Organik Tarm

Taner AKGN Uzman zleme ve Deerlendirme Birimi

indekiler
1. 2. Tarm.................................................................................................................................... 2 Organik Tarm .................................................................................................................... 3 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. Dnyada Organik Tarm ........................................................................................... 3 Organik Tarmn nemi ............................................................................................. 4 Organik Tarmn Temel lkeleri................................................................................... 4 Organik Tarmda Temel Yntemler ......................................................................... 4 Tohumluk Seimi: ................................................................................................ 4 Bitki Besleme ve Toprak Islah Maddeleri: ........................................................ 5 Tarmsal Mcadele Maddeleri: ........................................................................ 5

2.4.1. 2.4.2. 2.4.3. 3.

Trkiyede Organik Tarm ................................................................................................. 5 3.1. 3.2. 3.3. Organik Tarm Yasas ................................................................................................. 7 Kontrol ve Sertifikasyon ............................................................................................. 7 Organik Tarma Gei ............................................................................................... 8 Bir Defada Bir Parselde Gei ........................................................................... 8 Dereceli Gei .................................................................................................... 8 Birden Gei........................................................................................................ 8

3.3.1. 3.3.2. 3.3.3. 3.4. 3.5.

retim .......................................................................................................................... 9 Ticaret ......................................................................................................................... 9 D Pazar................................................................................................................. 9 Pazar..................................................................................................................13

3.5.1. 3.5.2. 3.6.

niversitelerde Organik Tarm ............................................................................................14 Organik Tarmn Av antajlar ve Dezav antajlar .....................................................15 Av antajlar ..........................................................................................................15 Dezav antajlar....................................................................................................16 3.6.1. 3.6.2. 4.

TR32 Blgesinde (Aydn Denizli Mula) Organik Tarm ..........................................17 4.1. 4.2. Organik Bitkisel retim..................................................................................................17 Organik Hayvansal retim..............................................................................................21 neriler.......................................................................................................................23

5.

Sonu.................................................................................................................................22 5.1.

Kaynaka .................................................................................................................................25

1. Tarm
Yaayan her canl gibi insanlarn da hayati fonksiyonlarnn dev am iin enerjiye; enerjiyi salayabilmek iin de beslenmeye ihtiyac v ardr. Bu ihtiya uzun bir mddet av clk ve toplayclk faaliyetleri ile karlanmtr. Hayvanlarn evcilletirilmesi ile av clk v e toplayclk dev ri sona ermi, sonrasnda bitki yetitiriciliinin balamas ise tarihteki ilk tarm faaliyetleri de ortaya kmtr. Tarmsal retimde ilk girdiler (tohum, fide, fidan v b.) doadan temin edilmi, dier nemli girdilerden su v e hayv an gbresinin kullanm ile sre daha da gelimitir. Bu arada tarmsal faaliyetlerle birlikte ilk ev re tahribat da balamtr (SRMEL , 2003). Binlerce yl dev am eden klasik tarm faaliyetleri sonrasnda 1700l yllarda balayan kimyasal gbre kullanm, tarm topraklarnn kimyasal v e biyolojik dengesinin bozulmasna neden olmutur. Bu topraklarda yetitirilen bitkilerin de dengeleri bozulmu, hastalk v e zararllara kar mukavemetleri azalmtr. Bunun zerine hastalk v e zararllara kar kimyasal preparatlar gelitirilmeye balanmtr. Bu kimyasallarn kullanm ile tarmsal v erimlilik grnrde artm, ancak kreselleen dnyada kitle retimi v e ucuz maliyet dalgasnda kimyasal kullanm iyice artm v e yaygnlamtr. Dier taraftan sanayi dev rimi sonrasnda zellikle smrge lkelerde geleneksel tarm yerine doay da smren sanayi retimi anlay benimsenmitir. lk zamanlar kahv e, ekerkam, kauuk, ttn gibi sanayi rnleri ile balayan dalga, sonrasnda buday, pirin gibi temel gda maddelerini de iine almtr (SRMEL , 2003). Bugn gelinen nokta itibariyle gbre, tarmsal v erimliliin arttrlmasnda kullanmndan v azgeilemeyecek bir girdidir. Ancak kullanm zaman, miktar, bitki gereksinimleri v e toprak yaps ile uygunluu tahliller ile belirlenip buna gre tayin edilmelidir. Ayn ekilde eitli aamalarda kullanlan pestisitlerin (zararllarla ve hastalklarla mcadele, iein dllenmesi, bitkinin hzl gelimesi v b. amalarla) de tarmsal hayattan kmas pek mmkn grnmemektedir. Kullanlan bu gbre v e pestisitlerin toprak, su, hav a v e tketici zerinde ou olumsuz birok etkileri bulunmaktadr. Kalnt sorunu, bu kalntnn besin zinciri ile dolam v e diren sorunu zlmesi hi de kolay olmayan trev sorunlardr.

2. Organik Tarm
Organik tarm, bitkisel v eya hayvansal retimi doann dengesini bozmadan yapmak amacyla uygun ekolojiler seerek yapay kimyasal girdi kullanmadan sadece kltrel nlemler, biyolojik mcadele v e organik kkenli girdiler kullanlarak yaplan bir tarm eklidir. Organik tarmn amac, toprak v e su kaynaklar ile hav ay kirletmeden ev re, bitki, hayv an v e insan saln korumaktr (YKSEL, 2008).

2.1.

Dnyada Organik Tarm

Dnyada organik tarm faaliyetleri 2. Dnya sav andan sonra balamasna ramen uluslararas boyuta 1972 ylnda Uluslararas Organik Tarm Hareketleri Federasyonunun (I FOAM I nternational Federation of Organic Agriculture Mov ement) kurulmasyla ulamtr. Balangta tarm topraklarnn korunmas iin balatlan organik yetitiricilik, sonradan tketicilerin salkl beslenmelerine v e dev amnda da organik rn yetitiricilerinin hak v e menfaatlerinin korunmasna ynelmitir. I FOAM, tm dnyada organik retime ilikin kurallar ilk olarak tanmlayan v e yazya dken kurulutur. Temel lkeler olarak gelitirilen kurallar dizini 1998 ylnda I FOAM Temel Standartlar olarak modifiye edilmi v e genel kurul tarafndan kabul edilerek yrrle girmitir. Kurulu, AB, Birlemi Milletler Tarm-Gda rgt (FAO), Dnya Ticaret Organizasyonu (WTO), Uluslararas Doa Koruma Birlii (I UCN) gibi uluslararas kurulularla da organik retimle ilgili sk bir ibirlii yapmaktadr (DEN Z, 2009). Bu konudaki en byk otorite olan I FOAM her yl yeni ilav elerle ynetmeliini zenginletirmektedir (SRMEL , 2003). ABDde Organik Aratrma Vakf (The Organic Farming Research Foundation OFRF) tarafndan yaplan bir incelemede ABDdeki organik tarm iletmelerinin %83nn aile iletmeleri olduu belirlenmitir (DEN Z, 2009). Organik rnlerin tketicilerce talep edilmesinde kiisel sala v e zellikle ocuklarnn salna v erdikleri nem, ilk srada yer almaktadr. Almanya v e ngilterede yaplan bir anket almasnda salk, Almanyada %70, ngilterede %46 ile ilk srada ifade edilmitir (DEN Z, 2009). Tm dnyada hzla artan organik tarmda genellikle lkelerin geleneksel rnleri rnein Hindistanda ay, Danimarkada st v e st rnleri, Arjantinde et v e mamulleri, orta Amerika v e Afrika lkelerinde muz, Tunusta hurma, zeytinya, 3

Trkiyede kurutulmu v e sert kabuklu meyveler organik retilen ilk rnlerdir. Mev cut bilgi v e yksek adaptasyon organik tarma daha kolay geii salamaktadr (DEN Z, 2009).

2.2.

Organik Tarmn nemi

Organik tarm ynteminde kimyasal gbre, ilalama, hormon gibi d etkenler kullanlmaz. Her eyden nce belirli kurallar erev esinde srdrlebilir bir tarmdr. Bata toprak, su, hav a v e ev resindeki doay korur.

retilen rnlerin kolayca izlenebilmesi v e retim esnasndaki denetlemeler ile tarmdaki ciddi denetim eksikliini giderebilir. nsan salna zararl atklardan bazlarnn barndrlmasnn nne geerek hastalklarn yaylmasn/olumasn engelleyebilir. Yalnzca insan saln deil, dnyamzn da korunmasn salar. Mev cut tarm arazilerinin azalmasn, llemesini, kullanlamaz hale gelmesini engeller (Organik Tarm, 2011).

2.3.

Organik Tarmn Temel lkeleri

Organik tarmn 4 temel ilkesi v ardr: 1. Genetik deiiklie uratlmam tohum kullanmak, 2. Toprakta zararl etki brakabilecek kimyasal gbre kullanmamak, 3. Zararl v e hastalklarla mcadelede; kalc, doaya zarar v eren v e paralanmayan kimyasallar kullanmamak v e 4. rnn sertifikasyon v e etiketlenmesini yaptrmak (SRMEL , 2003).

2.4.

Organik Tarmda Temel Yntemler

2.4.1. Tohumluk Seimi: Organik tarmda, kullanlacak tohumun organik olarak retilmi rnlerden, yani organik iletmeden alnmas temeldir. Ancak henz organik tarm tam olarak yaygnlatrlmad iin konv ansiyonel tarm iletmelerinden temin edilen temiz tohumlarn kullanlmasna da izin v erilmektedir. Dikkat edilecek husus tohumun

genetik modifikasyona uratlmam olmasdr. Tohumun melez olmas, hibrit olmas bu tohumun organik olma v asfn bozmaz (SRMEL , 2003). 2.4.2. Bitki Besleme v e Toprak I slah Maddeleri: Topran tekrar v erimlilik kazanmas iin organik tarmda kullanmna msaade edilen slah maddeleri unlardr: 1. Ahr Gbresi, 2. Kompost, 3. Tarm kireci, 4. Leonardit, 5. Organik atklar, 6. Pit v e torflar, 7. Perlit, 8. Fosfat kayas, 9. Potas kayas, 10. Kmes atklar (SRMEL , 2003). 2.4.3. Tarmsal Mcadele Maddeleri: Bitkilerde mantarlarn v e zararllarn neden olduu hastalklar iin temiz preparatlar: 1. Bordo bulamac 2. Arap sabunu 3. Ttn suyu 4. Sarmsak suyu 5. Stleen otu suyu (Ylan otu, Balk otu) 6. i st (SRMEL , 2003).

3. Trkiyede Organik Tarm

lkemizdeki organik tarm almalar 80lerin ortasnda szlemeli yetitiricilik biiminde balam, ilerleyen zamanlarda talep artn salamak amacyla bamsz projelerle de desteklenmesi ynne gidilmitir. nceleri ithalat lkelerin ilgili mev zuatna uygun yaplan retim v e ihracata 1991den sonra Av rupa Topluluunun 24 Haziran 1991 tarihli v e organik tarm faaliyetlerini dzenleyen ynetmelii 5

dorultusunda dev am edilmitir. 1994 ylnda Bitkisel v e Hayv ansal rnlerin Ekolojik Metotlarla retilmesine likin Ynetmelik, 2002 ylnda ise Organik Tarmn Esaslar v e Uygulanmasna likin Ynetmelik yrrle girmitir. Son olarak 2004 ylnda Organik Tarm Kanunu v e 2005 ylnda Organik Tarmn Esaslar v e Uygulanmasna likin Ynetmelik Resmi Gazete de yaymlanarak yrrle girmitir. ou Av rupa lkesi v e ABDde organik tarmn geliimine iftiler nclk etmesine karn, Trkiyede organik tarm Av rupal zel organik tarm irketlerinin elemanlarnca iftilere tantlm v e benimsetilmitir. Baka bir anlatmla Av rupa v e ABDde yaplanma arz kaynakl (reticiden balayarak) aadan yukarya doru iken; Trkiyede talep kaynakl (irketlerden reticiye doru) yukardan aaya bir yaplanma sz konusudur. Trkiyede bu konuda yaplan almalar incelendiinde, ekonomik faktrlerin (zellikli prim fiyat v e pazar garantisi) en etkili motiv asyon unsuru olduu belirlenmitir (DEM RYREK, 2004). Organik tarm kanun v e ynetmelik esaslarna gre retilen bitki v e hayv ansal rnler organik olarak deerlendirilmekte v e ynetmelikte ayrntlar v erilen etiket v e zel organik tarm logosu ile pazarlanmaktadr.

Resim 1: Organik Tarm Logolar

3.1.

Organik Tarm Yasas

Organik Tarm Yasas 01.12.2004 tarihinde TBMMden geerek yrrle girmitir. Yasa kapsamnda; Organik rn reticileri ve satclar: Organik tarm iini yapacaklar, bir kontrol v e sertifikasyon kuruluu denetiminde almak zorundadr. Organik rnler dier rnlerle ayn reyonlarda v e onlarla bir arada satlamazlar v e pazarlanamazlar. Organik rnlerin ve girdilerin reklam ve tantm: Organik rnler etiketli v e etiketlerinde organik olduklarnn belgelendirildii rnlerdir. Bu nedenle dier rnlerle kartrlacak ekilde tantm v e etiketlendirilmesi kanun kapsamnda yasaklanmtr. Organik rnlerin ve girdilerin ithalat ve ihracat: Kanun kapsamnda organik rn sertifikas almayan rn v e girdilerin ithalat v e ihracatna yasak getirilmitir. Denetim: Bu kanun kapsamndaki tm denetimlerin yetkisi Tarm v e Ky leri Bakanlna v erilmitir. Kanun gerei bakanlk denetimleri kendi alt yaps ile denetleyebilecei gibi, akredite olmu kurululara da yetki v erebilecektir. Cezai hkmler: Kanunun getirdii en nemli yararlardan birisi de organik rnleri v e girdileri reten, pazarlayan, satan, ithal v e ihra edenlere ceza v erebilme yetkisinin getirilmesidir. Cezalar 10-50 bin TL arasnda deien idari para cezalar eklinde dzenlenmitir (Organik Tarm Kanunu, 2004).

3.2.
Organik

Kontrol ve Sertifikasyon
tarmn zellii her aamasnn hkmlerine kontroll gre olmas ve rnn altna

sertifikalandrlmasdr.

Ynetmelik

rnn gv ence

alnmasndaki iki temel unsur kontrol v e sertifikasyondur. Kontrol v e sertifikasyon ilemi ayn kurulu tarafndan yaplabilecei gibi ayr ayr kurulular tarafndan da yaplabilir. Mteebbisler yaptklar organik faaliyetler ile ilgili her trl bilgi v e belgeleri, szlemeli olduu kontrol v e sertifikasyon kuruluu veya kontrol kuruluuna v ermekle ykmldr. Bu bilgi v e belgeler kurulu tarafndan kayt altna alnr. Kurulu ylda en az bir defa iletmeyi yerinde kontrol eder (haberli v eya habersiz olarak). Kontrol v e sertifikasyon kuruluunca organik tarm mteebbis sertifikas v e rn sertifikas v erilir. Kontrol v e 7

sertifikasyon organik tarmn en nemli basamaklarndan biridir. v e d piyasalarda bir rnn organik olarak satlabilmesi iin bu sertifikalara sahip olmas gerekmektedir (Organik Tarmn Esaslar v e Uygulanmasna likin Ynetmelik, 2005).

3.3.

Organik Tarma Gei

Bir sistemden tekine gemek sadece sentetik gbre yerine yeil gbre kullanmak, kimyasal ilalarn yerini doallarnn almas deildir. Baka bir sisteme gei yapmak bir iftilik sisteminden, alkanlklardan v az geme durumudur v e kolay deildir. Organik tarma gei iin tek bir doru strateji yoktur. Zmra Karakayann Organik Tarma Gemek adl makalesinde (KARAKAYA) belirttii zere, yetitiriciler bunlardan birini v eya birkan uygulayabilirler. 3.3.1. Bir Defada Bir Parselde Gei Organik tarma finans v e igc olanaklarnn uygunluu lsnde nce kk bir arazi leinde balanabilir. Bir defada iftliin bir blm iin sertifika alnr. Bu ekilde riskler v e olas olumsuzluklar en aza indirgenmi, dikkatli bir balang yaplm olunur. Muhtemel problemlerle baa kmak daha kk alanlarda renilir v e ekonomik kayplar en aza indirgenir. 3.3.2. Dereceli Gei Bir kerede bir grup girdinin kullanm braklr. Bu yaklam ile arazinin

sertifikalandrlmasnda gecikme yaanabilir. 3.3.3. Birden Gei Ksa bir zaman diliminde organik tarma gemek birok potansiyel riski bnyesinde barndrr. Muhtemel v erim dlerini engellemek adna yksek azot gerektirmeyen rnler seilebilir. Baarl bir gei iin baarl reticilerle konuulmal, balang iin tecrbelerinden yararlanlmaldr. Yine bo v akitler sistemlerin nasl altn renmek iin deerlendirilmelidir. Spesifik problemlerle uramak yerine onlarn sebeplerini ortadan kaldrmaya allmaldr.

3.4.

retim

lkemizde szlemeli yetitiricilik eklinde balayan organik tarm rnleri retimi, ncelikle geleneksel ihra rnlerimizden kuru zm v e kuru incir organik olarak Ege Blgesinde retilmeye balanmtr. Daha sonra bu rnlere fndk v e kays eklenmi v e dier blgelere de yaylmtr.

Tablo 1: Genel Organik Tarmsal retim Verileri (Gei Sreci Dhil) (TKB, 2011)

lk yllarda retilen rn eidi iki elin parmaklarn gemezken, 2000li yllarda 200n zerine kmtr. Yine retim yapan ifti saysna v e retim miktarna bakldnda talep merkezli bir art dikkat ekmektedir. 2005 yl v erileri ile blgelere gre organik retim alanlarnn dalmna bakldnda %41 ile ilk srada Ege Blgesi yer almaktadr. Bunu %21 ile Gney Dou Anadolu Blgesi, %17 ile Akdeniz Blgesi izlemektedir. Son srada ise %2 ile Marmara Blgesi yer almaktadr (ATASAY, 2006).

3.5.
3.5.1.

Ticaret
D Pazar

Dier lkelerde olduu gibi henz lkemizde de organik tarm rnleri d ticaretine ilikin istatistiksel altyap oluturulamamtr. Bahsedilen nedenle, ihracata ait istatistik deerler ancak Ege hracat Birlikleri kaytlarndan izlenebilmektedir. Buradan 9

hareketle ihracat firmalarmzn organik tarm rnlerini ihra ederken sz konusu rn grubunun ihracatnn kayda bal olduunu gz nnde bulundurmalar v e ilgili hracat Birliine kayt yaptrmalar nem arz etmektedir. Tarm v e Ky leri Bakanl tarafndan aklanan retim istatistikleri ile Ege hracat Birlikleri tarafndan aklanan d ticaret istatistikleri arasnda nemli bir farkllk grlmektedir. Bahsedilen istatistiksel farkllk aadaki nedenlerden kaynaklanmaktadr: Tarm v e ky leri Bakanl tarafndan aklanan istatistik v eriler ilenmemi rn deerlerini yanstmaktadr. Ege hracat Birlikleri`nce aklanan istatistik deerler ise ilenmi rn (ya, kurutulmu, dondurulmu v e dier ekillerde ilenmi rn) deerlerini yanstmaktadr. Organik tarm rnlerinin bir ksm yurtii tketime sunulmakta, dolaysyla Ege hracat Birlikleri kaytlarnda yer almamaktadr. Organik tarm rnleri ihracatnn kayda bal olmasna karn firmalarmz zaman zaman kayt yaptrmamaktadr. Ayrca, Dnyada v e lkemizde konv ansiyonel rnler ticaretinin izlenmesine imkn salayan Armonize Snflandrma sisteminin organik tarm rnleri iin oluturulmam olmas tm dnyada organik tarm rnleri ticaret istatistiklerinin izlenmesini gletiren bir dier nemli faktr olarak karmza kmaktadr (DEN Z, 2009). Son v erilere gre organik rnlerin ihracatnn yapld lke says 30un zerindedir. AB lkeleri en nemli ihra pazarmz oluturmaktadr. AB lkeleri dnda Kuzey Av rupa lkeleri, ABD, Kanada, Gney Kore, Tayv an, Yeni Zelanda v e Japonya dikkat eken potansiyel pazarlardr. rnler Fndk Kurutulmu ncir Kurutulmu Kays lkeler Danimarka, Fransa, Almanya, Norv e, ngiltere. Av ustralya, Avusturya, Belika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, talya, Japonya, Hollanda, Norv e, sve, svire, ngiltere, ABD. Av ustralya, Avusturya, Kanada, Danimarka, Fransa, 10

Almanya, talya, Japonya, Hollanda, svire, ngiltere, ABD. Kurutulmu zm Dondurulmu meyv e v e sebze Av ustralya, Belika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, Japonya, Hollanda, Norv e, svire, ngiltere. Belika, Brezilya, Danimarka, Fransa, Almanya, Macaristan, srail, talya, Japonya, Hollanda, spanya, sve, svire, ngiltere.

Meyve suyu ve konsantre Almanya, Yunanistan, srail, ABD. Zeytinya Baklagiller Dier rnler ABD. Almanya, ngiltere. Almanya, Fransa, talya, spanya, svire.

Tablo 2: Organik rnler ve Arlkl hra Pazarlar

(ATASAY, 2006) Trkiye organik tarm rnleri ihracatnn yllar itibariyle geliimi incelendiinde, 2003 ylnda en yksek deerine ulat v e sonrasnda bir d eiliminde olduu grlr. 1998 ylndaki organik rn ihracatmzn cirosal dalmna bakldnda, 4,3 milyon $ ile i fndk birinci srada yer alr. Bunu 3,8 milyon $ ile ekirdeksiz kuru zm, 3,7 milyon $ ile kuru incir v e 3,1 milyon $ ile kuru kays izler. Bu drt rnn pay toplam ihracatn %77,77sidir.

Resim 2: Arlkl organik ihracat rnlerimiz

11

2009 ylna gelindiinde en yksek pay 6,2 milyon $ ile kuru incire aittir. Bunu 4,3 milyon $ ile kuru kays, 3,6 milyon $ ile i fndk v e 3,1 milyon $ ile ekirdeksiz kuru zm izler. Bu drt rnn pay toplam ihracatn %62,79udur. Katma deeri yksek ilenmi rn ihracat istenilen oranda artamam, ihracatmz yine geleneksel rnlerimiz etrafnda ekillenmitir (TKB, 2011).

YIL
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

MKTAR(KG)
8.616.687 12.049.949 13.128.934 17.556.280 19.182.859 21.083.351 16.093.189 9.319.328 10.374.493 9.346.677 8.628.790 7.565.604

TUTAR($)
19.370.599 24.563.892 22.756.297 27.242.407 30.877.140 36.932.995 33.076.319 26.230.259 28.236.617 29.359.321 27.260.473 27.504.928

Tablo 3: Yllara Gre hracat Verileri (TKB, 2011)

40000000,0 35000000,0
30000000,0 25000000,0 20000000,0 15000000,0

YIL MKTAR(KG) TUTAR($)

10000000,0 5000000,0
,0

Grafik 1: Yllara Gre hracat Verileri

12

3.5.2.

Pazar

Trkiyedeki organik rnlerin i pazardaki durumuna ynelik ok az aratrma bulunmaktadr. 1990larn sonlarndan itibaren i talebi gelitirmeye ynelik byk spermarketlerde tantm giriimleri olmu ancak tketici bilincinin yetersiz olmas, rn saysnn snrl v e fiyatnn da yksek olmas gibi sebeplerle bu giriimler pek baarl olamamlardr. ok kk olan i pazardaki tketiciler de genelde gelir dzeyi yksek, orta yan zerinde, eitimli v e salk riskleri konusunda duyarl kiilerden olumaktadr. 3.5.2.1. Ekolojik (Organik) Pazarlar

Byk ehirlerde kurulmaya balanan ekolojik (organik) pazarlar da son zamanlarda dikkat ekmeye balam, reticiler rnlerini direk tketiciye pazarlama yoluna gidebilmilerdir. Bu ekilde son tketiciler de medya aralar haricinde organik tarm ile buluma frsat yakalamlardr. Ambalajsz satlan taze rnler pazarn alacan gnn bir gn ncesinden reticinin bahesinden toplayp getirdii, tketicileri ambalaj maliyetinden kurtarmak amacyla dkme olarak satlmaktadr. Bu rnler fatura, irsaliye, retici belgesi v eya mstahsil makbuzu ile pazara kabul edilmektedir. Ayrca hem pazara girite, hem de kta rnler tartlmaktadr. Bu ekilde hem ibraz edilen miktarlar kontr ol edilmekte, hem reticinin o hafta satt miktarlar ilgili sertifika kuruluuna rapor edilmektedir. Satlan her rnn sertifikas tezghlar zerinde sergilenmekte olup, tketicilerin hem rnn nerde retildiini hem de sertifika kuruluunu bilmeleri salanmaktadr. Organik rnler hal kanunu v e hkmlerinden muaf tutulduu iin bu pazarlar retici v e tketicinin dorudan bulutuu noktalardr. Ayrca rnlerin fiyatlar iin alt v e st limitlerin belirlenmesi rn v e para deiimini en adil biimde salama ansn beraberinde getirmektedir. Yz yze kurulan iletiim sayesinde belgelerin v e sertifikalarn tesinde bir gv en ortamnn da olutuu dikkate alnmaldr. Son olarak, bu pazarlarn tketicilerde ekolojik yaam bilincini v e duyarlln oluturmak, organik rnlerin pahal-lks imajn krmak gibi sosyal faydalar da bulunmaktadr (YKSEL, 2008).

13

Resim 3: Ekolojik Pazarlar

niversitelerde Organik Tarm

1-4 Kasm 2006 tarihlerinde Yalov ada gerekletirilen Trkiye 3. Organik Tarm Sempozyumu Sonu Bildirgesinde belirtildii zere; tarmda yaanan yeni teknik, teknoloji v e sistemlerin, tarmsal retimde nemli bir yeri olan ziraat mhendislerinin eitiminde de srekli v e yenilenen bir ekilde bulunmas gereklilii aktr. Bu nedenle, tarmda alacak teknik elemanlarn yetitirildii Ziraat Fakltelerinde v e ara eleman ihtiyacnn karland Meslek Yksek Okullarnda organik tarm ile ilgili derslere daha fazla yer v erilmelidir (AI , 2006). 2009 yl itibariyle 19 niv ersite bnyesinde 21 meslek yksekokulunda organik tarm blm almtr: 1. Adyaman niv ersitesi, Kahta M.Y.O. 2. Abant zzet Baysal niv ersitesi, Mudurnu Sreyya Astarc M.Y.O. 3. Dicle niv ersitesi, Diyarbakr v e Bismil M.Y.O. 4. Atatrk niv ersitesi, spir Hamza Polat M.Y.O. 14

5. Gaziantep niv ersitesi, Nizip M.Y.O. 6. Kocaeli niv ersitesi, Arslanbey M.Y.O. 7. Seluk niv ersitesi, umra v e Sarayn M.Y.O. 8. Dumlupnar niv ersitesi, Simav M.Y.O. 9. Mersin niv ersitesi, Silifke M.Y.O. 10. Cumhuriyet niv ersitesi, Zara Ahmet uhadarolu M.Y.O. 11. Gmhane niv ersitesi, Kelkit Aydn Doan M.Y.O. 12. Gaziosmanpaa niv ersitesi, Artov a M.Y.O. 13. Sleyman Demirel niv ersitesi, Aksu Mehmet Sreyya Demiraslan M.Y.O. 14. Ege niv ersitesi, demi M.Y.O. 15. Erciyes niv ersitesi, Safiye krkolu M.Y.O. 16. Krkkale niv ersitesi, Krkkale v e Delice M.Y.O. 17. Uak niv ersitesi, Siv asl M.Y.O. 18. Yzncyl niv ersitesi, Gev a M.Y.O. 19. lke Eitim v e Salk Vakf (Nev ehir) niv ersitesi, Kapodokya M.Y.O. (DEN Z, 2009)

3.6.

Organik Tarmn Avantajlar ve Dezavantajlar

3.6.1. Av antajlar Trkiyede sentetik kimyasallar iftilerin byk bir ksm tarafndan ya ok az kullanlmakta, ya da hi kullanlmamaktadr. Bu nedenle ekolojik tarma geiin kolay olmas beklenebilir. retici geliri rne bal olarak artmaktadr. (Ortalama yzde 10 art olduu tahmin edilmektedir). Fiyat hzla artan kimyasal gbre, pestisit v e enerji girdilerinden tasarruf edilmektedir. Szlemeli tarmla reticinin tm rnnn alnmas garanti edilmektedir. Ekolojik rnlerin ihra fiyat dier rnlerden yzde 10-20 orannda daha yksektir. Organik rnlerin ihracat ile Trkiye tarm rnleri iin ilav e bir kapasite yaratlmaktadr. Dolaysyla ihra edilen her ton daha nce ulalamayan tketici kitlesine gitmektedir.

15

zel bilgi isteyen organik tarm modeli ziraat mhendisleri iin yeni istihdam sahalar yaratmaktadr (Organik Tarmda Biz, 2009).

3.6.2. Dezav antajlar Trkiyede tarmsal rn arznda yldan yla nemli dalgalanmalar

grlmektedir. Hzla artp genleen nfus, tketim dzeyinin v e eitliliinin srekli artmas v e evredeki lkelerin hemen hepsinin tarmsal rn talep eden zellikleri sebebiyle organik tarmn (v erimde meydana gelebilecek azalma nedeniyle) ksa v adede gelimesi zor grnmektedir. Organik tarm yntemiyle bitkisel retimde ortaya kan bir sorun, arazilerin ok kk, paral v e birbirine yakn olmasdr. Bu durum organik retimi olumsuz ynde etkiliyor. nk organik retim yapan bir iletmenin ev rede retim yapan dier klasik iletmelerde kullanlan kimyasallardan etkilenmemesi mmkn deildir. Ekolojik tarm sisteminde yetitirilen rnlerin pazarlanmas zellikle i piyasa iin yeni v e belirsiz bir konudur. Konunun yeni olmas nedeniyle yeterli tarmsal yaym almalar v e eleman bulunmamas da muhtemel dezav antajlardan birisidir (Organik Tarmda Biz, 2009).

Resim 4: Organik domates ve organik limon

16

4. TR32 Blgesinde (Aydn Denizli Mula) Organik Tarm

4.1. Organik Bitkisel retim

Trkiyedeki organik tarm retiminde nemli paya sahip olan Ege Blgesinde, Gney Ege Blgesi illerinin 2004-2008 yllar arasnda blge retimine katks yllk ortalama % 31,1 iken, Trkiye retimine katks % 8,6 dzeyinde gereklemitir (GEKA, 2010). Organik tarm iin hem geni bir alana hem de byk bir potansiyele sahip olan Aydn, blgede yaplan organik tarm rnleri retiminin yaklak % 90una sahiptir. ncir, zeytin kestane gibi Trkiye retiminde blgenin nemli paya sahip olduu rnlerin retimi ekolojik tarm artlar altnda yaplmakla birlikte kayt altna alnmam v e sertifikasyon ilemi tamamlanmam olanlar mev cuttur (GEKA, 2010). 2004-2008 yllar arasnda blgede organik tarm yapan ifti saysnda % 9,1 orannda azalma olurken, 2009 ylnda bu sayda bir art olduu grlmektedir. Blgede organik tarmla uraan iftilerin % 88i Aydnda, % 9u Denizlide, % 3 de Mulada retim yapmaktadr. 2009 ylnda Aydn v e Denizlide organik tarmla uraan ifti saysnda art olurken, Mulada byk bir d olduu grlmektedir (GEKA, 2010).

Organik tarmsal retim yapan ifti says TR32 Blgesi 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1.427 1.208 1.905 1.297 1.259 1.496 Ege Blgesi 3.849 3.359 3.500 4.119 3.663 3.898 Trkiye 9.314 9.427 8.654 10.553 9.384 12.211

Tablo 4: Organik tarmsal retim yapan ifti says (TKB, 2011)

17

14000,0 12000,0 10000,0 8000,0 6000,0 4000,0 2000,0 TR32 Blgesi Ege Blgesi Trkiye

Grafik 2: Organik retim yapan ifti says

TR32 Blgesindeki organik retim yapan ifti saysna bakldnda Ege Blgesi ile paralellik gsterdii, 2007 v e 2009 yllarndaki lke genelindeki arttan ayrt grnmektedir. Organik rnlerin retimi v e ticareti zel dzenlemelerce yaplmakta, yetki v erilmi kontrol v e sertifikasyon kurulularnca kontrol edilmektedir. Bu balamda lkemizde 11 adet denetim v e belgelendirme kuruluu mev cuttur. Bu kurululardan 6s ABye kaytl Av rupa Denetim v e Belgelendirme Kuruluuna bal ajanslardr. Dier 5 kurulu ise Trkiyedeki yetkili merciiler tarafndan grev lendirilen yerel denetim ve belgelendirme kurululardr (GEKA, 2010).

ifti says Aydn Denizli Mula TR32 Blgesi Trkiye 1.320 127 49 1.496 11.211

Gerek retim alan(ha) 9.217 378 237 9.832 69.921

Doal toplama alan(ha) 2.400 5.660 8.060 175.790

Nadas Alan(ha) 31 22 4 58 4.011

Toplam alan(ha) 11.648 400 5.902 17.950 249.722

retim miktar(ton) 25.459 1.327 1.431 28.217 318.165

Tablo 5: 2009 Yl Organik Tarm retim Verileri (TKB, 2011)

18

Organik retim Yaplan Toplam Alan(ha)

004% 000%
002% Aydn Denizli 093% Mula Trkiye

Organik retim Yapan ifti Says

010% 001%
000% Aydn Denizli 088% Mula Trkiye

Grafik 4: Organik retim Yaplan Toplam Alan

Grafik 3: Organik retim Yapan ifti Says

Organik retim miktar(ton)

007% 000% 000%
Aydn Denizli

092%

Mula Trkiye

Grafik 5: Organik retim Miktar

TR32 Blgesinde organik tarm v erilerine bakldnda phesiz Aydnn Mula v e Denizliye gre ileride olduu gze arpmaktadr. retilen organik rn saylarna bakldnda Aydn 74 rn ile Mula (53) v e Denizliye (15) stnlk salamaktadr. Bu durumda geleneksel tarmdan gelen tecrbe phesiz gz ard edilemez (TKB, 2011).

Aydn'da Organik retim

Dier 014% ncir 026%

Yonca 012%

Msr 014% Elma 016%

Grafik 6: Aydnda Organik rnlerin Miktarlarna Gre Yzdesel Dalm

Zeytin 018%

19

2009 yl organik retim v erilerine gre Aydnda organik retimin en fazla olduu rn %25,5 ile incirdir. Bunu %18,26 ile zeytin, %16,13 ile elma, %13,99 ile msr v e %11,92 ile yonca takip etmektedir. Gei sreci verileri dikkate alndnda bu oranlar u ekilde deimektedir: Zeytin %23,49 incir %16,01 pamuk %11,35 msr %10,52 v e elma %10,13.

Denizli'de Organik retim

Kekik 007%

Mula'da Organik retim

Limon Zeytin 004% 005% Susam 006%
Defne 006% Adaay 015%

Dier 005%
Zeytin 038%

Dier 009%
Kekik 038%

Pamuk 018%

zm 033%
Grafik 8: Denizlide Organik rnlerin Miktarlarna Gre Yzdesel Dalm

Portakal 017%
Grafik 7: Mulada Organik rnlerin Miktarlarna Gre Yzdesel Dalm

Denizlide organik retimin en fazla olduu rn %37,76 ile zeytindir. %32,65 ile zm 2. Srada, %17,53 ile pamuk 3. Sradadr. Gei sreci v erileri dikkate alndnda bu oranlar u ekilde deimektedir: Nar %36,76 pamuk %22,42 zm %13,23 zeytin %12,60. Mulada ise %38,09 ile kekik ilk sradadr. Bunu sras ile %17,44 ile portakal, %15,03 ile adaay, %6,29 ile defne izlemektedir. Gei sreci v erileri dikkate alndnda bu oranlar u ekilde deimektedir: Zeytin %25,55 kekik %25,00 portakal %14,84 adaay %9,86. Ayn ekilde, organik retim yaplan alanlara bakldnda Aydn tek bana blgemizin %65ine, tm Trkiyenin ise %4,66sna tekabl etmektedir. Organik tarm yaplan toplam alan sralamasnda Kastamonu, Yalov a, zmir v e Manisann ardndan 5. srada yer almaktadr. Mula 8, Denizli ise 40. sradadr. Ancak ilk 4 ilimizde de doal toplama alanlarnn fazla olduu grlmektedir. Gerek retim alanlarnda ise Aydn ilk srada yer almaktadr (Trkiyenin %13,18i). Denizli 33. srada, yine doal toplama alanlarnn fazla olduu Mula ilimiz ise 43. srada gelmektedir.

20

Gei sreci dhil v erileri dikkate aldmzda durum aadaki gibidir:

ifti says Aydn Denizli Mula Trkiye 2.019 199 108 35.565 Gerek retim alan (ha) 14.547,82 826,51 1.024,22 300.924,60 Doal toplama alan (ha) 2.400,00 0,00 5.660,02 175.809,78 Toplam alan (ha) 17.146,28 848,56 6.698,21 501.641,05 retim miktar (ton) 40.558,12 4.831,76 2.180,36 983.715,22

Tablo 6: Gei sreci dhil organik retim verileri 2009 (TKB, 2011)

ifti saysna gre, Aydn %5,68 ile Trkiyede 2. sradadr. Denizli %0,56 ile 31. srada, Mula %0,30 ile 37. sradadr. Van ilimiz 10.513 ifti ile ilk srada yer almaktadr. Gerek retim alanna gre, Aydn %4,83 ile Trkiyede 5. sradadr. Mula %0,34 ile 33. srada, Denizli %0,27 ile 38. sradadr. Yine Van ilimiz %30,92 oran v e 93.058,39 ha ile ilk srada yer almaktadr. Doal toplama alanna gre, Mula %3,22 ile Trkiyede 7. sradadr. Aydn %1,37 ile 12. sradadr. Denizli ilimizde doal toplama alan bulunmamaktadr. lkemizde en fazla doal toplama alan bulunan illerimiz %44,85 ile Kastamonu v e %26,24 ile Yalov adr. retim miktarna gre, Aydn %3,95 ile Trkiyede 7. sradadr. Denizli %0,49 ile 33. srada, Mula ise %0,22 ile 41. sradadr (TKB, 2011).

4.2.

Organik Hayvansal retim

2009 yl organik hayv ansal retim v erilerine bakldnda blgede sadece Aydnda v e 1 ifti ile retim yaplmaktadr. Bu iletmeden yllk 1080 ton st retimi bildirilmi durumdadr. lke geneline bakldnda durum blgeden daha parlak deildir. Bolu, Bursa, zmir, Konya, Manisa, Samsun v e Elazda yumurta retimi, anakkale, Gmhane, I dr v e Karamanda inek, koyun v e kei retimi, Krklarelinde kuzu v e yumurta retimi yaplmaktadr. Toplam ifti says sadece 38dir. Yine lke genelinde organik bal, arst v e polen retimine bakldnda toplamda 147 ifti v e 14917 kov an ile 206 ton rn elde edilmitir. 72 ifti v e 5103 kov an ile ilk srada Artv in ilimiz bulunmaktadr. Bunu 9 ifti v e 2210 kov an ile Van, 9 ifti v e 1677 kov an ile Erzurum, 5 ifti v e 1400 kov an ile Bayburt izlemektedir. Maalesef blgeden hibir ilimizde organik bal retimi yaplmamaktadr (TKB, 2011).

21

5. Sonu
lkemiz organik retim asndan ok elv erili artlara v e byk bir potansiyele sahiptir. Biyolojik eitlilik, hastalklara dayankl trler, birok alanda bozulmam ekolojik denge, uygun ekolojik ortam, sentetik girdi kullanmnn dkl v b. nedenler bunlar arasndadr (DEM RYREK, 2004). Trkiyenin bulunduu konum itibariyle Akdeniz lkeleri arasnda organik tarm konusunda nc lkelerden biridir. Organik tarm konusunda yasal dzenlemeleri bulunan 4 Akdeniz lkesinden biridir (Tunus, Trkiye, srail v e Slov enya). Genel olarak dnya organik tarm rnleri pazarndaki paymz ok dktr. Yurtii retimimiz d pazar talebine gre ekillenmektedir. Organik ihra rnlerimizin ok az bir blm ilenmi tarm v e gda mamuldr. D talepteki dalgalanmalardan reticimiz olumsuz etkilenmektedir (DEM RYREK, 2004). pazar talep yetersizlii, tketici bilinsizlii, tantm eksiklii, rnlerin pahall, pazarlama problemleri gibi nedenlerden dolay snrldr. Dier taraftan i pazarn gelitirilmesine ynelik altyap almalar, tketici bilinlendirme faaliyetleri v b. destek hizmetleri snrldr (DEM RYREK, 2004). Organik retimin lkemizdeki karakteristik zellii olan talep ekseninde ekillenmesi, gelimesinin nndeki en byk engeldir. Ekolojik (organik) pazarlarla gelien i pazar maalesef istenilen dzeyden ok uzaktr. Buradaki asl etken tketicilerin fiyat duyarllnn organik rnlerin sunduu salkl beslenme faktrnden daha baskn olmasdr. Organik retimin tek sunduu elbette ki salkl beslenme deildir. Srdrlebilirlik yn ile baktmzda tamamen tketim v e bireysel tatmin zerine kurulmu kapitalist dnya dzeninin yerini yav a yav a daha bilinli, kendinden sonraki kuaklar da dnen, iinde yaad ev reye v e ayn ev reyi paylaan dier canllara saygl, ksaca daha gelimi bir anlaya brakmas ile organik tarm gerekten hak ettii sev iyelere gelebilecektir. lkemiz iin dndmzde kat etmemiz gereken mesafe maalesef bir hayli fazladr v e temennimiz bu dnmn en ksa srede tamamlamasdr.

22

5.1.

neriler

Dev let tev ik edici tarm politikas nlemleri almaldr. Ucuz girdi destei, prim fiyat uygulamas, gelir destei, kredi kolaylklar v b. mali destekler saylabilir (DEM RYREK, 2004). Uygun ekolojik blgelerde organik tarmn benimsenmesi v e yaygnlatrlmas iin pilot projeler uygulanmaldr. Dev let reticilerin rgtlenmesini tev ik etmeli, mev cut kooperatifler aracl ile desteklemelidir. Organik tarmla ilgili dev let, zel sektr v e siv il toplum kurulularnca aratrma, eitim v e yaymlar yaygnlatrlmaldr (DEM RYREK, 2004). Byk rekabetin yaand d pazara daha kaliteli v e daha ucuz organik rn sunulmaldr. Gelirleri arttrmak iin katma deeri yksek ilenmi tarm v e gda maddeleri bu pazara sunulmaldr (DEM RYREK, 2004). Byk bir potansiyele sahip olduumuz doada yetien rnler (zellikle tbbi v e aromatik bitkiler) kltre alnmal ve organik olarak sertifikalandrlmaldr (DEM RYREK, 2004). Organik Tarm Trkiye kongrelerinin dev amnn getirilmesi (1.si 19-20 Ekim 2007de Baheehir niv ersitesinde gerekletirilmitir) mev cut durumun daha iyi analiz edilmesine, baarl rneklerin geni kitlelere tantlmasna v e bilin dzeyinin ykseltilmesine ciddi anlamda katkda bulunacaktr (Organik Tarm Trkiye 1. Kongresi Raporu, 2007). Organik tarma daha kolay dntrlebilecek kendiliinden organik olan blgelerin tespiti v e dntrlmesine ilikin almalar yaplabilir. Kendiliinden Organik ten kast modern tarm girdilerine ulam olmayan, alternatif yokluundan organik olan kk apl reticilerdir. 19 Mays niversitesinden Alper Gzel v e Krat Demiryrekin bir almas sonucunda lkemizde Mu, Ar, Bitlis, Hakkri, Van, Ardahan, Gmhane, I dr v e Bayburt illerinin bu tanma en uygun yerler olabilecei belirlenmitir (Organik Tarm Trkiye 1. Kongresi Raporu, 2007). Doal toplama alanlarnn fazla olduu Mula ilimiz bata olmak zere benzer bir alma blgemiz iin de yaplabilir.

23

Buday Dernei yesi ebnem Eraa gre lkemizden alt iyi rnek arasnda yer alan Kuadas Kirazl Ky v e Fethiye Yanklar Ky blgemizin giriimciliinin bir tespiti olup bu rneklerin arttrlmas ynnde almalara hz v erilmelidir (Organik Tarm Trkiye 1. Kongresi Raporu, 2007). anakkale Kkkuyu deneyimi yine blgemizde de ok nemli bir yeri olan zeytincilik sektrnde baarl bir rnektir. Bu baarnn arkasndaki kukusuz en nemli pay blgede rgtlenmeyi salayan TAR e aittir (Organik Tarm Trkiye 1. Kongresi Raporu, 2007). Benzer projelerin blgemizden de kmas iin ncelikle baarl projelerle Gney Ege Kalknma Ajans olarak desteimizi sunacak, arpan etkisi ile bu projelerin blgeye yaylmasna alacaz. Hak ettiimiz noktaya en ksa zamanda ulaacamza inanyoruz.

24

Kaynaka
Organik Tarm Kanunu. (2004). Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmasna likin Ynetmelik. (2005). (2007). Organik Tarm Trkiye 1. Kongresi Raporu. stanbul: Baheehir niversitesi. (2009). 01 25, 2011 tarihinde Organik Tarmda Biz: www.organiktarimda.biz adresinden alnd TR32 Dzey 2 Blgesi (Aydn-Denizli-Mula) 2010-2013 Blge Plan. (2010). T.C. Gney Ege Kalknma Ajans. Organik Tarm. (2011, 01 07). 01 20, 2011 tarihinde Vikipedi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Organik_tar%C4%B1m adresinden alnd AI, Y. (2006). Trkiye 3. Organik Tarm Sempozyumu Sonu Bildirgesi. Atatrk Bahe Kltrleri Merkez Aratrma Enstits , (s. 4). Yalova. ATASAY, A. (2006, 09 01). Bitkisel retimde Organik Tarm. Eirdir Bahe Kltrleri Aratrma Enstitis. DEMRYREK, K. (2004). Dnya ve Trkiye'de Organik Tarm. HR. .Z.F.Dergisi, 63-71. DENZ, E. (2009). Organik Tarm Sektr Raporu. Avrupa letmeler A-Karadeniz. KARAKAYA, Z. (tarih yok). Organik Tarma Gemek. 12 01, 2010 tarihinde www.tarimsal.com adresinden alnd SRMEL, A. (2003). Organik Tarm, Geliimi ve lkeleri. Dev.Maden-Sen Yayn Kurulu. TKB. (2011, 1 7). Tarm ve Ky leri Bakanl. 01 25, 2011 tarihinde www.tarim.gov.tr adresinden alnd YKSEL, G. (2008, Austos). ankaya Belediyesi Organik rnler Pazar Projesi. Birlik.

25