-- 138 --

11. POLI OMI

11.1. Definicija polinoma. Osnovni stav algebre. Bezuov stav i Hornerova ema Definicija 1. Funkcija oblika Pn(X) := aoxn + a1xn 1 + ... + an 1 x + an
n

(*)

= a k x n k
k =0

je polinom n-tog stepena, koja preslikava C u C ( C je skup kompleksnih brojeva), gde su a 0 , a 1 , ... , a n dati kompleksni brojevi, a 0 0 i n {0} N . Po definiciji uzimamo da je konstanta (a 0 0) polinom nultog stepena.

Primjedbe. Kompleksni brojevi a 0 , a 1 , ... , a n nazivaju se koeficijenti, a monomi aoxn , a1xn 1 , ... , an 1 x , an lanovi polinoma Pn(x); a 0 i aoxn naziva se najstariji (vodei) koeficijent i lan polinoma, espektivno. Ako je neki koeficijent jednak nuli, odgovarajui lan polinoma se ne pie. Ako su svi koeficijenti polinoma (ukljuno i a 0 ) jednaki nuli, polinom nazivamo nula polinomom; stepen nula polinoma nije definisan.

Definicija 2. Dva polinoma su identiki jednaka ako dobijaju jednake vrednosti za svako x C . Definicija 3. Polinom je identiki jednak nuli ako je jednak nuli za svako x C .
Identika jednakost se oznaava sa , pa sledi da P n (x) 0 znai isto to: (xC) (Pn(x) = 0).

Definicija 4. Pod nulom ili korjenom polinoma P n(x) podrazumeva se kompleksan broj x0 za koji je Pn(x0) = 0. Racionalan, realan odn. kompleksan broj koji je nula polinoma zvaemo racionalnom, realnom odn. kompleksnom nulom tog polinoma. Definicija 5. Pod algebarskom jednainom n-tog stepena podrazumeva se jednaina Pn(x) = 0.
Pod reenjem ili korjenom jednaine P n(x) = 0 podrazumjevamo svaku nulu ili korjen polinoma P n(x).

Stav 1. Svaki polinom stepena n 1 ima bar jednu nulu (realnu ili kompleksnu).
Ovaj stav naziva se Osnovni stav algebre (ili Gausov stav) . Postoje razni dokazi ovog stava od kojih je etiri dao Gaus (1799, 1815, 1816, 1849.g.). Dokaz ovde neemo navoditi.

Primjer 1. Polinom P1(x) = 2x - 3 ima realnu nulu 3 2; polinom P2(x) = x2 + 1 ima kompleksne nule i; polinom P3(x) = ix2 + 4 - 3i ima nulu 2 + i. Polinomi se sabiraju tako to im se saberu slini lanovi, tj. lanovi oblika aixp i bjxp, a mnoe tako to se svaki lan jednog polinoma pomnoi sa svakim lanom drugog polinoma. Nije teko pokazati da skup svih polinoma u odnosu na sabiranje i mnoenje polinoma obrazuje prsten.
to se dijeljenja polinoma tie, moe se pokazati da za svaka dva polinoma P n (x) i Q m(x), gdje n m i Q m(x) nije identiki nula, postoje jedinstveni polinomi S n-m(x) i R k (x), takvi da je P n (x) = Q m(x)S n-m(x) + R k (x), (1) pri emu je stepen polinoma R k (x) manji od stepena polinoma Q m(x), tj. k < m ( n). Polinom S n-m(x) je kolinik, a polinom Rk(x) ostatak dijeljenja polinoma P n(x) polinomom Qm(x). U sluaju kad je Rk(x) = 0, kaemo da je polinom P n (x) djeljiv polinomom Q m(x). Pri djeljenju polinoma Pn(x) sa x - x0, gde je x0 dati kompleksan broj, dobijamo kao kolinik polinom P n-1 (x) , iji je stepen za jedan manji od n, i ostatak R , gde je R C .

-- 139 --

Dakle, na osnovu (1) je P n (x) = (x x 0 )P n-1 (x) + R. Ako u relaciji (2) stavimo x = x 0 , dobijamo Pn(x0) = R.

(2)
(3)

Ovim smo dokazali slijedee tvrenje. Stav 2 (Bezuov stav- E. Bezout (1703-1783), francuski matematiar). Ostatak dijeljenja polinoma P n(x) sa x x 0 jednak je vrednosti tog polinoma za x = x 0 . Specijalno, ako je x = x 0 nula polinoma P n (x), tj. ako je P n (x 0 ) = 0, tada iz relacija (2) i (3) slijedi da je R = 0, pa relacija (2) poprima oblik P n (x) = (x x 0 )P n-1 (x). (4) Dakle, ako je x 0 nula (realna ili kompleksna) polinoma P n(x), tada je polinom Pn(x) deljiv sa x x0. Ako je x0 nula polinoma Pn(x) onda binom x x0 nazivamo korjeni (ili nula) faktor polinoma.

Hornerova ema (W. G. Horner (1768-1873), danski matematiar) naziva se postupak za izraunavanje koeficijenata bk (k = 0, 1, ..., n 1) polinoma P n-1 (x) i ostatka R iz jednakosti (2). Prema (2), polinom P n (x) se moe predstaviti u obliku P n (x) = (x x0)(b0xn-1 + b1xn-2 + ...+ bkxn-(k+1) + bk+1xn-(k+2) + ... + bn-1) + R = b0xn + (b1 - x 0 b0) xn-1 + ... + (bk+1 - x 0 bk) xn-(k+1) + ... + (-x 0 bn-1 + R). (**)
Uporeivanjem (*) i (**) dobijemo

b0 = a 0 , b1 = x 0 b0 + a1, b k +1 = x 0 b k + a k +1, b n1 = x 0 b n2 + a n1, R = x 0 b n1 + a n , to se moe predstaviti emom:

x0

a0 a0 =b0

a1 x 0 b 0 + a1 = b1

a2 x 0 b1 + a 2 = b2

ak+1 x 0 b k + a k +1 = bk+1

an
x 0 b n1 + a n =R

Primjer 1. rezultat dijeljenja polinoma P(x) = 15x4 13x3 +2x -1 sa x 2 dat je emom 2 15 15 -13 17 0 34 2 70 -1
139

Ostatak dijeljenjenja je R = P (2) = 139, a kolinik je 15 x 3 + 17 x 2 + 34x + 70.

Primjer2. Ispitati da lije x o = 2 nula polinoma P ( x ) = x 5 - 8 x 4 + 2 2 x 3 - 2 6 x 2 + 2 1 x - 1 8 . Hornerova ema bie oblika:

x0 = 2 1 1
b0

-8 -6
b1

22 10 b2

-26 -6
b3

21 9
b4

-18 0

Budui da je R= 0, to je x0 = 2 rjeenje jednaine P(x) = 0. Sada posmatrajmo polinom z 4 -6z 3 +10z 2 -6z + 9; da li je 3 nula tog polinoma? Da, jer je
x1 = 3 1 1 -6 -3 10 1 -6 -3 9 0

-140-

Isto tako je 3 nula polinoma: z3 - 3 z 2 + z - 3, zbog

x2 = 3

1
1

-3
0

1
1

-3
0
2

Dakle, vrijedi: P(x) = (x - 2)(x - 3)2(x2 + 1). Da li je i rjeenje jednaine z +1 = 0? Da.

x3 = i

1
1

0
i

1
0

Prema tome, zbog x2 + 1 = (x - i) (x + i), konano je P(x) = (x - 2)(x - 3)2(x - i) (x + i).

Primjer 3. Polinom P(x) = x 5 - 2 x 4 + 3 x 3 - 4 x 2 + 2 x + 5 r a z v i t i p o s t e p e n i m a o s n o v e x 1 . Primjenom

Hornrrove eme dobije se 1 1 1 1 1 1 1 -2 -1 0 1 2 3 3 2 2 3 5 -4 -2 0 3 2 0 0 5 5

Dakle, izlazi: P(x) = (x - 1)5 + 3(x - 1)4 + 5(x - 1)3 + 3(x - 1)2 + 5.

11.2. Faktorizacija polinoma, Vijetove formule Neka je dat polinom Pn(X) = aoxn + a1xn 1 + ... + an 1 x + an (a 0 0). Na osnovu osnovnog stava algebre polinom P n(x) ima bar jednu nulu. Ako je x 1 nula polinoma P n(x), tada, kao to smo ve vidjeli, vai P n (x) = (x x 1 )P n-1 (x). (5) Polinom P n- 1 (x), prema osnovnom stavu algebre, takoe ima bar jednu nulu. Ako je x 2 nula polinoma P n- 1 (x), tada je P n-1(x) =(x - x2)P n-2(x). Na isti nain dobijamo da je P n-2(x) =(x x 3)Pn-3(x)

(6)

(7)

P2(x) = (x - xn-1)P1(x) P l (x) = a 0 x + b = a o (x - x n ), ( x n = b/a 0 ).

(8) (9)

Na osnovu jednakosti (6), (7), . . . , (8), (9) iz jednakosti (5) dobijamo P n ( x) = a o ( x x 1 )( x - x 2 ) . . . ( x - x n - 1 )( x - x n ). Ovim smo dokazali slijedei stav. (10)

-141-

Stav 2. Svaki polinom Pn(X) = aoxn + a1xn 1 + ... + an 1 x + an (a 0 0) moe se napisati u obliku (10), gde su x1, x2, ..., xn nule polinoma Pn(x). Naravno, sve nule x1, x2, ..., xn polinoma ne moraju biti razliite. Ovo znai da meu faktorima na desnoj strani jednakosti (10) moe biti i jednakih. Definicija 6. Za nulu x0 polinoma Pn(x) kaemo da je nula k-tog reda (k N, k n) ako je P n (x) = (x - x 0 ) k P n-k (x) i P n-k (x 0 ) 0. Ako je k = 1, tada kaemo da je x 0 jednostruka ili prosta nula; ako je k > 1, tada kaemo da je x 0 viestruka nula polinoma P n(x). Broj k nazivamo stepen viestrukosti nule x0, za k=2 dvostruka, za k=3 trostruka itd. . Ako uzmemo u obzir viestrukost nula polinoma, tada relacija (10) dobija oblik gde su x1, x2, ..., xr sve razliite nule polinoma P n (x), k 1 , k 2 , ...,k r N i k1 + k2 +...+ kr = n.

Pn (x) = a o (x - x l ) k1 (x - x 2 )k2 ...(x - x r )kr .

(11)

Ako je polinom Pn(x) napisan u obliku (11), tada kaemo daje izvrena faktorizacija polinoma ili da je polinom "rastavljen na proste faktore". Moe se lahko pokazati da se faktorizacija svakog polinoma moe izvriti na jedinstven nain. Iz formule (10) slijedi da je polinom Pn(x) jednak nuli ili, kako se to jo kae, da se anulira, za najvie n razliitih vrijednosti. Stav 3. Polinom Pn(X) = aoxn + a1xn 1 + ... + an 1 x + an (a 0 0) identiki je jednak nuli akko su svi njegovi koeficijenti jednaki nuli. Dokaz. Pokaimo da je uslov dovoljan: ako je a i = 0 (i = 0,1, 2,... ,n), tada je, jasno, P n (x) 0. Neka je P n(x) 0. Dokaimo da je a i = 0 (i = 0,1,2,... , n). Pretpostavimo suprotno da to ne vai i da je u nizu koeficijenata a 0 , a 1 , ... , a n koeficijent a k (k < n) prvi koji je razliit od nule. Tada bi polinom P n (x) = ak xn k + ... + an 1 x + an bio stepena n k i on bi se anulirao u najvie n k razliitih vrednosti. Meutim, ovo je suprotno pretpostavci da se polinom P n (x) anulira za svako xC. Stav 4. Polinomi P n(x) = anx n + a n-1x n - 1 + ... + a1x + a0 i Qm(x) = bmxrn + bm-1xm -1 + ... + b1x + b0 su identiki jednaki akko su istog stepena i koeficijenti u odgovarajuim lanovima su im jednaki. Dokaz. Ako je n = m i a i = b i (i = 0,1,2,... , n ) , tada su P n (x) i Q m(x) istovetni polinomi, pa su, jasno, identiki jednaki. Pretpostavimo da su polinomi P n (x) i Q m (x) identiki jednaki, tj. da je anx n + a n-1xn - 1 + ... + a1 x + a0 bmxrn + bm-1xm -1 + ... + b1x + b0 i da je, na primjer, m > n. Tada se gornji identitet moe napisati u obliku: bmxrn + bm-1xm -1 + ... + bn+1xn+1 +(bn - an)xn + (bn-1 - an-1)xn-1 +...+ (b1 a1)x + (b0 a0) 0 Na osnovu prethodnog tvrenja je bm = 0, bm - 1 = 0,... , bn+1 = 0, bn - an = 0, bn-1 - an-1 = 0 ,. . . , b1 - a1 = 0, b0 - a0 = 0, to znai da je prvih m - n koeficijenata polinoma Q m(x) jednako nuli, tj. da je polinom Q m(x) u stvari n-tog stepena, odnosno da je m = n i da su koeficijenti odgovarajuih lanova polinoma P n(x) i Q n(x) jednaki. Slijedei rezultat pripisuje se francuskom matematiaru Fr. Viete (1540- 1603). Neka je dat polinom Pn(X) = aoxn + a1xn 1 + ... + an 1 x + an (a 0 0) i neka su x1, x2, ..., xn nule polinoma Pn(x) (meu kojima moe biti i jednakih). Iz identiteta aoxn + a1xn 1 + ... + an 1 x + an = a0(x x1)(x x2) ... (x - xn),

-142-

na osnovu prethodnog tvrenja, dobijaju se formule (koje se nazivaju Vijetove formule): a x1 + x 2 + + x n = 1 , a0 a x1x 2 + x1x 3 + + x n1x n = 2 , a0 a x1x 2 x 3 + x1x 2 x 4 + + x n2 x n1x n = 3 , a0 k a x1x 2 x k1x k + x1x 2 x k1x k +1 + + x nk +1 x n1x n = (1) k , (k < n ) a0 n a x1x 2 x n = (1) n . a0 2 Svakako su vam dobro poznate Vijetove formule za polinom drugog stepena a0x + a1x + a2 : x1 + x2 = - a1 a0, x1 x2 = a2 a0. Za polinom treeg stepena a0x3 + a1x2 + a2x + a3 Vijetove formule glase: x1 + x2 + x3 = - a1 a0, x1x2 + x1x3 + x2x3 = a2 a0, x1x2x3 = - a3 a0. 11.3. ule realnih polinoma

Definicija 7. Za polinom Pn(x) kaemo da je realan ako su svi njegovi koeficijenti realni brojevi. Stav 5. Neka je x r kompleksna nula reda k r realnog polinoma Pn(x), tada je i konjugovano kompleksna vrijednost x r takoe njegova nula istog reda k r . Dokaz. Neka je dat realan polinom Pn(X) = aoxn + a1xn 1 + ... + an 1 x + an (a0 0). Dokaimo, prvo, da je za proizvoljan kompleksan broj z Pn (z)=Pn (z). (12) Zaista, ako je z = + i, tada je Pn (z) = Pn ( + i ) = a( ,) + ib( , ) i Pn (z) = Pn ( i ) = a( , ) ib( , ), pa slijedi da vai (12). Napiemo polinom P n(x) u obliku

P n(x) = ao(x - xl)k1 (x - x2)k2 ...(x xr)kr ,

gdje k 1 , k 2 , ...,k r N i k1 + k2 +...+ kr = n. Tada je prema (12) Pn (x) =Pn (x) = a 0 (x - x l ) k1 (x - x 2 )k 2 ...(x - x r ) k r , odakle slijedi da je Pn (x) = a 0 (x - x l ) k1 (x - x 2 )k 2 ...(x - x r ) k r , to i dokazuje tvrenje. Jasno, ako je neka od nula polinoma realna, na primer x 1 , tada je x1 = x1. Iz prethodnog tvrenja slijedi da je broj kompleksnih nula ralnog polinoma uvek paran. Ovo znai da realan polinom neparnog stepena ima bar jednu realnu nulu, a ako ih ima vie, njihov broj je neparan. Dakle, kod realnih polinoma vrimo tzv. " linarno-kvadratnu" faktorizaciju u kojoj se, pored koeficijenta a0, pojavljuju ili faktori oblika (x x 0)k (gde je x 0 realna nula polinoma k-tog reda) ili oblika (x 2 +px + q) m, ( p,q R, p2 4q < 0), gdje je x 2 +px + q = (x ( + i )) (x ( - i ))

-143-

= x 2 - 2 x + 2 + 2 ( , R, 0, tj. p = - 2 , q = 2 + 2 ) i pri tome su i nule m-tog reda polinoma. Dakle, ako je Pn(X) = aoxn + a1xn 1 + ... + an 1 x + an (a0 0)

realan polinom, tada se on na jedinstven nain moe predstaviti u obliku proizvoda

Pn (x) = a 0 (x - x1 )k l (x- x r ) k r (x 2 +pl x+q1 ) m1 (x 2 +ps x+q s )ms

gdj e k 1 , . . . , k r , m 1 , . . . , m s N i k 1 + . . . + k r + 2 ( m 1 + . . . + m s ) = n.

Stav 6. Neka je racionalan broj

jednaine

p ( p i q su uzajamno prosti cijeli brojevi i p,q 0) rjeenje q

aoxn + a1xn 1 + ... + an 1 x + an = 0,

(13)

u kojoj su koeficijenti ai (i = 0,1, 2,... , n) cijeli brojevi i a0, an 0, tada je pootreban uslov da je an dijeljivo sa p, a a0 dijeljivo sa q. p Dokaz. Neka je rjeenje jednaine (13). Tada je q
p p a 0 + a1 q q
n n1

p + + a n1 + a n = 0, q

tj.
a0 p + a1p n1 + + a n1pq n2 + a n q n1 = 0, q
n

odnosno
a 0 p n1 + a1p n2 q + + a n1q n1 + a n qn = 0. p

Kako su koeficijenti polinoma cijeli brojevi, a p i q uzajamno prosti, da bi poslednje dvije jednakosti bile tane, mora biti a0 djeljivo sa q i an sa p.
Iz prethodnog tvrenja sledi da racionalne korjene polinoma sa cjelobrojnim koeficijentima treba traiti meu kolinicima djelilaca slobodnog lana i pozitivnih djelilaca koeficijenta u najstarijem lanu.

Primjer 2. Ispitati da li jednaina:

2x3 - 5x2 - x + 6 = 0 ima racionalnih korjena?
Kako su djelioci broja 6: 1, 2, 3, 6 i pozitivni djelioci broja 2: 1 i 2 (dovoljno je uzeti samo pozitivne),

-144-

racionalni korjeni jednaine (ukoliko ih ima) se nalaze medu brojevima: 1, 2, 3, 6, Lahko nalazimo (napr. primjenom Hornrrove eme) da su to: x 1 = - 1, x 2 = 2, x 3 =

1 3 , . 2 2

3 . 2 Na kraju izlaganja o polinomima istaknimo i neke rezultate u vezi sa rjeavanjem algebarskih jednaina. Jednainu prvog stepena a 0 x + a 1 = 0 (a 0 0) rjeavamo bez tekoa x1 = b / a 0 ; rjeenja jednaine drugog stepena a0x2 + a1x + a2 (a0 0) nalazimo primjenom poznate formule a D 2 x1,2 = 1 , gdje je diskriminanta D=a1 4a 0 a 2 , 2a 0 pomou kojih su rjeenja izraena pomou koeficijanata (radikala) primenom operacija +, - , , : i korjenovanja. Sline formule postoje i za jednainu treeg stepena do kojih je doao Kardano, (l. Cardano (1501-1576), italijanski matematiar ), kao i za jednainu etvrtog stepena koje se vezuju za ime Ferarija, (L. Ferrari (1522- 1565), italijanski matematiar). Meutim, veliki norveki matematiar Abel pokazao je da se u optem sluaju algebarska jednaina stepena n > 4 ne moe rijeiti pomou radikala.

-145-

11.4. Racionalne funkcije

11.4.1. Definicije Definicija 1.(i) Ako su Pm(x) i Qn(x) dva proizvoljna realna polinoma definisana sa
m k =0 n

Pm ( x ) = b k x mk , Q n ( x ) = a k x nk , (a 0 b0 0),
k =0

(1)

tada se funkcija oblika

R (x) = Pm ( x ) Qn ( x )

(2)

naziva razlomljena racionalna funkcija ili jednostavnije racionalna funkcija; (ii) Racionalna funkcija (2) zove se nesvodljiva ako su P(x) i Q(x) relativno prosti, tj. nemaju zajedniki djelilac sem konstante. (iii) Ako je m < n tada se racionalna funkcija (2) naziva prava racionalna funkcija. U suprotnom, za m n, kaemo da je racionalna funkcija (2) neprava.
Nakon izvrenog dijeljenja dobije se
Pm ( x ) Qn ( x ) = Pmn ( x ) + Pk ( x ) Qn (x ) ,

gdje je k < n ( m ), tj. svaka neprava racionalna funkcija moe predstaviti u obliku zbira jednog polinoma i prave racionalne funkcije.

Definicija 2. Prostim ili parcijalnim razlomkom zovu se racionalne funkcije oblika:

A

(x a )
gdje su A i a realni brojevi, odnosno

(k=1,2,...) ,

(3)

Mx + N

(x

+ px + q )

(k=1,2,...),

(4)

gdje su M, N, p i q realni brojevi i p 2 4q < 0 .

Dalje emo smatrati da da su polinomi (1) nesvodljivi i da je racionalna funkcija (2) prava.

Stav1. Neka je R ( x ) =

Pm ( x ) Qn ( x )

prava racionalna funkcija i neka je izvrena faktorizacija

r i=1 ki

Q n ( x ) = a 0 ( x x i )

( x 2 + p j x + q j )
j=1

mj

gdje su

(i) xi realne i razliite nule polinoma Qn (x) viestrukosti ki (i = 1, 2, . . ., r), (ii) pj2 - 4qj < 0 (j = 1, 2, . . . , s), tako da kvadratni trinomi x 2 + p j x + q j odgovaraju parovima

-146-

konjugovano kompleksnih korijena iste viestrukosti mj (j = 1, 2, ..., s) polinoma Q n (x). Tada postoje realni brojevi:
A(u ) (i = 1,2,...r; u = 1,2,...,k i ); M(v ) , N(v ) ( j = 1,2,...,s; v = 1,2,...,m j )
i j j

takvi da je
j s A( ) M( ) x + N( ) u v v = + Q n ( x ) i=1 u=1 ( x x i ) j=1 v=1 x 2 + p x + q j j

Pm ( x )

ki

(5)

Dokaz ovog stava izostavljamo. Razlaganja (5) za konkretno zadanu racionalnu funkciju sastoji se u slijedeim koracima:

(i) za zadanu racionalnu funkciju R ( x ) =

i

Pm ( x ) Qn (x)

napie se razlaganje (5), u kojem su

j j

koeficijenti A(u ) (i = 1,2,...r; u = 1,2,...,k i ); M(v ) , N(v ) ( j = 1,2,...,s; v = 1,2,...,m j ) nepoznati;

(ii) nakon toga se u (5) desna strana svede na najmanji zajedniki nazivnik Q n (x), ime se dobija
identinost P m (x) = Q(x), gdje je stepen polinoma Q(x) jednak n -1 ( m ) . Koeficijenti polinoma Q(x) su linearne kombinacije neodreenih koeficijenata, a ovih ima n jer je
r i=1 s j=1

k i + 2 m j = n ;
(iii) izjednaavanjem korespondentnih koeficijenata polinoma P m (x) i Q(x) dobijamo nehomogeni
sistem od n linearnih algebarskih jednaina sa n nepoznatih neodreenih koeficijenata. Egzistencija rjeenja ovog sistema slijedi iz stava 1.

Dokaite samostalno da je razlaganje (5) prave racionalne funkcije jednoznano.

Primjer 1. Razloiti na zbir parcijalnih razlomaka racionalnu funkciju

R (x ) = x +2

(x 2 1)(x 2 + 1)

Rjeenje. Racionalna funkcija je prava, pa je prema stavu 1 mogue jedinstveno razlaganje:

x +2 = A B Cx + D Ex + F . + + 2 + x 1 x + 1 x + 1 ( x 2 + 1)2

(x

1)( x + 1)
2

-1472

Poslije mnoenja sa ( x 2 1)( x 2 + 1) , posljednji identitet postaje x+2=A ( x + 1)( x 2 + 1) +B ( x 1)( x 2 + 1) + (Cx + D)(x2 - 1) + (Ex + F)(x4 - 1). Na osnovu principa identiteta polinoma, dobijemo sistem linearnih jednaina:
A +B + E = 0, A B + F = 0, 2A + 2B + C = 0, 2A 2B +D = 0, A + B C E = 1, A B D F = 2,
2 2

3 1 1 1 1 ije je rjeenje: (A, B, C, D , E, F) = , , , 1, , , tj. vrijedi razlaganje 8 8 2 4 2

3 1 1 1 1 x +1 x+ 2. = 8 + 8 22 4 2 2 2 x 1 x + 1 x + 1 ( x 2 + 1)2 (x 1)(x + 1) x +2