeler SAP 2000 [28] programyla gerekletirilmitir ve yaplan analizler Tablo 2de verilmektedir. Tablo 2. alma iin yaplan analizler Kat adedi Analiz 1 Analiz 2 Analiz 3 Analiz 4 Analiz 5 Analiz 6 Analiz 7 Analiz 8 Analiz 9 5 5 5 8 8 8 11 11 11 Zemin kat ykseklii (m) 4,00 4,50 5,00 4,00 4,50 5,00 4,00 4,50 5,00 Duvar Yk. Deiimi (m) 0,20 0,25 0,25 0,20 0,25 0,25 0,20 0,25 0,25 Toplam analiz says 21 19 21 21 19 21 21 19 21

50

400

300

300

300

400

ekil 24. almaya konu olan yap modelinin kat plan Seilmi olan modelin dinamik analizinin yaplabilmesi amacyla Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelikte tanmlanan zel tasarm ivme spektrumlar kullanlmtr. Yaplan modal analiz iin hesaplanan spektral ivme deerleri;

S pa (Tr ) = A(Tr ) g / Ra (Tr )

400

300

450

450

300

400

(19)

51

bantsyla hesaplanabilmektedir. Szkonusu bantdaki A(Tr ) , spektral ivme katsaysn, g yer ekimi ivmesini, Ra (Tr ) ise, deprem yk azaltma katsaysn gstermektedir. Spektral ivme katsays A(Tr ) ,

A(Tr ) = A0 I S (T )

(20)

bantsyla belirlenmektedir. Burada A0 , etkin yer ivmesi katsaysn, I bina nem katsaysn ve S(T) spektrum katsaysn gstermektedir. Szkonusu spektrum katsays S(T), deprem ynetmeliinde,

S (T1 ) = 1 + 1,5T1 / TA S (T1 ) = 2,5 S (T1 ) = 2,5(TB / T1 )0,8

olarak tanmlanmaktadr.

(0 T1 TA ) (TA T1 TB ) (TB T1 )
Burada (TA veTB ) saniye olarak zemin spektrum (21)

karakteristiklerini gstermektedir. Bu almada, Z4 tr yerel zemin snf iin yaplacak olan analizlerde kullanlacak deprem bilgileri verilmektedir. Bina nem katsays (I) Deprem blgesi: Etkin yer ivmesi katsays (A0) Yerel zemin snf Spektrum karakteristik periyotlar Deprem yn : 1,0 :1 : 0,4 : Z4 : Z4 iin TA= 0,20 sn, TB= 0,90 sn : X ve Y dorultusunda

Tayc sistem davran katsays (R): 4

Bu almada, modal analiz iin kullanlan spektral ivme deeri, yukarda verilen (19) bantsnda yerine koyulmasyla,

S pa (Tr ) = 3,924 S (T ) / Ra (Tr )

(22)

52

ekline gelmektedir. T=0,01 sn aralklarla spektrum ivme deerleri hesaplanm ve sistemin modal analizinde kullanlmtr. Hesaplanan deerle, idealletirilmi grafik olarak ekil 25 elde edilmektedir.

Z4 Yerel Zemin Snf

Spektral vme Deerleri, Spa(Tr) 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 0,0 0,5 1,0 1,5 Periyot, T 2,0 2,5 3,0

ekil 25. Z4 tr zemin snfna ait spektral ivme-periyot grafii

7. BULGULAR VE RDELEMELE 5 katl yap modeli iin yaplan analizlerin sonular, grafikler biiminde aada verilmitir. ekil 26da, duvar yksekliinin deiimi ile kolonlarda meydana gelen moment etkileri grlmektedir. S3, S4 ve S9 kolonlar, zellikleri ve konumlar itibaryla benzerlik gsterdii iin ayn davrana sahiptirler. Bu kolonlar i aklk kolonu olup, duvar dorultusuna dik konumlanmlardr. Buna karlk S2 ve S5 kolonlarndaki moment deiimleri daha farkldr. ekillerden de grld gibi, moment deerleri kolon orta blgesinde belirgin olarak art gstermitir. Bu arttaki en nemli etken, bu kolonlarn duvar dorultusunda yerletirilmi olmalaryla aklanabilir. S1 kolonunda meydana gelen moment deerlerinin, dier btn kolonlara gre farkllk gstermesi ise ke kolonu olarak almas ve her iki dorultuda duvar etkisinde kalmasdr. ekil 27de duvar yksekliinin deiimi ile meydana gelen kesme kuvveti etkileri verilmitir. Kat yksekliince deien duvar yksekliinin, kolonlara gelen kesme kuvvetlerinde belirgin derecede arta sebep olduu aka grlmektedir. Duvar dorultusunun kolonun ksa kenar dorultusuna dik ynde olmas nedeniyle kesme kuvvetinin dzgn olarak artt grlmektedir. S3, S4 ve S9 kolonlarndaki kesme kuvveti deerlerinin ise, kolon boyunun te birlik ksmnda deimedii, buna karn, devam eden duvar ykseklilerinde kesit etkilerinin artt grlmektedir. Oluan maksimum kesme kuvveti, minimum kesme kuvvetinin yaklak katna kmaktadr. erevenin bo ve dolu halinde oluan kesme kuvvetleri arasnda ok ciddi bir fark olumamaktadr. ekil 28de duvar yksekliinin deiimi ile meydana gelen yerdeitirme deerleri verilmitir. S1, S2, S3, S4, S5 ve S9 kolonlarndaki yerdeitirme deerlerinin, devam eden duvar yksekliklerinde azald grlmektedir.

54

S1 kolonu
85 80 Moment (kNm) 75 70 65 60 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) Moment (kNm) 90 85 80 75 70 65

S2 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu
80 75

S4 kolonu

Moment (kNm)

75

Moment (kNm) 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

70

70

65

65

60 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu
95 Moment (kNm) Moment (kNm) 90 85 80 75 70 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 80

S9 kolonu

75

70

65 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

ekil 26. 5 katl ve 4 m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan moment deerleri

55

S1 kolonu
60 Kesme Kuvveti (kN) Kesme Kuvveti (kN) 55 50 45 40 35 30 25 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 100 90 80 70 60 50 40 30

S2 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu
90 Kesme Kuvveti (kNm) Kesme Kuvveti (kN) 80 70 60 50 40 30 20 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 100 90 80 70 60 50 40 30 20

S4 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu
100 Kesme Kuvveti (kN) Kesme Kuvveti (kN) 90 80 70 60 50 40 30 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 80 70 60 50 40 30 20

S9 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

ekil 27. 5 katl ve 4 m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan kesme kuvveti deerleri

56

S1 kolonu
3,50 Yer Deitirme (mm) Yer Deitirme (mm) 3,40 3,30 3,20 3,10 3,00 2,90 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 3,40 3,30 3,20 3,10 3,00 2,90

S2 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu
3,30 Yer Deitirme (mm) 3,20 3,10 3,00 2,90 2,80 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) Yer Deitirme (mm) 3,20 3,10 3,00 2,90 2,80

S4 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu
3,50 Yer Deitirme (mm) Yer Deitirme (mm) 3,40 3,30 3,20 3,10 3,00 2,90 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 3,50 3,40 3,30 3,20 3,10 3,00 2,90

S9 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

ekil 28. 5 katl ve 4 m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan yerdeitirme deerleri

57

8 katl yap modeli iin yaplan analizlerin sonular, grafikler biiminde aada verilmitir. ekil 29da, duvar yksekliinin deiimi ile kolonlarda meydana gelen moment etkileri grlmektedir. 8 katl yapda meydana gelen moment deerleri, 5 katl yapya gre yaklak kat art gstermitir. S1 ke kolonu 5 katl yapda olduu gibi, ayn davrana sahiptir. Benzer ekilde, S3, S4 ve S9 kolonlarndaki davran da 5 katl yapdakinden farkl deildir. Ancak S2 ve S5 kolonlar iin ayn durum szkonusu deildir. Kat ykseklii artt ve dolaysyla boyutlar byd iin, kolonlarn eilme rijitlii artmtr. Buna bal olarak, 5 katl yapnn S2 ve S5 kolonlarnda grdmz orta blgedeki moment art, 8 katl yapda grlmemektedir. Bu kolonlarn davran S1 ke kolonunun davranna yaklamtr. ekil 30da duvar yksekliinin deiimi ile meydana gelen kesme kuvveti etkileri verilmitir. 8 katl yapda meydana gelen kesme kuvveti deerleri, 5 katl yapya gre yaklak iki kat art gstermitir. Duvar yksekliinin 20cmlik her bir art iin, kesme kuvveti deerleri de artmaktadr. Ancak, S3, S4 ve S9 kolonlarnn konumu duvar dorultusuna dik olduu iin, kat yksekliinin te birlik ksmnda kesme kuvveti deerlerinin deimedii grlmektedir. ereveler arasndaki boluk, duvar ykseklii dzgn bir ekilde artrlarak kapatlmaktadr. Dolgu duvarn ereveyi tam doldurduu nokta ile, bir adm ncesinde meydana gelen kesme kuvveti deerleri arasndaki uurum, bariz ekilde grlmektedir. ekil 31de duvar yksekliinin deiimi ile meydana gelen yerdeitirme deerleri verilmitir. S1, S2, S3, S4, S5 ve S9 kolonlarndaki yerdeitirme deerlerinin, devam eden duvar yksekliklerinde azald grlmektedir. Ancak 5 katl yapdaki yerdeitirme deerlerinin yaklak %25 artt grlmektedir.

58

S1 kolonu
225 220 Moment (kNm) 210 205 200 195 190 185 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)
Moment (kNm) 250 240 230 220 210 200

S2 kolonu

215

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu
210 205 Moment (kNm) 200 195 190 185 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) Moment (kNm) 205 200 195 190 185 180

S4 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu
245 235 Moment (kNm) Moment (kNm) 225 215 205 195 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 220 215 210 205 200 195 190

S9 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

ekil 29. 8 katl ve 4 m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan moment deerleri

59

S1 kolonu
120 Kesme Kuvveti (kN) Kesme Kuvveti (kN) 110 100 90 80 70 60 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80

S2 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu
150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60

S4 kolonu

Kesme Kuvveti (kN)

Kesme Kuvveti (kN)

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu
170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 130 Kesme Kuvveti (kN) 120 110 100 90 80 70 60

S9 kolonu

Kesme Kuvveti (kN)

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

ekil 30. 8 katl ve 4 m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan kesme kuvveti deerleri

60

S1 kolonu
4,50 Yer Deitirme (mm) Yer Deitirme (mm) 4,40 4,30 4,20 4,10 4,00 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 4,40 4,30 4,20 4,10 4,00 3,90

S2 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu
4,30 Yer Deitirme (mm) 4,20 4,10 4,00 3,90 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) Yer Deitirme (mm) 4,20 4,10 4,00 3,90 3,80

S4 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu
4,50 Yer Deitirme (mm) Yer Deitirme (mm) 4,40 4,30 4,20 4,10 4,00 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 4,50 4,40 4,30 4,20 4,10 4,00

S9 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

ekil 31. 8 katl ve 4 m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan yerdeitirme deerleri

61

11 katl yap modeli iin yaplan analizlerin sonular, grafikler biiminde aada verilmitir. ekil 32de, duvar yksekliinin deiimi ile kolonlarda meydana gelen moment etkileri grlmektedir. 11 katl yapda meydana gelen moment deerleri, 8 katl yapya gre yaklak iki kat art gstermitir. S1 ke kolonu 5 ve 8 katl yaplarda olduu gibi, ayn davrana sahiptir. S3, S4 ve S9 kolonlarnn davran da 5 ve 8 katl yaplardakinden farkl deildir. S2 ve S5 kolonlar ise 8 katl yapdakine benzer zellik gstermektedir. Bu kolonlarn davran kat saysnn artmasyla birlikte, S1 ke kolonunun davranna daha da yaklamtr. ekil 33te duvar yksekliinin deiimi ile meydana gelen kesme kuvveti etkileri verilmitir. 11 katl yapda meydana gelen kesme kuvveti deerleri, 8 katl yapya gre yaklak %50 art gstermitir. ekil 34te duvar yksekliinin deiimi ile meydana gelen yerdeitirme deerleri verilmitir. S1, S2, S3, S4, S5 ve S9 kolonlarndaki yerdeitirme deerlerinin, devam eden duvar yksekliklerinde azald grlmektedir. Ancak 8 katl yapdaki yerdeitirme deerlerinin yaklak %25 artt grlmektedir. Bu durumda, ayn zemin kat yksekliine sahip, ancak kat says bakmndan farkl olan yaplarn duvar yksekliine bal olarak, kolonlarnda meydana gelen moment, kesme kuvveti ve yerdeitirme deerleri irdelenmitir. Kat says arttka, birka durum dnda, kolon davranlarnda nemli bir deiiklik olmamtr. Ancak, doal olarak deerlerde artmalar gzlenmitir.

62

S1 kolonu
440 430 Moment (kNm) 420 410 400 390 380 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) Moment (kNm) 510 500 490 480 470 460 450 440 430

S2 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu
415 405 395 385 375 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 400 395 Moment (kNm) 390 385 380 375 370

S4 kolonu

Moment (kNm)

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu
470 460 Moment (kNm) 450 440 430 420 410 400 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) Moment m(kNm) 450 440 430 420 410 400

S9 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

ekil 32. 11 katl ve 4 m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan moment deerleri

63

S1 kolonu
180 Kesme Kuvveti (kN) Kesme Kuvveti (kN) 170 160 150 140 130 120 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 260 240 220 200 180 160 140

S2 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu
210
Kesme Kuvveti (kN) 230 210 190 170 150 130 110

S4 kolonu

Kesme Kuvveti (kN)

190 170 150 130 110 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu
250 Kesme Kuvveti (kN) Kesme Kuvveti (kN) 230 210 190 170 150 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 180 170 160 150 140 130 120

S9 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

ekil 33. 11 katl ve 4m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan kesme kuvveti deerleri

64

S1 kolonu
5,50 Yer Deitirme (mm) Yer Deitirme (mm) 5,40 5,30 5,20 5,10 5,00 4,90 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 5,30 5,20 5,10 5,00 4,90

S2 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu
5,20 Yer Deitirme (mm)

S4 kolonu
5,10 Yer Deitirme (mm) 5,00 4,90 4,80 4,70

5,10 5,00 4,90 4,80 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu
5,50 Yer Deitirme (mm) Yer Deitirme (mm) 5,40 5,30 5,20 5,10 5,00 4,90 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m) 5,50 5,40 5,30 5,20 5,10 5,00 4,90

S9 kolonu

0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 Duvar Ykseklii (m)

ekil 34. 11 katl ve 4 m zemin kat yksekliine sahip yap modelinin kolonlarnda oluan yerdeitirme deerleri

65

ekil 35-36-37de, farkl zemin kat yksekliklerine sahip 5 katl yapnn kolonlarnda meydana gelen moment, kesme kuvveti ve yerdeitirme deerleri grlmektedir. ekil 35e gre, genel olarak moment deerlerinin, kat yksekliinden nemli lde etkilenmedii grlmektedir. Ancak, S2 ve S5 kolonlarnn kalp planndaki yerleimlerinden tr, davranlarndaki farkllk yine gze arpmaktadr. Zemin kat ykseklii artarken, kolon orta blgesindeki moment deerleri de artmaktadr. Buradan, rijitliin azalmasyla birlikte kolonun eilmeye kar zorland grlmektedir. ekil 36da ise, kesme kuvvetlerinin deiimi bulunmaktadr. Buradan, kesme kuvvetlerinin momente nazaran, kat yksekliine bal olarak farkllk gsterdii anlalmaktadr. Yap elemanlarnn deprem yatay kuvvetlerinden, rijitlikleri oranlarnda etkilendikleri bir esastr. ekil 36dan da grlyor ki, kat yksekliinin azalmas ve dolaysyla rijitliin artmasyla birlikte, kolonlarda oluan kesme kuvveti deerleri de artmaktadr. ekil 37de de farkl zemin kat yksekliklerinde meydana gelen yerdeitirme deerleri grlmektedir. Yap elemanlar, rijitlikleri azaldka daha esnek davran gsterirler. zellikle dey tayclar daha narin bir hal alrlar. Kat yksekliindeki azalmaya bal olarak meydana gelen rijitlik azalmas, ekil 37deki yerdeitirme deerlerinin belirgin derecede artmasyla rahat bir ekilde grlmektedir.

66

S1 kolonu 90
100

S2 kolonu

80
Moment (kNm)

90
Moment (kNm)

70

80

60 50 0,00

70 60 0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Duvar Ykseklii (m)

Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu 78

S4 kolonu 74

74
Moment (kNm)

71
Moment (kNm)

70

68

66 62 0,00

65 62 0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Duvar Ykseklii (m)

Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu 100 95
74 78

S9 kolonu

Moment (kNm)

90 85 80 75 70 0,00

Moment (kNm)

70

66 62 0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Duvar Ykseklii (m)

Duvar Ykseklii (m)

ekil 35. Farkl zemin kat yksekliklerine sahip 5 katl yapnn kolonlarnda oluan moment deerleri

67

S1 kolonu 60
100

S2 kolonu

K esme K uvveti (kN)

50 40

K esme K uvveti (kN)

80 60

30 20 0,00

40 20 0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Duvar Ykseklii (m)

Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu 100

S4 kolonu 120 100

K esme K uvveti (kN)

80 60

K esme K uvveti (kN)

1,00 2,00 3,00 4,00 5,00

80 60 40 20 0 0,00

40 20 0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Duvar Ykseklii (m)

Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu 100

S9 kolonu 78 68

K esme K uvveti (kN)

80 60

K esme K uvveti (kN)

3,00 4,00 5,00

58 48 38 28 18 0,00

40 20 0,00

1,00

2,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Duvar Ykseklii (m)

Duvar Ykseklii (m)

68

ekil 36. Farkl zemin kat yksekliklerine sahip 5 katl yapnn kolonlarnda oluan kesme kuvveti deerleri
S1 kolonu 5,20 4,70 4,20 3,70 3,20 2,70 0,00

S2 kolonu 5,20 4,70 4,20 3,70 3,20 2,70 0,00

Yer De itirme (mm)

Yer De itirme (mm)

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Duvar Ykseklii (m)

Duvar Ykseklii (m)

S3 kolonu 4,80

S4 kolonu 4,60 4,10

Yer De itirme (mm)

Yer De itirme (mm)

1,00 2,00 3,00 4,00 5,00

4,30 3,80

3,60 3,10

3,30 2,80 0,00

2,60 0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Duvar Ykseklii (m)

Duvar Ykseklii (m)

S5 kolonu 5,20 4,70 4,20 3,70 3,20 2,70 0,00

S9 kolonu 5,20 4,70 4,20 3,70 3,20 2,70 0,00

Yer De itirme (mm)

Yer De itirme (mm)

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Duvar Ykseklii (m)

Duvar Ykseklii (m)

69

ekil 37. Farkl zemin kat yksekliklerine sahip 5 katl yapnn kolonlarnda oluan yerdeitirme deerleri almann ikinci ksmnda, duvar yksekliklerinin yannda, zemin kat ykseklii de artrlmtr. Buna gre, farkl kat ykseklikleri ierisinde duvar yksekliinin kademeli olarak art da incelenmitir. Zemin kat ykseklikleri 4m, 4.5m ve 5m alnmtr. Aadaki tablolarda, farkl zemin kat yksekliine sahip yaplarda, her bir duvar yksekliine karlk gelen ortalama greli zemin kat ve birinci kat telenmeleri ile, bu deerlere bal rijitlik dzensizlii katsaylar verilmektedir. Bulunan bu katsaylarn da dzensizlik kriterine uygunluu incelenmitir. 4m, 4.5m ve 5m zemin kat yksekliine sahip yaplar ayr olarak dnlp incelendiinde, zemin kat yksekliince dolgu duvarn artmasna bal olarak, rijitlik dzensizlii katsays azalmaktadr. Buna karlk, farkl zemin kat yksekliklerine de kendi aralarnda bakldnda, ykseklik arttka katsaynn da artt grlmektedir. Tablolara gre, yumuak kat riskinin, kat saysyla ters orantl bir ekilde deitii gzlenmektedir. Yani, kat says arttka yumuak kat riski azalmaktadr. Rijitlik dzensizlii katsays, zemin kat yksekliinin 50cm artmasyla yaklak %15 artmaktadr. Ayn zemin katta, dolgu duvarn tam olmas ile hi olmamas arasnda da yaklak %15 art gstermektedir. Buna gre, ereve ierisindeki dolgu duvarn etkisinin, zemin kat yksekliinin 50cm deitirilmesiyle oluacak etkiye edeer olduu grlmektedir. Bu irdelemelere gre, yumuak kat asndan en olumsuz durumun, dolgu duvarsz yksek zemin kata sahip az katl yaplarda olutuu aka grlmektedir.

70

Tablo 3. 4m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri Duvar Yk. (m)
0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80 2,00 2,20 2,40 2,60 2,80 3,00 3,20 3,40 3,60 3,80 4,00

(zemin)ort (mm)
3,415 3,413 3,410 3,402 3,391 3,375 3,354 3,329 3,300 3,267 3,231 3,193 3,154 3,116 3,081 3,050 3,025 3,007 2,995 2,990 2,988

(1)ort

(mm)

ki
1,421 1,420 1,418 1,414 1,408 1,399 1,388 1,374 1,359 1,342 1,324 1,305 1,285 1,267 1,251 1,237 1,226 1,219 1,214 1,213 1,214

2,404 2,404 2,404 2,406 2,408 2,412 2,416 2,422 2,428 2,434 2,441 2,447 2,454 2,459 2,463 2,466 2,468 2,467 2,467 2,464 2,462

< 1,5

1,45

Yumuak Kat Dzensizlik Katsays

1,40 1,35 1,30 1,25 1,20 0,00 0,40 0,80 1,20 1,60 2,00 2,40 2,80 3,20 3,60 4,00 Duvar Ykseklii (m)

ekil 38. 4m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi

71

Tablo 4. 4m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri Duvar Yk. (m)
0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80 2,00 2,20 2,40 2,60 2,80 3,00 3,20 3,40 3,60 3,80 4,00

(zemin)ort (mm)
4,491 4,490 4,487 4,480 4,468 4,452 4,431 4,405 4,375 4,341 4,304 4,265 4,226 4,187 4,151 4,119 4,091 4,069 4,053 4,043 4,038

(1)ort

(mm)

ki
1,228 1,228 1,228 1,225 1,221 1,216 1,209 1,200 1,190 1,180 1,168 1,156 1,144 1,132 1,122 1,114 1,106 1,101 1,098 1,097 1,098

3,656 3,655 3,655 3,656 3,659 3,662 3,666 3,670 3,675 3,680 3,686 3,691 3,694 3,698 3,700 3,699 3,698 3,695 3,690 3,685 3,679

< 1,5

1,24 1,22 1,20 1,18 1,16 1,14 1,12 1,10 1,08 0,00 0,40 0,80 1,20 1,60 2,00 2,40 2,80 3,20 3,60 4,00 Duvar Ykseklii (m)

ekil 39. 4m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi

Yumuak Kat Dzensizlik Katsays

72

Tablo 5. 4m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri Duvar Yk. (m)
0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80 2,00 2,20 2,40 2,60 2,80 3,00 3,20 3,40 3,60 3,80 4,00

(zemin)ort (mm)
5,396 5,395 5,392 5,386 5,376 5,361 5,342 5,318 5,290 5,258 5,223 5,186 5,149 5,111 5,076 5,042 5,013 4,988 4,969 4,955 4,946

(1)ort

(mm)

ki
1,081 1,081 1,080 1,079 1,077 1,073 1,069 1,063 1,057 1,050 1,042 1,034 1,026 1,019 1,012 1,005 1,000 0,997 0,994 0,993 0,993

4,991 4,991 4,991 4,991 4,993 4,995 4,998 5,001 5,005 5,009 5,012 5,015 5,017 5,018 5,016 5,015 5,011 5,005 4,997 4,989 4,979

< 1,5

Yumuak Kat Dzensizlik Katsays

1,10 1,08 1,06 1,04 1,02 1,00 0,98 0,00 0,40 0,80 1,20 1,60 2,00 2,40 2,80 3,20 3,60 4,00 Duvar Ykseklii (m)

ekil 40. 4m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi

73

Tablo 6. 4,5m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri Duvar Yk. (m)
0,00 0,25 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50 1,75 2,00 2,25 2,50 2,75 3,00 3,25 3,50 3,75 4,00 4,25 4,50

(zemin)ort (mm)
4,161 4,159 4,153 4,141 4,123 4,098 4,067 4,029 3,985 3,936 3,884 3,830 3,778 3,731 3,692 3,663 3,646 3,638 3,636

(1)ort

(mm)

ki
1,658 1,657 1,655 1,648 1,638 1,625 1,609 1,589 1,567 1,542 1,518 1,492 1,468 1,448 1,431 1,420 1,414 1,412 1,413

2,510 2,510 2,510 2,513 2,517 2,522 2,528 2,535 2,543 2,552 2,559 2,567 2,573 2,577 2,580 2,580 2,578 2,576 2,574

> 1,5 Yumuak Kat

< 1,5

Yumuak Kat Dzensizlik Katsays

1,70 1,65 1,60 1,55 1,50 1,45 1,40 1,35 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50

Duvar Ykseklii (m)

ekil 41. 4,5m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi

74

Tablo 7. 4,5m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri Duvar Yk. (m)
0,00 0,25 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50 1,75 2,00 2,25 2,50 2,75 3,00 3,25 3,50 3,75 4,00 4,25 4,50

(zemin)ort (mm)
5,578 5,576 5,570 5,558 5,538 5,510 5,475 5,432 5,383 5,329 5,273 5,216 5,160 5,110 5,067 5,034 5,010 4,996 4,990

(1)ort (mm)
3,803 3,802 3,803 3,805 3,809 3,814 3,820 3,827 3,834 3,842 3,847 3,852 3,856 3,857 3,855 3,851 3,845 3,837 3,829

ki
1,467 1,467 1,465 1,461 1,454 1,445 1,433 1,419 1,404 1,387 1,371 1,354 1,338 1,325 1,314 1,307 1,303 1,302 1,303

< 1,5

Yumuak Kat Dzensizlik Katsays

1,50 1,45 1,40 1,35 1,30 1,25 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50

Duvar Ykseklii (m)

ekil 42. 4,5m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi

75

Tablo 8. 4,5m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri Duvar Yk. (m)
0,00 0,25 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50 1,75 2,00 2,25 2,50 2,75 3,00 3,25 3,50 3,75 4,00 4,25 4,50

(zemin)ort (mm)
6,757 6,755 6,749 6,738 6,720 6,694 6,660 6,619 6,571 6,519 6,463 6,406 6,351 6,299 6,254 6,216 6,187 6,167 6,156

(1)ort (mm)
5,201 5,201 5,202 5,204 5,206 5,210 5,215 5,220 5,225 5,230 5,234 5,236 5,236 5,234 5,229 5,222 5,212 5,200 5,186

ki
1,299 1,299 1,297 1,295 1,291 1,285 1,277 1,268 1,258 1,246 1,235 1,223 1,213 1,203 1,196 1,190 1,187 1,186 1,187

< 1,5

Yumuak Kat Dzensizlik Katsays

1,32 1,30 1,28 1,26 1,24 1,22 1,20 1,18 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50

Duvar Ykseklii (m)

ekil 43. 4,5m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi

76

Tablo 9. 5m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri Duvar Yk. (m)
0,00 0,25 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50 1,75 2,00 2,25 2,50 2,75 3,00 3,25 3,50 3,75 4,00 4,25 4,50 4,75 5,00

(zemin)ort (mm)
4,952 4,950 4,944 4,933 4,917 4,894 4,864 4,828 4,786 4,739 4,686 4,629 4,570 4,512 4,458 4,411 4,373 4,347 4,332 4,326 4,325

(1)ort

(mm)

ki
1,891 1,891 1,888 1,882 1,875 1,862 1,847 1,828 1,807 1,785 1,759 1,732 1,705 1,680 1,657 1,638 1,623 1,614 1,610 1,609 1,610

2,619 2,618 2,619 2,621 2,623 2,628 2,634 2,641 2,648 2,655 2,664 2,672 2,680 2,686 2,691 2,693 2,695 2,693 2,691 2,688 2,686

> 1,5 Yumuak Kat

1,95 1,90 1,85 1,80 1,75 1,70 1,65 1,60 1,55 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Duvar Ykseklii (m)

ekil 44. 5m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi

Yumuak Kat Dzensizlik Katsays

77

Tablo 10. 5m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri Duvar Yk. (m)
0,00 0,25 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50 1,75 2,00 2,25 2,50 2,75 3,00 3,25 3,50 3,75 4,00 4,25 4,50 4,75 5,00

(zemin)ort (mm)
6,751 6,745 6,739 6,727 6,708 6,680 6,645 6,601 6,551 6,494 6,432 6,368 6,302 6,239 6,179 6,127 6,084 6,051 6,028 6,016 6,011

(1)ort

(mm)

ki
1,708 1,707 1,706 1,702 1,696 1,686 1,675 1,661 1,646 1,628 1,610 1,591 1,572 1,555 1,539 1,527 1,518 1,512 1,508 1,509 1,510

3,952 3,951 3,951 3,953 3,956 3,961 3,966 3,974 3,981 3,989 3,996 4,003 4,009 4,012 4,014 4,012 4,009 4,003 3,997 3,988 3,980

> 1,5 Yumuak Kat

Yumuak Kat Dzensizlik Katsays

1,75 1,70 1,65 1,60 1,55 1,50 1,45 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Duvar Ykseklii (m)

ekil 45. 5m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi

78

Tablo 11. 5m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, kat greli telenme ve rijitlik dzensizlii katsays deerleri Duvar Yk. (m)
0,00 0,25 0,50 0,75 1,00 1,25 1,50 1,75 2,00 2,25 2,50 2,75 3,00 3,25 3,50 3,75 4,00 4,25 4,50 4,75 5,00

(zemin)ort (mm)
8,241 8,239 8,233 8,222 8,203 8,176 8,141 8,098 8,047 7,990 7,928 7,862 7,796 7,731 7,669 7,613 7,565 7,526 7,498 7,479 7,469

(1)ort

(mm)

ki
1,524 1,523 1,522 1,520 1,516 1,510 1,502 1,492 1,481 1,469 1,457 1,443 1,430 1,418 1,407 1,398 1,391 1,386 1,384 1,384 1,386

5,408 5,408 5,408 5,409 5,412 5,416 5,421 5,426 5,432 5,438 5,443 5,448 5,451 5,451 5,449 5,445 5,438 5,429 5,416 5,403 5,388

> 1,5 Yumuak Kat

<1,5

Yumuak Kat Dzensizlik Katsays

1,56 1,52 1,48 1,44 1,40 1,36 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Duvar Ykseklii (m)

ekil 46. 5m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn, duvar yksekliine bal rijitlik dzensizlii katsaysnn deiimi

79

f) Seilen yap modellerinin analizleri sonucunda elde edilen periyot deerleri, ilk mod dikkate alnarak Tablo 12-13-14te verilmitir. Zemin kat erevelerindeki dolgu duvarlarn varl neticesinde, periyot deerlerinde azalmalar grlmtr. Kolonlardaki kesme kuvveti, azalan yerdeitirme deerlerine bal olarak artmtr. Bunun yannda, dolgu duvarlarn periyot deerleri zerindeki etkileri, modellerin kat adedi arttka azalmtr. Zemin kat ykseklikleri arttka yap periyodunun artt, dier bir sonu olarak belirlenmitir.

Tablo 12. 4m zemin kat yksekliine sahip yaplarn farkl periyot deerleri Kat Says 5 KAT 8 KAT 11 KAT Duvar Yk. (m) 0,00 4,00 0,00 4,00 0,00 4,00 Mod 1 0,550667 0,442565 0,644755 0,593609 0,789487 0,769047 2 0,409314 0,399963 0,586644 0,578692 0,775889 0,767612 3 0,394055 0,387181 0,574676 0,569220 0,772064 0,757601

Tablo 13. 4,5m zemin kat yksekliine sahip yaplarn farkl periyot deerleri Kat Says 5 KAT 8 KAT 11 KAT Duvar Yk. (m) 0,00 4,50 0,00 4,50 0,00 4,50 Mod 1 0,611045 0,462749 0,687092 0,613717 0,822344 0,785237 2 0,427262 0,415480 0,605072 0,594724 0,794292 0,783886 3 0,410608 0,402174 0,592077 0,585069 0,789724 0,776342

80

Tablo 14. 5m zemin kat yksekliine sahip yaplarn farkl periyot deerleri Kat Says 5 KAT 8 KAT 11 KAT Duvar Yk. (m) 0,00 5,00 0,00 5,00 0,00 5,00 Mod 1 0,676615 0,482938 0,735010 0,634686 0,859927 0,802080 2 0,445762 0,431334 0,624242 0,611296 0,813672 0,800661 3 0,427388 0,417351 0,610148 0,601298 0,808046 0,796272

8. SONULAR VE NERLER Yap tasarmnda, tayc sistemin kesit hesaplarna esas olacak i kuvvetler, genellikle dolgu duvarlarn yok sayld zmleme modellerinden alnmaktadr. Yapya ikincil eleman olarak yerletirilmi olmasna ramen, dolgu duvarlar, deprem hareketi srasnda ierisinde bulunduklar erevelerin ve dolaysyla yapnn davrann nemli lde deitirebilmektedirler. Geleneksel tasarmda gz ard edilen dier bir husus ise, ok katl yaplarda zemin kat yksekliinin farkl olabilmesidir. Bylece, normal katlardan daha yksek tasarlanm ve eitli nedenlerle rijitlii azaltlm zemin katlar; yumuak kat ya da zayf kat durumuna debilmektedir. Bu almada geleneksel tasarm srasnda gz ard edilen dolgu duvarlarn varlnn ve farkl zemin kat yksekliklerinin, yap davran zerindeki etkileri incelenmitir. zellikle, zemin kat seviyelerinde oluan farkl kesit etkilerinin nedenleri incelenmeye allmtr. Bu amala, zemin kat seviyesinde dolgu duvar ykseklikleri kademeli bir ekilde arttrlarak ksa kolon oluumu gzlenmeye allmtr. Dier taraftan, zemin kat ykseklikleri artrlarak da yumuak kat oluumu incelenmitir. Her iki sakncal durumun ortaya kmasnda yap kat adetlerinin de etken olabilecei dncesiyle, zemin kat seviyelerinde yaplan uygulamalar farkl kat adetlerine sahip yaplarda da uygulanarak, sonular yap davran asndan deerlendirilmitir. Dolgu duvarlarn yap tayc sistem modeline aktarlmas ile birlikte, rijitliin artt, buna bal olarak yap doal periyodu ile yerdeitirmenin azald tespit edilmitir. Dolgu duvarlarn yap davran zerindeki en nemli etkisi ise taban kesme kuvvetlerinin artmas olmutur. Btn bu etkiler deerlendirilerek dolgu duvarlarn, yapnn tasarm ve hesap aamasnda gz nnde bulundurulmas gereklilii ortaya konmutur. Dolgu duvarlarn olas yapsal dzensizlikleri byk lde engellemesine ramen, taban kesme kuvvetlerini 2~3 kat artrmas gz ard edilemeyecek bir durumdur. Zemin kat seviyesinde dolgu duvar yksekliklerinin kademeli olarak arttrlmas sonucunda bu duvarlar evreleyen dey tayclarda meydana gelen kesme kuvvetleri de artmaktadr. Kesme kuvvetlerindeki artn dey taycnn kalp planndaki konumuyla da deiebildii tespit edilmitir.

82

Zemin kat yksekliklerinin arttrlmas durumunda kesme kuvvetlerinde azalmalar meydana gelmesine karn, greli yerdeitirmelerdeki art yumuak kat oluumuna neden olmutur. Farkl zemin kat ykseklikleri ile meydana gelen yumuak kat etkileri, artan dolgu duvar yksekliklerinin etkisi ile bir miktar azalma gstermitir. Hem ksa kolon oluumu hem de yumuak kat durumunun meydana gelmesi olasl zerinde kat adetlerinin de etkili olduu tespit edilmitir. Zira, kat adeti arttka farkl zemin kat yksekliklerinden dolay oluabilecek yumuak kat riski azalmtr.

9. KAYNAKLAR 1. T.C. Bayndrlk ve skan Bakanl, Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik, Ankara, 1998. 2. Glkan, P., and Wasti,T., ereve Dolgu Etkilemesi: Lineer Olmayan Bir rdeleme, Orta Dou Teknik niversitesi, Ankara, 1993, 116-119. 3. Benjamin, C.S. and Williams H.A., The Behaviour of One-Story Reinforced Concrete Shear Walls Proceedings of A.S.C.E., 83, 1957, 32. 4. Benjamin, C.S. and Williams H.A., The Behaviour of One-Story Reinforced Brick Shear Walls Proceedings of A.S.C.E., 84, 1958, 256. 5. Holmes, M., Steel Frames with Brickwork and Concrete Intilling, Institution of Civil Engineers (ICE), 19 (1961), 473-478. 6. Smith, B.S., The Composite Behaviour of Infilled Frames, Conference of Tall Buildings, London, 1967, 481-492. 7. Mallick, D.V. and Severn, R.T., The Behaviour of Infilled Frames Under Static Loading, Institution of Civil Engineering, 38 (1967), 639-956. 8. Mallick, D.V. and Garg, R.P., Effect of Openings on the Lateral Stiffness of Infillled Frames, Institution of Civil Engineers, 49, Paper No 7371, pp 193-210, 1971. 9. Fiorata, A.E., Szen, M.A. and Gamble, W.L., An Investigation of the Interaction of Reinforced Concrete Frames with Masonry Filler Walls, University of Illinois, 1970. 10. Smith, B.S. and Carter, C., A Method of Analysis for Infilled Frames, Institution of Civil Engineers (ICE), 44 (1969), 31-48. 11. Ersoy, U., Uzsoy, . ve Aktan, E., Dolgulu erevelerin Davran ve Mukavemeti, Ankara, 1971, 46-48. 12. Glkan, P. ve Wasti, S.T., Dolgu Duvarl ereve likileri in Analitik Model, Deprem Aratrma Enstits Blteni, Yl:1, Say: 4, 1974. 13. Klingner, R.E. and Bertero, V.V., Infilled Frames in Earthquake Resistant Construction, United Kingdom, 1976, 76-82 14. Axley, J.W. and Bertero, V.V., Infill Panels: Their in Fluence on Seismic Response of Building, University of California, Berkeley, 1979, 42-46.

84

15. Meli, R. and Bazan, E., Seismic Analysis of Structures with Masonry Walls Proceedings of the Seventh World Conference on Earthquake Engineering, stanbul, Turkey, 1980, 263-271. 16. Glkan, P. and Wasti, S.T., ereve-Dolgu Etkilemesi: Lineer Olmayan Bir rdeleme, XII. Technical Congress on Civil Engineering, Ankara, 1993, 311-323. 17. Celep, Z. ve Kumbasar, N., Betonarme Yaplar, Sema Matbaaclk, stanbul, 1996, 143-151 18. Aydn, R., Betonarme Yaplarn Depreme Dayanlkl Olarak Tasarm, Trkiye Deprem Vakf Teknik Rapor, Nisan 2001. 19. Doangn, A., Betonarme Yaplarn Hesap ve Tasarm, Birsen Yaynevi, stanbul, 2005, 567-572. 20. Celep, Z. ve Kumbasar, N., rneklerle Yap Dinamii ve Deprem Mhendisliine Giri, Sema Matbaaclk, stanbul, 1992, 63-78. 21. Aydn, R., Yap Dinamii ve Yaplarn Deprem Analizi Ders Notlar, Osmangazi niversitesi, Eskiehir, 2000-2001. 22. Muto, K., (ev: Trel, T.), Betonarme Yaplarn Sismik Analizi ve Depreme Kar Hesap Metotlar, Ankara, 1965, 132-141. 23. Kasap, H., Dinar Depremi ve Depreme Dayanlkl Yap Tasarm, Dinar Depremi Grler ve neriler, 17 Ekim 1995, 21-26. 24. Baylke, N., Depremler ve Depreme Dayankl Betonarme Yaplar, Teknik Yaynevi, Ankara, 1989, 163-166. 25. akrolu, A. ve zmen, G., ereveler ve Boluklu Perdelerden Oluan Yaplarn Yatay Yklere Gre Hesab, .T.. n.Fak., stanbul, 1973, 21-24. 26. Atmtay, E., Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik, O.D.T.. naat Mhendislii Blm, Ankara, 2000, 93-98. 27. TS-498, Yap Elemanlarnn Boyutlandrlmasnda Alnacak Yklerin Hesap Deerleri, Trk Standartlar Enstits, Ankara, 1987. 28. SAP 2000, Structual Analysis Program, Computers and Structures Inc. University Ave. Berkeley, 1995. 29. Yorulmaz, M. ve Atan, Y., eitli Formda Yap Talaryla Yaplm Duvar Numunelerin ki stikametli Ykleme Altnda Davranlar, .T.., 1971, 46-51. 30. Paulay, T. and Priestley, M.J.N., Seismic Design of Reinforced Concrete and Masonry Buildings, John Wiley & Sons Inc., 1992, 73-77.

85

31. Mainstone, R.J., Supplemantary Note on the Stiffness and Strengths of Infilled Frames, United Kingdom, 1974, 181-188. 32. Ersoy, U., Altn, S. ve Tankut, T., Betonarme Dolgulu erevelerin Dayanm ve Davran Deneysel Bir Aratrma, Trkiye naat Mhendislii X.Teknik Kongre Bildiriler Kitab, 1989, 609-626. 33. Budak A., Dolgu Duvarlarn Ynetmeliimizdeki Yeri, Atatrk niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii Blm, Erzurum, 2001, 117-123. 34. Polyakov, S.V., Masonry in Framed Buildings: on Investigation into the Strength and Stiffness of Masonry Infilling, Moscow, 1957, 312-323. 35. Kse, A. ve Durmu, A., Betonarme ereve Sistem Yaplarda Duvarlarn Etkisi, XI. Teknik Kongre, naat Mhendisleri Odas, Ankara, 1991, 104-116. 36. zer, E., Performansa Dayal Tasarm ve Deerlendirme, stanbul, 2005, 1-9. 37. aatay, .H. ve Gzelda, S., Yeni Deprem Ynetmelii (TDY-98) SAP2000 Uygulamalar, Adana, 2002, 73-77.

86

10. EKLER EK 1.

4m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn modal yerdeitirmeleri

87

Ek 1in devam

4m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn modal yerdeitirmeleri

88 Ek 1in devam

4m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn modal yerdeitirmeleri

89

Ek 1in devam

4,5m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn modal yerdeitirmeleri

90

Ek 1in devam

4,5m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn modal yerdeitirmeleri

91 Ek 1in devam

4,5m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn modal yerdeitirmeleri

92

Ek 1in devam

5m zemin kat yksekliine sahip 5 katl yapnn modal yerdeitirmeleri

93 Ek 1in devam

5m zemin kat yksekliine sahip 8 katl yapnn modal yerdeitirmeleri

94 Ek 1in devam

5m zemin kat yksekliine sahip 11 katl yapnn modal yerdeitirmeleri

95

ZGEM

Gkhan IIK, 1983 ylnda Orduda dodu. lk, orta ve lise renimini Orduda tamamlad. 2000 ylnda Karadeniz Teknik niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii Blmnde lisans renimine balad. 2004 ylnda blmnden onur rencisi olarak mezun oldu. Ayn yl Karadeniz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilim Dalnda yksek lisans renimine balad. Yksek lisans dnemine halen devam etmekte olan Gkhan IIK, ngilizce bilmektedir.