Professional Documents
Culture Documents
(Vietmaths - Com) NBChau GT Hinhoc DaiSo
(Vietmaths - Com) NBChau GT Hinhoc DaiSo
Ng Bo Chu
bn thng 8 nm 2003
Li m u
Trong hnh hc i s,
thc c v i lp nhau, s pht trin ca hnh hc i s trong th k 20 chng minh iu ngc li : mt ngn ng i s ph hp c kh nng
din t trc quan hnh hc mt cch rt chnh xc. Vo cui th k 19 hnh hc i s pht trin mnh Italia vi nhnh tn tui nh Castelnuovo hay Severi, gt hi c nhiu kt qu p v cc i tng tng i c th nh ng cong v mt i s. Do thiu mt nn tng i s vng chc, cc nh ton hc Italia cn dng nhiu cng c gii tch v i khi mc phi nhng ng nhn hnh hc dn n nhng chng minh khng y . Phi n Zariski v Weil, i s giao hon mi tr thnh cng c chnh trong hnh hc i s. Vo nhng nm gia thp k 20, hnh hc i s c thm mt ln lt xc. on ny l Serre v Grothendieck. Nhng ngi i tin phong trong giai Grothendieck s dng l thuyt phm tng ca ng coi a tp
i s nh mt hm t l mt tng then cht trong l thyt lc . Mt ci hay ca ngn ng hnh hc i s l, mc d phm tr v hm t l nhng khi nim rt tru tng, n cho php ta din t mt cch trong sng nhng trc quan hnh hc c th nht v tht s gip ta hiu thm v nhng i tng c th v d nh ng cong, mt ... Nhng
cng ng thi l ci kh cho ngi hc hnh hc i s v cho ngi vit gio trnh hnh hc i s. Xem cc gio trnh ting nc ngoi c, ni
ting nht l cc cun ca Hartshorne, Mumford, Shafarevich, ta thy cc cun ny c ni dung rt khc nhau, hu nh t c phn giao nhau. Ngi
vit cun ny cng phi la chn mt tuyn ng ring, dn dt bn c tham quan x s diu k ca hnh hc i s. Theo quan im s phm ring, tuyn ng c chn l cc i l chnh, c th khng c g tht ngon mc, nhng n gip ta di xa hn v c th trnh cho ngi tham quan c cm gic b lc ng. Ni dung quyn gio trnh ny tt nhin khng c g mi. Nu c g mi th n nm trong cch trnh by v th t sp xp cc khi nim. Trong
tng phn ring r, chc chn l ngi vit c vay mn t cc sch c, ch yu t cun ca Hartshorne v ca Mumford. Ngi vit cng khng
h ngn ngi lc bt i hon ton mt s chng minh qu rc ri hoc ch trnh by chng minh trong mt trng hp c bit nhng c th. Cc
chng minh chi tit v y th bn c nu cn c th tham kho sch ca Hartshorne. y, ti ch mong mun bn c nm c cch tnh
ton c th trong mt s trng hp c th v hiu c ni dung ca nh l thng qua cc tnh ton .
Phn I
i s
Mc ch ca chng ny l im li mt s khi nim c bn ca i s giao hon v l thuyt phm tr. Tc gi khng c tham vng vit chng
ny thnh mt ti liu tham kho. Mc ch ca n l im li mt s khi nim c bn ca i s giao hon v l thuyt phm tr m theo ch quan ca mnh, tc gi cho l khng thiu c cho ngi bt u hc hnh hc i s. Nhiu chng minh ch c trnh by vn tt, hoc thm ch b qua. Nu cm thy cn thit, ngi c c th tham kho cun sch kinh in v i s giao hon ca Matsumura hay l cun ca Atyah v Macdonald. Ta ch c bit n phm tr cc vnh giao hon v cc hm t t phm tr ny vo phm tr cc tp hp. Khi nim a phng ho trong
i s giao hon v khi nim hm t biu din c ca l thuyt phm tr c nhn mnh.
Chng 1
S lc v i s giao hon
1.1
Cc php ton ny tha mn mt s tnh cht nh tnh giao Php cng c mt phn t n v l
0,
1.
tru tng, m phng cc tnh cht ca php cng v php nhn s nguyn.
cng vi
(+, 0, , 1)
tho
R, R
v phn t
0R 1R
l phn t n v i
+,
-tp
v phn t
n v vi php
.,
to
thnh mt na nhm Abel, tc l nh mt nhm Abel ch thiu tin l mi phn t u nghch o c. -php
x (y + z) = x y + x z.
Tt nhin v d c bn nht ca vnh giao hon chnh l vnh cc s nguyn
Z.
Tp hp cc s hu t
Q,
cc s thc
R,
to nn mt vnh. hu t
Z[x],
h s
Q[x],
hay h s phc
C[x]
0 = 1.
Khi ta
10
CHNG 1.
S LC V I S GIAO HON
l mt nh x
:RR
tng
(+, 0, , 1)
ca
R.
R,
xR
c gi l kh nghch nu tn ti
yR
xy = 1. R
tp hp cc phn t kh nghch ca vnh
Ta k hiu
R.
Vnh
c gi l mt trng nu nh hu t, hay
R, C
u l trng,
d nh vnh
cc s
Tp hp cc lp ng
p l mt trng m ngi ta thng k hiu l Fp . Cc trng hu hn Fp vi p nguyn t, v Q c gi l trng nguyn thu, tng t nhu Z l vnh nguyn thu, do mnh sau y. Ta
d modulo mt s nguyn t c th chng minh n cng mt kiu nh mnh 3.
Mnh 5 Mt trng
cc trng hu hn
bt k hoc l cha
Q,
Fp . k
l trng c c s
0,
trong trng hp
c c s
p.
Hnh hc i s trn
hu t ca phng trnh i s.
Hnh hc i s trn
Fp
th ging nh vic
p.
x R c gi l c s ca 0 nu tn ti mt phn t y R khc 0 sao cho xy = 0. Mt phn t x R gi l lu linh n nu tn ti n N sao cho x = 0. Mt vnh R c gi l min nguyn nu R khng cha cc phn t khc khng m li l c s ca khng. Vnh R c gi l rt gn nu R khng
nh ngha 6 Mt phn t
cha phn t khc khng m li l ly linh.
1.2.
MOUN TRN MT V NH
11
1.2
l mt nhm Abel
cng vi mt
RM M
k hiu l
(, x) x
tho mn cc tnh
R m ta c th xem nh mt moun trn R. Cho hai R-moun bt k M1 , M2 , tch trc tip M1 M2 c mt cu trc R-moun hin nhin (x1 , x2 ) = (x1 , x2 ). Ta gi n l tng trc tip ca M1 v M2 v k hiu l M1 M2 . Mt R-moun l moun t do cp n nu n n ng cu vi R = R R, n ln.
V d n gin nht l tp
nh ngha 8
ton nh
M Rn M
M.
sinh nu tn ti mt s hu hn phn t
xM
u c th vit c di
nh ngha 9
cho
l mt moun x nh nu tn ti mt
R-moun M
sao
M M
l mt moun t do cp hu hn.
Mt moun t do hu hn sinh l d nhin l mt moun x nh. Mnh ngc li th khng ng nh ta s thy nhng chng sau khi nghin cu cc phn th vect.
1.3
Mun con ca mt
R-moun M
l mt tp con
Nu
l mt mun con ca
M/N
t ng c mt cu trc
R-moun.
Mt ian ca
nh ngha 10 Ta xt
l mt mun con
ca
R.
12
CHNG 1.
S LC V I S GIAO HON
R, moun thng R/I t ng c mt cu trc vnh gi l vnh cc d ca R moulo I . Tht vy lp ng d modulo I ca tng hay tch hai phn t x, y R ch ph thuc vo cc lp ng d ca x v y modulo I . Trong trng hp I = R ta c vnh suy bin ch c
Nu l mt ian ca mt phn t.
c gi l nguyn t nu
R/I
l mt min nguyn.
c gi l ti i nu
R/I
l mt trng.
R,
l tp
Spec(R)
cc ian nguyn t ca
R.
Tp ph ny cn c trang b
nhiu cu trc khc na nh cu trc tp v cu trc b vnh m chng ta s xem xt k chng sau. Hin ti ta tm coi
Spec(R)
ch nh mt
Spec(Z) bao gm duy nht mt ian nguyn t m khng ti i l ian {0}. Cc ian nguyn t khc u c mt phn t sinh l mt s nguyn t p no . im tng ng vi ian {0} gi l im tng qut. Ta c th hnh dung Spec(Z) nh mt ng cong vi mi
Nu tp im l mt s nguyn t, cng thm vi mt im tng qut.
R = Z,
C[x] c ph l mt ng cong quen thuc hn. N cng cha mt duy nht mt ian nguyn t khng ti i l ian {0}. Cc ian ti i c sinh bi mt n thc dng x vi l mt s phc no . Nh vy, ph ca C[x] l tp cc s phc C c b sung thm mt im tng qut. Ni chung, nu R l mt min nguyn, ian {0} l mt ian nguyn t. im tng ng vi n trong ph ca R gi l im tng qut.
Vnh
:RR,
to nh
ca mt ian
bt k ca
To nh
ca mt
ian ti i
bt k ca
Do
n nh. vn.
p l to nh ca p , ng cu vnh R/p R /p cm sing t , l mt Do R /p l vnh nguyn vn nn R/p cng phi l vnh nguyn Tng t nhu vy, nu R /p l mt trng th R/p cng phi l mt R R ca R.
cho ta mt nh x
Spec(R )
Spec(R)
t ph ca
vo ph
1.4.
TCH TENX
13
1.4
Cho
Tch tenx
v
R-moun. Ta c th inh ngha tch tenx M R N nh sau. Chn hai h sinh {xi |i I} ca M v {yj | j J} ca N . y M , N khng nht thit phi hu hn sinh nn cc tp I, J khng nht thit l tp hu hn. Xt R-moun t do V vi c s l cc phn t k hiu l xi yj vi tp ch s l I J . Xt R-moun con W sinh bi cc phn t dng
l hai - hoc l
h s cho
iI
i xi yj
vi mt ch s c nh
jJ
no , v vi cc
i,
sao
iI
i xi = 0,
jJ
- hoc l h s cho
j xi yj
vi mt ch s c nh
iI
no , v vi cc
j,
sao
jJ
j yj = 0.
M R N = V /W . x M, y N ta c th vit di dng x = iI i xi v y = jJ j yj vi i , j bng khong vi hu ht cc ch s ngoi tr mt s hu hn cc ch s i, j . Ta d dng kim tra c rng nh ca phn t iI i xi i,j i j xi yj V trong V /W khng ph thuc vo cch vit x = v y = j yj m ch ph thuc vo bn thn x v y . Nh vy ta c mt jJ nh x : M N M R N m ta c th kim tra d dng l mt nh x
Ta t Mi phn t song tuyn tnh. Cp
(M R N, )
Mnh 13 Cho
duy nht mt nh
: M N L l mt nh x x tuyn tnh : M R N L
= .
c xc
(M R N, )
nh duy nht vi sai khc l mt ng cu duy nht. ph thuc g vo h sinh
Nh vy n khng
{xi }
{yj }
Da theo cch xy dng trn ta thy vic tnh ton tch tenx khng kh. V d :
M = RI v N = RJ l cc moun t do th M R N = RIJ , I - nu M l mt moun t do R th M R N ch l tng trc tip iI Ni vi mi Ni l mt phin bn ca N , - nu M = R/p vi p l mt ian ca R th M N = N/pN vi pN l moun con ca N sinh bi cc phn t c dng y vi p v y N .
- nu
14
CHNG 1.
S LC V I S GIAO HON
R-i
s l mt
R-i s 1 = 2 .
Cho
R cng vi mt (1 , R1 ) v (2 , R2 )
R-i s v M l mt R-moun. Ta xt tch tenx M R R vi R ch xem nh l R-moun. D thy M R R c mt cu trc R -moun cho bi (m ) = m () vi mi m M v , R . N u M l mt R-moun t do, hoc l hu hn sinh, hoc l x nh, th M R R cng l
l mt mt moun t do, hoc l hu hn sinh, hoc l x nh. C mt tnh cht bc cu ng lu l vi mi
R-moun M , R-i
R -i
, ta c
(M R R ) R R = M R R . R v R l hai R-i s. Xem chng nh l cc R-moun, ta c th xt R R R . Ta c hai cu ng cu R-i s : R R R R v : R R R R c xc nh bi (x ) = x 1 v (x ) = 1 x . B ba (R R , R ; , ) cng tho mn mt tnh cht ph dng.
Cho
Mnh 15 Cho mt
R-i
c g l kh khn. cc a thc
Chng
n-bin
R R R = R [x1 , . . . , xn ]/ f1 , . . . , fm .
1.5 a phng ho v vnh a phng
Khi nim a phng ho l mt khi nim then cht trong hnh hc i s. Php ton ngc ca n l php dn cho php ta chuyn t i s giao hon sang hnh hc i s. Tuy l php ton ngc nhng php dn cng c
nhn nu
1S
v vi mi
R, mt tp con S ca R x, y S , ta c xy S .
c gi l mt tp
1.5.
A PHNG HO V V NH A PHNG
15
i vi tp nhn
l tp cc
S 1 R = {(x, s) R S}/
vi
(x1 , s1 ) (x2 , s2 )
trc vnh duy
nu tn ti
s S sao cho s(x1 s2 x2 s1 ) = 0. (x, s) l x/s. Tn ti trn tp S 1 R mt cho x1 /s1 + x2 /s2 = (x1 s2 + x2 s1 )/s1 s2 v
tra rng php cng v php nhn cho nh trn xc nh duy nht mt cu trc vnh trn tp cc lp tng ng
S 1 R.
Bn c cn thn c th d
Mnh 17 Tn ti
duy
nht
mt
ng
cu
vnh
(x) = x/1 S R. ng cu tho mn tnh 1 phn t s S l kh nghch trong S R. Ngc li, mi ng cu vnh : R R sao cho (s) R kh nghch vi mi s S , u phn tch c 1 mt cch duy nht thnh = vi : S R R l mt ng cu
vnh.
: R S 1 R vi cht : nh (s) ca mi
S 1 R
nh mt tp
R. : R S 1 R
cm sinh mt nh x chun tp cc
Spec(S p
iean nguyn t ca
Cho phn
ca con
x/s
vi
x p
s S p
mt
moun
S 1 R cc 1 ca S R
N bng chnh
S 1 R
nu v ch nu
p S = . Trong 1 t v (p ) = p.
Cho
f R
S = {1, f, f , . . .} l tp nhn ti thiu Spec(S 1 R) v tp con ca Spec(R) bao gm cc ian nguyn t ca R khng cha phn t f . Trong v d th hai ta ly mt ian nguyn t p bt k v ly S l phn b S = R p. V p l mt ian nguyn t cho nn S l mt tp nhn.
t
R.
f.
16
CHNG 1.
S LC V I S GIAO HON
S 1 R l tp cc ian ca R khng c giao vi S . Ni mt 1 cch khc Spec(S R) l tp cc ian ca R b cha trong p. Iean p ca R tng ng vi ian ti i duy nht ca S 1 R. Vnh S 1 R l mt vnh
Ph ca vnh a phng theo ngha sau y.
Ni chung tt c cc vnh a phng u c xy dng bng cch a a phng ho theo tp nhn S l phn b ca p, ta nhn c mt vnh a phng vi ian ti i l ian sinh bi nh ca p. Ngc li, nu p l ian ti i ca mt vnh a phng R ri, mi phn t ca R p u nghch o c cho nn a phng ho theo R p khng lm thay i vnh R. T gi tr i, vi mi vnh R, vi mi ian nguyn t p, ta s k hiu Rp l vnh a phng xy dng bng cch a phng ho R theo tp nhn R p. phng ho nh trn. mt ian nguyn t
R, ian {0} l mt ian nguyn t, tng ng vi im tng qut ca Spec(R). Vy nn tp R {0} l mt tp nhn. a phng ha R theo tp nhn ny cho ta mt trng v mi phn t khc 0 ca R u tr nn nghch o c. Ngi ta gi trng ny l trng cc thng ca R v k hiu l K(R).
Trong mt vnh nguyn vn Bn c c th t kim tra mnh sau y.
Mnh 20 Cho
k.
bt
Vnh cc thng d
R/p
K(R/p)
l trng
cc thng ca Khi ta c
R/p.
K hiu
(p)
Rp .
Rp /(p) = K(R/p). p ca R cho ta mt ng cu vnh t R Rp /(p). Ngc li, nu ta c mt ng cu : R K t R vo mt trng K , to nh ca {0} l mt ian nguyn t. L d nhin, K ch cha ch khng nht thit phi bng Rp /(p). Ta c th hnh dung cc phn t ca R nh cc hm s trn tp Spec(R). Cho mt im p Spec(R) v f R, gi tr ca f ti R l nh ca f qua ng cu R Rp /(p). Khc vi cc hm s thng thng, y tp cc gi tr l mt trng bin thin theo p.
Nh vy mi ian nguyn t vo trng
1.6.
17
nn nu ch xt
Cho
l mt
R-moun, S
l mt tp nhn ca
R.
t a phng ho
S 1 M
ca
theo tp nhn
bng
S 1 M = M R S 1 R.
Ta cng c th nh ngha
S 1 M
ta k hiu
Mp
l a phng ho ca
p Spec(R).
M,
R.
1.6
Cho
l mt vnh a phng.
Ta k hiu
l ian ti i ca
l trng cc d
R/m.
nh l sau,
m ngi ta thng gi l b
Nakayama bt chp s phn i ca nh ton hc Nht ny, ng mt vai tr c bn trong hnh hc i s.
Chn mt c s
M l mt moun hu hn sinh trn vnh a phng R. x1 , . . . , xm ca k -khng gian vect M R k . Chn cc phn m t x1 , . . . , xm ca M sao cho nh ca xi trong M l xi . Gi : R M l cu x xc nh bi x1 , . . . , xn . Khi l mt ton cu. Nu M l mt moun t do th l mt ng cu.
nh l 21 Cho
18
CHNG 1.
S LC V I S GIAO HON
N l nh ca cu x : Rn M v N = M/N . Ta cn chng minh rng N = 0. V M l mt moun hu hn sinh nn thng ca n N cng l hu hn sinh. Chn y1 , . . . , yn l mt h sinh ca N . Chn cc phn t y1 , . . . , yn ca M sao cho nh ca yi trong N l y . t yi l nh i . Vit n theo c s x1 , . . . , xn ca M ta c : ca yi trong M
K hiu
yi =
j=1
Chn
ij xj .
ij R
c nh l
ij k . yi
Ta c
ij xj mM.
j=1
l
yi
xj N ,
cho nn
yi
thuc
mN
Vy
yi
di dng
yi =
j=1
vi cc h s
ij yj
ij m. Idn y = y
vi
l ma trn
(1 , . . . , yn ). y th trong R vi
ij , vi y l Idn l mt N
trong trng cc d
k,
cho nn n l mt
phn t kh nghch ca
R.
Idn
l ma trn kh nghch.
bng khng v v th
cng bng khng. Mnh th hai ca nh l cng chng minh tng t nh vy. s Gi
M l mt R-moun t do vi c s l v1 , . . . , vr . R rng l cc nh v1 , . . . , vr trong M l mt c s ca khng gian vect M , cho nn r = n. n Cu x : R M xc nh bi cc phn t x1 , . . . , xn c th vit di dng mt ma trn vung ij vi
n
xi =
j=1
R rng l cu x cm suy
ij vj .
: k n M l mt ng cu gia cc khng gian vect cho nn nh thc ca l det() k . Vy det() R v v th n l mt ma trn kh nghch, hay ni cch khc : R M l mt ng cu.
1.7.
V NH NOETHER V I S DNG HU HN
19
H qu 22 Mi moun x nh hu hn sinh
l moun t do.
u
M sao cho M Rn . t M = M R k v M = M R k . = k n . Chn x1 , . . . , xm M sao vi nh x1 , . . . , xm M Ta c M M Tng t ta chn x1 , . . . , x M sao vi nh l mt c s ca M . m l mt c s ca M . Cc phn t ny xc nh cc cu x1 , . . . , xm M m x : R M v : Rm M m ta bit theo b Nakayama trn, m+m l nhng cu x ton nh. Ta cn bit l : R Rn l mt ng cu, v th c v u l n nh. Vy nn l mt ng cu.
V l x nh nn theo nh ngha, tn ti mt moun
ng cu vi mt moun t do
1.7
xt cc vn c tnh nh tnh, ngi ta hay cn n mt s tnh cht hu hn. Noether. Mt trong nhng khi nim quan trng nht l khi nim vnh
R I1 I2 In
u l dy dng.
Mnh 24 Cho
M I
R.
M M
cng u l hu hn sinh.
c bit vi u l
M = R,
mi ian
ca mt vnh Noether
R,
xem nh
R-moun,
hu hn sinh.
M = R.
Nu tn ti mt ian
I,
R.
l hu hn sinh, tn ti mt ng cu
Hu ht cc vnh giao hon quen thuc u l vnh Noether. Mt trng bt k hin nhin l vnh Noether bi v n c mt ian duy nht l ian
20
CHNG 1.
S LC V I S GIAO HON
{0}.
Vnh
nh l 25 (Hilbert) Nu
cc a thc
R[x1 , . . . , xn ]
bin vi h s trong
Chng minh nh l Hilbert tng i di v vt qu khun kh ca chng ny. Bn c c th tham kho trong cc sch khc tm hiu cch chng minh ca n.
R = R/I
Mnh 26 Cho
R R
l mt vnh Noether,
l mt ian ca
l mt tp nhn
R. ca R.
Khi Khi
a phng ha
: R R = R/I . Mt dy tng I1 I2 cc ian ca R 1 cho ta mt dy tng I1 I2 cc ian ca R vi Ii = (Ii ). Do i = (1 (Ii )). Do R l Noether, dy Ii l dy dng, vy nn l ton cu, I dy Ii cng phi l dy dng. 1 K hiu R = S R v : R R . Cho I1 I2 l mt dy tng cc ian ca R , ta c mt dy tng I1 I2 cc ian ca R vi Ii = 1 (Ii ). D thy Ii = S 1 Ii . Do Ii l dy dng nn Ii cng phi l dy
K hiu dng.
nh ngha 27 Mt
mt ng cu
R-i R.
R-i
s ton nh
R c gi l c dng : R[x1 , . . . , xn ] R
hu hn nu tn ti t mt vnh a thc
vi hu hn bin vo
Gi s R R[x1 , . . . , xn ]
Vy nn mi thng
R = R[x1 , . . . , xn ]/I
phi c dng
R = R[x1 , . . . , xn ]/ f1 , . . . , fm
vi
f1 , . . . , f m
f1 , . . . , f m R .
Chng 2
S lc v l thuyt phm tr
Nhng nu ly tp hp
ca tt c cc tp hp, ta c th ri vo vng lun qun ca lgic. trnh ci vng lun qun ny, ngi ta a ra khi nim tp hp "nh" i vi mt v tr no . Tp cc tp hp nh th khng cn l nh na. Khi
nim v tr do Grothendieck vt ra ngoi phm vi ca cun gio trnh ny v ra ngoi tm hiu bit ca ngi vit, vy nn ta s ngm qui c vi nhau v s tn ti ca mt v tr m trong ta c th ni n phm tr cc tp hp m khng ri vo lng lun qun.
2.1
Phm
tr,
hm
cu
gia
cc
hm t
L thuyt phm tr c ba khi nim chnh l phm tr, hm t gia hai phm tr v cu x gia hai hm t.
Ob(C)
cc vt ca
v mt tp hp
Hom(C)
cc
ng cu ca
C.
Ta c mt nh x
gi l nh x ngun v nh
22
CHNG 2.
S LC V L THUYT PHM TR
A, B Ob(C), t HomC (A, B) l tp cc ng cu Hom(C) vi ngun l A v ch l B . 2. Vi mi A Ob(C) ta c mt phn t idA HomC (A, A) gi l ng cu n v ca A. Vi mi A, B, C Ob(C) ta c mt nh x
ch. Vi mi
Ai Ob(C)
vi
(2 1 ) 0 = 2 (1 0 ),
b) cho
HomC (A, B)
ta c
cc nh x tp hp. Ta cn c phm tr
Ring
v ng cu l cc ng cu vnh. Tng t nh vy, vi mi vnh phm tr s. Cho mt phm tr mt phm tr mi
R Alg
m vt l cc
v cho mt tp con
m vt l cc phn t ca
HomC (A, B); cc ng cu n v idA v php hp C . Cc phm tr nh vy gi l phm tr con y Ring
khng l phm tr con y ca
tr cc tp hp hu hn l phm tr con y ca
C. Set,
Set
t mt phm tr
vo mt phm tr
A F A.
2.1.
23
V d tm thng nht l hm t n v ca
idC C C cu ca C
cho ng vi mi vt
l mt phm tr bt k v
l mt vt ca
C.
Ta c mt hm t
hA : C Set
ng vi mi vt cu
B Ob(C)
l tp
ng vi mi ng
:BC
l nh x
.
nh x
nh ngha 3 Mt hm t
A, B Ob(C)
thy.
x ny lun lun l
F, F l hai hm t t phm tr C vo phm tr C . Cho mt cu x f : F F l cho mt ng cu f (A) : F (A) F (A) vi mi A Ob(C), tha mn tnh cht sau. Vi mi HomC (A, B) ta c mt s
nh ngha 4 Cho
giao hon :
F ()
FA F A
f (B)
f (A)
F ()
FB F B
V d tm thng nht l ly cho ng vi mi vt
F =F
Khi ta c cu x n v
idF
A Ob(C)
l ng cu
f : F F l mt ng cu nu tn ti f f = idF v f f = idF . Mt hm t F : C C l mt tng ng phm tr nu tn ti mt hm t F : C C sao cho F F ng cu vi hm t on v idC v F F ng cu vi idC .
nh ngha 5 Mt cu x hm t
sao cho
f :F F
24
CHNG 2.
S LC V L THUYT PHM TR
Xin lu rng trong nh ngha tng ng phm tr, ngi ta khng i hi
F F = idC
m ch i hi mt mt ci yu hn l
F F
ng cu
idC .
tr v l thuyt tp hp.
2.2
Phm tr i
l mt phm tr.
Phm tr i
C opp
ca
l phm
tr m cc vt vn l cc vt ca ngha l
C opp l php hp thnh trong C m ta ch o th t cc ng cu. Cho HomC opp (A, B) v HomC opp (B, C) th hp thnh trong C opp l hp thnh trong C .
Khi nim phm tr i qu l v v nu n khng phn nh s i ngu
c bn gia i s v hnh hc. Nh ta s thy chng sau, phm tr cc lc aphin c th coi nh phm tr i ca phm tr hon. Vi mi vnh giao hon
ng vi
trong phm tr
A, ph Spec(A) Ringopp .
c th xem nh vt tng
2.3
nh l Yoneda
Cho
C l mt phm tr bt k. Xt phm tr F(C) m cc vt l cc hm t F : C Set. Cho F, F : C Set hai vt ca F(C) ta t HomF(C) l tp cc cu x f : F F t hm t F vo hm t F . Trong F(C) ta c cc ng cu n v idF hin
Ta i n mt im then cht ca l thuyt phm tr. nhin v php hp thnh hin nhin.
A ObC , ta c mt hA : C Set cho bi B HomC (A, B). Nu ta c mt ng cu : A A th ta c mt cu x hm t theo chiu ngc li hA hA . Tht vy, vi mi B ObC ta c mt nh x
Nh ta thy trong cc v d hm t, vi mi vt hm t
2.3.
NH L YONEDA
25
cho bi
nh l 7 (Yoneda) Hm t
A hA
xy dng
A, A Ob(C),
nh x
HomC (A, A ). Ly B = A v = idA HomC (A , A ). Ta c v h( )(idA ) = . Nu h() = h( ) th t v phi bng nhau. Chng minh n l ton nh cng tng t nh vy. Cho f : hA hA l mt cu x hm t bt k. Ta t HomC (A, A ) l phn t = f (idA ). D dng kim tra c l h() = f .
nh ngha 8 Mt hm t
ti mt vt
, h()(idA ) =
Cho
F : C Set
c gi l biu din c nu tn
A ObC
v mt ng cu hm t
f : hA F. Y(A) Y(A).
Cp
(A, f )
trong nh ngha trn khng nht thit l duy nht, nhng
nu tn ti mt cp
(A , f )
th
f 1 f
l mt ng cu gia
h l mt hm t y v chung thu cho nn f 1 f : hA hA xc nh duy nht mt ng cu : A A sao 1 cho h() = f f . Vy ta c th ni l nu hm t F : C Set l biu din c, th ci cp (A, f ) biu din n l duy nht vi sai khc l mt ng
tit kim k hiu thi ngi ta thng l i
cu duy nht.
din c bi
26
CHNG 2.
S LC V L THUYT PHM TR
2.4
V d hm t biu din c
Xt hm t
A1 : Ring Set
l tp hp
Z[t]
cc a thc vi mt bin
t.
Tht vy, mt ng cu vnh : Z[t] R c xac nh duy nht bi nh (t) R vy nn ta c mt ng cu hm t hA F vi A = Z[t]. 1 y A khng hn l vnh Z[t], m chnh xc hn l vt ng vi vnh ny opp trong phm tr Ring nhng vo trong F(Ring). Vy nn ta c th vit A1 Spec(Z[t]). Tng t, vi mi vnh giao hon R hm t F : R Alg Set cho ng vi mi R-i s R , tp R , c th biu din c bi vnh R[t]. Ta 1 Spec(R[t]). gi hm t ny l ng thng aphin trn R, k hiu l A R Xt hm t Gm : Ring Set cho ng vi mi vnh R tp R cc phn t kh nghch ca R. Ta c th kim tra d dng kim tra l hm t ny c th biu din c bi vnh Z[x, y]/ xy 1 . Tht vy, mt ng cu : Z[x, y]/ xy1 R hon ton c xc nh bi nh = (x) v = (y), vi v l hai phn t trong R tha mn = 1. V th phn t l mt phn t kh nghch ca R v trong trng hp ny cng xc nh lun . Vy nn Gm Spec(Z[x, y]/ xy 1 ). Nu mt v d th v khc l ham t n : Ring Set vi n N. N cho ng vi mi vnh R tp hp cc cn bc n ca n v
n (R) = {x R | xn = 1}.
Cc phn t ca
n (R)
Z[x]/ xn 1 R.
Vy nn
n = Spec(Z[x]/ xn 1 ).
Gii hn quy np v gii hn x nh
2.5
Cho mt tp sp th t b phn
J.
J l cho cc d kin nh sau. Vi mi phn t j J , ta cho mt tp hp Sj ; vi mt cp i j trong J ta cho mt nh x sji : Si Sj sao cho sii = 1 v skj sji = ski vi mi i j k .
Cho mt h qui np trong phm tr tp hp vi tp ch s
2.5.
27
l cho cc
i j trong J ta cho mt sij sjk = sik vi mi i j k . Ta cng c th coi J l mt phm tr vi cc vt l phn t HomJ (i, j) l tp vi duy nht mt phn t hay l tp rng tu
mt cp
theo
J , vi ij
hay khng. Ngc li nu ta c mt phm tr sao cho tp cc ng cu gia hai vt ch c khng hoc mt phn t, khi tp cc vt c mt quan h th t :
ij
khi v ch khi
cc tp hp l mt hm t
bt k, mt h quy np trong
vi ch
l mt hm t
vo
mt phm tr
bt k vi ch s trong
C l mt vt C ca C cng cj : Sj C sao cho vi mi i j , ta c ci = cj sji sao cho vi mi (C ; (c )jJ ) tho mn cng mt tnh cht nh (C, (cj )jJ ), tn j ti duy nht mt ng cu b : C C sao cho c j = b cj , ni cch khc l cp (C, (cj )jJ ) l cp ph dng cho tnh cht ny. Gii hn x nh ca mt h x nh trong C l mt vt C cng vi cc ng cu cj : C Sj sao cho ci = sij cj vi mi i j v sao cho cp (C, (cj )jJ ) l cp ph dng.
Gii hn quy np ca mt h quy np trong vi cc ng cu
Set
Cho
l mt phm tr bt
vo
Set.
Fj : C Set bng cch ly gii hn Fj (C) cho tng i tng C ob(C). Cho mt h quy np (Sj , sji ) trong Set. Ta xy dng gii hn quy np ca n nh sau : tp C l tp cc lp tng ng cp cp (j, x) vi j J v x Sj , theo quan h tng ng (j, x) (j , x ) nu tn ti i ln hn c j v j sao cho sij (x) = sij (x ) ; vi mi j J , nh x cj : Sj C l nh x gn vi mi phn t x Sj lp tng ng ca (j, x). Cho mt h x nh (Sj , sij ) trong Set. Ta xy dng gii hn x nh ca n nh sau : tp C l tp cc dy (xj )jJ vi xj Sj tho mn sij (xj ) = xi vi mi i j . Tp hp C l gii hn x nh ta cn.
quy np (hoc x nh) ca h hm t qui np (hoc x nh) cho h tp hp
28
CHNG 2.
S LC V L THUYT PHM TR
Th nht l h x nh bao gm ba tp hp v
X, Y, Z
v hai nh x
f :Y X
g : Z X.
Gii hn x nh ca h
ny l tch phn th
Y X Z
tp cc cp hp
(y, z)
vi
y Y
z Z
sao cho
f (y) = g(z).
x X. X, Y, Z v hai
nh x
f :XY
g : X Z.
Gii hn qui np ca h ny l tp
Y +X Z Z ca Y v Z chia cho quan h tng ng sinh bi y z nu tn ti x X sao cho y = f (x) v z = g(y). Ta c th hnh dung Y +X Z nh l dn Y v Z theo X . Php ton ny c gi l tng hn hp. Ngi c cng nn ch l k hiu tng hn hp Y +X Z dng y khng phi l mt k hiu ph bin nh k hiu tch phn th Y X Z .
thng ca hp ri Mt trng hp c bit ca tng hn hp l php dn. hp Cho hai tp
X, Y
v hai nh x
f1 , g 2 : X Y .
sao cho
D kin nh vy gi l mt quan
y1 y2 x X
l mt quan h tng ng. the quan h tng ng
y1 = f1 (x)
y2 = f (x2 ) Y +X Y
gi l dn
Khi tng hn hp
X.
2.6
Tch theo th
Cho ba tp hp
X, Y, Z
v hai nh x
trn
f :Y X X nh sau
g : Z X,
ta nh
C bt k. Ta c th m rng khi nim tch theo th ra F(C) cc hm t F : C Set nh sau. X, Y, Z l ba hm t t mt phm tr C vo Set. Cho hai cu x f : X Y v g : Z X . Hm t tch theo th Y X Z cho ng vt A ca C , tp hp Y (A) X(A) Z(A).
2.6.
TCH THEO TH
29
Khi nim tch theo th cho ta mt ngn ng mm do, c s dng kh uyn chuyn trong hnh hc i s. Mt mt, ta c th hnh dung n mt
cch rt trc quan nh trn nh tch theo th trong phm tr tp hp. Mt mt khc, n tng ng vi khi nim tch tenx trong i s giao honnn cng kh thun li v phng din tnh ton.
Mnh 11 Cho
A, B, C
cc
vnh t
giao
hon
cho v
:AC
l cc dng cu vnh.
h : hB hA hBA C .
: A B v h : hC hA l
hB hA hC
Cho
x hB (R) v y hC (R)
A-i
hA (R) tng ng vi vic cho mt x : B R v y : C R. Nh ta thy trong mc v tch tenx, cho x, y nh vy tng ng vi vic cho mt ng cu A-i s x y : B A C R. Nh vy ta c mt ng cu
s
v hai ng cu
A-i
gia hai hm t
hB hA hC hBA C
v mnh c chng minh.
s thy cc chng sau, php dn hay tng hn hp vt ra ngoi khun kh ny. l bc chuyn t lc aphin sang lc tng qut.
30
CHNG 2.
S LC V L THUYT PHM TR
Chng 3
S lc v i s ng iu
3.1
Cho
cc
l hai
A-moun c mt s A-moun tp cc
HomA-Mod (M, N )
l mt nhm abel. Tht vy ta c th cng hai ng cu
A-moun f, g :
M N c mt ng cu f + g : M N v vi mi ng cu moun f : M N ta c ng cu i f : M N . Tt nhin l HomA-Mod (M, N ) cn c c cu trc A-moun na, nhng trong thc t ta t quan tm n
cu trc b sung ny. Vi mi ng cu vt khc ca
f :M N
Hch
A-Mod.
mM
sao cho
f (m) = 0
l mt
A-moun.
nh
nN
sao cho tn ti
mM
vi
f (m) = n
cng l mt
A-moun.
coker(f ) = N/im(f )
cn i nh l moun thng
coim(f ) = M/ker(f ).
31
32
CHNG 3.
S LC V I S NG IU
f :M N
l mt ng cu
A-moun.
cho vi
P Ob(A-Mod) v g Hom(P, M ) sao f g = 0 tn ti duy nht g Hom(P, ker(f )) sao cho g = g : ker(f ) M l nhng hin nhin ker(f ) vo M .
vi
(P, g)
2.
Vi mi cp
(P, g)
vi
g : P M sao cho f g = 0, vi mi p P , g(p) g phn tch mt cch duy nht qua hch ca f . Cho mt ng cu g : N P sao cho g f = 0, hai phn t n, n N sao cho n n im(f ) ta c g(n) = g(n ). Vy nn g phn tch mt cch duy nht qua coker(f ). f
vy nn
mi
f HomA-Mod (M, N )
ta
mt
coim(f ) im(f )
l ng cu.
A-moun M, N
c trang b cc cu x
M : M N N M : M M N
tha mn
N : M N N N : N M N
v
M M = 1M , N N = 1N
M M + N N = 1M N .
Phm tr cc moun trn mt vnh i vi hm t
A
g
Hom
v hm t
.
f
Ta ni mt dy
0 M M M 0
l dy nh v
khp
A-moun,
nu nh
M M
l n nh,
M M
l ton
im(f ) = ker(g).
Dy trn ch l khp tri nu ta b i iu kin khp phi nu ta b i iu kin
M M
ton nh, ch l
M M
n nh.
3.1.
33
1.
Dy
0M M M A-moun N , dy
trong
A-Mod
Ab.
trong
2.
Dy mi
M M M 0 A-moun N , dy
A-Mod
Ab.
nh hin nhin mt ng cu Vy nn
Mt ng cu
M,
=0
khi
: N M xc v ch khi = 0. : N M
:N Hom(N, M ) Hom(N, M ) l
=0
khi v ch khi
cm sinh
Mnh 5 (
A-moun M M
M 0.
Khi vi mi
A-moun N ,
ta c dy khp phi
M A N M A N M A N 0.
Theo mnh Hom khp tri, ta ch cn chng minh rng vi mi moun
A-
P,
dy
ta c
Hom(M A N, P ) = Bil(M N, P )
vi
Bil(M N, P )
M N P.
Dy
34
CHNG 3.
S LC V I S NG IU
3.2
Phm tr abel
Phm tr abel l cc phm tr c cu trc m phng cu trc ca phm tr cc moun trn mt vnh giao hon.
c trang b thm cc
1.
Vi mi vt Abel. sao
M, N Ob(A), HomA (M, N ) c cho mt cu trc nhm cho vi mi vt M, N, P ca A, nh x hp thnh HomA (M, N ) HomA (N, P ) HomA (M, P )
2.
Vi mi nh x cu
f : M N , ta cho mt vt ker(f ) cng vi mt ng : ker(f ) M tha mn f = 0 v ph dng i vi tnh cht f : M N ta cho mt vt coker(f ) cng vi mt ng : N coker(f ) tha mn f = 0 v ph dng i vi tnh
3.
Vi mi nh x cu
4.
ker(f ) v l php chiu xung coker(f ) nh trn, t coim(f ) = coker() v im(f ) = ker(). Khi , ng cu chun tc coim(f ) im(f ) l mt ng cu nh trong mnh
Vi l php nhng ca nh-i nh.
5.
M N
tc l mt vt ca
M , N v M , N nh trong mnh tng trc 0 trong A tha mn cc tnh cht hin nhin.
1.
M Ob(A),
P HomA (M, P )
l mt hm t t phm tr vt
vo phm tr
Ab
cc nhm Abel.
Mt
A Ab
l hm t
khng.
3.2.
PHM TR ABEL
35
2.
Tin 2 ni l vi mi ng cu
f : M N,
f _
hm t
ker(f )
: ta c
f _
sao cho
f = 0
ker theo ngha hm t nh trn, trng thng trong trng hp phm tr A-Mod. f : M N,
_f hm t
3.
Tin 3 ni l vi mi ng cu
coker(f ).
Vt ny c trang
: N coker(f )
coker
coker
A-Mod.
4. Ta cn bn k li xem ng cu chun tc cu no ? V hp thnh
coim(f ) im(f )
l ng
M N coker(f ) f phn tch qua im(f ) := ker(). Ta c mt ng cu chun tc f : M im(f ) sao cho f : M N phn tch qua n f = f vi : ker() N l php nhng ca hch ca . Xt
l bng khng cho nn ng cu nhm Abel
HomA (ker(f ), ker(pi)) HomA (ker(f ), N . Theo nh ngha ca ker() f _ nh i tng biu din hm t P ker[HomA (P, M ) HomA (P, N )], ng cu k trn nht thit l n nh. V f = 0 cho nn ta suy ra
nh ngha bng cch hp thnh vi
f : ker(f ) M N
36
CHNG 3.
S LC V I S NG IU
l bng khng.
coker(),
ta thy
f :M
im(f ),
ta c mt ng cu chun tc
coim(f ) im(f ).
Tin cui cng ca phm tr Abel ni l ng cu ny phi l ng cu. ng cu khng.
ker
5.
coim(f ) im(f ) l mt ng cu vi ker v coker bng f : M N vi coker bng khng, f c th nghch o c.
V vy tin 4 tng ng vi i hi mi Xt hai hm t, mt hip bin, mt nghch bin
Cho
M, N Ob(A).
M N
cng cc ng cu
M , N , M
nh
M N
v cc ng cu hm t
S1 (P ) S2 (P )
phn tch k thm
M N.
A,
phm tr
cc
A-moun
Hu ht nhng g ta c th lm trn phm tr moun ta u c th lm trn mt phm tr abel bt k : v d nh ly hch, i hch, nh, i nh v tng tr tip. Ci ta khng c lm trong mt phm tr bt k l ly Tuy nhin, thay
M,
ta c th ly mt phn t ca
Hom(P, M )
vi
bin thin.
v i hch trong mt phm tr abel tru tng. y cng l mt phng php chuyn cc chng minh trong cc phm tr c th nh phm tr
Ab
hay
A-Mod
V d c bn cc phm tr Abel m khng phi l phm tr cc mdun trn mt vnh l v d phm tr cc b nhm Abel v b cc moun trn
3.3.
DY KHP V HM T KHP
37
nhin v ngay khi nim phm tr Abel cng c a ra ch yu hnh thc ha cc tnh cht chung nht gia phm tr cc nhm Abel v phm tr cc b cc nhm Abel trn mt khng gian tp. nghin cu k cng cc b phn sau ca sch. Nh vy ta phi gc li sau cc v d th v nht ca phm tr abel ch mt s chun b v tp. cc. Cho Ta kt thc mc ny bng mt v d hi k Chng ta s quay li
l mt phm tr abel.
Khi phm tr i
Aopp
cng l mt
HomAopp (N, M )
l i hch ca
tng ng vi
f HomA (M, N ),
hch ca
f opp
trong
Ab
3.3
Cho
Dy khp v hm t khp
M, N Ob(A) v f HomA (M, N ). Ta ni f l n nh nu nh ker(f ) = 0 v f l ton nh nu nh coker(f ) = 0. Theo nh ngha ca ker v coker ta thy
l mt phm tr Abel,
l n nh nu nh vi mi
P Ob(A),
nh x
l ton nh nu nh vi mi
P Ob(A),
nh x
38
CHNG 3.
S LC V I S NG IU
l cho
0 M N P 0
vi
n nh,
g HomA (N, P )
sao cho
im(f ) = ker(g).
Dy trn gi l khp tri nu ta b i iu kin
ton nh ; gi l khp
n nh.
Khi nim giy khp ngn tng ng vi khi nim moun con v moun thng trong phm tr cc moun trn mt vnh, v vy n l mt khi nim mu cht trong vic m t cu trc ni ti ca mt phm tr Abel.
vo
ta hiu l mt hm t
F :AB
vi mi
M, N Ob(A),
nh x
F F
F (M N ) = F (M ) F (N ).
tri nu n bin dy khp tri thnh dy khp tri, gi l khp phi nu n bin dy khp phi thnh dy khp phi.
Hom. A
i vi cc phm tr Abel, cc hm t
Hom
u
Mnh 10 Cho
ca
l mt phm tr abel v
P Ob(A)
l mt vt bt k
A.
Khi hm t
M HomA (P, M )
l mt hm t khp tri.
3.3.
DY KHP V HM T KHP
39
0 M0 M1 M2
l cho
f0
f1
M0 = ker(f1 ).
ker(f1 ),
f1 _
vi mi
P Ob(A)
M HomA (P, M )
hm t
l hm t khp tri.
Thng
th
M Hom(P, M ) ch khp tri ch khng khp nht l vi phm tr Ab cc nhm Abel v P = Z/nZ. 0 Z Z Z/nZ 0.
n
p dng hm t
Hom(Z/nZ, _)
vo dy khp ny ta c dy
Hom(Z/nZ, Z) = 0
v trong khi
nh ngha 11 Vt
t
gi l vt x nh nu nh hm
M HomA (M, P )
l hm t khp, tri v phi. Vt nghch bin
P Ob(A)
gi l ni x nu nh hm t
M Hom(M, P ) A = Ab
l hm t khp t
Xt trng hp
Ta d dang kim tra rng tng trc tip ca hai vt x nh vn l x nh, v hng t trc tip ca mt vt x nh vn l x nh cho nn ta c :
A-moun l hng t trc tip ca mt A-moun t do, tc l sao cho tn ti M sao cho M M An , n c th l v hn. Khi M l mt vt x nh ca phm tr A-Mod. Ngc li mi vt x nh
Mnh 12 Cho
l mt l hng t trc tip ca mt moun t do.
40
CHNG 3.
S LC V I S NG IU
Ab
l nh th no
Ab
cc nhm abel,
khng phi l vt ni
l mt vt ni x.
Li xt dy khp ngn
0 Z Z Z/nZ 0.
Ap dng hm t
Hom(_, Z)
vo dy khp ny ta c dy
gia hai nhm abel M, N , mi ng cu nhm iM : M Q, c th ko di thnh mt ng cu nhm iN : N Q. n gin k hiu ta c th gi s l M v N l cc nhm abel dng hu hn. ng cu n nh Dng nh l m t cc nhm abel dng hu hn, ta c th a v trng
Q M N
rng
vt
ni
xta
cn
M = Z, N = Z v M N l ng cu x xn. Cho iM : M Q l cho mt s hu t qM . Mun thc trin iM thnh mt ng cu iN : N Q ta cn mt s hu t qN sao cho qM = nqN . V qN Q tha mn tnh cht ny lun tn ti cho nn Q l mt vt ni x. Tng t nh vy Q/Z cng l vt ni xca Ab.
hp V d c bn ca hm t khp phi l hm t tch tenx vi mt mdun Nhc li mnh khp phi. Cho P l mt A-moun. Hm M M A P l mt hm t khp phi t phm tr cc A-moun vo chnh n. Nu B l mt A-i s th hm t M M B l mt hm t khp phi t phm tr cc A-moun vo phm tr cc B -moun. cho trc. t
nh ngha 14 Mt
A-moun P
c gi l phng nu nh hm t
M A P
3.4
Cho
l hm t khp.
trong
M i iM i+1
di+1
3.4.
41
vi
M i Ob(A)
gi l phc khp
cho
di+1 di = 0.
Phc
Cho
l mt phc trong
A.
i ng iu ca
l cc vt
Hi (M ) = ker(di )/im(di1 ).
Phc
l mt h
f i HomA (M i , N i )
fi
M i M i+1 i Ni N i+1
dN i
dM
fi+1
Cu c phc
f : M N
cm sinh ra cc ng cu
ker(dM ) ker(dN ) i i
cho nn n cm sinh mt ng cu
im(dM ) im(dN ) i1 i1
Hi (f ) : Hi (M ) Hi (N ).
Mnh 15 Nu ta cho vi mi
ta ly
iZ
mt ng cu
hi : M i N i1 ,
f i = di1 hi + hi+1 di
th h
ra cc ng cu
Hi (f ) = 0.
Cc ng cu phc
xy dng nh trn gi l
ng lun.
chia cho
C(A) l phm tr vi vt l cc phc trong A v HomC(A) (M , N ) l nhm cc ng cu phc t M nhm cc ng lun. Phm tr C(A) gi l phm tr cc
l phm tr con y ca
CI (A)
C(A)
42
CHNG 3.
S LC V I S NG IU
Cc vt ni xc mt v tr c bit trong cc phm tr abel. nghin cu cc hm t khp tri, ngi ta thng phi thay mt vt bng ci gi l gii ni x. Cho mt vt
M Ob(A).
Gii ni x ca
l mt phc
I 0 I0 I1
vi cc thnh phn vi
Ii
l cc vt ni xv sao cho
Hi (I ) = 0
vi mi
i = 0,
i = 0,
H0 (M )
nh ngha 17 Mt phm tr abel
M
c gi l ni xnu vi mi vt
trong
tn ti mt vt ni x
cng vi mt ng cu
f :M I
vi
ker(f ) = 0. A
l mt phm tr ni x. Khi mi vt ca
nh l 18 Cho
ca
I J
c mt ng cu
g : I
cm sinh ra ng cu n v
1M : H0 (I ) H0 (J ).
nh vy sai khc nhau mt ng lun vy nn ng cu l duy nht trong phm tr
CI (A).
Hn na, ta c mt hm t
R : A CI (A)
ng vi mi vt trong
0 M M M 0 l mt dt khp ngn trong A. Khi tn ti cc gii on nh I , I v I ca M , M v M cng vi cc cu x phc I I I , cm sinh ra dy khp cho M M M trn H0 , v sao vi mi i N, dy
Cho
0 I Ii I
l khp.
3.4.
43
Bn c c th xem chng minh trong [Cartan-Eilenberg, V 1.1 v 2.2]. cc tc gi xt cc gii x nh trong phm tr moun nhng cch
chng minh trong trng hp gii ni xtrong mt phm tr abel bt k cng khng c g khc.
Cho
B l hai phm tr abel v gi thit rng phm tr A c ni x. F : A B l mt hm t khp tri. Khi ta xy dng cc hm t xut ca F theo cc bc nh sau. Cho M l mt i tng ca A
1. ly
Cho
dn
I = R(M ) F (I )
l mt i tng ca phm tr
CI (A)
cc phc on
2.
ly
l phc
F (I 0 ) F (I 1 )
l mt i tng ca phm tr
C(B),
3.
ly i ng iu
Hi (F (I )
v gi chng l cc hm t dn xut
Ri F (M ) := Hi (F (I ))
vi mi
i = 0, 1, . . . A v M R(M )
mt dy khp di.
nh l 19 Cho
ni x
F :AB
vo mt phm tr abel
B.
Gi
Ri F
l cc hm t dn xut ca
F.
0M M M 0
ta c mt dy khp di trong
0 F (M ) F (M ) F (M ) R1 F (M ) R1 F (M )
44
CHNG 3.
S LC V I S NG IU
Ta thay th dy khp
0M M M 0 0 I I I
bng cc dy khp
0 F,
ta vn
ca gii ni x.
V l
cn cc dy khp ngn
0 F (I ) F (I ) F (I ) 0.
T dy khp ngn gia cc phc, ta suy ra dy khp di cc i ng iu :
0 H0 (F (I )) H0 (F (I )) H0 (F (I )) H1 (F (I ))
v suy ra iu phi chng minh.
Phn II
Lc
45
47
N c th
xem nh mt hm t t phm tr cc vnh giao hon vo phm tr cc tp hp. V d nh nu ta c mt h phng trnh i s, ta c th xt tp cc nghim ca h ny trong mt vnh giao hon bin thin. N cng c th
xem nh mt khng gian tp c trang b thm mt cu trc bao gm tt c cc hm i s xc nh trn mt tp m nh. Tp cc hm i s trn tp m bin thin ca khng gian tp c gi l b vnh cu trc. Chng ta s cng nhau nghin cu l thuyt lc ng thi t gc i lp nh vy.
48
Chng 4
Lc aphin
4.1
Tp i s
Trong mc ny, ta xem xt khi nim rt th s l khi nim tp i s. N cho php ta tip cn mt cch m i vi khi nim chnh qui ca hnh hc i s l khi nim lc , v ng thi cho php ta hiu c ti sao ngi ta cn a ra khi nim rc ri ny. Mc ny c tnh gii thiu cho
cc mc sau. Cc mc sau khng ph thuc v mt logic vo mc ny. Ngc li vi khi nim lc rt tn qut, khi nim tp i s ch c gi tr trn mt trng ng i s. Ta xt tp Cho
l mt trng ng i s.
cc nghim
= (1 , . . . , n ) k n
ca mt h phng trnh i s
= 0 fm (1 , . . . , n ) = 0
vi
f1 (1 , . . . , n )
f1 , . . . , fm k[x1 , . . . , xn ]
Cho mt tp
a thc
n
n
.
bin.
Mt tp
nh vy gi
V kn,
I = {f k[x1 , . . . , xn ] | f () = 0 V }.
49
50
CHNG 4.
LC APHIN
Idan cho
ca vnh
A = k[x1 , . . . , xn ] fn I
th
f A I.
sao
tn ti ian tha
nN
vi
f I,
ta c th vit gn li l
I=
Mt
mn tnh cht ny gi l ian cn. khng trn mt tp con Theo nh ngha Mun cho mi
Ian
cc a thc nhn gi tr
V k ca I , vi
l mt ian cn. mi
l mt tp i s trong
kn
sao cho
f () = 0
vi
I k[x1 , . . . , xn ].
Ta c th t cu hi liu mt tp i s nh ngha nh trn c l tp cc khng im ca mt h hu hn cc phng trnh i s hay khng. Cu tr li l c v theo nh l Hilbert, vnh a thc Noether cho nn mi ian sao cho vi mi
ca n l hn hn
f I
tn ti
g1 , . . . , g m A
sao cho
f = f1 g1 + + fm gm .
Vy nn nu mi
kn
sao cho
fi () = 0
vi mi
f I.
i = 1, . . . , n th f () = 0 vi f1 () = = fm () = 0
th d n lun tn ti, vic Hon na, ngay khi c V th ngi ta
I. I,
thng ch xt cc tp i s nh tp khng im ca mt ian ch khng tm kim mt h phng trnh c th tr khi h phng trnh ny c cho trc trong mt bi ton c th.
nh l 2 Cho
mt
trng
ng
i
s,
mt
ian
ca
A =
k[x1 , . . . , xn ].
Ta c mt song nh gia tp hp
V (I) = { k n | f () = 0 f I}
v tp
Spm(A/I)
cc ian cc i ca
A/I .
4.1.
TP I S
51
ca
R/p
. Ta c mt ng cu
k -i
s ton nh
ev : A = k[x1 , . . . , xn ] k
cho bi
ev (f ) := f (). Nu V (I), vi mi f I ta c ev (f ) = 0. Tc l ng cu ev phn tch qua vnh thng A/I . ng cu ev : A/I k cng s l ton nh. Hch ca n l mt ian cc i ca A/I . Nh vy
ta xy dng mt nh x
V (I) Spm(A/I)
m ta mun xy dng mt nh x nghch o. xy dng nh x nghch o ta cn s dng gi thit trng trng ng i s v b sau y.
k k
B 3 Cho
l mt
l mt trng cha
k -i
s hu hn sinh. Khi
k = k.
xon 1 xem cch chng minh
ca nh l ny s dng nh l chun ha ca Noether v nh l CohenSeidenberg. hp Sau y l mt cch chng minh ngn gn hn trong trng
k=C
l trng cc s phc.
l mt
k -i
s dng hu hn c ngha l tn ti mt
k[x1 , . . . , xn ] k
t mt vnh a thc vo
k.
Nh vy
k -khng
gian vect
c mt c s
v khi do
l ng i s nn
k.
k i = 1, . . . , n
fi : k[xi ] k
l mt t
k -i
s hu hn. Nu khng
fi
1 |k fi (xi ) k
k k.
V
k=C
nn tp ny l
c mt c s m c trn
k.
52
CHNG 4.
LC APHIN
Cho mt ian cc i
ca
R = A/I ,
ta c mt ng cu ton nh
R R/p = k i = 1, . . . , n,
v t
vi
l mt trng.
Ly hp thnh vi
mt ng cu ton nh
: A k
cho nn theo b ,
A R, ta c k = k . Vi mi
i = (xi ) k
cho nn
Ta phi nhn xt ngay l nu b i gi thit trng khng nh khng cn ng na. Xt v d phn t. Ly
A = Fp [x]
I = 0. Khi Fp [x] l tp
nn c v hn phn t.
Fp
Fp .
Tp cc ian cc i
Spm(Fp [x])
c v tt hn.
R = A/I
nh l thng ca mt
vnh a thc.
kn,
ta xem xt tp
k -i
s hu hn sinh
R.
tt c cc ian nguyn Nhng bc ny ch mang
Spec(R)
R l cc k -i s dng hu hn thi Spec(R) khng c g hay hn so vi Spm(R) nhng tt nhin l i vi mt vnh bt k, chng hn nh mt vnh a phng th Spec(R) giu c hn nhiu so vi Spm(R) ch c mi mt im trong trng hp vnh a
phng.
l cho mt
phn t ca
k -i s Spm(R).
R.
4.1.
TP I S
53
Mnh 5 Cho
i s.
l mt
k -i k
s hu hn sinh vi
l mt trng ng cc
ng cu
k -i
s t
vo
v tp cc ian cc i
: R k , t phi l ton nh v R cha k . Hch ca n l mt ian cc i ca R. Ngc li nu ta cho mt ian cc i p ca R, trng R/p l mtk k -i s dnh hu hn nn t phi bng k . Vy ng cu thong R R/p cho ta mt phn t ca HomkAlg (R, k). Ta d xy dng hai nh x nghch o gia HomkAlg (R, k) v tp Spm(R).
Cho mt ng cu s
k -i
R l mt k -i s dng hu hn. Cho mt nhng (ng) Spm(R) tng ng vi R vo khng gian aphin l cho mt A = k[x1 , . . . , xn ] R
ng cu ton nh
t vnh a thc vo
HomkAlg (R, k)
ta c th cho ng vi mt im
HomkAlg (R, k) HomkAlg (A, k) vi I . V ta bit rng vi cc k -i s dng hu hn trn trng ng i s k , HomkAlg (R, k) = Spm(R) cho nn ta cng c mt nh x n nh Spm(R) Spm(A). Ak
bng khng trn ian
k -a tp aphin ng vi hai k -i s dng hu hn R k -i s R R l mt cu x t a tp aphin tng ng vi R vo a tp aphin tng ng vi R . Cu x ny gi l mt nhng ng nu nh ng cu R R l ton nh.
nh ngha 7 Cho hai
v
R.
Ta gi mt ng cu
Tng t nh trn, nu cho mt ng cu R R, ta c mt nh x HomkAlg (R, k) HomkAlg (R , k). Cng tng t nh trn , trong trng hp ta xt, R, R l cc k -i s dng hu hn, cho nn
54
CHNG 4.
LC APHIN
HomkAlg (R, k) = Spm(R) v HomkAlg (R , k) = Spm(R ) cho nn ta cng c mt nh x Spm(R) Spm(R ). Ta c th kim tra c l nh x ny cho ng vi ian cc i p ca R, ian p to nh ca p trong R . Ni chung cho mt ng cu vnh : R R, cho mt ian nguyn t p ca R th to nh p = 1 (p) cng l mt ian nguyn t v khi R /p l mt vnh con ca R/p m vnh con ca mt vnh nguyn vn t phi
l mt vnh nguyn vn. Nhng m vnh con ca mt trng th khng nht thit l mt trng cho nn to nh ca mt ian cc i khng nht thit l mt ian cc i vy cho nn nu dng hu hn, ta khng c nh x
Spec(R) Spec(R ).
ian nguyn t.
i vi cc
k -i
cho ng cu m
: R R,
ta c nh x
ta khng ch c nh x
Hom(R, k)
k = Fp ta thy ch mt tp im R nhng khi cho vnh S bin thin th theo nh l Yoneda, hm t S Hom(R, S) hon ton xc nh R. Tm li, ta c trnh bn cch m t hnh hc ca mt k -i s dng hu hn R trn mt trng k ng i s,
vi mi vnh Trong trng hp khng xc nh 1.
S.
R di dng R = A/I vi A = k[x1 , . . . , xn ] l mt vnh a thc v I = f1 , . . . , fm l ian sinh bi cc a thc f1 , f2 , . . . , fm , ta ly i tng hnh hc ng vi R l tp n i s cc im k sao cho f1 () = = fm () = 0. Tp by hin nhin cng bng tp HomkAlg (R, k). Tp HomkAlg (R, k) th khng ph thuc na vo cch biu din R thnh thng R = A/I .
Sau khi chn mt cch biu din M t bng tp cc iean cc i
2.
Spm(R). Spec(R).
ng vi mi
3.
4.
M t bng hm t
k Alg Set
k -i
l tp
4.2.
PHM TR I CA PHM TR CC V NH
55
Trong trng hp
4.2
ta c mt hm
hA
Ring
bi
v mt ng cu hm t
F : Ring Set F hA .
sao cho tn
f1 , . . . , fr R[x1 , . . . , xn ] l r a thc n bin vi h s trong R. Xt hm t F : Ring Set cho ng vi mi vnh R tp cc b (; 1 , . . . , n ) vi : R R l mt ng cu vnh v 1 . . . , n R sao cho
bit. Cho l mt vnh bt k. Cho
(fi )(1 , . . . , n ) = 0
vi mi cu
ca a thc sinh t
qua ng
vi
A = R[x1 , . . . , xn ]/ f1 , . . . , fr . Tht vy, cho mt phn t (; 1 , . . . , n ) F (R ) ta c mt ng cu vnh t vnh cc a thc R[x1 , . . . , xn ] vo R ; n gi R vo R qua v gi mi bin xi ln phn t i . a thc fi c gi ln phn t (fi )(1 , . . . , n ) = 0 trn R cho nn nh ca ian sinh ra bi cc a thc ny l {0}. Vy nn ng cu R[x1 , . . . , xn ] R phi phn tch qua thng R[x1 , . . . , xn ]/ f1 , . . . , fr v cho ta mt phn t HomRing (R[x1 , . . . , xn ]/ f1 , . . . , fr , R ).
Ngc li nu ta c ng cu
nh trn, hn ch vo
cho ta
v nh
(xi )
cho ta li cc phn t
i .
56
CHNG 4.
LC APHIN
V d ny cho ta thy quan nim hm t rt gn vi cch hiu ngy th nht v hnh hc i s tc l nghin cu nghim ca cc h phng trnh i s.
4.3
Cho
Khng gian tp
Spec(A)
Spec(A)
l tp cc
Nh mc 1.3, tp ph
A.
A hoc I = A, ta t V (I) l tp cc ian nguyn t p ca A cha I , t U (I) phn b ca V (I) trong Spec(A), tc l tp cc ian nguyn t p khng cha I . Nu I = A r rang V (I) l tp trng v U (I) l ton b Spec(A). Ngc li, nu I = {0} ta c V (I) = Spec(A) cn U (I) l tp trng.
Vi mi con ca tc l l mt ian ca
A-moun
A,
U (I)
Ta ly v d ng i s.
A = k[t] {0},
Ta bit tp
Spec(A)
ng mt mt vi cc phn t
t v tng I = {0} ca A c dng I = f . Ian ti i tng ng vi k thuc vo tp ng V (I) khi v ch khi f () = 0. Nh vy mt tp con ng ca Spec(A) hoc l c Spec(A) hoc ch cha mt s hu hn cc im dng t . Tp con ca Spec(A) vi ng mt phn t l im tng qut, khng phi l mt tp
vi ian nguyn t cc im khc ca n c dng
k.
Mt ian bt k
V (I)
U (I)
B 10 Cho
I1 , I2
l hai
A-moun
con ca
A.
Ta c
1 + 2
vi
4.3.
KHNG GIAN TP
SPEC(A)
57
vi
I1 I2
U (I1 ) U (I2 ) = U (I1 I2 ). I1 p v I2 p. M I1 + I2 l A-moun nh nht cha c I1 v I2 cho nn I1 + I2 p. Ngc li nu I1 + I2 p th hin nhin ta c I1 p v I2 p. Nu p V (I1 ) V (I2 ) th p phi cha hoc I1 hoc I2 . Trong c hai trng hp, p u cha I1 I2 . Ngc li nu I1 p v I2 p th ta co th chn x1 I1 p v x2 I2 p. V p l mt ian nguyn t nn tch x1 x2 p. Vy m x1 x2 I1 I2 cho nn I1 I2 p. /
Nu th theo nh ngha Ta c th nhn xt l, trong chng minh trn, giao mt s v hn cc tp ng
p V (I1 ) V (I2 )
V (Ij )
vn l mt tp ng c dng
V (I)
vi
A-moun
con
Ij . Ngc li th hp mt s v hn cc V (I) na. Tht vy, ly A = Z v xt hp ca mt s v hn cc tp I( pj ) tng ng vi cc s nguyn t pj . Nu hp ny c dng V (I) th ian I phi nm trong giao j pj m giao ny bng khng nu tp cc s nguyn t {pj } ta chn l tp v hn. Vy nn I = {0}. iu ny cng v l v im tng qut {0} nm trong V (I) m khng h nm trong hp cc Y ( pj ).
nh nht trong cha tt c cc
V (Ij )
c th khng cn c dng
I2 ) = Spec(A). Spec(A)
Khi tn ti
U (I1 + I2 ) = Spec(A). I1 + I2 = A,
Th c ngha l
I1 + I2
v
1 I1
2 I2 A.
1 + 2 = 1.
B 12 (Nullstellensatz yu) Cho
U (I) =
Nu
I l mt ian ca I l lu linh.
n
ca vnh
Khi
n = 0 vi n 1 no , th vi mi ian nguyn t p ta c p v p. V th nu mi phn t ca I l lu linh th I p vi mi ian nguyn t p, tc l U (I) = . Nu ngc li cho l mt phn t ca I , p vi mi ian nguyn t p. Ta cn chng minh l mt phn t lu linh. Xt vnh a thc mt
l mt phn t lu linh, tc l
58
CHNG 4.
LC APHIN
bin
p ca A[x], giao p = p A l mt ian nguyn t ca A. V p cho nn x p. . Phn t 1 x khng nm trong bt k mt ian Ta suy ra 1 x p / nguyn t no nn n l phn t kh nghch trong A[x]. Tc l tn ti mt A[x]
v phn t
1 x
a thc
0 + 1 x + + n xn A[x]
sao cho
(1 x)(0 + 1 x + n xn ) = 1.
ng nht cc h s hai v, ta c Vy nn
0 = 1, 1 = , . . . , n = n X
n+1 = 0.
l mt phn t lu linh.
Y1
Y2
Y1 Y2 =
Y1 Y2 = X .
m.
Khng gian tp
Y1
Y2
Y1 Y2 = X .
thng khi v ch khi khng tn
B 14 Khng gian ph
ti phn t Gi
tho
l mt vnh rt gn, tc l mt vnh khng c phn t lu linh kh qui khi v ch khi khng tn
1 , 2 A
khc khng
A vi (1 ) = 0 th ta c th ly I1 = v I2 2 l v bi 1 . V I1 + I2 = A cho nn hp ca U (I1 ) v U (I2 ) l Spec(A). V I1 I2 = 0 cho nn giao ca U (I1 ) v U (I2 ) l tp rng. Vy nn Spec(A) khng lin thng. Gi s Spec(A) khng lin thng tc l tn ti hai ian I1 v I2 sao cho hai tp m U (I1 ) v U (I2 ) c giao bng rng v hp bng Spec(A). Khi tn ti 1 I1 v 2 I2 sao cho 1 +2 = 1. V giao U (I1 )U (I2 ) = U (I1 I2 ) l rng cho nn tch 1 2 l mt phn t lu linh. Nu A l rt gn th ta c ngay 1 2 = 0. Nu khng ta ch bit rng tn ti n 1 sao cho n n n n 1 2 = 0. Nhng v U ( 1 ) = U ( 1 ) v U ( 2 ) = U ( 2 ) cho nn hp n n U ( 1 ) U ( 2 ) vn l c Spec(A). Theo b phn hoch n v, tn n n ti 1 1 v 2 2 sao cho 1 + 2 = 1. R rng 1 2 l bi ca n n 1 2 cho nn 1 2 = 0.
Nu tn ti cc ian sinh bi
4.4.
B CU TRC
59
4.4
B cu trc
Spec(A), tin v A,
bo ton mi thng
Spec(A) mt b cu trc. Spec(A) nh sau. Ta cho ng vi mi tp m U ca Spec(A), vnh O(U ) tt c cc hm i s trn U , tt nhin ta cn lm chnh xc hn th no l hm i s sau. Nu U l mt tp m con ca U , th ta c th hn ch mt hm trn U vo mt hm trn U . Nh vy ta c mt hm t t phm tr cc tp m ca Spec(A) vo
Ta c th hiu nm na b cu trc trn phm tr cc vnh. Hm t ny tha mn mt tch cht c bit l nu h cc tp m
{Ui }i I
trn
ph mt tp m
th mt hm
trn
hon ton
b xc nh bi cc hn ch cc hm khi
fi
fi |Ui Uj
Cho
F(U ) no v gn cho mi cp hai tp m U V mt nh x F(V ) F (U ) no sao cho - i vi cp U = V , nh x tng ng F(V ) F (U ) l nh x n v, - nu U V W , hp thnh ca F(W ) F(V ) v F(V ) F (U ) l nh x F(W ) F (U ) tng ng vi cp U W .
mi tp m ca mt tp hp Ta c th din t khi nim tin b mt cch sc tch hn nh sau. Xt
Hom(U, V ) l tp rng nu l tp hp vi ng mt phn t nu U V . Khi mt tin opp b l mt hm t F t phm tr U vo phm tr Set. Tng t nh opp vy, tin b nhm, tin b vnh, l mt hm t t U vo phm tr cc nhm hay phm Ab tr cc vnh Ring . Mt phn t f F (V ) gi l mt lp ct ca F trn V . Nu U V , nh ca f F(V ) trong F(U ) c k hiu l f |U , v gi l hn ch ca f vo U .
phm tr vi vt l cc tp m ca v vi
U U V,
X l mt tin U, V l hai tp m ca X , khi bng cch hn ch vo U v V , tp F(U V ) c th ng nht vi tp con ca F(U ) F (V ) cc cp (f, g) F (U ) F (V ) tho mn f |U V = g|U V . Tng qut hn nu U l hp ca mt h c th v hn
nh ngha 15 B (nhm, vnh) trn mt khng gian tp
b (nhm, vnh) tho mn tnh cht dn c. Cho
60
CHNG 4.
LC APHIN
(Ui )iI
phn t
khi
F(U )
(fi )iI
sao cho vi mi cp
i, j I
ta c
fi |Ui Uj = fj |Ui Uj .
iI
F(Ui )
cc
Spec(A)
vic tnh ton trong cc b m ta s gi l tp m chnh. Mi phn t sinh ra mt ian chnh ian chnh cho
f A A
sao
Tp m chnh
U (f )
l tp m tng ng vi
ca
f p. /
Nh ta bit, tp m chnh
U (f )
1
c th ng nht vi tp cc
ian nguyn t ca
A[f 1 ]
U (f )
cng ng
Spec(A[f
].
Vi mi im
tn ti mt tp m chnh
x U (f )
x tng ng vi ian nguyn t p v tp m U tng ng vi ian I . Gi thit x U / tng ng vi I p. Vy nn tn ti mt phn t f I m f p. Khi / hin nhin x U (f ) v U (f ) U .
B 17 Mi tp m
ca
ca
Spec(A)
u c th ph c bi mt h hu hn cc tp m chnh.
Nu phn
ng vi ian
v nu
sing bi mt h cc
iI
U (fi ).
Nu
mt s hu hn cc phn t
f1 , . . . , fn
khi
U (f )
vnh
{1, f, f 2 , . . .}.
B vnh
O trn Spec(A) gn vi mi A[f 1 ] l vnh a phng ho ca A theo tp nhn O gi l b vnh cu trc ca Spec(A).
4.4.
B CU TRC
61
U ca Spec(A) bng mt h cc tp m chnh U = iI U (fi ). Giao U (fi ) U (fj ) = U (fi fj ) cng l mt tp m chnh. Th cho nn vnh cc lp ct ca O trn U nht thit phi bng vnh cc 1 b (ai )iI iI A[fi ] sao cho vi mi cp ch s i, j I , nh ca ai v aj trong A[fi1 fj1 ] bng nhau. Ta cn phi chng minh rng O(U ) nh ngha nh trn khng ph thuc vo ph U bi cc tp m chnh m ta chn. Mun vy ta phi xt mt ph khc ca U = jJ U (gj ) ri xt tnh cht dn i vi ph ca U (fi ) bi 1 cc tp m U (fi ) U (gj ) vi j J . Thay A bng A[f i ] ta qui v chng
Ta c th ph mi tp m ming b sau y.
B 19 Gi s
Spec(A)
c th ph c bng mt h cc tp m chnh
jJ
U (gj ).
Khi hn ch vo cc
vnh con ca
1 1 A[gi gj ]
V
1 jJ A[gj ]
cc phn
nht v
vi
aj
trong
bng nhau.
U (gj ), theo b phn hoch n v, tn ti mt s hu hn cc ch s j = 1, . . . , n J sao cho 1 = b1 g1 + + bn gn vi cc n phn t b1 , , bn A no . Khi ta c Spec(A) = j=1 U (gj ) v ta c th qui v trng hp tp ch s J hu hn. 1 1 1 Gi s cho aj A[g j ] sao cho nh ca ai v aj trong A[gi gj ] bng cj nhau. Chn mu s thch hp cho php ta vit aj dng aj = vi mt gN
jJ
j
s t nhin
Spec(A) =
ln i vi mi
aj ,
v sao cho
N N ci gj = cj gi
vi mi cp
N N b1 g1 + + bn gn = 1.
t trong
N agj = = cj = cj
n N i=1 bi ci gj n N i=1 bi gi
62
CHNG 4.
LC APHIN
Nh vy ta chng minh c tnh ton nh. chng minh tng t nh vy. ho Cho
aA
vi nh trong cc a phng
1 A[gj ]
bng
0.
Tc l tn ti
ln sao cho vi mi
j = 1, . . . , n a = 0. A.
ta c
N agj = 0.
Mnh 20 Cho
Vi mi tp m
phn t
f Ax ,
A l mt min nguyn v gi K l trng cc thng ca U ca Spec(A), O(U ) l vnh con ca K bao gm cc f K sao cho vi mi ian nguyn t x U Spec(A), ta c vi Ax xem nh l mt vnh con ca K O(U ) =
xU
Ax . U
bi cc tp m
Cho mt tp m chnh
ca
Spec(A)
v cho mt ph ca
U (gi ) vi cc ch s i chy trong mt tp I , khng nht thit hu hn. Theo cch xy dng ca b cu trc O , mt phn t f O(U ) l mt 1 h fi A[g i ], sao cho fi |U (gi gj ) = fj |U (gi gj ) . V 1 A l min nguyn cho nn cc vnh A[gi ] u c th coi l vnh con ca K . iu kin fi |U (g g ) = fj |U (g g ) tng ng vi vic nh ca cc fi i j i j trong K u nh nhau. Vy nn O(U ) =
iI
Cho mt im
1 A[gi ].
x U,
cho
nm
O(U )
xU
Ax .
f xU Ax , vi mi x U , f c th vit di dng f = cx /gx vi cx , gx A v gx x. Nhn thm gx vi mt hm bng khng / trn phn b ca U , ta c th gi s U (gx ) U . Nh vy ta c mt ph 1 ca U bng h cc tp m chnh U (gx ) v hm f A[g x ] theo xxy dng ca b cu trc O l mt phn t ca O(U ).
Ngc li vi mi B
trn
Vnh cc lp ct ca ph thuc
Spec(A) xy dng nh trn gi l b cu trc ca Spec(A). O trn Spec(A) li l A cho nn cp (Spec(A), O), ch vo A, v cng cha mi thng tin v A. Ni cch khc l ni
4.5.
TH CA B V TH CA B CU TRC
63
A.
Ta c th t cu hi rng ti sao ta li i
mt con ng v cng rc ri n mt kt qu hon ton tng ng vi im xut pht. Cu tr li l im ta n nm trong mt th gii khc, th gii ca hnh hc. Ci ta thu lm c l mt i tng hnh hc thn thin hn so vi i tng i s mt l vnh giao hon.
4.5
Th ca b v th ca b cu trc
X . Cho x X . Th ca F trn X l tp hp cc lp tng ng (U, f ) vi U l mt tp m cha x v f F (U ) l mt lp ct ca F trn U ; (U, f ) tng ng vi (U , f ) nu f |U U = f |U U . Ta k hiu Fx th ca F ti im x.
nh ngha 21 Cho
l mt khng gian tp, l mt b trn
Ta c th nh ngha th ca mt b nh mt tp gii hn quy np. Xt
J cc tp m U cha im x X . Ta xt quan h th t U U nu U U . Ta c mt h quy np cc tp F(U ) vi ch s trong J vi cc nh x chuyn tip F(U ) F (U ) l nh x hn ch. D li cch xy dng gii hn quy np, ta nhn thy gii hn ca h quy np F(U ), trng vi nh ngha ca th ca F ti x. R rng nu F l mt b nhm Abel hoc l
mt b vnh th cc th ca n cng s l nhm Abel hoc l vnh. Ta cng nhn xt l thay v vic xt tt c cc ln cn ca im mt c s l . V th nn th ca hn ch ca mt b tp m
x, ta ch cn xt F trn X vo mt Spec(A)
v mt
ca
X,
cng vn l th ca
ti im ny.
Vi mi vnh b vnh
A,
OSpec(A) .
Ta s tm hiu xem th ca n l g.
Mnh 22 Cho
Spec(A)
l khng gian tp cc
iean nguyn t ca
p Spec(A),
theo tp nhn phng.
th ca
A, OSpec(A) OSpec(A) S = A p. c
Spec(A).
Vi mi
l vnh a phng ho
Ap
ca
bit, mi th ca
OSpecA
u l vnh a
Cho mt tp m bt k vnh
ca
A,
OSpec(A) (U ).
cho, to nn
64
CHNG 4.
LC APHIN
mt c s trong s cc ln cn ca
p.
Nu
nm trong mt tp m chnh
U (f )
th hin nhin
f p /
v ta c
OSpec(A) (U (f )) = A[f 1 ].
Vy nn ta cn tm gii hn quy np ca cc vnh dng cc phn t
A[f 1 ]
nh s bi
f S = Ap
Ap
Ap
m trong mi phn t
f S
u kh nghch.
Qua hai mnh 20 v 22, ta thy l ni chung ta c th xy dng li b t cc th ca n : cc th ca mt b c ng cc thng tin v b. y l mt l do v sao t khi ngi ta ngh v b nh l mt hm t, mt hm t qu l kh hnh dung, m ch ngh xem ti mt im cho, th ca n l g.
4.6
Mnh 23 Cho
cm sinh
: A B l f : Spec(B) Spec(A) pB
Khi nh x
B ta c f (pB ) l ian nguyn t 1 (pB ). Cho IA l mt ian ca A v U (IA ) l tp m tng ng ca Spec(A). To 1 nh f (U (IA )) l tp cc ian nguyn t pB ca B sao cho IA 1 (pB ), 1 tc l (IA ) pB . Vy nn to nh f (U (IA )) l tp m U ((IA )).
Vi mi ian nguyn t ca
(X, OX ) v (Y, OY ) l hai khng gian tp vi b vnh. Cho mt cu x f : (Y, OY ) (X, OX ) l cho - mt nh x lin tc f : Y X , 1 - vi mi cp tp m U X v V Y sao cho V f (U ), cho mt ng cu vnh U,V : OX (U ) OY (V ) tng thch i vi U v V , tc l, vi mi U U v V V th lc sau phi giao hon
nh ngha 24 Cho
OY (V ) OX (U ) OY (V ) OX (U )
dy, hai mi tn i xung l cc ng cu hn ch.
U,V
,V
4.6.
65
f : (Y, OY ) (X, OX ) l mt cu x gia hai khng gian tp vi 1 b vnh. Cho y Y v x = f (y) X . Vi mi ln cn U ca x, f (U ) l mt ln cn ca x th nn ta c mt ng cu vnh
Cho
f 1 (U ),U : OX (U ) OY (f 1 (U )).
Nu hp thnh vi ng cu t h cc vnh vo OY,y gii hn quy np ca OY (V ) vi y V , th ta c mt ng cu vnh OX (U ) OY,y . Nu ly gii hn theo U th ta c mt ng cu vnh
OY (f 1 (U ))
:AB
ta c mt cu x
(Spec(B), OSpec(B) ) (Spec(A), OSpec(A) ). y Y = Spec(B) vi nh l x X = Spec(A), ng cu vnh x,y : OX,x OY,y l mt ng cu a phng, tc l, nu my l ian ti i ca vnh a phng OY,y v mx l ian ti i ca 1 vnh a phng OY,x th x,y (my ) = mx .
Vi mi ian nguyn t
Ta xy dng mt nh x lin tc
f :Y X
gi mt ian nguyn t
pB
ca
ln ian nguyn t
1 (pB ).
Ta cn cn xy dng cc ng cu
vnh
U,V . U
ca xy cu dng vnh
Ly mt ln cn Ta c s cn ng
U,V
hn
V = f 1 (U ). Cng nh trong chng minh nh l 11, ta c th quy 1 v trng hp U l tp m chnh U = Spec(A[a ]) vi a A no . 1 Nhng khi f 1(U ) = Spec(B[(a) ]) v ta c mt ng cu hin nhin U,f 1 (U ) : A[a1 ] B[(a)1 ]. trng quen mt, ta k hiu px l ian nguyn t ca A tng ng vi im x X . Tng t nh vy, ta c ian nguyn t py ca B tng
ng vi im
x X v V ca y Y sao cho V f 1 (U ). : OX (U ) OY (V ). V V f 1 (U ) nn ta 1 ch OY (f (U )) OY (V ). V vy ta c th gi
y Y . Ta c 1 (py ) = px . V nu hn ch x,y : OX,x OY,y vo A ta tm li : A B cho nn nh ngc ca ian ti i my ca OY,y sinh bi py l ian mx sinh bi px . Vy nn x,y l mt ng cu a phng.
66
CHNG 4.
LC APHIN
: A B cm sinh mt cu x gia hai lc aphin f : (Y, OY ) (X, OX ). Ta c th t cu hi rng vi iu kin no th cu x f c th cm sinh t mt ng cu vnh . Ta bit iu kin
Mi ng cu vnh a phng nh trong pht biu mnh 17, l iu kin cn. Ta s chng minh n cng l iu kin .
Mnh 26 Cho
b cu trc
Y = Spec(B) vi b cu trc OY . Cho X = Spec(A) vi f : (Y, OY ) (X, OX ) mt cu x gia hai khng gian tp vi b vnh sao cho vi mi y Y v x = f (y) X , ng cu th OX,x OY,y l ng cu a phng. Th th f l cu x cm sinh t ng cu vnh A = OX (X) OY (Y ) = B . OX .
Cho
Cho
yY
ng vi im
s giao hon
Ax By
x,y
vi
my
(mx ) = px v (my ) = py . Theo gi 1 1 thit v tnh a phng ca f , ta c x,y (my ) = mx . Ta suy ra (py ) = px . V vy nh x lin tc f : Y X bt buc phi l nh x cm sinh t . Ta cn cn kim tra l cc ng cu vnh U,V l cc ng cu vnh c
l ian ti i ca Ta c mnh 17. Ta li c th qui v trng hp
By .
mx
l ian ti i ca
Ax ,
U = Spec(A[a1 ])
l mt
tp m chnh ca tc
X , V = f (U ). V ta chng minh l nh x lin f : Y X l nh x cm sinh t ng cu vnh : A B cho nn V = Spec(B[(a)1 ]). ng cu vnh U,V bt buc phi l ng cu vnh
xy dng trong chng minh mnh 17, v theo tnh cht ph dng ca a phng ho ch tn ti duy nht mt ng cu vnh sao cho s d sau giao hon :
: A[a1 ] B[(a)1 ]
A[a1 ] B[(a)1 ]
Chng 5
Lc v cu x
5.1
inh
ngha
lc
bng
cch
dn
cc
lc aphin
Cho
X l mt khng gian tp vi b vnh OX trn X . Vi mi tp m U X , trn U c mt cu trc tp cm sinh t X v mt b vnh l hn ch ca OX vo khng gian tp U . (X, OX )
bao gm mt khng gian tp
nh ngha 1 Mt cp
vnh mi
v mt b
Aj
no .
l mt lc .
Mnh 2 Nu
(X, OX )
l mt lc th vi mi im
xX
th ca
OX
x X , tn ti mt ln cn U ca X sao cho (U, OX |U ) ng cu vi (Spec(A), OSpec(A) ). Nu dim x tng ng vi mt ian nguyn t p ca A th th ca OX ti im x ng cu vi vnh a phng Ap .
Tht vy, vi mi
Mnh 3 Cho
khng gian tp
(X, OX )
la mt lc .
Khi tn ti mt c s ca
ch bao gm cc lc aphin.
67
68
CHNG 5.
LC V CU X
Vi mi
x X,
tn ti mt ln cn
ca
sao cho
(U, OX |U )
l mt
lc aphin. Ta li bit l trn mt lc aphin cc tp m chnh to nn mt c s ca khng gian tp, m cc tp m chnh cng l lc aphin. Vy nn khng gian tp
c mt c s ch bao gm lc aphin.
5.2
V d :
A1 = k[x1 ] v A2 = k[x2 ] l k v vi mt bin s x1 hoc x2 . Ta c hai ng thng aphin U1 = Spec(A1 ) v U2 = Spec(A2 ). Trong U1 ta c tp 1 m chnh U1 (x1 ) = Spec(k[x1 , x 1 ]). Tng t trong U2 ta c tp m chnh U2 (x2 ) = Spec(k[x2 , x1 ]). ng cu vnh 2
hai ng thng aphin. Cho l mt trng, vnh cc a thc vi h s trong
: k[x1 , x1 ] k[x2 , x1 ] 1 2
xc nh bi gian tp
x1 x1 2
x1 x2 , 1
f : U1 (x1 ) U2 (x2 ).
ng cu Xt tp hp tng
f cho php ta dn U1 v U2 dc theo tp m U1 (f1 ) = U2 (f2 ). X l tp cc lp tng ng trong U1 U2 i vi quan h ng u1 f (u1 ). Ta c th ng nht U1 v U2 vi hai tp con ca U1 U2 = U1 (x1 ) = U2 (x2 ).
vi giao l
U X l mt tp m nu U1 v U U2 l mt tp m ca U2 . Tn ti duy nht trn X mt b vnh OX sao cho OX |U 1 = OU1 v OX |U2 = OU2 . Tht vy, cho U l mt tp m bt k ca X , ta c U U1 l mt tp m ca U1 v U U2 l mt tp m ca U2 . Ta cho hn ch ca OX vo U1 v U2 v th cc vnh OX (U U1 ), OX (U U2 ) v OX (U U1 U2 ) cng vi cc ng cu hn ch, vy nn OX (U ) c xc nh duy nht nh l tp cc cp (f1 , f2 ) OX (U U1 )OX (U U2 ) tho mn f1 |U U U 1 2 = f2 |U U1 U2 . Ta kim tra c l hm t U OX (U ) xac nh nh trn l b vnh duy nht trn X sao cho hn ch n vo U1 th ta c OU , hn ch n vo U2 th ta c OU . 1 2
Cu trc tp trn c xc nh nh sau :
U U1
l mt tp m ca
c trc gic tt hn i vi khi nim tng i tru tng l khi nim b, ta cn thc hin mt s tnh ton c th.
5.3.
69
B 4 Cho
(f1 , f2 ) vi f1 k[x1 ] v f2 k[x2 ] sao cho f1 |U1 U2 = f2 |U1 U2 . ng cu k[x2 ] k[x1 , x1 ] xc nh bi x2 x1 cho 1 1 1 php ta ng nht k[x2 ] vi vnh con k[x ] ca k[x1 , x1 ]. Nh vy OX (X) 1 1
Ta cn xc nh cc cp l giao
k[x1 ] k[x1 ] 1
trong
k[x1 , x1 ]. Xem nh k -khng gian vect k[x1 , x1 ] l khng gian v 1 1 n n hn chiu vi tp {x 1 | n Z} l c s. Khng gian con k[x1 ] c {x1 | n N} 1 n 1 l c s cn k[x 1 ] c {x1 | n N} l c s. Vy th giao k[x1 ] k[x1 ] c vect 1 l c s ; ta c OX (X) = k .
5.3
5.4
Cu x gia hai lc
v
(Y, OY )
hai
lc
.
Cho
mt
cu
cho mt nh x lin tc
f : Y X,
vi mi tp m
U X v V Y sao cho V f 1 (U ), ta cho mt ng cu vnh U,V : OX (U ) OY (V ) sao cho tng thch i vi U v V , tc l, vi mi U U v V V th lc sau phi giao hon OY (V ) OX (U ) OY (V ) OX (U )
U
,V
U,V
Cc ng cu
Vi mi
cm sinh
y Y v t cc U,V
70
CHNG 5.
LC V CU X
X vi Ui = Spec(Ai ). Vi mi i I , ta li c mt ph aphin f (Ui ) = jJ Vj vi Vj = Spec(Bj ). Theo mnh 3.18, hn ch ca f vo Vj cm sinh t mt ng cu vnh i,j : Ai Bj . Ta c th coi f nh l tp cc ng cu vnh i,j dn li vi nhau theo tp Zariski. iu kin x,y l ng cu a phng tng ng vi vic trong mt ln cn nh, f cm sinh t mt ng cu vnh.
Chn mt ph aphin
X =
iI
Ui 1
ca
Sch
vi vt l cc lc v vi ng cu l
X = (X, OX ),
hm t
tp cc cu x t lc aphin
Spec(A)
vo
bi hm t
Y(X)
m khng mt
Mnh 6 Hm t
F(Ring)
cc hm t
Y = jJ Vj . Vi mt j, j J , chn mt ph aphin ca giao Vj Vj = iIj,j Ui . Vi mi lc X , cho mt cu x f : Y X l cho mt b cc cu x fj : Vj X sao cho vi mi i Ij,j ta c fj |U = f |U . T y ta suy ra tp cc cu x j i i Y X l tp cc cu x t hm t Y(Y ) vo hm t Y(X).
Cho mt cu x lc
5.5
im :
Trong hnh hc i s, khi nim im l mt khi nim tng i kh nm bt v tht ra c hai khi nim im khc nhau : im nh phn t trong
khng gian tp hay l im c gi tr trong mt vnh cho trc. Khi nim tng qut ho v c bit ho cng thay i tu theo ta ni v loi im no. Vic ngay n nh khi nim tng nh n gin nh mt im nh
vy m cng rc ri n nh vy chnh l ci kh nhng cng l ci hay ca hnh hc i s. N phn nh ci i ngu c bn gia quan im coi cc
5.5.
71
i tng hnh hc nh cc khng gian tp c trang b mt b vnh v quan im coi cc i tng hnh hc nh mt hm t. Khi c cc ti liu tham kho v hnh hc i s, ngi c cn lun quan tm n xem ngi ta ang ni v loi im no.
(X, OX ) l mt lc . Khi ngi ta ni n im trong khng X th ch n gin l cc phn t x X . Vi mi x X nh vy, ta c mt vnh a phng Ox,X v mt trng cc d (x) ca OX,x . Chn mt ln cn m aphin U = Spec(A) ca x, ta c mt ng cu vnh A (x). Vi mi hm f xc nh trn ln cn U = Spec(A) ca x, tc l f A, ta c th ly gi tr f (x) (x) l nh ca f trong (x). Vi khi
Cho
gian tp
f (x)
(x).
Mnh 7 Vi mi
ta c mt ln cn m aphin U = Spec(A) x : Spec((x)) X phn tch qua U v oc cho bi mt ng cu A (x) vi hch l ian nguyn t px ca A. ng cu ny hin nhin l phn tch qua vnh a phng Ap x = OX,x . Nh ta phn tch trn : ca
x X.
Cu x
Ch l khc vi cc khng gian tp thng thng, mt im trong khng gian tp Zariski c th khng phi l mt tp ng. V vy vi mi
X = Spec(A) vi A l mt vnh nguyn vn. Cho l im tng ng vi ian (0) ca A gi l im tng qut. Khi bao ng ca l ton b Spec(A). Mnh 8 sau y chng minh mt khng
nht cha im . Cho nh tng qut hn.
(X, OX ) y.
v hai im
x, y
X.
Khi
l mt c bit ho ca
y,
hay
l mt tng qut ho ca
nu nh
Mnh 9 Cho
X = Spec(A)
khi v ch khi
l mt lc aphin.
x, y
l mt
Spec(A)
px , py
ca
A.
Khi
c bit ho ca
px py . Spec(A) px py .
u
Y (I)
vi
Y (I)
l tp cc im
px I .
V vy nn bao ng ca
l tp cc ian nguyn t
72
CHNG 5.
LC V CU X
Mnh 10 Cho mt lc
mt c bit ho ca c qua cu x
(X, OX )
v hai im
cu x
Khi nim im th hai trong hnh hc i s l khi nim im vi gi tr trong mt vnh l mt cu x Mt im ca
c gi tr trong
ch n gin
x : Spec(A) X.
i vi loi im ny th cc gi tr nm trong mt vnh c nh nhng tp cc im li bin thin theo vnh. c gi tr trong Ta k hiu
A,
i khi cn c gi tp
cua
A l mt vnh v x X(A) l mt A-im ca X . Mt c bit ho ca x l mt cp (A , x ) vi A l mt A-i s c cho bi mt ng cu : A A v x X(A ) sao cho x = (x).
nh ngha 11 Cho
l mt lc ,
Ngoi hai khi nim im nu trn cn c khi nim im hnh hc l trng hp c bit ca khi nim im c gi tr trong mt vnh no .
im hnh hc ca
i s
l cc im ca
no .
x : Spec(k) X , tn ti duy nht mt phn t x trong khng gian tp x X sao cho x : Spec(k) X phn tch c qua x : Spec((x)) X . Ta ni im tp x lm gi cho im hnh hc x.
Mnh 12 Cho mt im hnh hc
Spec(k) ch c ng mt im, nh ca n trong X l mt im x X . Thay th X bng mt ln cn aphin ca X , ta c th gi s X = Spec(A) aphin. Khi x : Spec(k) X cm sinh t mt ng cu vnh : A k va s dng tnh a phng ca , ta bit phn tch
V khng gian tp thnh
A (x) k
Xt mt v d c th. Cho hu hn vi hu hn
phn t.
Fp .
Khi
p l mt s nguyn t v Fp = Z/pZ l trng X = Spec(Fp [t]) ng thng aphin trn trng khng gian tp X bao gm im tng qut l iean
5.6.
NHNG M V LC CON M
73
(0)
ca
Fp [t]
sinh bi
vi
l mt a
Fp [t]. Khng gian tp X c v hn phn t. Vi mi vnh A, cho X(A) khc rng, vnh A phi cha Fp tc l A phi l mt Fp -i s. Khi cho mt cu x Spec(A) Spec(Fp [t]) l cho mt ng cu vnh Fp [t] A tc l cho mt phn t a A. Vy nn vi mi Fp -i s A ta c X(A) = A. Xt trng hp c bit A = Fp bao ng i s ca Fp . Tp cc im hnh hc X(Fp ) l Fp . Vi mi Fp , ta c mt cu x
thc bt kh qui trong
: Spec(Fp ) Spec(k[x]).
Cu x ny phn tch qua im ng cc tiu
f ca X tng ng vi a thc f () = 0. Nh vy, im ng f tng ng vi mt a thc bt kh qui f Fp [x] lm gi cho n im hnh hc 1 , . . . , n Fp vi n l bc ca f v 1 , . . . , n l nghim ca f . f Fp [t]
sao cho
5.6
Nhng m v lc con m
(X, OX ).
Cho
l mt tp m ca khng gian tp
X.
trang b b vnh
OU
cm sinh t
OX
l mt lc .
X = Spec(A) l mt lc aphin. Khi phn b ca U trong Y cc ian nguyn t x ca X cha mt ian I no . Gi s ian I c sinh bi {fi }. Vi mi x U , tn ti mt ch s i sao cho fi x. Vy nn U l hp cc tp m chnh U (fi ). Ni cch khc ta c th / 1 ph U bng cc tp m aphin U (fi ) = SpecA[f i ]. Trng hp tng qut c th qui v trng hp X aphin. Nu {Xj } l mt ph m aphin ca X , ta xt cc giao U Xj v qui v trng hp X
Gi s
l tp ng
aphin nh trn.
74
CHNG 5.
LC V CU X
Vn gi cc k hiu nh trn, ta c mt cu x Trn khng gian tp n l php nhng hin nhin vi mi tp m vnh
V U
W X
sao cho
V W,
ta cn cho mt ng cu
j # : OX (W ) OU (V ) = OX (V ).
Ta ly ng cu hn ch
OX (W ) OX (V ).
c gi l nhng m sao cho vi mi tp m
j # : OX (W ) OU (V ) = OX (V )
l ng cu hn ch
rV,W : OX (W ) OX (V ).
v
nh l 15 Cho
Xi
Xi + fij : Uij Xj
Uij
l cc lc cng vi cc nhng m
R,
fij : Uij
hai nh x
f (R) :
ij
Uij (R)
i
Khi hm t lc dn cc
Uij . X
l khng gian tp thng ca hp ri
Xt
xi Xi
xj Xj
sao cho
bi quan h tng
xi xj u Uij
Ta c th ng nht
fij (u) = xi
+ fij (u) = xj .
V X l mt tp m khi v ch khi V Xi l tp m trong Xi vi mi i. Tn ti duy nht mt b vnh cu trc OX trn X sao cho hn ch OX vo Xi ta c OX . Vi mi tp m V ca X ta nh ngha (V, OX ) l tp cc b i si (V Xi , OXi ) sao cho ta c ng thc gia hai lp ct trn V Uij
vi mt tp m ca Mt tp con
Xi
X.
V (V, OX )
nh ngha nh vy l mt b
mt lc .
5.7.
75
Cho
(X, OX ) U
l mt lc .
Cho
U l mt tp m ca X . Ta c mt trn U . Bn c cn ch l d cho X
T quan im hm t, ta cng
U mt cch c ch. Ta c th m t cc A-im Spec(A) U nh cc im Spec(A) X vi nh trong khng gian tp X cha trong tp m U . Tuy nhin ta c th nhn thy l cch m t ny khng lm sng sa g hn vn . Trong trng hp U v X aphin, thng th ta c th m t hm t ca U mt cch r rng hn. Xt v d X = Speck[t] ng thng aphin trn mt trng k v U = Speck[t, t1 ] l ng thng aphin b i im khng. V mi k -i s A, X(A) = A cn U (A) = A tp cc phn t nghch o c ca A.
khng c cch no m t hm t ca
5.7
nh ngha 16 Mt cu x
nu
i : (Y, OY ) (X, OX ) c gi l nhng ng mt tp ng trong X sao cho vi mi y Y v i# : OX,x OY,y x,y
X = Spec(A) Y = Spec(A/ f ).
l cc ng cu
f A
sinh
l mt phn t khng
i:Y
nh
X m trn b A A/ f .
cch duy nht.
cu
trc
ton
OU
trn tp m
U X
c xc nh mt Cc lc con
Spec(A/ f ), Spec(A/ f 2 ), ... u c bi cng mt tp ng Y ca khng gian tp X nhng Y c th mang nhiu b vnh cu trc khc nhau 2 cm sinh t A/ f hay A/ f ... f : (Y, OY ) (X, OX ) l mt nhng ng vo mt lc aphin X = Spec(A). Khi Y cng l mt lc aphin Y = Spec(B) vi B = (Y, OY ). Cn cu x f l cu x cm sing t mt ng cu vnh : A B ton cu.
Mnh 17 Cho
76
CHNG 5.
LC V CU X
B = (Y, OY ), ta c mt ng cu vnh : A B trong cc d kin ca cu x f : (Y, OY ) (X, OX ). Trc ht ta mun chng minh rng : A B l mt ng cu ton nh. ng cu cho php ta coi B nh mt A-moun. Vi mi ian nguyn t x Spec(A) ta c th xt a phng ho Bx ca B ti im x. C hai trng hp co th xy ra. Nu x khng nm trong tp con ng Y trong X , khi ta tm c mt hm a A sao cho a = 0 ti im x nhng a = 0 trn tp ng Y . Trong trng hp ny, a phng ho Bx phi bng khng. Nu x nm trong Y , tc l x = f (y) vi y Y , ta chng minh c rng Bx = By v trong y Y c mt c s ln cn l giao cc ln cn ca y trong X vi Y . Trong c hai trng hp k trn ta u c x : Ax Bx la ton nh. Vy nn : A B l ton nh, xem [...].
t
5.8
Tch theo th ca lc v th ca cu x
Cho ba lc Lc vnh
X, Y, Z R-im
v hai cu x lc
cm sinh ra mt hm t ca
tp cc
A,
ta c cc nh x
f : Y (R) X(R)
g : Z(R) X(R).
Xt hm t tch phn th
A (Y X Z)(A)
Y X Z := Spec(B A C).
5.8.
TCH THEO TH CA LC V TH CA CU X
77
f (y) = g(z).
ngy th cc khng gian tp nh vy, v tch phn th lun phi c hiu theo ngha hm t. Tip n, ta xt trng hp tng qut hn khi th khng nht thit phi aphin. aphin s Ta c th ph
l aphin, cn
bi mt h cc tp m
{Yi } v Z bi bi mt h cc tp m aphin {Zj }. Vi m cp ch (i, j) hm t Yi X Zj biu din c bng mt lc . Gi s ta bit c cc giao Yi Yi v Zj Zj l aphin, vy th tch (Yi Yi ) X (Zj Zj ) cng biu din c bng mt lc . Lc Y X Z c xy dng bng cch dn cc Yi X Zj li nh sau theo quan h tng ng (Yi X Zj ) (Yi X Zj ) = (Yi Yi ) X (Zj Zj )
nh trong nh l 9. Nh ta s thy trong mc sau, hu ht cc lc ta gp (lc tch), u tho mn tnh cht l giao hai tp m aphin l mt tp m aphin. Nu khng may, ta gp phi mt trong cc lc khng tch th ta vn c th ph cc giao trn vn ng. Cui cng th ta lun c th ph qui v trng hp
Yi Yi X
Zj Zj
bng cc tp m aphin v nh
f : Y X l mt cu x. Cho x X l mt im trong khng gian tp ca X v x : Spec((x)) X l cu x im ng vi x. Khi th ca f trn x k hiu l f 1 (x) l lc f 1 (x) = Y X,x Spec((x)). x : Spec(k) X l mt im hnh hc f trn x k hiu l f 1 () l lc x
Cho ca
ca
X.
Khi th hnh hc
f 1 () = Y X, Spec(k). x x
thy th ca cu x nh ngha nh trn khng khc xa lm so vi th ca nh x lin tc trn khng gian tp, ta chng minh khng nh sau. Ta cng phi nhn xt ngay l khng nh ny khng my quan trng, v ni chung ngi ta ch quan tm n th theo nh ngha trn, cn th hiu theo ngha ngy th trn khng gian tp khng dng lm g c. Ngay gia th v th hnh hc th th hnh hc cng c ngha hnh hc hn.
78
CHNG 5.
LC V CU X
Mnh 21 Cho
X = Spec(A)
Y = Spec(B) A, (x)
l hai lc aphin v
f : Y X x Spec(A)
min nguyn tp
: A B.
Cho
l trng cc thng ca
A/x.
{y Y | f (y) = x}
v khng gian tp
Spec(B A (x)).
Spec(B/xB) l tp con ng ca Spec(B) bao gm cc cc ian ca y ca B sao cho (x) y . Thay A bng A/x, B bng B/xB ta c th gi s l A l min nguyn, x l ian 0. Gi l trng cc thng ca A. Khi B A l a phng ha ca B theo tp nhn S = {(a) | a A {0}}. Theo m t tp ph ca mt a phng ha ta
Ta nhn xt rng bit
Spec(B A ) Spec(B)
l mt n nh v nh ca n l cc ian ca c giao vi tp nhn ian
ca
sao cho
S.
y khng 1 (y) l
{0}
ca
A.
vi m
Mnh 22 Cho
mi cu x
(hoc ng).
Cu x
fZ : Y X Z Z
gi l i c s ca
ln
Mnh
trn ni rng tnh cht nhng ng m c bo ton bi php i c s. Hu ht cc tnh cht ca cc cu x m ta c th xem xt trn tng th u c bo ton bi php i c s.
5.9
Cho
Cu x ng cho
X, Y
l hai lc v
f :XY
l mt cu x.
Ta xy dng tch
phn th
X Y X l lc biu din hm t R (X Y X)(R) vi (X Y X)(R) l tp cc cp R-im x1 , x2 X(R) sao cho f (x1 ) = f (x2 ) trong Y (R). Anh x x (x, x) l mt nh x t hm t X vo hm t X Y X cho nn xc nh mt cu x gia cc lc tng ng, gi l
cu x ng cho
X/Y : X X Y X.
5.9.
CU X NG CHO
79
Cu x ng cho l mt cu x v cng quan trng trong hnh hc. Trong hnh hc i s, n l khi im cho mi tnh ton vi phn.
Nu
X, Y f
X Y X = Spec(A B A).
Cu x ng cho
X X Y X
c cho trong trng hp ny bi ng cu vnh
: A B A A (a1 a2 ) = a1 a2 vi mi a1 , a2 A bi v y l ng cu duy nht A B A A cm sinh t hai phin bn ca ng cu n v idA : A A nh trong 2.11. Trong trng hp aphin, cu x ng cho l mt nhng ng v : A B A A l mt ton nh. Trong trng hp tng qut, gi s X c th c ph bng cc tp m aphin X = i Xi v cu x hn ch Xi Y phn tch qua mt tp m aphin Yi ca Y . Khi X Y X c th c ph bi
xc nh bi
X Y X =
i,j
Trong
Xi Y Xj .
X Y X ,
ta c tp m
x ng cho
X/Y
Xi Y Xi ,
v tp m ny cha nh ca cu Nh vy,
nh mt tp ng.
X/Y
c th phn tch
B 24 Cho
l mt
A-i
s. Khi hch
ca ng cu vnh
: A B A A
cho bi
(a1 B a2 ) = a1 a2
l ian ca
A B A
a B 1 1 B a.
80
CHNG 5.
LC V CU X
(a B 1 1 B a) = 0 cho cc phn t c dng ny nm trong ian hch ca . K hiu I l ian ca A B A sinh bi cc phn t a B 1 1 B a vi a A, khi ta c mt ng cu vnh cm sinh t
R rng
: (A B A)/I A
m ta mun chng minh l mt ng cu. Xt ng cu
p 1 : A A B A
cho bi
a a B 1
v ng cu cm sinh
p1 : A (A B A)/I .
R rng
p1 = idA
v
p1 (a) = (a 1) = 1.
p1 = id(AB A)/I .
Ci ny tng ng vi vic chng minh l vi mi
a 1 , a2 A
ta
a1 B a2 a1 a2 B 1 I .
a1 B a2 a1 a2 B 1 = (a1 B 1)(1 B a2 a2 B 1) I.
Nh vy ta kim tra xong l trong trng hp aphin, cu x ng cho
Spec(A) Spec(A B A)
l mt nhng ng v ian ca
A B A
sinh bi cc phn t c
ca
nh ngha 25 Mt cu x
f :XY
X/Y : X X Y X
l mt nhng ng.
Nhiu chng minh lin quan n ph m aphin trong tp Zariski s bt cng knh nhiu nu ta bit trc l giao ca hai tp m aphin vn l mt tp m aphin. iu ny ng cho cc lc tch.
Mnh 26 Cho
f :X Y
Y.
Khi vi mi tp m aphin
U, V
ca
X,
giao
U V
vn l mt tp m
aphin.
5.9.
CU X NG CHO
81
U V = U Y V X/Y (X).
Do
U, V v Y l aphin nn U Y V l aphin. Do X/Y (X) nhng ng vo X Y X , U Y V X/Y (X) l mt lc con ng ca U Y V . M
theo mnh [...], cc lc con ng ca lc aphin l lc aphin.
V d in hnh ca lc khng tch l nh sau. phin bn ca mt phng aphin trn mt trng
Xt
X1 , X2
l hai
X1 = X2 = Spec(k[x, y]).
K hiu
U l tp con m phn b ca im to (0, 0). Nu ta dn X1 v X2 theo U , ta s c mt lc khng tch X . Trong X ta c hai tp m l X1 v X2 vi X1 X2 = U . R rng X1 , X2 l aphin. Nh ta s thy trong [...] phn b U ca mt im trong mt mt khng th l mt lc
aphin.
82
CHNG 5.
LC V CU X
Phn III
B moun
83
Chng 6
OX -mun
B
6.1
Ta nhc li khi nim b nhm Abel trn mt khng gian tp nhm Abel tp m
X . Tin b F trn mt khng gian tp X l mt quy tc cho ng vi mi U X mt nhm Abel F(U ) v vi mi U V mt ng cu V : F(V ) F(U ) U
V W = W U V U
vi mi tp m
U V W. F(U )
Mt b
ph c bng mt h cc tp m
U=
tp cc b
si F(Ui )
Ui ,
khi
song nh vi
sao cho vi mi cp ch s
i, j
ta c
si |Uij = sj |Uij ,
y ta k hiu
Uij = Ui Uj . OX
mun
nh ngha 1 Mt b
(U, OX )-moun trn nhm Abel F(U ), sao cho ng cu hn ch : F(V ) F (U ) l mt ng cu (V, OX )-tuyn tnh vi mi tp m U V . Ch l ng cu vnh V : (V, OX ) (U, OX ) cho php ta trang b F(U ) mt cu trc (V, OX )U
trang b thm trn mi tp m mt cu trc
V U
moun.
OX -moun
X = Spec(A) t A-moun.
l mt lc aphin,
ta c th xy
85
86
CHNG 6.
OX -MUN
Mnh 2 Cho
b
X = Spec(A)
l mt
A-moun.
Khi tn ti mt
OX -moun M ,
vi mi tp m chnh
U (f ) = SpecA[f 1 ],
ta c
M (U (f )) = M A A[f 1 ].
Khi vi mi ti im
x,
x X , th Mx ca M Mx = M A Ax . OX
nh l b vnh duy nht sao cho
Mnh ny chng minh hon ton tng t nh chng minh nh l 3.11 v c trng ca b cu trc
(OX , U (f )) = A[f
].
nh ngha 3 Mt b
OX -moun M trn X gi l b ta nht qun nu vi mi tp m aphin U = Spec(A) ca X , hn ch ca M vo U ng cu vi b M vi mt A-moun M no . Nu hn na vi mi tp m aphin U = Spec(A), M = (U, M) l mt A-moun dng hu hn th ta ni M
gi l b nht qun.
Theo mnh 2 ta thy trong trng hp lc aphin phm tr cc b
X = Spec(A), OX -moun ta nht qun tng ng vi phm tr cc tr cc OX -moun nht qun th tng ng vi phm
dng hu hn.
Dn b ta nht qun
X1 = Spec(A1 ) v X2 = Spec(A2 ). Gi s na l X12 = X1 X2 cng l aphin X12 = Spec(A12 ). Trng hp ny hay xy ra, chng hn nh khi ta bit lc X l tch. Gi s X l tch cho n
gin.
l cho
l mt ng cu
qun khi
(M1 , M2 , ) vi M1 l mt A1 -moun, M2 l mt A2 -moun, cn A12 -tuyn tnh : M1 A1 A12 M2 A2 A12 . B l nht v ch khi Mi l Ai -moun dng hu hn vi i = 1, 2.
6.2.
DN B TA NHT QUN
87
M l mt b ta nht qun trn X . Khi ta c th ly M1 = (X1 , M) v M2 = (X2 , M ). Tnh cht ta nht qun ca M lm cho (X12 , M) va l M1 A1 A12 , va l M2 A2 A12 cho nn ta phi c mt
Cho ng cu gia hai moun ny.
(M1 , M2 , ) nh trong mnh . Cho U l mt tp m aphin t U1 = U X1 , U2 = U X2 v U12 = U X12 . V X l tch cho nn U1 , U2 v U12 l cc tp m aphin. t U1 = Spec(B1 ), U2 = Spec(B2 ) v U12 = Spec(B12 ). t M(U1 ) = M1 A1 B1 , M(U2 ) = M2 A2 B2 v M(U12 ) = M1 A12 B12 . Ta ly
Cho b ba bt k ca
X.
c cng nh trong
Ta kim tra nh trong chng minh mnh 2 l tn ti duy nht mt b ta nht qun trn sao cho vi mi tp m aphin
ca
Ui
vi nhiu hn hai tp m.
Ui
ta cho mt b
OUi -moun
ta nht qut
Mi .
m mt
Uij = Ui Uj ,
ta cho mt ng cu
ij : Mj |Uij
Nu
Mi |Uij .
cho cc
i = j , r rng ta phi ly ii = 1 l t ng cu n v ca Mi . Mun ij dn cc b Mi li c, chng phi tho mn mt iu kin Uijk = Ui Uj Uk .
Cc ng cu s
ij
c gi l mt
1-i
chu trnh nu nh vi mi b ba ch
i, j, k
ta c
ij jk ki = 1.
B cc
ij
1-i
Mi
trn
Ui . X.
Ta c
nh l 5 Cho
l mt lc v
{Ui }iJ
l mt ph m ca
OX -moun
ta nht qun
tr cc b cc b kin dn ngha l
Ui -moun
ta nht qun
Mi
trn mi
i, j J ,
cho mt ng cu
ij : Mj |Uij Mi |Uij
sao cho
88
CHNG 6.
OX -MUN
ii = 1
vi mi
i J,
ta c
hn ch vo
Uijk
ij jk ki = 1
vi mi
i, j, k J .
M l mt b ta nht qun trn X . R rng l ta phi cho ng vi n b cc Mi = M|U cng vi ij l cc ng cu hin nhin v Mj |U v i ij Mi |Uij u ng cu vi M|Uij . Ngc li nu cho Mi v cc ij tho mn iu kin 1-i chu trnh ta c th xy dng li c M bng cch cho ng vi mi tp m U ca X
Cho tp
ta c
ij (mj ) = mi }.
thnh
OX (U )-moun U Ui .
v vi mi
OX (U )
ta c th nhn mt b ch ca
vo
M i vi hai tp m U v U : M(U U ) l tp cc cp m M(U ) v m M(U ) sao cho m|U U = m |U U , ta hn ch vo tng Ui ri s dng tnh dn c ca Mi c M((U U ) Ui ) l tp cc b mi M(U Ui ) v mi M(U Ui ) sao cho mi |U U Ui = mi |U U Ui
chng minh tnh cht dn c ca
M (Mi , ij )
(Mi , ij ) M
phm tr.
OX -moun M
l nht
Mi = M|Ui
l nht qun.
M l nht qun th theo nh ngha mi b Mi = M|Ui phi l nht qun. Trong chiu ngc li tao c th thay ph (Ui )iJ bng mt ph mn hn cho nn ta c th ua v trng hp X = Spec(A) v (Ui )iJ l mt ph aphin chnh ca Spec(A).
Nu
6.2.
DN B TA NHT QUN
89
Ui = Spec(A[fi1 ]) vi fi A. Cc tp m Ui ph Spec(A) khi v ch khi A-moun con sinh bi cc fi l ton b A, vy nn tn ti mt s hu hn f1 , . . . , fn v g1 , . . . , gn A sao cho
Gi s
f1 g1 + + fn gn = 1.
y l ni dung ca b phn hoch n v. V vy ta c th thay ph
(Ui )iJ
Cho
bng ph hu hn
gian tp
(Ui )n . i=1
vi mi
i = 1, . . . , n
Mi = M A A[fi1 ]
dng hu hn. Ta cn chng minh rng M l mt A-moun dn hu hn. Vi mi i = 1, . . . , n, chn mt h sinh hu hn (xj )ri ca Mi . Nu cn thit ta c th thay cc phn t xj bng fiN xj vi i j=1 i i N ln nn ta c th gi s xj M . Ta mun chng minh rng vi i, j i j bin thin, tp hu hn cc phn t x M l mt h sinh ca M . i j Gi r = r1 + . . . + rn l tng s cc phn t x . Cc phn t ny cho ta i mt ng cu A-moun : Ar M Ta mun chng minh l ton nh. Gi M l i hch ca . Cho y M j ri v y M vi nh l y . C nh mt ch s i. V (x ) i j=1 l mt h sinh ca 1 Mi , tn ti g1 , . . . , gri A[fi ] sao cho trong Mi , l mt
A[fi1 ]-moun
ri
y=
j=1
Th nn tn ti
Ni N
ln sao cho
gj .
N N g1 f1 1 + + gn fn n = 1.
Vy nn
N N y = (g1 f1 1 + + gn fn n ) = 0. y
Cch chng minh ny c th vit li mt cch n gin hn da trn vic cc b ta nht qun khng c
H1
trn lc aphin.
H1 = 0
90
CHNG 6.
OX -MUN
OX -moun ta nht qun M trn X l cho, vi mi tp m aphin U = Spec(A), mt A-moun MA v vi mi tp m aphin U = Spec(A ) U mt ng cu MA MA A A . B M l nht qun khi v ch khi cc MA l A-moun hu hn sinh.
H qu 7 Cho
l mt lc . Cho mt b
(X, OX )
6.3
minh ho vic dn b nht qun, ta s miu t cc b t do a phng cp mt trn ng thng x nh. Nhc li l ng thng x nh c xy dng bng cch dn hai ng
U1 = Spec(k[u1 ]) v U2 = Spec(k[u2 ]) 1 l hai phin bn ca ng thng x nh. t U12 = Speck[u1 , u 1 ] ng 1 nht vi U21 = Speck[u2 , u ] bng cch t u1 = u1 v u1 = u2 . Dn U1 2 2 1 1 v U2 theo tp m U12 = U21 nh trn cho ta ng thng x nh X = P . k Nh ta bit qua nh l 9, cho mt OX -moun M l cho mt b ba (M1 , M2 , 12 ) vi M1 l b nht qun trn U1 tng ng vi mt k[u1 ]moun M1 , M2 tng ng vi mt k[u2 ]-moun M2 v mt ng cu moun
thng aphin trn mt trng Cho
k.
k[u2 , u1 ] k[u1 , u1 gi u2 u1 . 2 1 1 Ta s ch xt y trng hp M1 = k[u1 ]m1 mun t do sinh bi 1 phn t m1 , tng t M2 = k[u2 ]m2 . Khi M12 = k[u1 , u 1 ]m1 v 1 M21 = k[u2 , u2 ]m2 . Cho mt ng cu gia M12 v M21 l cho m2 = m1
vi
mt phn t kh nghch
k[u1 , u1 ] 1
Nh vy n phi c dng sinh
m1 ,
ta c th gi s
= un 1 = 1.
vi
nZ
Z.
Thay i phn t
OX (n) l b OX -moun cho bi b ba moun M1 = k[u1 ]m1 trn U1 = Spec(k[u1 ]), moun M2 = k[u2 ]m2 trn U1 = Spec(k[u2 ]), 1 1 n ng cu = M2,1 = k[u2 , u 2 ] k[u1 , u1 ] cho bi m2 u1 m1 .
6.4.
91
OX (n)
vi
U1 , U2
thy r
Mnh 9 Vi
Vi
n 0,
ta c
s2 M2
c cng nh trong
bi c s
ur m 1 | r Z 1
trong c khng gian con
M1
sinh bi
ur m1 | r N . 1
Khng gian
(M2 )
nh ca
M2
trong
M12
sinh bi
unr m1 | r N . 1
R rng l
M1 (M2 ) = 0
vi
minh.
6.4
nh l 10 Cho
(X, OX )
l mt lc . Phm tr cc b
OX -moun
ta
Cho ng
M, N l hai b OX -moun ta nht qun v f : M N l mt cu b OX -tuyn tnh. Hch, i hch, nh, i nh ca f c nh
ngh nh sau.
c cho bi
92
CHNG 6.
OX -MUN
Khi
nm trong
U = Spec(A).
ker(fA ) = ker(fA ) A A
v cc ng thc tng t i vi i hch, nh v i nh. Ta cn c
coim(fA ) = im(fA ).
Tn ti duy nht b
Ta cng c cc b i hch, nh v i nh vi nh
v i nh l cc b n cu.
ca mt ng cu
M N
l cc b nht qun.
(X, OX ).
Ta ni
gi l khp nu nh
M N
l hch
M N ca N P .
l n nh,
N P
l ton nh, v nh ca
Mnh 12 Cho
M N l ng cu b O-moun trn mt lc (X, OX ). M N l n nh (hoc ton nh) nu nh vi mi x X , trn th Mx Nx l nh x n nh (hay ton nh) ca OX,x -moun. Tng t nh vy mt dy 0 M N P 0 l khp khi v ch khi vi mi x X , dy cc OX,x -moun 0 Mx Nx Px 0 l khp.
6.5 nh xui
Cho
f : Spec(B) Spec(A)
Ta c ngay mt hm t
cu x
: A B.
f : ModB ModA
t phm tr cc
B -moun
N cho ng vi mt Do l phm tr cc
6.5.
NH XUI
93
B -moun tng ng vi phm tr cc b OY -moun ta nht qun trn Y = Spec(B), v khng nh tng t cng ng vi X = Spec(A) ta c mt hm t nh xui f t phm tr cc b ta nht qun OY -moun vo phm tr cc b cc OX -moun ta nht qun trn X = Spec(A) f : ModOY ModOX .
By gi ta mun m rng nh ngha nh xui cho mi cu x gia hai lc bt k. l mt b Anh Cho
f :Y X
l mt cu x gia hai lc .
Cho
M X.
mt ng cu vnh
ng
c
trang
mt
cu
trc
f M : U (f 1 (U ), M )
l mt hm t vi gi tr l
OX -moun.
Cho
B 13 Cho
f :Y X
l mt cu x lc .
l mt b
Hm t
f M
OY OX -
f M
l mt b.
Mun th ta cn
U.
M
Ly
i vi ph m
(f 1 (Ui ))iI
f M f M
i vi mt ph m
(Ui )iI
ca mt
ca
f 1 (U ).
Do l
l mt b nn n
c tnh dn c.
tp m chnh ca
U = Spec(A) l mt tp m aphin ca X v U = Spec(A ) l mt U . Gi s A = A[g 1 ] vi g A no . t V = f 1 (U ) k v V = f 1 (U ). Xt (Vi )iI l mt ph aphin ca V v (Vij ) l mt ph aphin ca Vij = Vi Vj . Theo nh ngha ca f M ta c
k
(U, f M ) = ker[
i
cn
M (Vi )
i,j k
k M (Vij )]
(U , f M ) = ker[
i
M (Vi )
i,j
M (V
k ij )]
94
CHNG 6.
OX -MUN
k = Vij U U . V l tch phn th bo tn phm tr k cc lc aphin cho nn V i l mt ph aphin ca V v V ij l mt ph aphin ca V . V M l b OY -moun ta nht qun cho nn ij
vi
Vi = Vi U U
k ij
M (V i ) = M (Vi ) A A
T ta suy ra rng
M (V
k ij )
k = M (Vij ) A A .
(U , f M ) = (U, f M ) A A
bi v hm t phng ha
N N A A ca A (xem ...)
l hm t khp khi
A = A[g 1 ]
l mt a
l b
OY -nht
f M
l b
A = k l k . Ly M = B .
mt trng, Khi
f : Y X l mt cu x aphin t lc (Y, OY ) (X, OX ). Khi hm t f t phm tr cc b OY -moun nht qun phm tr cc b OX -moun nht qun, l mt hm t khp.
Mnh 14 Cho
Cho mt dy khp
vo vo
0 M M M 0 b OY -moun ta nht qun. Vi mi tp m aphin U = Spec(A) ca X , V = U X Y l tp m aphin V = Spec(B) ca Y . Khi theo nh ngha ca f , f M (U ) l A-moun cm sinh t B -moun M (V ). Dy B -moun 0 M (V ) M (V ) M (V ) 0 l khp nn dy cc A-moun cm sinh hin nhin
cng l khp.
Nh vy i vi cu x aphin, nh xui l hm t khp nhng thng th khng bo tn tnh nht qun tr trng hp cu x hu hn. i vi
cu x x nh th ngc li, nh xui bo ton tnh nht qun nhng li khng l hm t khp.
6.6.
NH NGC
95
6.6
Cho t
nh ngc
l mt cu x gia hai lc . Ta c mt hm
f : (Y, OY ) (X, OX )
f : OX -Mod OY -Mod
inhn gha nh sau. Nu cho bi hm t
c
xc nh bi Trong
f M = M A B .
hp tng qut, vi mi tp aphin
V = Spec(B) Y nh sao cho f (V ) cha trong tp m aphin U = Spec(A) X , ta t (f M )(V ) = M (U ) A B . Ta cn chng minh l (f M )(V ) khng ph thuc vo s la chn ca U . n gin ha ta gi s l X l tch. Khi trong X , giao hai tp m aphin l mt tp m aphin. Nu f (V ) U1 v f (V ) U2 vi U1 = Spec(A1 ) v U2 = Spec(A2 ) l tp m aphin ca X th f (V ) U1 U2 vi U1 U2 = Spec(A12 ) cng l tp m aphin. Khi ta c
trng
M (U1 U2 ) = M (U1 ) A1 A12 v M (U1 U2 ) = M (U2 ) A2 A12 . Cho V = Spec(B ) l mt tp m aphin cha trong V .Theo inh f M (V ) = f M (V ) B B .
ngha
trn th ta c
f M (V )
b,
f M.
l hm t khp phi, bo
Mnh 15 Hm t
ton tnh nht qun.
Hm t
M M A B M A B
l
vo
B -Mod
l khp phi,
nn dn
chng li vi nhau, hm t dn hu hn th
Nu
l mt
B -moun
dng hu hn.
Vt nn hm t
A-moun f f :
nh ngha 16 Mt cu x
f : Y X
gi l phng nu hm t
OX -Mod OY -Mod
l hm t khp.
96
CHNG 6.
OX -MUN
6.7
B t do a phng
nh ngha 18 Mt b
OX -moun
nht qun
M
th
trn
gi l mt b t
do a phng nu nh vi mi im
dng hu hn trn vnh a phng
x X, OX,x . X U
Mx
l mt moun t do
trn
x X,
tn ti mt ln cn
sao cho
(U, M)
l mt
(U, OX )-moun v1 , . . . , v r
t do.
Mx
l mt
Ta c th chn mt
Mx .
sao cho nh ca
(U, M) Mx
cha s
M = (U, M) l mt A-moun hu hn sinh. n gin ho chng minh, ta gi thit vnh A l vnh noether. im x Spec(A) tng ng vi mt ian nguyn t px . Vnh a phng OX,x l a phng ho Ax theo tp nhn S = A px . Cc vect v1 , . . . , vr M xc nh duy nht mt nh x A-thuyn tnh v : Ar M (a1 , . . . , ar ) a1 v1 + + ar vr . Gi ker(v) l hch ca v v coker(v) l i hch ca v . Theo gi thit v1 , . . . , vr l mt c s cho vnh Mx = M A Ax , cho nn nh x Ax -tuyn tnh cm sinh
cho bi
v A 1Ax : Ar M A Ax x
l mt song nh. Vy nn
ker(v) A Ax = 0
Gi s
coker(v) A Ax = 0.
v
ker(v)
coker(v)
l cc
A-moun
hu
f1 , . . . , fN A px
6.8.
HM CP CA MT B NHT QUN
97
sao cho
ker(v) A A[f 1 ] = 0
vi
coker(v) A A[f 1 ] = 0.
6.8
Cho
Hm cp ca mt b nht qun
l mt b
OX -moun
X.
Vi mi
x X,
th
Mx
OX,x .
c bit l th
(x).
t
X N,
cho ng vi mi im
xX
s t nhin
rkx (M),
ta gi l hm cp ca
M.
nh l 20 Cho
Khi tn ti
M l mt b OX -moun nht qun trn mt lc X . hm cp x rkx (M) l hm lin tc trn. Ngha l vi mi x X , mt ln cn U ca x sao cho vi mi x U ta c rkx (M) rkx (M).
x1 , x 2 X
vi
x2
l mt im tng
x1 .
OX,x1 -moun
r1 OX,x1 Mx1 .
98
CHNG 6.
OX -MUN
phn
V im tch
cu x
x2 : Spec((x2 )) X
(x2 )-tuyn x X.
tnh ton nh
Vy nn,
rkx2 (M) r1 .
By gi ta quay sang chng minh mnh mnh hn l hm cp l hm
x, ta c th gi s X l mt lc aphin X = Spec(A), v b nht qun M tng ng vi mt A-moun hu hn sinh M . Gi Ax l a phng ha ca A im x v Mx = M A Ax . t n = rk(x) M(x) l cp ca M im x, vi (x) l trng d ca Ax v M(x) = M A (x). Chn v1 , . . . , vn trong Mx vi nh v1 , . . . , vn l mt c s ca khng gian vect M(x) . Khi theo b Nakayama v1 , . . . , vn l mt h sinh ca Mx . Vit cc vect vi Mx di dng
lin tc trn. Ly Sau khi ly mt ln cn aphin ca
vi =
j
vi
mij aij
mij M v aij Ax . V l ta ch c mt s hu hn cc vect vi , khi vi di dng tng hu hn nh trn, s cc aij Ax xut hin l hu han. Vy nn tn ti f A x sao cho
vit
aij A[f 1 ]
vi mi cp ch s
ij ,
v khi ta c th coi
vi M A A[f 1 ].
Xt ng cu
: A[f 1 ]n M A A[f 1 ] (a1 , . . . , an ) a1 x1 + + an xn . Gi N l i hch ca . V ta bit x1 , . . . , xn l mt h sinh ca Mx = M A Ax cho nn sau khi tenx vi Ax , tr thnh ton nh. V tenx l khp phi cho nn iu ny c ngha l N A[f 1 ] Ax = 0. Vy nn sau khi hn ch vo mt tp m nh U hn Spec(A[f 1 ]), ng cu s tr thnh ton nh. Lc vi mi x U , ta c rkx (M ) n.
cho bi Trong trng hp
X = Spec(A)
V
vi
l mt vnh Noether, ta c th
l hu hn sinh, tn ti mt ng
6.8.
HM CP CA MT B NHT QUN
99
An M . Gi N l hch ca ng cu ny. V A l Noether cho nn N cng l A-moun hu hn sinh, tc l tn ti mt ng cu ton m nh A N . Tm li l ta c th biu din M nh i hch ca mt ng
cu ton nh cu
F : Am An
vi
l mt ma trn
mn
vi h s trong
A.
Vi mi im
x Spec(A),
ta c
F A (x)
nh x tuyn tnh
F A (x).
Yr l tp ng Zariski. Bt ng thc rkx (M ) r r rng tng ng vi rk(F A (x)) n r v iu ny th tng ng vi vic l tt c cc nh thc ca cc ma trn con (n r) (n r) ca F du bng khng ti im x. Nh vy Yr l tp ng Y (I) vi I l ian
sinh bi cc nh thc ny.
I l mt iean ca mt vnh giao hon A. Khi ta c th thy ngay l rkx (M ) = 1 nu x V (I) tp ng khng im ca I v rkx (M ) = 0 nu x ngoi tp ng ny. Mt v d khc cho ta thy s cn thit ca gi thit M dng hu hn. 1 Ly A = k[t] v M = k[t, t ]. M khng l mt A-moun hu hn sinh nhng vi mi x Spec(A), khng gian vect M(x) vn c chiu hu hn. N c chiu 1 nu x khc vi ian tng ng vi im t = 0 v n bng 0
V d ly vi ti im ny. Hm ny r rng l khng lin tc trn m l lin tc di.
M = A/I
X l mt lc nguyn vn, c nghi l vi mi tp m U X , vnh (U, OX ) l vnh nguyn vn. Cho M l mt b OX -moun nht qun. Khi M l t do a phng khi v ch khi hp cp x rkx (M )
nh l 21 Cho
l mt hm hng.
100
CHNG 6.
OX -MUN
X phi lin thng; mi hm hng a phng l hm hng. Ni hm x rkx (M ) l mt hm hng a phng c ngha l vi mi x X , tn ti mt tp m U X cha x sao cho hm ny l hm hng s trn U . Theo ngn ng im tng qut ho v im c bit ho, nh ngha ny tng ng vi mnh : cho x2 l mt im tng qut ho ca x1 , khi rkx (M) = rkx (M). Ta lun c bt ng thc 1 2 rkx1 (M) rkx2 (M) cho mi b nht qun. Vn l chng minh du bng xy ra khi v ch khi M l mt b t do a phng di gi thit X nguyn
V l nguyn vn, khng gian tp vn.
M l mt b OX -moun nht qun t do a phng. Cho hai im x1 , x2 X vi x2 l mt im tng qut ho ca x1 . Khi cu x Spec((x2 )) X phn tch qua Spec((x2 ))Spec(OX,x1 ). V Mx1 l mt OX,x1 -moun t do cp hu hn r,
Gi s
Vy nn hm cp
tn
x X . Ta cn r. t A = OX,x , A l mt vnh a phng ton vn. Gi K l trng cc thng ca A, ta c A K . Khi y = Spec(K) cng l mt im ca X , tng qut hn im x ban u. Vi gi thit X ton vn, y l im tng qut nht ca X . Theo b Nakayama, tn ti v1 , . . . , vr Mx sao cho cu x A-tuyn
Cho t do cp tnh tng ng
rkx (M) = r.
M l mt b OX -moun nht qun ti r N sao cho vi mi x X ta c chng ming rng Mx l mt OX,x -moun
v : Ar Mx
l ton nh. Cu x
K -tuyn
tnh cm sinh
vK : K r M x A K = M y
l ton nh. y l mt nh x gia hai khng gian vect trn trng cng cp cho nn ton nh suy ra n nh. cho nn nh x hp thnh V
A K
cng l n nh
Ar My
6.8.
HM CP CA MT B NHT QUN
101
l mt ng cu v
v d X = Spec(C[t]) v M l b OX -moun tng ng vi M = C[t]/(t ) vi C l mt s phc no . Khi hm cp c gi tr rkx (M) = 0 nu x = v rkx (M) = 1 nu x = . Tng t, ta c th ly X = Spec(Z) v M = Z/pZ vi p l mt s nguyn t no . Khi hm cp c gi tr rkx (M) = 0 nu x = p v rkx (M) = 1 nu x = p. Trong c hai trng hp trn, M khng l t do a phng. Ni chung Ta ly moun cc vnh thng khng bao gi l t do a phng. Ta xt mt v d th v hn. Cho trn
C.
Ly
l idan ca
t0 , u0 C l hai s phc. im (t0 , u0 ) ca mt phng phc tng t t0 , u u0 . Nu u0 = 0 hoc v0 = 0 khi mt trong hai phn t sinh t v u ca M tr nn nghch o c trong vnh a phng A(u ,v ) . Vy nn nh x n nh M A tr 0 0 thnh song nh sau khi tenx vi A A(u ,v ) . Khi hin nhin hm 0 0 cp ly gi tr rk(t ,u ) (M ) = 1. 0 0
Cho ng vi ian ti i Nu
khi th d c dng
M/M 2
Vy nn hm cp ly gi tr
sinh bi nh ca
u.
Nh vy,
ian
sinh bi
t, u
khng l t do a phng.
Ta c th
(0, 0).
Ni chung cc ian
cng khng my khi l t do a phng tr trong trng hp n xac nh mt mu s, mt khi nim quan trng m ta s xem xt sau. Ta cn c
mt php ton tng qut bin mt ian bt k thnh mt ian t do a phng gi l php n m ta cng s quay li xem xt sau.
102
CHNG 6.
OX -MUN
Chng 7
Moun vi phn
7.1
im v cng gn cp mt
cu x gia hai lc aphin,
X = Spec(A)
Y =
: X X Y X
l cu x ng cho v trong
l ian ca
X Y X .
Ta gi
ca ng cho
ca
(X) X theo
trong
X Y X .
ngha nh sau.
l cho mt vnh
R
vi
c thng l
R R = R /J R.
Nu
J cp 1
l mt ian ly linh ca ca
R.
Cp
(R, R )
l mt cp
J 2 = 0 th dy cp 1.
ta ni
l mt lm dy
Cho mt cp dy cp
Spec(R) Spec(R )
vi nh x trn khng gian tp l ng cu. cc phn t ly linh ca Cu x ny ch sai khc bi
R.
103
104
CHNG 7.
MOUN VI PHN
f : X Y l mt cu x gia hai lc d aphin, X = Spec(A) Y = Spec(B). Cho (R, R ) mt cp dy cp 1 cc B -i s. Hai im v cung gn ca X/Y vi gi tr trong cp dy (R, R ) l hai Y -cu
x:
x1 , x2 : Spec(R ) X
vi hn ch vo
Spec(R)
x1 |Spec(R) = x2 |Spec(R) .
Mnh 3 Cho
(R, R )
mt cp dy cp
x1 , x2 ca X/Y cp 1 khi v ch
vi gi tr trong cp dy khi cu x
1 R.
cc
B -i
s.
(x1 , x2 ) : Spec(R ) X Y X
phn tch qua
Vit di dng i s ta c hai ng cu vnh khi hp thnh vi nhau. ta c hai ng cu
Nh vy nh ca ian
ca
A B A,
ng cu
x1 x2 : A B A R
b cha trong ian
2 J vi R = R /J . V J 2 = 0, nh ca ian I xc nh P1 ((X)) trong X Y X , qua ng cu x1 x2 : A B A R l bng 2 khng. Tc l x x 1 2 phn tch qua (A B A)/I , ni cch khc l cu x (x1 , x2 ) : Spec(R ) X Y X phn tch qua ln cn v cng b cp 1 ca ng cho P1 ((X)).
Cho
R = R /J
l mt cp dy cp
B -i
s v cng gn cp
1. Cho x1 , x2 : A R l hai ng cu 1. Hp thnh chng vi ng cu R R cho ta x1 , x2 : A R bng nhau. Xt nh x d : A J cho bi dJ (a) = x1 (a) x2 (a).
V l
x1
x2
l ng cu
B -i
s cho nn
R -moun
ca
tht
ra l
R-moun.
Hai ng cu
x1 , x 2 : A R
7.2.
MOUN I CHUN
105
c mt cu trc
A-i
s trn
A-moun
trn
J.
dJ (ab) = adJ (b) + bdJ (a). B l mt vnh giao hon v A l mt B -i s. Khi mt o hm ca A trn B vi gi tr trong mt A-moun M l mt nh x B -tuyn tnh dM : A M tha mn cng thc Leibnitz
nh ngha 4 Cho
a, b A.
o hm
Ta i n mt kt lun ph hp vi trc quan thng thng : l sai khc gia hai im v cng gn cp
1.
7.2
Cho
Moun i chun
A l mt vnh giao hon v B = A/I vi I l mt ian ca A. Cu x tng ng vi ng cu ton nh A B l mt nhng ng Spec(B) Spec(A). 2 2 2 Vi mi x I/I v f I , f x = 0 trong I/I v vy I/I c mt cu trc B -moun, gi l mun i php tuyn ca Spec(B) trong Spec(A) v
k hiu l
NB/A = I/I 2 .
Nhn xt l ta c th vit mt cch khc l
NB/A = I A B.
Trong trng hp n
N B/A
A = k[x, y] vnh cc a thc hai bin trn mt trng k . Xt B = k[x, y]/ xy , thng ca A chia cho ian sinh bi 2 a thc xy . Khi ta thy I/I l B -moun t do cp 1 sinh bi mt phn 2 t l nh ca xy trong I/I . Ta thy l nhn xt ny vn ng cho mi min nguyn A v cho mi ian chnh I sinh bi mt phn t f . Thng I/I 2 l B -moun t do sinh bi nh ca f trong I/I 2 .
Xt mt v d n gin. Ly
106
CHNG 7.
MOUN VI PHN
Mnh 5 Cho
ian ca
l mt
k -i
s dng hu hn,
B = A/I
vi
l mt
A.
Khi
I/I
l mt
B -moun
hu hn sinh.
V nn
Vy
Cho
X.
Y X l U = Spec(A) X ,
l mt lc aphin
UY = U Y = Spec(B)
vi
B = A/I , I
l mt ian no ca
A.
Trn tp m aphin
I/I 2 .
UY
ca
OY -moun
NY /X .
7.3
Cho
B -i
s.
t
X = Spec(A)
: X X Y X
cho bi ca
A B A A vi A B A hch ca . X I
cng thc
: a1 B a2 a1 a2 . A/B
Gi
l ian
l mun chun
X Y X .
2 I /I
Ta bit ian
a B 1 1 B a.
K hiu
l nh ca
a B 1 1 B a. a da
l mt nh x
Mnh 7 nh x
nhng khng
A A/B
cho bi
B -tuyn
tnh
a, b A. B -o
hm
Hn na, mi qua
dM
vo mt tnh
d : A A/B
v mt nh x
A-tuyn
A-moun M A/B M .
u phn tch
7.3.
107
Ta c
l mt
l vnh
AM
M nh mt ian ly linh bc 1, tc l M 2 = 0. R rng A l thng ca AM chia cho ian ly linh M . Ta c 2 ng cu vnh A A l nghch o bn phi ca php chiu : AM A. Mt l ng cu hin nhin A A M cho bi 1 : a a 0M . Hai l ng cu
2
: a a dM (a).
l mt ng cu vnh.
B -tuyn
1
tnh
1, 2
: A AM ,
cho ta mt ng cu
: A B A AM
1
vi
2)
phn
tch
qua
Chng minh trn c th trnh by mt cch hnh hc hn theo ngn ng im v cng gn cp
l i s
c dng
nhn ca
c cho bi
a1 , a2 R
m1 , m 2 M R .
Trong
R , MR
l mt ian vi bnh
108
CHNG 7.
MOUN VI PHN
AR
a a 0MR tc l mt cu x x : Spec(R ) Spec(A). Cho mt B -lc khc x : Spec(R ) Spec(A), l im v cng gn cp 1
x,
ta c mt cu x
(x, x ) : Spec(R ) X Y X
phn tch qua ln cn v cng b cp ta c mt ng cu vnh
ca ng cho
P1 ((X)).
Tc l
2 (A B A)/I R .
A-moun 1 MR . A/B
H qu 8 Moun cc
chun tc vi ca
B -o hm t A vo A, k hiu l DerB (A), ng cu HomA (1 , A). Ngi ta gi mun ny l moun tip tuyn A/B
A/B .
Cch gi ny ph hp vi nhng g ta bit v cc vect tip tuyn. Mun ly do hm ca mt hm s ti mt im trn mt a tp, ta phi c mt vect tip tuyn ti im . V o hm l sai khc gia im khng ca khng gian tip xc v im v cng gn tng ng vi vect tip tuyn cho. By gi ta xt v d n gin nht l moun vi phn tng i ca mt khng gian aphin.
Mnh 9 Cho
moun t do vi
Khi
A/k
A-
Ta c
A k A = k[u1 , . . . , un , v1 , . . . , vn ] ui = xi 1 v vi = 1 xi . t di = ui vi . D thy A = k[u1 , . . . , un , d1 , . . . , dn ] bng php i bin hin nhin. Ian xc nh ng cho ca X trong X k X l ian sinh bi 2 d1 , . . . , dn . D thy I /I l mt A-moun t do vi c s l d1 , . . . , dn .
m n gin k hiu ta t
7.4.
TH CA
A/K
CC
K -IM
cc
109
7.4
Th ca
A/k
mx
k -im
l mt
Mnh 10 Cho
mt
l mt trng v
k -im
ca
vi
l ian cc i ca
th d ca b vi phn tng i
A/k
ti im
k -i A xc x l
s. Cho
nh im
x : A k l x. Khi
A/k A,x k = mx /m2 . x A-i s. nhn mnh cu trc k -i s m ta k hiu li l x : A (x) vi (x) = k nh mt trng.
ng cu cho mt cu trc Ta c
x:Ak
k -o
hm
ca
nh vy li tng ng
Hom(x) (A/k A (x), (x)) tng ng 1 1 A ly gi tr trong (x) xem nh A-moun, v 1 1 vi mt ng cu vnh
2
x : A (x)[ ]/
sao cho hp thnh vi
= (x) (x)
li ta ng cu
(x)[ ]/
x : A (x).
Tng ng gia
k[ ]/
ng
v th nh ca
11
m2 x
mx
vo ian
ca
tng
vi cc ng cu vnh
A/m2 (x)[ ]/ 2 . x A/mx = (x) v n c i s con l k . Ta trong trng hp c bit l k = (x) cho nn A/m2 = (x) mx /m2 . Vy nn cho mt ng cu vnh A/m2 (x)[ ]/ 2 x x x 2 k . Tm li ng ngha vi vic cho mt nh x (x)-tuyn tnh mx /m x ta c mt ng cu gia hai (x)-khng gian vect
Vnh c cu trc rt n gin. N c thng l
A/m2 x
m ta mun.
110
CHNG 7.
MOUN VI PHN
Trong hnh hc vi phn i khi ngi ta nh ngha b vi phn l b c th l khng gian vect
mx /m2 . x
th dn li vi nhau thnh mt
A-moun
vi
l vnh cc hm trn a
mx /m2 x
ch ng cho cc
k -im.
min nguyn, ian tng ng vi n l ian khng, m khng c ngi l th ca b vi phn tng i ti im tng qut bng khng.
7.5
Hai dy khp c bn
tnh ton cc mun vi phn tng i, ngi ta dng n hai dy khp c bn m ta s pht biu v chng minh trong mc ny.
nh l 11 Cho
vi
l mt
l mt ian ca
A.
J/J 2 A B k
f df A 1B B
vi
f J.
l mt vnh giao hon,
nh l 12 Cho
A-i
A l B -moun
mt
k -i
s v
l mt
2 I /I
vic
cho
chng minh
hai dy khp c bn trn ta li phi quay li dng ngn ng im v cng gn. Trc ht ta cn b tng qut sau, mt bin th ca nh l Yoneda.
B 13 Cho
B -moun M ,
k hiu
hM : B M od B M od
hm t cho bi
N HomB (M, N ).
M M
hM hM .
7.5.
HAI DY KHP C BN
111
Cho v
hM2
ba
moun v cho cc cu x hm t
hM3 hM2
vi mi
B -moun N ,
dy
M1 M2 M3 0
l khp phi.
ly
N = M v ly nh B -moun M M .
ca
1M HomB (M , M )
ta c c mt ng cu
Cho mt dy khp hm t
M1 M2 v M2 M3 . Trc ht ta chng minh Gi P l nh ca M2 trong M3 . Nu P = M3 , ta c th ly N = M3 /P xt HomB (M3 , M3 /P ) cho bi php chiu : M3 M3 /P . Nu P = M3 , th = 0. Nhng nu ta hp thnh vi ng cu M2 M3 vi th c mt mt ng cu M2 N bng khng, v bng khng trn nh ca M2 . V iu ny mu thun vi gi thit hM3 (N ) hM2 (N ) l n nh cho nn ng cu M2 M3 t phi l ton
c cc ng cu
M2 M3
l ton nh.
nh. V hm t M hM l chung thy cho nn t gi thit hp thnh hM3 hM2 hM1 bng khng ta suy ra hp thnh M1 M2 M3 cng bng khng. Ta ch cn cn chng minh l nh ca
M2 M3 . Ta li ly P l nh ca hch K = ker[M2 M3 ] Ta cn chng minh quan h cha ngc li. Gi : M2 M2 /P l php chiu hin nhin xung thng. Tron dy khp 0 Hom(M3 , M2 /P ) Hom(M2 , M2 /P ) Hom(M1 , M2 /P )
112
CHNG 7.
MOUN VI PHN
Hom(M1 , M2 /P ) bng khng v theo nh nghi bng khng trn nh P ca M1 trong M2 . Nh vy l nh ca mt phn t ca Hom(M3 , M2 /P ), c ngha l ng cu M2 M2 /P phn tch qua M2 M3 . Vy nn hch ca M2 M2 /P phi cha hch K ca M2 M3 . Nh vy P K . M ta bit t trc l P K cho nn P = K .
nh ca vo trong S dng b ny ta quy vic chng minh dy khp gia cc moun vi phn tng i
A/B
M HomA (A/B )
trn phm tr cc
A-moun. A/B
Bnh thng th y l
mt cch phc tp thm vn , nhng trong trng hp ny th khng v ta khng bit r moun vi phn tng i nh l hm t m n biu
Cho
k -i
s v
B = A/J
vi
l mt ian ca
A.
Vi mi
A l mt B -moun N , ta c
cc N
HomB (B/k , N ) l tp cc k -o hm vi gi tr trong N , tc l nh x k -tuyn tnh dN : B N tha mn cng thc Leibnitz.
cng l tp cc im
Spec(B N ) Spec(B)
vi
"im khng"
B cho bi B -moun N , v cng gn B BN = B N l im cho bi b b 0. ng vi k -o hm dN : B N l ng cu k -i s B BN cho bi b b dN (b). Nh ta thy mc trc, dN l k -o hm khi v ch khi b b dN (b) l ng cu k -i s. Tm li HomB (B/k , N ) l
l dy ha b ch ca tp cc im
BN
xB : Spec(BN ) Spec(B)
v cung gn im khng.
A-tuyn
tnh
xA : Spec(BN ) Spec(A)
v cng gn im khng.
7.5.
HAI DY KHP C BN
113
Hp thnh vi cu x
j : Spec(B) Spec(A), xB xA = j xB
ta c mt nh x
t tp cc im vo tp cc
xB : Spec(BN ) Spec(B) v cng gn im khng im xA : Spec(BN ) Spec(A) v cng gn im khng. HomB (B/k , N ) HomB (A/k A B, N ).
Cho nn ta c mt nh x
Ta c th kim tra c nh x ny l
B -tuyn
tnh.
AB
x B , x B : B BN
cm sinh ra hai im
x A , x A : A BN
bng nhau th
xB = xB .
Tc
xA : A B N cho bi a a dN (a) vi a l nh ca a trong B v dN : A N l mt k -o hm. V xA : A BN l mt ng cu i s, cho nn hin nhin xA l A-tuyn tnh. Hn ch xA vo ian J s c nh cha trong ian N ca BN . V bnh 2 phng ca N trong BN bng khng cho nn nh ca J trong BN 2 bng khng. Vy nn xA cm sinh mt ng cu B -moun J/J N
Cho mt ng cu v ta c mt ng cu
khi v ch khi
B -moun N
bin thin.
Theo b ta c mt dy khp
B -moun
114
CHNG 7.
MOUN VI PHN
B -moun
J/J 2 A/k A B
trong dy khp. Ly
N = A/k A B .
Phn t on v
1 HomB (A/k B, N )
tng ng vi ng cu vnh
A BN N a a da A 1B vi a l nh ca a trong B . Hn ch vo = 0. Ta c th kim tra thm tnh tuyn J ta c ng cu f df v f tnh ca ng cu ny. Vi mi f J v a A, nh ca af
cho bi
f A 1B = 0.
B -moun N ,
mt dy khp
N.
Cho mt phn t ca
dx : B N tha mn cng thc Leibnitz v cng l cho mt ng cu A-i s x : B BN = B N vi x(b) = b dx (b), v cng gn vi im khng x0 : B BN vi x0 (b) = b 0N .
Tng t, cho mt phn t ca
HomB (B/k , N )
l cho mt nh x
k -tuyn
khng.
tnh
ng cu
y(b) = b dy (b),
v cng gn im
Mt ng cu x
k -tuyn
Nu nh tnh ban
7.6.
MA TRN JACOBI
115
yB : B BN v cng gn im khng, hp thnh vi A B cho ta mt ng cu k -i s yA : A BN .V ci ny th tng ong vi mt k -o hm A BN tc l mt phn t ca
s
k -i
Nh vy vi mi
B -mun N
ta c mt dy khp chun tc
7.6
Ma trn Jacobi
Mnh 14 Cho
hn. Khi
l mt
k -i
s dng hu
A/k
l mt
A-i
s dng hu hn.
A l k -i s dng hu hn nn n c dng A = R/I vi R = k[x1 , . . . , xn ] l mt i s a thc v I l mt ian ca R. Khi ta c mt ng cu ton nh A-moun
V
R/k R A A/k .
Ta bit l
R/k
l mt
t l
A-moun
hu hn sinh.
Mnh 15 Cho
a thc v
k l mt vnh giao hon, R = k[x1 , . . . , xn ] l vnh cc n bin trn R, J l mt ian ca R sinh bi cc phn t f1 , . . . , fm . A = R/J . Khi ta c mt dy khp A-moun A Am n A/k 0
F
116
CHNG 7.
MOUN VI PHN
vi
l ng cu
A-tuyn
fi F = xj
Vi mi im
i=1,...,m
.
j=1,...,m
: A (),
cp ca
A/k
rk (A/k ) = n rk
fi xj
i=1,...,m
.
j=1,...,m
sinh bi cc phn t
J/J Am vi c gi fi ln fi .
th thay do
f1 , . . . , f m
bng mt s l
ton nh
Mt khc ta bit l
R-moun
t do sinh bi
fi J
trong
F (fi ) = dfi R 1A =
j=1
fi dxj R 1A . xj
Ma trn
gi l ma trn Jacobi.
7.7
Cho
Phn m trn ca mt a tp i s
X = Spec(A) vi A l mt min nguyn, dng hu hn trn mt trng k . Khi A/k l mt A-moun hu hn sinh. Ta c hm cp ca n x rkx A/k l mt hm lin tc trn trn khng gian tp Spec(A).
nh ngha 16 a tp
X = Spec(A)
gi l trn nu nh
A/k
l mt
A-
7.7.
PHN M TRN CA MT A TP I S
117
X = Spec(A) vi A l mt min ngun, gi tr cc tiu 0 ca hm lin tc trn x rkx A/k t c trn tp mt tp m X ca X . Hn ch ca A/k trn tp m ny l X 0 /k c hm cp l hm hng. X 0 l tp m trn cc i ca X .
Vi mi a tp
Mnh 17 Cho
tp trn tri
l mt
k -a
k -a
X.
0 J/J 2 X/k OX OY Y /k 0.
118
CHNG 7.
MOUN VI PHN
Phn IV
Chiu v chun ha
119
Chng 8
Chiu
8.1
Cu x hu hn v chiu Krull
f : Y X gia hai lc aphin X = Spec(A) A-i s B xem nh A-moun l hu hn sinh. Ta cn ni B l mt A-i s hu hn. Mt cu x f : Y X l hu hn nu tn ti mt ph ca X bi cc 1 tp m aphin {Ui }iI sao cho to nh f (Ui ) l tp m aphin ca Y v hn 1 ch f vo f (Ui ) Ui l cu x hu hn gia hai lc aphin.
nh ngha 1 Mt cu x
v
Y = Spec(B)
gi l hu hn, nu
Theo
inh
ngha
ca
cu
hu
hn,
ta
th
dng
quy
trng
f :
Spec(B) Spec(A).
Mnh 2 Cho
l mt
A-i
s dng hu hn.
Khi
l mt
Al
x B,
tn ti
nN
a0 , . . . , an1 A
xn + an1 xn1 + + a0 = 0.
Mt phn t
x B
trn
A.
A-i
dng hu hn,
l mt
A-moun
B l nguyn trn A. A-moun dng hu hn. Chn b1 , . . . , bn l mt h sinh ca A-moun B . Vi mi x B , nh x b bx l mt nh x B -tuyn tnh
hu hn sinh khi v ch khi mi phn t ca Gi s
l mt
121
122
CHNG 8.
CHIU
A-tuyn
tnh.
Vi mi
i = 1, . . . , n,
ta c th vit
xbi
xbi =
j=1
vi
ij bj
Trong vnh
mt bin
duy nht.
A[t]
cc a thc
a thc c trng
(ij ).
A-tuyn
tnh
BB b P (x)b b = 1 ta c P (x) = 0. Ngc li, cho B l mt A-i s sinh bi n-phn t x1 , . . . , xm nh l mt A-i s. Gi s mi phn t ca B u l nguyn trn A, c bit cc phn t x1 , . . . , xn l ngun trn A. Xt B1 l A-i s con ca B sinh bi mt phn t x1 , tc l ta c mt ng cu A-i s ton nh
ng nht bng khng. Ly
1 : A[t] B1
gi
ln
x1 .
1 (P ) = P (x1 ) = 0. A[t]/ P
n1
l ian ca
A[t]
sinh bi
A[t] B1 P . M ta
1, t, . . . , t theo nh l chia Euclid. cho nn B1 l mt A-moun hu hn sinh. y, ta thy gi thit a thc P (t) c h s u bng mt l gi thit quan trng, v nu khng thng A[t]/P chua chc l A-moun hu hn sinh. Ta ln lt lm nh vy bng qui np vi cc phn t sinh khc ca B l x2 , . . . , xm .
Cho
:AB
l n cu vnh vi
A-i
s hu hn. Gi ian
A B , A/J
J B.
A-moun hu hn
A/J -moun
hu hn sinh.
AB
l n nh.
8.1.
CU X HU HN V CHIU KRULL
123
Spec(B) Spec(A)
Cho
x X = Spec(A).
K hiu
(x)
x.
K hiu
A/x f :Y = y
Spec(B A (x)). Mun chng minh B A (x) khng phi l vnh tm thng, hay ni cch khc l trong vnh ny 0 = 1. K hiu Ax l a phng ha ca A tai im x. K hiu px l ian ti i ca Ax , giao n vi A ta nhn li c x. Trc ht ta nhn xt l B A Ax khng phi l vnh tm thng, tc l vnh c mt phn t 0 = 1. Nu n l vnh tm thng th theo nh nghi ca a phng ha, tn ti s A x, sao cho (s) = 0 v iu ny mu thun vi gi thit n nh. V B A Ax mt Ax -moun hu hn sinh cho nn ta c th dng b
sao cho v tp ph ph ny khc rng ta cn chng minh l vnh Nakayama. Nu
Spec(B)
f (y) = x
(B A Ax ) Ax (x) = B A (x)
bng khng th ta bit :
ny th mu thun vi ci
nh l 4 Cho
ng trong
l mt cu x hu hn. Khi nh ca mt tp
X.
Ni cch khc, cu x hu hn l
ca
X l tp ng ca U . V th ta c th gi s Y v X l cc Y = Spec(B) v X = Spec(A). Ly V l mt tp ng ca Y , n c dng V = Spec(B/I) vi I l mt ian ca B . Gi J l hch ca ng cu hp thnh A B B/I . Cu x Spec(B/I) Spec(A) phn tch qua nhng ng Spec(A/J) Spec(A). V B l mt A-i s hu hn cho nn B/I l mt A/J -i s hu hn v hon na A/I B/J l ng cu n nh. Theo Cohen-Seidenberg, Spec(B/I) Spec(A/J) l ton nh. Vy nn nh ca V = Spec(B/I) l
ca lc aphin tp con ng
Spec(A/J)
ca
A.
124
CHNG 8.
CHIU
Mnh 5 Cho
ca ca
A-i
B A (x) v y, y bi cc ian nguyn t tng ng vi chng trong B A (x) ta a v trng hp A l mt trng k = (x) v B l mt k -i s hu hn. Cho B l mt k -i s hu hn, J l idan cc phn t ly linh ca B . Khi ta bit B/J phi c dng
Thay bng bng
(x), B
B/J = k1 km
vi
k1 , . . . , km
cc
rng
hu
hn
ca
nguyn t ca
k. m
ta
thy
mi
idan Th
ian ti i nh vy.
yy
th ta t c
y=y. X
l s t nhin
l mt lc .
Chiu Krull ca
cc i sao cho tn ti ca mt dy
Y0 Y1 Yn
vi
Yi
X.
K hiu chiu
Krul l l
dim(X). Y0 Y1 Yn f :X X ca X bng
hp
Trong nh ngha trn ta ngm hiu l chiu Krull ch c ngha nu di ca cc dy nh trn l b chn.
nh l 7 Cho
Krul l ca
Ta
ch
xt
trng
aphin.
Trng
hp
tng
qut
dng
qui
trng hp ny.
Y0 Y1 Yn cc tp ng bt kh qui i mt khc nhau X = Spec(A) tng ng vi mt dy cc idan nguyn t x0 x1 xn i mt khc nhau ca X .Theo nh l Cohen-Seidenberg, tn ti mt iean nguyn t x n X = Spec(A ) sao cho c nh l xn . Thay A bng A/xn v A bng A /xn v tip tc vi dy x0 x1 xn1 vi xi l nh ca xi trong A/xn . Qui np nh vy cui cng ta s c mt dy cc ian
Mt dy ca nguyn t
x0 x1 xn
8.2.
125
ca
m nh trong
Spec(A)
l dy
x0 xn .
R rang l cc ian
nguyn t
Spec(A)
xi
dim(A ) dim(A). A
x0 x1 xn
nh ca n trong Theo mnh 5, cc
dim(A).
8.2
Cho
Cui
Spec(A) l mt dy cc ian nguyn t x0 x1 xn . xi cng phi i mt khc nhau. V vy dim(A ) cng ta thu c dim(A) = dim(A ).
l mt trng, cho
l mt
l c lp i s nu nh ng cu
R k[t1 , . . . , tn ] R
gi
t i xi ,
l n nh.
cha
k.
Ta
tn ti mt
Ta ngm hiu l khi nim bc siu vit ch c ngha trong trng hp s cc phn t ca mt h cc phn t c lp i s trong l b chn.
Mnh 9
Khi
1.
Cho
R n
l mt
k -i
2.
Vnh cc a thc
bin
k[t1 , . . . , tn ]
n.
thc
3.
cc
a
bin
bc siu vit ca
v sao cho
l i s hu hn trn
bc siu vit ca
trn
l bng
n.
126
CHNG 8.
CHIU
nh l 11 Cho
l mt
k -i
Th th bc siu vit ca
R.
Ta chng minh bng qui np v s dng nh l chun ha ca Noether. Gi s mnh l ng cho cc
n 1.
Cho
k -i
s dng
k[t1 , . . . , tn ] R
t vnh cc a thc
bin vo
R.
bin
Mnh 12 Cho
duy nht thnh
tch ny l duy nht vi sai khc l hon v cc tha s hoc nhn cc tha s vi mt hng s trong
vi
Y Spec(A) l mt tp con tht ng, v cc i. Ta c Y = V (I) I l mt ian nguyn t ca A. Ly f I . Khi V (I) V ( f ), vi V ( f f ). Ta bit l f c mt phn tch thnh tch f = f1 . . . fr vi f1 , . . . , fr
Cho l cc a thc bt kh qui. Ta c
V (f ) = V (f1 ) V (f2 ) V (fr ) V (fi ) l cc tp ng bt kh qui ca Spec(A). Vy nn tn ti i = 1, . . . , r sao cho V (I) V (fi ). V V (I) l tp ng tht s cc i cho nn V (I) = V (fi ). Ta bit l A/fi coa bc siu vit bng n 1. Theo gi thit qui np, n phi c chiu Krull bng n 1. Vy nn A c chiu Krull bng n.
vi
8.3
nh l 13 Cho
mt
trng
c
khng v
mt
X = Spec(R) phng cp n.
sao
cho
hn
ch
k -i s m U ca
t do a
8.3.
127
k -i
s n nh
A = k[t1 , . . . , tn ] R
t vnh a thc
bin vo
R.
A-moun t do cp n, v ta mun dng dy khp ny chng minh rng R/k , hn ch vo mt tp m nh U ca Spec(R), l mt OU -moun t do cp n. Gi L l trng cc thng ca R. Ta bit vi L/k = R/k R L. Mun chng minh l hn ch ca R/k vo mt tp m nh U l mt OU -moun t do cp n, ta ch can chng minh l L/k l mt L-khng gian vect chiu n. Gi K l trng cc thng ca A. Dy khp c bn th hai p dng
bit l l mt vo
A/k
k K L,
cho ta
l mt trng c s khng.
Cho
ca vnh cc a thc
K/k K L L/k
l mt ng cu gia hai khng gian vect trn trng
L.
Nh thng l, chng minh mt tch cht vi b vi phn tng i, ta chng minh tnh cht i ngu vi cc o hm. x Ta s chng minh l nh
L-tuyn
tnh
k -tuyn tnh tha mn cng thc Leibnitz. Cn mt phn t ca HomK (K/k , K) th l mt k -o hm t K L. ng cu HomL (L/k , L) HomK (K/k , L) cho ng vi mt k -o hm D : L L hn ch ca n D|K : K L. Nh vy ci ta cn chng minh l mi k -o hm DK : K L c th thc trin mt cch duy nht thnh mt k -o hm D : L L.
tc l mt nh x
D :LL
128
CHNG 8.
CHIU
xL
nh mt
K -i
Tm
s. Cc m rng hu hn ca mt trng c s khng u c mt phn t sinh nh vy. Nu khng bit kt qu ny th ta c th qui np dn.
li, ta s gi s tn ti mt phn t
x L sao cho ng cu t vnh a thc mt bin K[t] L gi t x l ton nh. V L l K -hu hn nn ng cu
ny c hch khc khng. V
qui
L l mt trng nn hch ny l ian sinh bi mt a P K[t] bc n vi n = dimK (L) v vi h s u bng 1. P = tn + an1 tn1 + + a0
thc bt kh Ta vit
a0 , . . . , an1 K . P gi l a thc cc tiu ca x. Cho DK : K L l mt k -o hm. Mun thc trin DK thnh mt k -o hm D : L L, ta phi chn nh D(x) L sao cho D(P (x)) = 0. Ta
vi c
D(P (x)) =
vi
l mt t hp tuyn tnh
vi h s trong
L.
o hm ring
V th phng trnh
D(x) L mt cch duy nht. Ta c th kim tra rng vi gi tr ny ca D(x), ta c mt k -o hm D : L L m hn ch vo K l DK : K L l k -o hm cho trc.
Chng 9
Chun ha
9.1
l mt min nguyn,
trnh
xn + a1 xn1 + + an
vi
a1 , . . . , an A,
th
x t phi thuc A.
chun.
Tnh cht ng nguyn c bo ton vi a phng ha. minh mt trng hp c bit ca khng nh ny. cng chng minh ging nh th.
Ta chng
Mnh 16 Cho
ca
l mt ian nguyn t
A.
Ap
xn + a1 xn1 + + an = 0
vi
bi
vi
b1 , . . . , bn A.
129
130
CHNG 9.
CHUN HA
A,
K,
gi l vnh
nh gi ri rc nu nh tn ti mt ng cu
nhm ton nh
v : K Z
sao cho
m,
x A m, v(x) = 0 cho nn v(x1 ) = 0 v th th x1 A. Tc l x A m t l kh nghch trong A. iu ny th tng ng vi vic A l vnh a phng v m l ian cc i ca n. Trong A, quan h chia ht v cng n gin : x chia ht cho y khi v ch khi v(x) v(y) v v vy hoc x chia ht cho y , hoc y chia ht cho x. T ta suy ra tt c cc ian khc khng ca A u c dng
Vi mi
mn = {x A | v(x) n}.
Trong s ny ch c
l nguyn t. Tm li
1. A
l mt vnh Noether, a phng, chun, c chiu Krul l bng mt vnh nh gi ri rc.
th
phi l
l mt min nguyn v
l mt ian nguyn t
A.
Ta ni
c cao
nu nh n ch cha ng mt
9.1.
V NH NG NGUYN
131
nh l 21 Cho
nguyn t thng
cao
ca
A, Ap
ca
A,
ta c
A=
p
Ap 1
ca
A.
Ngc li
132
CHNG 9.
CHUN HA
Phn V
Hnh hc x nh
133
Chng 10
Khng gian x nh
10.1
Cho
Tp cc siu phng
l mt trng ng i s,
k n+1
khng
gian
vect
chiu
n+1
L ca k n+1 tc l tp cc hch ca mt nh x tuyn tnh khc khng l : k n+1 k . Hai nh x tuyn tnh l v l : k n+1 k c cng mt hch khi v ch khi chng sai khc nhau mt hng s khc khng : l = l vi k .
B 1 Vi mi
ca
v0 , . . . , v n .
Ta k hiu
Pn k
la tp hp tt c cc siu
k n+1
sao cho
ca
Pn k
cc siu phng
L
v
nh chun tc gia
Ui
Mt
siu
phng
tuyn
tnh
khc
khng
l :
tnh
k . Vect cho trc vi L khi v ch khi l(vi ) = 0. nh x tuyn / l vi hch l L ch c xc nh vi sai khc l mt hng s khc khng, nhng nu ta t thm iu kin l(vi ) = 1 th n xc nh duy nht. Nh vy ta c mt song nh gia cc phn t ca Ui v tp cc nh x n+1 tuyn tnh l : k k tha mn l(vi ) = 1. Mt nh x tuen tnh nh vy c xc snh hon ton bi n gi tr l(vj ) k vi j = 0, . . . , n v j = i. n Vy nn Ui l song nh chun tc vi k .
B 2 Ta c
n+1
Pn = k
n i=0
Ui
vi
Ui
l tp cc siu phng
vi
vi L. /
no th n
Nu c mt siu phng no khng l phn t ca bt k phi cha tt c cc vect siu phng na.
v0 , . . . , v n
v do
bng
k n+1
Ui
v khng cn l
135
136
CHNG 10.
KHNG GIAN X NH
Ui
bc u ta c th hiu mt cch nm na thnh bnh cch dn cc khng gian aphin vic ny dng ngn ng lc .
Ui
Pn k
nh l mt tp i s to
li vi nhau. Ta cn m t li
10.2
S = A[t0 , . . . , tn ] Sd
cc
a
thc
bin
S=
iN
vi
Sd l A-moun
vi
d.
Ta c
S0 = A
c dng
v cc
Sd
dN
Mt ian phn bc ca
Ji
l mt
A-moun
con
S l ca Sd .
mt ian ca K hiu
J =
Jd S
S+ =
i1
Si . p
nh ngha 3 Tp
khng cha
Proj(S)
ca
S+ .
Proj(S) ta cn a phng ha. Xt S[t1 ] l a phng 0 1 ha ca S theo tp nhn sinh bi phn t t0 . Vnh S[t 0 ] l vnh cc phn r thc dng f /x 0 vi f S v r N vi php cng v nhn hin nhin.Ta 1 c th phn bc S[t 0 ] nh sau
hiu r tp
S[t1 ] = 0
dZ
vi
S[t1 ]d 0
vi
l mt a thc thun
bc ca
S[t1 ] 0
nh sau.
S[t1 ] 0
vi vnh phn bc
R0 [t1 ] = 0
dZ
vi
R0 td 0
ng cu ny dc
R0
l vnh cc a thc
bin
R0 = k[u1 , . . . , un ].
xc nh bi
ui = ti /t0 .
10.2.
137
Khng nh ch l cch i bin quen thuc gia a thc thun nht
n + 1 bin v a thc khng thun nht n bin. Mi a thc f (t0 , t1 , . . . , tn ) bc d c th vit mt cch duy nht di dng f (t0 , . . . , tn ) = td f0 0
vi
thun nht
t1 tn ,..., t0 t0
f0
f0 (u1 , . . . , un ) = f (1, u1 , . . . , un ).
Th nn mi phn thc dng
t0 , . . . , t n
f /tr 0
vi
f = t d f0 0 r t0
vi
t1 tn ,..., t0 t0
d = deg(f ) r,
1.
Mnh 5
R0 [t1 ] 0
u c dng
I=
dZ
vi
I0 td 0 I
ca
I0
l ian ca
R0 .
Ian phn bc
I0
R0 [t1 ] 0 I
l nguyn t khi
l ian nguyn t ca
R0 .
2.
ca
vi
I {1, t0 , t2 , . . .} = 0
v tp cc ian tht s ca ian phn bc nguyn t t ca
R0 .
ca
vi
x0 I , /
v tp cc ian nguyn
R0 .
bc cc i
ca
S , x0 I /
v tp cc ian cc i ca
R0 . 1 kh nghch
R0 [t1 ] 0
bc ca vect
l phn t t0 . Tht vy, cho I = dZ Id l mt ian phn R0 [t1 ], khi nh x nhn vi t0 , cho ta mt ng cu khng gian 0 Id Id+1 v t0 l phn t kh nghch bc 1. Vy nn Id = I0 td . 0
138
CHNG 10.
KHNG GIAN X NH
Cho
I=
d dZ I0 t0
ta thy ngay l
1 R0 [t0 ]/I
R0 /I0
l min nguyn.
Ta
R0 [t1 ] khi v ch khi I0 l ian cc i ca R0 . 0 Cho I l mt ian phn bc ca S . Khi da phng 1 1 mt ian phn bc ca S[x 0 ] = R0 [t0 ] nn t phi c dng I[t1 ] = 0
dZ
ha
I[x1 ] 0
I0 td 0
kin
I khng c giao vi tp nhn 1 iu kin I[t 0 ] l mt ian tht s ca vi iu kin l I0 l ian tht s ca S0 . 1 Di cng mt iu kin ny, ta bit l I hon ton c xc nh bi I[t 0 ]
iu
I = I[t1 ] S. 0
i vi cc ian nguyn t iu kin
khng
giao
vi
tp
nhn
{1, t0 , t2 , . . .} 0 t0
tng ng vi
t0 I .V / S0 .
ca
khng cha
Tng t nh vy ta c song nh
x0
ca
v cc ian cc i
R0 .
Trong mnh trn, ta c th thay bin
Ui
t0 bng bt k bin ti khc. Gi I ca S khng cha ti . Khi ta c mt song nh gia tp Ui v tp ph Spec(Ri ) vi Ri l vnh cc a thc j i trn k vi n bin u vi ch s j chy trong tp {0, . . . , n} {i} v u = ti /tj . j i V mt ian phn bc I khng cha S+ khng th ng thi cha cc phn t t0 , . . . , tn cho nn ta c
l tp cc idan nguyn t phn bc
Proj(S) =
i=0
Mnh 6 Trong
bi m
Ui .
ui j
Ui = Spec(Ri ), Uij = Ui Uj l tp m chnh xc nh = 0. t Rij = Ri [(ui )1 ]. Trong Uj = Spec(Rj ), Uji = Uj Ui l tp j j j 1 chnh xc nh bi u = 0. t Rji = Rj [(u ) ]. i i
10.2.
139
Rij
Rji
ng cu chun tc
f /tr ts i j
ij . Chng u c vi f l mt a thc
r + s. Ui = Spec(Ri )
vi b vnh cu tr c trang b
Cc khng gian tp
i, j {0, . . . , n} ta c tp m Uij Spec(Ri ) v Uji Spec(Ri ) v mt ng cu ij : Uij Uji l ng cu gia hai khng gian tp c trang b mt b vnh. Cc ng cu uij tha mn phng trnh i chu trnh c ngi l hn ch vo Uijk = Uij Uik , ta
d kin dn li vi nhau. Vi m cp ch s c
ki jk ij = 1
vi
Uijk
c trang b mt b
vnh. dn
Spec(Ri )
ij
Proj(S)
v mt b vnh
trn
Proj(S). Proj(S)
l tp ti thiu sao cho mi tp
Ui
l tp m ca
Proj(S).
l tp m
Mt tp con Zariski ca
Proj(S)
vo mi tp m
Ui
ta c b vnh cu trc ca
hai cch vo
Ui Uj ,
qua
Ui ,
Ta c th m t tp nh ngha nh trn, cng nh th ca b vnh cu trc theo ngn ng ian nh sau.
U Proj(S) l tp m khi v ch khi tn ti mt ian phn bc I ca S sao cho U = U+ (I) l tp cc ian nguyn t phn bc I ca S , khc S+ v khng cha I .
Mnh 9 Mt tp con
V l tp ng khi V = V+ (I) vi V+ (I) l tp cc ian nguyn t phn bc ca S , khc S+ v cha I . Gi s V = V+ (I) vi I l mt ian phn bc ca S . Ta mun chng ming l vi mi i = 0, 1, . . . , n, Vi = V Ui l mt tp ng ca Ui =
Ta chng minh mnh tng ng : mt tp con sao cho v ch khi tn ti mt ian phn bc
ca
140
CHNG 10.
KHNG GIAN X NH
Spec(Ri ).
Gi s
Vi
khng cha
ti
v cha
I.
Mun cho
Vi
S, ti I . /
ca
Vi
I[t1 ] p[t1 ]. i i S[t1 ] = Ri [t1 ] cho nn I[t1 ] = i i i I[t1 ]0 td v p[t1 ] = dZ p[t1 ]0 td . Nh vy p hon ton c xc i i i i i dZ 1 1 nh bi ian nguyn t p[t i ]0 ca Ri v I p khi v ch khi I[ti ]0 p[t1 ]0 . Nh vy Vi = Spec(Ri /)p[t1 ]0 l mt tp con ng ca Ui . i i Tng t nh trong trng hp aphin, vi mi ian phn bc I, J ca S , ta c V+ (I) V+ (J) = V+ (I + J)
M ta bit l do cu trc n gin ca v
V+ (I)
Proj(S) vi cc tp con m ca Ui l V+ (I) l tp ng. Nh vy tp vi cc tp m l phn b U+ (I) ca V+ (I), I chy trong tp cc ian phn bc ca S , l tp ti thiu c cc tp m ca Ui l tp m. U + (f ) l tp m ca Proj(S) bao gm cc ian nguyn t phn bc p khng cha f . Khi , + + khng gian tp U (f ) trang b hn ch ca b vnh O vo U (f ) l lc 1 aphin. Chnh xc hn, a phng ha S[f ] c mt phn bc
Mnh 10 Cho
K hiu
S[f 1 ] =
dZ
S[f 1 ]d
S[f 1 ]d l tp cc phn thc c dng g/f r vi g thun nht bc deg(g) = r deg(f ) + d. Khi ta c U + (f ) cng vi hn ch ca O vo U + (f ), ng 1 cu vi Spec(R[f ]0 ) cng vi b cu trc ca n.
vi
f p r rng bng / 1 vi tp cc ian nguyn t phn bc ca vnh phn bc S[f ]. Th nhng so snh gia tp cc ian nguyn t phn bc ca S khng cha f vi tp 1 cc ian nguyn t ca thnh phn bc khng S[f ]0 l khng hin nhin
Tp cc ian nguyn t phn bc vi
p Proj(S)
10.2.
141
f = t0 . J = dN Jd ca S , J = S+ v 1 J[f 1 ] = ]d , v vn xc dZ J[f 1 1 nh mt ian nguyn t J[f ]0 ca S[f ]0 . Vn l lm sao chng 1 minh ngc li J[f ]0 xc nh hon ton J . J0 l tp cc phn thc c r dng g/f vi deg(g) = r deg(f ). Theo gi thit tn ti i sao cho ti J . Gi s i = 0. Khi J xc / 1 1 1 t0 ]d , ca S[t1 ], v by dnh mt ian phn bc J[f t0 ] = 0 dZ J[f 1 gio thnh phn bc khng J[f t0 ]0 hon ton xc nh J v vnh phn 1 bc S[t 0 ] c mt phn t kh nghch bc 1 l t0 . 1 Ta ch cn cn chng minh l J[f ]0 hon ton xc nh J[f 1 t0 ]0 . Cc 1 phn t ca J[f t0 ]0 c dng t hp tuyn tnh ca g/f r t0 r0 vi deg(g) = r deg(f ) + r0 . Gi r1 l s t nhin nh nht sao cho deg(g) + r1 = r deg(f ) vi r N. Khi phn t nh th c th vit li l
Tuy th mi ian nguyn t phn bc ta vn c mt ian phn bc
f J, /
g gtr1 1 0 = r rr r0 r1 r tr0 f 0 f f t0
vi
gt01 fr
J[f 1 ]0 .
ra ian ny.
V th
J[f 1 ]0
hi
xc nh hon
phng v php
S[f 1 t1 ]0 l a 0 deg(f ) 1 /f S[f 1 ]0 ha ca S[f ]0 theo h nhn sinh bi phn t t0 1 1 1 a phng ha ny bin J[f ]0 thnh J[f t0 ]0 .
cch
Spec(S[f
]0 )
cc ian nguyn t ca
R[f
U+ (f )
v tp
]0 .
Spec(S[f 1 t1 ]0 ). Cc ng cu ny cng li tng thch vi nhau trn i U+ (f ) Ui Uj . V tp Zariski cng nh b vnh cu trc hon ton c
xc nh bi hn ch ca n vo mt ph m v d kin dn, cho nn ta c ng cu gia tp Zariski v b vnh trn
U+ (f )
v trn
Spec(S[f 1 ]0 ). f /s
+ Sp
Mnh 11 Cho
vi
p Proj(S).
Gi
+ Sp
f S
S p.
Vnh
c mt phn
142
CHNG 10.
KHNG GIAN X NH
bc
+ Sp = dN + (Sp )d
+ (Sp )d
f /s vi f v s l cc a nht, s khng nm trong p, v deg(f ) deg(s) = d. Khi , th + + trc O im p l thnh phn bc khng (S )0 ca S . p p
vi l tp cc phn thc c dng
Cc tp m
thc thun ca b cu
U+ (f ) to thnh mt h c s ca tp trn Proj(S). Tht x Proj(S), v U l mt ln cn ca x. Tn ti i sao cho x Ui , ta c U Ui l mt ln cn ca x trong Ui . V Ui = Spec(Ri ) l mt lc d aphin, tp Zariski sinh bi cc tp m chnh. Tn ti fi Ri d sao cho x U (fi ) U Ui . Vit fi dng fi = f /t i vi f l mt a thc thun nht bc d ta c U (fi ) = U+ (f ti ).
vy vi mi Mnh suy ra t mnh trc.
10.3
T vnh
O(d)
trn
Pn k
S = k[t0 , . . . , tn ]
Nu ch c
cc a thc
O.
vnh phn bc
S.
Pn k
v b vnh
tm li
ta cn trang b cho
O(d). ti .
Pn k
mt cu trc khac
i = 0, . . . , n, ti
ta nh ngha mt tp m
Ui
ca
Proj(S)
cc
khng cha
a phng ha vnh
ta c mt vnh phn bc
S[t1 ] = i
dZ
vi thnh phn bc khng
S[t1 ]d i
l vnh ta ca
Ui = Spec(Ri ). 1 V ti l phn t bc phn bc d S[t i ]d 1 l mt Ri -moun t S[ti ] cng l mt Ri -moun t do, tng trc tip ca cc moun t do cp 1 l S[t1 ]d = Ri td . i i 1 Ta tm thi khng quan tm n cu trc nhn trong S[t i ] m ch n cu trc Ri -moun ca n. Gi OU (d) l b OU -moun trn Ui = Spec(Ri ) tng ng vi Ri i i 1 moun t do S[t i ]d . Tng trc tip dZ OUi (d) l b OUi -moun tng 1 ng vi Ri -moun S[t i ].
1 mt kh nghch ca S[t i ], thnh d do sinh bi phn t t . Ton b i
S[t1 ]0 = Ri i
10.3.
O(d)
TRN
PN K
143
Hn ch moun V th
dZ OUi (d) vo giao Uij = Ui Uj l OUij tng ng vi Rij 1 1 S[ti tj ] vi Rij l thnh phn bc khng S[t1 t1 ] ca S[t1 t1 ]. i j i j
ta c mt vo ng cu chun ng tc cu gia hn ch ca tha
Ui Uj Uk v trn hn ch ca dZ OUi (d) dZ OUj (d) v dZ OUk (d) u l cc b OUijk -moun ng vi Rijk -moun 1 1 1 S[ti tj tk ] vi Rijk l thnh phn bc khng ca S[t1 t1 t1 ]. Nh vy i j k theo nh l dn cc b O -moun, tn ti duy nht, vi sai khc l ng n cu duy nht, mt b O -moun dZ O(d) trn Pk vi hn ch vo mi Ui l dZ OUi (d), v vi d kin dn trn cc giao Ui Uj c cho nh
trnh i chu trnh trn trn. Xt c th thnh phn bc
dZ OUj (d)
Uij ,
dZ
OUi (d)
cc
chun
tc
ny
mn
phng
O(d).
Ta bit hn ch ca n vo
OUi -moun tng ng vi Ri -moun t do cp mt vi phn t sinh l td . i Trn giao Ui Uj = Spec(Rij ), ng cu gia hn ch ca OU (d) v OU vo i j Uij dc cho bi s sai khc gia hai c s td v td i j td = (ui )d td j j i
vi
Ui
ca
Rij .
d Z,
O(d)
trn
Pn .
nh l 12 Vi mi
ton cc
d Z, ta c ng cu gia k -khng gian cc lp ct (Pn , O(d)) ca O(d) trn Pn v k -khng gian vect Sd cc a thc thun nht bc d trong S = k[t0 , . . . , tn ]. c bit l vi d < 0, ta c (Pn , O(d)) = 0.
Ta s chng minh tn ti mt ng cu phn bc
(Pn ,
dZ
Vi mi
O(d)
ta c ng cu phn bc
(Ui ,
dZ
O(d)) = S[t1 ] i
144
CHNG 10.
KHNG GIAN X NH
v vi mi
i, j , (Uij ,
dZ
O(d)) = S[t1 t1 ]. i j
Nh vy
(Pn ,
dZ
Ni mt cch khc mi
phn t
f S
sao cho vi
V tnh cht UFD ca vnh a thc, mi phn t cch duy nht di dng
f S
vit c mt
f=
vi
tr0 0
r0 , . . . , rn N v f0 S khng chia ht cho bt k ti no. iu kin ri tn ti ri sao cho t f S suy ra rj = 0 vi i = j . iu kin ny vi i mt ch s khc suy ra rj = 0 vi mi j v v vy f S . Vy nn n ta c (P , dZ O(d)) = S . Ly thnh phn bc d ca c hai v ta c n (P , O(d)) = Sd .
Mnh 13 Vi mi
d Z,
ta c
O(d) = O(1)d .
Ui = Spec(Ri ), O(d)|Ui l b tng ng vi Ri d moun t do cp mt vi c s cho trc l t . Nh vy, trn Ui , ta c ng i d cu chun tc O(d)|U = O(1) |Ui . Trn Ui Uj , cc ng cu ny tng i
Trn mi tp m aphin thch vi nhau cho nn ta c khng nh. Cc phn th ng thng trn
Ui = Spec(Ri ) u ng cu vi nhau v Ui Uj . S tng thch d trnh (t1 /tj ) = (td /td ). i j
ny c
Ri
cu trn cc
Ui
10.4
O-moun
trn
Pn k
Spec(A), cho mt b O-moun ta nht qun tng A-moun. Trn khng gian x nh Pn , cho mt O-moun k ta nht qun "hu nh" tng ng vi cho mt S -moun phn bc. Ci
Trn mt lc aphin ng vi cho mt kh ay l lm sao hiu c ch "hu nh". mc ny. Ta s phn tch n trong
10.4.
O-MOUN
TRN
PN K
145
S = k[t0 , . . . , tn ] l vnh cc a thc n + 1 bin vi phn bc t nhin ca n. Mt S -moun phn bc l mt S -moun M vi mt cu trc phn bc M = dZ Md tng thch vi cu trc mun tc l : Sd Me Md+e . K hiu S -Mod+ l phm tr cc S -moun phn bc. K N hiu OPn -Mod l phm tr cc b O -moun ta nht qun trn P k . k Cho M = dZ Md l mt S -moun phn bc tc l cu trc mdun tng thch vi cu trc phn bc : Sd Me Md+e . Khi vi mi i = 1 0, . . . , n, a phng ha M [ti ] l mt moun phn bc ca S[t1 ] v Mi = i M [t1 ]0 l mt Ri = S[ti ]0 -moun.Nh vy ta c mt O-moun ta nht i qun Mi trn Ui = Spec(Ri ) tng ng vi Ri -moun Mi . Trn giao Mi Mj = Spec(Rij ), thnh phn bc khng ca M [t1 t1 ] va bng Mi Ri Rij i j va bng Mj R Rij cho nn a c mt ng cu chun tc gia Mi R Rij j i v Mj R Rij , v cc ng cu ny tha mn phng trnh i chu trnh. j Vy nn cc b O -moun Mi trn Ui c th dn li vi nhau thnh mt b trn Pn . Nh vy ta c mt hm t t phm tr cc S -moun phn M k n bc vo phm tr cc b O -moun ta nht qun trn P k k hiu l
Ta vn k hiu
l mt hm t khp.
l mt
O-moun
S -moun
Pn k
ta
phn bc nh sau. t
+ (Pn , M) = k
dZ
vi
(Pn , M(d)) k
M(d) = M O O(d). V O(d) O(e) = O(d + e) nn ta c M(d + e) = M(e) O(d). Ly cc lp ct trn Pn , ta c mt nh x k -tuyn tnh (Pn , O(d)) (Pn , M(e)) (Pn , M(d + e)). k k k
Sd = (Pn , O(d)) cho nn ta c mt cu trc S = d Sd -moun k n phn bc trn + (P , M). Cho nn ta c mt hm t t phm tr cc k O-moun ta nht qun trn Pn vo phm tr cc S -moun phn bc k k
V ta bit hiu l
khng th l nghch o ca
c.
146
CHNG 10.
KHNG GIAN X NH
nh l 15 Ta c mt ng cu hm t
idOPn -Mod
v mt nh x hm t
idS -Mod+ .
Nu
x phn bc bc
ln.
mt
O-moun
nht
ta
nht
qun
trn ng
qun
trn
Pn k
Pn . k
vi
xy dng n cu chun tc
xy dng n trn mi tp m
Ui ,
(Pn , M(d))[t1 ] k i
dZ
vo
(Ui , M). nh x c xy dng nh sau. Cho mt lp ct f (Pn , M(d)), hn ch n vo Ui cho ta mt lp ct f |Ui (Ui , M(d)). k Theo nh ngha ca O(d), O(d)|U tng ng vi Ri -moun t do vi c s i d d l t . Vy nn tn ti duy nht fi (Ui , M) sao cho f = fi t . nh x ta i i d n mun xy dng gi phn t bc khng f /t (Pk , M(d))[t1 ] trong i i dZ ln phn t fi , v tnh cht ny xc nh nh x mt cch duy nht.
Ta cn chng minh l nh x xy dng nh trn l n nh v ton y l ni dung ca b II 5.14 ca [Hartshorne] m ta s ch trnh
nh.
by li mt cch vn tt.
f (Pn , M(d)) sao cho fi = 0, tc l f |Ui = 0. Ta cn k 1 d n chng minh l phn t f /t bng khng trong i dZ (Pk , M(d))[ti ], r tc l tn ti r N ln sao cho f t i = 0 nh l mt lp ct ca M(d + r).
n nh Cho
Vi mi
j = 0, . . . , n, gi fj td = f |Uj . Ta c fj |Ui Uj = 0. M hn ch j ny l nh ca fj trong php a phng ha Mj R Rij . cho nn theo j rj nh ngha ca a phng ha, tn ti rj d ln sao cho t i fj = 0 . r = 0 vi mi j cho nn l Ly r l cc i ca cc rj th ta c f t |U i j f tr = 0 . i
10.4.
O-MOUN
TRN
PN K
147
ln sao cho lp ct
thnh mt lp ct ca Vi mi
(Pn , M(d)). k
fi t d i
j = 0, . . . , n, fi |Ui Uj l mt phn t ca Mj Rj Rij cho nn tn rj rj ti rj sao cho t j fi |Ui Uj Mj , tc l lp ct tj fi |Ui Uj (Uij , M(rj )) c th thc trin thnh mt lp ct trn Uj . Nh vt vi r chn r ln t fi |U U (Uij , M(r)) c th thc trin ra thnh mt lp ct i i j fj (Uj , M(r)) vi mi j . Trn Uj Uk hai lp ct fj v fk cha chc bng nhau, nhng v chng bng nhau trn Ui Uj Uk cho s nn nu nhn thm mt ln na vi t i vi s ln ta c th gi s l fj v fk bng nhau trn Uj Uk . Khi cc lp ct ny c th dn n li vi nhau v cho ta mt lp ct trn ton b P .
Ta cn nhn xt ngay l trong chng minh trn, vic ta c mt ph aphin hu hn l gi thit khng th thiu, tc l ta s dng tnh ta compact ca
Pn . k
Ta xy dng c ng cu chun tc
(M) M
cs tnh hm
t i vi b
M (M )
c tnh hm t i vi
ca
vi
(M ) l M . Trn phn bc d,
(Pn , M (d)) k
S -moun
phn bc
vi
nh x chun tc
Md (Pn , M (d)) k
c xy dng nh sau. nht mt lp ct ca Cho f Md . Vi mi i = 0, . . . , n, fi (Ui , M (d)) sao cho tn ti duy
fi =
y ta phi xem
f d t , td i i
f /td nh mt phn t ca Mi , v fi l phn t tng i ng trong (Ui , M (d)). Cc lp ct fj v fk hin nhin l trung nhau trn Uj Uk cho nn dn li c thnh mt lp ct trn Pn . k Cho M l mt S -moun phn bc bt k. Ta xy dng mt nh x chun tc M (M ). p dng thm mt ln na, ta c mt ng n cu gia hai b O -moun trn P k (M ) (M ).
148
CHNG 10.
KHNG GIAN X NH
= 1 cho nn nh x ny l mt ng cu. GI s M l mt S -moun dng hu hn. Khi M = (M ) cng l mt S -moun dng hu hn. Gi K l hch v Q l i hch ca M M , khi K v Q l cc S -moun phn bc dng hu hn. V ng l ng cu cho nn K = Q = 0 v l hm t cu cm sinh M M ri ri khp. Vi mi i = 0, 1, . . . , n, tn ti ri sao cho t K = t Q bng khng. V i i K v Q l hu hn sinh nn iu ny dn n Kd = Qd = 0 vi mi d
V
1
ln.
O-moun trn mt lc . Ta bit rng cho mt lp ct ton cc s (X, M) tng ng vi cho mt ng cu OX M. Cho n lp ct s1 , . . . , sn . Nu ng cu cm sinh
l mt b
n OX M
l mt ton nh trong phm tr abel cc b, th ta ni l b
sinh bi
cc lp ct
l
s1 , . . . , sn .
Nu tn ti cc lp ct
s1 , . . . , sn
nh vy th ta ni
sinh bi cc lp ct ton cc ca n.
nh l 17 Cho
M(k)
Pn . k
Vi mi
ln, b
sinh bi cc lp ct ton cc ca n.
M l nht qun cho nn Mi i i l Ri -moun hu hn sinh. Chn mt h sinh hu hn s , . . . , s 1 mi ca Mi . Nh ta bit trong chng minh nh l trc (phn ton nh), tn ti ri ri i ln sao cho cc lp ct t s (Ui , M(ri )) c th thc trin ra ton b j Pn . Chn r cc i trong s cc ri . Khi , vi mi i, j , lp ct tr si j k (Ui , M(r)) thc trin c ra ton b Pn . Cc lp ct tan cc ny sinh k i ra b M(r), v hn ch chng vo mi tp m Ui l mt h sinh ca t Mi = r (Ui , M(r)).
Gi V
Mi = (Ui , M) vi mi i = 0, . . . , n.
nh l 18 Cho
S -moun
sinh.
hu hn sinh.
mt hn
10.5.
DY KHP EULER
149
10.5
Dy khp Euler
nh l 19 Trn
Pn A
0 Pn /A O(1)n+1 O 0. A
Ta bit
ti O(1) O.
A-moun
t do vi c s l
t0 , . . . , t n .
Lp ct
mt ng cu
O O(1),
v v vy mt ng cu
O(1)n+1 O.
Trn cc tp m aphin
Ui
O(1)
n+1 n
U0 .
Gi
e 0 , . . . , en
l c s hin
fi ei
i=0 i=0
vi
fi ti gi
l mt a thc thun nht c bc
O(1)n+1 .
Trn tp m
U0 ,
ta bit
U0 = Spec(R0 )
vi
R0
l i s a thc
R0 /A
R0 -moun
t do vi c s l
d(ti /t0 )
vi
i {1, 2, . . . , n}.
d
ta xy dng ng cu
x y
ydx xdy y2 U0
cho bi cng thc
O(1)n+1 d ti t0
trn
t0 ei ti e0 t2 0
Ui
vi
khi ta hn ch
ei nh cc bin hnh thc dti . nh ngha tng t nh x i = 0 v nh nghi trn Ui v Uj l tng thch vi nhau vo Ui Uj .
150
CHNG 10.
KHNG GIAN X NH
Ta cng d dng kim tra trn mi tp m aphin, dy ta xy dng l dy khp. V th, khi dn li, ta c mt dy khp phn th vect trn
Pn . A
C
Ti khng r ti sao ngi ta gi dy khp trn l dy hkp Euler. l n lm ta lin tng n cng thc Euler
1 f= d
ng cho mi a thc
i=0
f ti ti
thun nht bc
f A[t0 , . . . , tn ],
d.
H qu 20 Ta c ng cu chun tc
Pn /A A
O(n 1).
n+1
O(1)n+1
v t suy ra h qu.
Pn /A O O A
Chng 11
Cu x vo khng gian x nh
11.1
T i s phn bc
S = k[t0 , . . . , tn ]
ta xy dng lc
Pn . k
Lc
O(1)
vi
(Pn , O(1)) = S1
vi
thc bc
trong
cc lp ct
S. t0 , . . . , tn
N c mt c s l sinh ra b
O(1)
On+1 O(1)
l mt ton nh.
k -lc v f : X Pn l mt k -cu x. Khi k nh ngc ca L = f O(1) l mt phn th ng thng v nh ngc si = f (ti ) vi i = 0, . . . , n l cc lp ct ton cc c n. V hm t f l
Cho
mt
n+1 OX L
ng vi cc lp ct
f :X
ton cc
s 0 , . . . , sn
Pn k
s 0 , . . . , sn , L
l mt ton nh.
Nh vy cho mt
k -cu x n + 1 lp ct
L.
151
152
CHNG 11.
CU X V O KHNG GIAN X NH
nh l 21 Hm t
cho ng vi mi
t phm tr cc
k -lc
trn
vo phm tr tp hp,
k -lc
tp cc lp ng cu ca cc cp
n+1
lp ct ton cc
s0 , . . . , sn (X, L)
sinh ra
L,
trn, ta xy dng mt cp
X Pn . N cho ta mt nh x t k [F F (X)]. By gi ta cn xy dng nh x nghch o, tc l xy dng n n mt cu x f : X P k ng vi mi cp (L, (si )i= ). Trn mi im x trong khng gian tp ca X , ta c th d L(x) l khng gian vect chiu mt trn trng d (x) ca im x. Gi si (x) l nh ca si trong L(x) , ta c th coi l gi tr ca lp ct si ti im x. Ta gi U (si ) l tp cc im x X sao cho si (x) = 0. Nu si (x) = 0 th si (x ) = 0 vi mi x nmg trong mt ln cn b ca x, cho nn U (si ) l tp m ca X . Theo gi thit, cc lp ct s0 , . . . , sn sinh ra L cho nn vi mi x X , cc gi tr s0 (x), . . . , sn (x) L(x) khng th ng thi bng khng. Tc l cc tp m U (si ) to thnh mt ph m ca X . n Ta s xy dng mt nh x t U (si ) vo tp m Ui ca P k vi mi i = 0, . . . , n. n gin k hiu ta xt trng hp i = 0. Nhc li l U0 = Spec(R0 ) l tp m ca Pn cc ian nguyn t phn bc p Pn sao k k cho t0 p v R0 = k[u1 , . . . , un ] vi ui = ti /t0 . Ta cng c th nhn xt l / U0 cng l tp cc im ca Pn m ti lp ct t0 ca O(1) nhn gi tr k
khc khng. Quay li vi tp m
U (s0 )
ca
X.
Lp ct
s0
cho ta mt ng cu b
O-moun
trn
gi lp ct ton cc mi im
ln lp ct
Trn
x U (s0 ),
khng gia hai khng gian vect chiu tnh nh vy t l ng cu. cu b. Hn ch cc
nht vi cc lp ct
(x). nh x tuyn L t l mt n
duy Cc
lp ct ny cho ta mt cu x
U0 U0 = Spec(u1 , . . . , un )
gi
ui = ti /t0
ln
si /s0
vi mi
i = 1, . . . , n.
11.1.
153
R rng l hn ch cc cu x mt cu x mt cu x
U (si ) Ui
U (sj ) Uj
cho ta cng
U (si ) U (sj ) Ui Uj . X Pn . k
Ta nhn xt l vi quan nim khng gian x nh nh mt hm t nh trn, ta gn nh quay li vi khi nim th s coi khng gian x nh nh
X = Spec(k). Cho mt phn th ng thng L trn Spec(k) l cho mt k -khng gian vect L chiu 1. Cho n + 1 lp ct s0 , . . . , sn sinh ra L l cho n + 1 phn t s0 , . . . , sn L khng ng thi bng khng. R rng cho cc si tng n+1 ng vi cho mt nh x tuyn tnh k L bng cch gi c s cho n+1 trc v0 , . . . , vn ca k ln s0 , . . . , sn . Hch ca nh x ny l mt siu n+1 n phng ca k , v tp cc lp ng cu (L, (si ) i=0 ) l tp cc siu phng. n Cho mt a tp i s X trn k . Cho (L, (si ) i=0 ) l mt phn th ng thng v n + 1 lp ct sinh ra n. Vi mi im x X(k), th ca L ti x l mt k -khng gian vect chiu mt L(x) cha n + 1 gi tr s0 (x), . . . , sn (x)
tp cc siu mt. Gi s l mt trng ng i s. Ly khng ng thi bng khng. Ta c mt nh ln x tuyn tnh khc khng ca .
n+1
L(x)
gi c s cho trc
n+1
v0 , . . . , v n v cu x f
Vic m t
Pn
nh l 22 Cho
Khi cu x cu trc
Pn A
Spec(A)
Pn A
A.
l ring.
A =k
l mt trng.
Ta cn chng mminh
O l mt k -i s v l vnh nh gi ri rc v F l trng cc n thng ca A. Ta cn chng minh l mi cu x fF : Spec(F ) P k c th n thc trin mt cch duy nht thnh mt cu x fO : Spec(O) P . k Cho cu x fF l cho mt nh x tuyn tnh khc khng t khng gian n+1 vect F vi c s cho, vo mt F -khng gian vect chiu mt. Gi n+1 V V l hch ca nh x tuyn tnh ny. Cho cu x fO l cho mt nh n+1 x O -tuyn tnh ton nh t O vo mt O -moun t do cp mt. Hch n+1 n+1 ca n l V l mt O -moun con ca O tho mn O /V l O-moun t do cp mt. i hi ny bao gm vic V l O -moun t do cp n.
Pn k
154
CHNG 11.
CU X V O KHNG GIAN X NH
fF khi v ch khi V V vi khi hin nhin V l mt gin ca V , V O F = V v tenx nh x tuyn tnh V On+1 vi O F ta c nh x tuyn tnh V F n+1 . Vy ta c V b cha trong giao V On+1 . iu kin On+1 /V l O-moun t do ko theo V = V On+1 .
Cu x thc trin cu x
fO
11.2
Proj
ca mt vnh phn bc v n
Cch xy dng lc
Proj
hon ton c d nguyn nu ta ch xt cc vnh phn bc dng nh sau. Trong thc t, ta cng ch xt cc khng gian
Proj
ng vi cc vnh
S=
dN Sd
l vnh phn bc vi
S0 = A S1
l mt
A-moun
hu hn sinh,
vnh l
xem nh mt
A-i
s c sinh bi
A-mun
hu hn sinh, iu ny ko
sinh vi mi
d N.
Khi ta k hiu
Gi
S+ =
d1
Sd .
Proj(S)
v gi
phn bc ca
khng cha
Chn mt h sinh
S+ . s0 , . . . , sn ca S1
U (si )
l tp con ca
Proj(S)
si . V l mt ian nguyn t p Proj(S) theo nh ngha khng cha S+ nn khng th ng cha s0 , . . . , sn . Ci ny c ngha l
n
Proj(S) =
i=0
V l vnh a phng ha kha nghch bc
U (si ).
1 l si cho nn ht nh trong trng hp S l vnh a thc, 1 tp con U (si ) ca Proj(S) ng cu chun tc vi Spec(Ri ) vi Ri = S[s i ]0 1 l thnh phn bc khng ca S[s ]. Nu ta ly giao Ui Uj th ta cng i 1 1 c Spec(Rij ) vi Rij = S[s sj ]0 . V ta c th dn cc Spec(Ri ) li vi i nhau c mt cu trc lc trn tp Proj(S). Hon ton tng t nh trong trng hp Proj ca vnh a thc, ta c lun cc phn th ng thng O(d) trn Proj(S). Trn Ui , calO(d) l
S[s1 ] i
11.2.
PROJ
CA MT V NH PHN BC V N
155
Ri -moun
t do cp mt vi c s l
hai c s
td i
td j
sai
O(d)
trn
Proj(S)
khng ph thuc
{si | i I}
Proj(S)
O(d).
Ta c th nhn li xy dng trnh by trn t mt quan im khc. Vic chn h sinh
s 0 , . . . , sn
A[t0 , . . . , tn ] S ti ln phn t thun nht bc mt si . Vic (si ) l mt h sinh ca A-moun S1 v S1 sinh ra S nh A-i s ko theo ng cu trn l ton nh. Gi I l hch ca n, I l mt ian phn bc ca A[t0 , . . . , tn ]. Ta c th d dng kim tra l Proj(S) c song nh chun tc vi tp con ng V+ (I) ca Pn cha ian I . Xy dng trn c th xem nh l xy dng cho A tp con ng V+ (I) ca khng gian x nh mt cu trc lc . Cn ch l ta khng cn c (Proj(S), O(n)) = Sn m ch c khng
gi bin nh yu hn sau y.
S,
ta c mt
A-i
dN
s phn bc
S
N cm sinh ra ng cu nhin
(Proj(S), O(d)).
vi mi s t
ln.
Chn
s0 , . . . , sn
l mt h sinh ca
Nh nhn xt, ta c
mt nhng ng
f : Proj(S) Pn . A
Ta c
Ta bit hm t nh xui xa mt
nhng ng bin mt b nht qun thnh mt b nht qun cho nn mnh l mt trng hp ring ca nh l 15 .
1
156
CHNG 11.
CU X V O KHNG GIAN X NH
Mnh 25 Cho
Cho
l mt
A-i
S A =
dN
Sd A A .
Khi ta c
Proj(S A A ) = Proj(S) Spec(A) Spec(A ). A-moun S1 . Trn Proj(S) ta c ph aphin bi cc tp m m aphin U (si ) = Spec(Ri ) vi Ri l thnh phn 1 bc khng ca S[s i ]0 . Trn Proj(S ) vi S = S A A , ta cng c tp m 1 tng ng U (si ) = Spec(R ) vi R i i l thnh phn bc khng ca S [si ]. 1 1 V S [s i ] = S[si ] A A ta c ng thc tng t gia cc thnh phn bc khng R = Ri A A . Vi nn ta c ng cu i
Chn l mt h sinh ca
s0 , . . . , sn
Ui = Ui Spec(A) Spec(A ).
Cc ng cu ny tng thch vi nhau trn giao nh.
Ui Uj
nn ta suy ra khng
Proj(S).
Trng hp
Spec(A)
l ng cu.
Proj(S) Spec(A)
vi tm im l mt ian.
Mnh 26 Cho
l mt
S=
A-moun
dN
Si
c dng
t do a phng cp
cu x cu trc
Proj(S) Spec(A) L l Ld
l mt ng cu.
A-moun t do cp 1 sinh bi mt phn A-moun t do sinh bi mt phn d t m ta k hiu l t . R rng l mt ian nguyen t khng cha S+ th khng cha phn t t. Do vy tp m U (t) ca Proj(S) l ton b Proj(S). 1 Khi ta bit Proj(S) = Spec(A) v A l thnh phn bc khng ca S[t ].
V vy ta c th gi s t mt
no . Khi cc
cng l cc
By gi ta xt mt v d khc ca ian ca
giao hon
SI = A
11.2.
PROJ
CA MT V NH PHN BC V N
157
Proj(SI ) l n ca Spec(A)
V (I).
Mnh 27 Cu x
I.
ta c
nh vy.
U (f ) U (I) v U (f ) c th ph bi cc tp m chnh Proj(SI ) vo tp m chnh U (f ) l Proj ca vnh 1 phn bc A[f ] d1 I d A A[f 1 ]. V f I , cho nn I 1 A[f 1 ] l mt A[f 1 ]-moun t do cp mt vi mt phn t sinh l f 1.
Cho Hn ch ca V d kh c th l v d n im khng ca mt phng aphin. Ta ly
f I,
A = k[x, y], v I = x, y
vi
l iean cc i sinh bi
x va y .
Gi
X = Proj(SI )
SI = A I I 2 .
Khi nh x vi
Proj(SI ) Spec(A)
l mt ng cu trn tp m
A2 {0}
ti im
l im ng vi ian cc i
I.
Th
Spec(SI ) Spec(A)
ny l
Proj k
d1
Ta bit trong tng hp ny
I /I
d+1
dimk (I/I 2 ) = 2
cho
x, y A = mt ca SI .
0 SI ,
ta k hiu
Ta c th
xt nh phn t bc
U (x1 ) l tp cc ian nguyn t phn bc ca SI khng cha x1 v U (y1 ) l tp cc ian nguyn t phn bc khng cha y1 . Nghch o x1 1 1 ta c SI [x 1 ] = R1 [x1 ] vi thnh phn bc khng l R1 = k[x, u1 ] vi u1 = y1 /x1 . R1 cha A = k[x, y], bin y c th biu din nh sau y = xu1 . 1 1 Ta c U (x1 ) = Spec(R1 ). Tng t nghch o y1 , ta c SI [y 1 ] = R[ y1 ] vi R2 = k[y, u2 ] vi u2 = x1 /y1 . R2 cha A = k[x, y] vi x = u2 y . Ta dn hai khng gian aphin theo tp m u1 = 0 trong Spec(R1 ) v u2 = 0 trong U (y1 ). Khi ta c ng cu
vi
R1 [u1 ] = k[x, u1 ] 1 1
R2 [u1 ] = k[y, u1 ] 2 2
158
CHNG 11.
CU X V O KHNG GIAN X NH
vi
u2 = u1 , y = xu1 1
theo tm
x = yu2 .
Mnh 28 Cho
ca
th ng thng
Cho
f :Y X
l mt cu x sao cho
f I qua X .
O(1) l b nht qun ng vi mun phn bc II 2 vi I bc khng. V th, n cng ng cu vi I vi I l b nht qun ng vi ian I . T ta suy ra I l phn th ng thng.
Theo nh ngha Ta gc li chng minh tch cht ph dng ca n n mc sau.
11.3
Cho
Ch tiu nhng x nh
l mt
(L, (si )n ) nh i=0 trong inh l. Ta mun tm hiu xem vi iu kin no th f l mt nhng. Ta nhc li mt cu x f : X Y l mt nhng nu nh f l n nh trn khng gian tp v sao cho vi mi im x trong khng gian tp X , y = f (x), ng cu a phng ca vnh a phng OY,y OX,x l mt k -cu
x tng ng vi mt cp ton nh. lm n gin chng minh, ta s gi thit l
f : X Pn k
l mt trng ng i
s.
nh l 29 Cho
hu hn v
k l mt trng ng i s. Cho X l mt k -lc dng (L, (si )n ) to thnh bi mt phn th ng thng L v n + 1 i=0 n lp ct s0 , . . . , sn (X, L). Gi f : X P k l nh x vo khng gan x n nh tng ng vi (L, (si ) i=0 ). Khi f l mt nhng khi v ch khi hai iu
kin sau tha mn 1. Cho
x, y X(k) l hai im khc nhau, tn ti s trong khng gian vect s0 , . . . , sn trong (X, L) sao cho s(x) = 0 v s(y) = 0 (ni cch khc l f tch cc im).
sinh bi cc
2.
Cho
x X(k), mx
l ian cc i ca
OX,x ,
khi nh x hn ch
V Lx /m2 Lx x
l ton nh (ni cch khc l
11.3.
CH TIU NHNG X NH
159
Nu dng ngn ng hm t ta c th pht biu li hai iu kin trn mt cc sc tch hn nh sau : 1.
X(k) Pn (k)
l n nh,
2.
X(k[ ]/ 2 ) Pn (k[ ]/ 2 ) f
Ta cn chng minh
l n nh. Cho
l n nh.
vi
f (x) = y .
OY,y OX,x
B 30 Cho
: A B l mt ng cu a phng ca hai vnh a phng, a phng ha ca k -i s dng hu hn. Gi mA , mB l ian cc i ca A v B . Gi s l nh x k -tuyn
l mt trng ng i s. Cho tnh cm sinh
mA /m2 mB /m2 B A
l ton nh. Khi
AB
l ton nh.
B -moun
A, B
k -i
s dng hu hn.
B k ,
ta vn c dy
B l A-moun dng hu hn th ta c th p dng thng A-moun mB . l cch chng minh ca [Hartshorne], b II. Ta bit B l A-moun dng hu hn nu gi thit trc X
x nh. V phng din logic, kim tra mt tch cht
k -lc
a phng l tnh nhng m phi thm mt gi thit ton cc l x nh th khng th l ti u. Nhng trong thc t, ta thng ch quan tm n
nhng cc a tp xa nh vo mt khng gian x nh, v khi nhng lun l nhng ng v nh ca n l tp ng.
2
Ti sao nh ?
160
CHNG 11.
CU X V O KHNG GIAN X NH
11.4
By gi ta li cho
mt
k -lc
.
Mt
phn
th
ng
thng
X gi l L = f O(1).
trn
rt giu nu tn ti mt mt nhng
f : X Pn k
sao cho
Mnh 32 Cho
giu trn s t nhin
X l mt k -lc v L l mt phn th ng thng rt X . Khi vi mi b O-moun nht qun M trn X , vi mi d ln, b M Ld c sinh bi cc lp ct ton cc ca n.
ca
f : X Pn l nhng k f O(1). Gi s X l lc
Cho
L=
x nh.
O-moun
l x nh, th nh ca
f : X Pn k
t l mt tp ng ca
Pn
M f O(n)
ring ri.
3
f M
l mt b nht qun.
f M O(n)
X =
Pn k
l bao ng ca
trong
X.
Pn . k
Ta c th tm tt ng tc ny nh sau.
A A
l min nguyn. Gi
] l a phng ha ca A theo h nhn sinh bi mt phn t f A. M l mt A[f 1 ]-moun dng hu hn, ta cn chng linh l tn ti mt A-moun dn hu hn M sao cho M = M A A[f 1 ]. Vic chn M 1 tng i ty tin. Ta chn mt h sinh v1 , . . . , vn ca A[f ]-moun M sau ta c th ly M l A-moun con ca M sinh bi v1 , . . . , vn . Trng
Cho hp tng qut lp lun phc tp hn, bn c tm bi tp II.5.15 ca [Hartshorne].
A[f
Mt phn th ng thng tha mn kt lun ca mnh trn cha chc l rt giu, d l n gn c nh th. t Ngi ta gi n l giu.
3
Xem 10.4
11.4.
161
l mt
gi l giu nu nh vi
trn
X,
vi mi s
t nhin
ln
ML L
sinh bi cc lp ct ton cc ca n.
Mnh 34 Cho
k -lc
X.
Khi vi mi s t nhin
ln,
l rt giu.
Chng minh trc tip mnh ny tng i rc ri. Khi c thm cng c i ng iu, chng minh s dng ch tiu nhng x nh, tr nn rt n gin. V vy ta tm gc li sau .
4
Bn c c th xem [Hartshorne]
nh l II 7.6 c chng minh trc tip, khng dng ngn ng i ng iu, nhng v thc cht tng th khng khc.
ng qun nh
162
CHNG 11.
CU X V O KHNG GIAN X NH
Chng 12
H tuyn tnh v c
12.1
H tuyn tnh
Cho
L l mt phn th ng thng trn X . Vi mi phn t l (X, L), ta c xt tp V (l) tt c cc im x X sao cho l(x) = 0 tc l nh ca l trong th d L(x) , l bng
l mt lc trn mt trng ng v khng. Tp ny l mt tp con ng ca
X.
Trn n ta cn cn mt cu trc
Chn mt ph m aphin X = iI Ui sao cho trn Ui = Spec(Ai ), phn th ng thng L cho bi mt Ai -moun t do cp mt Li . Chn mt phn t sinh li Li . Khi tn ti duy nht mt phn t ca Ai k hiu l (l : li ) sao cho hn ch ca l vo Ui bng (l : li ).li . Khi tp ng V (l) Ui l Spec(Ai /(l : li )) v c mt cu trc lc aphin. V hai phn t sinh khc nhau li , l i Li sai khc nhau mt hm kh nghch ai A cho nn hai vnh thng Ai /(l : li ) i v Ai /(l : l ) l ng nht vi nhau. V l do ny m cc lc aphin i Spec(A/(l : li )) vi i I dn li vi nhau cho ta mt cu trc lc trn V (l) v V (l) l mt lc con ng ca X . Ly L l mt k -khng gian vect con hu hn chiu ca (X, L). Vi mi l L v l = 0, ta c mt tp con V (l) X . Hin nhin l tp V (l) khng thay i khi ta nhn l vi mt hng s khc khng. Khi l l phn t lc cho nh sau. mi tp m aphin bin thin trong khng gian x nh cc ng thng trong khng gian vect
L,
h cc tp con
V (l)
thay i mt cch i s.
H xc nh nh vy gi
V (l)
"thay i
163
164
CHNG 12.
H TUYN TNH V C
Trc ht ta k hiu
PL = Proj(Sym(L ))
l khng gian x nh ng vi khng gian vect
L .
Mi im ca
PL
trn
i ngu
L .
Trn
PL
ta c b
OL (1)
vi
(PL , OL (1)) = L .
Trn tch
X k PL L
Ta bit
(X PL , L
v n cha
L k L = Homk (L, L)
nh
k -khng
V vy ta c mt phn t chun tc
1L Homk (L, L) (X PL , L
Ta k hiu ta bit
OL (1)).
VL l tp con ng cc khng im ca lp ct ny, nh trn trn VL c mt cu lc d chun tc v l lc con ng ca VL PL
vi th c th xem nh lc con ca
X PL .
Ta c php chiu
X.
Mnh 35 Vi mi
l L khc khng, gi pl PL (k) l siu mt ca L hch ca nh x tuyn tnh l : L k . Khi Vl l th ca cu x VL PL trn im pl .
nh ngha 36 Cho
l mt
(X, L).
Nu
hu hn chiu ca con
VL X PL
gian vect hu
xy dng nh trn.
l mt a tp x nh,
k -khng
VL
ng vi n gi l h tuyn tnh y .
12.2.
NH L BERTINI
165
12.2
nh l Bertini
Trng hp quan trng nht ca h tuyn tnh l cc h tuyn tnh giu trn khng gian x nh.
nh l 37 Cho
k.
L l mt phn th ng thng rt giu trn X v cho mt nhng x f : X Pn vi L = f O(1). Khi tn ti mt siu phng H ca Pn k k sao cho H X l mt lc trn v tp cc siu phng nh vy to thnh mt phn m tr mt ca h tuyn tnh y ca L. Kt lun trn vn cn ng nu t gi thit X ch c k d mt tp con hu hn cc im
Cho nh c lp. Nu
lin thng v
dim(X) 2,
th vi mi siu phng
trong mt
tp m tr mt,
H X
l lin thng.
12.3
Cho
c Weil v c Cartier
l mt lc . Mt im
x X gi l c cao mt nu nh tn x Spec(A) trong X , v trong Spec(A), x tng ng vi mt ian nguyn t cao mt. Vi mi im x X c cao mt, vnh a phng OX,x , th ca b cu trc ti im x l vnh a phng c chiu Krull bng mt. Lc X gi l chnh qui cao mt nu vi mi im x cao mt, cc vnh OX,x u l vnh chnh qui
ti mt ln cn aphin v khi ta bit, chng t l cc vnh nh gi ri rc.
D=
x
vi
dx x X
v
im
x. D
gi l c tht s nu nh
dx 0
vi mi
dx = 0 vi x X.
hu ht cc
X l mt lc nguyn chnh qui cao mt. Ta bit vi mi x X cao mt, vnh a phng OX,x l mt vnh nh gi ri Gi K l trng cc hm hu t trn X . Vi mi hm hu t f K , ordx (f )
166
CHNG 12.
H TUYN TNH V C
l nh gi ca Vi mi
f , xt nh f1 , f2 K , ta c
OX,x .
f K
trn
X,
ta c
ordx (f ) = 0
vi hu
cao mt.
X Noether, ta c th ph X bng mt ph hu hn cc Ui = Spec(Ai ) vi Ai l vnh Noether. V th ta c th gi s X = Spec(A) l mt lc aphin, ph ca mt vnh Noether. Vit f = f1 /f2 vi f1 , f2 A, ta ch cn chng minh mnh cho f1 v f2 nn ta c th gi s f A. Cho f A, xt tp V1 (f ) cc im x X cao mt sao cho ordx (f ) > 0. thun mt, ta k hiu px l ian nguyn t ng vi mi im x nh vy, ta c x V1 (f ) khi v ch khi f px . Gi s tp V1 (f ) l tp v hn, ta s xy dng c mt dy tng khng dng cc ian ca A v nh th s mu thun vi gi thit A l vnh Noether. Xy dng nh sau :
Theo gi thit tp m aphin Vi mi hm hu t
f K ,
ta c mt c Weil
ordx (f )
x
vi
gi l cc c chnh.
lp ct ton cc ca b
X l mt K /O
lc nguyn. trn
c Cartier ca
l mt
s (X, K /O ).
Theo xy dng ca b thng
K /O , Ui
cho mt lp ct ton cc
(X, K /O )
l cho
mt ph m aphin
X =
Spec(Aij ),
vi mi
iI
ca
X , Ui = Spec(Ai ), Ui Uj =
i I,
mt phn t
si K
12.3.
C WEIL V C CARTIER
167
vi mi cp
i, j I , si s1 A j ij
sau khi ly ph mn nht qui v trng
Cartier
v mt phn t
L.
L.
s (X, K /O ), ta xy dng mt phn th ng thng L, phn th con ca phn th hng K , nh sau. Trn tp m aphin Ui = Spec(Ai ), ta xt Ai -moun con t do cp mt
Nu cho mt lp ct
si Ai K
ca
K.
Trn
Ui Uj = Spec(Aij ),
si Ai Ai Aij = sj Aj Aj Aij
v
Ai -moun con t do ny dn li vi nhau thnh mt phn th ng thng L, b con ca b hng K . Th tng qut ca b ny l K cho nn c mt phn t l 1. Ngc li, gi s ta cho mt cp (L, l) bao gm mt phn th ng thng L trn X v mt phn t l ca th tng qut LK . Khi , ta c th ng nht hai khng gian vect chiu mt K LK bng cch gi phn t 1 ca K ln phn t l LK . V L l phn th ng thng cho nn trn mi tp m aphin Ui = Spec(Ai ), Ai l min nguyn, (Ui , L) l mt Ai moun t do a phng, moun con ca LK = K . Chn ph Ui mn, ta c th gi s l (Ui , L) l Ai -moun t do cp mt. Vi mi ch s i, ta chn mt c s si ca (Ui , L). V hn ch vo Uij cho ta cng mt Aij -moun 1 con t do ca K , cho nn si s j Aij . Cui cng th hai s la chn khc nhau ca si v s c s ca (Ui , L) sai khc nhau mt phn t kh nghch i si s1 A . V vy (L, l) xc nh mt lp ct s (X, K /O ). i j Phn t 1 K ca th tng qut l mt lp ct ton cc nu nh vi mi i ta c 1 (Ui , L) = si Ai . Ci ny hin nhin tng ng vi s1 Ai . i
V vy cc
si s1 A . j ij
168
CHNG 12.
H TUYN TNH V C
Phn VI
i ng iu
169
Chng 13
13.1
Cho
Hm t dn xut ca hm t
X.
Ta
0M M M 0
l khp khi v ch khi vi mi im
x X,
ta c dy khp cc th
0 Mx Mx Mx 0.
nh l 42 Phm tr cc b nhm abel trn mt khng gian tp c vt
ni ti.
X,
nhm cc lp ct ton cc
hm t dn xut l
(X, M ) i M H (X, M )
l mt hm t khp tri.
Ta bit, mi hm t khp tri i t mt phm tr abel v vt ni ti, u c cc hm t dn xut. Ta ch cn chng minh tnh khp tri ca hm t
M M , mt lp ct s (X, M ) c nh s (X, M ) bng khng. Vi mi x X , nh sx Mx bng khng nn gi thit M x Mx n nh ko theo sx = 0. Vi mi x tn ti mt ln cn Ux ca x sao cho hn ch ca s vo Ux bng khng. Theo tnh dn c ca b, s = 0.
Cho nh x 171
172
CHNG 13.
0 M M M l dy khp tri, cho s (X, M ) vi nh s (X, M ) bng khng. Khi vi mi x X , tn ti duy nht s x Mx c nh l sx Mx v dy 0 Mx Mx Mx l khp. Lp ct a phng s x xc nh trn mt ln cn Ux ca x. Cho hai im x = x , trn giao Ux Ux hai lp ct s x v sx c cng mt nh l hn ch ca s cho nn nh ta thy trn, chng nht thit phi bng nhau.
Tng t nh vy, cho
x X , Mx Mx
ci no.
l ton nh, nn tn ti
Ci mc th nht l ta tuy
sx
sx ,
X=
M i Ui
trn
Ux Ux .
Nh vy vic la chn cc
v trn mi giao
Uij= Ui Uj
ij (Uij , M )
v cc lp ct ny tha mn phng trnh
ij + jk + ki = 0 Uijk . Gi Z 1 (X, M ) l tp cc lp tng ng theo ngha hin nhin cc b (Uij , ij ). Tn ti s (X, M ) c nh l s khi v ch khi ta c th thay i sx thnh sx + s x sao cho b trit tiu. Mun vy ta phi gi
trn c phng trnh i bin
ij = si sj
vi
si (Ui , M ). Z 1 (X, M )
ci cn tr cho vic phng trnh ny c nghim chnh l mt phn t ca nhm chia cho nhm
B 1 (X, M )
cc b
(Uij , ij )
13.2.
173
trn
X,
hm t dn xut bc mt
H (X, M )
tng t nh vy nhng khi cu chuyn tr nn phc tp hn nhiu, m t ngi ta cn n nhng khi nim nh k n
2-phm
H3 , H4 .
ta c hm t b
f : X Y l mt nh x lin tc gia hai khng gian tp. Khi f t phm tr cc b nhm abel trn X vo phm tr cc nhm abel trn Y . N cho ng vi mi b M trn X b trn Y cho bi
Cho
hm t
f F (UY ) = F (UX ) X . Hm t ny l mt b v kim tra tnh dn c ca f F trn mt ph {UY,i } ca mt tp m UY , ta qui ngay v vic kim tra tnh dn c ca F trn to nh UX ca UY v ph m {UX,i } cho bi to nh UX,i ca UY,i . Hm t f l hamg t trong trng hp ring Y l mt im.
vi mi tp m ca v tp m l to nh ca trong
UY
UX
UY
Mnh 45 Hm t
hiu l
Ri f .
13.2
Cho
l mt b
O-moun
ta
nh ngha
Hi (X, M )
nh trong phn trc ch coi nhm abel trn
nh mt khng gian tp v
nh mt b
Hi (X, M )
vi
X. M l
Tuy vy, vic tnh ton c th cc nhm i ng iu b ta nht qun th c nhng c th ring.
Mnh 46 Cho
ta nht qun
Khi vi mi b mi
i 1.
174
CHNG 13.
Mc lc
i s
S lc v i s giao hon
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 Vnh giao hon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
9 11 11 13 14 17 19
S lc v l thuyt phm tr
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 Phm tr, hm t v cu x gia cc hm t Phm tr i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
21 24 24 26 26 28
nh l Yoneda
V d hm t biu din c
S lc v i s ng iu
3.1 3.2 3.3 3.4 Phm tr cc moun trn mt vnh . Phm tr abel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
31 34 37 40
Dy khp v hm t khp
II
Lc
45
Lc aphin
49
175
176
MC LC
Tp i s
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
49 55 56 59 63 64
Spec(A)
. . . . . .
. .
. .
. .
. .
. .
. . . .
Lc v cu x
5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 inh ngha lc bng cch dn cc lc aphin V d : xy dng ng thng x nh Dn trong trng hp tng qut Cu x gia hai lc im : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
67 68 69 69 70 73 75 76 78
Nhng m v lc con m
III
B moun
83
B
6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8
OX -mun B OX -moun
85
nht qun v ta nht qun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 86 90 91 92 95 96 97
Dn b ta nht qun
V d b nht qun trn ng thng x nh Phm tr abel cc b (ta) nht qun nh xui . nh ngc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B t do a phng
Hm cp ca mt b nht qun
Moun vi phn
7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 im v cng gn cp mt . Moun i chun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
103
. 103 . 105 . 106 . 109 . 110 . 115
A/k
cc
k -im
. . . . . . .
MC LC
177
7.7
Phn m trn ca mt a tp i s
. 116
IV
Chiu v chun ha
119
Chiu
8.1 8.2 8.3 Cu x hu hn v chiu Krull . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
121
. 121 . 125 . 126
Chun ha
9.1 Vnh ng nguyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
129
. 129
Hnh hc x nh
133
10
Khng gian x nh
10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 Tp cc siu phng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
135
. 135 . 136 . 142 . 144 . 149
O(d)
. . . . . .
trn . . . . . .
O-moun
trn .
Pn k
. .
Pn k
. .
. .
Dy khp Euler
11 Cu x vo khng gian x nh
11.1 11.2 11.3 11.4 Hm t biu din bi khng gian x nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
151
. 151 . 154 . 158 . 160
Proj
ca mt vnh phn bc v n . . . . . . .
. .
. .
. .
Ch tiu nhng x nh
12 H tuyn tnh v c
12.1 12.2 12.3 H tuyn tnh nh l Bertini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
163
. 163 . 165 . 165
c Weil v c Cartier
VI
i ng iu
169
171
. . . . . . . . . . . . . . . . . 171
178
MC LC
13.2
. 173