T.C.

MLL ETM BAKANLII

AYAKKABI VE SARACYE TEKNOLOJS

MODEL KESM
542TGD322

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET 1 ................................................................................................... 3 1. MODEL AYARLARI .......................................................................................................... 3 1.1. Modeli Ykleme ........................................................................................................... 3 1.2. Modelde lem .............................................................................................................. 6 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 12 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 13 RENME FAALYET 2 ................................................................................................. 14 2. MODEL YERLETRME ................................................................................................. 14 2.1. Yerletirme ekilleri ................................................................................................... 14 2.1.1. Elle (Manuel) Yerletirme ................................................................................... 14 2.1.2. Levha Yerletirme ............................................................................................... 15 2.2. Kesim Emri ................................................................................................................. 16 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 22 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 23 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 24 KAYNAKA ......................................................................................................................... 25

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODL TANITIMI SRE N KOUL YETERLK Kesim programn altrp ayarlarn yapmak Genel Ama Gerekli ortam saladnda, amacna tekniine ve standardna uygun olarak kesim makinesini altrp modeli oluturan paralarn kesimini yapabileceksiniz. Amalar 1. Makinede kesim ayarlarn yapabileceksiniz. 2. Temel kesim komutlarn kullanabileceksiniz. Ortam: Model hazrlama atlyesi Donanm: Bilgisayar, tarayc, tablet, kesim makinesi, yazc, ayakkab izim program vb. Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir. 542TGD322 Ayakkab ve Saraciye Teknolojisi Ayakkab retimi Model Kesim Bilgisayar programnda hazrlanm bir modelin paralarnn bilgisayarl kesim makinesinde kesimi ile ilgili konularn verildii renme materyalidir 40/32

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Ayakkabclk bir btn olarak dnldnde ayakkaby oluturan btn paralarn birbiriyle uyumlu olmas gerekir. Gnmzde birok iletme kesim ilerini el ile veya presle yapmaktadr. Ayakkabclk lkemizde henz teknolojik geliimlere ayak uyduramamtr. Biliim anda bulunmamzdan dolay artk bilgisayar sistemleri de yava yava ayakkabclk sektrne girmektedir. Bilgisayar destekli kesim makineleri stn zelliklerinin yannda ilk maliyeti yksek olan yatrmlardr. Bu yzden genellikle ok retim yapan firmalar tarafndan kullanlmaktadr. Bu modlde, bilgisayarda hazrlanm bir modelin bilgisayar destekli kesim makinesinde kesimini ayrntlaryla reneceksiniz. Modl sonunda kesim makinesinin kullanm ile ilgili teknik bilgileri kazanacaksnz.

RENME FAALYET 1 RENME FAALYET 1

AMA
Bilgisayarl kesim makinesi kullanm ile ilgili genel bilgileri reneceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki ayakkab reticilerini aratrarak ayakkab sektrnde bilgisayar destekli ayakkab imalat yapan yerlerdeki stampa hazrlama almalarn inceleyip snfta arkadalarnzla paylanz.

1. MODEL AYARLARI
1.1. Modeli Ykleme
izim programnda hazrlanan modelin paralar CD, flash disk, disket, e-mail vastasyla kesim makinesinin bilgisayarna aktarlr. Burada nemli olan bilgisayarda yaplan izimle kesim makinesinin bilgisayarnda kullanlan programn uyumlu olmasdr. Makine aldktan sonra kesici balklar kontrol edilir. Makinenin kesime hazrlanmas iin makinenin genel ayarlarnn menden yaplmas gerekir. Bu mende kesici baklarn ve zmbalarn ykseklii, kesime nereden balayacaklar ve baklarn kesim hz belirlenir. ki tane kesici balk birbirinden bamsz olarak deiik hzlarda altrlabilir. Baz durumlarda kesici baln biri altrlp dieri bekletilir. Vakum makinesi, projeksiyon cihaz ve paralar deri zerine yerletirmede kullanlan fare iin gerekli ayarlamalar da bu menden yaplmaktadr.

ekil 1.1de gsterilmitir.

ekil 1.1: Makine deerlerinin ayarlanmas

Makine kesim ilemine teknik olarak hazrlandktan sonra kesim program alr. ekil 1.2 de gsterilmitir. Bilgisayara CD, disket, flash disk, e-mail gibi yollarla aktarlm olan kesilecek modelin alp gerekiyorsa zerinde ilem yapldktan sonra kesim alanna aktarlmas gerekir. Kesim program aldktan sonra ekil 1.2de grlen menden modeller ksm seilir. Bilgisayara aktarlan modeller (CD, disket vb.) seilip ekrana aktarlr. ekil 1.3te gsterilmitir.

ekil 1.2: Makine al mens

ekil 1.3: Modeller mens

Bilgisayara aktarlan modeller iinden kesilecek olan model ekrandaki gster simgesi tklandktan sonra alan modeller iinden seilir. Kesilecek model seildiinde ekranda paralarn resimleri grlr. Hangi numaradan ka tane kesilecei bilgisi verilir. ekil 1.3te grlmektedir.

1.2. Modelde lem

Kesim program vastasyla aktarlan modeller zerinde kstl deiiklikler yaplabilir. Model zerinde deiiklik yapma mensne, ana menden modeller mensne oradan da herhangi bir model seilirse modelde ilem seeneine geilerek ilem, aktif hle gelecektir. ekil 1.3te grlen modelde ilem simgesi tklandnda zerinde ilem yaplacak paralar numaralarna gre ekranda gsterilir. ekil 1.4te gsterilmitir.

ekil 1.4: Modelde ilem mens

ekil 1.4te grlen modelde ilem mensnde (dil, gamba) stndeki kutular tklanrsa alan mende paralarn hangi malzemeden kesilecei ve isim gibi zellikleri deitirilebilir. Mennn kullanm iin gerekli aklamalar aada yaplmtr. Aktarmak (Reimporta): Ekrandaki modelin tekrar almasnda kullanlr. Birletirmek (Fondi modelli): Farkl model dosyalarnn ayn anda grntlenmesi iin kullanlr. Ayna, Yanstma (specchia): Saya paralarnn dier teklerini gstermekte kullanlr. Dikdrtgen (Rettangolo): Ekrana bo dikdrtgen amak iin kullanlr. Grup yapmak (Gruppo): Istampalar oaltlabilir. Para sil (Elimina): Silmek iin kullanlr. Geri (ndietro): Yaplan bir iin geri alnmasnda kullanlr. lem (Modifica): Para zerinde deiiklik yapmak iin kullanlr. Kaydet (Savla): Sistemden kmak iin kullanlr.

izim programnda hazrlanm olan stampalarn zerinde belli bal baz deiiklikler yaplabilir. ekil 1.5te grlen para zerinde yaplan deiiklikler ekil 1.6da gsterilmitir. Deitir komutu kullanlarak 1 numaral deliklerin lleri bytlm, fileto komutu kullanlarak 2, 4 ve 5 numaral yerlerin kavisleri deitirilmi, entik komutuyla 3 numaral yere entik yaplmtr.

ekil 1.5: zerinde deiiklik yaplacak rnek para

ekil 1.6: zerinde deiiklik yaplm rnek para

ekil 1.7: rnek para zerinde deiiklik yaplmas

ekil 1.8: zerinde deiiklik yaplm rnek para

ekil 1.7de grlen yz paras zerinde 3 ve 4 numara ile gsterilen yerlere fileto komutu kullanlarak kavis verilmi, 2 numaral zmba deliklerinin lleri deitir

komutundan bytlm, 1 numaral yerin fazla olan kavisi fileto komutundan dzle kullanlarak dzletirilmitir. Modelin zerinde ilem yaplrken kullanlacak dier komutlarn ilevleri aada belirtilmitir: Tek para (singolo pezzoi): Istampalarn tm numaralarndan sadece birisi zerinde deiiklik yaplaca zaman kullanlr. Dndrmek (Routa): Istampa parasnn olduu yerde dndrlmesi iin kullanlr. Cetvel (Righello): ki nokta arasnn lsn almak iin kullanlr. Yaknlatrmak (Zoom): Istampa parasnn istenen yerinin bytlp yaknlatrlarak net grnmesinde kullanlr. Eklemek (Insersc) Kalem izgisi (Linea apenna): Makinenin gm kalem ile izmesi gereken ksmlar belirtmede kullanlr. Bak ile kesme (Taglio a lama): Ban kesmesi gereken ksmlar belirtir. Kalemle nokta konulmas (Fustella): Istampalarn zerine nokta konulmas gereken yerlerde kullanlr. Kesit Kesme yn (Direzionetaglio): Ban hareket ettii ynleri gsterir. Tek kesim yn (Dir-versoToglio): Ban kesme ynn belirtir. Zmba (Fora diam): Modelin apna gre zmba amas gereken yerleri iaretlemede kullanlr. Deitir (Trasforma n): Yaplm iaretlemelerin dzeltilebilmesi iin kullanlr. entikler (Tacche): Deiik entiklerin yaplmasnda kullanlr.

ekil 1.9: Para zerinde entik, kavis ilemlerinin yapl

10

e bak: Saya parasnn iene doru keserek entik atmada kullanlr. e bak + dzle: e doru keserek entik atar ve keskin kelerin yuvarlanmasn salar. Da bak: Saya parasnn dna doru keserek entik atmada kullanlr. Da bak + dzle: Da doru keserek entik atar ve keskin kelerin yuvarlanmasn salar. e kalem: Saya parasnn iine doru izerek iaretlemede kullanlr. e kalem + dzle: e doru izerek iaretleme yapar ve keskin kelerin izilmesinde kullanlr. Da kalem: Saya parasn da doru izerek iaretlemede kullanlr. Da kalem + dzle: Da doru keserek iaretleme yapar ve keskin kelerin izilmesinde kullanlr.

11

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Makinede kesim ayarlarn yapnz. lem Basamaklar Kesim makinesini genel olarak kontrol edip kullanlacak kesici aparatlar ayarlaynz. Kesim makinesini ve makineyi ynlendiren bilgisayar anz. Kesimi yaplacak parann dosyasn anz. Kesilecek paralarn zerinde gerekli deiiklikleri yapnz. neriler Elektrik balantlarn kontrol ediniz. Kesicilerin yerlerine uygunluunu kontrol ediniz. Kesim makinesini atktan sonra makinenin test yapmas iin bekleyiniz. Alacak dosyay bilgisayarn hafzasndan veya disket ve flash disk gibi yardmclardan anz. Deiiklikleri uygun ekilde yapp kaydediniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri Makine ve bilgisayar balantlarn kontrol ettiniz mi? Makineyi altrp ayarlarn yaptnz m? Kesim programn atnz m? Kesilecek paralarn sakland dosyay atnz m? Paralar zerinde gerekli deiiklikleri yaptnz m? Yaplan deiiklikleri kaydettiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

12

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. ( ) Kesim ilemi yaplmadan nce istenen btn deiiklikler modelde ilem mens ile yaplr. ( ) Kesimi yaplacak modeller flash disk, CD, disket vastasyla kesim makinesinin bilgisayarna aktarlr. ( ) Cetvel komutu kesilecek parann evresinin llmesinde kullanlr. ( ) Para zerinde deiiklik yapmak iin ilem mens kullanlr. ( ) Modelde ilem mens ile para zerinde istenilen btn deiiklikler yaplabilir. ( ) Para zerindeki zmba delikleri deitir komutuyla deitirilir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

13

RENME FAALYET 2 RENME FAALYET 2

AMA
Temel kesim komutlarn kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki ayakkab reticilerini aratrarak ayakkab sektrnde bilgisayar destekli ayakkab imalat yapan yerlerdeki saya kesimi ile ilgili almalar inceleyip snfta arkadalarnzla paylanz.

2. MODEL YERLETRME
2.1. Yerletirme ekilleri
Hazrlanan modeli bilgisayarl otomatik kesim makinesinde kesim alanna aktarmadan nce derinin hatal yerlerinin tespit edilmesi gerekir. Kesilecek paralar, derinin esneme ynleri ve hatal yerleri dikkate alnarak yerletirilmelidir. (Bk. Kesim modl) Paralarn yerletirilmesi el ile (manuel) veya levha (oklu) yerletirme eklinde yaplabilmektedir. Ancak levha yerletirmede makine otomatik olarak derinin btn alann kullanarak kesim yaptndan bu komutu sadece suni deri malzeme kesilecei zaman kullanlmaldr.

2.1.1. Elle (Manuel) Yerletirme

Elle (manuel) yerletirme iin nce hangi numaradan ka para kesilecei bilgileri verilir. ekil 2.1 de grlmektedir. Elle (manuel) yerletirme tklanp seilen stampalarn deri zerine yerletirilmesi yaplr. ekil 2.2de grlmektedir. Yerletirme srasnda kesicinin bilgisayara komut veren fareyi en iyi ekilde kullanmas ve deri zerindeki hatal yerlere dikkat ederek paralar yerletirmesi gerekir. Yerletirme ileminde, kesilecek paralar hep ayn numaralardan olabilecei gibi farkl numaralarda, kesim alanna alnabilir. Farkl numaralarn da kullanm derinin daha fazla sarfiyata sebep olmadan en ekonomik kullanmn salayacaktr. ekil 2.2de yerletirilen paralar sa ve sol olmalarna gre farkl renktedir. Bu paralarn kartrlmamas iin yardmc olmaktadr.

14

ekil 2.1: Elle (manuel) yerletirme iin paralarn seilmesi

ekil 2.2: Modelin kesim alanna el ile (manuel) yerletirilmesi

2.1.2. Levha Yerletirme

Levha yerletirme mens sentetik deri malzemelerde kullanlr. Sentetik malzemeler zerinde hata olmad iin deride yapld gibi paralar en uygun ekilde yerletirmeye gerek yoktur. Modeller mensnden levha yerletir seilerek kullanlacak sentetik malzemenin zellikleri, lleri (boy ve genilik) ve kesici baklarn saysal deerleri verilerek ileme balanr. ekil 2.3 te gsterilmitir.

15

ekil 2.3: Levha yerletirme iin ayarlar

Ekranda grlen stampa resimlerinin zerinde bulunan say kesilecek btn numaralarn toplam para saysn, altnda bulunan say da ait olduu numaradan o parann ka adet kesileceini belirtir. Yani ekil 2.3e gre parann zerinde bulunan 30 says 35, 36, 37, 38, 39 ve 40 numaralarn her adetinden kesilecek para saysn, altndaki 5 says da 40 numara iin kesilecek para saysn belirtir. Kesilecek para says her numara iin ayr ayr verilir.

2.2. Kesim Emri

ekil 2.3teki mende gerekli saysal deerler verildikten sonra levha yerletirmeye tklanr. Ekrana ekil 2.4teki grnt gelir. Buradan yeni levha seilerek paralarn yerletirilecei alan belirlenir. Daha sonra otomatik yerletirme tklanp levha zerine paralarn otomatik olarak yerletirilmesi salanr. Paralarn yerletirilmi hali ekil 2.5te gsterilmitir. ekil 2.6da ise yerletirilmi olan paralarn el ile bo yerlere yerletirilmesi yaplarak bo kalan yerler doldurulabilir. ekil 2.6da dikkat edilirse 420 parann yerletirildii kesilecek suni derinin % 40,7sinin kullanld grlmektedir.

16

ekil 2.4: Otomatik yerletirme iin yeni levha hazrlanmas

ekil 2.5: Kesilecek paralarn levha zerine aktarlmas

17

ekil 2.6: Kesilecek paralarn kesim alanna yerletirilmi hli

Kesilecek paralar levha zerine yerletirildikten sonra ekil 2.7de grld gibi kes butonuna tklandnda kesim makinesi kesim alanndaki malzemeyi kesmeye balar. ekil 2.8 de kesim ilemi srasnda baklarn almas ve kesilen paralar ekranda grlmektedir.

ekil 2.7: Paralarn kesim emrinin verilmesi

18

ekil 2.8: Paralarn kesilmesinin ekranda grnmesi

19

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Temel kesim komutlarn kullannz. lem Basamaklar Kesim makinesini genel olarak kontrol edip kullanlacak kesici aparatlar ayarlaynz. Kesim makinesini ve makineyi ynlendiren bilgisayar anz. Deri zerindeki hatal yerleri iaretledikten sonra deriyi kesim alanna yerletiriniz. Derinin kesim alannda kaymamas iin vakum makinesini altrnz. Kesilecek paralarn bilgisayardaki dosyasn ap kesim emirlerini giriniz. Otomatik olarak kesilecek paralar deri zerine aktarnz. Deri zerine yerletirilen paralarn kesilmesi iin makineyi ynlendiriniz. neriler Elektrik balantlarn kontrol ediniz. Kesicilerin yerlerine uygunluunu kontrol ediniz. Kesim makinesini atktan sonra makinenin test yapmas iin bekleyiniz. Deri zerindeki hatal yerleri mutlaka gm kalemle iaretleyiniz. Deriyi kesim alanna dzgn bir ekilde yerletiriniz. Kesim srasnda olumsuzluk yaamamak iin vakum makinesini uygun deerde altrnz. Kesilecek paralarla ilgili sipari says ve zelliklerini giriniz. Paralarn yerletirilmesini kontrol ediniz. Makinenin tek balkla veya ift balkla almas iin komut veriniz.

20

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1. Makine ve bilgisayar balantlarn kontrol ettiniz mi? 2. Makineyi altrp ayarlarn yaptnz m? 3. Deri zerinde hatal yerleri belirlediniz mi? 4. Deriyi uygun bir ekilde kesim alanna yerletirdiniz mi? 5. Derinin kesim srsnda kaymasn makinesini atnz m? nlemek iin vakum Evet Hayr

6. Kesilecek stampalar deri zerine uygun ekilde aktardnz m? 7. Makineye kesim emrini verdiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

21

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. ( ) Levha yerletirme mens suni deri malzemelerin kesilmesinde kullanlr. ( ) El ile (manuel) yerletirmede ayn numaral paralar birlikte yerletirilmelidir. ( ) Yerletirilmi paralar sa ve sol olmalarna gre farkl renklerde olur. ( ) Kesilecek para doal deri ise deri zerindeki hatalar iaretlenmelidir. ( ) Kesilecek parann resminin zerindeki say toplam para saysn altndaki sayda kesilen para saysn ifade eder. ( ) Levha yerletirme mens ile otomatik yerletirme yaplr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

22

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ( ) Levha yerletirme mens suni deri malzemelerin kesilmesinde kullanlr. ( ) Kesilecek parann resminin zerindeki say toplam para saysn altndaki sayda kesilen para saysn ifade eder. ( ) El ile (manuel) yerletirmede ayn numaral paralar birlikte yerletirilmelidir. ( ) Kesilecek para doal deri ise deri zerindeki hatalar iaretlenmelidir. ( ) Para zerindeki zmba delikleri deitir komutuyla deitirilir. ( ) Kesim ilemi yaplmadan nce istenen btn deiiklikler modelde ilem mens ile yaplr. ( ) Cetvel komutu kesilecek parann evresinin llmesinde kullanlr. ( ) Modelde ilem mens ile para zerinde istenilen btn deiiklikler yaplabilir. ( ) Levha yerletirme mens paralarn otomatik yerletirilmesini salar.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

23

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1. 2. 3. 4. 5. 6. Doru Doru Yanl Doru Yanl Doru

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. 5. 6. Doru Yanl Doru Doru Yanl Doru

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Doru Yanl Yanl Doru Doru Doru Yanl Yanl Doru

24

KAYNAKA KAYNAKA
Kesim makinesi program kullanm klavuzu

25