M U

Vit Nam l mt quc gia rt a dng v khong sn nh Fe, Cu, Sn, Zn, Ni, Al, v cc kim loi t him, kim loi qu, nhng cc kim loi ny c tr lng khng ln. Cc kim loi c tr lng ln nht l Fe, Al y l hai kim loi c tr lng ln vo tm th gii nh m st Thch Kh (H Tnh), m bauxit ty nguyn, cn cc kim loi khc c tr lng trung bnh nh m ng Sinh Quyn (Lo Cai) v cc m c tr lng nh nh m thic, crom, m t him, Hin nay pht trin cng nghip i hi nguyn liu phi c p ng nhu cu nh cng nghip luyn kim, cng nghip xy dng, cng nghip ha cht, cng nghip in, cng nghip in t, cng nghip dn dng, V vy i hi nguyn liu phi c p ng nhu cu cho cc ngnh cng nghip t nc ngy cng pht trin gp mt phn no trong nn kinh t quc dn. Ni dng ca bi tp l: luyn kim loi ng (Cu).

LUYN KIM LOI NG (Cu) I. Nguyn liu a. S lc v kim loi ng (Cu)

ng l nguyn t kim loi thuc nhm IB, chu k 4, xp th t 29 trong bng h thng tun hon Menleev. ng c trng lng nguyn t 63.57, khi lng ring 7.94- 8.73g/cm3, nhit nng chy 10830, nhit si 23100, ng c hai in t ha tr tng ng vi cc hp cht ha tr 1 v 2(Cu2Ov CuO), oxyt ha tr 1 tn ti nhit > 3700, oxyt ha tr 2 bn < 20800, nu cao hn n phn hy thnh ng ha tr 1. Cc oxyt Cu r b cc cht H2, CO, C2H4, CH4 , C, hon nguyn thnh ng kim loi, ng rt r tc dng vi S to thnh ng sulfur do c i lc ln. ng nguyn cht c mu thng gi l ng . ng l kim loi mu rt quan trng n c dng rng ri trong nhiu lnh vc cng nghip my, quc phng, giao thng vn ti, in v in t.

b. Nguyn liu
Nguyn liu gm c hai loi l qung v ph liu + Qung ng: Theo thnh phn ha hc qung ng c chia lm hai loi: - Qung ng dng Sulfur: Do cc khong vt sulfur to thnh nh khong chalcopyrit (CuFeS2), chalcozin (Cu2S), covenlin (CuS), Boocnit (Cu3FeS4), ng kim loi c sn xut t qung ng sulfur chim 85 90%. - Qung ng dng Oxit: Do cc khong oxit, silicat, carbonat to thnh nh Cuprit (Cu2O), Tenorit (CuO), Azurit (2CuCO3.Cu(OH)2), Khrizocon (CuSiO3.2H2O). Theo hm lng ng chia ra: - Qung ngho cha ng: Cu < 1% - Qung trung bnh: Cu = 1 3% - Qung giu: Cu > 3%

Theo cu to chia qung ng ra: - Qung ng c xt - Qung ng xm nhim + Ph liu(chim 30%) chia ra lm hai nhm: - Nhm ph liu phn loi c: y l nhm ph liu c cht lng cao, c ngun gc xc nh, c thnh phn ha hc tng i n nh. - Nhm ph liu khng th phn loi c: Nhm ny c cht lng thp. * Ch : Nguyn liu a vo luyn ng c cc ch tiu sau - Hm lng tinh qung a vo luyn: 20% Cu - Hm lng S = 15 40% - Hm lng Fe = 17 37% t c qung tinh nh trn cn phi phi qua khu tuyn nng cao hm lng ng trong qung ln 10 30%, ng thi loi b cc tp cht ra khi qung, phng php tuyn ch yu l tuyn ni. Hin nay do khoa hc k thut pht trin nn c th khai thc ch bin qung c hm lng Cu = 0,35%.

c. Tr lng
Da vo cng tc iu tra a cht-khong sn trn lnh th vit nam pht hin 75 m v biu hin qung nhiu vng khc nhau, nhng qung ch yu tp trung khu vc pha ty bc b vi tr lng ln nht gm hai tnh Lo Cai-Sn La gm cc m: M sin quyn (Lo Cai): c tr lng 53.505.028 tn qung (cp B+C2) hm lng trung bnh 1.03% Cu tng ng 551.254 tn ng kim

M Cu-Ni Bn Phc(Sn La):Tr lng tn(cp B+C1), 40.934 tn Cu vi hm lng Cu=0.1-1.63%. Ngoi ra cn cc m nh tr lng khng ng k nh: M Ni Cha-Khao Qu, Tri Lng, Tam K- Khm c(Qung Nam), Ty Ninh, An Chu(Bc Giang).

II. Qa trnh luyn kim loi ng a. Qa trnh thiu v thiu kt tinh qung
Mc ch : - Kh bt Lu Hunh ( li khong 6 10% S) - Bin Fe FeO chun b cho s to x trong l luyn ra sten - Kh bt cc tp c hi cht d bay hi nh Cd, Sb, Zn - Trn o liu , sy kh, nung nng lm tng tng i hm lng Cu v lm nh ht liu - Qa trnh thiu oxy ha l qu trnh ta nhit Cc phng trnh phn ng: Qa trnh thiu 0xy ha phi 8500C. 2CuFeS2 = Cu2S + 2FeS + 1/2S2 S2 + O2 = SO2 2Cu2S + 3O2 = 2Cu2O + 2SO2 + Q FeS + O2 = Fe2O3 + SO2 + Q FeS + Cu2O = FeO + Cu2S

Nu thiu kt th phi tin hnh nhit m hn hp liu dng nho cao hn nhit thiu oxy ha khong 1050 11500C. * Thit b thiu: Dng l thiu lp si nhit 8500C v l thiu kt bng ti. Cc thng s k thut ca l thiu lp si: + Nng sut l 7 10 tn liu/ m2 ghi l 24h, cng ha t gp hai gp ba. + Nng SO2 trong kh l 6 20% thun li cho qu trnh iu ch axit sulfuric (H2SO4).

Hnh- l thiu lp si L thiu kt bng ti:

+ Nng sut thiu kt: 18 25 tn liu/ m2 ghi l 24h. + Hiu sut to cc ca liu: 80 85%. + Tiu hao nhin liu: 2 4 kg/tn liu. + Tiu hao in nng: 20KWh/tn liu.

b. Qa trnh luyn to sten ng.

Khi nim sten: L hp cht ca cc sulfur kim loi. Sten ng l hp cht ca sulfur kim loi ng vi sulfur kim loi st l ch yu (chim 80 90%) (CuS.FeS). Thnh phn: 30 60%Cu, 24 26%S. Do trong qung ng thng cha cc kim loi qu nn ta phi to sten. Mc ch: - Tng hm lng ng (Cu). - Gim hm lng ng vo x. - Ha tan cc kim loi qu him nh Au, Ag, * Ch : Nu khng to sten ng th qu trnh luyn n gin nhng v mt cht lng sn phm v kinh t khng cao v: + Trc khi luyn ng th phi thiu hon ton bin S SO2 qu trnh ny lm tng thi gian v chi ph cho khu thiu v thiu kt. + Nu luyn ra ng th th mt mt ng vo x s cao hn, ng thi cc kim loi qu cng i vo x.

Thc t ngi ta khng mun luyn ra loi sten ng giu qu v khi mt mt ng v kim loi qu vo x s tng ln (thng sten ng cha 25 60% Cu).

c. Cc qu trnh ha l xy ra:
T u xy ra cc phn ng oxy ha: 2CuFeS2 = Cu2S + 2FeS + S2 Cu2S + 2O2 = 2CuO + SO2 FeS + CuO = Cu2S + FeO + SO2 Cu2S + 3/2O2 = Cu2O + SO2 FeS + O2 = Fe2O3 +SO2 +Q Cu2O + FeS = Cu2S + FeO Sau qu trnh to x: Fe2O3 + FeS + SiO2 = 7(2FeO.SiO2) + 2SO2 Hoc: 2Me + O2 = 2MeO MeO + Fe2O3 = MeO. Fe2O3 6(MeO. Fe2O3) + 2FeS + 7SiO2 = 6(MeO) + 7(2FeO.SiO2) + SO2 Ngoi ra CaO tc dng vi SiO2 v FeO to thnh x d chy CaO + SiO2 + FeO = (CaO. SiO2. FeO) Kh SO2 tip tc b oxy ha thnh SO3 SO2 + O2 = SO3

Cui cng thu ng kim loi theo phn ng Cu2O + Cu2S = Cu + SO2 Ngoi ra cc phn ng tng h xy ra gia cc pha rn Fe2O3 + FeS2 = Fe3O4 + SO2 CuO + FeS = Cu2S + SO2+ FeO

d. Thnh phn x
SiO2 = 30 55% FeO = 15 50% CaO = 10 30% Al2O3 = 10% * Ch : khng ch hm lng Fe3O4 v ZnO, v hai hp cht ny s lm tng st ca x, do chng vo x tn ti di dng huyn ph.

e. Nhin liu luyn ng

Thng dng than hoc kh thin nhin c nhit tr cao.

III. Cc thit b luyn ng 1. Cc loi thit b a. Thit b l phn x

Hin nay l phn x c s dng trong cng nghp chim u th (80 90% sn lng ng c sn xut t thit b ny).

Tnh nng ca thit b(u im): - qu trnh luyn trong l phn x li dng c ht mn ca qu trnh tuyn khong. - C th t cng sut cao ph hp vi sn xut quy m ln (chc vn tn/nm). - C th dng bt c loi nhin liu r tin no nh kh thin nhin, than khi, du m. Hnh nh l phn x:

Cc ch tiu KTK: - Nng sut n v: + i vi bt thiu: 4 7,5 tn liu/m2.24h + i vi liu sy: 2,5 5 tn liu/ m2.24h + i vi liu sng: 1,75 2,7 tn liu/m2.24h - Hiu sut thu hi: + Tinh qung giu (30 40%) s t 98 99%. + Tinh qung va (10 20%Cu) t 94 97% + Tinh qung ngho (< 10% Cu) < 94%. - Hiu sut kh S: 10 15%, thng 20 30%. - Hiu sut thu hi Au, Ag tng ng vi Cu. - Tiu hao nhin liu: 15 20% l liu (nhit tr chun 7000 kcal/kg). Nhc im: Rt tn nhin liu, ch s dng nhit t 35%, tn gch chu la, vn u t cao v luyn cha cao.

b. L in
Nguyn l hot ng: Dng in cc nhng su trong lp x c in tr ln, to ra h quang in v hiu sut Junl bin in nng thnh nhit nng. Hnh nh l in:

u im: ging nh l phn x ngoi ra lng nhit cung cp cao hn l phn x, kh nng lc bi cao, to ra sn phm cht lng tt. Nhc im: - Tn in - Lng nhit cung cp khng u - Nng sut khng ln lm Ch tiu KTKT: - Nng sut n v trung bnh 2,5 8 tn/m2.24h, cht lng sn phm tt. - Tiu hao in nng t 400 1000kwh/tn liu - Hiu sut s dng nhit t 60 80%, hiu sut in t 80 90%, h s cos = 0,8 0,9. - Hm lng kh SO2 trong kh l dao ng t 1 6%.

- Bi l rt t, t 0,25 0,5% so liu l

c. L ng
L ng ang c pht trin v c nhng tnh nng ni tri hn l phn x v l in. Da vo loi liu sulfur khc nhau ngi ta chia ra ba cng ngh luyn: Cng ngh pyrit, na pyrit v pyrit ci tin, nhng ch yu s dng cng ngh na pyrit cn hai cng ngh kia t c s dng v yu cu nguyn liu luyn rt khc khe v qu trnh luyn tng i phc tp. Qu trnh luyn sten trong l ng ging trong l cao nhng v bn cht th khc v phn ng xy ra trong l cao l phn ng hon nguyn ca oxit st cn trong l ng phn ng xy ra l oxy ha cc sulfur kim loi v phn ng to x. Hnh nh:

Hnh nh- l ng(qut gi) nu luyn sten ng u im: - Nng sut cao - Vn u t khng ln - Tui th l cao - Hiu sut kh lu hunh ln - Thch hp x nghip va v nh Nhc im: Qa trnh chun b liu tng i phc tp

Cc ch tiu KTKT: + Nng sut t 100 150 tn liu/m2.24h (cao hn 10 ln so vi l phn x v l in) + Hiu sut kh S cao t 60 70%. + Sut thu hi ng 95 97%, Au,Ag thu hi t 97 99% + Sut tiu hao than cc 6 12%, gi 1500m3/tn liu, bi tng i thp khong 2 4% lng liu.

d. B lng
Nguyn tc ca phng php ny thc hin cc phn ng oxy ha v to x t nguyn liu khng qua thiu. u im: - Nng sut rt cao (tc phn ng tng t 8 12 ln so vi cc phng php khc) - C th s dng bt liu m khng phi qua khu thiu. - C kh nng t nhit tc l do nhit t cc phn ng cung cp( tn km nhin liu) - Nng kh SO2 trong l tng i cao rt tt sn xut axit sulfuric - C th p dng c i vi loi qung tinh ngho Nhc im: Vn u t tng i ln

2. Thi luyn sten ng ra ng th

Mc ch: Ly ra ng kim loi t hn hp sten

Thit b: L chuyn (l thi) Nguyn l hot ng: - Thi sten ng ra ng th l qu trnh oxy ha tng phn mnh lit, bin FeS thnh FeO v Cu2S thnh Cu2O gip cho qu trnh hon nguyn din ra tt gia Cu2S v Cu2O to ng kim loi. - Qa trnh thi luyn c chia lm hai giai on: Giai on oxy ha to x v giai on oxy ha hon nguyn. Sn phm to ra ca qu trnh thi luyn: ng th, x v kh l.

3. Tinh luyn ng
ng th sau khi thi luyn sten cn cha nhiu tp cht (0,8 2,5% tp cht) v cn cha mt lng kim loi qu nh Au, Ag v vy ta phi tinh luyn kh tp cht thu c ng sch 99,5 99,99% ng thi tn thu cc kim loi qu. kh tp th ng th c tinh luyn theo hai bc: Ha tinh luyn v in phn tinh luyn. + Ha tinh luyn: mun ha tinh luyn phi tha mn 3 iu kin l i lc ca tp cht vi oxy phi ln hn i lc ca Cu vi oxy (O2); Cu2O ha tan tt vo ng lng; oxit tp khng ha tan vo ng lng. + in phn tinh luyn: Mc ch: Loi b tp cht xung 0,08 0,03% v thu hi kim loi qu him.

Nguyn l: Da vo th in cc ca cc kim loi trong ng th tch ng v kim loi qu ra khi tp cht da vo ba xu hng. - Loi c in cc dng ln hn ng nh kim loi Au, Ag, Sb khng phng in s khng ha tan vo dung dch m nm li bn cc dng. - Cc kim loi c in cc m hn ng nh Zn, Ni, Pb, cng s phng in anot v tan vo dung dch, ng c u tin cc dng do c th in cc dng ln hn s phng in sau ng kim loi c kt ta ln cc m cn cc kim loi tp th vn ha tan trong dung dch. - cc kim loi c in cc gn bng ca ng nh Bi, As, s tan vo dung dch mt phn. Nh vy in phn ly ng kim loi sch l khu cui cng ca qu tnh luyn ng ngoi ra ngi ta cng tn thu kim loi qu nh Au, Ag cng lc.

S tng qut:

Kt lun: Nh vy luyn kim loi ng ta nhn vo s rt phc tp c bit l khu sten phi thc hin tt to ra ng th c cht lng tt th khu tinh luyn ng mi t hiu qu cao thu c ng sch c th ln n 99,99%, ngoi ra cn thu c mt s kim loi qu him nh Au, Ag. Ngoi ra yu cu nguyn liu a vo luyn ng cng rt quan trng qu trnh luyn ng t cht lng tt.