RIJEENI PRIMJERI 6.

VJEBE

1. Treba odrediti rezultantnu silu na zatvara, oblika polucilindra, jedinine irine B, prema slici. Zadano je: H=3 m, R=1 m, =60o, =998,2 kg/m3.

pa

g H pa
R

Rjeenje:

z G H O V A 2Rsin B n C n

Ishodite koordinatnog sustava Oxz je smjeteno na slobodnu povrinu. Sile atmosferskog tlaka pa izvana i iznutra se ponitavaju tako da na zatvara djeluje samo sila hidrostatskog tlaka, koja se razlae na horizontalnu i vertikalnu komponentu. Horizontalna komponenta sile se rauna iz izraza Fx = pCx S x (a)

E 2Rcos

gdje je Sx projekcija povrine zatvaraa, a pCx hidrostatski tlak u njenu teitu. Gledajui sliku (a), horizontalne sile na dijelu povrine DEF zatvaraa se meusobno ponitavaju jer je projekcija dijela EF jednaka projekciji DE, a suprotnog je predznaka.

Slika (a) Sile na zatvara Projekcija Sx se dakle odnosi na dio ABD povrine zatvaraa, oblika je pravokutnika povrine 2BRsin i pozitivna je, jer vektor normale n na povrinu ini s pozitivnim smjerom osi x kut manji od 90o. Teite projekcije povrine Sx je u toki C u kojoj je hidrostatski tlak pCx = gH , te je
Fx = gH (2 R sin B ) = 50,9 kN

(b)

Negativni predznak sile Fx kazuje da sila gleda u negativnom smjeru osi x, tj. u lijevo. Vertikalna komponenta sile je po veliini jednaka teini fluida u volumenu od povrine zatvaraa do slobodne povrine. Volumen je definiran vertikalama AH i FI, povuenim iz rubnih toaka povrine zatvaraa. Vertikala BG dijeli povrinu zatvaraa na dijelove s pozitivnom i negativnom projekcijom Sz. Dio AB povrine ima negativnu projekciju Sz, te vertikalna sila na

RIJEENI PRIMJERI 6. VJEBE

taj dio povrine gleda u pozitivnom smjeru osi z, a definirana je volumenom ABGHA. Dio povrine BDEF ima pozitivnu projekciju Sz, na koju vertikalna komponenta sile hidrostatskog tlaka gleda prema dolje, a definirana je teinom fluida u volumenu BDEFIGB.
G H G I H V A B A I

+
B

=
B D F

Kada se ove dvije sile zbroje dobije se ukupna vertikalna komponenta sile hidrostatskog tlaka koja gleda prema dolje, a definirana je volumenom ABDEFIHA, koji je osjenan na slici (a). Veliina tog volumena se rauna kao umnoak zbroja povrina polukruga i trapeza AFIH sa irinom B zatvaraa, te je izraz za silu Fz
D 2 Fz = g + 2 R cos H B = 44, 7 kN 8

(c)

Negativni predznak sile Fz ukazuje da ona gleda prema dolje. Za odreivanje hvatita rezultante u opem bi sluaju bilo potrebno prvo odrediti poloaj hvatita horizontalne i vertikalne komponente sile hidrostatskog tlaka. Za sluaj cilindrine povrine to nije nuno, jer se unaprijed zna da e rezultanta prolaziti tokom C jer i sve elementarne sile pndS prolaze tokom C. Rezultantna sila je po veliini jednaka
FR = Fx2 + Fz2 = 67, 7 kN

(d)

a djeluje pod kutom prema slici (b)

FR
Slika (b) Poloaj rezultantne sile

= arctg

Fz = 41,3o Fx

(e)

RIJEENI PRIMJERI 6. VJEBE

2.

Treba odrediti silu F u vijcima, kojima je privren poklopac, oblika stoca, mase m = 474 kg, prema slici. Zadano je: H=1,4 m, h=0,9 m, R=0,8 m, pM0=2800 Pa, =998 kg/m3.
.. . . . . .. . .. . .. . . .. . . . .. .

pM0

poklopac H

h R

Rjeenje:

pM0 .. .. . . .. . F0 h mg Fv r Fz

sl. povrina V H

Na slici (a) su prikazane sile koje djeluju na poklopac. Osim sile teine samog poklopca i sile Fv u vijcima (koja je pretpostavljena tako da izaziva vlana naprezanja u vijcima), djeluje jo vertikalna sila F0 konstantnog pretlaka pM0 i sila Fz hidrostatskog tlaka. Horizontalne sile tlaka se meusobno ponitavaju. Sila F0 konstantnog pretlaka je jednaka umnoku pretlaka i plotine projekcije Sz povrine stoca sa strane pretlaka pM0. Projekcija Sz je oblika kruga polumjera R i negativna je, te je sila jednaka

. ..

Slika (a) Sile na poklopac

F0 = pM0 R 2 = 5630 N i gleda prema gore.

(a)

Vertikalna komponenta Fz sile hidrostatskog tlaka je po veliini jednaka teini fluida u prostoru od povrine stoca u dodiru s fluidom do slobodne povrine. Taj volumen je osjenan na slici (a). Njegov je obujam
V = R 2 h h 2 2 R + r + R r 3 (b)

Nepoznati polumjer r se odreuje iz slinosti trokuta, prema kojoj je r R = H h H r=R H h = 0, 286 m H (c)

to uvrteno u izraz (b), daje obujam V=0,914 m3. Sila Fz takoer gleda prema gore (jer je projekcija povrine u dodiru s fluidom negativna), a po veliini je Fz = gV = 8945 N (d)

RIJEENI PRIMJERI 6. VJEBE

Iz ravnotee vertikalnih sila, prema slici (a), slijedi traena sila u vijcima Fv = F0 + Fz mg = 9930 N
Fiktivna slobodna povrina

(e)

..

.. .

pM0

hF
.

h A B

Slika (b)
Fiktivna slobodna povrina

Do istog se rezultata moglo doi i na drugi nain. Ako se poklopcem smatra sve ono to se nalazi iznad ravnine A-B, prema slici (b), odnosno iznad otvora polumjera R, tada e i fluid unutar stoca pripadati poklopcu. Ako se sa hF = pM0 g , prema slici (b), oznai visinu pretlaka pM0, koja definira poloaj fiktivne slobodne povrine, tada e sila F na poklopac biti jednaka teini fluida u osjenanom volumenu.

. . . .

..

.. .

pM0

hF
.

h A B

Ako se toj sili oduzme teina fluida u zatvarau, dobije se situacija prikazana na slici (c), gdje osjenani dio volumena od stvarne do fiktivne slobodne povrine definira silu F0, a osjenani volumen ispod stvarne slobodne povrine definira silu Fz, jednako kao u prvom nainu.

Slika (c)

. . . .

RIJEENI PRIMJERI 6. VJEBE

3. Kocka gustoe 0=495 kg/m3, brida a=0,44 m, zglobno je vezana u bridu O i zatvara kvadratini otvor na dnu spremnika, prema slici. Treba odrediti silu F potrebnu za podizanje kocke. Zadano je: H=1,2 m, =35o, =999 kg/m3.
g

pa

F=? 0

O pa

Rjeenje:

pa

pa

F1 F2 pa O F3 A
Slika (a) Sile tlaka na kocku

F1

F2 F4

pa

F4

F3

Slika (b)

Na slici (a) su prikazane sile tlaka koje djeluju na kocku. Sile koje djeluju na plohe kocke koje su paralelne ravnini slike, meusobno se ponitavaju. Ako se na plohi OA doda i oduzme sila F4 hidrostatskog tlaka, kao to je prikazano na slici (b), tada suma sila F1 , F2 , F3 i sile F4 izvana, daju silu uzgona, koja djeluje u teitu kocke, te osim nje ostaje sila hidrostatskog tlaka F4 iznutra na plohu OA, kao to je prikazano na slici (c), na kojoj je ucrtana i sila teine kocke, odgovarajui krakovi sila, te veliine yC i y za silu F4. Iz slike (c) slijedi

L = a sin + a cos = 0, 613 m

k = L 2 = 0,306 m

(a) (b)

RIJEENI PRIMJERI 6. VJEBE

pa

yC =

H a + = 1, 46 m cos 2

k=L/2

hC = yC cos = 1,38 m Na temelju ega je

H
yC

Fb O C F4

F4 = g hC A = g yC cos a 2 F4 = 2618 N

pa

mg

a4 I y = = 12 2 = yC A yC a y = a2 = 0, 011 m 12 yC

asin L

Slika (c) Sile na kocku Kocka e se podii kada moment sile F (u odnosu na toku O) svlada momente ostalih sila, tj. a L F L > F4 + y + (mg Fb ) 2 2 odakle je sila F > 776 N . (e)

A acos

Fb = g V = ga 3 = 834,5 N