UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS FAKULTETI I SHKENCAVE MATEMATIKO-NATYRORE DEGA: INFORMATIK

PUNIM SEMINARIK

Porositja e mallit nprmjet internetit

Tema:

Mentori:
Prof. Dr. Edmond Beqiri

Kandidati:
Gzim Salii

Tetov 2007

Hyrje
Para shpjegimit t detajuar t porositjeve elektronike, me rndsi sht kuptimi dhe shqyrtimi i mnyrs tradicionale pr porositjet, ku porositja elektronike paraqitet si plotsim dhe zgjerim i saj. Porositja (biznesi) sht shume e thjesht, nnkupton ndrrim malli apo shrbimi m s shpeshti pr para. Rastin e blerjes s mallit n shitore ose n treg e ndajm n nj mnyr me porositjen. N kt pik sht e mundur t definojm disa role n procesin e trsishm: 1. Blersit- jan pjesmarrsit t cilt parat i ndrrojn me mall apo shrbim 2. Shitsit- pjesmarrsit t cilt ofrojn mall apo shrbim pr para, para s gjithash mund t ndahen n dy grupe: a. distributort (mallshitsit me shumic) t cilt paraqiten ndrmjetsues mes blersit te fundit dhe prodhuesit. b. prodhuesit pjesmarrsit t cilt prodhojn prodhime apo shrbime t dedikuara.

-2-

Disa ndryshime n ekonomin digjitale

1. Ndryshim i dobishm i marrdhnieve nga prodhuesit tek blersit. Relacioni dukshm sht i ndryshuar gati n do aspekt, blersi sht n gjendje t ndryshoje lokacionin n internet dhe me kt t jet afr apo larg shitsve t shitoreve elektronike, mjafton nj >>klik<< dhe ta lshojm shitoren, p.sh.: te trhiqemi nga blerja. 2. largsia m nuk sht parametr i rndsishm n drgesa. Largsia nuk sht faktor rndues pr vnien e marrdhnieve punuese, pun me blersit e thjesht dhe vnies s marrdhnieve t ngjashme. 3. Tregu global Interneti ka mundsuar krijimin e ekonomis globale ku tregu prfshin numr t madh shfrytzuesish t lidhur n kt media. Rrjeta globale mundson krijimin e kanaleve komunikuese mes partnerve (dilereve ). 4. Zvoglimi i disproporcionit kohor Fal internetit, koha nuk sht faktor kufizues n punn dhe bashkpunimin e partnerve n procesin e drgimit. On-line rrjeta mundson komunikim t vazhdueshm 24/7.

Elementet e drgess
Kur flitet pr elementet reale dhe aktet e drgesave si dhe pr proceset drguese q bhen n treg, intervalet dukshm komplikohen nga detaje t cilat varsisht nga rrethanat mund dukshm t ndikoj n mendimin e prgjithshm. Pr do rast t duhura jan disa hapa: o kur duam t shesim dika, shitsit me rendsi sht te disponojn mallin apo shrbimin, ku sht e mundur realizimi ne mnyr t pavarur i prodhimit ose ndrtimin e sistemit t prshtatshm pr gjetjen e mallit direkt nga prodhuesit apo shitsi me shumic o vendi ku do t kryhet shitja o mundsia e pranimit t parave, ky segment sht shume i rndsishm gjat realizimit te drgesave me internet si sht mundsia e procedimit me kredit kartela

-3-

o drgimi i mallit n afatin e caktuar o garancioni o servisimi dhe mirmbajtja n kohen e drgimit Kto ishin vetm disa hapa te rndsishm pr realizimin e drgess ne mnyr tradicionale, pr realizimin e nj porosie elektronike n kanale t veant dhe informacione, ekzistojn modifikime t elementeve t paraqitura nga vet koncepti: prodhimi vendi shitjes- Web prezantimi tregon lokacionin n t cilin vizituesi njihet me prodhimin apo shrbimin mnyra se si vizituesit-blersit arrijn n Web prezantimet mnyra e pranimit t porosis mnyra e pranimit t parave, m s shpeshti realizohen me Kredit Kard (kartelat kreditore) pr t ciln kontrollohet kredibiliteti (kontrolli i gjendjes n llogarin bankare) lehtsimi dhe kompletimi i porosis se prodhimit apo shrbimit mnyra e pranimit t kthimit prapa realizimi i serviseve adekuate pr shfrytzuesit, on-line prkrahjen N rastin e realizimit t nj porosie elektronike me rndsi sht t arrihet prputhshmri me mnyrn tradicionale. Duke pasur parasysh lvizjen e tregut mund t fokusohemi n disa sfera n t cilat sht dukshm e prfaqsuar porositja elektronike: kompjutert dhe pajisjet elektronike librat muzik servise financiare pajisje shtpiake elektrike dhurata dhe lule shrbime turistike informacione

Kontrata pr shitblerje
Kontrata pr shitblerje sht nj vepr juridike mes palve dhe i takon mnyrs tradicionale pr porosi malli, mirpo sht e obligueshme q edhe palt t cilt kt porosi e kryejn prmes interneti t bjn nj marrveshje t ktill, me t ciln shitsi obligohet q mallin e kontraktuar tia dorzoj blersit, ndrsa blersi obligohet q t njjtit tia kompensoj mallin n para.
-4-

Qarkullimi i zgjeruar qoft brenda apo jasht shtetit nuk mund t kryhet pa marrveshje shitblerse. Kontrata pr shitblerje llogaritet e lidhur kur palt arrijn pajtueshmri pr elementet kryesore t saj pr gjsendin (mallin) dhe mimin e tij. Por n kontrat prfshihen dhe t dhna t tjera m pak t rndsishme, si jan: sasia e mallit, afati i shlyerjes s detyrimeve, vendi i dorzimit t mallit, mnyra e shlyerjes s pagess, mnyra e paketimit dhe zgjedhja e subjektit shpeditues. Kontrata pr shitblerje prmban obligime t shprehura n nene pr shitsin dhe pr blersin. Obligimet e shitsit jan: 1. drgimi i mallit 2. garantimi i gjendjes fizike, kimike dhe juridike te mallit 3. caktimi i vendit dhe kohs se kryerjes se drgess etj. Mnyrn e drgess s mallit palt e caktojn n kontrate. Shitsi sht prgjegjs pr t gjitha mangsit sasiore dhe cilsore t mallit deri sa malli t mbrrij n destinacionin e blersit. Me gjendje fizike dhe kimike t mallit kuptojm estetikn, kualitetin, trsin e prbrsve kimik qe i posedon malli i kontraktuar. Detyrimet e blersit- n do kontrat shitblerse blersi ka vetm kto obligime: - t pranoj mallin e drguar dhe - t paguaj shumn e parave pr mallin e bler.

ka sht porositja elektronike

Definim i termit porositje elektronike n perndim viteve t fundit, shfrytzohet termi qe fillon me shkronjn e (buzzwords) dhe q tregon teknologjit e ndryshme t reja drgesash n internet. E-commerce sht blerja apo shitja prmes internetit, veanrisht prmes servisit World Wide Web. Ne praktik ky term shpesh shfrytzohet n vend t termit e-bussines q d.m.th drgim prmes internetit.

-5-

Modelet e drgesave elektronike

Bussines to bussines (B2B) prfshin modelin e drgesave elektronike mes shitsve. Pr dallim nga Business to Costumer (B2C) modeli, i cili nnkupton drgesat nga shitsi tek blersi i thjesht, B2B i lidh t gjith pjesmarrsit ne procesin e drgimit i cili prfshin dhe blersin e thjesht, distributort etj. N kt mnyre mund t kryhet ndarja e drgess varsisht nga pjesmarrsit n ndrrimin e mallit (shrbimit).

Bussines to bussines (B2B)

Me paraqitjen e internetit dhe ndryshimet e mdha q solli, erdhi deri n paraqitjen e mnyrs s re B2B pr drgesa. S pari prodhuesit pjesmarrs n internet formojn Web prezantime n forme katalogu pr prodhimet e veta duke ua bashkangjitur dhe informacionet prkatse kontaktuese, ku shfrytzuesit mund t informohen detajisht pr ofertn dhe pas ksaj kryejn porositje n mnyre klasike. Njkohsisht dhe rritja e shkalls s mekanizmave t siguris, si PKI, SSL etj, erdhi deri n fazn ku interneti pranohet si media e sigurte dhe Web prezantimeve iu mundsua online porosi dhe pages t prodhimit apo shrbimit. Pikat kryesore t ndryshuara nga interneti n B2B: kyje globale n internet lidhje e shpejt dhe mime shrbimesh t ulta shfrytzimi i softverve standard pr kyje mekanizma adekuat t siguris integrim i leht i sistemit back-office Prparsit e B2B n internet jan evidente n t gjitha fazat e porositjes.

-6-

Realizimet ne internet
N internet ka mbi 2,2 milion Web prezantime t shfaqura, rreth 300 milion web faqe. T ardhurat e realizuara nga kto web faqe jan shuma t mdha, ne do te prmendim disa realizime t disa firmave me renome botrore: Intel nprmjet internetit realizon 40% t shitjeve t veta eBay shet mbi 3,5 milion artikuj dhe mbi 2 900 kategori T ardhurat nga puna elektronike pr IBM jan 1 bilion dollar amerikan n muaj Interneti ofron mundsi pr realizimin efikas t tregut pasi sht i arritshm do her, ka prmbajtje themelore pr do tip informacioni. Me kt realizohen predispozitat themelore pr blerje t suksesshme. Disa arsye pr mime te volitshme n internet: - agjent shits - agjent, si p.sh PricSCAN (www.pricescan) e lehtsojn gjetjen e prodhimeve komponent pr shfaqjen e kategorive t ndryshme si: mimi, karakteristikat, prodhuesi etj. - Audicionet - Zona pa dogane - Konkurrenca- mundsi e njohjes s konkurrencs dhe reagim adekuat pr aksionet e tyre n treg, me ka arrihet fleksibilitet n pun Zvoglimi i harxhimeve: harxhimet dukshm jan zvogluar me internetin, si kanal distribuimi dhe komunikimi me tregun, q l hapsir pr rritje t profitit ose ulje mimesh. Tregojm disa mnyra me t cilat ulen harxhimet prmes internetit: - Sistemi i porositjes nprmjet internetit Blersit jan msuar t ken llogarite e veta prmes internetit, n kto llogari elektronike pr muaj kemi 10 dollar harxhime, ne krahasim me at tradicionalen t lidhura me papirologji pr llogarit dhe drgimin e dokumentacioneve q arrijn 100 dollar. Pr kt arsye harxhimet bankare arrijn 0,15-0,20 dollar on-line n krahasim me 1,50 dollar qe duhen n mnyrn tradicionale. - Drgimi n koh t duhur Prodhuesit e mjeteve elektronike shfrytzojn ndrrime elektronike t t dhnave (EDI) n komunikim me blersin dhe distributorin. - Harxhimet fikse

-7-

- Harxhimet postare dhe katalogu Web prezantimi mundson vendosjen e katalogut t tr t prodhimeve me fotografi sipas dshirs, apo tekste shoqruese, t arritshme do koh n rrjet. Drgimet e katalogut zakonisht bhen prmes e-mail.

Shembull i modelit te puns B2B

Maxi Discont Njra ndr shitoret e para on-line, q n fillim t tetorit hapi max diskont sht Delta Holding.

Fig 1.Pamje e nj dritareje pr porositje

Qe ather e sot, shitorja virtuale, apo web prezantimin e maxi diskonit e kan vizituar 30.000 njerz. Rreth 2.800 vizitor jan te regjistruar si shfrytzues shrbimi i ksaj shitoreje. N kt shitore mund t porositet n
-8-

do koh apo vend, me t vetmin kusht q shuma t kaloj 3000 dinar apo 30 . Pagesa sht e mundur t kryhet me fletpagese, VISA dhe Diners Card apo prmes xhirollogaris. Te gjitha porosit deri ora 13 drgohen t njjtn dit nga 16-20 ora, ndrsa drgimi n adresn e shtpis sht falas. Natyrisht, secili blers duhet t kaloj procesin e regjistrimit, n t cilin jan te prfshira t dhnat personale, kshtu merr dhe nj fjalkaluese (password) me te ciln identifikohet vetm ai (q t largohen keqprdorimet).

Fig.2 Formulari pr regjistrim Artikujt jan t renditur n nj vend logjik kategorish dhe llojesh q t jet m leht pr shfrytzuesit abstenimi. Afr do artikulli sht mimi dhe informatat tjera: - Emri - Paketimi - Prodhuesi - mimi - Fotografia

-9-

Fig. 3 T dhnat e nj artikulli do artikull i zgjedhur mund t drgohet n shport (apo mund t hiqet nga lista e porosive). Prparsi tjetr sht se ktu sortimi sht i mundur sipas emrit gj q mundson gjetjen m t shpejt t artikullit. P.sh.: krkojm me shkronjn n dhe shpejt mund ta gjejm prodhimin e NIVEA-s:

Fig. 4 Pamje e nj artikulli Problemet: problemet e funksionimit t sistemit n punn e deritanishme mbi t gjitha bazohen n problemin e komunikimit (provajder, lidhje telefonike). Problem i veant sht pamundsia e shfrytzimit t linjs ISDN n shum numra t qendrs telefonike. Sa i prket provajderit shum shpesh paraqitet problem linja e zn dhe pamundsia e venis s lidhjes kur sht e nevojshme.

- 10 -

Prparsit: vendosja e nj sistemi t till t komunikimit me qendrat distributore shfaq baz t mir pr realizimin e shitoreve virtuale (elektronike), si sht komunikim m blersin. Sigurisht, sht e duhur q do segment t prpunohet n veanti, p.sh.: - Mekanizmi i pagess - Drgimi i mallit blersit - Sistemi i reklamimit - Prkrahja dhe t ngjashme

- 11 -

Literatur e shfrytzuar: http://www.teol.net/cms/view.php/2053.html http://www.google.com Deari, Pranvera. (2004) Afarizm komercial, Tetov

- 12 -

PRMBAJTJA Hyrje .................................................................................................- 2 Disa ndryshime n ekonomin digjitale ...........................................- 3 Elementet e drgess ........................................................................- 3 Kontrata pr shitblerje ......................................................................- 4 ka sht porositja elektronike ........................................................- 5 Modelet e drgesave elektronike ......................................................- 6 Bussines to bussines (B2B) ..............................................................- 6 Realizimet ne internet.......................................................................- 7 Shembull i modelit te puns B2B.....................................................- 8 -

- 13 -