1.

Zlatni standard (1879-1914) Prvi organizacioni oblik meunarodnog monetarnog sistema, u kome je monetarna politika bila odreena rezervama zlata, a paritet jedne valute prema drugoj odreivao se tzv. kovnikom stopom (koliina zlata u jedinici nacionalne valute). Podrazumijevao slobodnu cirkulaciju u domaim i meunarodnim plaanjima i kompenzacije u plaanjima. U zemlji, tranja je stabilna i zavisi od dnevnih transakcija; ponuda je stabilna i zavisi od otkria novih rudnika zlata; monetarne vlasti garantuju sadraj zlata; nema veih inflacija. U inostranstvu, domaa valuta se vezuje za zlato i formira fiksan devizni kurs, koji je mogao samo neznatno da odstupa od njenog pariteta, ime je ostvarivana puna konvertibilnost nacionalnih valuta. Endogena ponuda novca - zemlje sa trgovinskim deficitom gubile su zlato u vrijednosti deficita (pad deviznih rezervi), a u sluaju suficita su imale priliv zlata (rast deviznih rezervi). Valuta lider zlatnog standarda je funta sterlinga, a London vodei finansijski centar. 2. Osnovna obiljeja Bretonvudskog sistema Na konferenciji u B. Vudsu 1944. postignut je sporazum, koji je uspostavio nove odnose u meunarodnom monetarnom sistemu nakon II svjetskog rata. Utemeljene su dvije organizacije za meunarodnu monetarnu i finansijsku saradnju - Meunarodni monetarni fond (regulie meunarodna plaanja, vodi politiku deviznih kurseva, odobrava kratkorone kredite za pokrivanje platnobilansnih deficita) i Meunarodna banka za obnovu i razvoj (zaduena za obnovu i razvoj privreda zemalja lanica, odobrava dugorone kredite zemljama u razvoju). Osnovne odlike ovog sistema: 1)fiksni devizni kursevi (promjene mogue samo uz saglasnost MMF), 2) umjesto devalvacije zajmovi MMF-a (za rjeavanje platno-bilansnih deficita), 3)dolar kao centralna valuta sistema (uspostavlja paritet prema zlatu od 35 $/unci istog zlata, uz odstupanje pariteta maksimalno 1%, a sve valute utvruju fiksni paritet prema dolaru). Bretonvudski sistem je naputen 1971. godine nakon to su SAD odustale od konvertibilnosti dolara u zlato. 3. MMF u uslovima globalizacije MMF je formiran na meunarodnoj konferenciji u Breton Vudsu 1944. godine sa zadatkom da regulie meunarodna plaanja, vodi politiku fiksnih deviznih kurseva i odobrava kratkorone kredite za pokrivanje platno-bilansnih deficita. Sredstva MMF-a ine depoziti zemalja lanica (25% u zlatu ili dolarima, a 75% u valuti zemlje lanice). Visina depozita je uslovljena udjelom zemlje u meunarodnoj razmjeni, ime se utvruje kvota (pravo glasa zemlje), a na osnovu kvote i SPV. Devalvacije su se odvijale samo u sluaju fundamentalne neravnotee prouzrokovane platnobilansnim deficitima. MMF zemljama daje novac iskljuivo na zajam, sa rokom dospijea 1-4 god i kamatnom stopom neto veom od trine, zahtijevajui od zemlje prihvatanje plana ekonomske politike i odravanje makroekonomske ravnotee. MMF nadzire privredne tokove zemalja lanica putem: godinjih posjeta, dvogodinjom publikacijom pogleda na situaciju, jaim nadzorom u problematinoj zemlji, te stalnim monitoringom u zemlji "na programu". 4. Kako intervenie MMF (tri naina) 1)procenjuje situaciju i daje preporuke, 2)zemlja se uslovljava i daje joj se hitan zajam-trana, 3)vri superviziju sporazuma (neispunjavanje obaveza podrazumijeva da zemlja ostaje bez novih trani). 5. SDR (special drawing rights)-SPV(specijalna prava vuenja) SDR (SPV) je de facto obraunska valuta MMF-a, formirana na sastanku u Riu 1967. Predstavlja fiktivno sredstvo meunarodnog plaanja umjesto zlata, pa se naziva i papirno zlato. Svaka lanica MMF-a ima SPV zasnovana na kvoti, odnosno udjelu te zemlje u meunarodnoj razmjeni. U sutini, SPV su kreditne linije koje MMF alocira zemljama proporcionalno njihovim kvotama. Vrijednost SPV-a odreuje se na osnovu tzv. korpe valuta, odnosno ponderisanog prosjeka tri najjae svjetske valute (USD, EUR i GBP). 6. Skraenice EMS (European Monetary System-Evropski monet.sistem), ERM (European Exchange rate Mechanism Evropski mehanizam deviznog kursa), EMU (Evropska ekonomska i monetarna unija), CEFTA (Centralnoevropska zona slobodne trgovine), EFTA (Evropska asocijacija za slobodnu trgovinu), NAFTA (Sjevernoamerika asocijacija slobodne trgovine), ASEAN (Asocijacija zemalja JI Azije).

7.Osnovne karakteristike EMS-ERM 1)bilateralni pariteti (devizni kursevi fiksni, uz mogunost prilagoavanja; nijedna valuta nije imala specijalan tretman; raspon u odnosu na centralni kurs +/- 2,25%, a od kursne krize 1993 proiren na +/-15%) 2)odluka o paritetu konsenzusom, 3)centralnim bankama dozvoljeno neogranieno kratkorono posuivanje (uzajam. podrka) do 45 dana uz revolving (u praksi se DM nametnula kao centralna valuta; Bundes banka intervenisala sa $; Ostale banke-intervencije valutama EMS; Rezultat: Njemaka upravljala kursom u odnosu na $, a ostale centralne banke upravljale svojim kursevima prema DM) 8.Liberalizacija Liberalizacija u najirem smislu oznaava uvoenje propisa kojima se uklanjaju odreena ogranienja i restrikcije u raznim oblastima drutvenog ivota. U kontekstu globalne ekonomije, najbolje se moe opisati na kroz finansijsku liberalizaciju, koja predstavlja eliminaciju uticaja drave na usmjeravanje kredita, kamatne stope, vlasnitvo banaka i na slobodu kretanja meunarodnog kapitala. Posebno se pridaje panja pojmu kapitalna kontrola, iji protivnici smatraju da se kapitalnom kontrolom izaziva pad tednje, pad investicija i neefikasna distribucija finansijskih sredstava, a dugorono ugroavaju i stope rasta, a pristalice smatraju da su finansijska trita nestabilna i sklona panici, da se restrikcijama na mobilnost kapitala podstiu instrumenti monetarne i fiskalne politike i da tednja dovodi do rasta ukoliko se ulae u proizvodni sektor. 9.Faze optimalnog tempiranja liberalizacije Po Mek Kinonu, optimalno tempiranje liberalizacije zasnovano je na 2 ideje: 1)liberalizaciju treba poeti ukidanjem restrikcija koje najvie ograniavaju privrednu efikasnost i 2)da bi se izbjegla nedosljednost, treba je vriti u fazama, i to: 1. stvaranje funkcionalnog domaeg robnog trita (cijene moraju biti liberalne, a dobra u slobodnoj prodaji), 2. postepena liberalizacija meunarodne razmjene (ukidanje carinskih i necarinskih barijera), 3. uvoenje konkurencije u bankarski sektor (slobodno formiranje kamata na depozite i zajmove, solventnost sistema, bankarski nadzor i regulativa), 4. stavljanje finansijskog trita u funkciju, 5. eksterna finansijsijska liberalizacija. 10.Devizno vijee ili valutni odbor (currency board) Monetarna institucija koja emituje novanice i kovani novac koji u potpunosti imaju pokrie stranom rezervnom valutom i u cijelosti su zamjenjivi u rezervnu valutu po fiksnoj stopi i na zahtjev kako je utvrdeno zakonom. Osobine: (1)Uspostavlja se fiksni devizni kurs prema rezervnoj valuti. (2)Lokalna valuta je konvertibilna i potpuno pokrivena u rezervnoj valuti. (3)U deviznom vijeu rezerve ine 105-110% vrijednosti pasive, u cilju predostronosti. 11. Pojam globalizacije Prvi put se pojavio u Websterovom rijeniku 1961. To je moan, sveobuhvatan i kontroverzan proces koji simbolizuje dananje vrijeme i oblikuje ivot; objektivna drutvena realnost, posebno za hiperglobaliste koji smatraju da je globalizacija ne samo istorijski nuna, ve i neogranieno prosperitetna. Prije svega, to je ekonomski fenomen, u kome vanu ulogu imaju: geopolitiki odnosi, prostorni raspored prirodnih resursa (posebno neobnovljivih), tehnoloki razvoj i tehniki progres itd., to utie na razvoj i preraspodjelu odnosa ekonomskih snaga u svijetu. 12. Definicije globalizacije Glob. je proces privrednog, soc., kult. i politikog djelovanja koje nadmauje granice nacionalnih drava. Glob. je proces koji iri granice i omoguuje slobodno kretanje ljudi (migracija), roba i usluga (slobodna trgovina), informacija i tehnologija, kapitala, normi i institucija uz dejstvo snaga integracije. Ekon.globalizacija je proces smanjivanja ili potpunog ukidanja prepreka (carinske i necarinske barijere) u meunarodnoj ekonomskoj razmjeni, uz poveanje ekonomske integracije meu zemljama, ime se formira jedinstveno ekonomsko (finansijsko) i informaciono prostranstvo, ubrzava obrt kapitala i uvode nove ideje. 13. Oblici globalizacije Kontrolisana i nekontrolisana, demokratska i autoritarna, humana i asocijalna.

14. Osnovne karakteristike globalizacije a) liberalizacija trgovine (razvoj slobodne trgovine) b) dramatian porast meunarodne razmjene (u trgovini, kulturi, ljudima, idejama i sl.) c) integracija mnotva trita i eliminacija nacionalnih granica (erozija nacionalnih suvereniteta) d) porast investicija koje nisu geografski ograniene (porast direktnih stranih investicija) d) informatiko-medijska revolucija (razvoj inerneta, telekomunikacija i uvean protok podataka) f) kontekstualnost (nove ideje, tehnologije i druge pozitivne eksternalije dostupne na globalnom nivou) g) unifikacija i diverzifikacija svijeta 15. Nivoi ekonomskih integracija (prema Ballasi) Nivo Opis Karakteristike 0 A B Regionalna autarhija Slobodna trg.zona Carinska unija Bilateralni trg.sporazum Carine i kvote uklonjene ali zadrane za tree zemlje Carine i kvote interno uklonjene ali zadrane carine prema treim zemljama Sloboda kretanja faktora proizvodnje, roba i usluga Harmonizacija nacionalnih politika i prenos ingerencija na nadnacionalni nivo Jedinstvena valuta i jedna CB Harmonizacija poreskog sektora; fiskalni suverenitet Polit. i demok. institucije na nadnacionalnom nivou

Primjer Japan pri ulasku u ASEAN NAFTA, EFTA Mercosur-pokuaj integracije zemalja June Amerike EU (prije EMU) Zajednike politike, npr. politika konkurencije u EU EMU i ECB u EU Pojedine faze razvoja EU SAD, Kanada, vajcarska

C D

Zajedniko trite Ekonomska unija

E F G

Monetarna unija Fiskalna unija Politika unija

16. Razlike globalizam-globalitet Globalizam je shvatanje da svjetsko trite potiskuje ili zamjenjuje politiko djelovanje, svodei viedimenzionalni karakter globalizacije na samo jednu dimenziju privrednu ili ekonomsku, a sve ostale (ekoloka, kulturna, drutvena, geopolitika) podreuje dominaciji svjetskog trita. Tako globalizam postaje ideologija i politika svjetske dominacije. Globalitet je shvatanje da svi ivimo u svjetskom drutvu, i to u smislu da nijedan dogaaj na ovom svijetu nije samo lokalni, ve da se svi izumi, pobjede i katastrofe odnose na cijeli svijet. injenica je da su sve znaajnije svjetske promjene vezane za globalne interese. Lokalni dogaaji (ratovi, nafta, katastrofe) se marginalizuju; pronalasci, komunikacije itd. su dogaaji za svijet. Globalitet je zapravo dostignuti stepen globalizma. Globalizacija, globalizam i globalitet se esto koriste kao sinonimi, iako sutinski nisu. Globalizacija je najiri pojam, globalizam srednji, globalitet najui. Globalizacija je dinamiki pojam koji obuhvata i antiglobalistike procese, ali koji imaju globalni okvir. 17. Osnovna obiljeja klasinog globalizma Globalizam bi trebao da potuje opta dobra (vazduh, vodu, zemlju, ozonski omota, floru, faunu itd.), dok ih globalizacija (pod platom demokratizacije i ekonomske liberalizacije) unitava. Globalizam bi trebao uvaiti razliitost - globalizacijom se provode homogenizacija i standardizacija. Globalizam nastoji da prevazie ekon., soc., ekol. i druge probleme - globalizacija ih sve vie produbljuje. Globalizam nastoji da se zajedniki i solidarno rjeavaju globalni konflikti - globalizacijom se produkuju ekonomski problemi, glad, ratovi...

18. Negativni aspekti globalizacije 1) pokuaj da se od globalizacije stvori ideoloki koncept - globalizam, koji donosi univerzalne standarde za cijeli svijet, ali i dvostruka mjerila u primjeni tih standarda (npr. promocija demokratije, ali ne ako dovodi islamske fundamentaliste na vlast; potivanje ljudskih prava je izvor sporova s Kinom, ali ne i sa Saud. Arabijom; agresija na Kuvajt odbija se ogromnom vojnom silom, ali ne i na SCG jer nema nafte). 2) pandemino irenje ekonomskih kriza i drugih negativnosti pojedinih regija (organizovani kriminal, terorizam, siromatvo) na cijeli svijet. 3) divergencija (raslojavanje bogatih i siromanih) umjesto da slui konvergenciji (smanjenju razlika). 19. Kontekstualne promjene To su brze promjene opteg ambijenta u kome funkcioniu drave, firme i pojedinci, nastale djelovanjem globalizacije i globalizma, zbog ega nove ideje, tehnologije i druge pozitivne eksternalije postaju dostupne na globalnom nivou. Sadanje kontekstualne promjene utiu na promjene u budunosti. One direktno utiu i na ekonomske promene. 20. Uloga konektivosti Konektivnost podrazumijeva povezanost sa tritem i pristup informacijama (savremenim tehnologijama) koje integriu strukturu svjetskog biznisa i pomou kojih se povezuju ekonomski akteri u poslovnim aktivnostima. To vodi pozitivnim ekonomskim efektima: a) ekonomiji obima u korienju informacija, b) smanjenju tekuih trokova proizvodnje, i v) promjenama itavih proizvodnih procesa radi smanjenja trokova i poveanja dodate vrijednosti. 21. Karakteristike modernih trita (specifinost transformacija trita) 1) pitanje konkurentske prednosti i njene transformacije u komparativnu prednost putem rapidne diverzifikacije (ubrzanog irenja na druge oblike djelatnosti); konkurentsku predost imaju preduzea, grane i ekonomije sa najboljim odnosom izmeu visine trokova i stepena dodate vrednosti. 2) stalno lansiranje novih proizvoda. 3) stalna ekspanzija kontekstualnih aktivnosti, konektivnosti i proizvodnje u standardima (npr ISO). 4) dematerijalizacija proizvodnje (posljedica razvoja informacione i komunikacione tehnologije, koja usmjerava fokus na proizvodnje gdje dominiraju kontekstualne aktivnosti, odnosno znaajno se smanjuje udio mehanike, a poveava udio softvera, proizvodi postaju sve manji i sloeniji,itd. Nastaju promjene u strukturi trokova i strategije trinih subjekata). 5) konektivnost (povezanost sa tritem i koritenje savremenih tehnologija) 22. Reginalne ekonomske integracije i motivi integracija Reg. ekonom. integracije su oblik spajanja nacionalnog, regionalnog i meunarodnog karaktera. Stvaraju se izmeu drava ili njihovih regiona, s ciljem poveanja obima razmjene, ubrzanja ekonomskog razvoja i rasta stepena blagostanja. Podrazumijevaju: 1) otklanjanje carinskih i necarinskih barijera, 2) slobodu kretanja ljudi, roba, kapitala i informacija, 3) eliminaciju drugih barijera koja ograniavaju meunarodnu trgovinu, 4)unapreenje trgovine procesima liberalizacije (izmeu drava lanica) i ogranienja (za ostale zemlje). 23. Vrste regionalnih integracija Ekonomsko-politike (EU, CEFTA), vojno-bezbjednosne (NATO), ekoloke (Mediternska unija) ... 24. Karakteristike federalnih oblika integracije Federalne oblike integracija karakteriu nadnacionalne institucije, gdje god postoji mogunost efikasnijeg funkcionisanja centralnog (federalnog) nivoa. Tako i politika mo prelazi sa nacionalnog na nadnacionalni nivo. Ovaj vid integracija podrazumijeva visok stepen komunitarnosti (zajednitva), tolerancije i prava na veto lanica integrisane zajednice. 25. Zona slobodne trgovine (FTA) FTA je preferencijalni sporazum izmeu drava, kojim se uklanjaju sva carinska i necarinska ogranienja u trgovini izmeu lanica zone, s tim da svaka drava zadri carinsku tarifu i trgovinske propise prema treim zemljama.

26. Problem funkcionisanja zone slobodne trgovine Osnovni problemi su 1)skretanje trgovine ili trade deflection (uvoz iz treih zemalja u zonu slob.trgovine obavlja se preko zemlje sa najmanjim carinskim optereenjem, to je neminovno jer je voeno trinim principima) i 2)nain regulisanja pravila o porijeklu na uvoz u zonu slobodne trgovine. 27. Zona slobodne trgovine (ZST) izmeu 2 zemlje (zemlja partner i referentna zemlja) ZEMLJA PARTNER REFERENTNA ZEMLJA

Referentna zemlja sa viim cijenama (0Pmax) uvozi robe od zemlje partnera po nioj cijeni (0P) i bez carinskog optereenja. Cijene u referentnoj zemlji se uspostavljaju na nivou svjetskih cijena (Psv), uveanih za iznos carine u zemlji partneru. Time se stvara efekt "trade deflection" (zemlja partner obezbjeuje tranju u referentnoj zemlji, a istovremeno vri uvoz sa svjetskog trita). Kada se ova trita fuzioniu, dolazi do spillover efekata ili izjednaenja cijena (cijene u referentnoj zemlji padaju na nivo P', dok u zemlji partneru rastu sa nivoa P na nivo P'). Poslije tog prilagoavanja, proizvoai zemlje partnera e poveati proizvodnju sa 0Q5 na 0Q6, ali e i dalje kupovati koliine roba 0Q5, jer e ta lanica nastaviti uvoz po svjetskim cijenama uveanim za carinu (rafirani pravougaonik za zemlju partnera prikazuje efekte od realizacije uvoza sa svjetskog trita). Neto efekti referentne zemlje su dobitak zbog pojave efekta trade creation (zbir povrna dva rafirana trougla) i gubitak zbog pojave efekta trade diversion (povrina rafiranog pravougaonika), jer sav uvoz (Q2Q1) poslije ulaska u zonu dolazi iz zemlje partnera, a ne kao prije sa svjetskog trita. Zbog uloge zemlje partnera u zoni, dolazi do ukupnog rasta uvoza u ZST za koliine 0Q5Q2Q1. Ova razlika je efekat trade creation koji se u zoni javlja zbog uticaja partnerske zemlje. 28. Trade creation ili efekt stvaranja trgovine Nastaje kao rezultat zamjene proizvodnje nekog dobra i njegove nabavke iz zemlje partnera koja ga efikasnije (jeftinije) proizvodi. To je pozitivni efekt regionalne integracije zbog efikasnijeg korienja proizvodnih faktora i zato to podie nivo blagostanja zemalja lanica integracije. 29. Trade deflection ili efekt skretanja trgovine Nastaje kada se uvoz u zonu slobodne trgovine obavlja iz treih zemalja, preko zemlje sa najmanjim carinskim optereenjem, to je neminovno jer je voeno trinim principima. 30. Trade diversion Realokacija trgovine od treih zemalja ka zemljama carinske unije. Nastaje kada zemlje lanice unije ne kupuju najkvalitetniji proizvod u treim zemljama, ve najjeftiniji iz zemlje unije, koji nije proizveden na najefikasniji nain i koji je bez carinskih ogranienja. Tako se jedan dio razmjene skree od lanica izvan unije na razmjenu izmeu lanica unije. Ovo je negativni efekat regionalne integracije, jer smanjuje efikasnost proizvodnih faktora (u odnosu na stanje prije integracije) i nivo blagostanja treih zemalja. 32. Naunici koji se bave integracijom Mid (1953), Timbergen (1954), Ballasa (1961), Vajner (1950), Eger (2000) ...

33. Carinska unija (CU) CU je oblik ekonomske integracije sloeniji od ZST. U okviru nje, lanice prema nelanicama formiraju zajedniku carinsku tarifu i primjenjuju jedinstvenu uvoznu tarifnu politiku, a u odnosu na njihovu unutranju razmjenu zadravaju osobine ZST. Prednosti CU nad ZST: 1)nema skretanja trgovine (uvoznici iz carinske unije i proizvoai iz treih zemalja ne mogu za uvoz da koriste zemlju sa najniim carinskim stopama) i 2)stvaranje "velikog trita" (sa niim trokovima, rastom eksterne konkurentnosti i profita). 34. Zajedniko trite (ZT) Podrazumijeva uklanjanje preostalih trgovinskih barijera meu lanicama ove integracione strukture. Svi uesnici na zajednikom tritu imaju jednaka prava i obaveze, bez obzira na zemlju porijekla ili mjesta gde je registrovano sjedite. Faktori proizvodnje imaju slobodu kretanja, isto kao i sami proizvodi kojima se trguje unutar zajednikog trita, pa je kretanje ljudi, kapitala, roba i usluga bre i efikasnije. 35. Ekonomska i monetarna unija (EMU) Najkompleksnija integraciona struktura koja nastaje kao nastavak integracionih procesa u zemljama i zajednicama gdje je ve stvoreno zajedniko trite. Karakteristina je po tome to sve lanice prihvataju jedinstvenu valutu i voenje zajednike monetarne politike, koja je u nadlenosti centralnih bankarskih institucija (CB). Isto tako, monetarna unija podrazumijeva saradnju zemalja lanica preko raznovrsnih politika koje se implementiraju na zajednikom tritu. Npr. u EU, najveoj i najkompleksnijoj ekonomskoj integraciji ima dvadesetak zajednikih (komunitarnih) politika. One se usaglaavaju na niim ili viim instancama odluivanja. Ovaj pristup zahtijeva visok stepen harmonizacije, posebno kod usaglaavanja fiskalne i kreditne politike. 36. Ekonomska i politika unija (EPU) EPU predstavlja sveobuhvatniju integraciju federacije i njenih lanica (npr. SAD). Ekonomske i politike unije kao najsloeniji oblici regionalnih integracija konstituiu zajednike (centralne) politike i demokratske institucije. One vre funkciju upravljanja zajednicom i rjeavaju nadnacionalna pitanja. Suverenitet zemalja lanica je u ovakvom obliku organizovanja marginalizovan (npr. uticaj Ohaja na SAD). 37. Osnovna obiljeja EU Evropska unija (EU) je najvea i najkompleksnija ekonomska integracija u svijetu, nastala na temeljima Evropske zajednice za ugalj i elik (EZU), Evropske zajednice za atomsku energiju (EUROATOM) i Evropske ekonomske zajednice (EEZ). Danas obuhvata 27 drava, od kojih 17 ini eurozonu (zemlje koje su prihvatile euro kao jedinstvenu valutu). Karakteristina je po harmonizovanoj fiskalnoj i kreditnoj politici. 38. Osnovna obiljeja EMU Evropska ekonomska i monetarna unija (EMU) zasnovana je na: 1) zajednikoj monetarnoj politici drava lanica (bez jedinstvene fiskalne i kreditne politike), 2)zajednikim monetarnim rezervama, 3)zajednikoj centralnoj banci, 4)jedinstvenoj valuti. 39. Ekonomija obima Vezana za integracione procese koji omoguuju rast trita, ime ono postaje ekonomski efikasnije i bolje alocira proizvodne faktore. Podrazumijeva da investiranjem u vei obim proizvodnih kapaciteta padaju prosjeni trokovi i preduzea poveavaju svoj output (jer trokovi kapitala rastu sporije od kapaciteta i outputa postrojenja), ime se poboljava makroekonomska ravnotea i eksterna konkurentnost. Za potronju uveanog obima proizvodnje neophodan je i rast tranje (poveanje plasmana), a za to je potrebno stvaranje veih trinih prostora (putem ekonomskih regionalnih integracija). Tako se stvara uzrono-posljedina veza integracionih procesa i ekonomije obima - s jedne strane, dolazi do smanjenja cijena, rasta outputa i kupovne moi, a s druge strane raste trini potencijal koji moe da apsorbuje uveanu proizvodnju. 40. Rast konkurentnosti Integracioni procesi izazivaju rast konkurencije, koju prate odgovornost u politici cijena, produktivnosti rada i tehnikim unapreenjima, aktivniji odnos prema potroaima itd. Samo ovakav pristup moe donijeti uspjeh i opstanak na novom integrisanom tritu. Pozitivne efekte od jaanja konkurencije na velikim tritima mogu osjeati i zemlje izvan integrisane zone, posebno zbog efekta na sniavanje izvoznih cijena.

41. Efekti odnosa razmjene Odnosi razmjene (terms of trade) predstavljaju relaciju izmeu promjena izvoznih cijena i promjena uvoznih cijena roba koje su predmet meunarodnog poslovanja (kada zemlja povea svoje izvozne cijene ili smanji uvozne cijene, odnosi razmjene e se poboljati). Carinski sistem moe uticati na smanjenje cijena u cilju jaanja konkurentnosti na integrisanom tritu. to je regionalna integracija ira, to su vee mogunosti da se postigne uspjeh, a postie se i snaniji uticaj na dobrobit potroaa. 42. Efekti bliske meudravne saradnje Brojne su prednosti i koristi koje mogu ostvariti drave lanice regionalnih integracija putem bliske meudravne saradnje. Otvaraju se perspektive za intenzivnije i efikasnije investiranje, zajednika ulaganja, istraivanje i razvoj itd. Bolji rezultati se postiu i na polju razvoja novih tehnologija, mobilnosti radne snage i brzini transfera ostalih proizvodnih faktora. Sve ovo povoljno djeluje na eksternu konkurentnost, to lanicama integracije omoguava da teritorijalno manje ili slabije razvijene zemlje dovedu u podreen poloaj. 43. EFTA (European Free Trade Association) Evropsku zonu slobodne trgovine (EFTA) osnovale su 1960. u tokholmu Velika Britanija, Austrija, Danska, Norveka, Portugalija, vedska i vajcarska. 1961. ulazi Finska, 1970. Island, a 1991. Lihtentajn. Ciljevi EFTA su se, uglavnom, odnosili na robe koje su lanice proizvodile i razmjenjivale. Sedamdesetih godina prolog vijeka sve lanice EFTA sa EEZ (kasnije EU) sklapaju sporazume o slobodnoj trgovini. 1992. 12 lanica EU i 7 lanica EFTA sklapaju Sporazum o evropskom ekonomskom prostoru (najvie odgovarao zemljama EFTA koje nisu eljele lanstvo u EU). Mnoge zemlje su napustile EFTA kako su pristupale EU. Danas su lanice ove integracije Norveka, vajcarska, Island i Lihtentajn. 44. GATT, WTO Opti sporazum o tarifama i trgovini (General Agreement on Tariffs and Trade, GATT), potpisan 1947. u enevi, predstavlja poetak postepene trgovinske liberalizacije i uklanjanje protekcionistikih mjera u meunarodnoj trgovini robama. Sve do 1994. sluio je stvaranju multilateralnog trgovinskog sistema, koji je 1995. godine prerastao u Svjetsku trgovinsku organizaciju. Svjetska trgovinska organizacija (World Trade Organisation,WTO) osnovana i poela sa radom 1.1.1995. To je meunarodna organizacija, koja predstavlja institucionalni i pravni okvir u podrujima carina i trgovine robama, uslugama i intelektualnom vlasnitvu. Naslijedila je dotadanji Opti sporazum o carinama i trgovini (GATT) i proirila nadlenost na trgovinu uslugama (GATS) i intelektualno vlasnitvo (TRIPS).. 45. Globalna uloga EU Uloga EU kao regionalne integracije je rast politike i ekonomske moi zemalja koje se dobrovoljno udruuju. Prednosti EU kao regionalne integracije na globalnom nivou se vezuju i za sljedee argumente: 1)vea vjerovatnoa za proizvodnju proizvoda po niim (konkurentnijim) cijenama 2)vee anse za stvaranje trgovine (trade creation) u odnosu na njeno skretanje (trade deflection). 3)nii trokovi transporta zbog blizine integrisanih zemalja 4)industrijski profil doprinosi ekonomskom progresu i diferenciranju industrije u odnosu na globalni nivo (EU se specijalizovala za proizvodnju civilnih aviona, automobila i sl.) 5)rast intraindustrijske razmjene utie na rast komparativnih prednosti lanica integracije 6)dobrosusjedski odnosi i bliskost lanica jaa veze i rast blagostanja u integraciji 7)ako su lanice integracije ekonomski mone zemlje (npr.Njemaka), one integracionim procesima dodatno jaaju svoju ekonomiju, ali i uticaj na meunarodnoj sceni. 46. Regionalne integracije u svijetu Regionalne integracije su stub globalizma, svjetskih ekonomskih i politikih odnosa. LAFTA 1960. (Junoamerika zona slobodne trgovine), CUSFTA 1988. (Kanadsko-amerika asocijacija slobodne trgovine), NAFTA 1994. (Sjevernoamerika zona slobodne trgovine SAD, Kanada, Meksiko), ASEAN 1967. (Asocijacija jugoistonih azijskih zemalja), AFTA 1992. (Azijska zona slobodne trgovine).