Bebekelikten Ergenlie

POZTF DSPLN
Yasemin Yusufoff
TMA YAYINLARI | 2775
Aile Kitapl | 21
GENEL YAYIN YNETMEN
Emine Erolu
PROJE EDTR
Seval Akbyk
EDTR
Fahrnnisa Erdem
ZER
Mustafa Kocaba
KAPAK TASARIMI
Ravza Kzltu
1. BASKI
Mays 2012, stanbul
ISBN
978-605-08-0281-8
TMA YAYINLARI
Caalolu, Alemdar Mahallesi,
Alaykk Caddesi, No: 5, Fatih/stanbul
Telefon: (0212) 511 24 24 Faks: (0212) 512 40 00
P.K. 50 Sirkeci / stanbul

timas.com.tr
timastimas.com.tr
facebook.com/timasyayingrubu
twitter.com/timasyayingrubu
Kltr Bakanl Yaynclk
Sertifika No: 12364
BASKI VE CLT
Sistem Matbaaclk
Ylanl Ayazma Sok. No: 8
Davutpaa-Topkap/stanbul
Telefon: (0212) 482 11 01
YAYIN HAKLARI
Eserin her hakk anlamal olarak
Tima Basm Ticaret ve Sanayi Anonim irketine aittir.
zinsiz yaynlanamaz. Kaynak gsterilerek alnt yaplabilir.
%HEHNOLNWHQ(UJHQOLH
32=7)'63/1
Yasemin Yusufoff
<$6(01<868)2))
Yasemin Yusufoff hayatn bebeklerin ve ocuklarn en iyi ekilde yetitirilmesine
adam bir bilim kadn, aratrmac ve annedir. Amac mutlu ve faydal bireylerden
olumu toplumlarn var olabilmesi iin bugnden yaplmas gerekenlere elinden
geldiince katkda bulunabilmektir.
Kaliforniya niversitesinde (University of California Riverside) balad niversite
eitimine kendi sahasnda daha fazla bilgi sahibi olduunu dnd iin New York
niversitesinde (NYU) devam etmi ve bu niversiteden mezun olmutur. Eitimde
bir dnya devi olan Japonyann yksek teknoloji ile geleneksel aile yapsn ve eitim
metotlarn birletiren zgn eitim sistemini renmek amacyla eitimine Japonyada
devam etmitir. Japonca rendikten sonra eitim ve dil geliimi alanndaki mastr
almalarn Tokyodaki prestijli International Christian Univeristy (ICU) niversi-
tesinde tamamlamtr. Bu akademik almalar srasnda saha tecrbesi kazanmak
amac ile Tokyo YMCA anaokullarnda bebekler ve ebeveynlerle bizzat almtr.
Amerikada ve Avrupada Montessori metodu ve Reggio Emilia eitim yaklamlar
konusunda aratrmalarda bulunmutur. Babalarn, bebek ve ocuklarn mutlu,
baarl bireyler olmalarna etkisi konusu zel ilgi alanlarndandr. Ayrca problemli
ailelerinden alnan ocuklarla, yetim ve ksz ocuklarn bakm ve evlat edinilmesi
konularnda da aratrmalar ve almalar vardr. ocuklarda cinsel istismar nleme
ve maruz kalanlarn rehabilitasyonu konusunda da derneklere destek vermektedir.
lkemizde de bebeklerle ve ocuklarla iletiimde bulunan herkese faydal olmak
amac ile Bebek niversitesini kurmutur. Dnya Engelliler Birlii Genel Sekreteri-
dir. 2011de Kimse Yok Mu Dernei ve Anafen tarafndan yln annesi seilmitir.
Yaynlar arasnda Bebek aret Dili bulunmaktadr. Gncel projeleri arasnda, itme
Engelliler Federasyonu ile birlikte iaret dili eitimcilerine ynelik kitap hazrlamak
vardr. Evli ve iki ocuk annesidir.
Sevgili Eim Uz. Dr. . Grkan elikkola
Et si tu nexistais pas,
Dis-moi pourquoi jexisterais...
1'(./(5
*LUL ...................................................................................... 11
'LVLSOLQ7HUEL\H&H]D ........................................................ 17
Disiplin ........................................................................................ 17
Terbiye ......................................................................................... 18
&H]D ...................................................................................... 22
1HGHQ3R]LWLI2OPDO" ........................................................... 26
3R]LWLI'LVLSOLQ1HGLU" .......................................................... 33
Pozitif Disiplin Ynteminin Bilimsel Altyaps ................................ 33
RFXD.W'DYUDQPDQQ6RQXODU .................................. 38
ocuklar, Kfr, Alay ve Aalamalar ........................................... 41
3R]LWLI'LVLSOLQLQ)D\GDODU ................................................... 45
Bykler in Faydalar ................................................................. 46
3R]LWLI'LVLSOLQLQ=RUOXNODU ................................................. 48
RFXNODU1HGHQm<DUDPD]ONn<DSDUODU" ............................... 49
Kk ocuklar ............................................................................ 50
Byk ocuklar ............................................................................ 54
Tetikleyiciler ................................................................................. 55
Erkek ocuklarla lgili .................................................................. 56
RFXNODUQ<DODUQD*UH
3R]LWLI'LVLSOLQQHULOHUL ...................................................... 60
Bebeklerin Rahatszlklarn nleyin .............................................. 60
Alyorlarsa Sistematik Bir Listeye
Gre Hareket Edin ....................................................................... 60
Daha da yisi Bebeklerin Dilini renin ........................................ 61
1-3 Ya ocuklarnn Dikkatlerini Datn ..................................... 63
Kk ocuklara Gzel rnek, Ak ve Net Bilgi,
Bariz Snrlar ................................................................................ 69
Byk ocuklar ............................................................................ 71
3R]LWLI'LVLSOLQ]POHUL .................................................... 74
ocuunuzla Salam Bir liki in Oyun ve lgi ............................ 74
ocuunuzla Oynamak ................................................................. 76
Darda Oyun .............................................................................. 77
Oyuncak Semek .......................................................................... 80
TV ve ocuk ................................................................................ 81
8\JXQVX]'DYUDQ*VWHUHQRFXNODUDYH*HQOHUH3R]LWLI
'LVLSOLQ7HNQLNOHUL ................................................................ 85
RFXXQX]1H\L1HGHQ<DSDU" .......................................... 119
%\NOHUYH.NOHULQ
6DNLQOHPH<QWHPOHUL ....................................................... 122
%DEDODU ............................................................................... 124
(EHYH\QOLN<DNODPQ] ..................................................... 130
Ar Hogrl ve Msamahakr msnz? ................................... 130
Ar Kat msnz? ....................................................................... 132
Ebeveynlikte Doru Yolda msnz? .............................................. 134
VODPYHRFXN ................................................................... 137
3VLNRORMLN6XLVWLPDOUQHL
*UQPH\HQ<DUD]OHUL ...................................................... 140
RFXN6XLVWLPDOLQLQOHPH5HKEHUL ................................... 143
<DVDN'LVLSOLQ ..................................................................... 145
6L]LQ6RUXODUQ] ................................................................. 147
6RQ6] ............................................................................... 163
.D\QDND ............................................................................ 167
*LUL
ocukta deitirmeye altmz bir ey varsa, bunu
nce kendimizde arayp deitirmeliyiz.
Carl Jung
Deerli anneler, babalar, retmenler ve hayatlarnda ocuk
olan herkes;
Elinizde tuttuunuz kitabmla sizi bambaka bir dnyaya
davet ediyorum. Bu yeni dnya son teknolojiler ve aratrmalar-
dan faydalanm, eskilerden sadece gzellikleri alm ve doru
bildiimiz yanllardan arnm bir dnya. Bu konudaki her yeni
aratrma bize disiplinin neminin bugnden daha ok ocuun
gelecei ile ilgili ekillendirici etkisine eilmemiz gerektiini
gsteriyor. Bu kitabmla Trkiyenin ve dnyann gelecei olan
ocuklarn daha iyi bir ekilde yetitirilip eitilmesine, toplumsal
huzur ve barn tesisine, Trkiyenin lke olarak baarlarnn
artmasna ve son olarak da dnya barna karnca kararnca bir
katkda bulunmay arzu ediyorum.
Bu kitab yazmak iin, dnyadaki eitli kltrleri bizzat ya-
ayarak inceledim, farkl akademik yaklamlar analiz ettim ve
elbette bu konuda yazlm ok sayda kitap ve makaleyi okudum.
Disiplin (ya da eiterek terbiye), ocuunuzun temel fiziksel
ihtiyalarndan sonra en nemli konudur. Bundan dolay sizler
iin en iyi ekilde aratrmak istedim. Disiplin konusunda Ameri-
kallar, Japonlar, Avrupallar, Afrikallar neler yapyor, Amerikan
Pediatri Akademisi neler neriyor, Dnya Salk rgt ve UNI-
CEF ocuklara davranlarmzn sonular ne olur diyor? Beyin
10
|
YASEMN YUSUFOFF
ve ocuk geliimi aratrmaclar, psikologlar, psikiyatristler ve
dinimiz bu konuyla ilgili neler sylyor?
Bunlar dnda, Trkiye, Amerika, Japonya ve Bulgaristandaki
disiplin uygulamalarn yakndan izledim. Ayrca, kk ocuk
annesi ve ergen ocuk vey annesi olarak, bu kitab yazarken
kendi tecrbelerimden yararlandm ve size nerdiklerimi bizzat
denedim. Tm bu bahsettiklerimin ancak ufak bir zetine bu
kitapta yer verdim nk faydal olmas iin ksa ve z olmas
gerektiini dndm.
Btn okuduklarm, gzlemlediklerim ve yaadklarma gre,
ocuklarmzn daha iyi disipline edilmesi iin bir forml var.
Evet, bir forml! Herkes aslnda ayn eyi sylyor. En basit
anlatmla, ocuklar unutsa da, ruhlarndaki hasarlar kalr. o-
cuunuza kt davranmak ve szle ya da fiziksel olarak onu
incitmek, geliimini ve baarsn olumsuz etkiler. Ayn ekilde,
ocuunuzun her eyini siz yaparsanz, bydnde de ondan
fazla bir ey beklememeniz gerekir. ocuunuza sabrl, destek-
leyici ve pozitif bir ekilde yaklamak ise, geliimini ve ilerideki
baarsn pozitif ekilde etkiler.
Bunun iin size pozitif disiplin devrini balatmay neriyorum.
Bu ayn zamanda bir hayat tarzdr. ocuunuzun davranlarn
temelinden zeceksiniz. Bir bitki kurumak zere ise, yapraklarn
koparp atar msnz yoksa ona su mu verirsiniz? Bu yaklam
tarz ocuklarnz iin de geerli olmaldr. Yanl davran ser-
gilediklerinde size iletmek istedikleri bir mesaj var demektir. Bu
kitabmla, hem ocuklarnzn davranlarn daha iyi anlamanz
hem aranzdaki ilikiyi daha salam temellere oturtmanz hem de
onlar en iyi ve salkl ekilde yetitirmenizi salamaya katkda
bulunmay hedefliyorum.
ncelikle, ocuunuzla ilikinizdeki alkanlklarnz ve ileti-
im stilinizi gzlemleyin. Eer ocuklarnza kar u davranlar
iindeyseniz bunlardan hemen vazgein:
9 Yalan sylemek,
9 Korkutmak,
POZTF DSPLN
|
11
9 Barmak,
9 Kt davranmak,
9 Dvmek,
9 Duygularn incitmek,
9 Kandrmak,
9 Cezalandrmak,
9 Zorla yemek yedirmek ya da uyutmak,
9 Uzun sre susmalarn istemek,
9 Terk etmekle ya da evden atmakla tehdit etmek,
9 Onun yapmas gerekenleri yapmak,
9 Normal zekl, engelli olmayan, 4 ya st ocuklarnz
devaml giydirmek, beslemek,
9 Onun yerine karar vermek,
9 Gerektiinde hayr dememek ya da istedii her eyi yap-
mak,
9 2 yan stndeki ocuk alad iin istediini yapmak.
Bu nerilerime bazlarnzn verdii tepkiyi tahmin edebili-
yorum. Haa evet, bunlar mmkn m sanki, Kzn dvmeyen
dizini dvermi, byle yaparak mark, kontrol d ocuk yeti-
tirmi oluruz, Annem babam bana hep kt davrand, hergn
dayak yedim. Bunun iin ocuumu hibir ekilde incitmek is-
temiyorum. Ne istiyorsa olsun, ne yaparsa yapsn. ocuk deil
mi... gibi tepkilerinizi duyar gibiyim.
Sizleri anlyorum, ocuun mu var derdin var gibi olumsuz
ataszlerini duyarak bydnz iin, ocuk yetitirmek ile
ilgili pozitif dnmekte zorluk ekiyor olabilirsiniz. Ama bu
nerilerimin arkasnda yzlerce aratrma ve kurum var.
te bunlardan bir ka:
C Dnya Salk rgt raporu: Aratrmalar ocuk beyni-
nin geliiminin stres altnda fizyolojik olarak deitiini
gstermitir. Kt davran, ani stresler ya da uzun sreli
12
|
YASEMN YUSUFOFF
stres oluturucu durumlar, beynin geliimine zarar vererek
ocuun fiziksel, bilisel, duygusal ve sosyal geliimini
kt ynde etkiler.
1
C Birlemi Milletler raporu: iddet, fakirliin, cahilliin ve
erken yata lmlerin ortaya kmasnda en nemli ne-
denlerin banda geliyor. iddetin psikolojik, duygusal ve
fiziksel hasarlar, ocuklarn gerek potansiyellerini ortaya
koyma ansn elinden alr. ocuklara ynelik iddet, bir
lkenin gelime umudunu yok eder.
2
C Amerikan Pediatri Akademisi (AAP): ocua ynelik iddet
onlarn cann actt gibi, iddetin fkeyi ifade etmede
ve problemleri zmede geerli bir yol olduu gibi yanl
bir inan dourur. AAP ocuklara iddet uygulanmasna
kesinlikle kardr.
3
AAP ocuklarda istenmeyen davran-
larn nlenmesi iin, ailelere pozitif disiplin yntemlerinin
retilmesini nerir.
4
C Harvard niversitesi: Btn ocuklar karanlk, canavar,
yabanc gibi unsunlara kar korku duyabilirler. Bu tr
korkular geliim srecinin bir parasdr ve geicidir. te
yandan aileden ya da evreden gelen tehdit edici durum-
larn yaratt korku ve endie uzun yllar negatif etkiler
oluturur. Ayrca ocuklar bunun etkisinden kolay kolay
kurtulamaz. Fiziksel, cinsel ya da duygusal suistimal, ebe-
veynlerin birbirine kt davranmas (aile ii iddet) ya da
yaadklar toplum iinde karlatklar iddet ve tehdit
ocuklar uzun dnemde negatif ynde etkileyen tehdit
edici durumlara en iyi rnektir.
5
Zorla yemek yedirmek, uyutmak ya da uzun sre onlardan
susmalarn istemek ocuklarn strese kaplmalarna neden olur.
Strese kaplan ocuklar ise isyan, huzursuzluk, barp arma,
1 World Health Organization, 2006
2 Pinheiro, 2006
3 American Academy of Pediatrics, 2010
4 American Academy of Pediatrics, 1998
5 National Scientific Council on the Developing Child, 2010
POZTF DSPLN
|
13
fke nbeti gibi olumsuz davranlar sergileyebilirler. Bylece aile-
ler oluturmak istedikleri bir ocuk modeli yerine, yaramaz diye
adlandrlan bir ocuk tipine sahip olabilirler. Daha da kts,
aresiz, mutsuz, depresif, ar sz dinleyen bir ocuk modelinin
ortaya kmas bile sz konusudur.
ou anne-baba ocuklarn yetitirmek iin temel olarak
kendi ocukluk deneyimlerinden yararlanr. Anne-babalarn-
dan, dier ailelerden ve arkadalarndan grdkleri modelleri
uygularlar. ocuklarn ortaya koyduklar davranlar karsnda
taknlan tavr, i ve sorumluluklarn ocuklara yklenme ekli
aileden aileye farkllk gsterir. ocuklar nasl davranacaklarn
kendilerine bakan yetikinleri izleyerek, dinleyerek ve onlarla
konuarak renir. Ayrca bununla kalmayp evrelerindeki ye-
tikinlerin dier bireylerle iletiimlerini de rnek alrlar.
Bu da yeni nesillerin yetitirilmesinde bir ksr dng olu-
turur. En dorunun bu olduu dnld ya da daha farkl
bir yol bilinmedii iin, gemiten gelen yanl davranlarn
tekrarlanmasna neden olur.
ocuklar deer yarglarn sylenenlerden ok gzlemleriyle
oluturur. Bu nedenle ebeveynlerin eitimi ok nemlidir. Aileler
ocuklarn yetitirirken, byklerin yanllarn tekrarlamak
yerine bilimsel aratrmalardan yararlanabilir. Btn ocuklar
gvenli, oturmu, sevgi dolu ortamlara ihtiya duyar. Deerli bir
insan muammelesi gren ocuklar, deerli bir kii gibi davranr.
Bu ocuun her istediini yapmak anlamna gelmemelidir. Ter-
sine, aile ynetimini ele geirmi ocuklar da ok problemlidir.
ocuunuzu azarlamadan, dvmeden, onun kt hissetme-
sine neden olmadan, pozitif ynde yetitirmek iin bu kitapta
birok yntem bulacaksnz.
Bu yntemlerden en iyi ekilde faydalanmak iin, ocuunuz
ile aranzda gl bir ba olmas gerekir. Anne ve babasn seven
ocuk, onlar mutlu etmek ister. Ebeveynleri ile kt ilikisi
olan bir ocuk ise, onlarn isteklerini nemsemez, davranlarn
dzeltmez. Bir Japon uzmana gre, iyi bir anne ve baba u
14
|
YASEMN YUSUFOFF
nemli zellie sahip olmal; ocuklarnn nnde, arkasnda ve
yannda yrmeli, onlara rehber, destek ve arkada olmaldr.
En nemlisi de, aileler her aamada ocuklarnn ihtiyalarn
karlamaldr. nk her yanl davrann arkasnda bir ihtiya
vardr. O davran sorgulamak sorun boyutunu soru boyutuna
evirmektir. Yani, yanl bir davran sergilendiinde, nce bunun
nedenini bulmak gerekir. Tpk aataki sorunu meyvesine deil,
kkne bakarak bulmak gibi. Sonraki aamada ise, yanl davra-
nn kaynana bakarak, bilinli bir ekilde hareket edilmelidir.
ocuklarmzn yanl davranlarn kuruyan aacn yapraklar
gibi dnrsek, o yapraklar sadece koparmak yerine, aacn
sulanmas gerektiini anlatmak istedim bu kitapta.
Bu kitab yazmamn ncelikli amac size ve ocuklarnza
faydal olmaktr. Kitabmn sizin hayatnz kolaylatrmasn,
ocuklarnzn hayatn ise gzelletirmesini umuyorum. Kita-
bmdaki neriler ocuunuzla banz glendirecek, ocuunu-
zun topluma faydal, hayrl ve zgveni yksek bir birey olarak
yetimesi iin size yol gsterecektir.
ocuk insani ilikileri gelitiren, daha olgun ve sabrl bireyler
olunmasna katkda bulunan en nemli varlklardr. ocuunuzla
yaadnz zorluklar doru deerlendirirseniz, kendi kiiliinizle
ilgili nemli bilgiler renirsiniz, ona da bakalaryla ilikilerinde
faydal davran modelleri gelitirmesi asndan katkda bulu-
nursunuz. Yaplan yanllara hayflanmak yerine onlar doruya
ilerleme abalar gibi deerlendirmek renme ve dzeltme yete-
nei kazandrabilir. Bunu ocuunuza da retirseniz, geliimine
byk katkda bulunmu olursunuz.
Bu kitabn faydal bir yn daha bulunduunu belirtmeden
gemek istemiyorum. Asl konu ocuklarmz, ama aslnda yaz-
dklarm yetikinler iin de geerli. Rudolf Dreikurs der ki:
nsani ilikilerde izlediimiz yntem ocuklarmz yetitirir-
ken, bizim iin de benimsenmesi gereken yol olmaldr. Doru
deerlendirilirse, kitabmdaki bilgiler tm ilikilerinizde sizin
iin yol gsterici olabilir.
'LVLSOLQ7HUEL\H&H]D
Disiplin
Disiplin ebeveynlerin en nemli grevlerinden biridir. o-
cuunuzu disipline etme ekliniz onun kiiliini, ilikilerini ve
hayattaki baarsn uzun dnemli olarak etkileyecektir. Baz
ebeveynler disiplin ve cezann ayn ey olduunu dnyor
olabilir. Muhtemelen bu kanaat iyi ebeveyn olmak iin ocuu
sk kontrol altnda tutmal, bunun iin de itaat etmeyen ocuu
cezalandrmal gibi yanl bir inantan kaynaklanmaktadr.
Oysa disiplin kelimesi Latincede talimat ya da nasl yap-
lacan retmek gibi bir anlama sahiptir. ocuklar disipline
etmenin amac onlarn kendi kendilerini kontrol yeteneklerini
(kendilerini ynetmek) gelitirmek ve onlarda kendi eylemleri
iin sorumluluk bilincini oturtmaktr.
Kelimeler de insanlar gibi zaman getike deiiyor, geliiyor
ve baka boyutlara dntrlyor. Muhtemelen disiplin ile ce-
zann kartrlmas, eskiden kalan cezalandrmadan renemez
dncesinden kaynaklanmaktadr.
Karanlk alar oktan geti. Yaadmz iletiim anda,
artk eski ve doru bildiimiz yanllardan kurtulma ansmz
var. Bugn biliyoruz ki, uygun disiplin, ocuklara neyi yanl
yaptklarn anlamalar hususunda yardmc olup, onlarn duy-
gu ve sorunlar zerinde alarak yeni zmler retmelerine
odaklanr. Elbette disiplin doru davran kalplarnn da kalc
alkanlklara dnmesinde nemli bir yardmcdr. zetle disip-
lin; duygu ve davran ynetimi, eitim ve retimi yntemleridir.
16
|
YASEMN YUSUFOFF
Ceza ise ocua kendisinden byk ve gl birisinin, ac verici
bir yolla, davranndan holanmadn gstermesidir. Ceza bir
kontrol/hkmetme yntemidir.
te yandan, baz ebeveynler ocuklarnn her trl davran-
na ar hogryle yaklap, yapmak istedikleri her eye izin
verirler, bu da ocuun kendi davrann ynetme kabiliyetine
zarar verir. ocuk kuralsz ve snrsz olursa, kendisini gvende
hissetmez. Erikinler ynetimi ele almadklar zaman ise ocuk-
lar etraflarndaki olaylar ynetemediklerini anlamaya balar
ve bundan korkarlar. Zaman iinde bu korku, fkeye dnr.
6
Terbiye
lkemizde disiplin ile ayn anlamda kullanlan terbiye ke-
limesinin anlamna da bakalm. Arapa asll olan bu kelime, bir
eye nev nema vermek, onu bytmek, ykseltmek manalarna
gelir.
7
Zamanla bu anlam da deien terbiye kelimesi Trk Dil
Kurumu szlnde
8
yle aklanr:
Terbiye: Ar. terbiye
a. 1. Eitim: Hepsi de karlkl bir iyilik ve bir terbiyeden istifade
etmekteydiler. -A. . Hisar. 2. Grg: Davudi sesi, etareti, terbiyesi
kendisini hem kadnlara hem erkeklere sevdirmiti. -A. H. Mfto-
lu. 3. Baz yemeklerin suyunu trl yollarla koyulatrma. 4. Eti,
piirmeden nce eitli baharatlar, ya, sala vb. eyler iinde bir
6 Keck ve Kupecky, 2009
7 Canan, 2010
8 Trk Dil Kurumu, 2011
Lqqun 4isip|in, ecuk|ara ncqi qan|t qapttk|artnt
an|ama|art nususun4a qar4tmct e|up, en|artn 4uqqu vc
serun|art u:crin4c a|tarak qcni :um|cr urctmc|crinc
e4ak|antr.
POZTF DSPLN
|
17
sre bekletme. 5. Hayvan altrma: Sessiz sinema filminde bir
yabani atn terbiye sahnesi gsteriliyordu. -F. R. Atay.
Maalesef, gnmzde baz ebeveynler bu tanmdaki hayvan
altrma anlamn benimseyerek ocuklarn cann yakmadan hi
bir ey baaramayacaklarn ya da renmeyeceklerini dnyor.
Ya da ocuklar kendilerinden korkmazlarsa, byklere sayglar
olmaz ve ileride tamamen kontrol d, ahlaksz, kt insanlar
haline gelirler diye endie ediyor.
9

Bu tr aileler dl ve ceza yaklamn displinin temeli kabul
eder ve dier tm disiplin yaklamlarn dlar.
Aslna baklrsa dl ve ceza yaklam hayvanlarda ok etkili-
dir. Hayvanlarla alan kime sorsanz bunun ie yarar bir metod
olduunu syler. Yapmasn istediiniz bir eyi yaptnda hay-
vana sevdii bir yiyecei verip onu dllendirirsiniz, yapmasn
istemediiniz bir eyi yaptnda da hemen cezalandrrsnz.
Karar mekanizmas dorudan biyolojik drtlerinin etkisi altn-
da olan hayvanlar, istediiniz davran modellerini bu metodla
hemen renir.
Aratrmalar, beyin tehdit altndayken ya da dllendirildii
zaman, kan akmnn entellektel kalitede karar vermekten so-
rumlu blgelerden uzaklap, temel yaamsal faaliyetlerle ilgili
blgelere (arka beyin) doru kaydn ortaya koyar. Bu da dl
ceza mekanizmasnn hayvanlarda neden ie yaradn aka
gsterir. Oysa insanlar ile hayvanlarn disipline edilme yntem-
leri farkl olmaldr. Biz insanlar gibi entellektel karar blgeleri
gelimi canllarda, dl ceza yntemi uygulanmamaldr.
Hayvanlara komplike dnme teknikleriyle karar verme-
lerini retmek, ahlaki deerleri alamak mmkn deildir.
rnein bir yunusa yapt gsterilerin iyi olmas durumunda
daha ok para kazanacan, bunun da ocuklar iin daha byk
havuz, daha iyi imknlar anlamna geldiini anlatmaya almak
9 Holden, Miller ve Harris, 1999
18
|
YASEMN YUSUFOFF
imknszdr. yi bir atlay yaptnda sevdii bal vermek yunus
iin yeterlidir.
ocuklara gelecek olursak; bu yntemin uygulanmas yap-
lacak en byk hatadr. nk ocuklar dllendirildiklerinde
ya da cezalandrldklarnda beyinleri hayatta kalma blgelerini
altrr. te yandan entellektel zmlemeyle ilgili planlama,
olay ve ekil rglerini tanma, bilgi alma, yaratclk, veri snfla-
ma ve problem zme kabiliyetleri ise azalr.
10
Ayrca, ocuklarn
kurallara uygun davranmalar iin, cezalarn daha az, pozitif yn-
temlerin ise daha ok ie yarad aratrmalarla kantlanmtr.
11
Kendilerini tehdit (ceza ya da dl kazanamama) altnda
hisseden ocuklar temel biyolojik drtlerle karar verirler. Yan-
llarndan ders karma imknlar ok kstldr. Zaman iin-
de bu yaklam onlar problemleri yapc ekilde zemeyen,
deiikliklerden rahatsz olan, anlk tepkisel yaklamlar olan
bireyler haline getirir. Bu yaklamn dourduu olumsuz sonu-
lardan biri de ocuklarn dardan davranlaryla ilgili iyi ya da
kt deerlendirmelerini ieren mesajlar alma beklentisi iine
girmeleridir. Sk sk bu tr yaklamlara maruz kalan ocuklar,
ebeveynlerinden davranlaryla ilgili bu tr deerlendirmeler
bekler. Bunun iin de, ocuklar kendi ahlaki kararlarn verir-
ken bile bakalarnn kararlarna baml hale gelir. ocuklarn
yaamdaki odak noktalar bakalar benden ne istiyor ve ben
buna karlk onlardan ne istiyoruma dnr.
10 Bailey, 2000
11 Toner, 1986
Kcn4i|crini tcn4it (cc:a qa 4a 4u|u ka:anamama a|ttn4a
nissc4cn ecuk|ar tcmc| |iqe|ejik 4urtu|cr|c karar vcrir|cr.
Yan|t|artn4an 4crs tkarma imkn|art ek ktstt|t4tr. Zaman
iin4c |u qak|atm en|art pre||cm|cri qaptct cki|4c :cmcqcn,
4ciik|ik|cr4cn ranatst: e|an, an|tk tcpkisc| qak|atm|art e|an
|ircq|cr n|inc qctirir.
POZTF DSPLN
|
19
Oysa dl ve ceza yaklamn iermeyen pek ok etkili, pozitif
disiplin yntemi bulunmaktadr. Bu yntemler beynin hayatta
kalma deil, dnerek karar verme blgelerine hitap eder. Pozitif
disiplin yntemleriyle eitilen ocuklar sorumluluk duygusu-
na sahip, drtlerini kontrol edebilen, yanllarndan renen,
mutlu, iletiime ve ibirliine ak bireyler olarak byr. Pozitif
disiplin uygulayan anne babalar, ocuklar ile daha az sorun yaar
ve onlara zarar verecek riskli davranlardan kanr.
12
12 Wolfe, 1988
&H]D
imdi bir dakikalna ocukken yaptnz bir ey iin ceza-
landrldnz an hatrlayn. Bu cezadan sonra ne hissetmitiniz?
Aadaki seeneklerden hangisi sizin o anki duygularnz doru
olarak ifade ediyor?
A) Kt ve deersizim. Derinliklerimde hissediyorum, biliyo-
rum; ben yeterince iyi deilim, insanlar memnun etmeye
daha ok almalym.
B) Bir daha dikkatli olup beni yakalamamalarna zen gs-
tereceim.
C) Beni byle cezalandrmak ha Bunun aynsn belki yine
yapmam ama bunu size deteceim.
ocuk cezalandrldktan sonra genellikle bu seeneklerden
birini dnp ona uygun ekilde bir karara varr. Cezalandrl-
d davran hakknda hibir ey renmez. Ya korktuu ya da
deersiz hissettii iin cezalandrlmasna neden olan davran
tekrarlamaz. Siz grmeden bunu tekrar yapabilmek ya da
almak iin en uygun zaman ve ortam kollar.
nemli sayda aratrma, fiziksel cezalandrmann sonraki yl-
larda ocuklarda bakalarna kar saldrganla sebep olduunu
ortaya koymutur. Yine aratrmalar gstermitir ki ocuklarn
her davranna karan, sert, otoriter ailelerin yetitirdikleri
ocuklar, ailelerinde sevgi ve ilgiyle yetitirilen ocuklara gre ok
daha kt davranlar sergiler. Ar otoriter aileler bu durumda
cezann yetersiz olduunu dnp, ocuklarna daha fazla ve
iddetli ceza uygular. Bunun sonucunda ise ocuun gelitirdii
POZTF DSPLN
|
21
tepkisel davran trmanr ve kt davran ( alma)-ceza ksr
dngsne girilir.
ocuklarda cezalandrc davranlarn zararl etkileri bununla
da kalmaz. Tam da bu ksr dngnn dzeldii sanlrken, gen-
lie geite, ocuklar kendilerine zarar vererek bilinaltnda aileyi
cezalandrma yoluna bavurur. Bu genler uyuturucu kullanarak,
evlilik d hamile kalarak, evden kaarak ya da baka zc olay-
lara kararak, ailelerinden ektikleri eziyetin cn alrlar. in
dier ac bir yn ise, bu genlerin ailelerine ac ektirebilmek
iin kendilerinin de byk aclar ekiyor olmasdr.
22
|
YASEMN YUSUFOFF
ocuklarn disipline edilmesinde uygulanan ceza ynteminin
baka bir yz daha vardr.
Baz ocuklar anne baba ilgisine o kadar hasrettir ki, yara-
mazlk yaparsam, annem benimle ilgileniyor. yi ocuk olunca
ilgilenmiyor. Ceza bile alacak olsam, bu ilgi bana iyi gelir diye
dnr. nk baz anne babalar, ocuklar yalnz balarna
kitaplarna bakarken ya da uslu uslu oyuncaklaryla oynarken
onlarla ilgilenmezler, ilerini yaparlar. Ama ocuk barmaya
ya da evin iinde komaya balarsa, birden ilgi eker. Yani anne
baba ilgisini ekmek gibi dnrsek, ocuklar a kalma yerine,
bayat ekmeyi tercih ederler. Bu nedenle, onlar cezalandrdmz
dndmzde, aslnda ilgimizle onlar dllendirdiimizi
aklmzdan karmamalyz.
13

Size yle bir senaryo izmek istiyorum: Yeni bir ie baladnz
ve greviniz ay yapmak. Basit bir i olduu ve bildiiniz farz edil-
dii iin size kimse ay yapmay retmez. Oysa siz ay yapmay
bilmiyorsunuzdur. Patronunuz ayn istedii gibi yaplmadn
grnce barp armaya balar, alt taraf unu yle yapacak-
sn der ama siz korkudan ne dediini anlamazsnz. Ertesi gn
de patronunuz istedii gibi ay yapmadnz takdirde sizi iten
atacan syleyip gider. Yine size kimse nasl ay yapacanz
gstermez ve bu denemenizde de baarl olamazsnz. Patronu-
nuz tekrar kplere biner ve beceriksiz biri olduunuzu syleyip
sizi iten atar. Bu durumda kendinizi nasl hissedersiniz? ay
yapmay renmi olur musunuz? Ya da hakszlk ve deersizlik
hisleri arasnda gidip gelip, bir alma hissiyle mi dolarsnz?
13 Dodson, 2005
Kuuk ecuk|ar |i:im qarama:|tk 4iqc nitc|c4iimi:
4avrant|art (vurmak, tstrmak vs qi|i. qcnc||ik|c kcn4i|crini
nast| ija4c c4ccck|crini |i|cmc4ik|cri qa 4a en|ar iin qcni e|an
|ir 4avrant|a i|qi|i qan|t|artn4an 4e|aqt qapar|ar.
POZTF DSPLN
|
23
Kk ocuklar bizim yaramazlk diye nitelediimiz davra-
nlar (vurmak, srmak vs gibi) genellikle kendilerini nasl
ifade edeceklerini bilemedikleri ya da onlar iin yeni olan bir
davranla ilgili yanllarndan dolay yaparlar. Eer onlara yan-
llarn etmek yerine barp armaya balarsak, belki bu
yaramazlklar durur ama doruyu renemezler ve bizimle
uzun dnemli ilikileri zarar grr.
Yaramazlklar karsnda barp armay tercih ederseniz
sizden almak isteyebilirler veya bu davran gizli sakl yapmaya
devam ederler. Ya da korku ve deersizlik hissiyle bunu bir daha
yapmama karar da alabilirler.