T.C.

ANAKKALE ONSEKZ MART NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRKE ETM ANA BLM DALI

MEVLNANIN MESNEVSNDEK HKYELERN OCUK EDEBYATI AISINDAN DEERLENDRLMES

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Mehmet TOK

Tez Danman Prof. Dr. Kemal YCE

anakkale 2007

ZET

almada ocuk edebiyat kavram, ocuk edebiyatnn genel nitelikleri, ocuk edebiyatnda nemli yerleri olan edebi trlerden hikaye, fabl ve kssann zellikleri ve 13-15 ya grubu ocuklarnn geliim zellikleri yer almaktadr. Bu blmler almann temellendirilmesi asndan nemlidir.

Mevlnann en nemli eserlerinden biri Mesnevidir. Uzun anlatmlara sahip olan bu eserde birok hikye yer almaktadr. Bu almayla, geleneksel anlay ile yazlan ve gnmzde ocuklar tarafndan sevilerek okunmaya devam eden, ocuklarn geliimlerine nemli katklar salayan Mesnevideki hikyelerin zellikleri ortaya koyulmaya allmtr.

ocuk edebiyatnda, gelenekten yararlanan eserlerin ve kltrmzn oluumunda temel oluturan yaptlarn, yeniden ele alnmas gerekmektedir. Bu alanda ocuk edebiyat almalarna ihtiya duyulmaktadr. Bu ihtiyacn bir sonucu olarak, Mevlnann 13. yzylda meydana getirdii alt ciltlik eserin deiik basmlar ocuklara sunulmaktadr. Ancak, bu eserlerin ocuk edebiyat niteliklerine uygun olarak ele alnmas gereklilii ortaya kmaktadr.

Mesnevideki hikye incelemelerine geilmeden nce, eserin yazld an zellikleri belirtilmitir. Devrin anlay, halkn yaants ve dnemin siyasi olaylarna ksaca deinilmitir. Bununla birlikte, Mevlnann hayat, eserleri incelenmi, dnce yaps ve kltrmzdeki yeri ortaya koyulmutur.

Mesnevide 200 akn hikye, i ie anlatmlarla okuyucuya sunulmutur. Bir hikyede geen konu, bir baka hikyeyi hatrlatm, kark bir yap ortaya kmtr. Gnmzde, Mesnevide yer alan hikye anlatmlar szlerek ve bu karklk giderilerek hem normal okuyucuya hem de ocuklara sunulmutur. almada tm hikyeler taranm, bunlardan krk tanesi, ocuk edebiyat asndan incelenmi ve sonulara ulalmtr.

almada, Mevlnann hangi hikyeyi ne amala anlatt, yetikinlere hangi dersleri vermek istedii belirtilmi, ocuklarn bu derslerden hangilerine ulaabilecei ele alnmtr. Hikyelerde hem metin aralarnda geen iletiler hem de ana fikir yaplar ortaya karlmtr. leti ve ana fikirler gruplandrlarak, ocuklara kazandrlan dnce ve davran kalplar sistemletirilmitir.

Son olarak, incelenen hikyelerin sonular verilmitir. Hikyeler, hikye unsurlar, konular ve anlatm zellikleriyle genel olarak deerlendirilmitir ve nerilerde bulunulmutur.

ii

ABSTRACT

In the study, the concept of children literature, general qualities of children literature, characteristics of literary types such as story, fabl and anectdote which have important role in children literature, and characteristics of maturing process of children who are between 13 and 15 are situated. These parts are important to become firmly fixed of study.

One of the most important works of Mevlana is Mesnevi. There are lots of story in this work which has long expressions. With this study it was tried to reveal the characteristics of stories in Mesnevi which was written in traditional manner, was read by children willingly nowadays and provide necessary assistance to childrens groving process.

In children literature, is necessary to re-examine the works which benefit from tradition and constitute basic in our cultural process. In this field, children literatures works are needed. As a result of this necessity, different prints of Mevlanas six volumed work, written in 13. century are presented to children. But this time, the necessity of re-examining of these works appropriateness to children literature qualities are required.

Before story examination was mentioned, the characteristics of works written age were stated. The mind of that time, life of people and political events were briefly mentioned. Furthermore, Mevlanas life, works were examined, his opinions and his role in our culture were situated.

More than two hundred stories in Mesnevi were presented to reader with dependent expressions. The subject in a story reminded another story, so a complex structure occured. Today by analyzing the stories expressions in Mesnevi and by removing this complexity, it was presented both adult and children readers. In this study, all stories were scanned, forty of them were examined and reached the conclusion from the view of children literature. iii

In this study it was stated that which story Mevlana told, what he aimed by telling and what he wanted to teach the adults. It was also discussed in this study which lessons children take from these stories. In those stories both the messages among the text and main ideas were presented. By grouping the messages and main ideas, opinions and manner forms which acquired to children were systematized.

Finally, the results of examined stories were given. Stories, elements of stories, subjects and expression characteristics were generally evaluated and some suggestions were put forward.

iv

NDEKLER

Sayfa ZETi ABSTRACT...iii NDEKLER...v NSZx

BLM I

1. GR.......1 1.1.Problem Durumu......1 1.1.1. Edebiyat ve ocuk Edebiyat......3 1.1.2. ocuk Edebiyatnn Genel Nitelikleri.....6 1.1.3.ocuk Edebiyatnda Hikye, Fabl ve Kssa.....7 1.1.3.1.ocuk Edebiyatnda Hikyenin Yeri...7 1.1.3.1.1.Hikye Unsurlar..8 1.1.3.1.1.1.Kiiler(Kahramanlar)..............8 1.1.3.1.1.2.Olay.........9 1.1.3.1.1.3.Zaman.......11 1.1.3.1.1.4.Mekn Unsuru...12 1.1.3.1.1.5. Pln Unsuru......13 1.1.3.1.1.6. letiler(Mesaj)14 1.1.3.1.2 Edebiyatmzda ocuk Hikyeleri. ...15 1.1.3.2. ocuk Edebiyatnda Fabln Yeri...16 1.1.3.3. ocuk Edebiyatnda Kssann Yeri ..19 1.1.4. ocuk Hikyelerinde Bulunmas Gereken zellikler......20 1.1.5. 13-15 Ya Grubu ocuklarnn Geliim zellikleri.....22 1.2. Ama...24 1.3.Aratrmann nemi.25 1.4.Sayltlar...26 1.5.Snrllklar.......26 v

BLM II

2. YNTEM...28 2.1.Aratrma Modeli...28 2.2.Evren ve rneklem28 2.3.Veri Toplama.28 2.4. Verilerin zmlenmesi ve Yorumlanmas..30

BLM III

3. BULGULAR ve YORUM31 3.1. Mevlnann Hayat ve Eserleri....31 3.1.1. Mesnev....36 3.1.2. Dvn- Kebir...37 3.1.3. Fhi m Fh...38 3.1.4. Mektbt..39 3.1.5 Meclis-i Seba.39 3.2. Mevlnann Yaad an zellikleri..39 3.3. Mevlnann Dnce Yaps ve Kltrmzdeki Yeri42 3.4. Mesnevide Yer Alan Hikayelerin ncelenmesi44 3.4.1. Tavan le Aslan...45 3.4.1.1. Hikye ncelemesi..46 3.4.2. Tccar ile Papaan....49 3.4.2.1. Hikye ncelemesi......51 3.4.3. Aslan Pay.....54 3.4.3.1. Hikye ncelemesi..55 3.4.4. Padiah ve Cariye..57 3.4.4.1. Hikye ncelemesi..62 3.4.5. Bakkal ve Papaann Hikyesi..65 3.4.5.1. Hikye ncelemesi..66 3.4.6. t.....70 vi

3.4.6.1. Hikye ncelemesi......71 3.4.7. Bedevi ve Kars....74 3.4.7.1. Hikye ncelemesi......77 3.4.8. ki Kle80 3.4.8.1. Hikye ncelemesi.81 3.4.9. Sarn Hasta Komusunu Ziyareti..85 3.4.9.1. Hikye ncelemesi.86 3.4.10. yi Kalpli Vezir..90 3.4.10.1. Hikye ncelemesi...91 3.4.11. Fil Yavrular...95 3.4.11.1 Hikye ncelemesi96 3.4.12. Kurbaa ile Fare.99 3.4.12.1. Hikye ncelemesi.100 3.4.13. Kylnn ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi...103 3.4.13.1. Hikye ncelemesi.105 3.4.14. Fare ile Deve110 3.4.14.1. Hikye ncelemesi.111 3.4.15. Perde Kalknca.114 3.4.15.1. Hikye ncelemesi.....115 3.4.16. Filozof le Bedevi119 3.4.16.1. Hikye ncelemesi.120 3.4.17. Drt Kiinin zm in Kavgas.123 3.4.17.1. Hikye ncelemesi.123 3.4.18. Hrsz le Kyl127 3.4.18.1. Hikye ncelemesi.128 3.4.19. Sakann Eei...132 3.4.19.1 Hikye ncelemesi..133 3.4.20. Eek ile Tilki137 3.4.20.1. Hikye ncelemesi.139 3.4.21. Bilgin ile Kayk.143 3.4.21.1. Hikye ncelemesi.144 3.4.22. Eyazn Baard.147 vii

3.4.22.1. Hikye ncelemesi.148 3.4.23. Aptal Kuun Bana Gelenler...152 3.4.23.1. Hikye ncelemesi.153 3.4.24. Ayasn mtihan..156 3.4.24.1. Hikye ncelemesi.159 3.4.25. Eer sterseniz..164 3.4.25.1. Hikye ncelemesi.164 3.4.26. Hrsz Terzi......168 3.4.26.1. Hikye ncelemesi.170 3.4.27. Dervi ile Kad.174 3.4.27.1. Hikye ncelemesi.175 3.4.28. Yoksulun Duas179 3.4.28.1. Hikye ncelemesi.181 3.4.29. Hoca Nasl Hastaland?............................................................................185 3.4.29.1. Hikye ncelemesi.188 3.4.30. Delkakn Endiesi...192 3.4.30.1. Hikye ncelemesi.195 3.4.31. Helva Kimin Hakk?................................................................................200 3.4.31.1. Hikye ncelemesi.201 3.4.32. Sultan Mahmut ile Hrszlar.205 3.4.32.1. Hikye ncelemesi.207 3.4.33. Msrdaki Hazine211 3.4.33.1. Hikye ncelemesi.212 3.4.34. Vcuduna Dvme ile Aslan Resmi Yaptrmak stemesi.216 3.4.34.1. Hikye ncelemesi.218 3.4.35. Azna Ylan Kaan Adam..220 3.4.35.1. Hikye ncelemesi.221 3.4.36. Baa Giren Hrsz ve Bahvan..225 3.4.36.1. Hikye ncelemesi.226 3.4.37. Aynn Dostluu...230 3.4.37.1. Hikye ncelemesi.231 3.4.38. Byn Yalayan Adam.234 viii

3.4.38.1. Hikye ncelemesi.236 3.4.39. Itr arsnda Baylan.238 3.4.39.1.Hikye ncelemesi..239 3.4.40. Tavus/ akal....242 3.4.40.1 Hikye ncelemesi..244 3.5. Mesnevideki leti ve Ana Fikirlerin ncelemeleri..246 3.5.1 Ana Fikirlerin Konu Bakmndan Adlandrlmas...246 3.5.2. letilerin Konu Bakmndan Adlandrlmas...251 3.5.3. Mesnevide Geen Ana Fikirlerin Gruplandrlmas..255 3.5.3.1. Mesnevideki Ahlki Ana Fikirler.....257 3.5.3.2. Mesnevideki Psikolojik Ana Fikirler....258 3.5.3.3.Mesnevideki Eitimsel Ana Fikirler..259 3.5.3.4. Mesnevideki Sosyolojik Ana Fikirler...261 3.5.3.5. Mesnevideki teki Ana Fikirler...262 3.5.4. Mesnevideki letilerin Gruplandrlmas...263 3.5.4.1. Mesnevideki Ahlki letiler..264 3.5.4.2 Mesnevideki Psikolojik letiler..266 3.5.4.3. Mesnevideki Eitimsel letiler..268 3.5.4.4 Mesnevideki Sosyolojik letiler.269 3.5.4.5 Mesnevideki teki letiler.....270 3.6. Mesnevideki Hikaye ncelemeleri ve Sonular ....271 3.6.1. Konularna Gre Mesnevideki Hikyeler.271 3.6.2. Kiiler Bakmndan Mesnevideki Hikyeler275 3.6.3. Yer ve Zaman Unsurlar Bakmndan Mesnevideki Hikyeler277 3.6.4. Anlatm Bakmndan Mesnevideki Hikyeler..278

BLM IV

4. SONU ve NERLER.....281 4.1. Sonu...281 4.2. neriler...283 KAYNAKA...285 ix

N SZ

lkemizde ve dnyada tannan ve sevilen, kltr ve edebiyatmzda nemli bir yere sahip olan Mevlnann en byk ve en nemli eseri Mesnevidir. zerinde birok aratrma yaplm, yazlar yaymlanm, kitaplar baslm olan Mesnevi, iinde barndrd hikyeleriyle de dikkati ekmi ve sevilerek okunmutur. Son olarak Mevlnann 800. doum yl olan 2007, UNESCO tarafndan Dnya Mevlna Yl ilan edilmitir. almann bu ylda tamamlanmas gzel bir rastlant oluturmutur.

Yaad alardan bugnlere ulamay baaran Mevlna, hayat ile szleri arasndaki uyumla, grnten ziyade derinlii, bilmekten ziyade olmay ele alarak insanlarn da sevgisini kazanmtr. Gnmz eitim sisteminin hedefleri iinde kiilik geliimi asndan Mevlnann dile getirdii hikyeler nem arz etmektedir.

Mesnevi, Milli Eitim Bakanlnn ilkretim ve ortaretim rencileri iin 2005 ylnda yaynlad 100 Temel Eser listesi iinde yer almtr. Tavsiye niteliinde yaynlanan bu listeden sonra Mesnevide yer alan hikyelerin birok basmevi tarafndan yaymlandn grmekteyiz. almada, Mesnevideki

hikyelerin ilkretim rencilerinin zihinsel, duyusal ve dilsel geliimlerine katklar incelenmeye allmtr. Ayrca almada Mevlnann yetikinler iin yazd hikyelerin ocuklara nasl seslenebildii, onlara hangi ileti ve ana fikir rntleri sunduu incelenmitir.

Bu alma sresince ilgi, yardm ve teviklerini esirgemeyen kymetli hocam Prof. Dr. Kemal YCEye iten teekkrlerimi sunarm. Yksek Lisans ders dneminde ve alma srasnda fikir ve kaynak bakmndan katk salayan hocalarm Yard.Do.Dr. Aziz KILIN ve Yard.Do.Dr. Hulusi GEGELe, eitim retimimde gerek madd gerekse manev katklarn hi esirgemeyen aileme teekkr bir bor bilirim.

anakkale, 2007 x

Mehmet TOK

BLM I GR 1.1. Problem Durumu

Gnmzde ocua bak deimi, ocuk eitimi ve ocuk edebiyat nemli bir yol kat etmitir. Her geen gn, ocuklarn beenisine hem grsel hem de ierik olarak sunulan yeni eserlerin, ocuklarn geliim dzeylerine uygun, bilgi ve becerilerini arttrc, gnmz dnyasna uyumlarn ne karan ve ocuklarn davranlarnda olumlu deiiklikler meydana getiren, kiiliklerini ekillendirmede yapc bir rol oynama zorunluluu vardr. Eitimcilere gre ocuun geliim evreleri gzetilerek onlara hayat gerekliinin sezdirilmesi, kitaplarn en nemli

grevlerinden biridir (Sever 2006; Gleryz 2003:166; Ouzkan 2001: 368).

Hikye, fabl ve kssalar, ocuklara edeb zevki kazandrma ve eitsel olarak baarl iletileri iinde verebilme bakmndan nemli trlerdendir. Uzun olmayan yaplar, plnlanmas ve anlatm bakmndan kolay olmas, merak gidermek bakmndan sonuca abuk ulalmas, bu yaz trlerini ok okunur klmaktadr. Sz konusu trler, modern manada ele alnd gibi geleneksel anlay iinde de ele alnmaktadr.

Geleneksel anlay ierisinde tasavvuf dncesi nemli bir yer tutmaktadr. Gnmzde tasavvuf dncesini eserlerine yanstan nadir yazarlar gryoruz. ocuk edebiyatnda nemli bir isim olan Cahit Zarifolunun eserleri ile Mevlnann Mesnevisinin gnmze uyarlamalarnn dnda tasavvuf

dncesiyle yazlm ok az eser vardr (Gnaydn 2005). Oysa tasavvuf dncesi masal, destan, fabl ve halk hikyeleri gibi trler iinde belli oranlarda hep var olmutur.

Tasavvuf anlaynn en gl temsilcilerinden biri Mevlna ve onun en gl eseri de Mesnevidir. Tamam alt cilt olan ve 25 bini akn beyitin yer ald Mesnevi, kltrmzn nemli eserlerinden biri hline gelmitir. Bu nemli eserde

yer alan hikye, fabl ve kssalar ocuk edebiyat asndan incelenirken eserin yazld an zellikleri, yazarn hayat ve dnce yaps da ele gz nne alnmtr.

ocuk edebiyat eser incelemelerinde, eser ve yazarn yannda ele alnan ya grubunun geliim dzeylerinin de bilinmesi gerekmektedir. Mesnevideki hikyeler 1315 ya grubu ocuklarnn geliim dzeyleri dnlerek ele alnmtr. Bu ya grubu ocuklarnn zihinsel, duyusal ve dilsel geliimleri belirtilmi, hikyelerde yer alan ileti ve ana fikirlerden hangilerini karmakta zorlanacaklar bu incelemelerde belirtilmitir.

ocua grelik ilkesinin n plna kt incelemede, bilimselliin salanabilmesi iin belli kstaslar gereklidir. Bu adan ncelikle ele alnan eser, ocuk edebiyat genel nitelikleri, ocuklar iin yazlan eserlerde bulunmas ve dikkat edilmesi gereken zellikler, 1315 ya grubu ocuklarnn geliim dzeyleri ele alnarak incelenmeye allmtr.

Mevlna,

hikyelerini

dorudan

ocuklar

iin

kaleme

almamtr.

almamzda incelenen hikyeler, Mesnevinin erhlerinden ibarettir. zellikle Mesnevide yer alan uzun ve birbirine balantl olarak yaplan anlatmlar yer almaktadr. Bu uzun anlatmlarn iindeki hikyeler, szlerek okuyuculara sunulmutur. almada deiik eserlerden 1315 ya grubu ocuklarnn anlayabilecei ve genellikle Mesnevi ile ilgili btn kitaplarda yaynlanan ortak hikyeler alnmtr. Bu hikyelerin orijinal erhinden karlatrlmas ve Mevlnann asl anlatmak istedii dncelerle, ocuklarn o hikyelerden kard sonularn incelenmesi bakmndan, Veled zbudakn Milli Eitim Bakanl Yaynlarndan kan ve Abdlbaki Glpnarlnn gzden geirdii Mesnevi erhi ele alnmtr.

Eser incelemesinde temel alacamz konular, ncelikle vermek daha uygun olacaktr. almaya, ocuk edebiyat kavram, ocuk edebiyatnn genel nitelilikleri,

edebi trlerden hikaye, fabl ve kssalarn zellikleri ve 13-15 ya grubu ocuklarnn geliim zellikleri ile balamak gerekmektedir.

1.Edebiyat ve ocuk Edebiyat

nsan, sosyal bir varlk olmann gerei tarih boyunca duygu, dnce, tavr ve davranlarn, hayata bakn, beklentilerini, ideallerini ve daha birok hissini anlatmak istemitir. nk yapsndaki paylama istei, yeni bilgi ve beceriler elde etme istei daima zinde bir ekilde hep var olmutur. Bu durum karmza dil varln ve onun mucizev ilevlerini ortaya karmtr. Dilin inceliklerinin kefedilip yzyllar iinde ilene ilene bir dantel gibi ortaya konmas ile edebiyat kavram ekillenmitir. Edebiyat gnmze kadar deiik ekillerde tanmlanmtr. Bunlardan bazlar unlardr;

Olay, dnce, duygu ve hayallerin dil araclyla szl ve yazl olarak biimlendirilmesi sanat, yazn. (Trke Szlk 2005: 600). Edebiyat, alar boyunca insanolunun duyduu, dnd ve yapt her eyi en zengin ve en etkili biimde ortaya koyan bir sanattr. Eitim bakmndan deeri insana ok eitli duyma, dnme ve hareket etme rnekleri vermesidir. nsan ancak byle geni bir ortam iinde kendisine uygun olan yolu seme zgrl kazanr. (Kavcar1999: 4). Sadk Tural da edebiyatn hayatla olan ilikisini ve buradan elde edilen verileri dilin imknlar iinde gelitirmesini ele alarak bir tanm yapmtr:

Hayatn yer yer eliir grnen gereklerinin idrak ettikten ve onlarn iinden birtakm ayklamalar, semeler, deitirmeler ve eklemeler yaptktan sonra lisann imknlarndan faydalanarak, yeni bir btnlk, zel bir yap hline getirmek, seviyesi yksek bir haberleme vastas klmak zere yaplan almalarn sonunda ortaya konan kompozisyondur. (Tural1993: 57). Ali Nihat Tarlan ise edebiyat edeb bir ekilde, somutlatrarak betimlemesini yapmak suretiyle tanmlama yapmtr:

Edebiyat, dil bahesinde esen bir rzgrdr. Yapraklar kmldatr, bir frtna olur, onu savurur, btn bu kmldanlar, savrulular dil zerindedir ve esasl izler brakr. te dil zerinde tm bu muvakkat veya devaml izler, yani duygu, duygu ile imtiza etmi fikir, bu ikisinin kendilerini ifade iin sarldklar muhayyile tezahrleri, bunlar harekete getiren ilk heyecann dile akseden ahengi, edebiyat dediimiz eydir. (Tarlan 1981: 22). Tanzimat Dnemi yazar ve airlerinden olan Recizde Mahmut Ekrem dneminin dili iinde aka ve deiik bir ifade tarz ile edebiyat u ekilde tanmlamtr:

Edebiyat bir halkn ahlk ve adtn efkr ve hissiytn her trl ahvl ve etvr ve muamelt ve mahsltn ekseriya yalanc bir lisn ile doruca olarak tarif ve tasvir eden klliyt- srdr. ( Ekrem 1331: 58). Daha nice tarif ve tanm yaplmtr edebiyat kavramn tantmak iin ve hla yaplmaktadr. Tanm sahipleri bazen ayn dncelerini farkl kelimelerle ifade etmekte, bazense kendince daha nemli grd bir ilevi n plna karmaktadr. Burada edebiyatn tanmn vermememizdeki maksat ocuk edebiyat kavramnn daha net bir ekilde ortaya koymak isteyiimizdendir.

ocuk edebiyat kavram yeni saylabilecek bir kavramdr ve zerinde ska tartmalar yaplmtr. Bu tartmalar, ocuk edebiyatnn zellikleri, mahiyeti ve ncelikleri bakmndan salam bir yapya doru gitmesini hzlandrmtr.

ocuk edebiyat, zellikle 19.yy ve sonrasnda gelime gstermi, bu alanda dnyada ve Trkiyede birok alma ortaya konmutur. Yaplan almalarla her geen gn ocuklar iin kaleme alanm nitelikli eserlerin says artmaktadr. nceleri ocuklara ynelik eserler yazlmyor, yetikinler iin yazlan eserler ocuklar iin sadeletirilerek okutuluyordu. Bu alanda cidd bir boluk vard ve bu, geliim alarndaki ocuklar iin olumsuz bir durum tekil ediyordu.

Edebiyat ile ocuk edebiyat kavramlar arasndaki fark belirtmek iin ocuk edebiyat ile ilgili yaplm birka tanm verelim;

Usta yazarlar tarafndan zellikle ocuklar iin yazlm olan ve stn sanat nitelikleri tayan eserlere verilen genel ad (Ouzkan 2001: 3). ocuk edebiyat, ocuklarn byme ve gelimelerine, hayal, duygu, dnce ve duyarllklarna, zevklerine, eitilirken elenmelerine katkda bulunmak amac ile gerekletirilen ocuksu bir edebiyattr. (irin 2000: 9). ocuk edebiyat, ocuun ilikilerini dzenleyen ya grubuna gre, duygu ve dncelerini eksiksiz olarak anlatmasn ama edinen bir edeb trdr ( Yaln ve Ayta 2003: 17). Edebiyatn tanmlarndan sonra ocuk edebiyatnn tanmlarna da

baktmzda aradaki en byk farkn hedef kitlenin snrlandrlm olmasdr. ocuk edebiyatnn mahiyeti ocua grelik unsuruyla daha berraklamtr. Edebiyat icra edenin elbette usta bir kalem olmasnn yannda ocuklara ait zelliklerin, hangi yata nelerden holandklarnn, ilgi ve ihtiyalarnn bilinmesi ve bu erevede ocuklarn geliimlerine katk salayacak eserlerin ortaya konmas gerekmektedir. ocuk Edebiyat gnmzde daha bir sistemli hle gelmitir. ocuklarn hangi yalarda hangi zelliklere sahip olduklar, ne tr kitaplardan holand, dil geliimleri, duyusal ve zihinsel geliimleri ortaya konmutur. Eitimciler, ocuklarn geliim srelerini hassasiyetle inceleyerek, ocuklarn bu srelerde karlaaca problemlere uygun zmleri sunmaldrlar. Her geliim srecinde ocuklarn okuyaca kitaplar ve trler deiim gstermektedir.

Geleceklerine nem veren toplumlar, en byk yatrmn gelecein bykleri olan ocuklarna yapmaktadrlar. ocuklarn ayr bir dnyas vardr ve yetikinlerin bu dnyaya giden yollar kefetmesi gerekmektedir. Bir yandan da bu dnyann zengin ve nitelikli olmas iin abalar ortaya konmas gerekmektedir. Bu adan ocuk edebiyat, ocuklara ait dnyann ekillenmesinde balca bir etkendir. O hlde, ocuk edebiyatnn genel niteliklerini ortaya konmas, almamz asndan byk bir nem arz etmektedir.

1.1.2. ocuk Edebiyatnn Genel Nitelikleri

ocuk edebiyat alannda yazlm eserler, makaleler, bu alann gn getike ahsiyet kazanmasn salamtr. ocuklara ynelik olarak yazlacak eserlerin, belli zellikleri bnyesinde barndrmas gerekmektedir. Bu nitelikleri unlardr:

1. ocuk edebiyatnda ncelikle bilinmesi gereken ocuk kavramdr. ocuun dilsel, zihinsel, fiziksel ve duyusal olarak yalara gre geliimlerinin bilinmesi gerekmektedir. 2. ocuk edebiyat yazarnn Neyi yazmalym? sorusundan nce Nasl yazmalym? sorusunu cevaplandrmas gerekmektedir(irin 2000: 13). 3. ocuklarn deiik ilgi ve ihtiyalarnn tespit edilmesi ve bunlara cevap verilmesi gerekmektedir. 4. ocuklar iin yazlan eserlerin sadece eitici ve ahlk dersi niteliinde olmamas gerekmektedir. Bu zellikler ocuklara edeb trlerin iinde dolayl ynden verilmelidir. 5. Yazlan eserlerin edeb bir deere sahip olmas, ocukta estetik ve zevk duygusunu uyandrmas gerekmektedir. 6. Yazlan eserlerde ocuklarn hayat kefetmeleri, gnlk hayatla olan balantlar kurabilmesi ocuklarn geliimi asndan nemlidir. 7. Teknolojik gelimeler eserlerde hem konu olarak hem de eserin bnyesinde kendisini gsterebilmelidir. 8. Edeb trlerin baarl rneklerinin ocuklara sunulmas ve edeb zevkin hissettirilmesi gerekir. 9. ocuk yaznndaki eitsel zellikler irdelenmeli, yeni almlar yaplabilmelidir.

Bugne kadar yazlm birok makale ve ocuk edebiyat kitabnda bu unsurlar biraz daha alarak ilenmitir. Biz burada genel hatlaryla sunmay tercih ettik.

Edeb zevkin ve estetik duygusunun kazandrlmasnda en byk etkenlerden biri, ocuklara farkl edeb trlerdeki nitelikli eserlerin sunulmasdr. Bu etkenin nemi, Trke Eitim Programnn genel amalarnda da yer almtr: rencilere Trk dilini sevdirmek, kurallarn sezdirmek; onlar, Trkeyi geliim sreci iinde bilinle, zenle ve gvenle yneltmek. Bu amaca ulalmas, edeb trlerin ortaya konmasndaki baar ile doru orantl olacaktr.

1.1.3. ocuk Edebiyatnda Hikye, Fabl ve Kssa

Mevlna, Mesnevisinde dncelerini aklamak amacyla somutlatrma ve benzetme yoluna gitmitir. Mevlna, Mesnevi adl eserinde hikye, fabl ve kssalardan yararlanmak suretiyle eserin daha anlalr bir yapya kavumasn salamtr. Edeb trler iinde nemli yerleri olan bu trleri ve zelliklerini vermekte fayda gryoruz.

1.1.3.1. ocuk Edebiyatnda Hikyenin Yeri

Hikye, olaya dayal trlerin iinde nemli bir yere sahiptir. ocuklarn okumaktan holandklar trler iinde de ilk sralarda yer almaktadr. Hikye basit bir ifade ile romann kk hli denilse de teknik ynden romandan farkl bir trdr. Hikyenin birka tanmn verdikten sonra hikye, hikyenin unsurlarn

inceleyeceiz.

Hikye, bir olayn szl veya yazl olarak anlatlmas. Gerek veya tasarlanm olaylar anlatan dz yaz tr, yk(Trke Szlk 2005: 891). yk, iir ile roman arasnda hassas bir yapya sahip olan ve grndnden ok daha nemli zellikleri olan edeb bir trdr. Genel olarak anlatmaya dayal bir tr olan yk, ou zaman birtakm olaylara ve ahslara da yer verdii iin, ou zaman romanla bir arada deerlendirilmeye tabi tutulmaktadr ( Yaln ve Ayta 2003: 145). Belli bir zaman ve yerde birka kiinim bandan geen geree uygun bir olay anlatan veya birtakm kimselerin

karakterini izen ve ou kez ancak birka sayfa tutan ksa yazlara hikye denir (Ouzkan 2001: 98). Hikye, yaanm ya da yaanmas muhtemel bir olayn belli bir zamanda ve meknda bir kompozisyon ierisinde sunulmasdr. Hikyenin en nemli zellii ksa olmas sebebiyle snf iinde yaplacak almalara olan elverililiidir. ocuklarn dikkatlerinin abuk dalmas nedeniyle hikyeler, daha ok dinlenen ve okunan bir tr olarak karmza kmaktadr. Bu zellikleri ile sevilen bir tr olan hikaye, ocuklarn geliimine zihinsel, duyusal ve dilsel katklar yapmak iin nemli bir yere sahip olmaktadr.

1.1.3.1.1 Hikye Unsurlar

Hikyeyi meydana getiren unsurlar, kiiler (kahramanlar), olay, zaman, mekn, pln ve iletiler olarak sayabiliriz. almamzda yer alan Mesnevideki hikyelerin incelenmesinde tek tek ele alnacak olan bu unsurlar ve zelliklerini aklamay uygun buluyoruz.

1.1.3.1.1.1. Kiiler(Kahramanlar)

Kahraman, olaya dayal trlerde ya dorudan olay etkileyen ya da dolayl olarak olaydan etkilenen ahslardr. Hikyelerde genellikle iki ya da kiiden oluan ahs kadrosu vardr. Bazen bu say artsa da olaya yn veren ahs saysnda art yer almamaktadr. Bu durumda kahramanlar ikiye ayrabiliriz (Edebiyat ansiklopedisi 1991: 159).

a) Asl kahramanlar : Eserde batan sona var olan ve btn olaylarn, etraflarnda cereyan ettii kii veya kiilerdir.

b) Tali kahramanlar : Asl kahramanlarn etrafnda yer alan ikinci, nc derecedeki kiilerdir.

ocuklara ynelik olarak kaleme alnan eserlerde kahramanlarn hassasiyetle belirlenmesi ve kiilik zelliklerinin ustaca verilmesi eserin baarsnda en byk rol oynayacaktr. nk 1315 ya grubu ocuklarnn kahramanlarda kendilerini grmek ya da grdkleri kahramanlar gibi olmak istekleri vardr. Baar ile tasvir edilmi, kiilik zellikleri yerletirilmi kahramanlar ocuun dnyasnda rahatlkla yer elde edebileceklerdir. Aksi durumlarda ise olumsuz davran rneklerini ocuklarn edinmesi ve bunlar kiilik hline getirmesi mmkndr.

Kahramanlar eserlerde hem fizik olarak hem de ruhsal olarak ok ar ayrntlara girilmeksizin verilmelidir. Fiziksel ve ruhsal portreler ocuklarn kiilik geliimleri asndan ok nemlidir. Kahramanlarn olaylar karsndaki tutumu, davran biimleri, dier kahramanlarla olan diyalogu ile iyilik-ktlk,

yardmseverlik, byklere sayg, aile sevgisi, yurt sevgisi, fedakrlk, dostluk, drstlk, doa sevgisi, hayvan sevgisi, alkanlk, baar, temizlik gibi konularn salam karakterlerle ortaya konmas ocuklarn kiilik, kimlik ve benlik kazanmalarna katk salayacaktr.

Hikyelerde, eserlerde ba eken kiiler gerek ya da hi olmazsa geree yakn kiiler olmaldr. Aksi bir durumda ocuklarn okuduklar eserlerde balarndan trl olaylar geen kiilere inanmalar ok zordur. Ayrca ocuk yaynlarnda ok sayda kahraman yerine az sayda kahraman bulunmas daha uygun olacaktr (Ouzkan 2001: 368).

ocuklara ynelik yazlan hikyelerde, yukarda belirtmeye altmz zelliklerin kahramanlarda toplanmas, ocuklarn eletiri glerinin artmasn, doruyu bulmada aba gstermelerini, bazen kendi ilerinden fikir yormalarn salayacak, bu durum da ocuklar istenilen seviyeye gtrecektir.

1.1.3.1.1.2. Olay Unsuru

Hikyenin ats olarak niteleyebileceimiz olay, hikyenin en nemli unsurudur. nk ocuklara vermek istediimiz ana fikir olay etrafnda

10

ekillenecektir. Aslnda ocuklara vermek istediimiz ana fikir, tema ya da davran rntleri olarak ifade edebileceimiz objeler genellikle ayndr. Burada olayn kendini berrak bir ekilde gstermesi sayesinde dncelerimizi, vermek istediimiz iletileri, ocuklara sunabileceiz.

Hikyelerde olaylar, genellikle yzeysel olarak verilir. Hayatn belli bir an kesit hlinde verilerek bu ksa zaman diliminden bir sonu kartlr ya da bir sunum yaplr. nk baz hikyelerden ders karlmayabilir hatta olay da olmayabilir. Hikye, bu adan klsik hikye ve modern hikye olmak zere iki ksma ayrlr. Klsik hikyelerde olay n plna kt gibi ehov tarz da diyebileceiz modern hikyede ise belli kahramanlar olmad gibi olaylar da ou zaman yer almaz.

Hikyeyi oluturan dier eler, olay etrafnda rglenir ve bylece kurgusal bir btnlk olumu olur. Bu btnln kendi iinde pln vardr; bir sre iinde balar ve sonuca oluur. Dolaysyla bir btnlk iinde olaylarn geliim blmleri vardr (Cemilolu 2003: 51). Olay rgs diyebileceimiz bu yap, lkretim II. Kademe rencilerinin hikye trn incelerken ortaya koyabilecekleri bir yapda olmaldr. Bu ya grubu ocuklarnn karmak, i ie girmi girift olay rglerini zmesi onlarn abuk sklmalarna neden olacaktr.

Olayla ilgili dikkat edilmesi gerekli hususlardan bir tanesi de tema ile verilen olayn (konu) uyumlu olmasdr. Bu adan konu seimine ve konularn ocuklarn nezdindeki yerine dikkatle bakmak gerekmektedir. Konu seiminde ocuklarn evrensel nitelik tayan ruhsal zellikleri yannda, onlarn dnyasna ayr bir renk ve kiilik kazandran ulusal kltr deerlerinin, iinde yaadklar toplumun benimsedii ahlk kurallarnn, gelenek ve greneklerin de gz nnde tutulmas gerekmektedir (Ouzkan 2001: 368).

Hikyelerde yer alan olaylarda, genellikle iki durum, kii ya da kuvvet kar karya gelerek bir sorun (atma) oluumu salanr. Bu sorun, insann insanla, insann topumla ve evresiyle bazen de insann kendisiyle atmas eklinde oluur.

11

Her sorun da kendine zg bir zm yolu ve pln beraberinde getirir. Aamal bir ekilde her bir olay sonuca balanr (zdemir 1999: 222).

Hikye yazarlarnda olmas gereken en nemli zelliklerden birisi, iyi bir gzlem gcne sahip olmalardr. Yazlan alan ocuk edebiyat olunca gzlem gcne bir de yorum gcnn katlmas ve ocuk penceresinden bakma zellii eklenmesi gerekmektedir. Nitekim, ocuklar iin elendirici ve dinlendirici bunun yannda dndrc eserlerin baar ile sunulmas olaylarn gzel bir gzlemle sunulmasna baldr.

Ouzkan (2001: 368)a gre ocuklara salam ve geerli inanlar alayacak, onlarn demokratik yaay biimine kar gvenlerini arttracak ve ulusal deerlere kar besledikleri saygy daha gl hle getirecek konulara da phesiz arlk verilmelidir. Bundan baka ocuklarda mizah duygusunu gelitirecek konular hibir zaman unutulmamaldr. Ouzkann zerinde durduu bu blmle ilgili Mesnevide yer alan hikyelerin yorum blmnde yine deinilecektir.

1.1.3.1.1.3. Zaman Unsuru

Olayn balad andan gelierek zme ulat ana kadar eserde yer alan sreye zaman diyebiliriz. Bu uzun bir sre olabilecei gibi bir saat gibi ksa bir zaman dilimini de ierebilir. Bu olayn kurgusu ile ilgili bir durumdur. Zaman kavram, bir ann kesit olarak alnmas da olabilecei gibi bazen uzun yllarn birka sayfada bir sre olarak sunulmas eklinde de karmza kabilir.

Baz hikyelerde zaman kavram birka cmleden oluan tasvirlerle verilir. Bir sabahn insanlara hangi umutlar yklediini ya da akamn hangi armlarda bulunduunu, bir yaz gn scan hararetini ya da bir k gn souk ve karl zamanlarn tasviri ocuklarda etki yaratabilen anlatmlardr. Zaman tasvirinin mekn tasvirleriyle i ie olduu yerler daha ounluktadr. Bu blmler, arya kamadan verildiinde ocuklarn zihinlerinde zamann olaya olan etkisiyle btnlemi bir yap ortaya kacaktr.

12

Zaman, olayn ne zaman, hangi artlarda gerekletiinin en nemli ipucudur. Bazen gemi devirlere ait hikyelerin ocuklar tarafndan okunduunda ocuklarn gnmz anlayyla o devri karlatrdn grrz. Bu ocuklarda gemie ait merak artrd gibi gnmzn daha iyi anlalmas konusunda da ocuklara yardmc olmaktadr. Ayrca ocuklara olayn getii zaman ile olay arasndaki balantnn aklanmasn kolaylatrmak bakmndan hikyelerde zaman hakknda cmle aralarnda da olsa ksa aklamalara gerek duyulmaktadr.

Dolaysyla hikyelerde, zaman kavramn iki ekilde ele alrz. Birincisi; olayn balangcndan gelierek sonuland bir sre, ikincisi ise olayn ortaya konduu devrin artlar, tarihi dnemin zellikleridir (Cemilolu 2003: 56).

1.1.3.1.1.4. Mekn Unsuru

Eserde olayn getii yer, evre ya da atmosfer diyebileceimiz mekn hikyenin dier bir unsurudur. Genellikle zaman kavram ile eserlerde yer alr. Eserin yapsna gre bazen ok ksa bazen de genie tasvirlerle anlatlr. Klsik hikyelerde neredeyse yok denilebilecek bir yapda olan mekn, modern hikyelerde gzleme bal olarak daha geni yer alabilmektedir.

Klsik hikyelerde yok denecek kadar az olan mekn tasvirlerinin nedeni amacn insanlara ders verecek, eitecek bir sonu karlacak olayn anlatlmasdr. Amaca abuk ulamak istei mekn ve zaman kavramlarn klsik hikyelerde ayrnt ile alnmasn engellemitir. Modern hikyelerde ise evre tasvirlerine nem veren akmlarn da etkisiyle mekn daha geni bir ekilde yer almtr. Tabi ki burada nemli olan dier bir unsur edeb trn eididir. Romanlarda sayfalarca yer alan tasvirleri hikyelerde bulmak mmkn deildir. Ya da masal, destan ve efsanelerde yer alan hayali meknlar hikyelerde yer almaz.

ocuk hikyelerinde, mekn tasvirlerine arya kamadan ve ok ksa tutmadan vermekte fayda vardr. ocuklarn okuduklar eserlerde, kendilerini

13

hissetmelerinde mekn tasvirlerinin pay byktr. ocuk hikyelerinde, hareket unsurunun yer almas gerekmektedir. ocuklar hikyelerde bir yerde balayan olayn baka yerlerde gelimesini ilgiyle takip edeceklerdir. Hareket unsurunun iyi verilebilmesi de mekn tasvirlerinin yerli yerince ve yeterince yaplmas ile salanacaktr.

1.1.3.1.1.5. Pln Unsuru

Hikyelerde pln olarak genel bir yap karmza kmaktadr. Bu yap, serim (giri), dm (gelime), zm (sonu) olmak zere blmden olumaktadr. Yazar okuyucuyla paylamak istedii olay geliim sreci iinde bu aamalarda verir. Serim blmnde kiiler, zaman, mekn tantlr ve olaya giri yaplr. Dm blmnde olay bir soruna dnr ve soruna zmler aranr. zm blmnde ise hikyede verilmek istenen netice ortaya kar.

Hikyelerde plnlar, bazen farkl ekillerde karmza kabilir. Aslnda her eser kendine ait zel bir yapy da iinde barndrmaktadr. rnein hikyelerin balanglar farkl farkl ekillerde karmza kabilir. Bazen bir mekn tasviriyle, bazen kiilerin tantlmas bazen de atmaya konu olan olayn sunulmasyla hikyelere baland grlr. Baz hikyelerde kiiler arasndaki ilikilerden balanarak olayn ortasndan giri yaplp sonra baa dnlr. Kimi zaman ise

hikyelerin diyaloglarla balad grlr. Bu diyaloglar iinde kiiler ve mekn hakknda ksa aklamalar yaplr. Bu metoda ise dramatik metot denilmektedir. Baz hikyelerde konu olayn dramatizasyonu yahut anlatmyla balar, olay zincirleri birbirlerine eklenerek temel olay etrafnda bir halka oluur ve nihayet bir olay ile sona erer ( Akta ve Gndz 2003: 208).

Hikyelerde ortaya koyulan pln, ocuklarn kompozisyon anlaylarn gelimesini salayacaktr. Bu adan ortaya koyulan eserlerdeki btnln ocuklarn seviyelerine uygun olasna zen gsterilmelidir. Karmak yapdaki olay rglerinin iyi bir plnlama yaplmadan sunulmas ocuklar eserden

uzaklatracaktr.

14

Plnlamada dikkat edilmesi gereken en nemli unsurlardan birinin, giri blmnn hassasiyetle hazrlanmas gerektiidir. nk nice kk okuyucu ellerine aldklar eserlerin giri blmnde bir ey anlamadklarn ifade ederek kitab brakmlardr. Serim blmnn sade ya da ilgin bir yannn dier bir ifade ile cazibedar bir yannn olmas gerekmektedir. Merak duygusunun uyandrlmas ise eserin dm ve zm blmlerinin ocuklar tarafndan keyifle okunmasn salayacaktr.

Sonu blm, bir bakma eserden hsl olacak maksadn ocuklara sunulmas anlamna gelmektedir. yi bir eserin sonu blm, okuyucu tarafndan sezinilebilecek bir yapda olmas gerekmektedir. Baz eserlerin sonu blmlerinin beklenmedik bir ekilde bitmesi dhil okuyucunun buradan almas gerektiini bilmesiyle mmkn olacaktr. Yazar, burada okuyucuyu dndrmek istediini sezdirebilmelidir. Bazen hikyeler, tam bir sonuca balanmadan bitmektedir. Yazar, ocuklara hayatn devam eden bir sre olduunu ve onlarn hayalleriyle ba baa kalmalarn istemektedir. Bazen hikyelerin bir soru ile bittii de grlmektedir. Karmza deiik tarzda kan btn bu plnlar ocuklara verilmek istenen duygu, dnce ve davranlara gtrd srece baarldr.

1.1.3.1.1.6. letiler (Mesaj)

Her edeb eser okuyucusuna birtakm dnce ve duygularn aktarmak istei tamaktadr. Konumuz ocuk edebiyat olunca, yazlacak eserin bal bana bir sorumluluk tad aktr. ocuklara ynelik yazlan hikyelerde muhakkak iletilerin anlalr bir olay rgs ve plnlama ile verilmesi gerekmektedir. Hikyelerde ocuklara vermek istediimiz iletileri ikiye ayrmakta fayda vardr:

a) Ana fikir (Ana dnce) b) Yan letiler

15

Ana fikir, yazarn eserde asl vermek istei dnce, okuyucusuna kazandrmak istei davran ya da oluturmak istedii duygu atmosferidir. ocuk hikyelerinde yazar uygun olmak artyla hangi konu olursa olsun eserinde anlatmak istei bir ana fikri bulundurmaldr. Mizah, tarih, doa, serven ve daha hangi konuda eser veriliyorsa ocuklarn ulamakta glk ekmeyecei ana fikirler yer almaldr.

Yan iletiler ise eserde satr aralarnda geen, gzel mesajlar ifade eden, okuyucuyu dolayl ynden etkileyen, belki de bilinaltnda yer eden olumlu sinyaller olarak kabul edilebilir. Bir eserde ana fikir haricinde karlabilecek yan fikirler de denilebilir. Yan iletiler eserin deiik yerlerinde okuyucunun fark bile edemedii bir yapdadr. Eserin detaylca incelendiinde ortaya kan yan fikir rgleridir.

Gerek ana fikir gerekse yan iletiler hikyelerde okuyucuya dorudan verilmemelidir. ocuklarn olayn seyri ierisinde dnerek bir sonuca ulamaya almaldrlar. Dorudan ana fikrin verilmemesi bazen farkl sonulara ulalmasn da beraberinde getirecektir. Bu durum sosyal bilimlerin yaps gerei doal kabul edilmeli; gerekirse kacak farkl sonular tartmaya sunulmaldr. Aslnda bu yorum farkllklar ocuklarn ufkunun genilemesine ve olaylara farkl

pencerelerden bakma kabiliyetlerinin gelimesini salayacaktr (Cemilolu 2003: 57).

Mesnevide yer alan hikyeler ana fikir ve yan iletiler olarak ele alnacak, Mevlnann anlatmak istedii dnceler hikyelerde teker teker incelenecektir.

1.1.3.1.2 Edebiyatmzda ocuk Hikyeleri

Trk edebiyatnda Tanzimat dnemiyle modern manada hikyeler yazlmaya balanmtr. Fakat ocuklar iin yazlan eserler daha sonraki dnemlere rastlar. Aslnda yetikinler iin yazlan fakat zamanla ocuklara hitap eden, ya da sadeletirme yolu ile ocuklarn okuduu eserler verilmitir. A. Mithat Efendi, Namk Kemal, Recaizade Ekrem, Samipaazade Sezai, Ebubekir Hazm Tepeyaran,

16

Hlit Ziya Uaklgil, A. Hikmet Mftolu ilk hikye ve roman yazan yazarlarmzdr. Daha sonraki yllarda ise mer Seyfettin, Y. Kadri Karaosmanolu, Hlide Edip Advar, Mahmut Yesari, Memduh evket Esendal, Aka Gndz ve Reat Nuri Gntekin hem hikye hem de roman trnde eserler vermi olsalar da eserlerini dorudan ocuklar iin yazmamlardr (Ouzkan 2001: 108).

Edebiyatmzda Cumhuriyetten sonra yazlan eserlerde ilk bata yetikinler iin yazlmaktayd. Yazlan eserlerde ocuklara hitap eden roman trnde eserler verilmi, 1940 ylndan sonra halk almalarnn etkisiyle masallar derlenmi ve yaynlanmtr.

Doan Karde Dergisi ve Arkn Yaynevinin 1960tan sonra at yarmalar ocuk edebiyatna canllk kazandrm, hikye ve romanlar ile Mehmet Seyda, Fazl Hsn Dalarca, Aziz Nesin ve Rfat Ilgaz baarl eserler ortaya koymulardr (oban 1996: 12).

1970li yllar da ocuk edebiyatna politik olarak bakld, renciliin yaratcl, rnlerin zgnl, nitelii deil de ierik olarak mesajlarn n plnda tutulduu yllar olarak grlmektedir (Gleryz 2003: 87). Bu dnemden sonra gnmze kadar ocuk roman ve hikyecilii ile n plna km ve baarl eserler ortaya koymu u yazarlarmz syleyebiliriz: Glten Dayolu, Yalva Ural, pek Ongun, Muzaffer zg, H. Latif Saryce, Mustafa Ruhi irin, Ayla Kutlu, Kemal Ate, lk Tamer, Fatih Erdoan, Elvan Pekta, Hseyin Yurtta ve Nezihe Meri saylabilir (Gleryz 2003: 88).

1.1.3.2. ocuk Edebiyatnda Fabln Yeri

Mesnevide en fazla yer alan trlerden biri fabldr. Eser incelemelerinden birounu fabllar oluturmaktadr. Bu adan, fabl kavram ile ilgili birka tanm verdikten sonra bu tre ait zellikleri ve trn nemini belirteceiz.

17

Kahramanlar oklukla hayvanlardan seilen, sonunda ders verme amac gden, genellikle manzum hikye, yknce (Trke Szlk 2005: 675). Fabl(yknce), genellikle kahramanlar bitkiler ve hayvanlardan seilen banda ya da sonunda bir ahlk dersi, bir yaam ilkesi ortaya koyan, insanlarn ortak kusurlarn, eksikliklerini gidermeye alan manzum ya da dz yaz biiminde oluturulan yklere verilen ad olarak aklanabilir (Gleryz 2003: 203). Fabl, olaya dayal trler iinde ocuklarn zevkle okuduklar trlerin banda gelir. nk evresiyle ve doasyla i ie yaayan insanlar bitki ve hayvanlarn hayatlarn merak etmiler onlarla neredeyse dost olmulardr. Bu dostluk bu evrenin daha iyi anlalmasn salam, yazarlar bitki ve hayvanlar ile insanlar arasndaki benzerlikler ve farkllklar ortaya koymulardr. nsan bata dnce olmak zere birok farkl meziyetleri ile n plna km ve dier canllar lemine stnlk kurmutur. Btn bu ilikiler dier varlklarn konumas suretiyle ortaya konan fabl trn sevilir bir tr hline getirmitir.

Fabl trnde, dorudan eiticilik, bir konuda ders verme amac gdlr. Bundan dolaydr ki zaman, mekn ve kiiler ok ksa hatta bazen hibir tasvire yer vermeden okuyucuya sunulur. Fabl trn pln olarak ele alrsak drt blm karmza kmaktadr: (1) Olayn ve kahramanlarn tantld giri blm; (2) olaylarn entrikalarla dmlendii gelime blm; (3) dmn zld sonu blm; (4) olay ve olaylarn arkasnda yatan ana fikrin akland ders blm, eski deyimiyle kssadan hisse blm (Ouzkan 2001: 64).

ocuk eitimi asndan fabllarn olumsuz yn, dorudan ders nitelikli blmlerin yer almasdr. ocuklar dorudan t veren eserleri okumaktan holanmamaktadr. ocuklarn zevkle okuduklar bu trn bitimindeki ders blmlerinin karlmas daha uygun olacaktr (Nas 2004: 246). Hazr bilgi yerine ocuklar baka varlklarn aralarnda geen bu diyaloglar ile kendi hayat arasnda bir kstas kuracak ve sonuca ulaacaktr.

Fabllar, soyut dncenin henz gelimedii kk yataki ocuklarn okuyabilecei bir tr deildir. ocuklarn zellikle soyut kavramlar tam olarak

18

anlayamadklar erken alarda fabllarla kar karya kalmalar, onlarn fabllardan zevk almalarn salamayabilir. Bu yzden daha ok on yandan sonraki ocuklara fabl anlatmak daha uygundur. nk karlamad ve yaamad soyut kavramlar alglayamayan ocuun fabllardan bir eitim almas zordur. Ya dzeylerine gre fabllarda ele alnan dnceleri basitten karmaa snflandrmak gerekmektedir. Bu ayn zamanda ocuklarn karlatklar ve yaadklar olay ve durumlar ne alarak fabl rneklerinin seilmesiyle mmkn olacaktr (Yaln ve Ayta 2003: 128).

ou aratrmacya gre fabllarn kayna Hindistandan gelmektedir. En eski fabl rnei olarak da Panatantra masallar kabul edilir. Hint filozofu Beydabann syledii ve tahminen M.S. 300 yllarnda yazya geirilen Kelile ve Dimne de en eski fabl rneklerindendir (Gken 1980 :86). Kelile ve Dinme ve dou masallar zamanla Anadolu ve batya doru yol alm ve yazlan dier bat yazarlarnn fabllarna kaynaklk etmitir. Seluklular dneminde Mevlna Celalettin, Ege

Blgesinde Ezop (Aisopos) ve son olarak Fransz ozan La Fontaine bu tre yerleiklik kazandrmtr (Gleryz 2003: 203).

Dou Edebiyatnda Fabl trnn en gzel rneklerinden biri de eyh Sadi (1213-1292)nin Glistan adl eseridir. Eserde yneticilerin tutum ve

davranlarndan sohbetin kurallarna kadar birok konu ele alnm szl ve yazl olarak aktarlmtr. Edebiyatmzda bu trn ilk rnekleri eviri yoluyla yaymlanmtr. Kayserili Rtnn Nuhbet-l-etfal (1858) adl ilk Trke alfabesinde baz eviri fabllara yer verilmitir. inasi, La Fontainein Kurt ile Kuzu hikyesini dilimize evirmi kendisi de Eek ile Tilki, Karaku Yavrusu ile Karga ve Ar ile Sivrisinek adl manzum hikyeler yazmtr. Ahmet Mithat Efendi Kssadan Hisse adl eserinde hem eviri hem de kendisinin yazd fabllara yer vermitir. Recaizade Ekrem de La Fontaineden Horoz ile nci, Kurbaa ile kz, Karga ile Tilki, Mee ile Saz ve Austos Bcei ile Karnca gibi evirilerle ocuk edebiyatna katk salamtr. Daha sonra da deiik yazarlarmz La Fontainden baarl eviriler yapmlar ve zevkle okunmulardr. Son olarak Sabahattin Eybolu, La Fontainenin tm fabllarn Masallar adl kitabnda topluca yaymlamtr (Ouzkan 2001: 66, 68).

19

Mevlnann Mesnevisinde yer alan fabl rnekleri bu tre ait yukarda belirttiimiz zelliklere bal olarak ocuklarn geliim dzeylerine katks ve uygunluu bakmndan ele alnacaktr.

1.1.3.3. ocuk Edebiyatnda Kssann Yeri

Kssa, kendisinden ders alnmas gereken ksa hikye (Trke Szlk 2005: 1168). eklinde tanm yaplan kssa, geleneksel bir anlatma sahiptir. Modern yklerden kesin hatlarla ayrlmaktadr.

ve d gzlem yaplmadan anlatlan, sadece insanlara faydal bir ders karma amac tayan ksa yklere geleneksel kltrmzde kssa ad verilmektedir. Geleneksel ykclk ve kssa kltrmzn en belirgin zellii, olayn getii yer ve zamana nem verilmemesidir. Bu tr yklerde nemli olan karmza kan olay ve olaydan karlacak derstir. Bu ada tasvirler neredeyse yok denecek kadar azdr. Oysa modern tarzda yazlm yklerde i ve d gzleme ok nem verilir; kii, zaman ve mekn tasvirleri yer alr. (Akta ve Gndz 2003: 209).

Trk edebiyatnda bu trn en gzel rnekleri eyh Sadinin Bostan ve Glistan ile Mevlnann Mesnevisinde yer almaktadr. Yine Attarn Mantkut Tayr ile eyhinin Harname adl mesnevileri fabl tr ile birlikte kssalar iermektedir.

Kssalar da fabllar gibi dorudan ders verme amacyla anlatlmas bakmndan olumsuz olmasna karn ok ilgin ve mizah ieren deiik konulardaki kssalar sevilerek okunmu ve anlatlmtr.

Mevlnann Mesnevi adl eserinde yazlan ve deiik tercmeleri yaplan hikyelerin nemli bir ksm da kssalardan olumaktadr. 1315 ya grubu ocuklarnn bu kssalardan alabilecekleri davran rntleri ikinci blmde incelenecek, olumlu ve olumsuz ynleri ortaya konacaktr. Fakat almamza konu

20

olan Mesnevideki hikye, fabl ve kssalar yukarda verdiimiz zellikler bakmndan ayrt edilse de hepsi bir olay etrafnda rglenmesi bakmndan birbirine yakn trlerdir. Mesnevide yer alan bu trler evirilere genellikle Mesneviden Hikyeler eklinde yansmtr. almamzda karkla yer vermemek iin genel ad olan hikye yi tercih ettik. almamzn ikinci blmnde bu hikyeler incelenirken hikyenin tr bal altnda bu farkll yine yanstm olacaz.

1.1.4. ocuk Hikyelerinde Bulunmas Gereken zellikler

ocuklara ynelik yazlan hikyeler, belli temel ilkeleri bnyesinde barndrmas ile baarl olabilecektir. Hemen hemen btn ocuk edebiyat kitaplarnda yer alan bu zellikleri birletirerek geni bir ekilde vermeyi uygun buluyoruz. nk incelediimiz Mesnevideki hikyelerin incelenmesinde birinci kstasmz bu blm olacaktr. ocuk hikyelerinde u zelliklerin gzetilmesi gerekmektedir;

1. Yazar anlatt ve kurgulad olaylarda, ocuklarla arkadalk, dostluk kurabilmeyi bilmelidir (Sever 2003: 191).

2. Hikyelerde ocuklarn kavramsal geliimlerine katk salayacak bir anlatm yelenmeli, ocuklara Trkemizin anlatm olanaklar ve kurallar sezdirilmelidir. (Sever 2003: 190).

3.

Hikyeler, ocuun yana, ilgi ve gereksinimlerine uygun olarak insan

ve yaam gerekliini anlamasna katk salamal, her eyden nemlisi de ocuk ile yaam arasndaki ba kurulmaldr. zellikle ocuun kendini zgrce

gerekletirebilmesine olanak salayacak yaam durumlar, dilin anlatm ustal ile sunulmaldr. (Sever 2003: 190).

4. ocuklarn ilgilerini eken, yaantlarn yanstan ve kavrama kapasitelerine uygun konular verilmelidir.

21

5. ocuk dncesine aykr olmayan sade ve gereki bir pln yaplmaldr (Ouzkan 2001: 109).

6. zellikleri iyi anlatan, gereklie uygunlukta hi kukuya yer vermeyen kiilere yer verilmelidir (Ouzkan 2001: 109).

7. Hikyelerde politik ve ak, tahrik edici cinsel konular ilenmemelidir (Gleryz 2003: 261).

8. Hikyeler, rencileri motive eden, srkleyici ve okumaya kkrtc olmaldr, bunun iin de i plnda gerilimi veren elerin aralara iyi serpilmi bir plnla sunum yaplmaldr (Gleryz 2003: 261).

9. Hikyelerde dorudan ders veren, t veren cmleler yer almamaldr. Verilmek istenen ders aralarda ya da hikyenin genelinde verilmelidir.

10. Hikyeler ok uzun olmamal, hikyelerde gereksiz ayrnt ve tasvirlere yer verilmemelidir.

11. Kabala kamamak ve yerinde olmak artyla gldrc unsurlara yer verilmelidir (Ouzkan 2001: 109).

12. Konularn ilenii bilim verilerine ve insanlk deerlerine uygun olmaldr. nsan ve evresi gereki bir ekilde ele alnmal, yurt sevgisi, insan sevgisi ve yardmlama duygularn glendirmelidir (Yrkolu 2004: 94).

13. Hikyelerde, kiiler aras diyaloglara yer verilmeli, bu blmlerde kahramanlarn kiilik zellikleri verilmeye allmaldr.

14. Hikyelerde, ksa cmle ve paragraflar ile salanacak srkleyici bir anlatmn olmas gerekmektedir (Ouzkan 2001: 109).

22

15. ocuklarn seviyelerine uygun basit ruh zmlemelerine yer verilmelidir (Ouzkan 2001: 109).

16. zellikle insana ait karlanmas gereken temel ihtiyalar, (gven ihtiyac, baarmak ihtiyac, bir gruba kabul edilme ihtiyac, oyun ve deiiklik ihtiyac ve estetik ) hikyeler vastasyla ocuklara verilmelidir (irin 2000: 206).

17. Hikyelerde ele alnan konular ocuklar dnmeye ynetmeli, onlarn birtakm beceri ve alkanlklar kazanmalarna yardmc olmaldr (irin 2000: 210).

18. Hikyelerde, yaamn bir gerei dncesiyle iddet olgusuna da yer verilebilir. Ancak, ocuklarn geliim seviyelerine gre belli llerde yer verilmeli ve ocuklarn iddet karsnda alacaklar net tavrlar eserde gzel bir ekilde incelenmelidir (Sever 2003: 191).

19. Yiitlik abartlmamal; ocuklara, yanlmaz insan, her eyi bilen insan rnekleri sunulmamaldr. nsan olumlu ve olumsuz rnekleriyle ortaya konulmaldr. Kat ahlk kurallar iinde skp kalnmamal, hogr ve esneklik rnekleri sunulmamaldr (Yrkolu 2004: 95).

1.1.5. 1315 Ya Grubu ocuklarnn Geliim zellikleri

Mevlnann Mesnevisinde yer alan hikyelerin incelenmesindeki dier bir kstasmz, ilkretimin ikinci kademesine denk gelen 1315 ya grubu ocuklarnn geliim zelliklerinin bilinmesidir. Milli Eitim Bakanlnn rencilere tavsiye ettii 100 Temel Eserden biri olan Mesnevi, zellikle II. Kademe rencileri tarafndan okunmaktadr. Okunan hikyeler rencilerin dilsel, zihinsel, bilisel ve duyusal geliimlerine uygun mudur? Bu sorunun cevab, 1315 ya grubu ocuklarnn geliim zelliklerinin bilinmesi ile mmkn olacaktr.

1315 ya grubu ocuklar, bu dnemde mantksal dnme bakmndan yetikinler dzeyine erimektedirler. Bu dnem ocuklar, kurduklar denenceleri,

23

snamadan geirir; soyut dnr, genellemeler yapar ve soyut kavramlar kullanarak bir durumdan dier duruma geebilirler (Morgan 1982: 64-65). Bu dnem ocuklarnn okuyaca kitaplar ocuksu kitaplar olmaktan karak, neden, niin, dieri, teki, daha ve acaba gibi konular ilemelidir. ocuklar, belli iddialar ortaya atarak, onun kantlanmas iin aba gsterebilirler.

Bulgular gelitirecekleri forml ya da sembollerle ifade edebilirler ve baka bir alanda kullanabilir. Dier yandan bu dnem ocuklar, tartmaya katlmay severler, mantk oyunlaryla oynamaktan holanrlar. te yandan resim, mzik, iir, dans gibi duygu ve dncelerin sembollerle aktarld etkinliklere ileyici olarak deil, etkin olarak da katlrlar (Erden ve Akman 1995: 59).

Bu dnem ocuklar iin yazlacak kitaplarn yetikinlerinkine yakn olaca sylenebilir. Dier bir deyile bu dnem ocuklar yetikinler iin yazlm, roman, deneme, yk ve dier yazlar okuyabilirler. Yine bu dnem ocuklar iin kara ve tiyatro almalar zevk alacaklar etkinlikler arasnda yer alabilir (Gleryz 2003: 10).

Gizlilikten holanrlar, gizlilik ieren roman, film ve ykleri severler. Okuduklar kitaplarda kendilerini grrler, beenilme istekleri ok fazladr. lgi ve ihtiyalar danktr. Yalnz kalma istekleri vardr, duygusal ynden bamsz olma istei hkimdir, bazen ocuksu bazen yetikin rol stlenirler (Yaln ve Ayta 2003: 41). lk genlik olarak da adlandrabileceimiz bu dnemle ilgili Atalay Yrkolu (2004: 376) frtnal geen bu dnemin zelliklerini ok gzel anlatmtr:

lgileri artm, gelge hevesleri oalmtr. Grltl mzie baylr. Sse ve giyime dknlk gsterir. Gen kz ayna karsnda saatler geirir. Bir sivilce ile gn boyu urar, kayglanr. Gen erkek boyasz ayakkabsna bakmaz ama san uzatr, gnn modasna gre kestirmekte direnir. Zayflk, imanlk, uzun boy, ksa boy, yz izgilerinin dzgn olup olmay sorun olmaya balar. Gizlilie nem verir. Gen odasna kapanr, kapsn kilitli tutmak ister. Duvarlara renkli

24

resimler ve film oyuncularnn resimlerini asar. Arkadalaryla gizli konumalar ve fsldamalar olur. Kardelerini yanna sokmaz, tersleyip uzaklatrr. Uzun uzun dler kurar. Gnce tutmaya balar. iir, yk yazmaya zenir. Kendinden habersiz, mektuplarnn ve yazdklarnn okunmasna byk tepki gsterir. Bu ya grubu ocuklar dnce ve duygu bakmndan uyumlu insanlarla grup olutururlar. Bu bir bakma kendi kimliklerini ortaya koymaya almalarnn bir gstergesidir. Bazen topluma bal kalmak iin kiiliklerinden vazgeerler bazen de kart dnceler iinde yer edinmeyi tercih ederler.

Adil olmasalar da adalet isterler. Eletiri kabiliyetleri gelimitir. Adalet iin doru bildiklerini sylemede saknca grmezler. retmenler tarafndan demokratik ortam oluturulduunda dncelerini rahata aklayabilir, olumsuzluklar yerebilir, olumlu davran ve dnceleri takdir edebilirler. Bu ada ocuk, kendisinin engellendiini hissettii anda depresyona girebilir. Arkadalk ilikileri ok nemlidir. Farkl giyim ve davranlar gstererek kimlik kazanmaya alrlar. Arkadalarn ve retmenlerinin eksik ve noksanlarn bulmaya alrlar. Amaca ne oranda ulatklarn bilirlerse ok daha hzl renirler. zdeleecekleri modeller ararlar bu modellerin farl nemli aktel deerlere transfer edebilir olmas gerekir (Yaln ve Ayta 2003: 42).

1.1.Ama

phesiz, gnmzde ocuklarn eitimine katk salayan en nemli unsurlardan biri, eitli edebi trlerdeki nitelikli eserlerin ocuklara okutulmasdr. ocuklarn okumaktan holand trlerden birka da ksa hikye ve fabllardr. almann amac, Mevlnann Mesnevisinde yer alan hikye ve fabllarn, ocuklara edebi zevkin kazandrlmasna ve kiilikli, kimlikli, benlik sahibi bireyler yetitirilmesine salad katky ortaya koymaktr.

Bu ama dorultusunda yaplacak almalar:

25

1. Mevlnann hayat ve eserleri. 2. Mevlanann yaad an zellikleri. 3. Mevlnann dnce yaps ve kltrmzdeki yeri. 4. Mesnevide yer alan hikyelerin incelenmesi. 5. Mesnevide yer alan hikyelerin snflandrlmas. 6. Mesnevide yer alan hikyelerdeki ana dnce motiflerinin ortaya konmas. 7. Mevlnann eitim felsefesinin ortaya konmas.

1.2. Aratrmann nemi

ocuk edebiyat, zellikle 19.yy ve sonrasnda gelime gstermi, bu alanda dnyada ve Trkiyede birok alma ortaya konmutur. Yaplan almalarla her geen gn ocuklar iin kaleme alanm nitelikli eserlerin says artmaktadr. nceleri ocuklara ynelik eserler yazlmyor, yetikinler iin yazlan eserler ocuklar iin sadeletirilerek okutuluyordu. Bu alandaki ciddi bir boluk vard ve bu, geliim alarndaki ocuklar iin olumsuz bir durum tekil ediyordu.

ocuk edebiyat, gnmzde daha bir sistemli hale gelmitir. ocuklarn hangi yalarda hangi zelliklere sahip olduklar, ne tr kitaplardan holand, dil geliimleri, duyusal ve zihinsel geliimleri ortaya konmutur. Eitimciler, ocuklarn geliim srelerini hassasiyetle inceleyerek, ocuklarn bu srelerde karlaaca problemlere uygun zmleri sunmaya almaktadrlar.

ocuklara okutulacak eserler, hem gnmzn yazarlarnn hem de gemite yazlm, kltr zenginliimizi yanstan yazarlarn sentezi olmaldr. nsanlk, boyut zerinde yaamaktadr. Dn, bugn ve yarn. Bu boyutlar birbirinden ayr dnmek edebiyat asndan da mmkn deildir. Dnmz oluturan eserler, bugn ocuklar iin sadeletirilip, onlarn ilgi ve ihtiyalarna uygun olarak sunulmaldr.

26

Bugn, evrensellii yakalam, tm dnyann retilerini, mesajlarn aratrd, zerinde akademik almalar yapt en nemli Trk dnrlerinden Mevlna, ortaya koyduu eserlerle Trk kltr asndan nemli bir yere sahiptir. Mevlna ve eserleri zerinde birok akademik alma yaplm, eitli yaynevleri Mesnevideki hikyeleri de yaymlamlardr. Mesnevide yer alan hikyelerin ierik bakmndan incelenmesi ocuk edebiyat asndan bir gerekliliktir. Pertev Naili Boratavn bir tespitine gre Trk masallarnn en eski izleri, Mevlnann eserlerindedir (Gnaydn 2005).

Bu almada, yetikinler tarafndan okunan bu hikyelerin, ocuk edebiyatnn esaslar asndan deerlendirilmesi yaplacaktr. alma, bu

hikyelerin ocuklara salayaca kazanmlarn ortaya konmas bakmdan nem arz etmektedir.

1.3. Sayltlar

Mevlnann Mesnevisindeki Hikyelerin ocuk Edebiyat Asndan Deerlendirilmesi adl bu tezde Mesnevi ile ilgili u almalar yaplmtr:

1. Mesnevide geen btn hikyeler tek tek okunmu, ocuklar iin uygun krk hikye ile snrlandrlmtr. 2. Mevlanann eitim felsefesi belirlenerek, Mesnevideki hikyelerde verilmek istenen iletiler ve ana fikirler gruplandrlmtr. 3. Mesnevide geen hikyelerin snflandrlmas yaplmtr. 4. Hikye unsurlar seilen hikyelerde ortaya konarak, genellemelere gidilmitir.

1.4. Snrllklar

Bu almada, Mevlanann Mesnevisindeki hikyeler, Veled zbudakn alt ciltlik Mesnevi adl eseri esas alnarak incelenmitir.

27

Yaplan almalarda ele alnan hikyelerin inceleme ve deerlendirmeleri, 1315 ya grubu ocuklarnn geliim dzeyleri dnlerek yaplmtr.

Mesnevide bazlar ok ksa da olsa iki yz akn hikye yer almaktadr. Bu hikyeler tek tek incelenmekle birlikte almada net sonulara ulalmas bakmndan krk hikye uygun grlmtr. Bu hikyelerin, Mesnevi ile ilgili yaynlanm hikye kitaplarnda en ok yer alan ve ocuklar iin hazrlanan eserlerde bulunmasna dikkat edilmitir.

28

BLM II YNTEM

2.1. Aratrma Modeli

Bu almada kullanlacak yntem, tarama modelidir. Mevlnann alt ciltten oluan Mesnevi eseri, Veled zbudakn Mesnevi adl eseri esas alnarak taranacak, ocua grelik ve eitim temalar gz nnde bulundurularak sonuca ulalmaya allacaktr.

2.2. Evren ve rneklem

Aratrma evrenini, Mevlnann Mesnevi adl eserinde yer alan hikyeler, bu hikayelerin ocuklar iin dzenlenerek ele alnm basmlar, Mevlnann o hikaye ile vermek istedii dncelerin karlatrlmas iin Veled zbudakn Mesnevi adl alt ciltlik erhi, Mevlnann dier eserleri ve dnce yaps ile ilgili makaleler oluturmaktadr.

Aratrmann rneklemini ise, Mesnevide yer alan ve deiik yaynevleri tarafndan dzenlenerek ocuklarn okuyabilecei ekle getirilen krk hikye oluturmaktadr.

2.3. Veri Toplama

Aratrmada yer alan veriler kaynak tarama yoluyla elde edilmitir. almamzn esasn tekil eden alt ciltlik Mesnevi eserinin deiik erhleri ve hikye kitab olarak basmlar ktphanelerden ve kitaplardan temin edilmitir.

almada, Veled zbudakn MEB Yaynlarndan yaynlanan Mesnevi adl erhi incelenmitir. Abdulbaki Glpnarlnn gzden geirdii bu erh, orijinal Mesnevideki ekliyle beyitler halinde ele alnm, hikyelerin anlatm bu ekilde

29

yaplmtr. Burada yer alan hikyeler ve hikyelerle verilmek istenen dersler tespit edilmitir.

Mesnevinin orijinalinde yer alan hikye anlatmlar ok kark bir yapdadr. Hikye bitmeden baka bir hikyeye geilmi, bir konu baka bir hikyeyi hatra getirmi ve kark bir anlatm ortaya kmtr. Alt ciltlik Mesnevide yer alan hikyeleri bu karklktan kurtarmak amacyla birok yaynevi sadece hikye metinlerinin yer ald kitaplar oluturmulardr. ocuklar iin ele alnan Mesnevi hikyeleri de her geen gn artmaktadr. Bu eserlerde yer alan hikye anlatmlar incelenmitir.

kinci aamada, 13-15 ya grubu ocuklarnn ilgi ve ihtiyalar, psiko-sosyal zellikleri, hikaye ve fabl trne olan ihtiyalar ve bu trlerde olmas gereken zellikler incelenmitir. Bu ya grubu ocuklarnn belirgin zellikleri ocuk edebiyat aratrmalar esas alnarak belirtilmitir.

nc aamada, Mevlanann yaad devir ve hayat aratrlm, yazm olduu dier eserler ile birlikte dnce yaps ortaya karlmaya allmtr. Mevlnann kltrmzdeki yerinin anlalmas bakmndan Mevlna ile ilgili yazlm kitap ve makaleler incelenmitir.

Mesnevideki hikyeler krk ile snrlandrldktan sonra, konu, kahramanlar, yer, zaman, olay, anlatm, ileti ve ana fikirler bakmndan incelenmitir. Belli bir ablon iinde incelenen hikyelerden genel sonulara ulalmtr. leti ve ana fikirler ana ve ara balklar altnda toplanmtr. Hangi hikyede hangi ileti ve ana fikirlere ulald alma sonunda ayrca belirtilmitir.

Elde edilen tm kaynaklar, almada yer alan konulara gre kullanlmtr. almada elde edilen sonular ve nerilere son blmde yer verilmitir.

30

2.4. Verilerin zmlenmesi ve Yorumlanmas

ncelikle, Mesnevide yer alan hikyeleri ve hikyelerin anlat amalarnn anlalmas bakmndan alt ciltlik Veled zbudakn Mesnevi adl erhi taranmtr. Burada yer alan hikyelerin hangi konularla balantl olduu ortaya karlmtr. Daha sonra deiik yaynevlerinin gerek yetikinler gerekse ocuklar iin yaynlam olduu hikye kitaplar taranm, bu kitaplarda en ok yaynlanan nitelikli hikyeler tespit edilmitir. Bu taramalar sonucu elde edilen hikyeler incelenmi ve yorumlanarak genellemelere ulalmtr.

31

BLM III BULGULAR ve YORUM

almann bu blmnde Mevlnann hayat, eserleri ve dnce hayat ortaya koyulmutur. Mesnevide yer alan hikyeler incelenmi, ileti ve ana fikirler tespit edilerek gruplandrlmtr.

3.1. Mevlnann Hayat ve Eserleri

Asl ad Celleddin Muhammed olan Mevlna, 30 Eyll 1207de Belh ehrinde dnyaya gelmitir. Belh ehri bugn Afganistan snrlar iinde olan bir ehirdir. Mevlnann babas Sultanul-ulem(limlerin sultan) unvanna sahip Bahaaddin Veled, annesi Belh emiri Rkneddinin kz Mmine Hatundur.

Mevlna, hayat boyunca birok lkapla anlmtr. Bunlardan en mehurlar, Mevlna(efendimiz), Mevlevi, Hdvendigar ve Molla-y Rumdur. Ayrca Belhi, Rumi ve nadirde olsa Konevi nisbeleriyle anlmtr (Karaismailolu 2001: 9). Mevlnann Rmi ya da Mevlnay Rmi diye hret bulmas uzun mddet Konyada oturmas, mrnn byk bir ksmn burada geirmesindendir (Frzanfer 1997: 69).

Sultanul-ulem olarak n yapan babas Bahaaddin Veled devrin nemli limlerinden biridir. Mevlna bata babas ve onun baarl rencilerinden Semerkandl erafeddin Lala ile Tirmizli Seyyid Burhaneddin daha kk yalarda Mevlnann hem ilim ynnden hem de ahlk ynnden geliimine imkn salayan bir evre oluturmulardr.

Mevlnann, eserlerinin ounu verdii ve asl manada olgunlua erdii Konyaya yerleene kadar geen dnemleri, uzun yolculuklar ve glerle doludur. Mevlnann ilk g be yandan sonraya rastlamaktadr. Mevlna, Belh ehrinden

32

babas Bahaaddin Veledin Harzemah ve onun stad olan Fahri Raziyle arasnn almas nedeniyle gitmek zorunda kalmtr. Belh ehri, 13. asrda slam dnyasnn nemli ilim merkezlerinden biri olmasna ramen ortaya kan ilmi ve siyasi ortam Bahaaddin Velede ailecek g etme karar almaya zorlar. yle ki Harzemah padiahlk tahtnda oturduu mddete geri dnmemeye karar verir (Frzanfer 1997: 79). Ancak, Sultan Veled btid-nme adl eserinde Bahaaddin Veledin Mool basknndan az zaman nce Belhten ayrldn syler. Bu tarih de takriben 1221 yllarna denk gelir. Oysa Fahreddin Razi 1210 ylnda lmtr (Glpnarl 2004: 7).

Ailecek g etmeye karar veren Bahaaddin Veled, hac maksadyla yola km, Niabur, Badat, Mekke, am ehirlerini dolaarak Anadoluya gelmitir. Bu yolculuk her adan Mevlna iin faydal olmutur. Yolculukta birok ilmi ve dini sohbet meclislerinde bulunma imkn elde etmitir (Karaismailolu 2001: 11). Eski zamanlarn artlar dnldnde bu uzun yolculuklarn ve deiik ehirlerin grlmesinin insanlarn olgunluuna katk salayaca muhakkaktr. Mevlnann kk yalarda ailesiyle birlikte g yapmak zorunda kalmas, deiik ehirleri grmesi ve bu ehirlerde farkl ilim adamlaryla sohbet meclislerinde yer almas onun ufkunu amada ve kiiliinin olgunlamasnda nemli bir pay vardr.

Uzun yolculuun sonunda Larende (Karaman) ehrine gelmilerdir. Mevlna burada Semerkandl eraffeddin Lalann kz Gevher Hatun ile evlenmitir. Bu evlilikten Sultan Veled ve Aladdin elebi adnda iki olu dnyaya gelmitir. Aile 1229 ylnda Konyaya gelmi ve Sultan Aladdin Keykubat tarafndan karlanmtr. Konya ya geldikten iki yl sonra 1231 ylnda Mevlna babas Bahaaddin Veledi kaybetmitir.

Bahaaddin Veledin halifelerinden olan Tirmizli Seyyid Burhaneddin Muhakkk, eyhinin Konyada olduunu renince Konyaya gelir. Ancak bir yl nce Bahaaddin Veledin ldn renince onun yerinde olu Celleddin Muhammedi bulmu ve onu adeta manevi terbiyesi altna almtr. Ayrca onu ilim tahsil etmeye ynlendirmitir. Bu sayede Mevlna, Halepe ama gitmi; Hlepte

33

Hlviye, amda Makdisiyye medreselerinde bulunmu ve birok bilgin ve sufi ile grme imknn elde etmitir (Glpnarl 2004: 8). Mevlna ile bulumalarndan dokuz yl sonra 1241 ylnda, Seyyid Burhaneddin Kayseride vefat etmitir.

Mevlna bu lm zerine Kayseriye gitmi ve Seyyid Burhaneddinin kitaplarn almtr.

Mevlna, Seyyid Burhaneddinin lmnden sonra be yl kadar (1241-1245) uyarclk ve retim krssne oturmutur. Ulu ecdadnn usullerine uyarak medresede fkh ve din ilimleri hakknda dersler vermiti. Halk da etrafnda toplam, o zamann fakihleri, zahitleri adedince zikr meclisi kurmutur. Nitekim etrafnda birok mrit toplanm, hreti leme yaylmtr (Frzanfer 1997:159). Bir bakma medresede hoca, derghta eyh ve camide vaiz olarak insanlar aydnlatm, bilgilendirmiti (Vakkasolu 2005: 29).

Seyyid Burhaneddinin lmnde be yl sonra emsi Tebriz-i ile tanr. Bu tanma ile Mevlnann hayatnda yeni bir dnem balar. emsin szlerinden oluturulan Makaalt adl eserde, emsin kendisine bir eyh arad anlalr. ems, Benim sepet rerek geinen Eb-bekr adl bir eyhim vard, olgundu; fakat bende bir ey vard ki o, bunu gremiyordu. O yzden eyh aramak iin yollara dtm ve nihayet Mevlnay buldum. (Glpnarl 2004: 8). Yine, bu eserde emse ryasnda yle seslenilir: Seni, Rum diyarndaki bir velinin sohbetine erdireceiz, ama daha vakti gelmedi; iler zamanna baldr (Vakkasolu 2005: 29).

Mevlna, emsin gelmesiyle birlikte belirgin bir deiikliin iine girmitir. ems Konyaya geldiinde Mevlna elli yalarnda, emsin de altm yalarnda olduu tahmin edilmektedir. ems ile tantktan sonra Mevlna neredeyse btn iini brakm, talebelerine verdii dersleri kesmi, dostlar ile olan ilikisi azalmtr. Glpnarlya (2004: 8) gre eer Mevlna emsle bulumasayd, phe yoktu ki ne tefekkrnde ne de tefekkrnn mkesi olan iirinde, o cokunluu ve nihayet devrini aan insani gr belirtmeyecekti. Nitekim Mevlna, emsten sonra asl manada doygunlua eren sohbetler etmi, cokulu bir anlatma kavumu ve birok eser meydana getirmitir.

34

emsle olan bu muhabbet Mevlnann dostlar ve talebelerini rahatsz etmeye balamtr. Her ynden istifade ettikleri, doyumsuz sohbetlerine katldklar, gnlden balandklar Mevlnann bir anda bu deiimi ister istemez dier insanlar emse kar olumsuz dncelere itmitir. nceleri babas ve Seyyid Burhaneddinin izinden giderek ilgi gstermedii semaa balam, meclisinde ney ve rebap almaya balamt. Bu durumu tercih etmesi, davran ve szlerinin deiimi tabii olarak birok limin de tepkisini ekmiti. ok gemeden ems bir anda kaybolmutur. Mevlnann mritlerinden ve yaknlarndan bir grup kendilerini yoldan kard gerekesiyle onu gizlice ldrmler ya da ems Konyadan kam ve bir daha kendisinden haber alnamamtr (afak,2005).

Mevlna, emsten ayrldktan sonra olu Sultan Veledi ama gndererek onu bulmasn istemitir.15 ay kadar sonra birlikte geri dnmlerse de bu beraberlik uzun srmemitir. ems ile Mevlna, 12471248 ylnda ayrlmlardr. Bu ayrlktan sonra Mevlna, emsi bulabilmek iin ardnda ama yolculuk yapmtr. Eflki bu srenin yaklak bir yl olduunu belirtmitir (Karaismailolu 2005). Glpnarlya (2004: 14) gre ihtimal Mevlnann olu Aladdin elebi ile ems arasnda kan kskanlk emsin ldrlmesine neden olmutur. emsin Mevlnann evlatl olan Kimy ile evlenmesi, Aladdinnin houna gitmemi, halkn da tepkisini ekmitir. nceden ems ile halkn arasn ak olmas bu olay ile iyice krklenmi, aralarnda Aladdinnin de olduu yedi kiilik bir grup emsi ldrp bir kuyuya atmlardr. Mevlna nceleri buna inanmasa da sonralar bir gazelinde onun kuyuya atldn atlarla anlatmtr.

emsten sonra Mevlnaya nce Selhaddin Zerkubi ardndan da Hsamettin elebi dostluk yapmtr. Mevlna, emsten sonra tekrar derslerine balam, sohbet meclisleri dzenlemi ve Allah yolunda insanlar yetitirmeye balamtr. emsten sonra yaklak on yl Mevlnaya Selhaddin Zerkubi dostluk etmitir. Selhaddin, Konya yaknlarnda bir kyde otururken bir cuma gn Mevlnann vaaznda bulunmu, hayranl artarak ona intisap etmeyi uygun grmtr. Selhaddin

Zerkubi, Konyada kuyumculukla uraan, tahsili olmayan bir kiidir. Mevlnann

35

Seyyid Burhaneddinin mridi olan Kuyumcu Selhaddinle dost olmas ve onu belli bir makama getirmesi yine halkn tepkisini ekti ise de Mevlna onunla olan dostluunu on yl boyunca srdrm, hatta onun kz Fatma Hatunu olu Sultan Veledle evlendirmiti (afak, 2005). Selhaddin Zerkubi, 1258 ylnda hastalanarak vefat etmitir.

Selhaddin Zerkubnin vefatndan sonra Mevlnann dostu, Hsameddin elebi olmutur. Bu dnem, Mevlnann asl verimli olduu dnem olmutur. Mevlna, Mesnevinin nsznde ondan ar hazinelerinin anahtar, yeryz definelerinin emini bulunan Ahtrkolu diye tannm faziletler sahibi, Hak ve dinin husm Vaktin Bayezidi, zamann Cneydi diye bahsetmitir (zbudak, 1991). eyh Selhaddinin Mevlnann sekin halifesi olduu gnlerde idi ki, elebi Hsameddin onun huzurunda mritlik, bendelik artlaryla kyam ediyordu. Ona teslimiyet gstermekte idi. Selhaddin vefat ettii zaman, ilk gnden beri Mevlnann kulluunda fedakrlk, can balayclk yaptndan dolay o ulunun makbul olmutur (Frzanfer 1997: 274). elebi Hsameddinin en byk himmeti, bilgi ve iir dnyasna Mesneviyi kazandrmasdr. Hsameddin rica yoluyla divann bydn artk yol erlerine elik edecek uzun bir manzum eser meydana getirmesini belirtti. Mevlna kendisinin de bunu dndn syleyerek sarnn iinde bir kt karp elebiye uzatt. Bu ktta Mesnevinin ilk on sekiz beyiti yazlyd. Mevlna, elebiye: Yazmay vaat ediyorsan yrr bu i. der. elebi vaatte bulunmu ve Mesnevi yazlmaya balanmtr. Artk Mevlna ile elebi Hsameddin birbirinden ayrlmyorlar, Mevlna sylemi, elebi yazmtr. Bazen sokakta, bazen yrrken, bazen de sabahlara dek yazlmtr. Mesnevinin tam olarak ne zaman bitirildii bilinmese de tahmini olarak Mevlnann lmnden az bir zaman nce olduu sylenebilir (Glpnarl 2004: 18).

Mevlna, 17 Aralk 1273 ylnda vefat etmitir. Mevlna ateler iinde kalm, yakc bir hummaya yakalanm, yanna birok ziyaretiler gelmeye balamtr. Bu ziyaretilere(olu Sultan Veled, Sadreddin Konevi vb.) son gazellerini okumutur (Glpnarl 2004: 19). O sralarda Konyada birok deprem olmu, halk korkarak yanna geldiinde, Merak etmeyin. Yerin karn akt, yaknda

36

yal bir lokma yer ve deprem biter demitir. Vefatndan sonra kyl, ehirli kim varsa Konyaya toplanmlar son yolculuunda son bir kere tabutuna dokunmak istemiler, tabutun etrafnda dne dne onu uurlamlardr.

Mevlna, uzunca yazd Mesnevisini adeta ana fikirleri ile zetlemek istercesine vasiyetinde dile getirmitir. ledii hikyelerdeki dersleri, insanlara lmeden nce vasiyet hlinde sunmutur: Ben, size gizli ve aikr olarak Allahtan korkmanz tavsiye ederim. Az yemek yemenizi, az uyku uyumanz, az konumanz, gnahlardan ekinmenizi, oruca, namaza devam etmenizi, daima ehvetten kanmanz, btn insanlardan banza gelecek eziyetlere ve cefalara sabr ve tahamml etmenizi, cahil insanlarla, zevklerine dkn olan sefihlerle oturup kalkmaktan kanmanz, kerem sahipleri ile slih ve iyi kiilerle sohbet etmenizi, beraber bulunmanz vasiyet ederim. nk insanlarn en hayrls da az ve z olandr (Can 1999: 81). Mevlna, yaad srece insanlara rnek bir hayat yaarken bir yandan da deiik eserler vererek gerek kendi ana gerekse kendinden sonraki alara seslenebilmeyi baarmtr. Ayrca Mevlna, yazdklar ile sadece kendi evresine deil tm bir dnyaya seslenebilmeyi baarmtr. Mevlnann yaynlanm ve Trkeye evrilmi be eseri mevcuttur. Bunlar, Mesnevi, Divan- Kebir, Mektubt, Meclis-i Seba e Fhi m-fhtir. Bunlar hakknda ksaca bilgi vermeyi uygun buluyoruz.

1.1.1. Mesnevi

Divan edebiyat nazm ekillerinden biri olan mesnevinin kelime anlam, ikier ikier, ikili manasna gelmektedir. Farslarn kulland bu nazm biimiyle yazld iin Mevlnann eseri Mesnevi olarak anlmtr. Bu eser alt ciltten olumaktadr. Mesnevi nazm tarz uzun yaz yazmaya uygun bir tarz olmakla birlikte dnemin artlarnda iirle anlatmann stnl sebebiyle tercih edilmitir. Mevlnann yazd ve hemen hemen tm dillere evrilen Mesnevinin, alt cildinde 25618 beyit yer almaktadr (Glpnarl 2004: 44). Hikyelerin yorumlamasnda temel olarak ele aldmz Veled zbudak erhinde ise beyit says 24912 olarak karmza

37

kmaktadr. Eserin bilimsel metnini hazrlayarak ngilizceye tercme eden ve ona erh mahiyetinde aklamalar yazan nl ngiliz msterik Reynold A. Nicholsonun nerinde ise Mesnevide toplam beyit says 25632dir.

Mevlna, bu eserinde i ie girmi iki yz akn ksal uzunlu birok hikye ile dncelerini aklamtr. Mevlna, Mesneviyi yazmaktaki maksadn kendine yakn dnemde yazlm olan Sipehslar risalesinde yle dile getirmektedir: Bizden sonra Mesnevi eyhlik edecek, arayanlara doru yolu gsterecek; onlar ynetecek ve nderlik edecektir. (imekler, 2005). Ayrca Mesnevinin nsznde Mevlna, Mesnevi ile ilgili olarak unlar sylemektedir: Bu kitap, Mesnevi kitabdr. Mesnevi, hakikate ulama ve yakin srlarn ama hususunda din asllarnn asllarnn asllardr. Tanrnn en byk fkh, Tanrnn en aydn yolu, Tanrnn en ak burhandr phe yok ki, Mesnevi gnller ifadr, hznleri giderir, Kuran apak bir hle koyar, rzklarn bolluuna sebep olur, huylar gzelletirir (zbudak, 1991) Buradan da anlald gibi Mevlna, Mesneviyi Kuran aklayan bir tefsir gibi dnm, birok ayete Mesnevisinde yer vermi, bu ayetleri aklam ve bunlarla ilgili hikyeler anlatmtr.

3.1.2. Divan- Kebir

Byk divan manasna gelen bu eserde Mevlnann gazel, terkb-i bend ve rubaileri mevcuttur. Mevlna bu iirlerinde ems, ok defa Ham bazen de

Salahaddin mahlaslarn deiik ekillerde kullanmtr. Divanda yaklak 21366 beyit olarak 2073 iir ayrca 1791 rubai vardr (Glpnarl 2004: 44). Sultan Veledin btid-namesindeki ifadelerden anlaldna gre Mevlna ems bulumasndan sonra ak umanna dalm, hayatnn bundan sonraki blmlerinde iir, msik ve sema ile adeta yol arkada olmutur. Gazellerinin ounu emsin kaybolmasndan sonra yazd bilinmektedir. Fuad Kprl Mevlnann iirlerinde yer alan baz aksaklklar da ele alarak air iin, ruhunu, btn samimiyetini, derinlii, plaklyla, gsterdii ilahi lirizm ile Farsa iir syleyen en byk mutasavvf saymak gerektiini sylemitir. (afak, 2005)

38

Divan- Kebirin Mesneviye nazaran yazma nshalar daha azdr ve ierikleri bakmndan tenkit ve tasnife ihtiya duyulmaktadr. B. Frzanfer tarafndan hazrlanan ilk tenkitli nerinde 36.360 beyit bulunmakta iken A. Glpnarlnn, Mevlna Mzesi Ktphanesideki, 6869 numaradaki yazma nshadan yapt Divan- Kebir tercmesinde ise 44.834 beyitin tercmesi yer almaktadr (Karaismailolu 2001: 17).

Rubai, Divan Edebiyatnn drtlk hlinde yazlan nazm biimidir. Kelime anlam itibariyle de drt, drtlk manasna gelmektedir. Birinci, ikinci ve drdnc msralar kendi aralarnda nc msra ise serbest yazlmaktadr. Rubailerde airler, genellikle dnya grlerini, dini ve tasavvufi dncelerini, rindane tavrlarn ve manevi ak anlaylarn ksa ve zl bir ekilde ilerler. Divan- Kebirde yer alan rubailerin Farsa metni, ilk defa Veled zbudak tarafndan yaynlanm, bu eser M. Nuri Gencosman tarafndan Trkeye evrilmitir. Daha sonra rubailerle ilgili deiik almalar yaplmtr (afak, 2005).

3.1.3. Fhi M Fh

Mevlnann Farsa ve mensur olarak ele ald bir eserdir. Manas, iindeki iindedir, ondaki ondadr anlamna gelmektedir. Bu kitap Mevlnann

takrirlerinden(anlat, ders verme) meydana gelmitir. Mevlnann kurduu mecliste oluan sohbetler bazen olu Sultan Veled bazen de deiik mritleri tarafndan yazlarak meydana getirilmitir. Sohbet meclislerinde ele alnan konular, genellikle ahlk meseleler, tarikat, irfan, tasavvuf nkteleri, Kuran ayetleri, peygamberin hadisleri, eyhlerin szlerinin erhi, Mevlnann slubu ierisinde ele alnm, ataszleri ve hikyelerle sslenerek anlatlmtr (Frzanfer 1997: 399).

Kitabn baz yerlerinde nl Seluklu veziri Muneddin Pervaneye hitap edilmitir. Baz yerlerinde ise emsten, Seyyid Burhaneddin ve Salahaddin-i Zerkbdan bahsetmitir. Bu eser, Mevlnann dini ve tasavvufi grlerini, muhtelif konulardaki fikirlerini, Mesneviden daha ak bir tarzda vermitir. Sade bir

39

Farsa ile yazlm olan Fhi m fh, devrin eitli zelliklerini yanstmas bakmndan nemlidir (afak, 2005).

3.1.4. Mektbt

Mevlnann eitli vesilelerle yazd mektuplardan oluan bir eserdir. Mevlnann yaknlarna, dostlarna, baz limlere, zellikle devlet byklerine ve nemli ahslara yazm olduu mektuplardr.

Mektbatn slubu ve nemi hakknda B. Frzanfer u tesbiti yapmaktadr: Mektuplarn slubu incelenirse, nesr-i mrsel, yani sade yazlm olduundan seci ve dier sanat oyunlar gstermeyen yazlar arasna koymak gerektir. Sanat iin ar bir yk olan nvanlardan sarfnazar edilirse, dier ksmlar sade, klfetsiz tarzda yazlmtr. Yine B. Frzanfer, Mevlnann hayatn ve Mesneviyi anlamak iin mektuplarn okunmas gerektiini vurgulamtr.

3.1.5. Meclis-i Seba

Mevlnann

yedi

vaazndan

olumaktadr.

Yedi

vaaz

manasna

gelmektedir. Farsa yazlm mensur bir eserdir. Bu vaazlar muhtemelen Sultan Veled veya elebi Hsameddin tarafndan not edilmi, fakat olduu gibi braklmam aslna dokunmamak kaydyla gzden geirilerek baz ilaveler yaplmtr. Eserlerde secili bir giriten sonra, toplumun bozulmas, gnahlardan saknma, inancn gc, iyi kulluk, bilginin nemi, akln deeri ve gaflet gibi konular hadisler ve ayetler nda hikyelerle sslenerek anlatlmtr (afak, 2005).

3.2. Mevlnann Yaad an zellikleri

Mevlnann yaad a bilmek, devrin zelliklerini ortaya koymak, Mevlnann eserlerinin ve konumuz itibariyle hikyelerinin anlalmas bakmndan nemlidir. Dnemin siyasi ve dini yaps, ortaya kan konular, ileyi biimini,

40

anlatm tarzn ve daha birok ynden eserleri etkilemektedir. Bu adan Mevlnann yaad a ele almak nem arz etmektedir.

Mevlna, 1207 ile 1273 yllar arasnda yaamtr. Mevlna, ocukluk yllarn Horasan blgesindeki Belh ehrinde yaam, ailesiyle birlikte deiik nedenlerle g etmek zorunda kalmtr. Genlik yllarn da Larende(Karaman) ve ardndan da Seluklu Devletine payitahtlk yapan Konya ehrinde yaamtr. Belli dnemlerde deiik ehirlere ilim tahsil etmek iin gitse de Mevlna, mrnn geri kalan ksmn Konyada geirmitir.

Mevlnann yaad dnem Anadolu Seluklu Devletinin iki ayr dnemine rastlamaktadr. Bu ilk dnem, Trkiye Seluklu Devletinin tam manasyla bamsz olduu, gelitii, parlak dnemlerini yaad 11571243 yllar arasndaki zaman dilimidir. kinci dnem ise Trkiye Seluklu Devletinin Moollarn hkimiyeti altna girdii dnem olarak kabul edilebilir. Bu dnemde Moollar, olabildiine devleti smrmek iin uram, halk da elinden geldiince bu duruma direnmeye almtr (Koca 1997: 2).

13. asr Anadolu iin olduka skntl bir dnem olarak yaanmtr. Mool basks kendini iyice hissettirmi, gerek devlet gerekse halk bu tehlikeye kar koyulamayaca inancn tamaya balamtr. Bu basklar neticesinde devlet otoritesi Moollarn eline gemeye balamtr. Anadolu, Mool hkimiyetini kabullenmeyi hibir zaman dnmemi, srekli isyanlarda bulunmutur (Ksolu 1997: 102). Mevlnann hikyelerinde Mool basklar halk da vehim oluturacak derecede hissedilmi ve deiik ekillerde hikyelerde yer almtr.

Devletin ve halkn artan Mool basks altnda kalmas, bu basknn din asndan ele alnarak bir musibet olarak grlmesi, insanlarn acizliklerini grmesi bakmndan Anadoluda dini ve tasavvufi hareketleri hzlandrmtr. Halk adeta kendilerini koruyucu bir snak aram ve tasavvufu kendilerine uygun bulmulardr. Kiilerin bu yolla bir ahsiyet eitimi iine girmesi, idrak seviyelerinin artmas onlar daha da bu yola balam ve bir anda tasavvuf ok geni kitlelere yaylmtr.

41

Tasavvufun yaylmas ve halkn rabet etmesinin deiik nedenleri ve bunun sonular daha geni olarak ele alnabilecektir.

Bahaaddin Veled ile Mevlna, Sultan I. Alaaddin Keykubat zamannda Konyaya davet edilmitir. Byk bir hrmetle karlanmlar, bizzat padiah misafir etmek istemi ancak Bahaaddin Veled bu teklifi kabul etmemitir. Seluklu sultanlar din adamlarna, bilginlere ve airlere ok ehemmiyet vermilerdir. Bu dnemde birok din adam, fkh, kelm, tefsir, hadis ve felsefe bilginleri yetimitir. ou Seluklu sultan bir din adamnn halkasna balanm, onlardan istifade etmenin yollarn aramtr. Mevlnann hikyelerinde de yer alan airlere gzel iirlerinden dolay ihsanda bulunmak, airlere gsterilen bir ilginin gstergesi olarak kabul edilebilir.

13. asr Anadolusunun siyasi, iktisadi ve toplumsal yaps iinde halkn rahatlamasn salayan birok mutasavvf yetimi ve hizmet etmitir. Mevlna, Yunus Emre, Hac Bekta Veli, Muhiddin Arab, Fahrddin raki, Kirmani, eyh Necmeddin Daye, Sadreddin Konevi, Meyyiddin Cendi, Sadedin Fergani, Mahmud Hayrani ve Hac brahim Sultan dnemin nemli mutasavvflar olarak saylabilir (Ksolu 1997: 102).

Seluklu Devleti, belli bir dnemden sonra her ne kadar Mool basksn hissetse de belli bir dnem huzur ve skn ortam salam, Anadoludaki trl din ve kavimler birlikte ve ahenk iinde yaamay ve farkllklar bir kltr olarak alglayabilmeyi baarmtr. Ayrca, Anadolu corafyas taassup hislerinden uzak, felsefi dncelere ve tasavvufi cereyanlara ak olmas itibariyle 13. asrda Mevlna ve Yunus Emre gibi ahslarn yetitirmesine olanak salamtr (Sevim ve Meril 1995: 521).

42

3.3. Mevlnann Dnce Yaps ve Kltrmzdeki Yeri

Mevlnay ve onun dnce yapsn ortaya koymak iin dnemin zelliklerini yukarda verdikten sonra imdi Mevlnann dncesini ekillendiren dier unsurlar ve kltrmzdeki yerini ele alacaz.

Mevlna devrin yaad siyasi, sosyal ve iktisadi etkileri daha kk yata Belhte yaamaya balam, bir bakma g etme nedenleri arasnda bu artlar da etkili olmutur. Kk yalarda klan uzun bir yolculuk, deiik memleketlerin grlmesi, yaaylarn gzlemlenmesi, kltrlerin renilmesi bu arada hac farizasnn yaplmas, Mevlnann dnce yapsnn ekillenmesinde en nemli dilimlerden birinin olumasn salamtr.

Mevlnann kk yalarda alt ortamdan ayrlmas onda bir hasreti ve duygulanmay beraberinde getirmitir. Bu hasret sadece bir vatan hasreti deil; insan rahat ve gnl huzurunun allan dostlarn, sevgililerin bir araydr. Be yalarnda gerekleen ve hi silinmemek zere nakedilen g olay ve Mool istilas korkusunun sosyal hayattaki tedirginliinin ondaki akisleri, Mevlnann erken yalarda ok byk olaylara duygulanan, ilenen bir gnl yapsn kazanmasn salamtr (Aydn, 2005).

Mevlnann dnce yapsnn olumasnda nemli etkenlerin banda belki de ilki Sultanul ulema nvanna sahip babasnn dnce yapsdr. Babas ve onun deerli rencileri ile Mevlnann etrafnda bir bilim atmosferi olumutur. Babas Bahaaddin Veled, gnl yolcularnn bal olduu, slmn takva anlaynn sistemletii, ekolletii, tasavvuf sistemine balyd. Bu ballk Mevlnann saf ruhunda bu sistemin tohumlarnn atlmasn salamtr (Aydn, 2005).

Mevlnann dnce yapsnn ekillenmesinde nemli dier bir etken, babas ve talebeleri ile balayan, g srasnda uradklar ehirlerde ilim ve sohbet meclislerinde bulunmas ve Konyaya yerletikten sonra tekrar deiik ehirlere ilim tahsili iin gitmesi ile devam eden ortamlarda bulunmas saylabilir. Kk yalarda

43

balayan ilim ve sohbet evresi Mevlnann kendini srekli gelitirmesini salamtr.

Mevlnay anlatrken en ok kullanlan sfat mutasavvf olarak karmza kmaktadr. Tasavvuf, slmn bir tr yorumu ve uygulan olarak ele alnabilir. Tasavvufun bir yakn bir de uzak hedefi vardr. Yakn hedefi iyi ve ahlkl kiiler yetitirmek; uzak hedefi, insanolunu zihnen megul eden sorular cevaplndrmak ve Hakka hakikate ulatrmaktr. (afak, 2005) Mutasavvf da bu yolun yolcusu ya da uygulamasn yapan kiidir, denilebilir. Yukarda yakn ve uzak hedeflerini ortaya koyduumuz zellikler Mevlnann yaaynda ve eserlerinde bolca mevcuttur. Dolaysyla devrin en byk mutasavvflarndan biri olarak Mevlna kabul edilmektedir.

Mevlnada tasavvuf dncesinin temelleri, babas Bahaaddin Veled ile babasnn rencilerinden Seyyid Burhaneddin Muhakkk Tirmizi tarafndan atlmtr. Mevlna, babasnn lmnden sonra Seyyid Burhaneddin ile dokuz yl beraber olmu ve ondan istifade etmitir. Seyyid Burhaneddin Mevlnadaki baz eksiklikleri grm ve onu Halep ve amda bulunan sekin limlerin yanna ders almaya gndermitir.

Mevlnann hayatnda en byk ve ani deiiklii meydana getiren ona ak ve cezbe kapsn aan ems-i Tebrzi olmutur. Mevlna emsten sonra tam manasyla tasavvufun iine girmi, nceden rabet etmedii semaa balam ve meclisinde ney ve rebab alnmaya balamtr. Sohbet meclislerini ve vaaz etmeyi bir anda brakmas da tepkilere neden olmutur. ems-i Tebrzi, Mevlnann dnce ve duygu dnyasna en ok etki eden, hayatnda deiik bir dnemin balangc olan, onda cokunluu ortaya karan kii kabul edilebilir.

ems-i Tebrizden sonra Mevlnann evresinde olan onu etkileyen ve ona yardmc olan ok deerli kiiler hep var olmutur. Kuyumcu Selhaddin ve Hsameddin elebi bunlarn en nemlileridir. Hsameddin elebi, Mevlnann en nemli olan eserinin yazlmasn salam, Mevlna sylemi o yazmtr.

44

Mesnevinin ilk on sekiz beyti hari geri kalan ksmn Hsameddin elebi yazmtr. Yirmi be bini akn beytin yazlmas ve bu srede hep beraber bulunulmas arada ne denli bir dostluk ve balln sz konusu olduunu gstermektedir.

Gerek Trk kltrnde gerekse dnya kltrnde kendine saygn bir yer elde eden Mevlna, deiik kesimler tarafndan deiik zellikleri ile n plna alnm ve takdir edilmitir. Bir Yunanl yazar (I. M. Panayotopulos) onu air ve bilgelii ile tanmaya balam ve aratrmtr. Radi Fi, Mevlnay kitabnn isminde de ele ald ekliyle bir Anadolu hmanisti olarak grmektedir. Din adam, mutasavvf, bilge, air, hmanist vs. birok sfat Mevlnann kltrmze birok katks olduunun gstergesidir.

3.4. Mesnevide Yer Alan Hikyelerin ncelenmesi

Mesnevide yer alan hikyeler birok yaynevi tarafndan farkl tarzlarda oka yaymlanmtr. Ve her geen gn bu eserlerin says artarak devam etmektedir. Biz yaptmz bu almamzda eitli yaynevlerinin yaymlad yaklak on be eserdeki hikyeleri inceledik. ncelediimiz hikyelerin

karlatrmasn MEB Yaynlarndan yaymlanan Veled zbudakn hazrlad Abdulbaki Glpnarlnn gzden geirerek oluturulan Mesnevi adl erh esere gre yaptk. Bu ekilde yapmamzdaki maksat, ilkretim II. Kademe rencilerinin okuyaca tarzda hazrlanm olan eserlerdeki iletiler ile Mevlnann vermek istedii iletiler arasndaki balanty kurmak isteyiimizdendir. Bu balamda ocuklarn okuduu hikyeler nce alt ciltten oluan erhten bulunarak Mevlnann asl dncesi ele alnd sonra ocuklarn bu eserlerden karabilecekleri iletiler ve ana fikirler ele alnarak hikye incelemelerimiz yapld. Her hikyeyi incelerken, hikye unsurlarn ele alan ortak bir ablon kullanld. Bu ablondan maksat, hikye unsurlarnn net bir ekilde grlerek ortak bir sonuca varlmak istenmesidir.

45

3.4.1. Tavan le Aslan

Bir sr av hayvan gzelim bir ovada yaylrken, bir yandan da aslann korkusundan kvranp duruyorlarm. Zira aslan, sk sk bu ovada pusu kurarak hayvanlardan birini kapp gtryormu. Bu yzden otlak, hayvanlara zehir olmu. Hayvanlar dnp tanmlar ve sonunda aslana gidip kendilerine dokunmamas karlnda istedii yiyecekleri ona getireceklerini sylemiler. Fakat tecrbeli aslan, hayvanlarn bir tuzak kuracaklarn dnerek bu teklifi kabul etmemi ve Ben rzkm kendim alp kazanmay tercih ederim. demi. Hayvanlar, aslana yemin ederek sz vermiler ve sonunda onu ikna etmeyi baarmlar. Yaptklar anlamaya gre her gn aslann pay zahmetsizce ayana gtrlecekmi. Bylece hangi hayvann aslana verilecei kura sonucu belirlenmi. Bir gn kura tavana km ve tavann aslana yem olarak gnderilmesi kararlatrlm. Bunu duyan tavan : bu cefa daha ne zamana kadar srecek. diye barm ve buna itiraz etmi. Av hayvanlar, tavan arp : Bunca zamandr szmze sadk kaldk, canmz feda ettik. Bundan sonra inat edip admz ktye karmaya kalkma, yr tez ol da aslan incinmesin. diyerek onu tehdit etmiler. Tavan, arkadalarndan biraz zaman isteyerek hem kendisini hem de onlar kurtaracak bir plna sahip olduunu sylemi. Dier hayvanlar ok srar ettikleri hlde, tavann ne yapmak istediini renememiler. Tavan biraz gecikerek aslann bulunduu yere ynelmi. Avnn geciktiini gren aslan olduka hiddetli bir hlde kkreyip topra peneliyormu. Aslan hayvanlarla anlamann yanl olduunu dnedursun, tavan yava admlarla aslana doru ynelmi. Ateler iinde kalan, fkelenip duran, coup kpren aslan, tavann uzaktan geldiini grm. Tavann rahat tavrlar karsnda iyice fkelenen aslan, tavana: Filleri bile parampara ettiimi biliyorsun deil mi yar buuk bir tavanda kim oluyor? diye barm. Tavan aslana yalvarp affedilmesini dilemi ve mazeretini anlatm: Sormayn efendim, sabahn erken vaktinde yola km geliyordum. Yanma bir dier tavan da katm, huzurunuza kmak iin acele ediyordum. Ancak yolda bir baka aslann saldrsna uradk. Yalvarp yakardm; yapma, biz padiahlar padiahnn kullaryz dedim. O da ; Kim oluyor o adam, seni de paralarm onu da!

46

diye karlk verdi. Bu kez, hi olmazsa son kez padiahmn yzn greyim ve seni ona haber vereyim, dedim. arkadan rehin brakrsan sana izin veririm. dedi. Yalvarp yakarmam fayda vermedi, arkadam ald ve beni yalnz brakt. Arkadam, hem alml ve gzel ve hem de benden iki kat daha iri. Anlatlanlara fkelene aslan: Doru sylyorsan, haydi d nme de oraya gidelim ve onun cezasn verelim. Ama yalan sylyorsan senin cezan veririm, demi. Tavan, aslan kurduu tuzaa ekmek iin nden gidiyormu. Derken derin bir kuyunun bana gelmiler. Tavan: te urada ikisi de, demi ve kuyunun iini gstermi. Kuyuya yaklaan aslan, tavann geri ekildiini fark etmi ve: Niin ayan geri ektin, geri kalma, d nme, demi. Tavan: Korkudan tir tir titrediimi grmyor musun, elim ayam tutmaz oldu, yreim yerinden oynad, diyerek cevap vermi. Aslan, tavana kuyuya bakmasn ve szn ettii aslann orada olup olmadn kontrol etmesini sylemi. Tavan: Beni kucana alrsan o zaman bakabilirim, demi. Aslan, tavan kucana alm ve kuyunun iine bakmak iin eilmi, kuyuda bir aslan ve semiz bir tavan grm. Dmann suda gren aslan, tavan kucandan brakt gibi kuyuya atlayvermi. Aslan tuzaa drerek ondan kurtulmay baaran tavan, byk bir sevin duymu ve hemen arkadalarnn yanna dnerek onlara bu mutlu haberi ulatrm. Btn hayvanlar sevin iinde tavan kucaklayp tebrik etmiler ve canlarn kurtard iin ona teekkr etmiler. (Hancolu 2003: 7)

3.4.1.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

:Fabl

47

Hikyedeki kiiler

Aslan: Ormanda sz geen, istediini elde edip yiyen, hayvanlar leminin kral. fkeli, sinirli ve bu hlini sk sk dar vuran yapda. Hikyede gcn, kuvvetin sembol.

Tavan: Aslann yiyeceklerinden biri. Akln kullanarak aslann av olmaktan kurtuluyor. Hikyede akln sembol olsa da tasavvufi manada nefsi ifade etmektedir.

Hikyedeki olay

: Ovada yaayan hayvanlarn hayatlarn devam

ettirmelerine mani bir aslan vardr. Aslan her gn karnn doyurmak iin bir orman hayvanlarn yemektedir. Tavan kaderine raz olup beklemektense bir kurtulu aresi dnr ve uygular. Aslan tuzaa drerek hem kendini kurtarm olur hem de dier hayvanlar.

Olayn yaand evre

: Av hayvanlarn yaamlarn srdrebildii bir

ova. Aslann tuzaa drld bir kuyu.

Olayn yaand zaman

: Hikyede zaman tam olarak belirtilmemekle

birlikte aslan ile tavan arasnda asl dmn zlecei olay sabahn erken saatlerde balyor ve o gn iinde nihayet buluyor. Hikyede yer alan deyimler : sz vermek, ad ktye karmak, yola

dmek, nne dmek, yrei yerinden oynamak.

Hikyede anlatm

: Hikyede anlatm nc tekil kiinin

azndan salanmtr. Kiilerin konumalar baz yerlerde konuma izgisi ile baz yerlerde ise trnak iareti ierisinde verilmitir. Zaman olarak duyulan gemi zaman kullanlmtr.

48

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. nsan kendi rzkn kendi alarak bulmaldr.

2. Canmz pahasna bile olsa verilen sze sadk kalmalyz.

3. Verilen sze sadk kalnmadnda toplum iinde insanlarn ad kar.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlar zor durumda kaldklarnda akllarn kullanarak birok sorunun stesinden gelebilirler.

2. Asl g akldadr.

3. Aklszln sonu hep kt bir ekilde neticelenir.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin birinci cildinde

yer almaktadr. Mevlna, nefsin hilelerle insanlar, tuzaklara nasl drdn gstermek istemitir. Mevlna, hikyenin sonunda, tavann aslann kuyuya drlmesi ile unu anlatmak istemitir. Bu ksm erhte u ekilde karmza kar:

Ey kii! Sen bu dnya kuyusunun dibinde mahpus kalan bir aslansn. Tavan gibi olan nefsin, seni nasl kahretti. Senin tavan nefsin sahrada yiyip imekte, zevk ve safa etmekte. Sen ise u dedikodu, bahis ve mnakaa kuyusunun dibindesin! (C1/1351, 1352. byt.). Her bir kahramann tasavvufi manalarn bir sembol olduu hikyeden bu sonucun 1315 ya grubu ocuklar tarafndan karlmas mmkn deildir.

Hikye, 6.,7. ve 8. snflarn okuyabilecei, bu snflara ait ders kitaplarna metin olarak alnabilecek zelliklere sahiptir. ok gzel iletilere ve ana fikirlere sahip bu hikye, rencilerin zevkle okuyaca, elenceli bir yapdadr. renciler

49

gerek ana fikirleri gerekse iletileri karmakta zorlanmayacaklardr. ocuklarn fiziksel olarak en ok deiim gsterdii, kendilerindeki bir takm olumsuzluklar kafaya taktklar bu hassas dnemde bu tarz hikyelerle ocuklara akln, dnce ve tavr gzelliinin neminin kavratlmas uygun olacaktr. rencilerin bu hareketli dnemlerinde en ok holandklar bir dier unsur da kvrak dnce kabiliyetidir. Bu yalardaki renciler birbirlerine yaptklar akalarda bu tarz, iinde zek eseri rnler olan kabiliyetlerini gstermekten holanrlar.

Mevlna bu hikyeyi anlatrken araya deiik hikyeyi de katmtr. Bu hikyeler asl hikyenin iinde geen yardmc fikirlerin aklanmas iin verilmitir. Mesnevinin orijinalinde ve birebir erhlerinde bu kk hikyelerin hangi nedenlerle araya konulduu anlalmaktadr. Ancak 1315ya grubu ocuklarna bu hikyeleri i ie verilmesi uygun deildir. Dolaysyla yazar da arada yer alan dier kk hikyeleri karmtr.

Hikyede, 546 kelime yer almaktadr. Kelime says asndan, bir olay yazs iin okuma teknii bakmndan 8. snflara daha uygundur. Hikyede yer alan cmleler anlam bakmnda sade, anlalr ve genelde basit yapldr. Deyimler anlalr niteliktedir. Benzetmelere sk sk bavurulmu, sfat trnde birok szck kullanlmtr.

3.4.2. Tccar ile Papaan

Zengin bir tccarn ok gzel bir papaan varm. Zavall papaan kafeste yaad hapis hayatndan dolay zlrm. Tccar, bir gn Hindistana gitmeye karar vermi. Yla kmadan nce de dostlarna ve hizmetilerine ne hediyeler

istediklerini sormu. Her biri ondan bir hediye istemi ve dilekte bulunmu. Sra papaana gelmi. Cmert tccar: Syle bakalm, sana ne getireyim, demi. Papaan:

50

Oradaki papaanlara hlimi anlatp hapis olduumu syle, onlara selamlarm ilet. Onlara, benim byle gurbette kafesler iinde iken, aalklarda, kayalklarda mutlu ve hr bir ekilde yaamalarnn uygun olup olmadn sor ve onlardan yardm istediimi syle, demi. Tccar, Hindistandaki papaanlara bunlar ileteceini sz vermi ve yola km. Gide gide Hindistana varan tccar, ovada aalarn zerinde birka papaan grm. Atn durdurarak papaanlara yaklam ve onlara seslenerek kendi papaannn sylediklerini iletmi. Papaanlardan biri bir anda titreyip yere dm ve lvermi. Adam, zavall bir hayvann lmne sebep olduu iin ok zlm ve yaptna piman olmu. Belki de benim papaanmn bir akrabas idi. diye dnm. Tccar, Hindistandaki alveriini tamamlam ve memleketine geri dnm. Getirdii armaanlar bir bir datm ve balarda bulunmu. Bu srada papaan, tccardan kendisiyle ilgili neler grdn ve duyduunu sormu. Tccar yaptklarndan dolay ok zldn ve olan biteni anlatmak istemediini sylemise de papaan srar etmi. Bunun zerine tccar: Sylediklerini rastladm papaanlara anlattm, fakat ilerinden birinin d koptu ve dp ld, demi. Tccar, papaann lmesine sebep olduu iin, yaptna piman olduunu da eklemi. Papaan, Hindistandaki kuun ldn duyunca, titreyip yere dm ve kaskat kesilmi. Bunu gren tccar, bir anda frlayp klahn yere vurmu ve gzel kuunu kaybetmi olmann zntsyle kendini yerden yere atm. aresiz bir hlde kafesteki l kuunu karan tccar, papaan yere brakm. Bir anda silkinip uyanan papaan, hemen uup bir dala konmu. Tccar, kuun bu hline pek am ve papaana: Ey ku, hlini anlat da ne olduunu anlayalm, Hindistandaki ku ne yapt da bize bu tuza kurdun, canmz yaktn, diye sormu. Papaan, tccara unlara sylemi:

51

Hindistandaki ku, yapt ile bana t verdi, kendisini lm gsterip bana da byle davranmam konusunda mesaj gnderdi ve Eer kafesten kurtulmak istiyorsan benim yaptm gibi yap. dedi. Tccar, bu cevap karsnda gerei anlam ve kendisiyle vedalap uan kuun bu tavrndan nemli dersler karm. Bahar gelince talar yeerir mi hi! Sen de toprak ol da senden renk renk gller bitsin! (Hancolu 2003: 7)

3.4.2.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf Hikyedeki kiiler

: Fabl :

Tccar: Zengin bir kii. Hapis hayat yaatt bir papaan var. Ayn zamanda cmert bir kii.

Papaan: Kafeste mrn geiren, bu hayattan bkan, bir kurtulu aresi arayan akll bir ku.

Hikyedeki olay

: Hapis hayat yaayan bir papaann bu hlinden

kurtulmak ister. Sahibinin yolculua kmadan onun istei olup olmadn sormasn frsat bilerek, Hindistandaki dostlarndan yardm ister. Papaan dostlarndan yardm grr ve kurtulur.

Olayn yaand evre

: Olay tccarn dkknnda balar, Hindistan

yolculuu ile srer ve tccarn tekrar dkknna dnmesi ile neticelenir.

Olayn yaand zaman

: Tccarn Hindistan yolculuuna kmadan

nce papaanla konumas, yolculuk ve yolculuk sonras dkknna dnmesi zaman oluturur.

52

Hikyede yer alan deyimler can yakmak, t vermek, ders karmak

: Yola kmak, sz vermek, d kopmak,

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kip olarak duyulan gemi zaman kullanlmtr. Tccar ile papaann diyaloglar konuma izgileri ile verilmitir.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Zor durumda kalm dost insanlar varken hli gzel de olsa insan rahat yaayamaz.

2. nsanlar zor durumda kaldklarnda ilk yardm isteyecei kiiler uzakta da olsa akrabalardr.

3. Yaknlarmz ve dostlarmzla hediyelemek gzeldir.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Zor durumda kaldmzda bize yardmc olabilecek dostlarmza bavurmalyz.

2. Akl akldan stndr.

3. Anlatmak istediklerimizi bazen tavrlarmzla, hareketlerimizle daha gzel ifade edebiliriz.

4. En gzel hediye zgrlktr.

53

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin birinci

cildinde yer almaktadr. Mevlnann bu hikyede anlatmak istedii, insanlarn bu dnya hayatndaki genel yaayna hkim olan tutsaklktan kurtulmasdr. nsan niin tutsaktr? nk insan ten kafesi ile epeevre sarldr. Bu kafesten kurtulmas iin insann, hikyede anlatld zere kurtulmak iin lmesi gerekmektedir. Bu gerek manada bir lm deildir. nsan dnya hayatna balayan, tutsak bir hayat yaatan nefsin lmesi ya da ldrlmesidir. Mevlna bu dncesini papaann azndan u dizelerle zetler:

Ey avama kar da havassa kar da name ve terennmde bulunan! Benim gibi l ki kurtulasn (C1/1832. byt.). Hikyenin sonunda da yer alan ve erhte Mevlnann bu hikye ile vermek istedii dersi ok iyi zetleyen bir beyitte udur: Baharlarn tesiriyle ta yeerir mi? Toprak ol ki renk renk iekler bitsin (C1/1911. byt.). Hikyede karmza kan problem tutsaklktr. Papaan, tutsaklktan kurtulmann aresini aramaktadr. areyi dostlarna derdini anlatarak bulmaya alm ve bunda baarl olmutur. Hikyede yer alan atma karakterler aras atmann rneidir. Ancak, Mevlnann anlatmak istedii nefsin ldrlmesi bir karakterin kendi iinde yaad atmadr.

Mevlna, hikyelerinin hemen akabinde vermek istei mesajlar dorudan verir. Bu onun anlatm tarzdr. evrilen eserlerde bu ders ksmlar genelde karlmtr. Bu hikyede ise bir cmle ile bu ders ksm dorudan verilmitir. Birok ocuk edebiyat yazar dorudan ders ksmlarn eserlerde olumsuz olarak grmektedirler. Fakat burada Mevlnann da vermek istedii dnceye atfda bulunulmak istenmitir. Bu ksm eserden karlmasa da olur kanaatimiz de vardr. nk bu ksm syleyi bakmndan sanatl bir yapdadr ve gzellik katmaktadr. Dolaysyla ders ksm olarak grlen bu ksm dorudan kuru bir t olmaktan ok uzaktr.

54

Hikye 6, 7 ve 8. snf rencilerinin okuyabilecei bir yapdadr. Ders kitaplarna metin olarak da alnabilecek gzel bir fabl rneidir. zellikle hikye, ileti ve ana fikirler bakmndan olduka zengindir. Tutsaklk-zgrlk atmas bu metin sayesinde geni bir ekilde ele alnabilir ve tartlabilir. Soyut olarak aklamakta zorlandmz bu kavramlar, Mevlnann somutlatrarak verdii bu hikye ile rahatlkla ocuklara kavratlabilecektir.

Hikye, 374 kelimeden olumaktadr. Modern manada yazlan uzun hikyelerden farkldr. Zaman ve mekn unsurlar tasvire gerek duyulmadan verilmesi de geleneksel hikye tarznn bir gstergesidir. Okuma almalar bakmndan uzunluk yn ile daha ok 6 ve 7. snflara uygundur. Ancak konu, ileti ve ana dnceler yn ile 8. snflara da hitap etmektedir.

Hikye, anlatm bakmndan olduka sade ve anlalr bir yapdadr. Gnlk dilde konuulan deyimler yer almtr. Cmleler ksa ve ak anlatmldr. Diyaloglar konuma izgileri ile verilmitir.

3.4.3. Aslan Pay

Gnlerden bir gn aslan, kurt ve tilki avlanmak iin orman doru yola kmlar. Avda birbirine yardm etmek zere szleen hayvanlar, birlikte ovada gzel avlar yakalamaya niyetlenmiler. Erkek aslan, kurt ve tilki ile birlikte avlanmaktan utansa da, mecburen aralarnda bulunmaya raz olmu. Aslan, kur ve tilki, dere tepe dolarken bir da kz, bir kei ve bir de semiz tavan avlamlar. Avlar dadan indirip ovaya getirmiler. Kurt ve tilki byk bir itahla avlar seyredip padiahlar padiah aslann adaletle avlar paylatrmasn beklemeye balamlar. Aslan onlarn bu hlini hissetmi ve onlara oynayaca oyunu dnerek ks ks glm. Bir sre sonra aslan, kurda: Ey kurt gel de unlar paylatr, diye seslenmi. Kurt:

55

Padiahm, yaban kz senin payn olsun, zira o da byk, sen de byksn, semiz ve eviksin. Kei benim olsun. nk orta byklkte bir av. Eh, tilki de tavan alversin, demi. Kurt szlerini bitirir bitirmez aslan byk bir fkeyle kkreyip haddini bilmeyen bu cahili bir peneyle paralayvermi. Aslan bu kez tilkiye dnerek: Haydi, bunlar yemek iin sen paylatr, demi. Tilki, aslann nnde saygyla eilerek unlar sylemi: Ey sekin padiah, u semiz kz senin kahvaltn, kei le yemein, tavan da akama erezin olsun. Bunlar duyan aslan: Ne gzel adaletle paylatrdn bunlar. Syle bakaym kimden rendin bunun sen, demi. Tilki: Ey dnya padiah, bunu biraz nce paraladn kurdun hlinden rendim, diye cevap vermi. Bunun zerine aslan, tilkinin alakgnll tavrn beenmi ve avn bir ksmn ona hediye etmi. Akll o kiidir ki ekilen beladan, dostlarn lmnden ibret alr. (Hancolu 2003: 21)

3.4.3.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Fabl

Hikyedeki kiiler

: Aslan, Kurt, Tilki

Hikyedeki olay

: Aslan, kurt ve tilki birlikte avlanrlar ve bu av sonucu

bir kz, bir kei ve bir de tavan avlarlar. Sra avlanan yiyeceklerin paylamna gelmitir. Aslan nce kurdun taksim etmesini ister. Kurdun taksimini beenmeyince onu paralar. Tilki, bu durumu grnce taksim srasnda kendisi iin hibir talepte bulunmaz, tm paylar aslana brakr. Bu aslann houna gider. Aslan, kendi hakkndan feragat eden tilkiyi dllendirir.

56

Olayn yaand evre

: Olay bir ormanda gemektedir.

Olayn yaand zaman tabiriyle hikyeye giri yaplmtr.

: Zaman belirsizdir. Gnlerden bir gn

Hikyede yer alan deyimler

: Yola kmak, haddini bilmek.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Duyulan gemi zaman kullanlarak anlatm yaplmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Bir ie niyetlenen insanlar amaca ulamak iin yardmlarlar.

2. Elde edilen neticeden herkes payn almak ister.

3. Haddini bilmeyen insanlar cezalarn eker.

4. Haddini bilen insanlar mkfatlandrlrlar.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Akll kii ekilen beladan gereken dersi alr ve buna gre hareket eder.

2. Alakgnll insanlar sevilirler ve dllendirilirler.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin birinci cildinde

gemektedir. Mevlna bu hikyede aslan ile mutlak hkim, g sahibi Allah; kurt ile benliini yenememi, ham bir ruhu; tilki ile ise benliinden gemi, bakasnn ektii belalardan ders alan olgun bir kiilii temsil eder. Bu temsillerle Mevlnann ilk anlatmak istedii kendi benliinden geen insanlarn ancak mutlulua

57

ulaacaklarn ve dllendirilecekleridir. Bu sonucu ocuklarn karabilmeleri mmkn deildir. ocuklarn alabilecei dersler ve iletiler ise yukarda belirttiimiz kadaryla mmkn olacaktr. Yetikinler dahi Mesneviyi okumakszn Mevlnann anlatmak istediini kavrayamayacaktr.

Mevlnann ikinci anlatmak istedii, insanlarn akllarn kullanp, gemite bakalarnn yaad olumsuzluklar grerek ders almalardr. Bu sonuca renciler rahatlkla ulaabileceklerdir.

Hikye, ileti ve ana dnce bakmndan 6,7 ve 8. snf rencilerinin kazanacaklar gzel davran rnekleri ile doludur. Bir hedef iin birlikte hareket etme, haddini bilme, alakgnlllk ve olumsuz durumlardan ders karma dnceleri bu hikye ile verilebilecektir.

Bu hikyede, ocuklarn taklabilecekleri tek nokta, beraber yola kan hayvanlarn amalarna ulatklarnda niin ortakln bozulduudur. Aslann haksz olduu gr de seslendirilecektir. Ya da beraber yola ktmz insanlarn ne kadar gvenilir olduunun aratrlmas sonular da kacaktr. Bu sonular, ocuk ruhunun acma hisleri ile birletiinde anlamldr. Ancak, hikyeye genel bir bakla bakldnda asl sonulara ulalabilecektir. Ya da metin olarak ele alndnda retmenin ynlendirmesi ile bu noktalar akla kavuturulacaktr.

Hikye, 5., 6., ve 7. snf rencilerine metin olarak verilebilecek, ocuklarn zevk alarak okuyabilecekleri, gzel dersler karabilecekleri niteliktedir. Hikye, 236 kelimeden olumaktadr. Kelime says bu snflar iin uygundur. Kurulan cmleler dz ve ksadr. Anlam bakmndan ok aktr.

3.4.4. Padiah ve Cariye

ok eski zamanlarda bir padiah vard. Bu padiah maddi ve manevi ynden ok stnd. Padiah bir gn atna bindi. Sarayl yardmclar ile birlikte ava kt. Yolda giderken bir cariye grd. Cariyeye k oldu. Bir ku kafeste nasl rpnrsa

58

padiahn da can bedeninde yle rpnd. Padiah bu durumdan kurtulmak iin para verdi ve cariyeyi satn ald. Padiah cariyeyi satn ald almasna ama cariye hastalanverdi. Padiahn mutluluu yarm kald. Bu gzel yzl, inci dili, dudu dilli cariyeye bir ey olursa ne yapard. Padiah cariyenin iyilemesi iin uzaktan yakndan doktorlar ard. Padiah doktorlara: Allah akna, sevdiimi iyiletirin, zira onun hayat da benim hayatm gibi sizin elinizdedir. Benim hayatmn nemi yoktur. Benim hayatmn can odur. Ben dertliyim, hastaym. Benim ilacm, benim dermanm odur. Kim benim canma derman ederse btn hazinemi ona veririm, dedi. Doktorlarn hepsi: Bu uurda canmz feda edercesine alalm. Aklmz, tecrbemizi, hnerimizi kullanalm ve cariyeyi iyiletirelim. Her birimiz hasta tedavisinde bu zamann en iyisiyiz. Elimizde her derdin devas her hastaln ilac var, dediler. Doktorlar gurura benlie kaplarak her eyin kendi ellerinde olduunu sandlar. nallah yani Allah isterse demediler. Bu yzden Allah onlara, insanlarn acizliini, Allahn izni olmadan insanlarn bir ey yapamadklarn gsterdi. Doktorlar hangi ilac cariyeye verdilerse, ne tedavi yaptlarsa beklenen ifa elde edilemedi. Zavall cariye hastalktan kl gibi zayflad. Padiahn gzleri de alamaktan rmak hlini ald. Padiah doktorlarn cariyeyi iyiletiremediini

grnce gzleri yal, yaln ayak mescide kotu. Mescide girip mihraba kapand. Secde yeri gzyalarndan srlsklam oldu. Padiah hakkn huzurunda kendini kaybetti. Biraz sonra kendine gelince gzel szlerle Allaha dua etmeye balad. Ey hkmdarl olan Allahm! Ben ne syleyeyim. Zaten sen kalpteki btn gizli eyleri bilirsin. Ey Allahm! Btn isteklerimizde daima sana snp senden yardm dilememiz gerekirken biz yine yolumuzu ardk. Bu fani cariyeye gnl verdik. Sonra tuttuk, sen varken hekimlere bavurduk. Geri sen: Ey kulum, ben senin gizlediin srlar bilirim, ama sen yine o srlar meydana dk, istediklerini aa vur. buyurdun. Padiah can u gnlden yalvarnca Allahn ltuf ve iyilik deryas da cotu.

59

Allaha gzyalar iinde yalvaran padiah bir ara kendinden geti, uykuya dald. Ryasnda ona bir pir grnd. O pir ona: Ey Padiah! Sana mjde, dileklerin kabul oldu. Yarn sana bir gariban gelirse bil ki o bizdendir, bizim tarafmzdan gnderilmitir. O gelecek garip ok deerli bir hekimdir. O doru, emin, gvenilir, inanlr bir kiidir. Onun verecei ila da kesin etkisini gsterir. Gndz olunca padiah ryada kendisine gsterilen zat pencere nnde beklemeye balad. O glge iinde gne gibi parlayan, erdemli, hnerli, bilgili kiinin geldiini grd. Bu gelen kii uzaktan hilal gibi grnr grnmez bir hlde geliyordu. Adeta hayal gibi geliyordu. Padiah kapc ve hizmetilerden nce koarak misafirini karlad. Padiah da gelen misafir de birbirlerini tanmlard. Padiah: Benim asl sevdiim sensin, o cariye deil, fakat dnyada i iten kar. Padiah kollarn ap o ilahi hekimi kucaklad. Elini pmeye, ne taraftan geldiini, nerede bulunduunu sormaya balad. Sora sora odann bakesine kadar ekti. Buluma, arlama, hatr sorma, yemek yeme ii bitince padiah o byk hekimin elinden tuttu, cariyenin yanna gtrd. Hastann ve hastaln durumunu anlattktan sonra onu hasta cariyenin karsna oturttu. Hekim hastann yzn benzini grp, nabzn dinledi. Hekim: br hekimler yanl tedavi uyguladlar. Bu sebeple hastay harab etmiler, zayf drmler.

Hekim hastal anlad. Gizli hastalk ona belli oldu. Fakat anladn padiaha belli etmedi. Hznnn, zntsnn okluundan hastann gnl hastas olduunu anlad. nk cariyenin vcudu salamd, ama gnl yaral ve yorgundu. Hekim padiaha dnerek:

60

Saray boalt. eride yakn uzak akraban dhil kimse kalmasn. Ben bu hasta cariyeye bir eyler soracam. Koridorda, ke bucakta kimse durup bizi dinlemesin. Padiahn emriyle saray boaltld. eride hasta cariye ve doktordan baka kimse kalmad. Hekim yumuak ve tatl bir sesle cariyeye: Nerelisin, dedi. Her yrenin ilac farkldr. O ehirde akrabalarndan kimler var? Kime yaknsn? Bal olduun, zlediin arkadalarn var m?

Hekim elini cariyenin nabzna koydu. Cariyenin bana gelen dertleri, belalar birer birer sordu. Hekim bir yandan cariyenin anlattklarn dinliyor, bir taraftan da nabzna ve nabznn atna dikkat ediyordu. Hastann nabz hangi isim sylendii zaman hzlanrsa dnyada cann o kiiyi istedii anlalacakt. Cariye memleketini, dostlarn saydktan sonra baka bir ehir ismi syledi. Hekim: Kendi memleketinden nasl ktn? Daha nce hangi ehirdeydin? Cariye bir ehir ad syledi ve geti. Yznn rengi ile nabznn atnda bir deiiklik olmad. Efendilerini ve ehirde bulunanlar birer birer anlatt. Oturup tuz ekmek yedii yerleri syledi. ehir ehir, ev ev anlatp durduu, hikye ettii hlde cariyenin ne nabz hzland ne de yz sarard. Hekim ok ho bir ehir olan Semerkanttan soruncaya kadar cariyenin nabz, salkl bir insann nabz gibi, normal bir hlde atyordu. Fakat Semerkant ad geince nabzn at artt. Yz kzard. Sarard. nk o Semerkantl bir kuyumcudan ayr dmt. Hekim hastadan bu srr renince, onu yataa dren derdin, belann asln, sebebini bulmu oldu. Hekim kuyumcunun ehrin hangi semtinde, hangi mahallesinde oturduunu sordu. Cariye: Kprbanda, Gatfer mahallesinde, cevabn verdi.

61

Hekim cariyeye: Senin hastalnn imdi ne olduu anladm. Seni bu hastalktan kurtarmak iin ne gerekirse yapacam. Sevin, neelen, znty zerinden at. Bana gven. Yamurun imenlere yaptn yapacam. Seni yeniden hayata kavuturacam. Fakat bunu kimseye syleme. Padiah neler konutuumuzu bilmesin. Hekim cariyeden bu bilgileri aldktan sonra, kalkt. Padiahn huzuruna kt. Onu durumdan birazck haberdar etti. Bu hastaln tedavisi iin kuyumcuyu bulmak gerekir. Altnlar, ss elbiseler gndererek kuyumcuyu kandr. Onu buraya ar. Bunun zerine padiah, Semerkanda gvenilir iki adamn gnderdi. ki eli Semerkanda gitti. Kuyumcuyu buldular. Ona padiahn davetini ilettiler. Eliler kuyumcuya: Ey kuyumculukta esiz olan kii! Senin sanatn, hretin ehirlere yaylm ve herkese duyulmutur. te padiahmz seni kuyumcubalna semi, nk sen bu meslein en iyisisin. imdilik u ssl elbiseleri, altnlar, gmleri al. Padiahn yanna gidince, sarayn ileri gelenlerinden olacaksn. Kuyumcunun ssl elbiselerden, altndan gzleri kamat. Gurura kapld, ehrinden oluk ocuundan ayrld. Padiahn canna kastettiinden habersiz, neeli ve mutlu bir hlde yola dt. O garip kuyumcu, yolculuu tamamlayp padiahn sarayna geldi. Hekim padiahn huzuruna kard. Padiah onu grnce, iltifatlarda bulundu, onu pekiyi arlad. Altn hazinesini ona teslim etti. Sonra hekim padiaha dedi ki: Ey byk sultan, o cariyeyi bu kuyumcuya ver, ver ki ona kavuunca iyilesin. Padiah o ok gzel ay yzl cariyeyi kuyumcuya balad. Birbirini

zleyen bu iki dostu birletirdi. Bylece onlar, alt ay kadar muratlarna erdi. Cariye de iyileti. Ondan sonra hekim kuyumcu iin bir erbet yapt. Kuyumcu erbeti iince kzn gz nnde yava yava erimeye balad. Hastalk yznden kuyumcunun

62

gzellii gidince, cariyenin de ona kar ilgisi kalmad. Kuyumcu zayflayp irkinleti. Yz sararp soldu. Kzn gnl de ondan soudu. Kuyumcunun gzlerinden dere gibi yalar akyordu. nk yznn gzellii bana bela olmutu. Kuyumcu: Ruhumdan ve gnlmden aa olan, benim gerek varlm olmayan gzelliim iin beni ldren, bilmiyor onu ki kanm uyumaz ve mazlumun kan yerde kalmaz. Bugn benim bama gelen, yarn onun bana gelecektir. Bu dnya bir daa benzer. lerimiz, yaptklarmz da seslenmek gibidir. Seslerimiz gzel de olsa irkin de olsa daa arpar, dner yine bize gelir, dedi. Kuyumcu bu szleri syledi ve hemen lp toprak altna gitti. O cariye de aktan ve hastalktan arnd, iyileti. (Derviolu 2002: 148)

3.4.4.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Padiah Hikyesi

Hikyedeki kiiler

: Padiah, cariye, hekimba, pir, kuyumcu

Hikyedeki olay

: Bir padiahn bir cariyeye k olmasyla balayan

hikye, cariyenin hasta olmasyla gelimektedir. Bu hastala are aranr. Cariyenin hastalnn gerek nedeninin bulunmas ile sonuca varlr.

Olayn yaand evre

: Padiah bir av srasnda bir cariyeye k olur.

Saray dnda balayan olay cariyenin saraya getirilmesi ile geliir ve neticelenir.

Olayn yaand zaman

: Hikye, ok eski zamanlarda tabiriyle

balamaktadr. Yani zaman net olarak verilmemektedir. Fakat olay bir hastaln balamas ve bu hastala arenin bulunmas arasndaki zaman dilimidir. Dolaysyla zaman bu sre olarak kabul edebiliriz.

63

Hikyede yer alan deyimler

: Kendini kaybetmek, kendine gelmek,

gnl vermek, bavurmak, aa vurmak, kendinden gemek, yz kzarmak, yola dmek, bana gelmek.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar baz yerlerde konuma izgisi ile verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Ar derecede gururlanmak insanlara zarar verir.

2. Dnyadaki mevcut hastalk ve sorunlarn bir ekilde zm vardr.

3. nsanlarn en nemli hastalklarndan biri i huzurun salanamamas, gnllerinin rahata kavuamamasdr.

4. Hasta insanlara kar tavrlarmz ok kibar olmaldr.

5. nsanlar, kendilerine sunulan gzellikler karsnda hemen aldanmamal, bu gzelliklerin arka plnn aratrmaldr.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Bu dnya bir daa benzer, yaptklarmz, ilediklerimiz bizim seslenmelerimizdir. Gzel de olsa irkin de olsa bize geri gelecektir.

2. Gerek ak ruhtadr ve gerek mutluluk gnln rahat olmasyla mmkndr.

Hikye hakknda yorum

: Mevlna, bu hikye ile birok ders

vermektedir. . Mevlna, tasavvuf anlayn, dnya hayatna bakn somutlatrp,

64

hikye etme eklinde vermitir. Bu hikyede her bir kahraman tasavvuf anlaynda bir kavramn yerini tutmaktadr. Bu hikyede padiah, ruhu; cariye, nefsi; cariyeyi ilk olarak tedavi etmeye alan fakat baarl olamayan hekimler; sahte eyhleri, cariyeyi tedavi etmeyi baaran hekim; Mrid-i Kmili ve kuyumcu ise; insanlarn geici heveslerini temsil etmektedir. Hikyeye bu adan bakar ve rencilere aklamaya kalkarsak 1315 ya grubu ocuklar hikyeyi anlamakta zorlanacaktr.

Mevlnann tasavvuf anlay haricinde dz bir mantkla incelediimizde hikye, 7., ve 8. snf rencilerin okuyabilecekleri bir niteliktedir.rencilerin duygu ve dncesine hitap eden, onlar dnmeye sevk eden, iyi-kt, gzel-irkin ayrmnn yaplmasna imkan salayan bir ykdr. Fakat ocuklara padiah ve cariye hakknda bilgi verilmeli, tarihi zaman ierisindeki anlayn aklanmas gerekmektedir. Bu aklamalar yapldktan sonra hikyede ocuklarn tartarak sonular karabilecekleri sorular vardr. Bunlar;

1. Padiah ya da gc elinde bulunduran insanlarn, her istediklerini yapmalar mmkn mdr, gnmzle karlatrmasn yaparsak nasl bir durum karmza kar?

2. Cariyenin duygularndaki deiiklikler normal midir, siz olsaydnz nasl davranrdnz?

3. Kuyumcunun davranlarn deerlendirir misiniz? Siz bu hataya dmemek iin neler yapardnz?

Bu ekilde yneltilen sorularla, ocuklar hayata hazrlayan, olgun davranlara ynelten, birbirleriyle fikir alverilerini salayan, beyin frtnalar oluturulabilir.

Cmleler ksa ve dz bir anlatmla oluturulmutur. O kadar ki tek kelimelik cmleler dahi yer almtr. Deyimler bakmndan zengin olmasnn yannda kullanlan deyimler ocuklarn anlayabilecei niteliktedir.

65

Hikyenin metin olarak okul kitaplarna alnabilmesi iin ksaltmalara ihtiya duyulmaktadr. Hikye anlamn bozulmadan ksaltmalarn yaplmas iin uygundur.

Hikye, iletiler bakmndan olduka zengindir. Hikye metninin orijinalinde Mevlna hikyelerin arasna girerek iletileri aklamaktadr. nk Mevlna, adeta ders verecek, fikirlerini syleyecek frsatlar kollamaktadr. Mevlna, bir hikyeyi anlatrken birok ileti ve onu takip eden ders nitelikli blmleri vermektedir. Bu yky eviren yazar da ayn yolu takip etmi, baz iletileri dorudan vermeyi tercih etmitir. Bu bakmndan bir t niteliinde blmler olumutur. Bunun yerine sonucu, ocuklarn kendine brakarak, onlarn karmna sunmak daha uygun olacaktr. Yukarda verilen ana fikirlerden de birincisi metnin sonunda aynen yer almtr. ocuklar sonuca hazr elden ulamaktadr. Fakat bu durumu olumsuz kabul etmemek gerekmektedir nk yazar bu fikri kuyumcunun azndan bir i konuma olarak vermitir. kinci sonu ise ocuklarn bulmasn isteyebileceimiz bir zelliktedir.

3.4.5. Bakkal ve Papaann Hikyesi

Bir bakkaln yeil renkli, gzel sesli ve ok iyi konuan bir papaan vard. Bu papaan dkknn adeta bekiliini stlenmiti; gelenlere gzel nkteler syleyip, akalar yapard. Tpk bir insan gibi konumasnn yannda ayrca ok gzel de terdi. Bakkal bir gn evine gitmiti. Papaan da her zaman olduu gibi dkkn bekliyordu. O srada bir fareyi kovalayan bir kedi dkkndan ieriye dald. Korkudan ne yapacan aran zavall papaan oradan oraya kaarken gl ya iesini devirdi, ortal birbirine katt. Biraz sonra evinden dnen dkkn sahibi durumu grnce ok kzd ve kzgnlkla papaann bana vurdu. Vurunca da olan oldu, papaann dili tutuldu, bandaki tyler dkld. Zavallnn ba kel oldu. Gnler geti fakat papaan bir trl konumad. Bakkal yaptna bin piman oldu. Ah vah ederek san sakaln yoldu:

66

Elim krlsayd da zavall kua vurmasaydm, diye kendi kendine syleniyor, kuu yeniden dile gelsin diye yoksullara sadakalar veriyordu. Aradan gn gece geti fakat ku hi konumad. Bakkal bu ku artk konumayacak diyerek zntyle kara kara dnyordu. O srada bakabak gibi tamamen tysz biri geiyordu. Bunu gren papaan hemen dile gelerek konumaya balad: Ey kel neden yle kel oldun, yoksa sen de mi gl ya iesini dktn? diye seslendi. Bunu duyan herkes glmeye balad. nk papaan grd bu adamn da kendisi gibi gl ya iesini devirip krdn, bu yzden sahibinin onun da ban vurarak salarnn dklmesine sebep olduunu sanmt. (Zeren 2004:21)

3.4.5.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Fabl

Hikyedeki kiiler

: Bakkal, Papaan

Hikyedeki olay

: Yanllkla gl ya iesini dken papaana

sinirlenen sahibi, dnmeden papaana ceza verir. Bana sert bir ekilde vurur. Papaan bu durum karsnda zlr, konumaz ve tyleri dklr. Ta ki ekil ynnden kendine benzeyen kel bir kiinin dkknn nnden geecei ana kadar. Papaan o kiinin de kendisi gibi gl ya iesini dkp sahibinin vurduunu zannetmektedir.

Olayn yaand evre yoktur.

: Olay, bir dkknda gemektedir. Mekn tasviri

Olayn yaand zaman

: Bakkaln bir sre dkkndan ayrlmasyla

balar. Papaann gl ya iesini dkmesi bu srada olmutur. Papaann tylerini dkmesi ve hi konumamas gn gece srmtr. Buras masallarda sk karmza kan zaman kalplarndan biridir. Bu srenin sonunda papaan konumutur.

67

Hikyede yer alan deyimler

: Ortal birbirine katmak, dili tutulmak,

san sakaln yolmak, dile gelmek, kara kara dnmek.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve imdiki zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Verilen cezalar ar olduunda olumsuz sonular ortaya karr.

2. Dnmeden yaplan davranlar bizde ou zaman pimanlk meydana getirir.

3. Pimanlk, vicdan azab ekilmesine neden olur.

4. Yaplan hatay telafi etmek ve vicdan rahatlatmak iin iyilikler yapmak gerekir.( Yoksullara sadaka vermek, yemek yedirmek, hediyeler takdim etmek gibi.)

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Cezalarda makul olmal, fizik cezalar verilmemeli, incitici tavrlardan kanmalyz.

2. Karmzdaki muhatab dinlemeden, olay hakknda bilgi sahibi olmadan, yargya varmamalyz.

3. Hayatta birbirine benzeyen ok ey vardr ama mahiyeti farkldr.

68

4. Grne gre fikir elde etmek ou zaman bizi yanltr. nyargl olmamak gerekir.

Hikye hakknda yorum

Mevlna,

olmak

ile

grnmek

arasndaki fark bu hikye ile nkteli bir ekilde anlatmtr. Grnmek, slm dncesinde eytann; olmak ise, Cebrailin bir vasf olarak ele alnmaktadr.

Grnmekte riyakrlk vardr. Olmak ise hakikate ulamaktr. Hikyede de grnte ayn ama mahiyeti farkl iki kahraman vardr. Bir papaann bu fark fark edememesi gayet normaldir ancak insan sarraflar bunu ayrt etmekte zorluk ekmeyeceklerdir. Mevlna, zellikle insan ile havyan arasndaki akl ve gnl zenginlii farkn kullanma adna papaan semektedir. Nitekim Mevlna papaann nkteli syleyii ile okuyucuya der ki:

Her iki eit ar, bir yerden yedi. Fakat bundan zehir hsl oldu, ondan bal. Her ki eit geyik otlad, su iti. Birinden fk zuhur etti, brnden halis misk. Her iki kam da bir sulaktan su iti. Biri bombo, br ekerle dolu. Byle yz binlerce birbirine benzer eyler var, aralarnda bulunan yetmi yllk fark sen gr! Her iki suretin birbirine benzemesi caizdir, ac su da tatl su da berraktr. (C1/268, 269, 270, 271 ve 275. byt.). Hikye 223 kelimeden olumaktadr. letiler ve ana fikirler 7. ve 8. snf rencilerine daha uygun dmektedir. Ancak ana fikirlerden sonuncusu olan ve n yargl davranlar konu alan davran kazanmlar asndan 6. snflara da ilenilebilecek bir zelliktedir. Hikye, kelime says bakmndan ksa olsa da ileti ve ana fikirler bakmndan nemli ve zengindir. Bu adan Trke kitaplarna metin olarak alnabilecek bir fabl rneidir.

Hikyeyi, sadece ksalk uzunluk bakmndan ele almak Mevlnann Mesnevisini incelerken bizi yanltabilecektir. Bu hikyede grld gibi ksa bir hikyede ne kadar fazla ileti olduunu gryoruz. Biga ilesinde, Gmay Atatrk ilkretim Okulu 6. snf rencileri yukardaki hikyeyi okuduklarnda kardklar sonularn bazlar unlardr;

69

Bakkaln yapt davran ktyd. Bir ya iesi iin papaana vurulur mu? Bilip bilmeden, aratrmadan bir ie karmamalyz. Papaann kalbi krlmtr. Sahibi dilencilere sadaka da verse krlan kalbi bir daha yerine getiremeyecektir. Hayvanlar hibir zaman incitmememiz gerekir. nk hayvanlar bile incitildikleri zaman baz nemli zelliklerini kaybederler.

Yukarda 6. snf rencilerin birbirine yakn olarak yazd ana fikir cmlelerine baktmzda grlyor ki ocuklarn anlad hayvan sevgisi ve aratrmadan yaplan davranlarn ktldr. Peki, Mevlna, bu hikye ile bizlere hayvan sevgisini mi anlatmak istemitir? Mevlna, birbirine benzeyen ama nitelik olarak farkl binlerce varlktaki farkn bizler tarafndan fark edilmesini anlatmak istemitir. Papaan, bu fark fark edemez nk dnemez. Ama akl sahibi insanlar iyi ile kty ayrt edebilmelidir.

Hikyede,

Mevlnann

anlatmak

istedii

asl

fikir,

ocuklarn

kavrayabilecei bir fikirdir ama tek balarna okuyarak karmalarnn mmkn olmayaca bir yapdadr. Bu adan metin olarak alnp, retmenlerin yardmyla aklanmas ile sonuca daha net ulalacaktr. Sradan bir okuma ile de ocuklarn anlayaca ve karaca iletiler olacaktr ama eksik kalacaktr.

Eitim asndan ele alndnda bu hikye ile iyi olmak ve iyi grnmek arsndaki farkn rneklerle gelitirilip, gnlk hayatla ilintileri kurulduunda olumlu davran kalplarna ulalabilecektir. Nitekim ergenlik dneminin yaand 1315 yalarndaki ocuklar fiziksel olarak bir deiime girmekte ve bu durum onlar zihinsel olarak da megul etmektedir. Aynann karsna geip saatlerce vakit harcand byle bir dnemde, onlara verilecek en gzel derslerden biri, iyi olmann iyi grnmekten daha nemli olduudur. Tavr ve davran gzelliinin kavratlmas asndan, bu hikyenin nemi ortaya kmaktadr.

70

Mevlnann ders vermek amacyla yazm olduu klsik bir fabl rneidir. Fakat karlacak dersler dorudan verilmemi, fabllarda yer alan ders blm yer almamtr. Cmleler ksa ve anlalrdr. Deyimler, gnlk hayatta ocuklarn kulland ve anlad bir seviyededir.

3.4.6. t

Avcnn biri tuzak kurarak bir sere avlamt. Tutunca ald eline. Alr almaz Sere dile geldi ve, Bugne kadar dedi. Sr ve koyunlar yedin. Yediklerini dnsene. Doymadn m da benim birka gramlk etime hevesleniyorsun? Onlar seni doyurmad ise ben ne yapabilirim ki? Brak beni. Avc ard. Hem serenin dile gelmesine hem de imdiye kadar yediklerine. Sere srdrd konumasn, ayet brakrsan sana altn t vereceim. Bir lokma ku etini mi tercih ediyorsun, mrn boyunca yararn grecein d m? yi dn! Avc dnd ve kararn verdi, Kabul dedi. Seni brakacam. Neymi bakalm bana verecein t? Sere, Bir artm var ama dedi. Avc, Bir de art m kouyorsun bana?diye sordu. Sere, Kabul edersen deyince, Peki! dedi avc. artn neymi bakalm? dn birini dedi sere. Elindeyken vereceim, ikincisini karki damn zerinde, sonuncusunu ise aata syleyeceim. Avc bunu da kabul etti. Sere, Birinci nasihatim dedi. Olmayacak eyleri syleyenlere kim olursa olsun inanma! Avc avucunu at, brakt onu. Prrr diye uarak kardaki evin damna kondu.

71

Olmu eye zlme dedi. Kardn frsatlarn arkasndan asla kederlenme. Yaadn ann kymetini bil, pimanlkla zamann geirme. dedi ve ekledi, Karnmda paha biilmez bir inci tanesi vard benim. Ama kardn onu. Ksmetin deilmi. Eyvah! diye szland avc. Ben ne yaptm, neden seni braktm? Sere, Az nce ne syledim sana? Kardn ey iin dvnmeyecek, pimanlkla vaktini geirmeyeceksin. Ayrca ilk dm neydi unuttun mu? Kim sylerse sylesin, olmayacak eye inanma. Avcnn akl bana gelmiti. Sere kendisiyle alay ediyordu besbelli. Bir de dedi. u nc nasihatini grelim. Sere aatayd artk, Bo ver onu! dedi. kisini tuttun mu ki ncsn bekliyorsun! Hadi bana eyvallah. Ve uup yitti gzden. Avc aknlk iinde bakakald arkasndan. (Yalszuanlar 2004: 13)

3.4.6.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Fabl

Hikyedeki kiiler

: Avc, sere

Hikyedeki olay

: Bir avc bir sere yakalamtr ve avc yakalad

sereyi yemek istemektedir. Ancak sere akll km, avcy ikna ederek kendisini kurtarmtr. Sere, avcya t vereceini sylemi, daha ilk iki dnde kurtulmay baarm, avcnn safln grnce nc de gerek bile duymamtr.

Olayn yaand evre

: Olay, avcnn sereyi yakalamasyla balyor.

Sere verecei t iin bir art kouyor. Bu arta gre, verecei birinci t,

72

avcnn elinde; ikinci t, evin damnda; nc t ise aata olacaktr. evre olarak bu blm alabiliriz.

Olayn yaand zaman

: Herhangi bir zaman unsuru yer almamaktadr.

Dorudan olaya giri yaplmtr. Olayn, gerekletii zaman verilmemekle birlikte, sre hlinde ok ksa bir dilimi ierdii anlalmaktadr.

Hikyede yer alan deyimler

: Dile gelmek, akl bana gelmek.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Kip olarak, grlen gemi zaman tercih edilmitir. Hikye, ok ksa, sade ve anlalr cmlelerden olumutur.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Olmayacak eylere kim sylerse sylesin inanmamaldr.

2.

Olmu

eye

zlmemeli,

karlan

frsatlarn

arkasndan

kederlenilmemelidir.

3. Yaanlan ann kymeti bilinmeli ve deerlendirilmelidir.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Gemite yaplan birok hatadan ders karlmaldr.

2. Zor durumda kaldmzda aklmz iyi kullanmalyz.

3. Nasihatten anlamayan insanlara bir eyler anlatmak ok zordur.

73

Hikye hakknda yorum

: Bu hikye Mesnevinin drdnc

cildinde yer almaktadr. Mevlna, bu hikyesinde anlatmak istediini hikyenin hemen bitimine koyduu bir dizede, bir benzetmeyle aklamtr:

Uykuya dalm bilgisiz kiiye t vermek, orak yere tohum samaktr (C4/2264. byt.).

Mevlnann anlatmak istedii ana fikrin net bir ekilde 1315 ya grubu ocuklar tarafndan karlmas mmkndr. Zaten, hikyenin tarz dorudan ders verme zerine kurulu bir yapdadr. Bir kuun, bir insana ders vermesi ocuklarn dikkatini ekmektedir. Baarl eserlerde olmas gereken en nemli zelliklerden biri de okuyucunun ilgisinin esere ynlendirilmesi ve okuyucuda merak duygusunun uyandrlmasdr. Hikye, bu adan baarldr.

Bu hikyede, ayrca Mevlnann ele ald, bugn modern eitim sisteminin de nemle zerinde durduu nokta, hazr bulunuluk ve motivasyondur. Mevlna, tohum ekilecek yerin artlarnn hazr hle getirilmeden yaplacak tm abalarn boa gideceini belirtmekle, hikyede de bilgi almaya istidad olmayan, bilgiye olan ihtiyacn hissetmemi, inanmam kiiye anlatlacak bilgilerin boa gideceini ortaya koymutur. Gnmzn eitim anlay da derste verilmek istenen hedef ve davran rntlerinin dikkat ekme, gdleme gibi aamalardan sonra verilmesini ngrmektedir.

Hikyede yer alan dier iletiler ise, dorudan serenin azndan verilmekte ve karlmas kolaylamaktadr. Bu iletiler, ocuklara mantkl olma, gerektiinde duygulara hkim olabilme dncelerini kazandrmaktadr. Bu adan hikye 1315 ya grubu ocuklar iin zellikle uygundur. Ayn zamanda okumaktan zevk alacaklar bir yapya sahiptir.

Hikye, 267 kelimeden olumaktadr. Hikye, anlatm bakmndan olduka sade ve anlalr bir yapdadr. ki tane deyimin yer ald hikyede, ocuklarn anlamn karmakta zorlanacaklar kelime yer almamaktadr. Hikye 6.,7. ve 8. snf

74

rencilerinin okuyabilecei bir yapdadr. Okul kitaplarna metin olarak da alnabilir zelliktedir.

3.4.7. Bedevi ve Kars

lde yaayan bir bedevi karsyla birlikte adrda oturuyordu. Bir gece epeyce sylendikten sonra: Bu kadar yoksulluu, eziyeti ekiyoruz. Herkes rahat bir mr sryor, biz ise fakirlik ekiyoruz. Ekmeimiz, katmz yok. znt iindeyiz. Testimiz yok, suyumuz gzyadr. Gndz elbisemiz gne, gece yorganmz ay dr. Dolunay ekmek zannederek elimizi gkyzne uzatyoruz. Bizim hlimizden yoksullar bile utanr. Ne olacak bizim hlimiz byle, diye dert yand. Kocas dedi ki: Be kadn daha ne kadar dnya maln arzu edeceksin. Zaten ne kadar mrmz kald. Akll insan Allahn verdiinin azna ya da ouna bakmaz. nk ikisi de gelip geicidir. Sel gibi akar gider. Genliinde daha kanaatkr, altn gibi sevimli ve deerliydin. htiyarlaynca altn olmay brakp, altn biriktirme isteine dtn. Sen benim iimsin. E olan kiinin, einin huyu ile huylanmas gerekir ki, iler yolunda gitsin. Elerin birbirine uymas gerek. Mesela ayakkab gibi ift olan eylere bak da anla. Ayakkabnn biri ayaa dar gelirse, br de bir ie yaramaz. Kadn kocasna: Ey namusundan baka bir eyi olmayan adam. Artk senin bu gzel, byleyen szlerine kanmam. Hlimi gr de, utan. Bana kanaatten bahsediyorsun. Bu zamana kadar bundan eline ne geti? Bu hl ne zamana kadar srecek? Sen bana eim, deme, bana biraz destek ol. Ben insafn eiyim, hilenin deil Kadn, bu ekilde kocasna sert ve ac szler syledi. Adam karsna: Hanm! Sen kadn msn, yoksa keder misin? Ben yoksulluumla vnrm. Yoksulluk benim bamn tacdr. Mal mlk, altn baa giyilen klaha benzer. Ancak kel olan baa klah taklr. Yoksulluu hor grme. Ey kadn, kavga etmeyi, benimle uramay brak. yi ile de kt ile de kavga edecek hlim yok. Susmayacaksan imdi evi terk ederim. Kadn kocasnn sinirlendiini grnce alamaya balad.

75

Senden bunu beklemezdim. Daha baka eyler umardm. Ben sadece senin hanmn deil, ayann topraym. Bedenim de canm da varm youm da senindir. Ne arzu edersen o olur. Yoksullua sabrm kalmad ise, bu kendim iin deil, senin iindir. Sen dertli zamanlarda bana deva oldun. Bu yzden senin yoksul kalman istemiyorum. Yemin ederim ki bu alay ve szlaylarm kendim iin deil, senin iindir. Fakat sen bana kar bu eit bir zanna dnce, ben candan da vazgetim, her eyden de. Artk senin klen olurum. Bedevi, karsnn bu alay ve szlaylar karsnda sylediklerine bin piman olur. Nasl olur da canmn canna dmanlk ettim, canmn canna tekmeler vurdum. Diyerek dnmeye balar. Sonra: Hanm, sana sylediklerim iin piman oldum. Hakszlk ettim. Artk aksilik etmekten vazgetim. Sen ne dersen onu yapacam. Dediin ister iyi olsun, ister kt olsun ona uyacam. nk sana am, seni seviyorum. Sevgi, insan, kr, sar eder. Kadn istedii frsat bulmutu: Sahiden beni seviyor musun? Yoksa seviyor gibi grnerek bana hile mi yapyorsun? Kocas: Allaha yemin ederim ki, seni seviyorum. Bu sylediklerim de gnlmden gelen dnce ve szlerdir. O zaman senden bir isteim var. Badatta Allahn hlifesi oturmaktadr. Badat o yzden bahar gibidir. O padiaha giderek kapsn alarsan, sen de padiah olursun. Ne zamana kadar deersiz insanlarn kapsn alacaksn. Kocas: Ben bir padiahn huzuruna nasl karm? Biri bahane bulmadan onunla nasl grrm? Sebepsiz bir ziyaret olur mu hi? Kadn kocasna bir akl verdi: Bu testide yamur suyu var. Bu senin maln, mlkn, sermayen ve ziyaret sebebindir. Bu su dolu testiyi al ve yola d. Badatta padiahlar padiahna onu armaan olarak gtr. Onun huzuruna k ve deki: Bizim bundan baka hibir eyimiz yok. lde de bundan daha iyi su bulunmaz. Padiahmzn ok deerli hazineleri varsa bile, bunun gibi suyu yoktur. Bu su az bulunur.

76

Bedevi kadn, testiye bakarak bbrleniyor, Kimin byle bir testisi var. yle byk bir padiaha gre gerekten de ok deerli bir armaan. Ancak ona layktr. diye dnyordu. Kocas da bu vgye katlm: Kimin byle bir armaan olabilir. Gerekten de bizim bir testi ar-duru yamur suyumuz, ancak padiahlara layktr, diyordu. Bedevi testisinin azn iyice kapatt, bir keeye sard. Testiyi alarak Badat yoluna dt. Testi krlmasn diye zerine titriyordu. Bedevi, testiyi yol kesicilere kaptrmadan, talara arpmadan, salam ve yamur suyu dolu olarak Badat ehrine vard. Padiahn sarayn arayp bulunca kapsna dayand. Sarayn muhafzlar onu karladlar. Bedevi daha bir ey sylemeden dileini anladlar. Ona: Arkada! Nerelisin? Yollarda ok yoruldun mu? Bedevi: Ey padiahn ulu askerleri! Ben garip bir bedeviyim. Padiahn ltfun umarak, lleri atm buraya geldim. Bu armaan padiaha gtrn. Padiahtan iyilik dileyen benim gibi bir fakiri yoksulluktan kurtarn. Getirdiim bu su, lezzetli ve tatldr. Testi de yenidir. indeki ar duru yamur suyudur. Bedevinin bu syledikleri saray muhafzlarn neredeyse gldrecekti. Testiyi aldlar. Bunlar gzel insanlard. Bedeviyi kk drmek istemediler. Hlife, Bedevinin armaann grp bandan geenleri duyunca, o testiyi altnla doldurdu, ona bir sr armaanlar verdi. Bylece Bedeviyi yoksulluktan kurtard. Padiah saray muhafzlarna: u altnla testiyi eline verin. Memleketine giderken onu, Diclenin kysndan geirin, diyerek emir verdi. O kara yolundan lleri aarak gelmi,

hlbuki Diclenin yolu daha yakn, daha kestirmedir, dedi. Bedevi, padiahn armaanlarn alarak, memleketine dnmek zere gemiye binince Dicleyi grd; utancndan yere kapand. Ben bu cmert padiahn armaanlarna ardm kaldm. Ama asl atm ey, onun benim getirdiim bu deersiz suyu kabul etmesidir, dedi.

77

Allaha krederek yoluna devam etti. ( Kemal 2004: 67)

3.4.7.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Padiah Hikyesi

Hikyedeki kiiler

: Bedevi(lde yaayan Araplara verilen addr.),

bedevinin kars, padiah, muhafzlar

Hikyedeki olay

: Yoksulluk iinde yaayan ve sknt eken bir aile

vardr. Adam yoksullukla vnrken, hanm bu durumundan ikyetidir. Bir gn tartrlar ve nihayet adam, hanmnn ikyetlerinde hakl olduunu anlar ve hanmnn halife ile grme isteini olumlu karlar. Bir testi yamur suyunun halife nezdinde ok nemli yer tutacana inanarak yola der. Halife, adamdaki bu iyi niyete mukabil onun yoksulluunu giderecek altn vererek mukabelede bulunur. Ancak, adam ok utanmtr nk geri dnerken Dicle rman grnce getirdii bir testi suyun, bir hediye olarak ne kadar da basit kaldn anlamtr.

Olayn yaand evre

: Olay, kadnla adamn lde yaadklar bir

evde balyor. Adam, kadnla tarttktan sonra Badata halifenin sarayna gitmektedir. Sonu blm ise Dicle Irmann kysna gelindiinde neticelenir.

Olayn yaand zaman

: Kadnla adamn tartmas bir gece vakti

olmutur. Adam yola kmas, yolda geen sre ve saraydaki zaman dilimi herhangi bir zaman zarf ile verilmemitir. Olaylar zerine kurulmu yap birbirine eklenen zincir eklinde devam etmitir.

Hikyede yer alan deyimler

: mr srmek, fakirlik ekmek, dert

yanmak, ba tac olmak, bin piman olmak, kapsn almak, akl vermek, yola dmek, zerine titremek, kk drmek, kapsna dayanmak.

78

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Tartma ve diyalog blmleri konuma izgisi ile kahramanlarn azlarnda verilmitir. Kip olarak, grlen gemi zaman ve imdiki zamann hikye birleik zamanlar kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Gelip geici hevesler insanlara gerek mutluluu vermez.

2. Elerin birbirine uyumlu olmas gerekir.

3. Ar sevgi insan kr, sar eder.

4. Bakalarnn zayf ynleri kullanarak onlarn kk drlmesi uygunsuzdur.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Bizim iin ok deerli olan eyler baka yer ve zamanlarda kymet ifade etmeyebilir.

2. Derde derman arandnda bir ekilde zm bulunacaktr.

3. nsanlarn byklkleri makamlarndan deil, insanlklarndandr.

Hikye hakknda yorum

: Bu hikye Mesnevinin birinci cildinde

yer almaktadr. Mevlna bu hikyesi ile anlatmak istediini Mesnevisinde bir balk altnda u ekilde vermitir:

Herkesin hareketi, gr, bulunduu makama gredir. Herkes, leme kendi gr dairesinden bakar. Mavi cam, gnei mavi gsterir; kzl cam kzl. Camlarn rengi olmazsa beyaz

79

olurlar. Beyaz cam, br camlarn hepsinden daha doru gsterir, hepsinin de ba, imam odur (zbudak 1991: 190). Hikyede bedevinin kendi zaviyesinden bak ile padiahn olaya bak arasndaki fark ortaya koyulmutur. Mevlna, eer bedevi bilseydi ki Dicle Irma gibi suyun bol olduu bir yere bir testi suyu ok kymetli bir hediye olarak gtrdn, hemen testiyi krard, diyor. Bedevi kendi bakyla olay deerlendirmi ve harekete gemi, saraya ulam, istediklerini elde etmi ve nihayet geri dnerken Diclenin farkna varm ve ok utanmtr. Padiahn bu basit hediye karsndaki ihsanna armtr. Mevlna, bedevinin bu aknlk hlini de bir benzetme olarak hikyede yer vermitir. Ve bu benzetme u dizelerle verilmitir:

Ey oul! Btn dnyay, azna kadar ilimle, gzellikle dolu bir testi bil. Fakat bu ilim ve gzellik, fevkalade dolu olduundan derisine smayan kiinin (zuhuru zatnn muktezas olan ve zuhur etmesine imkn olmayan Tanrnn) Diclesinden bir katredir. O, gizli bir defineydi. Pek dolu olduundan yarld, kendisini izhar etti. Topra, gklerden daha parlak bir hle getirdi. Gizli bir hazineyken cotu; topra atlas giyen bir sultan hline soktu. O bedevi, Tanrnn Diclesinden bir katreyi grseydi hakikatte bir deniz olan o katrenin nnde testisini atard (C1/2860, 2861, 2862, 2863, 2864. byt.). O hlde, insanlarn ilim ve gzellikleri ile ar vnp, gurura ve kibire kaplmalar, Tanrnn Dicle gibi olan ilim ve gzelliinin yannda onlarn utanmasna neden olacaktr.

Mevlna, olaylara tek ynl bakmann yanlln, bu hikye ile baarl bir ekilde vermitir. Geri hikyedeki bedevi Diclenin varlndan habersizdi. Ama gnmzde bilgi ann bu kadar geni olduu bir ortamda tek ynl dnen kii says yine de az deildir. Bize gre hayati bir nemi olan durum, nesne ya da obje, bir bakasna gre hi de nem arz etmiyor olabiliyor. Dolaysyla kar tarafn yerine kendimizi koyma(empati kurma), asgari mtereklerin bilinmesi ve n yargsz davranlar sonuca ulamakta faydal olacaktr. Mevlnann beyaz camla dnyaya bakmaya almasndaki nem burada anlalmaktadr.

80

Mevlnann bu hikyede anlatmak istediklerini, 13- 15 ya grubu ocuklarnn dorudan anlamas mmkn deildir. Ancak anlayabilecekleri, bedevinin ok deer verdii suyun, padiah iin ok ey ifade etmemesi buna ramen padiahn ihsann esirgememesi. Bu sonutan bir adm daha teye geebilmeleri ancak bir ynlendirme ile mmkn olacaktr. Bu ynlendirme olmadnda karlacak iletiler ve ana fikirler de ocuklar asndan olumlu ve zengindir.

Hikyede zerinde durulmas gereken dier nemli bir nokta, evli bir kadnla, bir adamn yapt tartmadr. Tartma, zellikle de eler arasndaki tartmalar, ocuklarn hayatta karlarna kan bir olgudur. Tartmann bir edeb vardr ve bu yine tartma yolu ile ocuklara retilmelidir. Bu metin bu adan uygundur. ocuklar, bu tartmada kadnn m, adamn hakl olduunu tartmal, eletirilerini ortaya koyabilmelidirler. Glten Dayolu ocuk Kitaplarnda Eitsellik adl makalesinde bu duruma vurgu yaparak yle der: Ancak ocukluk ve genlik sreci, eitimin en youn ve etkin olduu dnemlerdir. Bu dnemde verilen eitim, ocua ve gence, toplum iinde insanlarla uyumlu yaama becerisi kazandrmaya, baka bir deyile yaama sanatn retmeye yneliktir. Mevlnann hikyesi yaama sanatn retme asndan blm blm de olsa kullanlabilir.

3.4.8. ki Kle

Bir sultan, kendisine iki yeni sultan almt. Klelerden biri temiz yzl, inci diliydi. Sultan onu yanna ard, bir sre sohbet etti. Kle, sultann her sorduuna gzel bir cevap verdi. Sonra sultan ona iltifat etti, ikramlarda bulunarak hamama gnderdi. Dier kle yanma gelsin! emretti. kinci kle, pek bir irkindi. Az kokuyordu, dileri de kapkarayd. Sohbeti de holanlacak bir sohbet deildi. Ancak o sultan, grd ile hkmetmedi ve her ikisini de daha iyi tanmak iin bir imtihan yapt. O kokulu azl kleye, yle dedi: Sen akll birine benziyorsun. Bir kle deilsin, binlerce kleye bedelsin. Ancak, u hamama giden arkadan var ya, senin hakknda olmadk eyler syledi.

81

Beni senden soutmaya alt. O hrszdr, doru bir adam deildir. stelik ktlerle der kalkar, namussuzdur.dedi. Kle sultana yle cevap verdi: Sultanm ben onu, doru szl biri olarak biliyorum. yle ki, yalan sylediine ahitliim yoktur. Doruluk onun hamurunda vardr. Belli ki, o benim kt taraflarm grm. Onun grd ktlklerimi ise ben grememiim. Sultan ne kadar uratysa da, kleye arkada hakknda kt tek bir sz syletemedi. Derken teki kle hamamdan dnd ve sultann huzuruna arld. Sultan onu grnce yine iltifatlar etti. Ne gzel olmusun, ne ho olmusun. dedi. Ancak yazklar olsun ki, teki klenin syledii kt huylar keke sende olmasayd! Kle dedi ki: Sultanm o dinsizin benim hakkmda sylediklerinden bir tekini olsun syleyin ltfen! Sultan: O senin ikiyzlln anlatt. Senin grnte deva, gerekte dert olduundan bahsetti. diye cevap verdi. Kle, arkadann arkasndan syledii laflar duyunca fkesinden deliye dnd. Az kprd, yz kzard ve arkadan ekitirmek iin azna ne geldiyse syledi. Onu bir sre dinleyen sultan, Yeter! diyerek szn kesti ve: kinizi de imtihan ettim. Anlalan o ki, onun az kokarken, senin ruhun kokmu! Bundan sonra sen onun emrindesin, o senin amirin olacak! Haydi, ekil git! (Gndzalp 2005: 71)

3.4.8.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Padiah Hikyesi

82

Hikyedeki kiiler

: Sultan ve iki kle (Birinci kle: Temiz yzl, iyi

grnl. kinci kle: Az kokulu, kapkara dili ve irkin grnl biridir.)

Hikyedeki olay

: Sultann iki klesi vardr. Sultan grn bakmndan

tezat tekil eden bu iki kleyi insanlk bakmndan deerlendirmek istemektedir. ki kleyi ayr zamanlarda yanna ararak birbirleri hakkndaki dncelerini renir. Grr ki grnte iyi olan kle ruh olarak olgunlamam, kt grnen kle ise ruh olarak ok olgun bir yapya sahiptir.

Olayn yaand evre

: Herhangi bir yer ismi verilmemitir. Hikyede

tek geen sultann yanna ifadesidir. Bununla birlikte sultan ve klelerinden bahsedildii iin mekn olarak saray kabul edilebilir.

Olayn yaand zaman

: Zaman kavram zerinde hikyede hi

durulmamtr. Farkl zamanlarda iki ayr kle ile sultan grm ve iki kle arasndaki fark ortaya koymutur.

Hikyede yer alan deyimler kesmek.

: Deliye dnmek, az kprmek, szn

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kip olarak grlen gemi zaman kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Kiiler hakknda gr bildirmek iin onlar tanmak, zaman iinde karar vermek gerekmektedir.

2. Doruluuna gvendiimiz bir arkada hakknda sylenen szlere hemen kanmamalyz.

83

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlar, grnlerine gre deerlendirilmemelidir.

2. Her sylenene aratrma yapmakszn inanmamalyz.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin ikinci cildinde yer

almaktadr. Hikyenin bitiminde Mevlna vermek istedii dersi u dizelere zetlemitir:

Bil ki zahiri suret yok olur, fakat mana lemi ebedidir, kalr. Testinin suretiyle ne vakte dek oynayp duracaksn. Testinin nakndan ge, rmaa, suya yr. Suretini grdn ama manadan gafilsin. Akllysan sedeften bir inci se, kar. lemdeki bu sedefe benzeyen kalplarn hepsi, can denizinden diriyse de, Her sedefte inci bulunmaz. Gzn a da her birinin iine bak! (C2/1020, 1021, 1022, 1023, 1024. byt.). Mevlna, grn ile olgunluk arasndaki balanty bu hikye ile anlatmak istemitir. Mevlnaya gre asl olan ruh olgunluu, gnl gzelliidir. Bir baka ifade ile kiilik ve karakter bakmndan insanlarn geliimlerini tamamlamalar gerekliliidir. Bu bir eitimdir ve sre gerektirir. Tasavvuftaki ifadesiyle insan- kmil olma yolunda ilerlemedir. Olgun insan, d grne gre hkmetmez, dta gzellii artrma gayreti iine girmez, o devaml bir surette ruhun gzellemesi adna i derinlie erme gayreti ierisinde bir hayat srer. Peki, bu durumda d gzelliin tamamen terk edilmesi mi gereklidir? Tabi ki her iki gzellie sahip olmak daha gzeldir. Mevlnann buradan maksad, dnce ve duygulardaki gzelliklerin birinci plna alnmas, asl deer verilmesi gerektiidir.

Gnmzde insanlarn d grne ar derecede deer verdikleri, maddi glerini zorlayarak giyim-kuama nem verdikleri, modaya uyma yolundaki abalar bir gerektir. Hatta toplumun belli kesimindeki insanlarn giyimleri medya tarafndan eletirilmekte ya da gklere karlmaktadr. Yine sa bakm ve cilt

84

bakmlarna verilen deer hi de az deildir. 1315 ya grubu ocuklarn da dndmzde durum yine deimeyecek hatta art bile gsterecektir. nk ergenlik andaki bu ya grubu ocuklar herkesin kendisini izlediini dnecek, beenilme istei ile birlikte kendi grne nem verecektir. Hikyeyi bu adan ele aldmzda, ocuklarmza verilmek istenen dersin gnmzle yakndan bir ilgisinin olduu grlmektedir. Bu ya grubu ocuklarnn bu hikyeyi okuduunda ok rahat bir ekilde yukarda verilen ileti ve ana fikirlere ulaabilecektir. Bu adan hikye 6. 7. ve 8. snf rencileri iin uygundur.

Hikyede, zerinde durulmas gereken ve davran olarak ocuklara kazandrlmas gereken dier bir ileti, her sylenenin doru, her bizimle konuann dost olarak kabul edilmemesi gerektiidir. Konuan kiinin ve sylediklerinin gvenilir ve gerek olmasnda dikkat edilmesi gereken iki unsur vardr. nce akl szgecinden geirilmeli sonra da o konuda acele etmeden aratrma iine girilmelidir. Kiilerin ve toplumlarn bu tarz bir muhakeme duygusuna sahip olmalar zorunludur. nk toplum ierisinde farkl kltr ve yaaya sahip insanlarn aslsz sylemlerle birbirlerine drlmeleri muhtemeldir. O hlde byle bir tehlike karsnda mantklar iletebilecek, saduyuya sahip, duygularna esir olmak yerine, aratrma ve gereklere dayal hamlelerde bulunmak ancak nitelikli bir eitimle mmkn olacaktr. Bu metin, bu davranlarn kazanlmasnda arac olabilecek bir yapdadr.

ncelenen hikye, 290 kelimeden olumaktadr. Cmleler ksa, ak ve akcdr. Konuma izgilerine yer verilmemi konumalar trnak iareti iinde verilmitir. Deyimler az sayda ve anlalrdr. Kelime says ve cmle bakmndan incelendiinde metin olarak daha ok 6. snflara uygundur. leti ve ana fikir bakmndan 7.ve 8. snflara da uygundur.

85

3.4.9. Sarn Hasta Komusunu Ziyareti

Grm geirmi, tecrbeli bir adam, bir sar birine komusunun hasta olduunu sylemi ve adam, hasta komusunu mutlaka ziyarete gitmesi gerektii konusunda ikaz etmi. Sar: Kulaklarm duymuyor ki, imdi gidip o hastaya ne derim ben? Hele iyice hasta ise, sesi de kmaz, ne dediini asla anlayamam, diye cevap vermi. Ardndan da oraya gidip hastay ziyaret etmeye karar vermi. Yolda giderken kendi kendine yle dnyormu: Hasta, dudaklarn oynatnca, ne dediini tahminen anlarm. Naslsn, ey mihnetler eken dostum? derim. yiyim., yahut Houm. Diyecek elbet. kr olsun. Derim, sonra Ne yemek yedin? diye sorarm, erbet itim. Veya Mercimek orbas itim. der. Shhatler, afiyetler olsun. derim. Hangi doktor geliyor?derim. Cevabn tahmin ederek, Aya pek kutludur, o geldi mi, iyileirsin. derim. Biz de denedik, nereye ayakbastysa kutlu geldi, herkesi muradna kavuturdu, diye cevap veririm. Bu dncelerle hastann yanna varan sar, pe pee sorularn sormaya balam ve cevaplar tahmin ettii biimde yorumlayarak nceden hazrlad karlklar vermi: Naslsn dostum? lyorum sorma. Oh ok kr. Bu sze incinen hastann morali bozu ve can sklm: Bu ne biim kr? Demek bizim ktlmz istiyormu bu adam, demi. Kulaklar duymayan adam sormu: Ne yedin? Hasta adam fkeyle:

86

Zehir zakkum, diye cevap vermi. Adam, cevab duymadan: Afiyetler olsun, deyince, hastann kahr bsbtn artm. Bundan sonra adam: Derdine are bulmak iin hangi doktor geliyor, diye sormu. Hasta adam azarlayarak: Azrail geliyor, sana ne! Yr git iine bakalm, demi. Adam: Sevinmen lazm, aya pek kutludur, diye karlk vermi. Hasta ald bu cevaplar karsnda iyice bozulmu ve: Meer bu adam bizim can dmanmz imi. diye dnm. Kulaklar duymayan komusu ise her eyden habersiz, hasta bir dostunu ziyaret etmi olmann ve komu hakkn yerine getirmenin mutluluuyla sevinmi ve evin yolunu tutmu. (Hancolu 2003:24)

3.4.9.1 Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Dostluk yks

Hikyedeki kiiler

: Hasta ve sar adam. Sar adam, iyi niyetli,

komuluk vazifesini yapmak isteyen, saf kalpli bir kiilik.

Hikyedeki olay

: Sar bir adam bir arkadandan komusunun hasta

olduunu renir. Hasta olan kiinin takati azdr ve hastann sesi az kacaktr. Dolaysyla zaten sar olan komunun ziyareti iyice zora girmitir. Buna ramen komuluk icab sar, komusunu ziyaret etmeye karar verir. Fakat tahmin ettii ekilde bir konuma yerine tam aksi bir durum ortaya kar. Fakat bu durumdan sadece hastann haberi olmutur ve morali ok bozulmutur. Sar ise yapt ziyaretten memnun, gnl rahatl ile oradan uzaklamaktadr.

87

Olayn yaand evre

: Herhangi bir yer ismi verilmemitir. Hastann

yanna gitmesi, ziyarette bulunup tekrar kendi evine dnmesi olayn getii mekna dair bilgilerdir. Birbirine komu iki ev olarak alabiliriz.

Olayn yaand zaman

: Zaman kavram zerinde ok az durulmutur.

Sarn komusunun hastaln renmesi ile balayan sre, ziyaret edilip edilmemesine karar verilmesi ve nihayetinde ziyaretin gerekleip eve dnlmesi ile sona erer. Bunun dnda bir zamandan bahsedilmemitir.

Hikyede yer alan deyimler

: Karar vermek, muradna kavumak,

morali bozulmak, can sklmak, evin yolunu tutmak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kip olarak duyulan gemi zaman kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Tecrbeli, gngrm kimseler toplum iinde yeri geldiinde uyarc bir rol stlenmelidirler.

2. Hasta ziyaretleri adabna uygun yaplmaldr. 3. Her ey nceden hazrladmz plna gre olmayabilir, aksi durumlar da dnmeliyiz.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. yilik yapmak isterken bakalarna zarar vermemeliyiz. (Ka yapalm derken gz karmamalyz.)

2. nceden hazrladmz plnlarn hep olumlu ve olur yanlarn deil olumsuz ve gereklemeyecek yanlarn da dnmeliyiz.

88

3. Ne manaya geleceini tahmin edemediimiz bir sz yllarca yaptmz olumlu ileri mahvedebilir.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin birinci cildinde yer

almaktadr. Mevlna, bu hikye ile bizlere vermek istediini erhte yle anlatr:

Nice bulank eyler vardr ki sen, onlar saf ve berrak sanrsn. O sar gibi Sar, iyilik yaptm sanmt, hlbuki aksi zuhur etti (C1/3385, 3386. byt.).

Mevlna, bu hikyesi ile eitimde cidd bir ekilde zerinde durulmas gereken konulardan birini ele alyor. Mevlna bu hikyesi ile iyilik ve ktlk kavramlarna baka bir adan bakmamz salyor. Hep bizler yazlan eserlerde iyinin ve ktnn bariz bir ekilde ele alnd hikyelerle karlatk ve ocuklara da bu eserleri okuttuk. Bu hikyede Mevlna, iyi grlen ve tavsiye edilen bir davran sorgulamaya ayor. yilik hangi artlarda amacna ular, kimler iyidir, bizim iyi grdklerimiz gerekten iyi insanlar m, ya da kt grdklerimiz gerekten kt insanlar m, biz evremiz tarafndan nasl biliniyoruz ve biz kendimizin davranlarn deerlendirebiliyor muyuz, kendimize sorular sorup, kendimizi yarglayabiliyor muyuz, gibi sorular bu hikye ile ele alnabilecek niteliktedir. ocuklara ynelik yazlan eserlerde ocuklara kazandrmak istediimiz

davranlardan birisi de bu sorgulama olmaldr. Nitekim 1315 ya grubu ocuklarnn zellikleri blmnde belirttiimiz gibi bu ya grubu ocuklarnn eletiri kabiliyetleri gelimitir. Adalet iin doru bildiklerini sylemede saknca grmezler. retmenler tarafndan demokratik ortam oluturulduunda dncelerini rahata aklayabilir, olumsuzluklar yerebilir, olumlu davran ve dnceleri takdir edebilirler. O hlde bu hikye ocuklardaki eletiri kabiliyetini gelitirme adna elverili bir metindir. Burada eletirinin, zeletiri eklinde olmas daha nemlidir. ocuklar metinden hareketle kendi davranlarn eletirebilmelidirler.

Hikyede zerinde durulmas gereken dier bir unsur ise anlatmdr. Mevlna hikyesinde vermek istedii dersi esprili bir slupla vermi, hikyeye elenceli bir

89

yap kazandrmtr. 1315 ya grubundaki ocuklar bu hikyeyi zevkle okumaktadrlar. Hastann iine dt durum, sarn yapt hatalar ve ortaya kan ilgin cevaplar ocuklar gldrmektedir. Bir bakma Hababam Snfndaki mfettirenci diyaloglarna benzemektedir. Ayrca anlatm sade ve rahatlkla

anlalabilecek bir niteliktedir. Deyimler, gnlk hayatta ocuklarn ska kullandklar anlalr deyimlerdir.

Mevlnann

hikyede

vermek

istedii

dersler,

ocuklar

tarafndan

karlabilecek yapda olmasna karlk, bir davran hline gelmesi eitimcilerin ynlendirmeleri ile olacaktr. retmenlerin bu tarz hikyelerde sorgulama ve zeletiri konusunu amalar ve zerinde etkinlikler yapmas gerekmektedir. Bu hikye ile ilgili u almalar yaplabilir:

1. Hayatnzda yaptnz bir hatay anlatnz ve bunu ne zaman, nasl fark ettiinizi yaznz?

2. inde yaadnz zamandan ve hayatnzdan memnun musunuz, daha iyisi olmas iin kendiniz neler yapabilirdiniz?

3. Elinizde sihirli bir denek olsa kendinizde olmasn istemediiniz ve yerine size gelmesini istediiniz davranlar neler olurdu?

4. Yaantsyla, davranlaryla size rnek olan ve keke ben de yle olabilseydim dediiniz bir insan ve zelliklerini anlatnz? Olumsuz yanlar varsa onlar da belirtiniz?

Bu hikye 282 kelimeden olumaktadr. leti ve ana fikirler bakmnda 1315 ya grubu ocuklarna uygundur. Metin olarak ders kitaplarna alnabilecek bir niteliktedir.

90

3.4.10. yi Kalpli Vezir

airin biri, elbise almak, rtbeye erimek, ihsana nail olmak midiyle bir iir yazp padiaha gtrd. Padiah ikram sahibiydi, aire bin krmz altn verilmesini, bunun dnda baka ihsanlarda bulunmalarn emretti. Bunu duyan veziri itiraz etti: Bu ok az, bari ona on bin altn ihsan edin hi olmazsa sevinsin, sizi daima hatrlayp ansn, hatta byle bir aire sizin gibi yce bir padiahn on bin altn ihsan etmesi bile az gelir. dedikten sonra gemi padiahlardan hikyeler syledi onlarn yaptklar ihsanlardan misaller getirdi. Padiah da aire on bin altn, eitli elbiseler ve de birok deerli eyler ihsan etti. air bu ihsanlara nail olunca btn bunlar kimin sayesinde oldu, diye aratrd. Btn bunlarn sebebi ad Hasan huyu da ad gibi gzel olan o yce vezirin sayesinde oldu. dediler. air de bunun zerine veziri metheden uzun bir kaside yazarak vezirin evine gidip onu sundu. Aradan birka yl geti, air yoksul bir hle dt. Yine bir iir yazarak saraya geldi ve onu padiaha sundu. Padiah yine aire bin altn verilmesini buyurdu. Fakat bu sefer o nceki cmert, kerem sahibi vezir lm yerine son derece merhametsiz ve hasis bir vezir gemiti. O hasis ve cimri vezir padiaha: Bir aire bu kadar ihsanda bulunulur mu? Ben bu airi bu ihsann onda birinin drtte birine bile honut edip raz ederim. dedi. Orada bulunanlar: Padiahmz o aire daha nce on bin altn ihsan etmiti imdi bylesine bir ihsan yakr m? dedilerse de dinletemediler. Vezir: Siz bunu bana brakn ben airi raz ederim, bu benim iim. dedi. O zaman padiah: Peki, o zaman ne yaparsan yap. airi memnun et de nasl yaparsan, bunu nasl baarrsan baar. dedi.

91

Bunun zerine vezir airi bekletti, durdu. Derken k geldi, bahar geldi, gnler, gnleri, aylar aylar kovalad. air bekleye bekleye adeta ihtiyarlad, usand. Vezirin kapsna geldi: Ey yce efendim, eer altn yoksa bari bana sv de bu dertten, bu beklentiden kurtar beni. dedi. Gnler sonra vezir o bin altnn onda birinin drtte biri olan yirmi be altn aire gnderdi. Bunu gren airi bir dncedir ald. Daha nceki ihsan hem erken geldi hem de oktu, ne oldu ki byle oldu? diye dnd. i aratrnca aire: O cmert vezir dnyadan gitti, padiahn ihsan onun yznden kat kat artmt. Onun yerine bu yeni ve hasis vezir geldi. Sen bu ihsan al da abucak buralardan git. Yoksa o vezir ne edip eder bunu da elinden alr Biz bunu alp sana vermek iin neler ektik senin haberin yok, hemen buralardan git. dediler. air merak edip sordu: Ey yce insanlar, bu yeni vezir nereden geldi, ad nedir? Ad Hasandr. dediler. air: Yazklar olsun nasl olur da bylesine birbirlerine zt iki insann ad bir olur, padiah, byle bir vezirin szn dinlerse kendisini de rezil rsva eder, devletini de! de dedi. Oradan hzla uzaklap gitti. (Zeren 2004: 183)

3.4.10.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Padiah Hikyesi

Hikyedeki kiiler

: Padiah, air, birinci vezir, ikinci vezir, saraydakiler

Hikyedeki olay

: airin biri padiahn ihsanna nail olmak midiyle iir

yazarak padiaha sunar. Padiah bir miktar ihsanda bulunur fakat oradaki iyi niyetli vezirin teviki ile padiah ihsann artrr. Bunu aratran air vezirin iyiliini anlar ve ona da bir kaside yazarak sunar. Aradan zaman geer, air yine yoksul kalr ve tekrar

92

padiaha iir yazarak ihsanna nail olmak ister. Ancak vezir deimitir ve air bu defa umduunun ok altnda bir ihsanla geri dner. Bu duruma aran air, bu durumun nedeni aratrdnda yine vezirin ie kartn renir. Vezirin ad eski vezir gibi iyi huylu manasna gelen Hasandr. Ancak adlar ayn olsa da huylar ok farkldr.

Olayn yaand evre

: Olay sarayda gemektedir. air iki defa iirini

sunmak iin saraya gelir. air ayrca birinci vezire padiahn ihsann artrd iin teekkr mahiyetinde yazd iiri sunmak iin vezirin evine gider. Ayrca bir mekndan bahsedilmemektedir.

Olayn yaand zaman

: Zaman olarak hikye balangcnda bir kavram

yer almamaktadr. airin padiahn ilk ihsanndan sonra yine yoksul der. Bu sre birka yl sonra olarak yer alr. kinci olarak verilen zaman, airin ikinci vezir tarafndan sarayda bekletilmesidir. Bu zaman, Bunun zerine vezir airi bekletti, durdu. Derken k geldi, bahar geldi, gnler, gnleri, aylar aylar kovalad. air bekleye bekleye adeta ihtiyarlad, usand. cmleleriyle verilmitir. airin bekleme sresinin okluu masallardaki tekerlemeler tarznda verilmitir.

Hikyede yer alan deyimler yoksul dmek.

: Hikye sylemek, misal getirmek,

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kip olarak grlen gemi zaman ile duyulan gemi zamann hikye birleik zaman kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Yneticiler ya da zengin kiilerin ihsanlar yoksul halk sevindirir.

2. yiliklerin nerden geldii aratrlmal ve iyilie sebep olana teekkr edilmelidir.

93

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Ayn durum karsnda, farkl kiilerin davranlar farkllk arz edeblir.

2. Ad ve grn iyi olan insanlardan iyilik gremeyebiliriz.

3. stediklerimiz her zaman gereklemeyebilir bu durumlara hazrlkl olmalyz.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin drdnc cildinde

yer almaktadr. Hikyede Mevlna, nce padiaha sunulan iir ve vgye yer verir. Ardndan, tekrar eden yoksullukta airin aklna ilk gelen yine ihsan bol olan padiahtr. Mevlna, burada tasavvuf anlay ierisinde dertlerin arelerinin bulunabilecei tek kapy, hak kapsn vurgular. Bu manada:

Binlerce akll kii, dert ve ihtiya zamannda umumiyetle o tek Tanrnn huzurunda alar, inler. Hibir akl eksik ve deli yoktur ki acizliini varsn da bir nekese arz etsin! Aklllar, binlerce defa ihtiyalarnn giderildiini grmeselerdi hi o kapya canla bala giderler miydi? Hatta deniz dalgalar arasndaki btn balklar, ycelerde uan btn kular bile (C4/1171, 1174. byt.). Hikyede, bu manada bir anlayn ya da sonucun ocuklar tarafndan karlmas mmkn deildir. Mevlna ikinci olarak olayn sonunda padiaha yn veren veziri, insan aklna benzetir. Bununla ilgili peygamber kssalarndan birine geer. Hz. Musa ok defa gzel szlerle Firavunu ikna eder ancak onun kt kalpli veziri, her defasnda Firavunun akln eler ve Hz. Musann onca uraarak yaptklarn bir anda ykar giderdi. Bu hikyede de vezir padiahn gzel ihsanlarn birtakm hilelerle ortadan kaldran kiidir. Yine, Mevlnann yapt bu benzetmelerin, 1315 ya grubu ocuklar tarafndan karlabilmesi mmkn deildir.

94

Hikyede 13- 15 ya grubu ocuklarnn karabilecei ileti ve ana fikirler yukarda belirttiimiz gibi olduka zengindir. Bu ileti ve ana fikirler ocuk eitimi asndan nem tamaktadr. zellikle zerinde durulmas gereken iletilerden biri, yaplan iyiliklerin nereden kaynaklandnn bilinmesi, bilinmesi iin aratrma yaplmas ve sonucunda iyilik yapan kiilere kar teekkrn sunulmasdr. Burada ocuklara kazandrlmas gereken dnce yetileri unlar olabilir:

1. Kimlere teekkr ederiz, niin?

2. Kimlere iyilik ederiz, niin?

3. Karlk beklemeden iyilik grdnz biri oldu mu? Neler hissettiniz, karlnda neler yaptnz?

4. Karlk beklemeden iyilik yaptnz biri oldu mu?

ocuk eitiminde iyilik kavram nemli bir yer tutar. ou kahraman, iyi zellikleri ile n plna kar. Kahramann n plna kmasndan daha nemlisi davrann n plna kmas gerekliliidir. Kahraman ancak yardmc bir ara olmaldr. Bu hikyede iyi vezir ile kt veziri birbirinden ayran davran neydi? Bu sorunun cevab dorudan davrann ele alnmas bakmndan nemlidir.

Dier zerinde durulmas gereken sonulardan biri ana fikirlerden birincisidir. Ayn durum, farkl ahslar tarafndan farkl yorumlanabilir. Bak as, bana grelik, znel dnce kabiliyeti ocuk edebiyatnn eitsellik temalar iinde yer alr. Vezirlerden birine gre aire, padiahn bol ihsan tasvip edilirken, dier vezir ayn aire daha az ihsan uygun gryor. ocuklar size gre hangisi doru, siz olsaydnz ne yapardnz? eklindeki sorularla ocuklarn kiisel dncelerini gelitirmede nemli bir yer tutacaktr. Estetik duyarlln gelitirilmesinde nesnel ve znel deerlendirmelerin birbirinden farkl olduu gereinden yola karak, ocuklarn kendilerine zg bir duyarlla sahip olmalar ynnde ocuk edebiyat eserlerinin katks salanmaldr (Yaln ve Ayta 2003: 51).

95

kinci ana fikirde grn ile gze giren fakat davran ile fakllk arz eden insan tiplemesi, Mevlnann ok sk zerinde durduu bir tiplemedir. Nitekim Mevlnann en gzel szlerinden biri: Ya olduun gibi grn; ya da grndn gibi ol!, zdeyii de bunu desteklemektedir. ocuk edebiyatnn eitimsel ilevlerinin en nemlilerinden biri davranlardaki olgunluk, kiilik ve kimlik sahibi bireylerin yetitirilmesidir. Bu adan bakldnda, ocuklarn karabilecekleri bu ana fikir niteliklidir.

Hikyeden karlabilecek son ana fikir istediklerimizin her zaman gereklemeyebilecei olgusudur. Ve bu olgunun, ocuklara erken yalarda kazandrlmas gerekmektedir. airin ihsan bol olduuna inanarak tekrar gittii padiahn huzurundan nerdeyse eli bo olarak dnmesi, her zaman istediklerimizin gereklemeyebileceini, byle durumlara kar hazrlkl olmamz gerektiini anlatr. Bu sonu, 1315 ya grubu ocuklar tarafndan karlabilecek bir zelliktedir.

Hikyelerin yaplarndaki en nemli unsurlardan biri atma unsurudur. Bu hikyede en ok dikkati eken, ayn ad tayan iki vezirin ayn durum karsndaki farkl tavrlardr. Ve bu zellik, gerekten hikyeyi farkl klan bir atma rneidir. Ve Mevlnann bu hikyesi bu bakmdan baarl olarak kabul edilebilir.

Hikye, 442 kelimeden olumaktadr. Hikye, deyimler ve kelimeleri bakmndan anlalr bir yapdadr. Anlatm akc ve sadedir. hsan, hasis, kerem gibi kelimeler haricinde bilinmeyen kelime yer almamaktadr. Bu kelimeler de cmlenin anlam ierisinde tahmin edilebilir. Ancak kelimelerin anlamlarnn renilmesi daha iyi olacaktr.

3.4.11. Fil Yavrular Hindistanl akll ve bilgili bir kii vard. Bir gn dostlarndan iki kiinin uzak bir diyardan geldiklerini a ve plak perian bir hlde olduklarn grerek, onlara acyp nasihat etti:

96

Biliyorum son derece a ve ok perian bir hldesiniz. ektiiniz alk belsndan dolay Kerbela lne dm gibisiniz. Birok dert ve sknt ektiiniz belli. Fakat beni ok iyi dinlemenizi istiyorum. imdi bundan sonra gideceiniz yolda filler var. Onlara rastlaynca; son derece semiz ve gsz olan fil yavrularn avlamak istersiniz. Bu size ok kolay ve cazip gelir. Fakat unutmayn ki anneleri pusuda onlar beklemektedir. Yavrusu kaybolunca kilometrelerce yol yryerek yavrusunu arar ve durmadan alayp inler. Hortumundan alevler saarak, dumanlar karr. Yavrularna ok dkndr filler. Sakn ola ki fil yavrularn avlayp yemeyin, alktan lseniz de bunu yapmayn nk nereye giderseniz gidin ana fil yavrusunun kokusunu takip ederek sizi bulur,dedi. Sonra yle devam etti: Eer bu dm tutarsanz banz beldan kurtarm olursunuz. Otlara, yapraklara, yaban meyvelere raz olun, sakn nefsinize uyup fil yavrularna tamah etmeyin, onlar avlamayn. Ben size gerekeni, icap edeni syledim gnah benden gitti. Benim bu sylediklerime uyan ancak sonunda bir zarar grmez kurtulur. Haydi, size uurlar olsun, selmetle gidin. Bu yolcular yollarna devam ederlerken, yiyecekleri bitti ktla dtler, dayanlmaz hlde acktlar. Alklar, susuzluklar her an artyor, dayanlmaz hle geliyordu. Tam bu srada, yeni domu semiz nazik, itah ac bir fil yavrusu grdler. deta a kurtlar gibi fil yavrusunun bana erek, onu kesip yemek istediler. Onlardan biri kendilerine sylenenleri onlara hatrlatt. Fakat kimseye dinletemedi. Arkadalar fil yavrusunu kestikten sonra gzelce kebap yapp yediler. Ona da ikram edip: Brak bu szleri de gel karnn doyur, bak ne kadar nefis et,dediler. Fakat btn bu srarlara ramen o akll kii fil yavrusunun etinden yemedi. Karnlarn fil yavrusunun etiyle tka basa doyuranlar biraz sonra yatp derin bir uykuya varrlar. Fil yavrusundan etinden yemeyen ise alktan uyuyamad, dolap duruyordu. Aradan bir mddet getikten sonra kzgn bir fil kp geldi nce o uyank adamn yanna gelip korkudan titreyen, ecel terleri dken adamn azn kere koklad, fakat yavrusunun kokusunu alamad. Adamn etrafndan birka kere kzgn

97

kzgn dolap durduktan sonra adama dokunmadan ekip gitti. Uyuyanlarn yanna varp azlarn koklad. Kimden yavrusunun etinin kokusunu aldysa onu havaya kaldrarak yere vurup paralad. (Zeren 2004: 109)

3.4.11.1. Hikye ncelemesi Hikyenin snf : Fabl

Hikyedeki kiiler

: Hindistanl bir kii, yolcular

Hikyedeki olay

: Hindistanl bir kii uzak diyarlardan gelen dostlarna

yolculuklar srasnda karlaacaklar bir sorun hakknda uyarlarda bulunur. Onlara yolcuk esnasnda ok ackabileceklerini fakat kesinlikle fil yavrularn avlamamalar gerektiini, aksi takdirde balarna bela bulacaklarn syler. Fakat yolculardan biri hari bu uyarya ramen dayanamaz ve bir fil yavrusunu yerler. Yavrusunu aramaya balayan kzgn ana fil yolcular bulur, uykuda yakalad ve azlarnda yavrusunun kokusunu duyduu yolcular paralar.

Olayn yaand evre

: Olay, Hindistanda fillerin bol olduu bir

yerde gemektedir. Mekn, ayrca ele alnmam, hikyeden hareketle karlmtr.

Olayn yaand zaman

: Olay, bir yolculuk srasnda yaanmaktadr.

Hindistanl kiinin dostlarna tavsiyesi ile balayan olay, kiilerin bu tavsiyeye dikkat etmemesi ile lmle sonulanr.

Hikyede yer alan deyimler: Bela ekmek, ktla dmek, bana mek.

Hikyede anlatm

: Hikye, nc tekil kiinin azndan anlatlmtr.

Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve imdiki zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

98

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Dost insanlar birbirlerini uyaran insanlardr.

2. Dostlarn tleri daha bir nemle dikkate alnmaldr.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Yapacamz ilerin sonunu dnmeden hareket etmemeliyiz.

2. Anlk houmuza giden birok eyin neticesi kt olabilir.

3. Dostlar bazen houmuza gitmeyen eyler de sylese onlar dikkate almalyz.

Hikye hakknda yorum

: Hikye Mesnevinin nc cildinde

yer almaktadr. Hikyeden yukardaki ileti ve ana fikirler 1315 grubu ocuklar tarafndan kolayca karlabilecektir. Bu ileti ve ana fikirlerin dnda Mevlna hikyesini bir baka ana fikre balamaktadr. Mevlnaya gre dnya hayatnda yaplan tm davranlarmzn kokusu bizde kalr. Nasl hikyede ana fil yavrularnn kokusunu alyor ve o filin yavrusunu yiyen kiiler kendilerini ele veriyor aynen yle de yaptmz iyilik ve ktlkler bizde bir takm kokular brakr. Bu sonucu Mevlna, erhte u ekilde anlatr:

Hak kokusunu Yemenden duyan bendeki batl kokuyu nasl olur da duymaz? Mustafa, ta uzak yoldan koku alr da azmzdaki gzel kokuyu nasl almaz? Duyar, duyar ama yzmze vurmaz, rter. yi koku da gklere kar kt koku da. Sen uyuyup durursun, o haram koku ise u yeil gkyzne vurup durur. Senin irkin nefeslerine yolda olup felekte kokular alanlara kadar gider. Kibir, hrs, ehvet kokusu, sz sylerken soan gibi kokar (C3/161, 162, 163, 164, 165, 166. byt.).

99

Mevlnann burada vermek istedii dersle, insanlarn bu dnya hayatnda ne yaparlarsa bir ekilde karlarna kacan, onun iin dost insanlarn sylediklerine dikkat edilmesi gerektiini vurgular. ocuklarmza kazandrlacak davranlardan biri de yaplan ilerin neticesini dnerek hareket etmelerini salamak olmaldr. ou zaman insanlar, neticesinin ne getirecei bilinmeden, baz zamanlarda ise bilerek ama kendilerine engel olamayarak birok hatal davranlarda bulunurlar. Hikyede olduu gibi hazr lezzet ve gzellik, insanlarn karlarna ktnda dostlarn uyarlarna ramen insanlar, hatada srar ederler. Bu hikye ile 1315 ya grubu ocuklarna sonucunu dnerek yaama, yaplacak ilerin nereye varacan sezme, hatada srar etmeme, aamal dnme, yararl ile zararly fark etme gibi dnce rntleri kazandrlabilir. Yine bu hikyeye bal olarak birok ataszmzle dnceler desteklenebilir. Aklsz ban cezasn ayaklar eker, deveyi yardan uuran bir tutam ottur, dibi grnmeyen suya girme, ne ekersen onu biersin gibi daha birok atasz de sonucu dnlmeden yaplan ilerin insanlar zor durumda braktn anlatr.

3.4.12. Kurbaa le Fare

Fare su imek iin indii dere banda kurbaa ile tant. ok sevdiler bir birlerini. Devaml bulumaya karar verip bir vakit tayin ettiler. Her sabah erken saatlerde buluuyorlar dere kenarnda; bir birlerine balarndan geen ilgin olaylar, duyduklar hikyeleri anlatyorlar, duygularn kh ba diliyle, kh hl lisanyla iletiyorlar, dostluklar, arkadalklar sevgiye dnp daha yakn bir hl arz ediyordu. Fare bir gn kurbaaya: Ey aklmn , dedi! Zaman oluyor ki bir sr sylemek istiyorum, sen suyun iinde oluyorsun. Derenin kysndan ne kadar seslensem, haykrsam, naralar atsam ulatramyorum sana sesimi. Ey yiit, ey er kii! Bu belirli buluma vakitleri bana yetmiyor, sohbetine doyamyorum senin. Yol gsteren ibadet olan namaz be vakit olarak farz edildi ama klar daima namazdadrlar. O sarholuk, o balardaki mahmurluk ne be vakitle yatr, ne yz bin vakitle ka bir an ayrlk bir yl gibi gelir, bir yllk vuslat dahi onca bir hayalden ibarettir. Ey merhametli, sevgili dost!

100

Seni grmeden bir an bile duramaz hle geldim. Beni sevindir. Gnde bir kere vuslat kandrmyor bu susuzu Elde ettiin servetin zektn ver de bu yoksula bir bak. Edepsiz yoksul buna layk deil ama senin ltfun bunun ok zerindedir. Ltfun iin lzuma hacet yoktur aslnda. Gne gle de vurur, gbreye de, fakat nuruna ziyan gelmez. Pislik onun hararetiyle kurur odun olur, klhann nurlandrr, hamamn kapsn, duvarn kzdrr parlatr. Pislie bunu yapan yeilliklere, gllere, nergislere neler yapmaz? Bir gn kerem sahibi biri, sofiye: Sana bugn bir kuru mu vereyim, yoksa yarn kuru mu, diye sorulduunda: Pein sille veresiye keremden hayrldr, der. Ben de dayanamaz oldum artk. Suya dalmama imkn yok, nk terkibim topraktan meydana gelmi. Kerem et bir niane ver sesimi sana ulatrsn. Bunun iin konuup grtler, u karara vardlar: Bir uzun ip bulacaklard. Bir ucunu farenin, dier ucunu da kurbaann ayana balayacaklar. stedikleri zaman bir birlerini haberdar ederek buluacaklard. Bu dzen kurbaann gnlne ac geldi.Bu pis beni balyor galibadedi ama karar nceden vermilerdi. Sznden cayamad. Fare doru yolu bulmu olan kurbaa ile bulumak isteyince o ak ipini ekerdi. pe gvenirdi. Derken bir alacakarga geldi, kapverdi fareyi havalandrd. Kurbaa da onunla birlikte gkyznde. Bu durumu gren halk: Karga hileyle sudaki kurbaay nasl avlad, diyorlard. Kurbaa, bu, suda yaamayan susuz hayvanlar gibi, aalk bir mahlka e olmann lydr. Beden de can ayanda ipe benzer, onu gkyznden yere eker durur, Can kurbaas, kendinden geme suyuna ho bir surette dalmken, beden faresinden gzelce kurtulmuken, onu iple eker de, bu ekiten ne aclar duyar (Kemal 2004: 107)

101

3.4.12.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Fabl

Hikyedeki kiiler

: Fare (beden, ten), kurbaa (can, ruh), halk, karga

Hikyedeki olay

: Bir dere kenarnda bir fare ile bir kurbaa tanrlar ve

birbirlerini severler, dostluklarn iletirler. Birbirleri ile yaama artlar farkl olan fakat birlikte olmaktan ok holanan fare ile kurbaa bir zm dnrler. Birbirleri ile grmek istediklerinde, ayaklarna baladklar iple haberleeceklerdir. Fakat bir gn, bir kargann fareyi tuttuu gibi havaya kaldrmas ile kurbaa da yakalanm olur. Tm halk, kargann bunu nasl baardn hayretler ile izlemilerdir.

Olayn yaand evre

: Olay, bir dere kenarnda gemektedir. Dereye

ve evreye ilikin herhangi bir betimleme sz konusu deildir. Fakat olay kendiliinden gzmzn nnde canlanacak bir yapdadr.

Olayn yaand zaman

: Olay, kurbaa ile farenin ile tanmas ile

balyor. Dostluklar ksa srede geliir. Her sabah bir araya gelirler. Geen zaman farenin kurbaay ikna etmesine kadar srer. kna etmesinin ardndan hemen kargann fareyi yakalamas meydana gelir. Hikyede olaylarn gelimesi, karelerin birbirine balanmas dorudan meydana gelmektedir.

Hikyede yer alan deyimler

: Hikyede ok az deyim gemektedir.

Bu deyimler; kendinden gemek, yol gstermek.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar konuma izgisi ile verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve imdiki zamann hikye birleik zaman kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

102

1. Skntlarn zmnde yardmlamak ve danmak gerekir.

2. Ar sevgi bazen bizi dn olmayan hatalara gtrr.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlar dostlarn seerken dikkatli davranmaldrlar.

2. Grne hemen aldanlmamal, kiilerin ve olaylarn anlalmas iin acele edilmemelidir.

Hikye hakknda yorum

: Hikye Mesnevinin altnc cildinde yer

almaktadr. Hikyede yer alan yukardaki ileti ve ana fikirler, 1315 grubu ocuklar tarafndan kolayca karlabilecektir. Bu ileti ve ana fikirlerden zellikle Mevlnann anlatmak istedii ana fikir, halkn, kargann kurbaay nasl yakaladn hayretle izlemesidir. Mevlna halka yani okuyucuya seslenir: Kendine gel de surete tapma(grne aldanma), suret szne kaplma, cins oluu(ayn tr oluu), surette(gzellikte) arama. (C6/2953. byt.). Mevlna birok hikyesinde, grnmenin aldatcln, asl nemli olann olma, yani olgun tavrlarn, oturmu karakterin olduunu vurgulamaktadr. (Bakkal le Papaann Hikyesi)

Mevlnann dier vurgulamak istedii dnce, beden ile ten arasndaki ilikidir. Bu hikyede fare teni; kurbaa ise can simgelemektedir. Can, tenden ne kadar azad olursa o kadar huzurlu olacaktr. Hikyede can, tene balanmakla farknda olmadan kendini bir tutsakla atmtr. Bu dnce Mevlnann temsilleriyle ok baarl bir ekilde verilmitir.

Hikyedeki dier ileti ve ana fikirler 1315 ya grubu ocuklarnn kavrayabilecei bir zelliktedir. Hikye ksa olmakla birlikte dikkat ekicidir. Bu hikye, ocuklarn okumaktan zevk aldklar fabl trnn ksa ama baarl bir rnei

103

olarak kabul edilebilir. Fare ile kurbaann farkl yaam tarzlarna ramen dostluklarn devam ettirme istekleri, sevginin arya kamas ile mantn krelmesi bu hikye ile rahatlkla ilenebilir. ocuklara rnek olarak, spor dallarnda takmlara gnl veren insanlarn yapt arlklar (fanatiklik) tartmaya alabilir. Dier yandan ocuklar iin en nemli konulardan biri geliim alarnda iyi arkadalardan oluan bir evrenin kurulmasdr. Yanl insanlarla kurulan dostluklarn grnte kald, sonucun muhakkak olumsuz gelitii ifade edilmelidir. Mevlnann bu hikyesi bu adan kullanlabilecek iyi bir metin zellii tamaktadr.

Hikyede yer alan baz cmlelerin anlalmas 1315 ya grubu ocuklar tarafndan zor olabilir. rnein; Edepsiz yoksul buna layk deil ama senin ltfun bunun ok zerindedir. Ltfun iin lzuma hacet yoktur aslnda. Dorudan ders olarak arada verilen bu blmler anlalmamas hlinde ocuklara sknt veren bir hl almaktadr. Ard ardna gelen ltuf- lzum-hacet kelimeleri ayn cmle iinde anlam iyice zorlatrmtr. Bu blmler daha uygun evirilerle ocuklarn seviyesine ve anlayna uygun bir hle getirilebilir. Bu blmler dnda anlatm bakmndan hikye 1315 ya grubuna uygundur. Cmleler ksa ve anlalr bir yapdadr.

3.4.13. Kylnn ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi

Kylnn birinin bir ehirliyle ahbapl vard. Kyl ehre indiinde ehirli dostunun evine gider kurulur, aylarca yer ier, ehirlinin dkknna gider ihtiyalarn temin ederdi. Kyne dnerken ehirli dostu ihtiyalarn temin eder ondan para pul almazd. Kyl her ehre geliinde ehirli dostunu kye davet eder: Sevgili dostum, sen hi gezmeye gitmez, ehirden darya kmaz msn? Allah akna btn aileni, oluk ocuunu, akrabalarn alp kye gel imdi bahar, tam da gl mevsimi, kyde her yer gllk glistanlk, her yer cennet gibi. Eer imdi gelmezsen bari yazn meyve, sebze zaman gel bana misafir ol aylarca sana ve ailene hizmet ederek mutlu olaym,derdi.

104

ehirli onu bandan savmak iin geleceini vadetti. Bugn, yarn derken aradan sekiz yl geti. Kyl her yl: A efendim ne zaman geleceksin bu yl da k geldi att,deyince ehirli dostu bir bahane bulur: Bu yl falan yerden misafir geldi, filan i kt gelemedim, seneye gelirim,diye bandan savmaya alrd. Bunu duyan kyl zlr, yaknr, yalvarrd: Ey sevgili dost, ailem, ocuklarm seni bekliyor, hasretle yollarn gzlyor, bizi daha fazla bekletme ne olur. Aradan aylar yllar geldi geti kyl ehre gelip aylarca kalma alkanln srdrd gibi ehirliyi kyne davet etmeyi de srdrd. Kylnn bu samimi srar zerine ehirlinin hanm, ocuklar: Senin kylye bu kadar hakkn, bu kadar emein geti. Adam bizi davet edip duruyor, artk bir de biz gidip onda misafir olalm,demeye baladlar. Bunun zerine ehirli kye gitmeye karar verdi. Hazrlklar tamamland. ehirli ailesiyle birlikte kye doru yola kt. Kyn yolunu bilmedikleri iin aylarca oradan oraya dolatlar, gnlerce yollarda perian oldular. Uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra ehirli, dostunun kyn varp kapsna geldi. Bir anda btn yorgunluklarn, perianlklarn unuttular. Nihayet kye gelmi, menzile ermilerdi. Kyl dostlar imdi bin bir ikramla onlara ektiklerini unutturacak ikram hizmetlerde bulunacakt. Fakat hayret kyl dost onlarla hi mi hi ilgilenmiyordu. ehirli kylnn kapsna vurup: Sevgili dostum beni davet edip duruyordun. te geldim,dedi. Kyl sanki hayatnda ilk defa ehirliyi gryordu. Sen kimsin, seni tanmyorum,deyince ehirli: Nasl olur yllarca her ehre geliinde evimde misafir kaldn, aylarca sana hizmet ettim beni nasl tanmazsn,diyecek olduunda kyl: Ben Allah akyla ylesine kendimden gemiim ki hibir eyin farknda olmadm gibi, senin de kim olduunu bilmiyorum, seni tanmyorum,dedi.

105

ehirli perian bir vaziyette ailesinin yanna dnd gnlerce yrm, yollarda perian olulard. Adm atacak hlleri yoktu. Uzun zaman kyl dostunun kendilerini ve ieri almasn a susuz beklediler, fakat nafile aradan be gn geti gndzleri scaktan kavrulup geceleri soukta titrediler. Beinci gece iddetli bir yamur balad. Artk bak kemie dayanmt. ehirli kylnn kapsna vararak yumruklamaya balad. Kyl, uzun bir bekleyiten sonra nihayet bin bir nazla kapy at: Kimsin, ne istiyorsun, ne var?deyince ehirli: Btn bu yaptklarm sana hell olsun istersen beni ldr, yalnz bu karanlk ve yal gecede bize snacak bir yer ver,dedi. Kyl: Orada bacnn gece eline yayn alarak kurtlar bekledii bir kulbe var, eer yay eline alp kurtlar beklemeyi gze alrsan, bu hayvanlarm beklersen, oray size veririm, orada kaln yoksa istediin yere gidebilirsin,dedi. ehirli seve seve bunu kabul etti. Aman o kulbeyi gster ne olur, sabaha kadar gzm krpmadan bekler, eer kurt gelirse onu okla vururum, bundan baka da ne istersen yaparm yeter ki bu karanlk gecede bizi bu dehetli yamurun altnda brakma,dedi. ehirlinin ailesi o kck kulbeye snd, bu darack yerde deta st steydiler, gecenin karanl, yaan yamur, onlar perian etmiti. ehirli eline okunu yayn alp kurt beklemeye balad. Eer kurt gelir de ben grmeden bir zarar verirse kyl sam sakalm yolar, diye dnyor, gzlerini drt ayor, her taraf dolayordu. Derken karanln arasnda bir kprdanma fark edince, kurdun geldiini sanp oku frlatt. Kurdu vurdu. Kurt tepeden yuvarlanrken yellendi. Bunun zerine kyl yatandan frlayp geldi. Barp armaya balad: ehirli ard: Aman efenim ne spas, hayvanlara zarar vermesin diye kurdu vurdum. Kyl iyice armt: Bu karanlk ve yamurlu gecede bunu nasl anladnz, spay kurttan nasl ayrt edip tandnz,dedi.

106

Kyl: Spay yellenmesinden tandm,deyince ehirlinin kan beynine srad kylnn yakasna yapt: Bre ahmak, bre sersem sahtekr. Hani eyin farknda deildin. Gece yars bu zifiri karanlkta bir eek spasn yellenmesinden tanyorsun da, gndz ortas krk yllk dostunu tanmyorsun. Masken dt sahtekrln ortaya kt. Spann yellenmesi seni rsva etti, gerek yzn ortaya kard. te, Allah (c.c.) insan byle rezil eder,dedi. (Zeren 2004:113)

3.4.13.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Dostluk yks

Hikyedeki kiiler

: Kyl, ehirli, ehirlinin hanm ve ocuklar.

Hikyedeki olay

: Kylnn biri, bir ehirli ile ahbaplk kurar ve her

ehre indiinde ehirlinin evine misafir olur. ehirli, ona birok iyilik eder, kyne geri gnderirken de eli bo gndermez. Kyl de ona kyn gzelliklerinden bahseder, ei ve ocuklar ile birlikte gelmesini beklediini, her geliinde yineler. Belli bir zaman sonra gitmek istemese de ehirli, ei ve ocuklarnn da srarna dayanamaz ve yola kmaya karar verir. Uzun zaman sonra meakkatli yolculuk sona erer ve kyl dostunun evine varrlar. Fakat kyl dostu, onu tanmazlktan gelir. ehirli ne yapt ise de ona kendini tantamaz. En sonunda yapt iyilikleri bir kenara koyup sadece souk havada ei ve ocuklar iin bir yer gstermesini ister. Kyl kurtlara kar hayvanlarn korumas artyla bu teklifi kabul eder. Gece karanlnda ehirlinin att ok kylnn kendini ele vermesine neden olur. nk kylnn iddias, gece karanlnda vurulan eyin spas olduudur. ehirli, aylardr evinde kalp da kendisini tanmayan ancak gecenin karanlnda spasn tanyan bu adam dvmekten kendini alamaz.

107

Olayn yaand evre

: Olay, ehirlinin evinde balar. Kylnn

srarlar ile ehirli kye gider. Asl problemin ortaya kmas kylnn evine rastlar. Kylnn evi, bahesi ve oradaki kulbe mekn olarak ele alnabilir.

Olayn yaand zaman

: Zaman olarak ilk karmza kan kynn

ehre inmesidir. Burada geen zamann ardndan kyl, ehirli dostunu srekli kye davet eder. Bu sredeki bekleyi ve erteleme yllar srer. ehirlinin bu mazeret reterek zaman uzatmas hikyeye heyecan katmtr. Karar verildikten sonra aylar sren bir yolculuk balar. Kye vardklarnda ise beklenmedik bir olay karlarna kar. Kyl, ehirliyi tanmaynca, ailesi ile birlikte ortada kalr. Gece soukta, gndz scakta, aylar geen yolculuk sonrasnda iyice zorlanrlar. Be gn geer aradan ve nihayet ehirli, kyly ikna eder.

Hikyede yer alan deyimler

: Batan savmak, yollarn gzlemek,

emei gemek, yola kmak, kendinden gemek, bak kemie dayanmak, gze almak, gzn krpmamak, gzlerini drt amak, kan beynine sramak.

Hikyede anlatm

: Hikye, 3. tekil kiinin azndan anlatlmtr.

Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek 1. kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ile imdiki zamann ve geni zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Gsterilen iyiliklere iyilikle mukabele edilmelidir.

2. Davete icabet etmek gerekir.

3.Yolculuktan gelen insanlara ikramda bulunmak, onlar dinlendirmek gerekir.

4. nsanlar, zor durumda kaldklarnda fedakrlk yapmasn bilmelidirler.

108

5. nsanlar, yalanlarna klf olarak dini kullanmalar yakkszdr.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlar, gerek dostluu belli olaylar yaaynca anlayabilirler.

2. kar ve menfaat annda insanlar gerek yzlerini gsterirler.

3. Sahtekrlk, er ya da ge muhakkak ortaya kar.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin nc cildinde

yer almaktadr. Mevlna, erhte bu hikyeyi anlatrken, arada iki peygamber kssasna yer vermektedir. Birincisi kssada Seba halknn azgnlndan

bahsetmektedir. Seba halk ile ilgili kssay anlatrken arada da Hz. sann hastalara ifa vermesini anlatyor. Tekrar Seba halknn kssasna dnen Mevlna, hikye iinde hikye anlatrken konudan uzaklayor ki bu durumun farknda olarak yle diyor: Ey yiit arkada dn Bu sz hadden at. Kyl, ehirliyi eve nasl gtrd onu syle. Seballarn hikyesi bir tarafta kalsn, daha iyi. Sen ehirlini kye geliini anlat. Hikye ilerledike konu konuyu ayor ve Mevlna bu kssalar haricinde kk hikyeyi de anlatyor. Fakat biz konunun dostlukla ilgisinin dalmamas asndan dier ksmlar ele almayacaz. Nitekim ocuklar ya da yetikinlerin okumas iin ele alnan hibir eserde i ie anlatm ekliyle hikyeler sunulmamtr.

Mevlna,

ehirlinin

kylnn

davetini

hep

geciktirmesini,

ihtiyatl

davranmaya balamaktadr. Atlacak admlarn arkasnn ne getireceinin bilinmesi nemlidir. Nitekim Seba halk, yaptklarnn nereye varacan bilememelerinin cezasn hayatlar pahasna dediler. ehirli, onca srardan sonra bir de hanm ve ocuklarnn srarlarn duyunca iyice zor durumda kalr. Mevlna, erhte burada da Hz. Yusufun kssasna telmihte bulunur. ocuklarn, Baba, gezer oynarz, ne olur? szlerinden sonra Mevlna u cmleyi kuruverir: Yusuf gibi. Onu da Gezer,

109

oynarz sz tuhaf bir takdir neticesi babasnn glgesinden ayrd.(C3/417. byt.) ehirli ve ailesi kendilerini nelerin beklediini bilmeksizin yol alrlar.

Neticede ehirli, hi beklemedii bir davranla karlar. Dost grd yzde meer bir maske yer almtr. nk aylarca evinde misafir ettii kyl onu tanmazlktan gelmektedir ve tanmamasn da Allah akyla hemhl olmaya balamaktadr. Okuyucu (2006:239)da kyl ile ehirli tiplemeleri iin, hikyede ehirli grg ve nezaketi temsil ediyor; kyl ise hem kaba, hem de hakikatsiz ve iten pazarlkl olduunu belirtiyor. Ve kyl okuyucunun, bu rol taksimine alnmamas gerektiini burada yaplann bir tipletirmeden ibaret olduunu belirtiyor.

Hikyede, Mevlnann anlatmak istedii derslerden en nemlisi, evrede nice dost yzl dmanlarn olduu ve bunlara gvenerek herhangi bir ie girimenin insanlar yar yolda brakacann fark edilmesidir. 1315 ya grubu ocuklarnn da karabilecei bu sonu, hayata ait nemli bir konunun bir hikye ile ilenmesidir. ocuklar iin ele alnan hikyelerde olmas gereken zelliklerden biri de, okunacak eserler, ocuklar dnmeye ynlendirmeli ve onlarn birtakm grler

kazanmalarn salamaldr (Ouzkan 2001: 368). Burada ocuklarn dnmesi gerektii arkadalk ve dostluk kavramlardr. Arkada ve dost ayrm, gerek dostun tad vasflar, fedakrlk ve vefa kavramlar bu hikye ile ilenebilir. Bu bakmdan nemli iletiler tayan bir hikye olarak kabul edilebilir.

Hikyede,

ocuklara

dnmeye

ynelten,

ocuklar

dndrrken

elendiren ve hikyenin sonucunun merakla beklendii bir yap vardr. ocuklar, her defasnda kylnn ehirlinin evinde aylarca kalmasn sonra da yiyip, iip gitmesini, ilgin ve elendirici bulmaktadr. Ve bu davetler hikyede problemin kna neden olur. ocukta merak duygusu balar. Merak, kylnn beklenmedik tavr karsnda doruk noktaya ular. Bu noktada Mevlnann elendiren slubu bir kere daha karmza kar ve sonu okuyucuya deiik bir tarzda sunulur. Hikyenin sonucunda er ya da ge yalanc insanlarn bir ekilde kendilerini ele verecekleri esprili bir ekilde anlatlmtr. Fakat esprideki yellenme ifadesi, toplumumuzca ayp karlanan ve yle her yerde insanlarn telaffuz etmeyi uygun bulmad bir

110

davrantr. Ancak Mevlna, kylnn yapt vefaszl daha alayl olarak vurgulamak iin hikyeyi byle sonulandrmak istemitir.

Hikyede yer alan dier iletiler de dolayl olarak hikyeden karlabilecek sonulardr. Yine iletilerden nem tayan konulardan biri de kylnn yalanna, Allah akn alet etmesidir. Dini istismarlar, her devirde yaplan en tehlikeli davranlardandr. Mevlna, deiik hikyelerinde sahte dervi ve sahte hoca tiplemelerini ele alarak bu konudaki hassasiyetleri vurgulamtr.

Hikye, 1315 ya grubu ocuklar iin nemli ileti ve ana fikirler iermesi bakmndan nem arz etmektedir. Hikyede 718 kelime yer almaktadr. Kelimeler ocuklarn seviyesine uygun, ak ve anlalr; anlatm ise akcdr. Deyimler bakmndan hikye hem zengin hem de anlalr bir zelliktedir.

3.4.14. Fare ile Deve

Kck bir fare, kocaman bir devenin yularn eline alm kasla kasla gidiyormu. Deve huyu ve deti olduu zere yoluna sakin sakin devam ederken fare: Ne de yiit biriymiim ben! diyerek kendi kendine vnp duruyormu. Farenin bu hlini fark eden deve, ona bir ders vermeye hazrlanm. Bir sre sonra fare ile devenin karsna, koca bir filin bile geemeyecei byk bir rmak km. Fare rman kysnda arm bir hlde durup kalm. Deve fareye karak: Ey dada, lde bana arkadalk eden fare, niin durdun? Ne bu aknln? Yiite suya gir de klavuzlua devam et. Yol ortasnda durma, susma yle, demi. Fare: Bu su pek byk ve pek derin bir su. Ey yoldam, boulmaktan korkuyorum, diye karlk vermi. Deve:

111

Dur bakalm su ne kadarm, diyerek ayan suya batrm ve dnp fareye yle demi: A kr fare, su diz boyu imi; ne diye arp akln yitirdin! Fare: Ey deve, sana karnca gibi grnen ey, bize ejderha gibi gelir. Dizden dize fark vardr. Su senin dizine kadar geliyor ama benim boyumu geecek kadar derin, demi. Deve, farenin haddini bilmesi ve bundan iyi bir ders almas iin: yleyse bir daha kstahlk edip olduundan daha fazla grnmeye kalkma! Sen, kendin gibi farelerle yarmaya bak. Develerle boy lmeye kalkma, demi. Fare, hlinden utanarak tvbe etmi ve deveye: Allah rzas iin ne olur beni bu ldrc, boucu sudan geir, diye yalvarm. Deve fareye acyarak: Haydi, sra, hrgcme otur da seni kar kyya geireyim. Bu sudan gemek, ancak benim iim, senin gibi nicesini geirdim bu sudan, demi ve fareyi srtna alarak rman karsna geirmi. (Hancolu 2003: 40)

3.4.14.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Fabl

Hikyedeki kiiler

: Fare, deve

Hikyedeki olay

: Bir fare, bir devenin ipinden tutarak, bir yandan da

gururlanarak yrr. Ancak bu gururu kk bir derenin yollarn kesmesine kadar srer. Fare, bir anda yapt hatay anlar ve deveden yardm ister. Deve farenin durumdan bir ders kardn fark ederek ona yardm eder.

112

Olayn yaand evre

: Olay, bir rmak kenarnda gemektedir. Irmak

ile ilgili bir betimlemeye yer verilmemitir ancak hikyenin anlatm iinde derenin, devenin dizine kadar bir derinlii olduu belirtilmektedir.

Olayn yaand zaman

: Zaman olarak sadece, bir sre sonra tabiri

yer almaktadr. Bu, bir sre sonra yolculuun balamasndan sonradr. Bu ifade haricinde zaman ifadesi yer almamaktadr. Zaten, hikyedeki olaylar zinciri de ok ksa olduundan buna gerek kalmamaktadr.

Hikyede yer alan deyimler boy lmeye kalkmak.

: Ders vermek, akln yitirmek, deveyle

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken duyulan gemi zaman ve imdiki zamann rivayet birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Yaptmz yanllar, olgun insanlar tarafndan fark edilir.

2. Ayn olay ya da nesneler, kiiler tarafndan farkl yorumlanabilir.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Ar gurur ve vnme insanlar kk klar.

2. Hak etmeden vnenler, vakti gelir, maskara olurlar.

3. Kendimize yakmayan, bize uymayan davranlara kalkmamalyz.

113

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin ikinci cildinde

yer almaktadr. Ksa bir fabl rnei olmakla birlikte, gzel sonularn karlabilecei zellikler tamaktadr. Mevlna, bu hikyesinde zellikle niteliksiz hlleriyle, layk olmad bir ie kalkan ve rezil olan insanlar eletirmektedir. nsanlar, ehil olmadklar ie kalkmamaldrlar. Hikyenin bitiminde Mevlna bu dncelerini u dizelerle ifade eder:

Sultan deilsen yr, raiyet ol. Kaptan deilsen gemiyi yle alabildiine yrtme. Ticarette kmil deilsen yalnz bana dkkn ama; yorulup kemale gelinceye dek birisinin hkmne gir. Susun, dinleyin emrini iit, skt et. Mademki Tanr dili olamadn, kulak kesil (C2/3454, 3455, 3456. byt.). Ancak hikyede, metin olarak bu ksmlar dorudan verilmemitir. Sadece eik yaz ile yukarda yer alan beyitlerden ilki verilmitir. Dorudan sonu ifade eden cmlelerin yer almas eserler iin uygun deildir. Atalay Yrkolu, Trk Dilindeki yer alan bir makalesinde (292. say), ocuk kitaplarn ahlk yargsyla sonulandrmann, ocuklar aptal yerine koymak olduunu belirtmektedir. ocuklar iin hazrlanan Mesnevi hikyelerinin ounda, bu dorudan ders veren yerler karlmtr.

Hikyede, ilk bakta ocuklarn dikkatini eken unsur, ztlklarn henz balkta verilmesidir. Deve ile farenin hikyenin balnda yer almas bile dikkat ekmeye yetecek ve ocuklarda merak duygusunu harekete geirecektir. Zt

kavramlar, Mevlnann dier hikyelerinde de karmza kan bir zelliktir. Nitekim hikyelerde yer alan atma unsuru da bir bakma bu ztlklarn arpmas manasna gelmektedir. Bu hikyede, atmann eidi karakter ile karakterin atmasdr. Dikkati eken ise atan karakterler arasnda grn bakmndan ok byk bir farkn olmasdr. Bir farenin, deveye kar stn olduunu ima etmesi ve gereksiz bir gurura kaplmas problemi ortaya karmaktadr. Karakterler arasndaki bu problem ksa bir srede zme kavuur. Fare, gereksiz ve lay olmad bir durumda sergiledii byklkten gereken dersi karmtr. Deve ise tabiatndaki

114

olgunlukla fareye gerekli dersi, doru bir zamanda vererek tavrca da olgun olduunu kantlamtr.

Hikyede, ocuklara kazandrlacak en gzel davranlardan biri alak gnlllk olmaldr. ocuklara, kk insanlarn kkln bir gstergesi olarak kendilerini byk grdkleri; oysa byk insanlarn, bykln gstergesi olarak kendilerini kk grmeleri olduu anlay vurgulanmaldr. u da bir gerek ki ocuklara kendilerini ifade etme kabiliyeti kazandrrken hemen yan banda alak gnll bir ekilde ifadesine yer verilmelidir. nk kendini ifade etmenin zarif bir ekli bu olsa gerektir.

Hikyede, 252 kelime yer almtr. Hikyede yer alan kelime ve deyimler anlalr, ak bir yapdadr. Cmlelere yaps bakmndan bakldnda da uzun ve kark cmleler yer almamaktadr. Baz cmleler balalarla birletirilerek yirmi kelimeye kadar kmtr. Ancak bu durum 1315 ya grubu ocuklar iin olumsuz bir durum tekil etmemektedir.

3.4.15. Perde Kalknca

inli ve Rum ressamlar, Resim sanatnda dnyada en stn biziz. Diye vnyorlard. Bu iddialar duyan adil bir hkmdar: Sizi imtihan edeceim, bakalm hanginizin dedii doru? dedi. Ve bir perdeyle ikiye bld byk bir salonun bir taraf inli ressamlara, dier tarafn Rum ressamlara tahsis etti. Kendi blmlerinde alp eserlerini orada sergilemelerini emretti. inliler de Rum diyarnn ressamlar da hazrlanp almaya baladlar. inliler, hkmdardan yz trl boya isteyip aldlar ve onlarla eitli resimler, ssler yapp salonun kendilerine ayrlan blm donattlar. Rum ressamlar ise sadece duvarlar cilalayp durdular. Sonuta kendilerine ayrlan blmn duvarlar prl prl parlayan, gkyz gibi berrak bir ayna hline geldi.

115

Her iki taraf da kazanacaklarndan emin olduklar hlde hkmdara ilerinin bittiini, sergiyi gezebileceini bildirdiler. Hkmdar geldi ve nce inli ressamlarn ssledikleri blme girdi. Yaplanlar fevkalade eylerdi. inliler, btn renk tonlarnn fark edildii harika resimler izmi, boyal tablolarla her taraf donatmlard. inli ressamlarn eserlerini takdir eden ve onlara hediyeler veren hkmdar, daha sonra Rum ressamlarn blmne doru ilerledi. Tam bu srada bir Rum ressam, salonu ikiye blen perdeyi at. Perdenin kalkmasyla inli ressamlarn yaptklar resimler ve oradaki btn ihtiam, bu blmn cilalanm aynalar hlindeki duvarlarda yansd. Orada olan her ey burada da, stelik daha parlak ve daha gzel bir biimde grnyordu. Ayrca hkmdar, btn bu gzellikler arasnda kendini de seyrediyordu. Rum ressamlarn altklar blm, hkmdarn gzlerini kamatrd. Salondaki tm gzellikle birlikte kendi gzelliini de yanstan bu blm hkmdar daha anlaml buldu ve daha ok beendi. Bylece Rum diyarnn ressamlar bu imtihan kazandlar ve hkmdardan daha ok hediye ve takdire mazhar oldular. (Bulut 2004:104)

3.15.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Padiah hikyesi

Hikyedeki kiiler

: inli ressamlar, Rum ressamlar ve hkmdar

Hikyedeki olay

: inli ressamlar ile Rum ressamlar, resim sanatnda,

dnyada en iyi olduklarn iddia eder ve vnrlerdi. Bunu duyan hkmdar, onlar imtihan eder. Her iki grup da elinden geleni yapar ancak, Rum diyarnn ressamlar, zekice bir davranla hem hkmdarn beenisini hem de yarmay kazanrlar.

Olayn yaand evre

: Olayn getii yer belirtilmemekle beraber bir

saraydr. Hkmdar, ressamlar yartrmak ve onlarn resim sanatndaki marifetini

116

grmek iin onlara byk bir salon tahsis eder. Salonu da ikiye blerek ortaya bir perde ekilmesini syler. Mekn ile ilgili ayrntlara girilmemitir.

Olayn yaand zaman

Olayda

herhangi

bir

zaman

kavram

verilmemitir. Ressamlarn ne zaman arld, ne kadar srede resimleri yaptklarna dair tek bir kelime bile yer almamtr.

Hikyede yer alan deyimler

: Gzleri kamamak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve imdiki zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. nsanlar, yaptklar sanat gstermek isterler.

2. nsanlarn almalar ve ortaya koyduklar eserleri, her zaman takdir edilmelidir.

3. Baarlarn kazanlmasnda, dikkati ekebilmek ok nemlidir.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Akll davranlarla, yorulmadan da barya ulalabilir.

2. nsanlar, gzellikleri grmek yerine, iinde bulunmay tercih ederler.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin birinci cildinde

yer almaktadr. Mevlna bu hikyesi ile gnl gzelliinden bahsetmektedir. Gnl, ne kadar parlatlr ve ne kadar Allahn yarattklar ile bezenirse o kadar olgunlar.

117

Mevlnann bu hikyesinde padiah, Allah; beden, perdeyi; resimler, Allahn isim ve sfatlarn; ayna ise gnl temsil etmektedir. Mevlna erhte gnlle ilgili olarak unlar sylyor:

O aynann safl, berrakl gnln vasfdr. Gnle, hadsiz, hesapsz, suretler aksedilir (C2/3485. byt.). O suret ge, ara, fere, denizlere, ta en yce gkten, denizin dibindeki bala kadar hibir eye smaz. nk btn bunlarn hududu, says vardr Hlbuki gnl aynasnn hududu yoktur (C2/3487, 3488. byt.). Gnllerini cilalam olanlar; renkten, kokudan kurtulmulardr. Her nefeste zahmetsizce bir gzellik grr (C2/3492. byt.). Bu hikyede, Buluta gre (2004: 106), Mevlnann anlatmak istedii u ekilde de ifade edilebilir: Bazlar vcudu ve d dnyay ssleyip gzel gstermeye alrken, bazlar da gnln parlatp tm gzellii aksettirecek bir ayna hline getirmise o kazanacaktr. Tasavvuf anlaynda gnl duruluu kmil insan olma yolunda olmazsa olmaz bir arttr. Ve gnl, ne kadar berrak ve duru olursa o kadar kinatta tecelli etmi Allahn sfat ve isimlerini hissedebilecektir.

Mesnevide, Mevlnann anlatmak istedii bu ana fikrin, 1315 ya grubundaki ocuklar tarafndan anlalabilmesi mmkn deildir. Bununla birlikte ocuklarn hikyeden karabilecei ileti ve ana fikirler vardr. Ana fikir olarak ocuklarn karabilecei birinci dnce, insanlarn baarya giden yolda akl kullanmalardr. ocuklar iin yazlan eserlerde, ocuklarn dnce gcn harekete geiren unsurlarn yer almas aranan zelliklerdendir. Hikyede ortaya kan atma, karakterler arasnda geen trde bir yapdadr. atmann neticelenmesinde arac olan unsur, akln ilevsel olarak kullanlmasdr. Bu bakmdan dorudan ocuklarn ilgisini ekmektedir.

Hikyede, zerinde durulmas gereken ikinci ana fikir, insanlarn gzellikleri izlemek yerine, yaamay tercih etmeleridir. Bu hikyede, hkmdar birinci resmi de beenmi ve takdir etmitir. Ancak, ikinci resimde yansyan aynada kendini de grmesi onu daha da celbetmitir. nk kendisini o gzelliklerin iinde hissetmitir.

118

Ancak bu ksm hikyede neredeyse hi betimlenmemitir. Bu bakmdan bu fikir tam olarak yanstlamamtr, denilebilir. Bu ksm sadece bir cmle ile sezdirilmek yerine, ocuklar iin bu blm daha ayrntl olarak betimlenebilirdi.

Hikyeyi, iletiler bakmndan incelediimizde, hikyede karmza kan ilk ileti, insanlarn bilgi ve becerilerini, sanatsal kabiliyetlerini gstermek istemeleridir. ocuklara ynelik yazlan eserlerde, ocuklarn kiisel geliimlerini destekleyen, kabiliyetleri ortaya karan unsurlarn yer almas gerekmektedir. inli ve Rum ressamlarm resim sanatndaki bilgi ve kabiliyetlerine gvenmeleri ve bu konuda en iyi olduklarn iddia etmeleri zgvenin nemli bir gstergesidir. 1315 ya grubu ocuklarnn, iine kapank hlden, kendilerini rahat ifade edebilecekleri bir kiilik gelitirmeleri salanmaldr. Bu hikye araclyla ocuklara, u sorular sorulabilir: Sizin iddial olduunuz, kabiliyetli olduunuza inandnz alanlar var m?, Siz kendinizi hangi alanlarda gelitirmek iin alyorsunuz, bunun iin neler yapyorsunuz?, Bugne kadar kendisindeki kabiliyetleri gsterebilme imknn elde edebilen oldu mu, nasl oldu?, Kendinize hi gvenmediiniz alanlar var m, neden?. Bu tarz sorularn ilenebilecei, ocuklara ynelik eserlerde, kiilik ve kimlik gelitirilmesini salayc, gzel rneklere yer verilmesi yararl olacaktr (Yaln ve Ayta 2003: 51).

Hikyede ilenen dier bir ileti, yarma, ma ve deiik organizasyonlarda, katlmc kiilerin bir takdir ya da hediye ile dllendirilmesidir. Bu tevik, bir ahlk, bir edep hlini almaldr. Burada hkmdarn, daha yarma neticelenmeden, inli ressamlarn resimlerinin gzellii karsnda onlar takdir etmesi ve onlara hediyeler vermesi ocuklar iin olumlu bir ileti iermektedir.

Hikyedeki atma, karakterler aras bir atma trdr. inli ressamlar ile Rum ressamlarn sanat kabiliyetlerindeki iddialar problemin ortaya kmasn salyor. Ortaya kan bu problem adil sfatyla anlan bir hkmdar tarafndan zlecektir. Problemin sonulanmas, hkmdarn Rum ressamlarn resimlerini daha anlaml bulmas ve beenmesi ile neticelenir.

119

Hikyede 250 kelime yer almaktadr. Hikyedeki kelimeler, 1315 yandaki ocuklar iin anlalmas kolay bir seviyededir. Sadece bir deyimin yer ald hikye bu bakmdan zayftr. Cmleler genellikle ksa, anlalr ve akcdr.

3.4.16. Filozof ve Bedevi

Bir bedevi, devesine iki dolu uval yklemiti. uvallarn stne de kendisi oturmutu. Yolda bir filozofa rastlad, konumaya baladlar. Filozof ona: -O uvallarda ne var? diye sordu. -Birinde buday, brnde kum dedi bedevi. -Neden bu kumu doldurdun? -O uval bo kalmasn da arlk dengelensin diye. -Budayn yarsn bu uvala, dier yarsn da br uvala koy. Bu suretle hem uvallar hafifler hem de devenin yk. Bedevi bu fikri ok beendi: -Ey hkim dedi, byle ince dnl, byle gzel rey sahibi olduun hlde neden byle yoksulsun, yaya yryor, yoruluyorsun! Bedevi filozofa acd, onu devesine bindirmek istedi. Ona: -Ey hikmet sahibi dedi, biraz hlinden anlat, byle bir aklla sen ya vezirsin ya da padiah. Doru syle! -kisi de deilim, halktan bir adamm. Elbiseme baksana! -Ka deven, ka kzn var? -Hi yok! -Peki, dkknndaki mal ne, bari onu syle. -Ne dkkn? Yerim yurdum yok. -Ne kadar paran var peki? -Para yle dursun, bir gecelik yiyecek alacak harlm yok. Yalnayak, bakabak koup duruyorum. Kim bir dilim ekmek verse oraya gidiyorum. Bu kadar hikmet ve bilgiden ancak hayal ve ba ars elde ettim. -yleyse yanmdan uzakla! Senin uursuzluun bana da ulamasn! Bir uvalmda buday, brnde kum olmas senin hikmetinde daha hayrl. Benim ahmaklm ok mbarek bir ahmaklk. (Ylmaz 2005:102)

120

3.4.16.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Meslek yks

Hikyedeki kiiler

: Bedevi ve filozof

Hikyedeki olay

: Bir bedevi, devesine iki uval ykleyip yol alrken

karsna bir filozof kar. Filozof, bedevinin deveye bouna arlk yklediini, denge kurmak iin budayn yarsn bir uvala, yarsn ise dier uvala yklemesini syler. Bedevi, filozofun akln ok beenir ve ona sorular sormaya balar. Ancak, ald cevaplar karsnda, o bilgilerin filozofa hibir faydas olmadn grr ve filozofu yanndan kovar.

Olayn yaand evre

: Bedevi ile filozofun karlamas yolda oluyor.

Yer ile ilgili baka bir ifadeye yer verilmemitir.

Olayn yaand zaman almamaktadr.

Zaman

ile

ilgili

hibir

kavram

yer

Hikyede yer alan deyimler

: Deyim yer almamtr.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ile duyulan gemi zamann hikye birleik zaman kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. yiliklere, iyilikle karlk vermek gerekir.

2. Kendimizden daha kt durumdaki kiileri de dnerek, hlimize kretmeliyiz.

121

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Gerek bilgi, insanlara faydas olan bilgidir.

2. nsanlar, kendilerinde yer alan kabiliyetleri kullanmasn bilmelidirler.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin ikinci cildinde

yer almaktadr. Mevlna, bu hikyesi ile gerek bilginin niteliklerinden bahsediyor ve bununla ilgili olarak hikyenin bitiminde yle diyor:

Fikir ona derler ki bir yol asn Yol ona derler ki nne bir padiah kagelsin (C2/3207. byt.).

Dolaysyla Mevlnann bilgi anlaynda, pratiklik vardr, diyebiliriz. Ona gre, bilginin ie yarayann, gnlk hayatta yol aan, yardmc olan bilgi daha kymetlidir. Ve hikyede grld gibi Mevlna, ie yaramayan, sadece akla hitap eden bilgiyi kmsyor. Okuyucu (2006: 75), Mevlnann bu konudaki dncesini mealen verir: nsana bir k yolu gstermeyen fikri, bilgiyi, ilmi ne yapaym ben! Bilgi ve fikir bir ie yaramal ki deeri olsun. Dier taraftan bir fikrin ve bilgini deeri grd hsn-i kabulle de llr. Bilginin at yoldan bir padiah gemeli ki o bilginin deeri belgelenmi olsun.

Mevlnann vermek istedii bilgi anlay, ana fikir olarak 1315 ya grubundaki ocuklarn karabilecekleri bir sonutur. Bu adan ocuklarn rendikleri bilgileri deerlendirmeleri salanabilir. ocuklar, grdkleri derslerden gnlk hayatta pratik olarak nerelerde faydalandklarna dair dnebilirler. Bilginin elde edilmesinden daha nemli olan bilginin nasl kullanlacadr. Gnmz modern eitim anlay ierisinde, yaparak- yaayarak adn alan eitim metodu da bunu desteklemektedir. nk bu metodda, renmede daha nde olan grme ve dorudan uygulama frsatn, ocuklar elde etmektedirler. Hikyede karlan ana fikirlerin ikisi

122

de birbirleri destekler mahiyettedir. Bu ana fikirler, ocuklarn dnsel geliimlerine katk salayacak bir zelliktedir.

letilere bakldnda, hikye metni iinde yer alan iki eitici fikirle karlayoruz. Biricisi, iyiliklere iyilikle mukabelede bulunma isteidir. Bedevi, filozofun yardm karsnda, onu yolda brakmak istemiyor ve onu devesine almak istiyor. Bir iyilik karsnda, iyiliin hemen cevap bulmas, ocuklara verilecek olumlu bir davran rneidir. Daha da ilerisi ve dorusu, bir karlk beklemeksizin yaplan iyilik daha doru olacaktr. ocuklarn ahlk geliimi bakmndan katk salayacak en nemli kavramlar, iyilik, yardmseverlik gibi konulardr.

Hikyenin son paragrafndan karlabilecek dier bir ileti de insanlarn kendi yaantlarndan daha kt durumdaki olanlar dnerek kendi hllerine kretmeleri gerekliliidir. Bu dnceye, kadercilik ve alnyazs nazaryla bakmak yanl olur. Burada bak acs, olumlu dnme gibi kavramlar daha uygun olacaktr. Kendi hlinde yaayan bir bedevi, akl edemedii bir davran, filozofun gstermesi karsnda, ona hayranlk duymaktadr. Ancak o bilginin ona hibir faydas olmadn anlaynca ise o ilim yerine kendindeki bilgisizliin daha uygun olduunu sylyor. Elbette bilgisizlik vnlecek bir ey deildir ama bilginin altnda ezilenleri grnce bedevinin yapt yorum yerindedir.

Hikyede yer alan atma, karakterler arasnda gemektedir. atma, bilgiden mahrum ancak yaamay becerebilen bir bedevi ile bilgi sahibi ancak bilginin kendisine hibir fayda vermedii bir filozof arasndadr. Mevlnann dier hikyelerinde de sk sk bavurduu zt kavramlarn atmasdr. Ve bu tarz bir atma rnei, ocuklarn dikkatini ekmektedir.

Hikye, 201 kelimeden olumaktadr. Kelimelerden, daha henz balkta yer alan bedevi ve filozof kelimeleri ocuklar tarafndan anlalamayacaktr. Ancak hikye ierisinde bu kelimelerin anlalmas zor olmayacaktr. Bunun haricinde, Hkim ve hikmet kelimeleri aklanmaya ihtiya duyulan kelimelerdir. Hikye,

123

ocuklarn anlam btnln anlayabilecek tarzda; cmleler ise ksa, anlalr ve akc bir yapdadr.

3.4.17. Drt Kiinin zm in Kavgas

Drt ayr milletten drt ayr kii arkada olmutu. Birlikte geziyorlard. Paralar da yoktu. Adamn biri bunlara biraz para verdi. Bu para ile ne istiyorsanz aln, dedi. Drt kiiden biri ranl idi. Bu parayla engr alalm, dedi. kinci kii Arapt. O ise itiraz ederek: Aksilik etme. Ben engr istemem, ineb isterim, dedi. nc kii Trkt. O da: Olmaz, ben ineb istemem, zm isterim, dedi. Rum olan bir dieri: Brakn bu laflar. Bu para ile istafil alalm, dedi. Derken bu drt arkada birbirleriyle ekimeye, dvmeye baladlar. nk sylediklerinin anlamnda haberleri yoktu. Orada dil bilen birisi vard. Bu arkadalarn tartmasn grd. Ne yapyorsunuz, kavgann sebebi nedir, diye sordu. lerinden birisi durumu anlatt. Dil bilen adam: Be hey ahmaklar, zaten ayn eyden bahsediyorsunuz. Engr Farsada zm demektir. neb Arapada, stafil ise Rumcada ayn anlama gelir. Ne kavga ediyorsunuz. Bylece arkadalar birbirlerini zdkleri iin zr dilediler. (Derviolu 2002: 52)

3.4.17.1 Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Millet-din- peygamber ykleri

124

Hikyedeki kiiler

: Drt ayr milletten drt kii(ranl, Arap, Trk ve

Rum) ile drt dili de bilen bir kii.

Hikyedeki olay

: Drt ayr milletten drt kii arkada olmular. Ellerine

geen bir miktar para ile ne alacaklarn tartmaya balamlar. Aslnda hepsinin almak istedikleri zmdr fakat bu isteklerini farkl dillerle anlatmaktadrlar. Ancak bu anlamazlk, dil bilen birinin yardm etmesiyle zme kavuur.

Olayn yaand evre bildiren kavram yoktur.

: Olayn anlatm ierisinde herhangi bir mekn

Olayn yaand zaman

: Hikyede, bir sre sonra manasna gelen

derken kelimesinden baak zaman ifade eden bir kavram yer almamaktadr.

Hikyede yer alan deyimler

: Herhangi bir deyim yer almamtr.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, konuma izgisi ile verilirken birinci tekil ahs azndan verilmitir. Hikyede, anlatm yaplrken grlen gemi zaman, duyulan gemi zamann hikye birleik zaman ve imdiki zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Ayr milletlerden ve dinlerden insanlar da arkada olmay becerebilirler.

2.

Anlamadmz

insanlarla

yaptmz

tartmalar,

iddete

dntrmemeliyiz.

3. Yaplan hatalarn ardndan, zr dileyerek gnlleri kazanmalyz.

125

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlar, aralarnda kan anlamazlklarda bilirkiilerden yardm almaldrlar.

2. Karmzdaki insanlarn da isteklerini ve tekliflerini deerlendirmeliyiz.

Hikye hakknda yorum

: Hikye Mesnevinin ikinci cildinde yer

almaktadr. Mevlna, bu hikye ile insanlarn isteklerinin ayn olduunu ama kelimelerin farkl olduunda ayrlklarn ba gsterdiini syler. Hikye bittikten sonra yazar, Mevlnann hikye ile ilgili vermek istedii dersi yle zetler:

Bir tek insan olduu hlde yz binlerce ad var. Onun bir niteliini bilen, dier niteliklerini bilmez. simden ge, sfatlara bak. Sfatlar sana Allaha gtrr. Gnl birlii dil birliinin stndedir. nsanlar da istekler bir ama diller ve renkler ayr. ( Derviolu 2002:52) Mevlna, bir bakma tevhit anlayn ilemektedir. Her eyann kendi diliyle Allah anlatt, adlarna baklrsa farkllklarn grlecei ancak niteliklerine baklrsa Allaha gtren birer ara olduunu anlatr. Hikyeye, bu adan yaklalrsa 1315 ya grubu ocuklarnn byle bir sonu karmalar mmkn deildir. Bununla birlikte 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei dersler vardr.

Hikyeden karlabilecek en nemli ana fikir, ayr milletten insanlarn arkada olabilecekleri, nemli olann onlarn birbirlerini dinleyebilmeleri ve anlayabilmeleri iin gayret gstermeleridir. ocuklara kazandrmamz gereken en nemli eitsel temalardan biri de farkl dncelere saygl ve ak kalabilme olmaldr. Farkl dnceler, farkl milletler, farkl dinler, farkl kulpler, farkl blge ve yreler gibi daha oaltabileceimiz birok kavram ayn at altnda bir araya gelerek, ortak yaama paydalarn oluturabilmeleri demokratik yaamn bir gereidir. Ve ou zaman bu farkllklar lkeler iin bir zenginlik olarak grlmektedir. Burada ocuklara hissettirilmesi gerekenler farkllklar deil, ortak ynlerdir. Hikyede, drt ayr milletten kiiler nce arkadatrlar ve yola birlikte

126

devam etmektedirler. Ancak birbirlerini anlama gayreti yerine, sadece benim dediim ve beni isteim olacak anlay onlarn arasn am ve birbirleriyle kavgaya girimilerdir. ocuklar iin yazlan eserlerde olmamas gereken unsurlardan biri de rk stnl ve din ayrl bakmndan ocuklarn alanmamasdr (Yrkolu 2004: 95). Mevlnann bu hikyede, drt ayr milletten hibirini dierinden ayr tutmas sz konusu deildir. Aksine birlikte yaama, gereksiz kavgalara son verme, ortak hareket etme konularnda evrensel bir gerekliin altn izmektedir. Bu adan bakldnda hikye baarl bir zellik gstermektedir.

Hikyede ilenebilecek dier nemli bir unsur, tartma kabiliyetinin ve mantnn ocuklara erken yalarda kazandrlmasdr. Gnlk hayatta her zaman karmza kabilecek fakat toplum olarak bir trl beceremediimiz konulardan biri tartmadr. Aslnda ok faydas olan fakat toplum olarak zararn daha ok hissettiimiz tartma, davran olarak ocuklara kazandrlmaldr. Ziya Paa bir zdeyiinde, Barikay- hakikat msademeyi efkrdan doar. demitir. Gnmz Trkesiyle ifade edecek olursak, gerek aydnlk, fikirlerin arpmasndan doar. Her insann dier bir insandan renebilecei bir takm eyler olabilir. ocuklara verilecek metinler bu adan nitelikli olmaldr. Okuduumuz hikyede, drt ayr milletten kii, dillerinin farkl olmasndan kaynaklanan bir tartmann iine girmilerdir. Anlaamadklar iin birbirleriyle kavgaya girimilerdir. Dilleri ayn olup da tartmak ve ou zaman farknda olarak ya da olmayarak birok insann kalbi krlmtr. Hikyenin sonucunda, hatalarn anlayan drt ayr milletten kiinin birbirlerinden zr dilemeleri de bir davran olarak ocuklara kazandrlmaldr. Tartmann edebine dair sylenebilecek daha birok konu byle bir metin eliinde ilenebilir.

Hikyede ortaya kan tartma, karakterler aras atmadr. atma ayn zamanda bir tartmadr. Drt farkl milletten insann arkadalklar, dil farkllklarndan kaynaklanan bir anlamazlkla tartmaya dnr. Problem drt dili de bilen bir kiinin yardmyla zme kavuur. Hikye, ksa olmakla birlikte ocuklarn dikkatini ekebilecek bir yapdadr. Farkl dillerdeki zm kelimesi

127

ocuklar tarafndan ezberlenmeye allmas ilginin bir gstergesi olarak kabul edilebilir.

Hikye, nemli eitsel temalar barndrmakla birlikte, hikyenin daha uzun olmas salanabilirdi. Hikyedeki kelime says, 150dir. Bu kelime says, 1315 ya grubu iin olduka ksadr. Hikye, ana yap bakmndan bozulmakszn bir takm eklemelerle daha uzun bir hle getirilebilirdi. Elbette ki Mevlnann Mesneviyi yazmndaki ama ocuklar deildi ama gnmzde bu hikyelerin ocuklar iin yazlanlarnda birtakm deiiklikler yaplabilirdi. Hikyenin anlatm ksa olduu gibi anlalrdr. 13- 15 ya grubu ocuklarnn, gerek temalar ynnden gerekse yap bakmndan, kavramas kolay bir hikyedir.

3.4.18. Hrsz ve Kyl

Kylnn biri, bir koun boynuna ip balam, ardndan ekip gtryormu. Bu hli gren uyank bir hrsz, gizlice yaklap koun ipini kesmi ve kou alp gtrm. Kyl bir mddet sonra elindeki ipin iyice gevediini hissedince, arkasna bakm ve koun olmadn fark etmi. Kyl, saa sola koup kounu alan hrsz ararken bir kuyunun bana kp feryat eden bir adam grm. Merak edip adamn yanna yaklaan kyl: Ne oldu? Niin byle feryat ediyorsun, diye sormu. Kuyunun banda baran adam, kylnn kounu alan hrszdan bakas deilmi. Hrsz: Sorma, iinde yz altn olan kesemi u kuyuya drdm. karabilirsen sana gnl holuuyla iindekinin bete birini veririm, demi. Adam, yz altnn bete biriyle tam on ko alabileceini dnerek bu ie talip olmaya karar vermi ve elbiselerini karp kuyuya inmi. Hrsz, bu kez de adamn elbiselerini alp gzden kaybolmu. Zavall kyl, kuyunun dibinden: Burada kese falan yok, diye barm.

128

Karlnda bir ses alamaynca da dar km. Bir de ne grsn, ne kuyunun banda baran adam var ne de oraya brakt elbiseleri

Tamah, huyu suyu fitne olan bir hszdr; hayal gibi her solukta bir baka ekli vardr onun. (Hancolu 2003:74)

3.4.18.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Kyl-ehirli Hikyesi

Hikyedeki kiiler

: Kyl ile hrsz

Hikyedeki olay

: Bir hrsz, kouyla yolculuk eden bir yolcuyu st ste

iki kere dolandrr. Kyl ise ne olduunu anlayamamtr.

Olayn yaand evre

: Olayda st ste iki hrszlk yaplmtr. Birinci

hrszlkla ilgili bir yer ad gemezken ikinci hikye bir kuyunun banda gemektedir.

Olayn yaand zaman

: Hikyede, zaman ile ilgili net bir zaman dilimi

yer almamaktadr. Sadece iki olaylar arsnda bir sre sonra gibi ifadeler yer almaktadr.

Hikyede yer alan deyimler

: Gzden kaybolmak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken duyulan gemi zaman ve imdiki zamann rivayet birleik zaman kipi kullanlmtr.

129

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Malmz korumada daha hassas davranmalyz.

2. Her sylenene inanmamalyz.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Etrafmzdaki insanlar tanmadan onlarla anlamaya varmamalyz.

2. imizdeki kazanma hrs, bazen bize kaybettirir.

Hikye hakknda yorum

Hikye,

Mesnevinin

altnc

cildinde

gemektedir. Mevlna, bu hikyede insanlarn baa gelen belalara ramen ders almadklar ve hla hrs ve tamah peinde koarak kendilerine daha fazla zarar verdiklerini anlatmaktadr. Bir bakma, mala kar ar hrsn insanlar daha fazla zarara urattn belirtir. Bu manada hikyenin bitiminde erhte unlar syler:

Yolu kye karacak bir tedbir gerek. Yoksa insana tamah taununu getiren tedbire tedbir demezler. Tamah huyu fitneden ibaret bir hrszdr ama hayal gibi her an bir surete brnr. Onun hilesini Tanrdan da baka kimse bilmez. Tanrya ka da o alaktan kurtul (C6/475, 476, 477. byt.). Mevlna, bu hikyeyi, tamah ile ilgili bir baka hikyeyi anlatrken arada anlatyor. Dier hikye bir kuun, tamah nedeniyle tuzaa dmesini anlatyor. Mevlna, o hikyenin sonlarnda tamahtan kurtulmak iin okuyucuya t verirken, tteki benzetmeyle alakal olarak bu hikyeye gei yapyor. Dier hikye ile ele aldmz hikye konu bakmndan rtmektedir. Mevlna, i ie hikyeleri anlatrken konu bakmndan btnlk salamtr.

Mevlna, Kuran- Kerimde Allah ile Hz. brahim arasnda geen ayetten hareketle, insann kurtulmas gerektii drt huy olduunu belirtmitir. Mevlna, bu

130

drt huyu drt kua benzetmitir. Kaz(hrs), horoz(ehvet), tavus(makam sevgisi), karga(uzun mre tamah), eklinde bir benzetme kurarak, bu kular ile ilgili hikyeler anlatr. Bu drt huy ayette(Al-i mran, 260) geen ve kesilmesi gereken drt ku gibidir (Okuyucu 2006: 163).

Mevlnann vermek istedii sonucu, 1315 ya grubu ocuklar, tasavvufi manada karamaz. Ancak, hikyeden ocuklar u ekilde bir sonu karabilir: imizdeki kazanma hrs, bazen bize kaybettirir. Hikyede, kylnn kaybettii koun parasn karmak iin hrs gstermesi anlatlr. Tabi ki her alanda insanlardaki kazanma hrs olacaktr ancak bu hrs bu hikyede olduu gibi mant bir kenara itmemelidir. Kylnn hi tanmad bir insann, kuyuya drd altnlarn bete birine talip olmas, onun elbiselerini de kaybetmesine neden olur. Bir benzetmeyle konuyu aacak olursak, gol yiyen bir takmn, daha fazla atmak iin mant bir kenara atarak, oyun sisteminden kopmas sonucu, rakipten daha fazla gol yemesi gibidir. ocuklarn hikyeden sezebilecekleri bu sonu, ocuklarn her ynden hayata hazrlanmalar amacn gtmesi bakmndan uygundur (Arseven 2005: 42).

Hikyenin en sonunda Mesnevide Mevlnann hikye bitimine koyduu ders nitelikteki blm yer almtr. Hikye sonlarnda dorudan ders nitelikli ahlk yarglarnn yer almas okuyucuyu bir bakma aptal yerine koymaktr. (Yrkolu 2004: 95) Hikyenin sonunda yer alan bir cmlelik bu blm bu adan uygun deildir. Ancak, u da bir gerek ki Mevlnann ou hikyesinde anlatmak istedii ile okuyucunun anlad farkl olabilecek bir yap vardr. Sonucu okuyucuya brakmak en uygunu olsa da Mevlnann anlatmak istediine bir hatrlatma yapmak maksadyla konulmutur. Ve bu blm yana yatk bir ekilde hikyenin sonundan ayr bir ekilde verildii iin olumsuzluk bir bakma giderilmitir.

ocuklarn hikyeden karabilecekleri dier bir sonu insanlar tannmadan onlarla ortak bir ie giriilmemesi gerektiidir. Bu ana fikir, gnmzde zellikle nem arz etmektedir. Nitekim ocuklarn saf duygularn istismar ederek onlar pis emellerine alet eden insanlarn says gittike artmaktadr. Hikyede, daha hi

131

grmedii bir insann gzyalarna kanan kyl, elbiselerini de aldrarak iyice zor duruma dmtr.

Hikyede dikkati eken bir dier unsur, hrszln zekice yaplmasdr. Hrszlk tam bir kurnazlk rneidir. ocuklarn dikkatini rahatlkla ekebilecek bir nitelikte olan bu ksm, hikyeye gzellik katmaktadr. Ancak hrszlk gibi kt bir davran cezasz kalmtr. Hikyede tm su ar hrsl ve biraz da saf duygulara sahip kylye verilmitir. Mevlnann anlatmak istei, mantktan yoksun hrs konusu gzel ilenmekle birlikte, cezasz kalan hrszlk olay ocuklar iin olumsuz bir durum tekil etmektedir. nk ocuklar, ince bir mantk tayan mizah elerine kar daha fazla duyarllk gstermektedirler.

Hikye metni iinde geen iletilere baktmzda, birinci olarak, sahip olduklarmza daha fazla dikkat gstermeliyiz; ikincisi ise her sylenene aratrmadan inanmamalyz, eklinde iki ileti karlamaktayz. Her iki ileti de ocuklarn her an karlaabilecekleri, hayatta kendilerine dstur edinmeleri gereken temel davran biimleridir. Bu hikye bu iletileri hatrlatma bakmndan uygundur.

Hikyede karmza kan atma kahramanlar aras atma gibi grnse de aslnda karakterin kendi i atmasn da ele alr. nk hikyede zellikle zor durumda kalan kylnn, bu duruma dmesine neden olan kendi hatalardr. Dolaysyla hikyede bir i atma vardr denilebilir. Bu tr bir atma bireylerin kendilerini dinleme, sorgulama gibi faydalar bakmndan elverili bir yapdr.

Hikyede, 180 kelimenin yer ald ksa bir ykdr. 1315 ya grubu ocuklarnn kolayca anlayabilecei bir yapda, ak bir anlatma sahip, akc bir slupla yazlm bir hikyedir. Deyim bakmndan fakir olan hikyede anlalmayan kelime yok gibidir. Anlalmas zor olacak uzun ve kark cmle yaplar yer almamaktadr.

132

3.4.19. Sakann Eei

Bir saka vard. Mihnetten ember gibi iki bklm olmutu. Srtnda ar ykten alm yzlerce yara vard. lm gnne adeta kt. lm arayp duruyordu. Arpay bo ver kuru otu bile bulamyor, onunla bile karnn doyuramyordu. Bir yandan srtnda yara vard, bir yandan da sahibi demir bir ile onu nodullayp duruyordu. mrahor onu grp acd. Eein sahibiyle bir dostluu vard. Ona selam verdi: Bu eek neden byle dal gibi iki kat olmu? diye sordu. Adam: Benim yoksulluumdan, benim taksiratmdan. Bu az dili bal mahlk saman bulamyor dedi. mrahor dedi ki: Sen birka gn onu bana ver de padiahn ahrnda kuvvetlensin. Adam eei o merhametli kiiye verdi. O da onu padiahn ahrna balad. Eek her yanda tavl, semiz, gzel ve taze arap atlarn grd. Ayak bastklar yerler sprlm, sulanmt. Saman da tam vaktinde geliyordu, arpa da tam vaktinde. Atlarn tmarn da grnce ban ge kaldrd da dedi ki: Ey ulu Tanr, tutalm eeim, senin mahlkun deil miyim? Neden byle perianm, neden srtm yaral, neden zayfm? Geceleri arkamn acsndan, karnmn aclndan her an lmm istiyorum. Bu atlarn hli byle mkemmel. Peki, neden azap ve bela, yalnz bana mahsus? Derken anszn sava koptu. Arap atlarna eerleri vurup savaa srdler. Onlar dmandan oklar yediler. Her yanlarna temrenler saplnd. Savatan geri dnp hepsi perian bir hlde ahra dtler. Ayaklar salam iplerle mkemmel baland. Nalbantlar sra sra dizildi. Hanerlerle bedenlerini yaryor, yaralardan temrenleri karyorlard. Eek bunlar grnce dedi ki: Ya Rabbi, ben yoksullukla sregeldiim u afiyete razym. O gdadan da rahatszm, o irkin yaradan da. (Ylmaz 2005:246)

133

3.4.19.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Fabl

Hikyedeki kiiler

: Saka, mrahor, eek.

Hikyedeki olay

: Alktan zayf den bir eek, mrahor adndaki bir

kiinin yardmyla kendini bakmayan, karnn doyurmayan sahibinden kurtulur. Gittii yerde atlar, bol ve kaliteli yemlerle besleniyor, atlarn altlar tertemiz sprlyordu. Bu durum karsnda hlini ikyet eden eek, kan bir savan neticesinde ikyetinden vazgemitir. nk gelen atlar deiik yerlerinde yaralanm, kanlar iinde kalmlardr.

Olayn yaand evre

: mrahorun eei grd yer belirtilmemitir.

Olay daha sonra padiahn ahrnda gemitir.

Olayn yaand zaman

: Zaman olarak belirli bir vakit belirtilmemitir.

Savan kmas blmne girerken zaman kavram olarak derken kelimesi kullanlmtr.

Hikyede yer alan deyimler dmek.

: ki bklm olmak, perian bir hle

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci tekil kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve imdiki zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Etrafmzda yardma ihtiya duyan gerek insan olsun gerekse bir hayvan olsun yardm etmeliyiz.

134

2. Problemlere tek ynl bakmak ou zaman insanlar yanltacaktr.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Her gzellik yannda birtakm skntlar da getirir.

2.

Kendimizden

daha

kt

durumdakileri

de

dnerek

hlimize

kretmeliyiz.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin beinci cildinde

yer almaktadr. Mevlna, bu hikyesi ile bakalarnn mallarna gz dikmemek ve kendi payna dene raz olmak temalarn iliyor. Yazar, bu sonucu ifade eden bir cmleyi, hikyenin bitiminde hikyeden ayr olarak vermeyi uygun bulmutur. Ve bu blm u ekilde verilmitir: Bakasnn elindekine gz dikmeyen, kendi payna raz olan hrs ve tamahtan kurtulur ve ebedi saadete ular (Ylmaz 2005: 248). Mevlna, bu hikyeyi dt hatadan bir ders karmayan eein tilki olan hikyesini anlatrken araya girerek anlatyor. Mevlnann bu hikyeyi dier hikyenin arasnda vermesinde konu bakmndan uygunluun olmadn gryoruz. Eek ile tilki hikyesinde, tilki eei kandrrken, eein yaad yerlerin kurak olduunu, daha imenlik yerler bildiini sylemektedir. Bulunduu yerlerin kymetini bilmeyen eek, daha gzel ama aslann tehlike arz ettii yere gitmeye karar verir. te Mevlna, bulunduu durumdan ikyet eden dier eein hikyesini bu blme eklemitir. Ancak hikyenin bu ksm itibariyle uygunluk gsterse de hikyenin tamam gz nne alndnda iki hikyenin ana fikir bakmndan uyumad grlr.

Mevlna, ou hikyesini ahlk dersi niteliindeki beyitlerle srdrrken bu hikyenin ardndan byle beyitlere yer vermemitir. Tilki ile Eek hikyesinin ierisinde ele alnmasndan kaynaklanm olabilir. Ayrca tamahla ilgili deiik

135

yerlerde deiik hikyeler anlatan Mevlna, burada tekrardan ayn konuyla ilgili aklayc beyitlerde bulunmamay tercih etmi olabilir.

Hikyeden 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei birinci ders, her gzelliin yan banda birtakm skntlar da beraberinde getirdiidir. Eek, atlarn gzel yerlerde, kaliteli yiyeceklerle beslenmesi karsnda Allaha kar ikyette bulunmakta ve hlinden memnun olmadn ifade etmektedir. Ancak ne zaman ki atlar savaa gider ve geri geldiklerinde atlarn her tarafnda yaralar meydana gelmi olduklarn grr, o zaman anlar hlinin hi de kt olmadn. Atlarn yaad gzellikler yannda ok zor artlara maruz kaldklar da grlr. Eein atlara baknn yanl olduu anlalm ve bu yanl baktan bir sonu karlmtr. Bu sonucu gnmz koullarnda biraz aacak olursak, meslekleri rnek olarak verebiliriz. Deiik meslek gruplarndaki insanlarn bazen kendi mesleinin zorluklar karsnda baka bir meslein gzelliklerinden dem vurduunu grrz. Oysa her meslein kendine gre gzellikleri olduu gibi beraberinde getirdii zorluklar da vardr. Bu adan ocuklara farkl adan olaylara bakabilme kabiliyetini kazandrmamz gerekmektedir. Hikyede ocuklara, farkl durumda olan iki kahramann kendilerine gre yaad zorluklar verilmitir.

Hikyeden karlacak ikinci ders, iinde bulunduumuz durumun kymetini bilmek ve daha da kt durumlara dmemek iin dikkatli olmak gerektiidir. Aslnda, insan ftrat hep daha iyiyi istemek ve bunun iin almaya msaittir. Mevlna, bu hikyesi ile tekdze bir tevekkl anlayndan ziyade gereksiz ekvalar eletirmektedir. Mevlna, iinde bulunulan hlden ikyet etmekle mutluluun gelmeyeceini, onun yerine insanlarn kendilerine verilenleri iyi deerlendirmesini tavsiye etmektedir. karlabilecek bu ana fikir u ekilde almlarla ereveli bir fikir oluumu salanabilir: inde bulunduu durumdan memnun olmayanlar var m?, Size ailenizin sunduu imknlar yeterli buluyor musunuz? Size sunulan hangi imknlar sayabilirsiniz?, mkn bakmndan sizden daha iyi ve daha kt olanlarla ilgili rnekler getiriniz? Bu tarz sorularla iinde bulunulan artlarn deerlendirmesi daha alml bir tarzda yaplabilir.

136

Hikyede, ayr iki ana fikir olarak incelediimiz dnce bir yapran iki sayfas gibidir. Birbirini destekleyen, i ie bir durum sergilemektedir. Eek, hlinden memnun olmayarak, atlarn gzel yaamlarna hayranlk duyar. Oysa atlarn ok zor artlar altnda kaldklar anlar olmaktadr. Birinci durumun anlalmas iin ikinci durumun ortaya konmas gerekmektedir. Bu durum birbirini destekleyen iki dncenin ii ie verilmesidir. Hikyede ocuklar her iki ana fikri de karabileceklerdir.

leti olarak ele aldmz birinci cmle, etrafmzdaki muhta insanlara ya da hayvanlara yardmc olmak gerektiidir. mrahor adl padiahn adamlarndan biri eein zayf ve yaral hlini grnce dayanamaz ve onu saraya padiahn sava iin hazrlad atlarn ahrna alr. Bunu yaparken tek bir dncesi vardr o da hayvana acmasdr. ocuklara kazandrmamz gereken davranlardan biri de doa ve hayvan sevgisidir. Hayvan sevgisi, doa sevgisi verilirken, doann dili hayvann his dnyas, insan hayvan iletiimi duyusal balar kurularak verilmelidir.(Gleryz 2003:169)

kinci ileti ise olaylara tek ynl bakmann hatal olacadr. leti, 1315 ya grubu ocuklar iin ok byk nem arz etmektedir. nk ilerleyen yalarda fikirler oturaklatnda dier insanlarn ve fikirlerin bak alarn yorumlamak zor olmaktadr. Bu adan erken yalarda demokratik dnce, davran kalplar ile somut bir ekilde verilmelidir. Dnce plnnda da bu tarz hikyelerle sezdirilmelidir. Glten Dayolu, ocuk Kitaplarnda Eitsellik adl makalesinde, ocuklarn, aile, okul gibi evre iinde insanlar, kiisel ltlerle, iyi-kt, drstdzenbaz, gvenilir-gvenilmez gibi kalplarla tanndn ve bu tr nyargl eitimle byyen ocuklarn, gelecekte tm insanlar bu birka kalp iinde deerlendireceini belirtir (Dayolu 2000: 522).

Hikyede, 189 kelime yer almtr. Hikyenin balnda da geen saka kelimesi ocuklara aklanmaldr. Bunun haricinde mihnet, taksirat, mahlk, mahsus, nodullamak, temren ve nalbant kelimeleri ocuklarn hikyeden

renebilecekleri yeni kelimelerdir. Ancak bu kelimelerin bazlar metinden

137

hareketle zmlense de bazlarnn karlmas mmkn deildir. Metinde anlalmas kolay iki deyim yer almaktadr. Hikyenin anlatm ksa cmlelerle yaplm, ak ve akcdr. Kark cmle yaplar yer almamaktadr.

3.4.20. Eek ile Tilki

Gnlerden bir gn ormanda yaayan aslan ile fil kavgaya balam. Kavga uzadka uzam ve kavga sonunda aslan yaral ve bitkin bir hle dm. Zavall aslan, ininde kanlar iinde yatp a ve aresiz beklemeye balam. Aslann ava kmamas en ok da onun artklar ile beslenmekte olan hayvanlar zm. A kalan hayvanlarn bu hlleri, aslan harekete geirmi. Aslan hemen tilkiyi arm ve hem kendisine hem de artklaryla beslenen hayvanlara bir av bulmasn sylemi. Aslan tilkiye: Git bir kz veya eek bul ve onlar kandrarak buraya getir. Bylece hem benim karnm doysun hem de sizin karnnz doysun, demi. Tilki bunun zerine bir av aramaya balam ve bir orak ovada zayf bir eee rastlam. Dosta selam verip yanna yaklam. Tilki, eee: Bu kupkuru ovada, bu talk, bu orak yerde ne yapyorsun, diye sormu. Eek: Bazen gam ekiyorum, bazen de Allahn bana verdii ksmeti bulup krediyorum. Beterin beteri var, diye cevap vermi. Tilki, eei aslann inine ekebilmek iin diller dkp durmu. Eee, ksmetini aramas, daha bol ve iyi yiyecek bulabilmesi iin aba sarf etmesi gerektiini anlatm. Eek, kendisine verilen rzktan memnun olduunu ve rzk verenin takdirine raz olup sabretmeye altn sylemi. Tilki, eee yemyeil ayrlar ve sulak otlaklardan bahsederek:

138

O ayrda bulunan hayvanlara ne mutlu Yeillikten, ayrdan imenden deve bile grnmez orada. Sen burada kalmaya devam edersen bir gn alktan lrsn, diye abartl abartl konumu ve eein akln elmi. Ne yazk ki eek, tilkiye: Madem yle, sen niin bu kadar zayf ve elimsizsin, demeyi akl edememi ve tilkinin szlerine kanarak onun peinden gitmeye karar vermi. Tilki, eein sakalndan eke eke onu aslann bulunduu ayrla doru srklemi. Aslan, uzaktan eein gelmekte olduunu grm ve eein yaklamasna sabretmeden bir anda hrsndan korkun bir hlde kkremi. Oysa aslann yerinden kmldayacak hli bile yokmu. Aslann kkremesiyle bir anda srayan eek gerisin geriye kamaya balam. Tilki aslana yaklap: A padiahm, niin eein sana iyice yaklamasn beklemedin, diye sylenmi. Aslan: Bir an gcmn yerinde olduunu zannettim. Alk ve hlsizlikten sabrm da kalmad, demi. Aslan tekrar tilkiye gidip eei kandrmasn ve yeniden onun bulunduu yere getirmeye almasn emretmi. Tilki, aslana acele etmemesini sylemi. Bu kez aslan uyuma numaras yaparak eei rahata avlayacan sylemi. Tilki tekrar eein yanna varm. Eek tilkiyi grnce: Senin gibi dosttan saknmak gerek. Ben sana ne yaptm ki, tuttun beni ejderhann yanna gtrdn, diye yaknm. Tilki: A dostum, senin gzne grnen aslan veya ejderha deil, apak bir bydr. Ben senden daha kk csseli olduum hlde, bana bir ey olmad. Byle bir ova by ve tlsm olmadan hi yemyeil durur muydu? Baka hayvanlar gelip buraya yerlemesin diye byle bir tedbir uygulanmakta, demi. Eek: Git buradan, seni gzm grmesin; az kalsn benim kanma giriyordun, diye karlk vermi. Ancak eein itirazlar ve tilkinin hilesinden kanmas bir sre

139

sonra ortadan kalkm. Alk ve hrs, eei tekrar o yeil alana srklemi. Eek bu kez aslana iyice yaklam. Aslan bir anda kkreyip eein boazna sarlm ve onu parampara etmi. Bir sre sonra eski gcne kavuan aslan, su imek zere avnn yanndan ayrlm. Tilki bunu frsat bilerek eein cierini ve yreini bir rpda yemi. Aslan inine dnerken eein cierini ve yreini yemek istemi, fakat bir trl bulamam. Aslan, tilkiye: Eein cieri ve yrei ne oldu, diye sormu. Tilki btn kurnazl ile u cevab vermi: O kyameti, o korkuyu, o ka, o dadan atlay yaayann cieri veya yrei olsayd, yeniden kalkp bir daha buraya gelir miydi? (Hancolu 2003:62)

3.4.20.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Fabl

Hikyedeki kiiler

: Eek, Tilki ve Aslan

Hikyedeki olay

: Ormanda yaayan aslan ile fil gnlerce kavga ederler.

Yorgun ve yaral den aslan inine ekilmek zorunda kalr. Bu durumdan en fazla zarar aslann artklaryla beslenen hayvanlar eker. Hayvanlarn bu hlini gren aslan, tilkiyi yanna ararak ya bir kz ya da bir eek bulmasn ister. Tilki bir eei gzel otlaklar vaat ederek aslann bulunduu yere getirir. Ancak aslann aceleci tavr eei karr. Tilki tekrar deiik hilelerle eei ikna etmesini bilir ve aslann nne getirir. Bu ziyafetten hem aslan hem de dier hayvanlar istifade eder.

Olayn yaand evre

: Olay, orman ile orak bir ova arasnda

gemektedir. Eek, orak bir ovada yaarken tilki yanna gelerek onu ormanlk yerlerde bulunan yemyeil ayrlar ve sulak otlaklarn bulunduu alanlara armaktadr. Bu otlak ve ayrlk yerler tasvir edilirken, devenin bile bu otlaklar iinde grnmediinden bahsedilir.

140

Olayn yaand zaman masallara ait bir yap kullanlmtr.

: Zaman olarak gnlerden bir gn ifadesi ile

Hikyede yer alan deyimler

: Bitkin dmek, gam ekmek, dil

dkmek, akln elmek, akl etmek, kanna girmek, karlk vermek, frsat bilmek.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde konuma izgisi ile verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken duyulan gemi zaman kullanlarak masalms bir anlatm sergilenmitir.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. nsanlar, zor durumda kaldklarnda yardmlamasn bilmelidirler.

2. nsanlar ksmetini uygun yerlerde aramaldrlar.

3. nsanlar, aceleci davranarak ou zaman frsat karrlar.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Ar hrs, insandaki mantkl dnmeyi kaybettirir.

2.

nsanlar,

karlarna

kan

teklifleri

etraflca

dnerek

deerlendirmelidirler.

Hikye hakknda yorum

: Hikye Mesnevinin beinci cildinde

yer almaktadr. Mevlna bu hikyesiyle, hrsl insanlarn mantklarn yitirerek ok defa hatalara dtklerini anlatr. Mevlna Kyl ile Hrsz hikyesinde de bu fikri anlatmak istemitir. Mevlna, bu hikye ile ilgili olarak vermek istedii dersi u beyitle zetlemitir:

141

Hrs, insan kr, ahmak eder, bilgisiz bir hle sokar, lm kolaylatrr (C5/2823. byt.).

Hikyede eek, yar a yar tok bir hayat yaarken daha gzel otlaklarn ekiciliine dayanamaz. Bir kere gittii yerde tilki kendisine bir tuzak kurmutur ama kurtulmasn bilir. Ancak, iindeki hrsn onu yava yava kr ettii hatada srar etmesinden anlalmaktadr. Yukardaki beyitte Mevlnann ifadesiyle hrs nce eei tehlikelere kar kr etmi, ardndan da lm kolaylatrmtr.

Hikyeden 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei birinci ders ar hrsn mantkl dnmeyi kaybettirmesidir. Dolaysyla Mevlnann anlatmak istedii dersi ocuklarn karabilmesi mmkndr. Eein bile bile ayn hataya dmesi, onun yiyeceklere kar gsterdii ar hrsn bir sonucudur. ocuklar, bu hikyenin bu sonucundan, her isteklerinin ve sahip olmak istediklerinin arkasnda neler olduunu dnmek gerektiini de karabileceklerdir. Hangi davranlarn sonular olumlu olur, hangi davranlarn sonucu olumsuz neticelenir, sorular ocuklarda mantkl hareket etme adna nemlidir. Bu hikye, bu sonucuyla ocuklar dndrmeye yneltmektedir. Nitekim ocuk yaynlarnda eserlerin bir blm ocuklar dndrmeye yneltmeli ve onlarn birtakm grler kazanmalarn salamldr (Ouzkan 2001: 368).

Hikyeden karlabilecek ikinci sonu, insanlar kendilerine yaplan teklifleri etraflca dndkten sonra kabul etmeleri ya da reddetmeleri gerekliliidir. Hikyede Mevlna, eein ikinci defa yaplan teklifi kabul etmesiyle ilgili olarak eekliinden ifadesine yer veriyor. Akl ile donanml insanlarn, atacaklar admlar mantk szgecinden geirmeleri sonradan piman olmalarn engelleyecek en nemli unsurdur. 1315 ya grubu ocuklarnn mantkl hareket etme ve uygun davranlar semeleri bakmndan hikye nem arz etmektedir.

letiler asndan hikyeye baktmzda karmza kan ilk ileti, zor durumda kalan insanlarn birbirleriyle yardmlamalardr. Tilki gibi aslann artklaryla

142

beslenen hayvanlar ile aslann a kalmamak iin ibirliine girmeleri yardmlama rneidir. Nitekim yaptklar yardmlamann neticesini de elde etmilerdir. Toplumsal hayatta her zaman karlalan durumlardan biri olan yardmlama ve dayanma ileti olarak bu hikyede ilenmitir. 1975 ylnda Kltr Bakanlnn ocuklar iin kitap yarmasnda eserler incelenirken arad niteliklerden biri de nsan sevgisini ve sevgisini alayc; toplumsal ilikilerin nemini ve birlikte alma, arkadalk duygularn gelitirici. eklindeki ifadesiyle yer almtr (Ouzkan 2001: 377).

kinci ileti, insanlarn geimlerini, ksmetlerini uygun yerlerde, zararsz ve tehlikesiz yerlerde arama gayretinde olmalar gerektiidir. Gnmzde ok eitli i imknlar artmakla birlikte deiik tehlikeler de ba gstermektedir. 1315 ya grubundaki ocuklarna hikyeler araclyla bu iletilerin sezdirilmesi nemlidir. Hikyede yer alan son ileti ise aceleci davranmann zararlardr. Aslan, eein biraz daha yaklamasn beklemeden hamle yapmasyla avn karmtr. leti olarak hikyede verilen bu dnce de ocuklar iin nem ifade etmektedir. Acele ile alnan kararlarda ou zaman hata ya da eksikliklerin olmas normal bir sonutur. Gnmzde sosyal hayat hzlln artrm, insanlarn ileri daha bir younlamtr. Bu hzllk ve younluk iinde karar almak daha bir glemitir. Karar aamasnda biraz daha dikkat ve zaman ierisinde sonuca varma daha uygun olacaktr. Tedbirli ve dnlerek yaplan iler kendilerinden beklenen sonucu ve baary verecektir. 1315 ya grubundaki ocuklarna bu iletileri sezdirmesi bakmndan hikye baarldr.

Hikyede

karmza

kan

atma

karakterler

aras

atma

gibi

grnmektedir. Bir bakma eek ile tilkinin atmas vardr. ocuklar da daha ok bu atmay fark edeceklerdir. Ancak hikyede dier bir atma hrs ile mantk arasnda gidip gelen bir i atmadr. Bu atmada hrs, mant yenmitir. Bu durum hikye asndan olumsuz bir durum olsa da hikyenin sonucunda, hrsn peinden giden eein kt durumu, hikyede verilmek istenen sonucun karlmasn salamtr.

143

Hikyede, 551 kelime yer almtr. Hikye, 1315 ya grubu ocuklar tarafndan rahatlkla anlaabilecek ve zevkle okunabilecek bir yapdadr. Cmleler ak, anlalr ve akc bir yapdadr. Uzun ve kark cmleler yer almamaktadr. Hikyede sekiz deyim yer almtr. Deyimlerin anlamlar cmlelerden karlabilecek bir zelliktedir.

3.4.21. Bilgin le Kayk

Kendini beenmi bir gramer bilgini, boazdan karya gemek iin bir kayk kiralad ve kurumla oturdu yerine. Kayk, olgun ve alak gnll bir insand. Hi ses karmadan kreklere aslyor, yolcusunu sa salim karya geirmek ve be kuru kazanmak istiyordu. Denizin orta yerine geldikleri srada bilgin kmser bir eda iinde sordu: Sen hi gramer okudun mu? Dil biliminden anlar msn? Kayk: Hayr, efendim, dedi. Ben cahil bir kaykym, dediiniz eylerden hi anlamam. Vah vah, dedi bilgin. mrnn yars boa gemi! Byle bir sre ilerledikten sonra rzgr iddetini artrmaya, dalgalar bymeye balad. Denizde frtna km, bilgin korkmaya balamt. Kayk olaanst bir gle kurtulmaya, sa salim kar kyya gemeye alyordu. Grd ki artk kurtulu midi yok, bilgine dnp sordu: Efendim, yzme bilir misiniz? Bilgin: Ne yazk ki bilmiyorum, diye inledi. O zaman kayk: Vah vah, dedi, imdi mrnn hepsi boa gidecek! Keke gramer bileceinize benim gibi yzme bilseydiniz de cannz kurtarsaydnz. (Kemal 2004:73)

144

3.4.21.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Meslek yks

Hikyedeki kiiler

: Bilgin(kendini beenmi), Kayk(alak gnll)

Hikyedeki olay

: Gramer bilgisi ile vnen bir dil bilimci kaykla

boazdan karya geerken kayky kmsemektedir. Onun gramer bilmemesini hayatnn yars gitmi diyerek alaya alr. Ancak aradan ok gemez bir frtna kar. Bu sefer yzme bilmeyen dil bilgini, kayk tarafndan kmsenir. Gitti hayatnn tamam

Olayn yaand evre

: Hikye, boazda bir kaykta gemektedir.

Olayn yaand zaman

: Olayn ne zaman getii belirtilmemitir.

Hikyenin iinde ise zamanla ilgili tek ifade, bir sre ilerledikten sonra kelime grubudur.

Hikyede yer alan deyimler: Kendini beenmek, boa gemek, cann kurtarmak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Diyaloglardaki konumalar, konuma izgisi ile verilerek birinci kiinin azndan anlatm salanmtr. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve imdiki zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Tavr ve davranlarmzda kendini beenmilik etrafmz rahatsz eder.

2. Etrafmzdaki insanlar bizi rahatsz etse de biz iimizi saygyla yapmasn bilmeliyiz.

145

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Karmzdaki insanlarn eksikliklerini alaya almamalyz.

2. Gnlk hayatta iimize yarayacak temel bilgi ve becerileri edinmeliyiz.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin birinci cildinde

yer almaktadr. Mevlna, bu hikyesiyle birka ders birden vermek istemektedir. Birincisi, her bilginin her yerde geerli bir deer olmaddr. Denizde gramer bilgisiyle vnmek ise hi de ho deildir. kincisi, insann kendini byk grmemesi bir yana kendisini bir l gibi hi grmesi gerekmektedir. nk Mevlnaya gre deniz l insanlar bann stnde tar, varlk iddiasnda bulunanlar ise dibine eker. Bu manada erhte u iki beyit geer:

Deniz suyu ly banda tar. Fakat denize den adam diri olursa nerde kurtulacak? Sen de eer beeriyet vasflarndan ldnse hakikat srlar denizi, seni bann stne kor (C2/2842, 2843. byt.). Mevlnann vermek istedii her iki ders de ksmen ocuklar tarafndan anlalabilecektir. Birincisi, 1315 ya grubu ocuklarnn ar vnmekte olan dil bilgininin bu yanl tavrn kavrayabilecekleridir. Mevlna, tamamen beeriyet vasflarndan gemeyi ifade ederken, ocuklar bunu, ksmen vnmekten, kibirden ve insanlar kk grmekten kanmak olarak anlayacaklardr. Bu sonu ocuklarn ahlk ynden kiiliklerinin geliimine katk salayacaktr. Hikyede dorudan bir ahlk dersi ksm olmakszn, ocuklarn rahatlkla karabilecekleri bu ana fikir baarl bir ekilde verilmitir.

ocuklarn karabilecekleri ikinci ana fikir ise, gnlk hayatta ie yarayacak bilgi ve becerilerin salad faydalardr. Gnlk bilgilerin ou zaman hayat kurtaran bilgiler olduu gerektir. ok basit grnen ama yeri geldiinde insanlarn canlarnn ve mallarnn kurtarlmasn salayan bilgiler gndelik bilgilerdir. Bu

146

bilgilerin ocuklara kazandrlmas ncelikle neminin iyice anlatlmasyla olacaktr. Bu balamda ele aldmz hikye, gndelik bilgilerin nemini baaryla ilemektedir. Alakgnll ve olgun bir kiilie sahip kayknn yzme bilmesiyle hayatn kurtarmas, pratik bilginin deerini ocuklara kavratmaktadr.

ocuklarn ileti olarak sezebilecekleri davranlardan biri, insanlarn gururlu ve kibirli davranlarla etraftakileri rahatsz ettiidir. Hikyede, dil bilgininin, daha kaya binerken gsterii ve otururken kurumla oturmas kayky rahatsz eder. Ancak kayk iini doru yapmaktan baka bir ey dnmez. 1315 ya grubu ocuklarnn hangi davranlarn evreye zarar verdiini dnerek hareket etmesi, kazandrlabilecek nemli bir davran modelidir. sezebileceklerdir. Bu hikyeden de bu sonucu

Hikyede, ocuklarn sezebilecekleri son ileti ise evredekilerin olumsuz etkilemelerine ramen ilerin ciddiyetle yaplmas gerektiidir. Hikyede, kayknn dil bilgininin gururlu davranlar karsnda sknetini korumas ve sadece yolcusunu karya geirmeye almas olumlu bir davran rneidir. 1315 ya grubu ocuklar bu iletiyi sezebilecektir.

Hikyede, karakterler aras atma vardr. Bu atma kibirli dil bilgini ile alak gnll kayknn atmasdr. atmada ilk aamada kayk kk drlr ancak o olgun tavrlaryla metanetini korur. Son blmde ise dil bilgini eksik bir ynyle kaykdan gerekli cevab alr. Neticede alak gnlll temsil eden kayknn kazanmas ocuklar iin olumlu bir yap getirmitir.

Hikye, kelime says bakmndan ksa olsa da anlam ve anlatm bakmndan etkileyicidir. Hikyede 147 kelime yer almaktadr. 1315 ya grubundaki ocuklarn anlayamayaca kelime yok gibidir. Sadece gramer kelimesinde zorlanabilirler. O kelimeyi de ngilizce dersinden hatrlayabilirler. Cmleler ksa, sade ve anlalr bir yapdadr.

147

3.4.22. Eyazn Baard

Bir gn beyleri Sultan Mahmuda: Eyaz denilen bu klenin ne marifeti var ki, sen ona otuz kiinin maa kadar maa dyorsun, dediler. Sultan Mahmud, bu soruya o anda karlk vermedi. Birka gn sonra beylerini alarak ava kt. Giderlerken bir kervann gitmekte olduunu grdler. Sultan Mahmud, beylerden birine: Git sor, bakalm bu kervan nereden geliyor, dedi. Bey atnn srerek, gitti birka dakika iine geri dnd. Efendim kervan Rey ehrinden geliyor, dedi. Sultan Mahmud: Peki, nereye gidiyormu, diye sorunca bey susup kald. Bunun zerine Sultan Mahmud, baka birini gnderdi. O da gidip geldi: Efendim Yemene gidiyormu, dedi. Padiah: Yk neymi, deyince o da sustu kald. Bu defa padiah baka bir beye: Sen de git ykn ren, dedi. Bey gitti geldi. Her cins mal var fakat ou Rey kseleri, dedi. Padiah: Peki, kervan Reyden ne zaman km, diye sorunca bey susup kald cevap veremedi. Padiah bylece tam oyuz beyi gnderdi otuzu da istenen bilgileri tam olarak getiremedi. Padiah son olarak Eyaz ard: Eyaz, dedi. Git bakalm u kervan nereden geliyor? Eyaz, saygyla padiahn huzurunda eilerek konumaya balad: Efendim, kervan grnr grnmez sizin merak ederek soracanz tahmin ettiimden gidip gerekenleri rendim. Kervan, Reyden geliyor, Yemene gidiyor,

148

yk udur, u kadar at, u kadar deve, u kadar katrdan oluuyor. Kervanda u kadar insan var, onlardan u kadar silahl Btn bunlar beyler az ak dinliyorlard. Bylece Eyaz tek bana otuz beyin edinemedii bilgiyi edinmi, baaramad ii baarmt. (Kemal 2004:157)

3.4.22.1 Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Padiah Hikyesi

Hikyedeki kiiler

: Eyaz, Sultan Mahmud, Padiahn Otuz Beyi.

Hikyedeki olay

: Sultan Mahmudun Eyaz adnda bir klesi vardr ve

Sultan bu kleye otuz kiinin ald kadar maa vermektedir. Bu durumu hazmedemeyen Sultann beyleri Sultana bu durumu aklarlar. Sultan bu soruya o an karlk vermez. Birka gn sonra ise beyler ile Ayazn arasndaki fark ortaya karan bir olay yaanr. Beylerden kervan hakknda bilgi isteyen Sultan, hep eksik cevaplarla karlar. Ancak Eyaz daha Sultan sormadan kervan hakknda birok sorunun cevabn renip gelmitir.

Olayn yaand evre

: Olayn getii yer belirtilmemekle beraber,

Sultann saraynda balyor ve bir av srasnda devam ediyor. Karlalan kervanla ilgili olarak ise Reyden geldii ve Yemene gittii belirtiliyor.

Olayn yaand zaman

Olayn

yaand

zaman

tam

olarak

belirtilmemitir. Beylerin Eyaz Sultana ikyet ettiklerinden sonra, Eyazn marifetinin anlald olay arasnda birka gn sonra ifadesi zaman olarak verilmitir.

Hikyede yer alan deyimler

: Karlk vermek, az ak dinlemek.

149

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Sultan ile beyler arasndaki diyaloglar konuma izgisi iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken genellikle grlen gemi zaman kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1- En doru sz, en doru yer ve zamanda sylenen szdr.

2- Verilen grevlere kendimizi vermeli eksiksiz yapmaya almalyz.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1- nsanlarn kabiliyetleri grlmeli ve cretlendirilmelidir.

2- nsanlar deerlendirirken, sosyal stats ile deil almalaryla deerlendirilmelidir.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin altnc cildinde

yer almaktadr. Mevlna, bu hikyesi ile alp ve hakkyla elde edilen baary vmektedir. Hikyenin bitiminde Mevlna, erhte sonucu getirmek istedii yere getirerek balyor. Mevlna, bu ksmda, Eyazn baarsn Allah vergisi deyip, geitirmek isteyen beylere Sultann dilinden cevaplar veriyor:

Beyler, bu bir zek ii, o da Tanr vergisi, almakla olmaz ki. Aya o gzel yz Tanr vermi, gle o ho kokuyu Tanr ihsan etmi, dediler. Padiah dedi ki: nsann elde ettii ey, zararsa almamasndan ileri gelmitir, karsa alp abalamasndan. Yoksa dem, Rabbimiz, biz nefsimize zulmettik der miydi? (C6/401, 402, 403, 404. byt.). Mevlna, bu beyitlerle sadece kadere snma yerine, almann baardaki nemini dile getirmek istemitir. Ancak bu ksmlar hikyede yer almamtr. Bu

150

ksm vermemizdeki maksat, Mevlnann hikyede vurgulamak istediklerinin verilmesidir.

Hikyeye bakldnda ise 13- 15 ya grubundaki ocuklarn karabilecekleri iki ana fikir olduunu sylenebilir. Bunlardan birincisi; insanlarn kabiliyetlerinin grlmesi ve cretlendirilmesidir. Sultan Mahmud, Eyazn kabiliyetini grm, ondaki alkanl fark etmi, bunun sonucu olarak da ona otuz kiinin alaca maa vermitir. Eitimde gnmzde en ok karmza kan unsurlardan biri de pekitirelerdir. En gzel pekitire de aslnda emein tam olarak karlk bulmasdr. Bu ya grubundaki ocuklarda hak ettiklerini almada ve haklarn savunmada hassastrlar. Bu adan hak ettiini alm bir kahraman modeli bu ya grubu iin nem tamaktadr.

kinci ana fikir, insanlar deerlendirirken adlar, milletleri ya da deiik zellikleri ile deil de almalarndaki baarlar ile ele almaktr. Sultann beylerinin, Eyaz hakknda ikyette bulunurken, niin bu kleye otuz kiinin ald paray veriyorsun eklinde sitemkr bir yaklamlar grlyor. Oysa kle olmakla akll olmak ya da alkan olmak arasnda bir balant yoktur. ocuklara bu tr n yargdan uzak deerlendirmelerin kazandrlmas gerekmektedir (Yrkolu 2004: 95).

leti bakmndan hikyeye bakldnda ocuklarn karabilecei iki ileti ele alnabilir. Birinci ileti; en doru sz, en doru yerde sylenen szdr. Bu ileti, nerede, neyin ve nasl syleneceini ocuklara davran olarak kazandrlmas bakmndan ok nemlidir. nsann sosyallemesinde en nemli unsurlardan biri szl iletiimdir. Salam sosyal bir kymet olarak szl iletiim srecine hitap eden bir hikyedir. Hikyede Sultan Mahmudun, beylerin Eyaz hakknda eletirilerine, o an cevap vermek yerine susmay tercih etmesi, aradan birka gn getikten sonra ise, Ayazn bizzat ortaya koyduu almayla onlarn karsna kmas, en gzel cevab oluturmutur. Hikye, 1315 ya grubundaki ocuklarn doru yerde doru eyleri sylemelerine katk salayabilecek bir zellie sahiptir.

151

kinci ileti ise, insanlarn verilen grevlere kendilerini vermeleri ve grevleri eksiksiz yapmaya almalarnn gerekliliidir. Toplumlarn kalknmalarnda en nemli unsurlardan biri de alan bireylerin ilerini tam olarak yapmalardr. Kurumlar ve kurumlarda alan bireyler bir makinenin dilileri gibi dnldnde her arkn ilevini tam olarak yerine getirmesi gerekmektedir ki nitelikli rnler elde edilebilsin. Evrensel bir ahlk deeri olan alkanlk, iin hakkn verme ocuklara erken yalarda kazandrlmas gereken davranlardandr. Eyazn iine gsterdii hassasiyet ve zerine den vazifeyi henz daha Sultan kendisine sormadan gidip yapmas 1315 ya grubu ocuklar iin olumlu bir model niteliindedir. ocuk eserlerinde evrensel ahlk deeri olan davranlar zelikle yer almaldr (Yrkolu 2004: 95).

Hikye, yap bakmndan ocuklarn dikkatini ekebilecek yapdadr. Hikyenin bal bata dikkati ekmektedir. nk dorudan baarlm bir ie dikkat ekilmekte ve merak duygusu uyandrlmaktadr. Hikyede, bir kiinin otuz kiinin yapaca ii yapmas ve onlara kar stn gelmesi de zek ve almann bir rn olarak ocuklara verilmektedir. Hikyede yer alan atma, karakterler aras atmaya rnektir. Ancak, birebir bir atma deil, bir kii ile otuz kiinin atmasdr. Problem, beylerin Sultana, Eyaz ikyet etmeleri ile balar. Problemin zm Sultann doru bir zamanda beylere cevap vermesi ile gzel bir ekilde neticelenir. Bu adan da olumlu zelliklere sahip bir hikye olarak kabul edilebilir.

Hikye, kelime says bakmndan ksa saylacak zelliktedir. Hikyede, 234 kelime yer almaktadr. Kelimeler ve hikyede yer alan iki deyim, 1315 ya grubu ocuklarnn anlayabilecei bir yapdadr. Cmleler de yap bakmndan ak ve anlalrdr. Hikye, ayn ablon zerine kelime says bakmndan daha zengin bir hle getirilerek sunulabilirdi.

152

3.4.23. Aptal Kuun Bana Gelenler

Aptal bir ku bir ayrla gitti. Orada bir avc tuzak kurmu, tuzan iine de birka tane serperek bir kenarda yapraklarn, otlarn arasna gizlenmi bekliyordu. Kucaz gelerek onun etrafnda dolamaya balad, adamn byle yapraklara sarnmas tuhafna gitti. Sen kimsin? Neden byle yeiller giyinmisin, byle tenha bir yerde bekliyorsun, vahi hayvanlardan korkmuyor musun? diye sordu. Adam: Ben bir zahidim. Dnyadan elimi, eteimi ektim, byle tenha bir yerde; otlarla, yapraklarla beslenerek kanaat edip gidiyorum, dedi. Ku adama birok soru sordu adam ona cevaplar verdi. Nihayet kucaz o buday tanelerini grd. Bunlar kimindir? dedi. Adam: Bunlar bana kimsesi olmayan bir yetimin emanetidir, dedi. Ku: ok am msaade edersen bunlardan yiyip karnm doyuraym, nk benim zaruretim var zaruri hllerde de le yemek bile mbah olur, dedi. Adam: Bu budaylar bana, beni emin bildikleri iin emanet ettiler, yetim mal helal olmaz, dedi. Ku ok at: Ey zahit kii msaade et de u budaydan yiyeyim, karnm doyuraym, dedi. Zaruret hlinde kendine bir fevte uydurdun, eer gerekten yle deilse sulu olursun, hatta zaruretin bile olsa ekinmen, haramdan saknman daha iyidir, dedi. Kuun artk dayanmaya takati kalmamt, byk bir itahla budaylara hcum etti onlar yemee balad. Balad balamasna lakin tuzaa da yakaland. Kurtulmak iin rpnrken kendi kendine: Sahtekrlarn, yalanclarn efsunlarna kanann hli byle olur, diyordu.

153

Bunu duyan adam: Hayr, yle deil, haksz yere yetim maln yiyen, gzlerini hrs brmlerin lay budur, dedi. (Zeren 2004:249)

3.4.23.1 Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Fabl

Hikyedeki kiiler

: Ku, avc

Hikyedeki olay

: Aptal bir ku, yeillikler iine girerek saklanm birini

grr. Onunla uzun bir sre syleir ancak onun avc olduunu anlamaz. Bir sre sonra avcnn kurduu tuzaa kendi hatalarndan dolay dmekten kurtulamaz.

Olayn yaand evre

: Olay, bir ayrlkta gemektedir. Avc,

ayrla bir tuzak kurmu ve ku da etrafnda dolamaktadr.

Olayn yaand zaman yer almamtr.

: Olayn getii zaman ile ilgili olarak bir ifade

Hikyede yer alan deyimler

: Tuzak kurmak, elini eteini ekmek.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve imdiki zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Bizlere verilen emanetlere ne olursa olsun sahip kmalyz.

154

2. Haksz yere yetim maln yiyenlerin sonu kt olur.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlar, yalanclarn hilelerine kar dikkatli olmaldrlar.

2. Farkl klklara ve farkl szlere hemen kanlmamaldr.

Hikye hakknda yorum

: Hikye Mesnevinin altnc cildinde yer

almaktadr. Mevlna, bu hikyesiyle hrs gsteren bir kuun tuzaa dmesinden sonraki pimanln anlatr. Bu pimanln yersiz ve gereksiz olduunu anlatr. Kuun zellii, hrs nedeniyle yetim mal da olsa kendine gre uydurduu fetva ile tuzaa dmesidir. Mevlna, byle bir kuun tuzaa yakalanmasndan sonraki piman hlini eletirmektedir. ncelediimiz hikyede kuun pimanln ifade eden blmler yer almasa da bu durum sezilmektedir. Mevlna, bu anlamda u beyitleri sylemitir:

Hrs, heves, insan harekete getirdi mi o zaman ey feryadma yetien, medet de. nk bu feryat, Basra harap olmadan edinilen feryattr. Belki bu snklk yznden Basra kurtulur. Ey alayan dvnen, bana Basrayla Musul yklmada ala, dvn! lmnden evvel feryat et, bana topraklar sa. lmnden sonraysa alama, dayan. Ben felakete dmeden, helak olmadan ala bana, felaket tufanndan sonraysa alamay brak (C6/535, 536, 537, 538, 539. byt.). Mevlnann hikyenin bitiminde yer verdii felaket geldikten sonra pimanlk duyma hikye metninde eletiri ve ders olarak yer almamaktadr. Ancak Mevlna hikyeyi erhte bu ekilde bitirmeyi uygun grmtr. Dolaysyla, bu ksmdan karlacak sonu, ocuklarn karabilecei sonu deildir.

Ana fikirler bakmndan hikyeyi incelediimizde karmza kan ilk ana fikir, insanlarn, yalanclarn hilelerine kar dikkatli olmas gerekliliidir. Avc, kuu kandrmak iin ncelikli olarak ekil deiikliine girmi, ardndan da kua kendini

155

bir din adam olarak tantmtr. Ayrca, kuun grd budaylarn, bir yetimin mal olduunu ve onlar emanet olarak aldn sylemesi bir yalanlar silsilesidir. Bu yalanlardan maksat kuun gvenini kazanarak tuzaa yaklamasn salamaktr. Gnmzde ocuklarmz iin nem arz eden nemli bir gerek de phesiz birok zararl alkanln yalanla balamasdr. ocuklar tuzaa ekmede yalan en etkili silahlardan biridir. Uyuturucu, hrszlk gibi byk sularn iinde dorudan ya da bir aama olarak yalana bavurma muhakkak grlmektedir. Hikyede, yalanlara kanan kua aptal olarak ifade edilmesi bilinli bir kullanmdr. nk Mevlna, zaten kularda akl olmadn bilmekte, asl akl sahibi insanlarn yalanlara kanarak aptal olacan belirtmek istemitir.

Hikyeden ocuklarn karabilecekleri dier ana fikir, farkl klklardaki insanlara ve farkl szlere hemen kanlmamas gerektiidir. Yalann bir bakma ekil deitirmi hli kabul edebileceimiz bu durum da ocuklar iin bir tehlike oluturmaktadr. Dost yzl dmanlar olarak da niteleyebileceimiz bu insanlarn varlndan ocuklarn farknda olmas gerekmektedir. Gnlk hayatta ocuklarn karlaaca ve onlara hayatlarnn her annda yardmc olacak duyusal bir bilgidir. ocuk edebiyat eserlerinin, ocuklara dorudan yaama hazrlayan zellikler tamas gerekliliinin zerinde de durulur. Tansu Bele, Eitsel zellikleriyle ada ocuk Yazn adl makalesinde, dorudan yaam tanmlamtr: Dorudan yaam, yaamsal gereklerle birebir iliki kurmak ve bu gerekleri, tanmaya

almak demektir. Ele alnan konunun yaamn gerekleriyle birebir rtmesi bakmndan hikye, ocuklar iin nemli bir sonucu iermektedir (Bele 1946: 465).

Hikyede yer alan birinci ileti, bizlere verilen emanetlere sahip kmamz gerektiidir. Emanet, hem dini bir grev hem de evrensel bir ahlk gereklii olarak ocuklarn kazanmas gerektii bir davrantr. slam dini de emanete ihanet etmeyi, mnafklk alametlerinden biri olarak saymaktadr. Hikyede, avc tuzakta kulland budaylarn kendisine emanet olduunu sylemektedir. Ku ise alk hlinde yenilmesinde bir saknca yoktur, diyerek kendince bir fetva vermektedir. Avc, emaneti korumak iin ise hibir gayret gstermemektedir. nk onun amac zaten kuun gelip o budaylar yemesidir. Avcnn, emanet maln nemini anlatmasndaki

156

maksat kuun gvenini kazanmak istemesindendir. Her ne kadar emanetin korunmas adna hikyede bir gayret olmasa da dnce olarak emanet maln neminin belirtilmesi, ocuklar bakmndan nemli bir ileti olarak kabul edilebilir.

Hikyede yer alan ikinci nemli ileti ise haksz yere yetim mal yemenin insanlara zarar vereceidir. Hikyenin sonucunda tuzaa den ku, tuzaa dme nedeni olarak yalancya uymay gsterirken, avc, kuun yetim hakkn yediinden dolay tuzaa dtn bildirmektedir. Hikyede yetim hakkn yemenin sonucu, insanlarn balarna deiik belalarn gelecei ocuklara sezdirilmektedir. Bu adan hikye, olumlu bir iletiye sahiptir.

Hikyede, karakterler arasnda yaanan bir atma sz konusudur. Birinci karakter, aptal ku, ikinci karakter ise avcdr. Hikyede yer alan problem alktr. Ku alna dayanamayarak, avcnn yalanlaryla bir yandan onunla muhabbet etmekte bir yandan da budaylara yaklamaktadr. Avcnn tuzana yakalanan ku aptal sfatn alarak da atmadan yenik ayrldn kantlamtr. Hikye, yap bakmndan basit, kahramanlar bakmndan sade zelliklere sahiptir.

Hikye, 227 kelimeden olumaktadr. Hikyede yer alan zahit, zaruret, mubah, fetva, efsun Ancak bu kelimelerinin kelimeler anlamlarn hikyenin ocuklar anlalmasn karmakta tamamen

zorlanacaklardr.

zorlatrmamaktadr. Hikyede, anlalmas kolay iki tane deyim almtr. Cmleler ise ksa ve anlalr bir yapda kurulmutur.

3.4.24. Ayasn mtihan

Gazneli Mahmud, bir gn ava kar. Yolu zerinde bir ceylan grr ve peinden at srer. Ceylan dalar, ovalar aar. Sultan Mahmud avn brakmaz. Yolu bir Trkmen kyne der. Kan ter iindedir. Bir kapy alar, kapy aan delikanldan bir bardak su ister. Delikanl Sultan Mahmudu tanmtr:

157

Ba stne Sultanm. Yalnz evimizde su yok. Babam pnara kadar gitti, nerdeyse gelir. Siz urada istirahat buyurunuz, der ve Sultan bir sre lafa tutar. Sonra da kalkar, evinden billur bir kse iinde tertemiz bir su getirir. Sultan: Sen bana evde su yok demitin. imdi getiriyorsun. Sebep ne? diye sorar. Delikanl cevap verir: Sultanm! Benden su istediiniz zaman grdm ki fazlasyla terlisiniz. ok hararetiniz var. Eer o anda size su verecek olsaydm, bu su salnza zarar verebilirdi. Sizi biraz beklettim ve terinizi souttum Bu cevap sultann ok houna gider. Delikanlnn ad Ayastr. Onu annesinin rzasn da alarak sarayna gtrr, yeni elbiseler giydirir. Ayas, bir ark ve posttan ibaret eski elbiselerini atmaz, bir odaya kilitler ve her gn bu odaya girerek: Ey Ayas bu post, bu ark senindir Eski hlini gr de gururlanma, diye kendini kontrol eder. Bir sre sonra Ayas, sultann en yakn nedimi olur. Bu hl evresindekileri kskandrr. Onu gzden drmek iin trl tuzaklar hazrlarlar. Bir gn Sultana: Sizin pek gvendiiniz Ayas kulunuzun bir odas vardr. inde altn, gm ve deerli eyalarla dolu olduu syleniyor. Ayas buraya kimseyi sokmuyor. Kaps daima kilitli duruyor, diye fitnede bulunuyorlar. Sultann Ayasa kar gveni sonsuz olmakla beraber, bunu syleyenlere bir ders vermek iin u emri verir: Pekl. Gidin odasn an. Altn, gm ve mcevherleri buraya tayn Adamlar Ayasn odasn didik didik ederler, tavan, demeyi skerler. Odada yrtk bir arkla eski bir posttan baak hibir ey bulamazlar. Byk bir mahcupluk iinde grdklerini Sultana anlatrlar, zr dilerler. Sultan: Siz Ayastan af dileyin. Affedecek de cezalandracak da odur, der. Ayas arlr. Olup biteni anlatrlar. Ayas: Gne varken yldz grnmez. Benim hkm vermem ne haddime Ferman Sultanmndr, diyerek bir keye ekilir. Bunun zerine Sultan, hemen divan toplar. Ortaya ok deerli bir mcevher getirir. Vezirine sorar: Bunun deeri nedir? Vezir mcevheri eline alr, evirir evirir: Yz katr yk altn deerindedir, cevabn verir. Sultan: Kr yleyse, emrini verir. Vezir:

158

Bu deerli mcevheri nasl krarm. Gnlm buna raz olmaz, der. Sultan, ona bir kaftan balar. Perdeciyi arr: Bu mcevher ne eder? Bir lkenin yars deerindedir, Sultanm. Kr bunu Aman Sultanm yazk olur. Buna elim varmaz Sultan kime Mcevheri kr! demise, hi kimse buna cesaret edemez. Sra Ayasa gelir. Sultan: Ey Ayas sen syle bu mcevherin deerini? Ayas boynunu bker: Deerini takdire gcm yetmez: O zaman Sultan yksek sesle emreder: Onu kr Parala Ayas masa zerinde prl prl k saan mcevheri alr, yere alar. Mcevher tuz buz olur. Bu srada herkes haykrr: Bir serveti nasl paralarsn. Olur mu byle ey Ayas cevap verir. Ey vezirler, emirler Sultann emri mi daha stn, mcevherin deeri mi? benim gzm ahmdan bakasn grmez. Ben sizin gibi taa yz tutmam. Ben padiahmn szn dinlerim. Ta parasn seip Sultann emrini brakan adamdan hayr gelmez Az sonra Sultann kubbeleri nlatan u emri duyulur: Celld arn. Benim divanm bu aalk adamlardan temizlesin. Bir ta iin hemen emrimi dinlemeyenler buraya layk deiller Ayas atlr: Ey kerem sahibi, yce Sultan. Btn cihann ltuf ve ihsanlar senin bykln karsnda yok olur. Bala onlar Bu defack affet Ayasn yalvarmalaryla Sultan onlar affeder. (nder 1975:47)

159

3.4.24.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Padiah Hikyesi

Hikyedeki kiiler

: Ayas, Sultan Mahmud, Vezirler.

Hikyedeki olay

: Sultan Mahmud, bir av srasnda Ayas isimli bir

delikanl ile tanr. Delikanlnn Sultan Mahmuda su ikram ederken onun hasta olmasn istemediinden terinin soumas iin bekletir. Bu davran Sultann houna gider, Ayas sarayna alr. Ayasn Sultan gzndeki deerinin gn getike ykselmesi Sultann nedimlerini kskandrr. Ayasn eski gnlerini unutmamak iin arkla postunu saklad oda mcevher dolu iddiasyla aratrlr. Bu durum Ayasn iyice Sultan nazarnda deerini artrr. Sultan da Ayasn dierlerinden ne kadar dnceli olduunu imtihan eder. Orta yere deerli bir mcevher konulur ve srayla nedimlerin krmas istenir. Sultann bu isteine ramen kimse deerli bir mcevheri krmaya yanaamaz. Ancak Ayas, Sultann emri daha deerlidir diyerek mcevheri yerle bir eder.

Olayn yaand evre

: Olay, bir av srasnda balar. Sultan, yorulunca

yolu stnde bir Trkmen kyne urar. Ayasla tanmas burada gerekleir. Olayn dm ve sonu blmleri ise sarayda geer. Sarayda da mekn olarak Ayasn odas mcevherlerle dolu iddias ile aratrlr. Ayrca, Sultan son olarak Ayasla dier nedimleri imtihan ederken divann toplnd yer mekn olarak alnabilir.

Olayn yaand zaman

: Gazneli Mahmudun ava kmas, bir gn

ifadesiyle zaman olarak belirtilmitir. Ayasn Sultann en yakn nedimi olmas ile dierlerinin kskanp ona oyun hazrlamas ksmna geerken yine bir gn ifadesi yer almtr. Bu ifadeler haricinde aralarda kk zaman ifadeleri olsa da genel manada bir zamandan bahsedilmemitir.

160

Hikyede yer alan deyimler

: at srmek, yolu dmek, kan ter iinde

kalmak, lafa tutmak, gzden drmek, ders vermek, yz tutmak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, konuma izgisiyle verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken geni zaman kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Belli durumlarda yalan sylenebilir.

2.Yanmzda alacak kiinin ve ailesinin gnl olmaldr.

3. nsanlar, gemiteki zor gnlerini hatrlayarak iindeki ann kymetini bilmelidirler.

4. Baarl insanlar fitne ve yalanlarla engellemek isterler.

5. nsanlar, nerede nasl bir konuma yapacan bilmelidirler.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Bal olduumuz ie ya da kiiye vefal olmalyz.

2. Grevini tam yapan ve doruluktan ayrlmayanlar her zaman kazanr.

3. Manevi deerlerin kymeti maddi eylerle llemez.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin beinci cildinde

yer almaktadr. Hikyenin blmleri erhte farkl farkl yerlerde bulunmaktadr. Hikyeyi bu bakmdan e ayrmak mmkndr. Birinci blm, Ayas ile Sultan Mahmudun tanmas; ikinci blm, Ayasn giderek Sultann gzne girmesi ve

161

Ayasn ark ve postunu saklamas, gizlice ziyaret etmesinin Sultann yanndaki nedimler tarafndan iftiraya alet edilmesi; nc blm ise Ayasn Sultan nazarndaki yerini salamlatrmas olarak ele alabiliriz. erhten hikyenin btnn takip etmek, nerdeyse mmkn deildir. Hikyede, bu blmlerin ele aldmz ekliyle ve btnlk iinde verilmesiyle ocuklarn birok ileti ve ana fikir karabilecei bir yap oluturulmutur.

Mevlna, bu hikye ile Allaha kar vefal olmay, asl deer verilmesi gerekenin onun emirlerinin olduunu, dier maddi deerlerin Onun emirleri karsnda hibir ey ifade etmediini anlatmak istemektedir. Ancak, hikyede temsil yoluyla Sultan ile Allahn ifade edildii ocuklar tarafndan karlamayacaktr. ocuklar ise hikyeden, insanlarn alt yerlere ve i sahiplerine kar vefal olmak gerekliliini karabileceklerdir. Vefa duygusu ocuklara, bu tarz hikyelerle ilenmesi gereken nemli bir konudur. Vefa, vatana kar, anne-babaya kar, kutsal deerlere kar, dostlara kar, yaknlara kar olmak zere oaltabileceimiz ve insan ilikilerinde ayr bir deeri olan kymettir. Hikyede, Ayasn kendisini saraya alan, bakan ve onu en yakn nedimi yapan Sultana kar vefasn gryoruz. Onun emirlerine verdii hassasiyeti, sarayn en deerli mcevherine bile deimiyor. Dolaysyla ocuklarn kabilecei vefa anlay, maddi deerlerin hepsini aan bir manada olacaktr. Bu adan hikye ok olumlu bir ana fikri iinde barndrmaktadr.

13- 15 ya grubundaki ocuklarn hikyeden karabilecekleri ikinci ana fikir, grevini tam yapan ve doruluktan ayrlmayanlarn her zaman kazanacadr. Ayas, grevini tam yapan, Sultann emirlerine sk skya bal, geldii yerleri unutmayan, alak gnlllkle iini yapan bir model olarak ocuklara sunulmaktadr. Byle bir model, iftiralara ramen, doruluktan taviz vermeyerek, iini tam yapmas neticesinde Sultann en yakn nedimi olmas ve Sultann tam olarak gvenini kazanmas, doruluktan ayrlmayan insanlarn muhakkak kazanl kacan anlatr. ocuk hikyelerinde, ktlerin yenik dmesi, kk ve gsz grnen kahramanlarn mcadeleyi kazanmas, ocuklara zafer duygusuyla birlikte bir sevin yaratr (Trk Dili, say 292, Atalay Yrkolu).

162

Mevlnann hikyede zellikle anlatmak istedii, ocuklarn ise ksmen anlayabilecei dier fikir, manevi deerlerin her zaman maddi deerlerin zerinde tutulmas gerektiidir. 1315 yandaki ocuklarmza manevi deerlerler olarak, vatan sevgisi, Allah ve peygamber sevgisi, kltrel deerlerimiz, aile sevgisi gibi konular, edeb trlerle desteklenerek kazandrlmaldr. Hikyede, Ayasn Sultann emrini, dnya deeri bakmndan ok kymetli olan bir mcevhere deimemesi, dorudan bu dersin karlmasn salamaktadr. Ancak, ocuklarn anlamas Mevlnann tasavvufi manada vermek istedii dersten ksmen farkl olacaktr.

Hikyede, karlabilecek be ileti yer almaktadr. Bunlardan birincisi, insanlarn baz durumlara binaen kk yalanlar sylemesinde saknca olmaddr. Tarih derslerinde masum yalan olarak da adlandrlan, kahramanlar halkn nazarnda bytmek maksadyla sylenmi yalanlardan hareketle bunlara da masum yalan diyebiliriz. Hikyede, Sultann av esnasnda su iip soluklanmak iin Ayasn evine geldiinde, Ayas, Sultann terli olduunu grnce onu bekletir ve evde su olmadn, babasnn pnara gittiini ve getireceini syler. Ancak ksa bir sre sonra elinde su ile kagelir. Sultan, su yok, demitin deyince, terli olduunuzu grdm, hasta olmanz istemedim, eklinde bir cevap verir. ocuklar, hikyenin bu blmnden, belli durumlarda yalan sylenebilir, iletisini karacaklardr.

Hikyede yer alan ikinci ileti, yanmzda alacak kiinin ve ailesinin gnl olmas gerektiidir. ahlkyla ilgili olan bu ileti ocuklarn gelecekteki i hayatn ilgilendiren bir zelliktedir. Nitekim ite verimliliin salanmas adna gnll ve o ie kabiliyetli kiileri tercih etmek gerekmektedir. Hikyede, Sultan Mahmud, Ayasn ok dikkatli ve duyarl olduunu fark edince Ayasn annesinin gnln alarak onu saraya gtrmek istemesi, ite ailenin de gnlnn olmas gerektiini anlatr.

Hikyeden karlacak iletilerden biri de insanlarn, gemiteki zor gnlerini hatrlayarak iindeki ann kymetini bilmeleridir. Her insann hayatnda kt gnler olmakta ve bir ekilde yaanmaktadr. ocuklarn, bu zor durumlar gzel gnlerin devam etmesi adna hatrlamalar, onlardan ders kararak tekrar kt durumlara

163

dlmemesini

renmeleri

gerekir.

Hikyenin

ikinci

blm

olarak

ele

alabileceimiz, Ayasn eski gnlerine ait ark ile postu saklamas ve onlar ziyaret etmesi, ocuklar iin olumlu bir ileti zellii tamaktadr.

Hikyede yer alan bir dier ileti, baarl insanlarn fitne ve yalanlarla engellemek istenebileceidir. Byle insanlarla karlamak her i yerinde karlalabilecek olas bir durumdur. Baarl insanlarn daha ok almas, rahatlarn bozmak istemeyenleri rahatsz edebilecektir. Ya da makamla ilgili olarak bir takm dnce uyumazlklar olabilecektir. 1315 ya grubu ocuklar iin derinlemesine bu konunun anlalmas zor olsa da hissedebilecekleri bir zellik vardr. Hikyede makam olarak dier nedimlerin aasndan gelen ama zamanla Sultann en yakn nedimi olan Ayasn iftiraya uramas, ocuklarn anlayabilecei bir yapdadr. ocuklar, byle iyi bir insana atlan iftirann nedenini sorduklarnda, cevap vermeleri zor olmayacaktr.

Hikyede yer alan son ileti ise, insanlarn, nerede nasl bir konuma yapacan bilmeleridir. 1315 ya grubunu dorudan ilgilendiren doru konuma, zamannda konuma konusu, bu hikyede ilenmitir. Ayasn Sultan Mahmuda kar yapt tm konumalar saygnn bir gstergesi olarak kabul edilebilir.

Hikyede, karmza karakterler aras bir atma kmaktadr. Ayas ile Sultann dier nedimleri arasnda kan atmada problem kskanlktr. Olaylarla birlikte, ana fikir ve iletiler de bakahraman Ayasn etrafnda gelimektedir. nk Ayasn olgun kiilii ile birden Sultann nezdindeki yerinin bymesi onlar kskanla ve iftiraya kadar gtrmtr. Ancak bu atmay olgun davranlaryla ne kan Ayasn kazanmas hikyenin ocuklar asndan en nemli ksmdr.

Hikyede, 552 kelime yer almtr. Hikye gerek kelime gerekse deyimler bakmndan anlalmas kolay bir yapdadr. Bilinmesinde zorlanacaklar birka kelime olsa da hikyenin genel anlatmn etkileyecek bir zellikte deildir. Cmleler ksa, ak ve anlalr bir yapdadr. Anlatm ynnde 1315 ya grubu ocuklarna uygun bir zelliktedir.

164

3.4.25. Eer sterseniz

Bir kervann muhafz uyumutu. Haramiler gelerek kervanda ne var ne yok alp gtrdler. Sabahleyin kervandakiler uyandlar. Mallarnn, develerinin yerlerinde yeller esiyordu. Muhafzn bana tler: Mallarmz, develerimiz nerede? Syle bakalm, hesap ver! dediler. Muhafz aresiz bir ekilde: Gece hrszla geldi ne var ne yok her eyi alp gtrdler, dedi. Kervandakiler kzarak: Bre herif, bre boynu kopasca, sen ne yaptn? dediler. Muhafz: Ben ne yapabilirdim. Bir tek kiiyim onlar bir alay silahl adamd, dedi. Kervandakiler: Madem onlar oktu, madem baa kamayacaktn bari barp ararak bizi uyandrsaydn, dediler. Muhafz: Barmak istedim ama bana kl gstererek; sus yoksa canndan olursun, seni ldrrz, dediler. Ben de korktum, korkumdan soluk bile alamadm. Eer isterseniz imdi dilediiniz kadar baraym, dedi. Kt ve rsva eytan mrn zayi ettikten sonra euz besmele ekmek, fatiha okumak beyhudedir. (Zeren 2004:252)

3.4.25.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Meslek yks

Hikyedeki kiiler

: Muhafz, kervandakiler.

Hikyedeki olay

: Bir kervan yolculuk srasnda dinlenmek iin bir

yerde konaklarlar. Muhafz haricinde herkes uyuklar. Gece, haramiler kervan basarak soyarlar. Ancak muhafz korkudan hibir ey yapamaz. Kervandakiler

165

uyannca mallara ne olduunu sorarlar. Muhafz, haramilerin aldn syler. Kervandakiler, sen niin uyandrmadn bizi dediklerinde ise muhafz, beni

korkuttular, soluk bile alamadm isterseniz imdi istediiniz kadar baraym, cevabn verir.

Olayn yaand evre belirtilmemitir.

: Hikyede, yer olarak herhangi bir mekn

Olayn yaand zaman

Haramilerin

kervan

soymas

gece,

kervandakilerin muhafz hesaba ekmeleri sabahleyin olmutur.

Hikyede yer alan deyimler

: Yerinde yeller esmek, bana mek,

hesap vermek, baa kmak, canndan olmak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve duyulan gemi zamann hikyesi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. nsanlar, yaptklarndan muhakkak hesaba ekilirler.

2. Kendimizi savunurken yalanlara bavurmamalyz.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Vakti getikten sonra yaplan iin kymeti yoktur.

2. Bizlere emanet edilen mallar korumak grevimizdir.

166

Hikye hakknda yorum

: Hikye Mesnevinin altnc cildinde yer

almaktadr. Mevlna, i iten getikten sonra yaplan alamalarn, szlamalarn bir are olmadn anlatmaktadr. Toplum olarak da en fazla ders almamz gereken konulardan biri gerekli tedbirlerin zamannda alnmasnn gerekliliidir. Deprem, sel, yangn gibi birok felaket nceden alnmayan tedbirlerden sonra yrekleri dalamaktadr. Ele alnan hikye yaplan bir ihmalin neticesini alayl bir ifade ile irdelemektedir. Mevlna, hikyenin bitiminde ders vermek manasnda erhte u beyitlerle dile getirir:

Kt ve rsva, eytan, mrn zayi ettikten sonra Euz ekmek, Fatiha okumak beyhudedir. Beyhudedir ama yine de gaflete dmek, feryat etmekten daha ktdr ya. Sen de beyhude olsa, tatsz tuzsuz bulunsa bile feryat et, szlan; ey yce ve stn Tanr de Ltfet bu hor kiilere bir bak (C6/552, 553, 554. byt.). Mevlnann erhte yer verdii bu ksmlar, hikye metninde ders olarak yer almamaktadr. Bu ksm, ocuklarn kendileri tarafndan karlmasna braklmtr. Ancak yazar, hikyenin bitiminde koyu yaz ile bu beyitlerden ilkini vermekte saknca grmemitir. Daha ncede ifade edildii gibi Mevlnann vermek istedii dersle ocuklarn anlad ders arasnda hibir uyum olmadnda, Mevlnann anlatmak istediini bir beyitle hatrlatlmasn normal olarak alglamtk. Ancak bu hikyede ocuklarn karabilecei bir sonucun verilmesi gereksizdir.

Hikyede 1315 ya grubundaki ocuklarn karabilecei iki ana fikir vardr. Bunlardan ilki, vakti getikten sonra yaplan iin hibir kymet ifade etmediidir. Trk toplumunun ihmallerden kaynaklanan birok sknts hep var olmutur. Bu ihmallerin yine tekrar etmemesi iin ocuklarn erken yalarda tedbirli yaamann gereklerine almas gerekmektedir. Hikyede, kervan bir muhafza emanet edilmesine ramen, muhafz uyuyarak kervandaki birok maln alnmasna neden olmutur. Sabah kalkldnda ise i iten getikten sonra, kervandakilere istedikleri kadar barabileceini sylemitir. Oysa onun barmas gece uykudan uyandrmak iin olmas gerekmekteydi.

167

Hikyede verilmek istenen ikinci ders, bizlere emanet edilen mallar korumann grevimiz olduudur. Muhafz, koruyan manasna gelen bir kelimedir. Gvenlii salayan bu kiiler, canlarn ve mallarn korunmasnda grevlidirler. Hikyede yer alan muhafz uyuyarak grevini aksatm, neticesinde kervandaki mallarn zarar grmesine neden olmutur. Ancak muhafzn bu grevini aksatan durumu hikyede sorguya ekilse de cezalandrlmamtr. Bu adan hikye olumsuz bir nitelik gstermektedir.

Hikyede ilk olarak karmza kan ileti, insanlarn, yaptklarndan muhakkak hesaba ekilecekleridir. Hikyede, muhafzn yapt ihmalin neticesinde gece yaplan soygun ortaya kmtr. Sabah olduunda kervandakiler, muhafz hesaba ekmilerdir. 1315 ya gruplar iin hikyede nemli olan unsur, ihmalimizle sebep olunan hatalarn birileri tarafnda hesaba ekileceidir. Dolaysyla hesabn hibir kimse hesabn veremeyecei ie sebep olmamaldr.

Hikyede, son olarak ele alnabilecek ileti, insanlarn kendilerini savunurken yalanlara bavurmamas gerektiidir. Daha nceki hikyelerde doruluktan ayrlmayann bir gn mutlaka kazanaca iletisi ilenmiti. Sulu oluna durumlarda da yalana bavurmak hibir zaman insanlar gerek mutlulua ulatrmayacaktr. Muhafzn uyuyup kaldn kabullenmek yerine yalanlarla kendini savunmaya almas ocuklar tarafndan sezilmektedir. Ancak, hikyede bu yalanlar cezasn bulmad iin olumsuz bir durum olumaktadr. Hikyeye yaplacak bir paragraflk ekleme hikyenin uygun bir ekle girmesine yardmc olacaktr.

Hikyede yer alan atma, karakterler aras atmaya bir rnektir. Muhafz ile kervandakiler arasnda geen atmada problem ihmalkrlktr. Problem hikyede tam olarak zlememitir. Karakterler arasnda geen atmada bir tarafn(hakl) galip gelmesi verilmek istenen ana fikir ve iletiler iin olmazsa olmazdr. Bu hikye, muhafzn ceza almadan neticelenmesi itibariyle yap bakmndan eksiklik ihtiva etmektedir.

168

Hikye, 129 kelimeden oluan ok ksa bir ykdr. Hikye, kelime says bakmndan olduka ksa zellik gstermektedir. Sonu blmnn de eksik olduunu belirttiimiz hikye kelime bakmndan zenginletirilerek ocuklara verilebilir. Hikyenin anlatm ak ve anlalr bir yapdadr. Kark cmle yaplar yer almamaktadr. Kelime says bakmndan ok ksa olan hikye, deyim bakmndan zengindir. Hikyede, ocuklarn anlayabilecei be deyim yer almaktadr.

3.4.26. Hrsz Terzi

Azndan ekerler saan bir hikyeci, geceleri terzilerin hinliklerini anlatrd. Onlarn nasl halk soyup soana evirdiklerine dair gemi zamanlardaki hikyeleri anlatr durur, kuma keserlerken kuman bir parasn nasl aldklarn una buna sylerdi. Bir gece yine terzi masal okumaya koyulmutu. Halk bana toplnmt. Hikyeci, terzilerin insafszca hrszlklarn anlatt, aldklar kumalar nasl sakladklarn syledi. Halk arasnda Htayl bir Trk vard. Bu srrn almasna pek kzd, fkelendi, kzd, dertlendi. Dedi ki: Ey meddah, ehrinizde hilede, hyanette en usta hangi terzi? Meddah dedi ki: Cierolu derler bir terzi vardr, hrszlkta, eviklikte halk ldrr adeta. Trk: Benden dedi. bir ip bile alamaz. Sizinle bahse giriyorum. Senden daha akll nice kiileri mat etti, bahse girime, byle kanatlanp umaya kalkma. Yr, aklna byle marur olma. Onun hileleriyle sen de kendini kaybedersin dediler. Trk bsbtn kzd: Benden ne yeni, ne eski hibir ey alamaz diye bahse giriti. Tamah edenler de onu bsbtn kzdrdlar. Bahse giriip azn iyice aarak dedi ki: u arap atm rehin olsun. Benden hileyle kuma alabilirse at sizin olur. Fakat hile yapamaz, alamazsa ben sizden bir at alrm.

169

Trk o gece kzgnlndan uyuyamad. Hrszn hayaliyle yatp uyumaktayd. Sabah olunca bir atlas kuma koltuklad, arya, o hilebazn dkknna gitti. Terziye selam verdi. Usta hemen yerinden kalkp selamn ald: Merhaba, ho geldin dedi. Trke haddinden fazla sayg gsterdi., hl hatr sordu,kendisini sevdirdi. Trk, ondan bu blbl gibi ilemeyi grnce o stanbul atlasn terzinin nne att. Bana dedi. bundan sava iin bir kaftan bi. Belinden aas bol olsun, yukars dar. Belden yukars dar olsun da gzel dursun, beni bezesin. Fakat aa taraf bol olmal ki savata ayama dolamasn. Terzi: Sevimli mterim, sana yzlerce hizmette bulunaym deyip elinin gznn stne koydu, ba stne dedi. Kuma nce bir lt, ne kadardan kacak, onu anlad, sonra Trk lafa tuttu. Baka beylerin hikyelerini sylemeye, onlarn ltuf ve ihsanlarn vmeye koyuldu. Nekeslerden, onlarn aalk huylarndan bahsetti. Gldrmek iin tuhaf tuhaf szler syledi. Ate gibi makas kard, kuma kesmeye balad. Azysa masallarla, afsunlarla doluydu. Trk hikyelere glmeye balad. Darack gz, tamamyla rtld. Terzi kumatan bir para alp oyluunun altna gizledi. Tanrdan baka kimsecikler grmedi. Trk onun masallarnn lezzetinden, giritii bahsi tamamyla unuttu. Atlas neymi, bahis neymi, rehin ne? Trk, o terzi beyinin latifesine kapld gitti, adeta sarho oldu, kendinden geti. Tanr iin olsun, latifelerin canma gda oldu, glnecek bir ey daha syle diye yalvard. O hain glnecek bir ey daha syledi. Trk, kahkahasndan srt st yere ykld. Gafil Trk glp dururken terzi kumatan bir para daha alp gmleinin yakasndan boynuna soktu. Htayl Trk nc defa: Allah akna gln bir ey daha syle dedi. Terzi, ikinci latifesinden daha gln bir ey syledi, Trk tamamyla avlad. Gz kapanm, akl gitmi, arm kalm, bahse giritii hlde kahkaha ile sarho olmutu. Terzi bu srada Trkn glmesinden meydan geni bulup kumatan bir para daha ald. Htayl Trk ustadan drdnc defa olarak yine gln bir ey isteyince herif rahme geldi, hilesini, dzenini bakalarna yapmaya niyetlenip:

170

Amma da glecek eye haris ha! dedi, Zararndan, ziyanndan haberi bile yok. Trk ustay perek: Allah akna bir hikye daha syle diye yalvaryordu. Terzi dedi ki: A hadmaas, vazge. Bir latife daha sylersem vay hline. Sonra kaftann dapdarack olur. Hi kimse, kendi kendine byle i iler mi? Glyorsun ama glmenin yeri mi? Eer bilseydin glecein yerde kan alardn. (Ylmaz 2005:283)

3.4.26.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Meslek yks

Hikyedeki kiiler

: Htayl Trk, terzi, meddah

Hikyedeki olay

: Bir gece, bir meddah terzilerin hilelerinden ballandra

ballandra anlatyordu. Orada bulunan bir Trk, anlatlan hileleri kendisinin kanmayacan iddia etti. Etraftakilerin de kkrtmalar ile Arap atn rehin brakarak iddiaya girdi. Terzinin yanna giden Trk zaman getike onun muhabbetine kanmaktan kurtulamaz ve elindeki elbise terzi tarafndan alndka alnr.

Olayn yaand evre

Trkn

meddahla

iddiaya

girdii

yer

verilmemekle birlikte hikyenin ikinci ksm terzinin dkknnda gemektedir.

Olayn yaand zaman

: Trk ile meddahn iddiaya girmesi gece

olmaktadr. Ancak, Trkn iddia iin terzinin dkknna gitmesi sabah olmutur.

Hikyede yer alan deyimler

Soyup

soana

evirmek,

masal

okumak, bana toplamak, bahse girmek, kendini kaybetmek, lafa tutmak, kendinden gemek, akl gitmek, kan alamak.

171

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ile geni zaman ve duyulan gemi zamanlarn hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Halkn iinde yaplan ktlklerin maharet olarak anlatlmas yanltr.

2. ddiaya girmek ou zaman gereksiz ve tehlikelidir.

3. Bakalarnn oyununa gelerek fevri hareketler yapmamalyz.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Bazen alanacak hllere glmekle hata edilmektedir.

2. Ho ve tatl sylenmi szlerin ard aratrlmaldr.

3. Hilekrlarn hilelerinden korunmak iin her an tetikte ve uyank olmak gerekmektedir.

Hikye hakknda yorum

: Hikye Mesnevinin altnc cildinde yer

almaktadr. Mevlna bu hikyede her bir kahramana tasavvufi bir mana yklemitir. Hikyede, isizlerle masal arayanlar Trke; aldatc lemleri terziye; ehvet ve kadnlar, glmelere; mr de atlas kumaa benzetmitir. Mevlna, bu hikyesiyle vermek istedii dersi erhte u beyitlerle de ifade etmitir:

mrnn atlasn, ay makasyla gurur terzisi kesip para para ediyor.

172

Sense yldzm, hep beni gldrseydi, hep kutlu olsayd der, bunu istersin. Onun terbilerine pek kzar, cilvesinden, kininden, aletlerinden hiddetlenirsin. Susmasndan, kutsuzluundan, tutukluundan, kinciliinden incinirsin. Neden Zhre alp armyor dersin. Fakat onun kutluluuna, oynayna, arna pek gvenme (C6/ 1720, 1721, 1722, 1723, 1724. byt.). Mevlna vermi olduumuz yukardaki beyitleri Trkn terzinin latifeleri karsnda kendinden gemesine karlk ifade ederek bir bakma da sonu ksmn oluturmaktadr.

Hikyede 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei ana fikir yer almaktadr. Bu fikirlerden ilki, bazen alanacak hllere glmekle gsterilen hatalardr. Hikyede bu fikir, terzinin azndan verilmektedir. Trk, terziden deiik deiik hikyeler dinledike bir yenisini istemektedir. Ancak her defasnda verdii atlas kumatan bir paray aldrmaktadr. Bazen dalgnlkla bazen de bilinli olarak yaplan hatalarn neye mal olduu dnlmediinde armza kan durumla hikyede karmza kan bu durum benzerlik gstermektedir. Hikye, ocuklara farknda olmadan size glen ancak sizin zararnza i yapan insanlar olabilir eklinde bir dnceyi kazandrmaktadr.

Hikyede yer alan birinci ana fikirle balantl olan bu ana fikirde de ocuklara, ho ve tatl sylenmi szlerin ard aratrlmaldr, eklinde bir dnce verilmektedir. Bizi gldren, elendiren her insan bizim yararmza almayabilir. Daha da ilerisi zarar vermede elinden geleni yapar. Hikyede bir iddia uruna gitmesine ramen yine de muhabbet ve glmelere dayanamayan Trk kahraman dndrcdr. ddia olmasayd, yani gnlk hayatta normal olarak o terziye uranm olsayd bu hataya dme ihtimali daha yksek olurdu. Bu adan ocuklarn gnlk hayatn ak iinde ar phecilie de kalmakszn dikkatli olmalar salanmaldr.

Hikyede yer alan ve dier iki ana fikirle de paralellik gsteren ana fikir, hilekrlarn hilelerinden korunmak iin her an tetikte ve uyank olmann gerekliliidir. Hikyede, hilelikle n salm olmasna ramen yine de Trkn o

173

hileden kendini alamamas dikkat ekmektedir. Mevlna, dolayl olarak ilenen hatalarn hep kendi eksikliklerimizden kaynaklandn anlatr. Hilekrlarn hilesinden kurtulmann aresi, insanlarn dikkatli olmalar ile mmkn olacaktr. Gnmzn yaantlar iinde uyank ve dikkatli olmann gereklilii iyice ortaya kmtr. Bu adan hikye olumlu bir nitelik gstermektedir.

Hikyede yer alan iletilere bakldnda mesaj ile karlalmaktadr. Bunlardan birincisi, halkn iinde yaplan ktlklerin maharet olarak anlatlmasnn yanlldr. Trkn sinirlenmesine de sebep olan bu davrantr. Ancak Trk tepkisini iddiaya girmekle vermeye kalknca hrszlkla vnmeye yarayacak bir hikye daha kefetmi oldular. Trkn tepkisi boa gittii iin ileti olarak yer alan bu dnce desteklenememitir.

Hikyede yer alan ikinci ileti iddiaya girmenin ou zaman gereksiz ve tehlikeli olduudur. Hikyede bir bakma arap at karlnda bir kumar oynanmtr. 1315 ya grubu ocuklarna kk yalarda bu tarz yanllklarla insanlarn dt kt durumlar anlatlmaldr. Hikyede bu durum mizahi olarak ele alnmtr. Gereksiz bir iddiaya giren Trk, alanacak bir hle gelmi, fakat ne hlde olduunun farknda bile olmayarak bir bakma maskara olmutur. Zararl alkanlklarn ocuklara zararnn anlatlmas edeb trlerden beklenen bir niteliktir.

Hikyede yer alan son ileti ise, bakalarnn oyununa gelerek fevri hareketler yapmann zararlardr. Hikyede Trk, meddahn anlattklarna sinirlenince onunla iddialamaya kalkar. Bu duruma etrafta bulunan kiiler de tamah edince Trk iyice kzdrdlar. Burada Trk, ilk olarak meddaha ikinci olarak ise etraftakilerin oyununa gelerek iddiaya girmeye kalkt. ocuklar, bir ie girimeye karar vermede etraftaki insanlarn hevesleri iin ynlendirmelerine kulak asmamaldrlar. Sakin bir ortamda, herhangi bir d etkiden uzak karar almaldrlar. Hikyede, ocuklara sezdirilen ileti, karar alrken bakalarndan ziyade insann kendini dinlemesi gerekliliidir.

Hikyede yer alan atma, karakterler aras atmadr. Bu iki karakter ilk bata, meddah ile Trk iken, ikinci blmde Trk ile terzi olmaktadr. Trk terziyle

174

olan mcadelesinden yenik ayrldndan meddahla olan iddiasn da kaybetmi olmaktadr. Hikyede karmza kan problem iddia ve gururdur. Trkn kendine ar gvenmesi ve iddiaya girmesi problemi oluturmaktadr. Neticede gereksiz tavrlaryla, iddiaya giren Trk atmadan yenik ayrlr. Hikyede yer alan ana fikirler Trkn iddiay kaybetmesiyle ortaya kmaktadr. Ancak hikyede terzinin yapt trl trl hilekrlklarn maharet gibi anlatlmas ve ona bir ders verilmemesi ocuklar iin hikyenin olumsuz yndr.

Hikyede, 534 kelime yer almaktadr. ocuklarn anlamn karmakta zorlanacaklar kelimeler unlardr: Meddah, hyanet, marur, atlas, kaftan, nekes, afsun, oyluk, latife, haris, hadmaas. Bu kelimelerin bazlarnn anlamlarn az ok hikye metninden karmalar da mmkndr. Hikyede, ocuklarn anlamlarn karabilecekleri dokuz deyim yer almaktadr. Cmleler 1315 ya grubu ocuklarnn anlayabilecei, ksa, ak ve anlalr bir yapdadr.

3.4.27. Dervi ile Kad

Adamn biri gnden gne eriyip hastalktan yataklara dm ve derdine are olmak iin tecrbeli bir doktora gitmi. Doktor, hastay muayene etmi, kalbini dinleyip nabzn tutmu. Ancak ne yazk ki adamn hli bitikmi. Doktor, adamn mitsiz hlini ve ok az bir mr kaldn anlam ve adama: Gnln ne isterse onu yap ki bedenindeki bu hastalk gesin. Aklna ne gelirse ekinmeden onu yap. Bil ki ekinme ve perhiz, hastaln artrr, diye uyarda bulunmu. Muayeneden sonra hasta, gnlne uyarak rmak kenarna gezmeye gitmi. Adam rmak kysnda oturan bir dervi grm. Dervi abdest alarak rahatlamaya alyormu. Bir anda hastann iinden, derviin plak ensesine bir tokat atma istei domu. O an doktorunun tavsiyesini hatrlayan hasta, bu isteinden vazgememesi gerektiini dnm ve derviin ensesine rak diye bir tokat indirmi. Dervi arkasn dnp adam grnce, fkelenmi ve adamn yakasn tutup doruca Kadnn huzuruna varm.

175

Kad, karsnda zavall, perian vaziyette bir adam grnce, ona acm ve ceza vermekten vazgeerek tokat yiyen dervie sormu: Ne kadar paran var senin? Dervi: Sadece alt liram var demi. Kad: O zaman parann lirasn sen harca, liray da u zavall adama ver ve hibir ey syleme, demi. O srada hasta adam Kadnn kafasn gzlemi ve iinden, Ne gzel tokat atlacak bir ense diye geirmi. Kadya gizli bir ey syleyecekmi gibi yaklaan adam, Kadn eilmesini frsat bilmi ve ensesine bir aplak indirivermi. Kad neye uradn arm. Daha azn amadan, hasta adam: imdi dervi ile ikiniz hasm saylrsnz. u alt liray aranzda bln, ben grltnn arasnda kalmadan gideyim, demi ve oradan hzla uzaklavermi. Kad, yedii tokadn acsndan fkelenmeye balaynca, dervi araya girmi ve: Ben tokat yediim hlde, cezay da yine bana dettin. br kararlarn da byleyse, eyvahlar olsun, demi. Kad, bu ite bir suunun bulunmadn ve her eyin kendi iradesi dnda meydana geldiini anlatm ve Kaderden gelen her tokada, her cefaya raz olmamz gerek. diyerek dervie nasihatte bulunmu. Peygamberler, balarna gelenlere sabrettiler de, o belalar yznden balarn ycelttiler. (Hancolu 2003:89)

3.4.27.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Meslek yks

Hikyedeki kiiler

: Dervi, kad, hasta kii.

176

Hikyedeki olay

: Hasta bir adam doktora gider. Doktor, mitsiz

grd ve son gnlerini yaayan hastaya ne istersen onu yap, der. Adam da gnlnce gezerken bir dervi grr ve ensesine vurur. Dervi, onu kadya gtrr. Ancak kad hastaya acyarak, deiik bir karar verir. Kad, birazdan ayn akbete kendisi de uraynca dervi, kadya iinden geleni syler.

Olayn yaand evre

: Hikyenin birinci blm rmak kenarnda,

ikinci blm kadnn yannda geer.

Olayn yaand zaman

: Hikyede, zamanla ilgili belli bir ifade yer

almamaktadr. Ancak, muayeneden sonra olay meydana gelmektedir.

Hikyede yer alan deyimler: Yataklara dmek, are bulmak, neye uradn armak, frsat bilmek.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde konuma izgisi ile verilerek anlatm birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken duyulan gemi zaman ve imdiki zamann rivayet birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Hasta insanlara moral vermek gerekir.

2. Her aklmza geleni ve her istediimizi yapamayz.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Hi beklenmedik anlarda gelen dertlere sabretmek gerekmektedir.

2. Karar verirken, gereklerden ayrlmamak gerekmektedir.

177

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin altnc cildinde yer

almaktadr. Mevlna, bu hikye ile deiik dersler vermek istemitir. Hikye, erhte birok balk ad altnda birok blmlerde ilenmitir. Hikyenin bitmesinden sonra ise dervi ile kad birbirleriyle soru ve cevap eklinde mlakatta bulunurlar. Her blmde, Mevlna vermek istedii dersleri onlarca beyitle anlatmtr. Bu adan hikyeye sadece bir fikir asndan bakmak mmkn deildir.

Hikyede, 1315 ya grubunun karabilecei iki ana fikir yer almaktadr. Bu fikirlerden birincisi, insanlarn hi beklenmedik anlarda gelen dertlere kar sabretmesi gerektiidir. Hikyede, gerek derviin gerekse kadnn bana gelen bu hadise hi beklenmedik bir ekilde gelimektedir. Byle durumlarda insann skneti korumas, sabr kuvvetini kullanmas gerekmektedir. Gnmz insanlarnn en byk sorunlarndan biri de sabrszlktr. Hikyede, ilk olarak bir anda ensesinden bir tokat yiyen dervi sabr gstermitir. Hastalktan bitkin dm bu insana vursa belki de daha byk bir derdi zerine alrd. erhte yer alan bu ksmda sabr gstererek daha byk bir dertten kurtulduu anlatlr. kinci sabr ise kad gstermektedir. O ise bir bakma haksz verdii bir karar neticesinde bir musibetle karlam ama o da sabr gstermitir. Neticede sabr gsterdikleri kii de bir bakma zrl saylrd. ocuklarn hikyede geen karelerden mizah iinde sabr kahramanlarn grmeleri mmkn olacaktr.

Hikyede yer alan dier ana fikir, insanlarn karar verirken, gereklerden ayrlmamas gerektiidir. Hikyede ilk olarak karar verirken gereklerden ayrlan kii doktordur. Hastala moral vermek adna gzel cmleler verirken nelere sebep olacan hi dnmemektedir. Hastaya, insanlar rahatsz etmeden istediklerini yapmasn syleyebilecekken, aksine vurgulayarak istedii hibir eyi ekinmeden yapmasn sylemitir. Karar vermede ikinci hatay hi yapmamas gereken, acma hissi ile mesleini kartrmamas gereken kad olmutur. erhte Mevlna kad iin; nk kad, Tanr terazisidir. Kilesine eytan hilesi giremez. szlerini sylemektedir. Devrin kadya bak tarznn anlatmas bakmndan nemlidir. Ancak, kad bu zelliine ramen karar vermede haksz adeta dllendirmitir. ocuklarn karar vermede grd iki hata ders olarak karlabilecek bir niteliktedir. Kiilerin

178

meslekleriyle ilgili olarak yaptklar hatalar olarak ele alabileceimiz bu dersler 13 15 ya grubu ocuklar iin nem arz etmektedirler. nk bu ya grubu ocuklar adil olmasalar da adalet isterler (Yaln ve Ayta 2003: 41). ocuklarn bu

zellikleri, adil olmas gerekli bir kadnn adalet anlayn sorgulamalarna gtrecektir.

Hikyede ilk olarak karmza kan ileti hasta insanlara moral vermenin gerekliliidir. Hikyede doktorun son gnlerini yaadna inand doktora moral olmas iin gzel szler sylemesi olumlu bir davrantr. Ancak, hastaya daha gzel ve deiik bir tarzda ifade etmesi gerekirdi. Nitekim hasta doktorun dediini yanl bir ekilde uygulaynca deiik olaylar meydana gelmitir. ocuklarn bilmesi gereken ve hastalara kar uygulayabilecei bir davrantr.

Hikyede yer alan ikinci ileti ise her aklmza geleni ve her istediimizi yapamayacamzdr. nsan bir evreyle kuatlm ve bu evrenin artlar iinde yaamay renmi bir bireydir. Bu artlar, toplumdaki dier insanlarla birebir ilgilidir. 1315 ya grubu ocuklar iin en nemli konulardan biri de sosyallemelerini tamamlamalardr. Bu da ancak, toplum kurallarn ve insan ilikilerini kavrayabilmeleri mmkndr. Bu hikyede yer alan bu ileti sosyalleme adna katkda salayacak bir yapdadr. ocuklar bu yalara geldiinde hareket kazansalar da bilmelidirler ki her istediklerini yapamazlar. Bu adan 1315 ya grubu ocuklar iin nemli bir ileti zellii tamaktadr.

Hikyede yer alan yapya baktmzda, ilk olarak karmza kan mizah unsurlardr. Hikyeyi okuyan ister ocuk olsun ister yetikin herkes

glmseyecektir. Durduk yere insanlarn ensesine tokat adan hasta bir adam tipi ilgi ekmeyi baarmaktadr. Hem de tokat atlan kiilere bakldnda ilginlik daha da n plna kmaktadr. Bunlardan biri dervi; dieri de bir kaddr. Gerek dervilik gerekse kadlk cidd durmay gerektirir ve insanlarn aklna da ciddiyet getirir. Ancak hikye bu adan bir ztlk oluturarak okuyucuyu gldrmektedir.

179

Hikyede yer alan atmaya baktmzda karakterler arasnda bir atma olduu grlr. Hikyede ilk atma, hasta kii ile dervi arasnda ikinci atma ise dervi ile kad arasnda yaanmaktadr. Hikyede yer alan problem, beklenmedik davranlaryla ortaya kan hasta bir adamdr. Hastann deiik davranlarna sabr gsterilerek problem zlmeye allr.

Hikyede, 322 kelime yer almaktadr. Ksa yk de diyebileceimiz hikyede, cmleler ak, anlalr ve akcdr. Anlalmas zor, kark ve uzun cmleler yer almamaktadr. Hikyede yer alan be deyimin de anlam aktr. ocuklar, hikyedeki, kad, dervi, hasm ve cefa kelimelerinin anlamn karmakta zorlansalar da bu kelimeler, hikye metninin btnln bozacak bir yapda deildir.

3.4.28. Yoksulun Duas

aresiz bir mflis derde dmt. Hibir eyi yoktu, binlerce zehir yutmutu. Namazlarda, dualarda yalvarmaktayd: Ey Tanrm, ey kurdu kuu koruyan! Sen beni yorulmadan, alp abalamadan yarattn. u lemde rzkm da benim kazancm olmadan ver. Bamda gizli olan be inci verdin. Be duygu daha ihsan ettin ki onlar da gizli. Beni yaratan yalnz sensin. Rzkm da dzene koy. Bir gece ryasnda grd. Hatif ona dedi ki: Ey birok yorgunluklar grm er, ktlarda bir kt ara. Komun olan ktda gizlidir o. Ktlarn ele al. Onlarn arasnda u ekilde, u renkte bir kt var. Onu gizli bir yerde oku. Oul, onu ktdan aldn m kalabalktan, iyi kt adamlardan bir kenara ekil. Yalnzca oku. Okurken kimseyi yannda bulundurma. yaylr, ortaya derse bile dertlenme. O defineden senden baka hi kimsecik bir arpa bile alamaz. Elde etmen uzarsa sakn mitsizlenme. O mutucu bunu syleyip elini adamn gsne koydu: Hadi dedi, yr, zahmet ek!

180

O gen dalgnlk leminden kendine gelince ferahndan adeta dnyaya smyordu. Tanrnn korumas ve ltfu olmasayd sevincinden atlayacakt dorusu. Kt dkknna geldi, mek ktlarna el att. O yazl kt abucak gzne iliti. Hatifin syledii alametlerin hepsi de o ktta vard. Kd koltuuna koyup: Hayrl Pazar olsun usta, ben gidiyorum artk dedi. Tenha bir bucaa ekildi, kd okudu. Adeta ard kald. Bir definenin yerini gstermekte olan byle bir deer biilmez kt, mek ktlarnn arasna nasl girmiti? Sonra aklna u geldi: Her eyi koruyan Tanrdr. Koruyucu Tanr nasl olur da birisinin abes yere bir ey armasna msaade eder? Ktta u yazlyd: Bil ki ehrin dnda bir define var. inde mezar olan filan kubbe var ya Hani arkas ehre, kaps Ferkat yldzna kar. O trbeyi ardna al, yzn kbleye evir. Sonra yayla bir ok at. Kutlu kii, yaydan oku attn m okun dt yeri kaz! O yiit kuvvetli bir yay ald, oku bolua doru att. Derhl kazma krek getirdi. Sevine sevine okun dt yeri kazmaya koyuldu. Hem kendi krleti, hem kazmas, krei. Fakat gizli defineden hibir eser grnmedi. Bylece her gn ok atyor, dt yeri kazyor, fakat bir trl definenin yerini bulamyordu. Bunu adet edindi. Daima oray buray kazp durduundan ehre bir dedikodudur yayld, i halkn azna dt. Pusuda duran, frsat gzleyen adamlar, bu ii padiaha haber verdiler. Filan, bir define bildiren kt bulmu diye sylediler. Adam padiah tarafndan duyulduunu anlaynca teslim olmadan, kadere boyun emeden baka are grmedi. Padiah kendisine ikence yapmadan kd padiahn nne koydu. u kd buldum ama defineyi bulamadm. Define yerine hadsiz hesapsz zahmetlere girdim. Defineden bir habbe bile meydana kmad. Fakat ben ylan gibi bir hayli kvrandm durdum. Bir aydr azmn tad yok. Bunun ziyan da haram oldu bana, kar da.

181

Padiah da alt ay, belki de daha fazla ok att, dt yeri kazdrd. Nerde kat bir yay varsa buldurdu, ok att, her yerde define arad, durdu. Fakat eziyetten, dertten, skntdan baka bir ey elde edemedi. Padiah nihayet o defineden usand. Her taraf yer yer etirmi, kuyu hline getirmiti. Gnn birinde kd herifin nne atp dedi ki: Al u kd. Definenin eseri bile grnmedi. Senin iin yok, bu i sana daha layk. Bu, ii olann yapaca i deil. Bu i iin senin gibi yorulma bilmez bir adam gerek. Sen mademki yorulmuyorsun, var ara! Bulursan ne ala, onu sana helal ettim. Yoksul adam, dmanlarndan, onlarn samasndan emin oldu, gidip sevdaland eye adamakll sarld. O dervi dedi ki: Ey srlar bilen, bu define iin mrm zayi ettim. Ya Rabbi, bu iten tvbe ettim. Kapy sen kapadn, yine sen a! O byle dua edip dururken Tanrdan ilham geldi, bu mkller ald. Denildi ki: Hatif san yaya bir koy, at dedi. Yayn zhn adamakll ek demedi ki. Yay iyice, ta kulana kadar ek demedi, bir ok koy atver dedi. Bu kat yay brak da yr, alelade yaya bir ok koy, fazla gitmesine savama. Dt yeri kaz, defineyi orada bulmaya al, altnlar elde et. nsan istediklerini nce yaknlarnda aramaldr. Mutluluk da byle. Onu yaknlarmzda, ailemizde, dostlarmzda aramalyz. (Ylmaz 2005:287)

3.4.28.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Padiah Hikyesi

Hikyedeki kiiler

: Yoksul, hatif, padiah,

Hikyedeki olay

: Yoksulun biri fakirliini, acizliini Allaha bildirir,

Ondan yardm ister. Bir gece ryasnda bir hatif grr. Hatif ona birtakm tavsiyeler ile birlikte bir definenin yerinden bahseder. Yoksul, tavsiyelere uyarak, gnlerce

182

defineyi bulmak iin urasa da netice alamaz. Artk, yoksulun bu araylarn padiah da duymutur. Padiah da alt ay boyunca urar ancak o da bir ey bulamaz ve adama, bulduunda hazineyi helal edeceini syler. Artk bu skntdan kurtulan yoksul gen, rahatlk iinde problemi zmeye alr. Bir ilhamla duyduu sese kulak verdiinde hazinenin ok yaknnda olduunu anlar.

Olayn yaand evre

: Hikyenin birinci blm, kt dkknnda

geer. kinci blmnde ktta yazlan definenin yeri tarif edilir. Definenin yeri, ehrin dnda, iinde mezar olan bir kubbenin yanndadr. Hani arkas ehre, kaps Ferkat yldzna kar.

Olayn yaand zaman

: Hikyede yoksul kiinin hatifi grmesi bir

gece ifadesiyle verilmektedir. Belirli bir zaman kavram yoktur. Padiahn hazine aramak iin harcad zaman ise alt ay olarak verilmitir. Zaman kavram yerine olaylar zinciri birbirini takip ederek hikyede btnlk salanmtr.

Hikyede yer alan deyimler

: Derde dmek, ortaya dmek, zahmet

ekmek, kendine gelmek, gzne ilimek, azna dmek, frsat gzlemek, boyun emek.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan anlatlmtr. Hikyede anlatm yaplrken genelde grlen gemi zaman bazen de duyulan gemi zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Olumsuzluklar karsnda hemen mitsizlie dlmemelidir.

2. Baarnn yakalanmasnda ortamn huzurlu ve emin olmas nemlidir.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

183

1. nsanlar istediklerini nce yaknda aramaldrlar.

2. Hedeflere ulamak iin sabrl ve sakin olunmaldr.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin altnc cildinde

gemektedir. Mevlna, bu hikyesinde mutluluun, huzurun insanlarn yaknnda olduunu, uzakta aramakla insanlarn yorulduunu ve hata yaptklarn anlatr. Bu manada erhte Mevlna u beyitleri syler:

Ey yay kurup oku atan! Av yaknda, sen uzaa dmsn. Kim daha uzaa ok atarsa daha uzaktadr. Byle bir defineden daha uzaa der o (C6/2354, 2355. byt.). Hikyeden karlabilecek iki ana fikir yer almaktadr. Bu fikirlerden ilki, insanlarn istediklerini nce yaknda aramalar gerekliliidir. Hikyede hazineye ulamak isteyen yoksul gen, hazinenin hep uzakta olduunu dnerek yayn olabildiince germi ancak bir trl hazineye ulaamamtr. Oysa hazine belki de ayaklarnn dibindedir. nsanlar da mutluluu ou zaman kendinden uzakta, deiik hayat tarzlarnn iinde aramaktadr. Elimizde hazine deerinde olan birok deerli yaknmz ve dostlarmz vardr. Onlardan uzaklatka insan en deerli hazineden uzaklam olacaktr. 1315 ya grubu ocuklarnn hikyeden bu manada mecazi bir hazine kavram karmalar ok zordur. Ancak hikyede hazine ile kastedilenin aile ve dostlarmz olduu ders blm eklinde iki cmle ile verilmitir. Bu blmler, dorudan ders verdii iin uygun grlmemektedir. ocuklarn sezdirilerek sonuca ulamalar salanmas gerekirken, hazr bir ekilde nlerine sunulan bu blmler, onlar tembellie altrmakta ve skmaktadr.

Hikyeden karlabilecek dier ana fikir, hedeflere ulamak iin sabrl ve sakin olunmas gerektiidir. Yoksul gen uzun bir sre hazineye ulamak iin sabretmi, ardndan padiahn adamlar hazineye ulamak iin gayret etmiler. Ancak padiah alt ay uratktan sonra sabr gcn yitirmi ve yoksul gence hazineyi bulmas iin izin verdiini belirtmi. Gen, padiahtan da emin olunca hazineyi

184

bulmak iin hikyede yer alan ifadesiyle adam akll ie sarld. Ve bu gayret ona hazineye giden yollar at. 1315 ya grubu ocuklarna gelecee dair birok hedef gerek anne babalar gerekse eitimciler tarafndan ortaya konmaktadr. Onlara baarya ulamada gerekli en nemli unsurlardan biri olan sabr bu hikyeden karlabilecek bir ana fikir niteliindedir. nk bu ya grubu ocuklar, ergenlik dneminin getirdii bir hareketliliin iinde bulunmaktadrlar. stediklerini hemen yapmak istemekteler, yeri geldiinde fevri klar gsterebilmekteler. Bu ya grubu ocuklarnn okuduu edeb trlerde sabr konusunun zellikle ilenmesi nem arz etmektedir.

Hikyeden 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei iletilerden ilki, olumsuzluklar karsnda hemen mitsizlie dlmemesi gerektiidir. mitsizlik, bir kiinin kaybedecei en son eylerden biridir. Mehmet Akif Ersoyun iirinde de u ekilde ifade edilmitir: Yes yle bir bataklktr ki dersen boulursun, azmine smsk sarl bak ne olursun! iirde geen yes kelimesi mitsizlik manasna gelmektedir. Akif, iirinde, midin kaybedilmesiyle insanlarn bir batakla gireceklerini belirtir. Hikyede yoksul gencin fakirlie dtnde ve hazine ararken olumsuz durumlara dtnde midini yitirmemesi sz konusudur. Bu da olumsuz durumlarda mit ve gayret ile insanlarn sorunlarn stesinden gelebileceini gsterir. mit dolu yaama, 1315 ya grubunun kazanmas gerektii nemli bir dnce yapsdr.

Dier bir ileti ise baarnn yakalanmasnda ortamn huzurlu ve emin olmasnn nemidir. nsanlar baarya ulatran en nemli unsurlardan biri de ortamn tad artlardr. Hikyede, yoksul gencin hazineye ulamas ortamn

gven iinde olduu bir zamana rastlamaktadr. Padiahn korkusundan emin olmu, rahat bir ekilde hazineyi aramaya koyulmu, nihayetinde hazineye kavumutur. 13 15 ya grubu ocuklarnn metinden sezebilecei bu ileti, baarya giden yolda ortamn neminin kavranmas asndan nemlidir.

Hikyeyi yap olarak incelediimizde, karmza kan ve dikkat eken ilk zellik hikyede dini motiflerin bol olmasdr. Hikyede tkanan noktalar hep

185

metafizik varlklarla aklanmtr. Bir hatifin kmas ve bir hazinenin yerini belirten kdn yerini tarif etmesi, gaipten gelen bir sesin yoksul gence nasl ok atmas gerektiini ilham etmesi, hikyenin metafizik elerini oluturmaktadr. Bu blmler hikyeye bir gizem katsa da ayn hikyede ar olarak bu elere yer verilmesi ve hikye kahramannn skntlar zmesinde metafizik kahramanlardan yardm almas gerek hayatta sk rastlanan unsurlar deildir. nanla alakal olan bu ksmlarn hikyeyi tmden kuatmas uygun deildir. Ancak, Mevlnann dnce yaps ve hikyeleri anlatmaktaki gayesi dnldnde bu unsurlar anlamak mmkn olmaktadr.

Hikyede yap olarak karlatmz atma, karakterin i atmas olarak yorumlanabilir. Hikye kahraman, yoksulluk eken bir gentir ve bu durumunu Allaha amtr. Kendisine gelen yardmlar deerlendirip hedefi hline gelen hazineye ulamak istemektedir. Hikyede problem, fakirliktir. Bu problemin almas iin yoksul gencin karsna bir hazine bulma frsat doar. Padiahn hazineyi duyunca gence zorluk karmas bir atma unsuru olarak grlmemelidir. Asl atma, kahramann sabr gstermesi ve uzun bir zaman hazineyi aramasdr.

Hikye,

646 kelimeden olumaktadr. Hikyede 1315 ya grubu

ocuklarnn bilmekte zorlanaca kelimeler vardr. Mflis, hatif, abes, habbe, mkl kelimelerini ocuklarn metinden karmas zordur. Ancak, genel manada hikyenin anlatm anlalr bir yapdadr. Cmleler, kark yapda olmamasna karlk ksa ve basit bir yapda da deildir. Hikye, deyim bakmndan zengin ve niteliklidir.

3.4.29. Hoca Nasl Hastaland?

Eskiden bir okulun talebeleri, hocalarndan bkp usanmlard. Her gn her gn ders almaktan, ynla devi yapmaktan canlar kmaktayd. Bir araya gelip, Hi deilse bir iki gnlne u hocadan kurtulmann yolunu bulsak dediler. lerinden biri:

186

u hocaya bir hastalk gelmiyor ki, birka gn evde yatsn da, biz de rahat edelim. Mermer kaya gibi yerinde duruyor dedi. Aralarndaki en zeki ocuun aklna, hocaya bir oyun oynamak geldi. Yarn sabah hoca gelince, ben yanna gidip: Hocam neden byle sararmsnz? diye soracam. Betiniz benziniz yerinde deil. Bu vaziyet ya souktan olur ya stmadan! diyeceim. Benim bu szlerimden hoca pheye der, vehim yapar. pheye den ve vehme kaplan akll biri bile olsa, delirir. Sonra sizler de benim gibi, hocay grdke: Hayrola hocam, bu ne hl? Hi iyi grnmyorsunuz diyeceksiniz. Sonra , drt be alt derken otuzumuz srayla hocaya iyi grnmediini syleyeceiz. Otuz kii ayn eyi sylerse, hoca hasta olduuna inanr. ocuklar bu zeki arkadalarnn plnn ok beenip, onu tebrik ettiler. Ertesi gnn sabah, o eleba gidip hocaya selam vererek: Hayrola hocam! dedi. Yznzn rengi sapsar! Ben hasta falan deilim, bir eyim yok! Sen git yerine otur, brak bu sama szleri! diye kt hoca. Hoca hastal kabul etmedi etmesine ama iine bir phe de dmt. Sonra bir baka ocuk geldi. O da, hocaya iyi grnmediini syledi. Hocadaki phe artmaya balad. Sonra biri gitti, bir dieri geldi talebelerin ve hepsi de, hocalarna bugn hi iyi grnmediini syleyip hasta olup olmadn sordular. Hocann artan vehmi, korku ile kark bir hl ald. stelik kendini iyiden iyiye hasta hissetmeye balamt. Kalkt paltosuna brnp evinin yolunu tuttu. Talebeleri de arkasna taklm, onunla birlikte gidiyorlard. Hoca hem gidiyor, hem de iinden; Neden sabah evden karken hanm benim hasta olduumu anlad da, hasta hasta beni okula gnderdi? diye sylenerek karsna kzyordu. Zaten dedi. O beni az seviyor! Bu perian hlimde bir hatrm bile sormad. u rengimin solukluunu bile sylemedi. Belki de benden kurtulmak istiyor Hoca bu dncelerle evine geldi, kapy serte at.

187

Kars: Hayrola neden byle erkenden geldin? diye sordu. Hoca: Kr msn! diye bard karsna. u yzmn rengine, u hlime bir bak! Yabanclar bile bana bakp acyorlar, benimle ilgileniyorlar da, sen evin iinde olduun hlde, hlimi grmyorsun! Kars: Hoca efendi, senin bir eyin yok! Bu telan sama bir vehimden ibaret dedi. Hoca daha da kzd: Ahlksz kadn! Hla inat ediyorsun, bendeki u deiiklii, u tir tir titreyii gzn grmyor mu? Kadn: Hoca bir ayna getireyim de yzne bak! Bak da benim susuz olduumu gr! dedi. Hoca ise: Ayna da yerin dibine batsn, sen de yerin dibine bat! abuk benim yatam ser de yataym. Hastaym, bam arlat diye karlk verdi. Kadn aknlktan bir ara duraklaynca: Ey dman! dedi hoca. abuk ol! Zavall kadcaz, yata dei hazrlarken, kendi kendine sylenmekteydi: are yok! O bu hlde sz nasihat anlamaz. Eer hasta olmadn sylemekte srar etsem, beni sulayacak; hastasn desem, bu sefer gerekten hasat olacak Kadn aknlk ve znt iinde yata hazrlad. Hoca da gidip yatt. Talebeler ise bir kede oturmu olup biteni izliyorlard. Bir yandan da vicdan azab eke eke derslerini okumaktaydlar. Btn bunlar bizim bamzn altndan kt. Biz zindana atlacak ocuklarz diyorlard. lerinden o zeki ocuk dedi ki: Arkadalar, derslerimizi yksek sesle okuyalm!

188

ocuklar seslerini ykselterek derslerini okumaya balaynca da, yine o eleba: Arkadalar bizim sesimiz, hoca efendiyi rahatsz ediyor! dedi. Hoca ocuun bu sylediini tasdik ederek: Haydi, kalkn gidin! Bamn arsn artrdnz. diye yatt yerden inledi. ocuklar, hocalarn selamladktan sonra, yem derdine dm kular gibi kendilerini evin dna attlar. Onlarn byle ders vakti eve geldiini gren analar kzarak: Bugn ders gn olduu hlde sizin sokakta ne iiniz var? diye azarladnda, dediler ki: Bu bizim suumuz deil, hoca efendi hastaland. Kiminin annesi, ocuklarn dediine inanmad. Ama ertesi sabah kalkp hoca ziyarete gidenler, grdler ki, gerekten hoca yataa yorgana sarlm, arlar ve ateler iinde inleyip durmaktadr Hayrola hoca efendi! dediler. Bu ba ars nedir? Yemin ederiz ki bizim bu ba arsndan haberimiz yoktu. Hoca: Benim de bundan haberim yoktu. dedi. Bu ocuklar, benim hastalm bana haber verdiler. Ben, derdimden habersiz derse dalmtm. imde byle bir hastaln bulunduundan habersizdim. dedi. (Gndzalp 2005:148)

3.4.29.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Meslek yks

Hikyedeki kiiler

: Hoca, talebeler, hocann kars, talebelerin velileri.

Hikyedeki olay

: Eskiden bir hocann talebeleri, hocann

ar

derslerinden bkarlar ve dersten kurtulmak iin bir pln hazrlarlar. Hocaya hasta olmad hlde hasta muamelesi yaparak evhamlanmasn salarlar. Hoca gerekten

189

hasta olduuna inanmaya balar ve karsyla da tartmaya balar. Hoca, yataklara der, ziyaretiler gelir, renciler de derslerden kurtulurlar.

Olayn yaand evre

: Olayn yaand yer genel olarak hocann

evidir. Ancak ocuklar, ders iin okulda beklemekteler ve bir gn sonra uygulamak iin pln yapmaktadrlar. Hikyeden anlaldna okul ile hocann yaad ev ok yakndr. nk hoca hasta olduunu sanarak evine gidiyor, ocuklar da hocann evine geliyorlar. Hikyenin geri kalan hocann evinde gemektedir.

Olayn yaand zaman

: Hikyeye balanrken eskiden ifadesi yer

almaktadr. Zaman olarak hikyede iki gn verilmektedir. ocuklar ilk gn derslerden kurtulmak iin pln yapyorlar, ikinci gn ise pln uyguluyorlar. Ertesi gnn sabah olarak zaman kavram yer almtr.

Hikyede yer alan deyimler

: Can kmak, yolunu bulmak, aklna

gelmek, pheye dmek, yol tutmak, bann altndan kmak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve duyulan gemi zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. renciler ders ve dev ynyle bunalacak hle getirilmemelidir.

2. Bir konuda inandrc olmak iin srarc olmak gerekir.

3. Hastalkta ya da olumsuz durumlarda krc kelimelerden uzak kalmalyz.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Her sylenene hemen inanlmamaldr.

190

2. Vehim akln hastalanmasna neden olur ve insan dnemez.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin nc cildinde yer

almaktadr. Mevlna bu hikyesinde vehim ile insanlarn ne kadar zor durumlara dtn anlatmak istemitir. Bu manada somut hikyeler sunan Mevlna ilk olarak ele aldmz hikyeyi, ikinci olarak da Firavunu rnek gstermitir. Firavunun da Tanrlk iddia etmesini vehmin bir sonucu olduunu dnen Mevlna, halkn ona, sen Tanrsn, demeleri ve secde etmeleri ile bu vehmin daha da arttn belirtir. Ayrca vehmin nasl bir tesiri olduu ile ilgili u beyitlere yer vermitir:

Yerde yarm arn enlilikte bir yol olsa insan, hi vehimlenmeden rahata yrr. Fakat yksek bir duvarn stnde gitsen yolun genilii iki arn olsa yine eri br gidersin. Hatta gnlne den vehim yznden belki de dersin. Vehimden gelen korkuya iyice dikkat et de vehmin ktln anla. (C3/1559, 1560, 1561. byt.). Hikyede 1315 ya grubunun karabilecei iki ana fikir yer almaktadr. Bunlardan ilki, her sylenene hemen inanlmamas gerektiidir. Gnmzde sosyal hayatta insan tehdit eden birok tehlike mevcuttur. nsanlar, gven ortamn bulmak ve hayatlarn her ne kadar huzurlu yaayarak geirmek isteseler de gnmz artlarnda bu pek mmkn olmamaktadr. Bu tehlikelerden biri de bir takm szlerle insanlarn kandrlmasdr. Mizah anlay ierisinde hikyede ilenen renciretmen diyalogunda ele alnan ana fikir, her syleneni gerekmi gibi kabullenip hatalara kap almasdr. retmenin gereksiz vehimlere kaplp rencilerin dediklerine gerekmi gibi inanmas onu gerekten hasta yapm, hanmyla da arasn amtr. rencilerin belki masumane yaptklar bu yalan szle ibirlii ou zaman dolandrclkta kullanlmaktadr. Gerek hayatta adeta mizah hikyelerini andran hrszlk ve dolandrclk hadiselerine ahit olunmakta, birok insan masumane sylenen yalanlarla kandrlmakta ve birok zarara uramaktadrlar. Hikyeye bu adan bakldnda nemli bir dersi iledii grlmektedir.

191

Hikyeden karlabilecek ikinci ders, vehmin akln hastalanmasna neden olduu ve insan dnemez hle getirdiidir. Vehim kelimesinin manas, kuruntu, yersiz korkuya, yanl dnceye kaplmak olarak aklanabilir (TDK Trke Szlk 2005: 2084). ocuklar, bu hikyeyle gereksiz dncelerin insanlar ne hllere drdn mizahi bir anlatm iinde sezmektedir. Rfat Ilgazn Hababam Snfn andran karelerden oluan hikye, ocuklarn rencilikleri ve derslerin zorluklar bakmndan hayatlar ile rtt iin dikkati ekmeyi baarmaktadr. Mevlnann vermek istedii vehmin dnceyi kilitlemesi dersi 1315 ya grubu rencileri tarafndan karlabilecektir. Ayrca vehim ve gereksiz korku ocuklarn hayatlarnda karlaabilecekleri nemli bir problemdir. Mevlna, byle nemli bir problemi adeta gldrerek retmenin yolunu gstermektedir.

Hikyeden karlabilecek ilk ileti, renciler ders ve dev ynyle bunalacak hle getirilmemesidir. Hikyede, renciler hocann derslerinden o kadar bkmlar ki artk bir kurtulu aresi aramaya balamlar. rencilerin derslerden souyacak kadar ar dev verilmesi, dersin renilmesinden ziyade dersten uzaklalmasna neden olacaktr. Hikyeden karlabilecek bu ileti ocuklar iin deil eitimciler iin geerlidir. letinin rencilerle birebir irtibat nedeniyle ele alnmas gereken bir zelliktedir.

Hikyedeki dier ileti, bir konuda inandrc olmak iin srarc olmak gerektiidir. Hikyede ocuklarn hocaya hasta olduunu inandrmak iin birbiri ardna gidip defalarca ayn iletiyi vermeleri, plnlarnn tutmasn salamtr. Hangi konu olursa olsun, insanlarn baarya ulamalarnda en nemli unsurlardan biri srar ya da dier bir tabirle istikrarl bir ekilde istemek gelmektedir. Nitekim renmede de belli aralklarla dzenli tekrarlarn nemi bilinmektedir. Ancak hikyede geen srar hocay vehimlendirmek iin yaplan bir davrantr. Bu adan olumsuz bir zelliktedir. ocuklar iin yazlan eserlerde, olumlu zellik gsteren hedeflere kar srarc olmak, o hedefe ulamak iin hrs gstermek ilenerek ocuklar ynlendirilebilir.

192

Hikyeden karlabilecek son ileti, hastalkta ya da olumsuz durumlarda krc kelimelerden uzak kalmamz gerektiidir. Hocann kendini hasta

hissetmesinden sonra nerdeyse btn suu hanmnn zerine ykmaktadr. Eine sylenmemesi gereken birok eyi sylemi, onun kalbini krmtr. Ei ne kadar bir ey olmadn sylese de hocadan her duyduu olumsuz szler oluyor ve sesini karmadan saygda kusur etmiyor. Herkesin bana gelen hastalk zamanlarnda insanlarn sabrl olmas ve krc laflardan uzak durmas gerektii ocuklarn bilmesi ve davrana dkmesi gerektii nemli bir iletidir.

Hikyede karmza iki eit atma kmaktadr. Birincisi rencilerin dersten kurtulmak iin hoca ile girdikleri atmadr. Bu atmada renciler akl kullanrken, akl vehme teslim eden hoca kar karya gelmitir. Bu atmada dikkati eken, rencilerin akl ve bilgi ynnden daha stn olan hocalarna kar stn olmalardr. Mevlnann hikyelerinde ok sk rastladmz bir unsur zt kavramlarn bir araya gelmeleri ve atma oluturmalar, burada da karmza kmaktadr. Hikyede karmza kan dier atma hocann kendi iinde yaad i atmadr. Hoca, vehimle karsnn kalbini krm, kendisi yataklara dm ve ocuklara vermekte olduu derslere ara vermitir. atmada ele alnan akll ve iini ciddiyetle yapan bir hocann bile vehimle ok yanl davranlarn iine girebileceidir.

Hikyede, 664 kelime yer almaktadr. Mizahi bir anlatmn yer ald hikye, akc bir ekilde kaleme alnmtr. Cmleler, ksa, ak ve anlalr bir yapdadr. Gnlk hayatta sk kullanlan, ocuklarn anlayabilecei deyimler yer almtr. 1315 ya grubunun karmakta zorlanaca kelime yok gibidir.

3.4.30. Delkakn Endiesi

Delkak, Tirmizde padiah olan Seyyidin her eyi bilen akll bir maskarasyd. Padiahn Semerkandda mhim bir ii vard. O ii derhl yapp gelecek bir adam arad:

193

Be gnde oraya gidip gelecek ve bana haber getirecek olana hazineler vereceim diye tellal artt. Delkak, kydeydi. Bunu duyunca eeine bindi. Tirmize doru komaya balad. yle koturuyordu ki eek sakatland. Ata bindi, at da atlad. Nihayet yol tozlarna bulanm bir hlde Tirmize gelip divana girdi. Vakitsiz olmakla beraber padiahn huzuruna girmek istedi. Divana bir fsltdr dt. Padiah da vehimlendi adeta. ehrin ileri gelenleri de rktler, geri kalanlar da. Acaba diyorlard, ne fitne, ne ktlk kt? Kuvvetli bir dman m kastetti bize, yoksa kaza ve kaderden helak edici bir felakete mi uradk? Ne oldu da Delkak kyden kalkt, byle aceleyle yola dt? Halk padiahn saraynn etrafna toplnd. Bakalm Delkak, byle acele niin geldi? diye bekliyorlard. Onun o acelesinden, o telandan Tirmizde bir grlt koptu. Biri iki eliyle dizlerini dvyor, br: Eyvahlar olsun, bamza gelenler nedir? diye baryordu. Herkes korkudan, grltden bir felaket dnmede, bir baka eit dnceye kaplmada, yzlerce hayallere dmedeydi. Hrkamza den bu ate nedir? diye herkes aklnca bir ey kuruyordu. Delkak, huzuruna girmek istedi. Padiah derhl izin verdi. Yeri pnce padiah: Ne oldu yahu? dedi. Kim o eki suratl adama bir ey sorduysa parman azna gtrp sus demekteydi. Bu hareketinden halkn vehmi artyor, herkes dertleniyor, arp kalyordu. Delkak: Padiahn emri zerine: Ey kerem sahibi padiahm dedi. bir an dur da nefes alaym. Aklm bama gelsin. nk acayip bir leme dtm. Bir an geti ama padiah da vehme, zanna kapld. Boaz da acd, aznn tad da kat. nk Delkak hi byle grmemiti. Ondan daha ho bir nedimi yoktu. Daima hikyeler syler, latifeler eder, padiah sevindirir, gldrrd. Huzurda oturdu mu yle bir gldrrd ki, padiah kahkaha atarken iki eliyle karnn tutmaya mecbur olurdu. Kahkahadan terlere batar, yzst yerlere yklrd. Bugnse

194

yz sapsaryd, surat askt. Parman azna gtrp Sus padiahm diyordu. Bu ne hldi? Padiah: Ne felaket var acaba? diye vehimlendike vehimleniyor, hayallendike hayalleniyordu. Harzemah pek zalimdi, pek kan dkcyd. Padiahn gnlnde o yzden zaten gam, gussa vard. O tafralardaki birok padiah ya hileyle ya kuvvetle ldrm, yok etmiti o inat. Tirmiz padiah da bundan vehimleniyordu zaten. Delkakn hlinden vehmi bsbtn artt. Dedi ki: abuk syle, ne var? Kimden bu derece perian oldun? Delkak cevap verdi: Kyde duydum ki padiah, her ana caddenin banda bir tellal bartm. gnde Semerkanda kadar gidecek adama hazineler balatacam demi. Koa koa aceleyle geldim ki bende o kudret olmadn syleyeyim. Benden byle eviklik gelmez. Hi olmazsa bunu benden umma. Padiah: Hey canna lanet olsun dedi, ehre yzlerce korku saldn. Vezir dedi ki: Ey doruya bir direk, bir dayak olan padiahm! u aalk kul bir ey syleyecek, onu ltfen dinle! Delkak, kyden bir i iin geldi. Bir ey syleyecekti. imdi vazgeti, piman oldu. Yadan, baldan bahsetmede, syleyeceini gizlemede, maskaralkla bu iten kurtulmaya almada. Kn gsteriyor, klc gizliyor. Onu acmadan sktrmak gerek. Fst yahut cevizi krmadka ne ii meydana kar, ne ondan bir ya karlr. Onun bu sama szlerini, bu maskaraln dinleme de titreyiine, yznn rengine bak. Delkak, feryat ve figan ederek, coup kprerek: Vezir dedi, bu yoksulun kanna girmeye kalkma. Gnle nice pheler, vehimler gelir ki doru ve yerinde deildir. Padiah, kendisini inciten kiiye bile ktlk etmezken nasl olur da onu gldrene ktlk eder? Fakat vezirin sz, padiahn gnlne yer etmiti: Delkak zindana gtrn, maskaralna, riyasna pek kaplmayn. Bo karnna davul gibi vuru da davul gibi nesi var, nesi yoksa size haber versin. Davul kuru olursa sesi baka trl kar, ya olursa baka trl. Siz de onu dvn de

195

zorundan indekini sylesin, gnllerimiz kabul edinceye dek nesi var, nesi yoksa aa vursun. Delkak: Padiahm yava ol dedi, yavalk ve balama yzn pek yrtma. Beni azaba sokmak iin neden bu kadar acele ediyorsun? Senin elindeyim, ku deilim ki uaym. Padiah dedi ki: Yaray demek lazm. Deecein yerde stne merhem korsan pislii kkletirmi olursun Delkak: Beni brak demiyorum dedi, i ara, sor, tahkik et diyorum. Sabret de birka gn dn. yi kiilerle dan, gr. (Ylmaz 2005:296)

3.4.30.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Padiah Hikyesi

Hikyedeki kiiler

: Delkak, Padiah, Vezir

Hikyedeki olay

: Padiah, Semerkandda kan nemli bir i iin

tellallara bartarak en erken gidip gelen kiiye birok hediye vereceini belirtir. Padiahn kyde yaayan maskaras Delkak, tm halka vehimler vererek, eliyle sus iaretleri yaparak ehre gelir, padiahn huzuruna kar. Padiah da bu durumdan rahatsz olmu, Harzemah tehlikesinden korktuu iin iyice huzursuzlamtr. Delkakn bu kadar korku yaydktan sonra verdii cevap Padiah ve vezirlerini kzdrmtr. Delkakn acele iinde gelmesinin sebebi, Semerkanda gidemeyeceini, ondan byle bir ey umulmamasn belirtmektir. Delkakn zindana gnderilmesine karar verilir. Delkak ise itirazlarn belirtir.

196

Olayn yaand evre

: Olay Tirmiz ehrinde padiahn saraynda

yaanmtr. Delkak ise kyde yaarken padiahn haberini alarak acele iinde ehre gider. Ayrca yer ismi olarak Semerkand gemektedir.

Olayn yaand zaman

Olayn

yaand

zaman

verilmemitir.

Hikyede geen baz zaman kavramlar vardr. Semerkandda gidip gelme ii iin padiah be gn snrn koymaktadr. Ayrca hikyede zaman kavramlar yer almamaktadr.

Hikyede yer alan deyimler

: Yola dmek, dizlerini dvmek, akl

bana gelmek, kanna girmek, aa vurmak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve imdiki zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. nemli iler baaran kiiler dllendirilmelidir.

2. yilere iyilikle mukabele edilmelidir.

3. Bilgili insanlar, kendilerini belli ederler.

4. Problemlerin stne gidilmeli, zmeden zeri kapatlmamaldr.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlar, gereksiz yere kt dncelere drlmemelidir.

197

2. Yerinde yaplan iyilik makbulken, yerinde yaplmayan iyilik zarar verecektir.

Hikye hakknda yorum

Hikye,

Mesnevinin

altnc

cildinde

gemektedir. Mevlna, bu hikyesiyle iki ders vermek istemektedir. Birincisi, insanlarn gereksiz vehimlerle zor durumlara dmesi; ikincisi ise yerinde yaplmayan iyiliklerin insanlara zarar vermesidir. Delkakn kimseye bir ey sylemeden hzl bir ekilde padiahla grme istemesi, hem halk hem de padiah vehimlendirmi, korkuya drmlerdir. Halkn vehme dmesi uzun uzun anlatlmtr. Mevlna ikinci olarak, iyiliklerin doru zamanlarda doru yerlerde yaplmas ile amacna ulaacan, aksi takdirde iyilik yapaym derken insanlarn zarar verebileceini anlatmak istemitir. Ka yapaym derken gz karmak deyimi de bu gerei ifade eden bir deyimimizdir. Mevlna bu dersle ilgili olarak u beyitlere yer vermektedir:

Padiah dedi ki: Hayr, yerinde yaplrsa iyidir. Yerinde bir hayrda bulunursan bu, doru bir harekettir. Ruh yerine ah srmek, ii harap etmektir. ah yerine at srmek de bilgisizliktir (C6/2593, 2594. byt.). Hikyede, 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei ilk ana fikir, insanlarn gereksiz yere kt dncelere drlmemesi gerektiidir. Hikyede, Delkakn kendince iyilik yapaym derken insanlar ve saray halknn rahatsz etmitir. nsanlarn dier insanlar zan altnda brakacak derecede onlar rahatsz etmeye hakk yoktur. Olmayan bir olayn bir tehlike gibi gsterilmesi ister bilinli isterse de bilinsiz olsun insanlara zarar vermektedir. Hikyede basit olarak ele alnan bu dnce gnmzde gelien artlar iinde de sz konusudur. Siyasetilerin iyi niyetle de olsa yapt aklamalar ekonomiyi olumsuz etkileyebilmektedir. Kk yerleim yerlerinde yanl anlalmalar, insanlarn aralarn amalarna neden olabilmektedir. ocuklarn karabilecekleri bu sonu yaam alan olmu olaylarn ilenmesinden karlmaktadr (Gleryz 2003: 169).

198

Hikyeden ocuklarn karacaklar dier ana fikir, yerinde yaplan iyiliklerin makbul olduu, yerinde yaplmayan iyiliklerin zarar vereceidir. 1315 ya grubu ocuklar iin ok nemli bir dnce rntsdr. Nerede, nasl davranacan bilmek erken yalarda ocuklara kazandrlmas gereken bir davran biimidir. Hikyede Delkak, iyilik yapmaya niyet etmi, bir bakma ince dnerek padiaha Semerkanda gidemeyeceini, kendinden byle bir ey beklememelerini sylemekle iyi niyetini gstermitir. Ancak gereksiz bir iyilik ve yanl tavrlar, kt sonular dourmutur. ocuklarn hayatndan rnek verecek olursak, retmen ders anlatrken bir ocuun temizlik yapma adna rencilerin gz nnden geerek pe gidip gelmesi dikkati datmaktadr. ocuk iyi bir davranta bulunduunu dnrken ne gibi zararlar verdiinin farknda bile deildir. Mevlna, iyilik kavramn sradan olarak ilememi farkl bir adan ele almtr.

ocuklarn karabilecekleri ana fikirler ile Mevlnann anlatmak istedii fikirler bu hikyede rtmektedir. ki fikri de 13- 15 ya grubu ocuklar hikye metninden sonu olarak karabilecektir.

Hikyede karmza kan ilk ileti, nemli iler baaran kiilerin dllendirilmesidir. Padiah, nemli bir i iin Semerkandda be gnde gidip gelen kiiye dl vereceini belirtmektedir. Baarl insanlarn dllendirilmesi baarlarn yinelenmesi iin nem arz eden nemli davrantr. ocuklar, baardklar ilerin grlmesini ve takdir edilmelerini ister. Modern eitimin dl bir pekitire olarak grmesi de ileti ile rtmektedir.

Karmza kan ikinci ileti, iyilere iyilikle mukabele edilmesi gerektiidir. Delkak, kendini her zaman padiah gldren bir maskara olarak grr. Yapt bu yersiz davran neticesinde, padiah onu zindana atmak ister. Ancak, Delkak Padiah birok defa gldren biri olarak byle bir cezay kendine uygun grmemekte ve yaptklar iyiliklere iyilikle mukabele edilmesini beklemektedir. 1315 ya grubu ocuklar yaptklar iyiliklerin karsn grmek isterler. Aslnda ocuklara verilmesi gereken davran biimi, iyiliklerin karlksz yaplmasdr. Bu hikyenin yaps itibariyle, zor durumda kalan Delkak, yapt iyilikleri hatrlayarak, en azndan

199

gemite yapt iyiliklere karlk Padiahtan farkl bir muamele beklemektedir. yilik kavram 1315 ya grubu ocuklar iin nemli bir ileti zelliindedir.

Hikyede yer alan dier bir ileti de, bilgili insanlarn, kendilerini belli etmeleridir. Hikyede, Delkakn herkesi vehimlendirerek korkutmas ve ardndan insanlara sunduu geli nedenine kimseye inandramamas onun ceza almasna neden olur. Ancak, Delkak bu kadar hzl geliinin nedenini anlatamad gibi, padiahn vezirleri tarafndan Delkakn baka bilgilere sahip olduu ileri srlr. Eer bilgili bir insan ise bu ceza ile bildiklerini syleyecek halk ve saray da rahatlayacaktr. Mevlna bilgili olma durumunu, davula benzetmektedir. i bo olan davul ile dolu olan davulun farkl sesler karacan syler. Ceza ile bilginin ortaya karlmas ve bilginin insan olumlu ynde farkl klmas yanstlamad iin ocuklar tarafndan sezilmesi zor bir iletidir.

Hikyede yer alan son ileti, problemlerin stne gidilmesi ve zmeden zerlerinin kapatlmamas gerektiidir. Hayat insanlara devaml problemler sunmakta ve her alan problem insanlar hayata balamakta, bir yandan da tecrbe kazandrmaktadr. ocukluk yalarda balayan bu problemler insann hayatnn tamamn kapsamaktadr. Dolaysyla ocuk yalarda balayan problemlerin zlmesi iin gsterilen gayretler, hayata bak da ekillendirir. Problemleri kabullenmek ya da problemin stesinden gelmek geliecek kiilikle yakndan ilgilidir. Hikyede, Delkakn gereksiz hareketi padiah ve vezirleri vehimlendirince muhakkak Delkakn gizledii bir bilgi olduu inanc ortaya kmtr. Vezirler, bunu bir problem olarak kabul etmi ve zerine gidilerek Delkaktan bilgilerin alnmasn istemilerdir. Her ne kadar Delkak sradan bir maskaralk da yapsa bu gereksiz davran ylece braklmam ve vehmin de etkisiyle zerine gidilmesi gereken bir durum meydana getirmitir. 1315 ya grubu ocuklara problem zerine gidilmesi gerektiini sezdiren bir ileti olarak grlebilir.

Hikyede yer alan problemi, korku olarak ele alabiliriz. Tm halk ve saray erkn Harzemah tehlikesi karsnda zaten korkarken, kahramann gereksiz tavrlar ile bu korku iyice ayyuka km, vehim arttka artmtr. Problem Delkakn

200

padiah ve vezirlerin huzuruna gelip, byle acele ile geldiinin nedenini aklamas ile neticelenmitir.

Hikyede yer alan atma, karakterler aras kan atmaya rnektir. Delkak ile saray erkn arasnda gelien bir atma yaanmaktadr. Hikyenin ilk blmnde bu atma sezilmezken son blmde ortaya kmaktadr. Hikyenin ilk blmnde merak unsuru kendini gstermektedir. Delkak ile padiah ve vezirleri bir araya gelene kadar hikyede okuyucu da merak iinde braklr. Hikyenin son blm hem merakn giderilmesini, hem problemin zlmesini, hem de atmay ortaya karmtr.

Hikyede 659 kelime yer almaktadr. Genel olarak cmleler ak ve anlalr bir yapdadr. Baz cmleler ise 1315 ya grubu ocuklar tarafndan zor anlalacaktr. rnein; Kuvvetli bir dman m kastetti bize, yoksa kaza ve kaderden helak edici bir felakete mi uradk? ocuklar, maskara, mhim, gam, gussa, vehimlenmek, tahkik etmek, kelimelerini kartmakta zorlanacaklardr. Deyimler yer alan be deyim, metnin iinde ocuklarn anlayaca bir yapdadr.

3.4.31. Helva Kimin Hakk?

Biri Yahudi, biri Hristiyan ve biri de Mslman olan arkada birlikte yolculua kmlar. Yolda kar ve tipi bastrnca yolda bir hana snp burada yollarn almasn beklemiler. Handa, arkadaa, balla yaplm, ok lezzetli, bir tabak helva ikram edilmi. Her bir helvay kendisine ait sayarak sahiplenmi. Sonunda aralarnda, gece en gzel ryay gren kiinin helvay almas konusunda anlamlar. Bylece sabah her de grd ryay anlatacak ve kimin ryas beenilirse helvay o yiyecekmi. arkada, sabah erkenden uyanmlar. Yahudi ryasn anlatm: Ryamda yolda karma Hz. Musa kt. Onun peine dtm, Tur Dana dek gittik. Tur Dandaki k yle kuvvetliydi ki n parltsndan yitip gittim Bylece Yahudi szlerini uzatp durmu.

201

Dorusu hi de grmedii eyleri anlatm. O, szlerini bitirince bu kez Hristiyan, ryasn anlatmaya girimi: Ryamda Hz. say grdm. Onunla gn drdnc katna ktm. Gkyznde yle alacak eyler seyrettim ki dnyadakilerle kyaslanmas mmkn deil! Hristiyan da szlerini uzatp asla grmedii eyleri anlatm. Artk sra Mslman yolcuya gelmi, her iki yolda merakla anlatacaklarn dinlemeye koyulmu. Mslman anlatmaya balam: Dostlarm, Hz. Muhammed Mustafa (asv) ryamda yanma geldi ve bana dedi ki: Arkadalarndan biri Hz. Musa ile Tur Dana gitti, dieri ise Hz. sa ile drdnc kat ge kt. Bari sen de kalk ve u helvay ye! Arkadalar, Mslmana hayretle bakp Yoksa helvay yedin mi? demiler. O da: Eh, Peygamber buyruuna uymamak olmazd. Siz o ryalar grrken ben kalkp helvay yedim, demi. Arkadalar: Gerek rya senin grdn rya imi, diyerek onun zeksn vmler. (Hancolu 2003: 104)

3.4.31.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Milat-din-peygamber Hikyesi

Hikyedeki kiiler

: Yahudi, Hristiyan ve bir Mslman

Hikyedeki olay

: Ehl-i kitap olan farkl dinden kii arkada

olmular. Kar nedeniyle bir hana snan bu arkada, handa kendilerine ikram edilen helvay yemek iin yarrlar. Gece grlen ryalara gre helvann kimin hakk olduuna karar verilecektir. Mslman uyank davranm, arkadalarnn da ikna olaca bir ekilde helvay yemitir.

202

Olayn yaand evre

: Olay, bir handa yaanmaktadr. Ayrca grlen

ryalarda dinlerce kutsal saylan meknlarn ad gemektedir.

Olayn yaand zaman

: Olay, gece yaanmaktadr. Ertesi gnn

sabah, grlen ryalar anlatlmaktadr.

Hikyede yer alan deyimler

: Yola kmak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde konuma izgisi iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken duyulan gemi zaman ve grlen gemi zaman kipleri kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Farkl dncelerdeki insanlar ayn ortamda bulunup arkada da olabilirler.

2. Anlamazlklar tartlarak sonuca balanmal ve kimseye hakszlk yaplmamaldr.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Kendimizi byk gstermek iin yalanlara bavurmamalyz.

2. nsanlar, kendi dncesinde olmasa da baarlarnda takdir etmelidirler.

Hikye hakknda yorum

Hikye,

Mesnevinin

altnc

cildinde

gemektedir. Mevlna, bu hikyesiyle gsteri, hner ve hrs sahibi olmak adna nice yalan syleyenlerin muhakkak malup olacaklarn ve uyank ve akll insanlarn bu durumlar hemen fark edeceini anlatmak istemitir. Bu manada hikyenin bitiminde u beyitleri sylemitir:

203

Ey neeli zat. Senin uykun uyanklk. Ryann eserini uyanklkta bile gryorsun. Sen de faziletten, yiitlikten, hnerden ge, i hizmette ve gzel huydadr. (C6/2499, 2500. byt.). Hikyede yer alan, 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei iki ana fikir vardr. Bunlardan ilki, insanlarn kendilerini byk gstermek iin yalanlara bavurmamalar gerektiidir. Mevlnann da hikyeyi anlatmaktaki asl amac bu fikirdir ve ocuklar tarafndan karlabilecek bir yapdadr. Hristiyan ve Yahudinin stnlk kurmak, fazilet gstermek iin grmedii ryalar anlatmas, yalana bavurmas sz konusudur. Ancak akl sahibi ve uyank kiilerin bu yalanlara frsat vermesi sz konusu olamaz. 13- 15 ya grubundaki ocuklarn yalan syleme alkanlklarndan kurtulmas ya da yalan syleyenlere kar dikkatli olmalar kazandrlmas gerekli olan hayati bir davran biimidir. Hikyenin deiik yalanlarla amacna ulamak isteyenlerin malubiyetiyle sonulanmas, ocuklarn bu sonuca ulamasn salamaktadr.

Hikyede ocuklarn karabilecei ikinci ana fikir, insanlarn, kendi dncesinde olmasa da bakalarnn baarlarn takdir etmesini bilmeleridir. Hikyede, Hristiyan ve Yahudinin yalanlarnn ardndan, Mslman kiinin uyank bir ekilde verdii cevabn takdir almas, ocuklarn karabilecei gzel bir sonutur. Sonuta kendi karlarna ters den bir davran takdir etmek, olgun bir davran eklidir ve ocuklarn olgun bir kiilik kazanmasna yardmc olacak bir niteliktedir. ocuklara olgun bir kiilik ve kimlik kazandrmak ocuk edebiyat rnlerinden beklenen neticelerdendir (Yaln ve Ayta 2003: 51).

Hikyede, ocuklarn sezebilecekleri iki ileti yer almaktadr. Bunlardan ilki, farkl dncelerdeki insanlarn ayn ortamda bulunup arkada da olabilecekleridir. Hikyede farkl dinden kiinin arkada olarak yolculuk yapmalar bunun gzel bir rneidir. ocuklar farkl kltrden insanlarn bir araya gelmesini, tartsalar da kavgaya girmediklerini greceklerdir. Gnmze hitap etme asndan nemli bir dnce olarak alglayabileceimiz bu ileti, farkllklarn zenginlik oluturduu,

204

dnya milletlerinin ve dinlerinin birbirleriyle daha ok temasta bulunduu amz iin ayrca deer ifade etmektedir. Elbette farkl dinlerdeki insanlarn gerek manada dost olmalarn beklemek ok iyi niyet olacaktr. Ancak bir araya gelmeleri, karlar iin mcadele etmeleri ve galip geleni tebrik etmeleri ocuklarn kazanabilecekleri olumlu dnce yaplardr. Hikyede geen kahramanlarn tam manasyla dost olamayacan zaten Mevlna ifade etmektedir: Bayku, karga ve doan bir kafese debilir. Hapiste bir temiz kii ile bir beynamaz arkada olabilir. (C6/2380. byt.).

Hikyede yer alan son ileti, anlamazlklarn tartlarak sonuca balanmas ve kimseye hakszlk yaplmayarak neticelenmesidir. Tartma farkl dncelerin bir ortamda ortaya konularak, ortak bir sonucun karlma abasdr. Tartmalarda yaplan en byk hata, kar tarafa kendimizi kabul ettirme uruna yaplan, dar grllk ya da inat duygularnn youn olarak ortaya kmasdr. Hikyede, farkl dinden insanlarn helva iin tartmalar, neticede bir karara varmalar ve ertesi gn kan sonucu hepsinin kabullenmesi ocuklara tartma kuralarn sezdirmesi bakmndan nemlidir. Hikye, farkl dindeki insanlarn bir araya gelmesi ve mizahi bir olay yaamalar, tartmalar ve sonuca raz olmalar bakmndan ocuklar elendirirken dnceye yneltmi, onlarn bir takm grler kazanmalarna yardmc olmutur (Ouzkan 2001: 368).

Hikyede karmza kan problem kendini dnme olarak ele alnabilir. kram edilen helvann sahibi olma adna gsterilen bir mcadele vardr. Problem, karakterler arasndaki atmay da beraberinde getirmektedir. Hristiyan ve Yahudinin yalanlarla helvaya sahip olmaya almas, Mslmann ise akll davranmas ile hikyede atr. Hikyede, doruluk ve aklllk stn gelmi ve hikye yap bakmndan olumlu bir ekilde neticelenmitir. Hikye, okuyucuyu glmsetirken, akl dersi vermekle birlikte deiik dnceleri sezdirmesi bakmndan baarldr.

Hikyede, 256 kelimeden olumaktadr. 1315 ya grubu ocuklarnn rahat bir ekilde anlayabilecekleri bir yapdadr. ocuklarn anlayamayaca kark cmle yaplar yer almamaktadr. Hikye, bir deyim yer almas bakmndan fakirdir.

205

3.4.32. Sultan Mahmut ile Hrszlar

Sultan Mahmut, bir gece yalnz bana gezerken bir sr hrsza rastlam. Hrszlar, Sultan tanmayp ona kim olduunu ve gece vakti niin gezdiini sormular. Sultan Mahmut hrszlara: Ben de sizlerden biriyim, demi. Hrszlardan biri ileri atlp: Haydi, herkes hnerini anlatsn bakalm, demi. Hrszlardan her biri kendi hnerini anlatp marifetini sergilemi. Biri: Ey hner satan kiiler, benim hnerim iki kulamdadr. Kpek havlad m, ne dediini anlarm, demi. Hrszlar: Bu ancak iki kuru eder, diyerek glmler. Dieri: Benim btn hnerim gzlerimdedir, gece karanlnda kimi grrsem, onu gndz de tanrm, demi. Bir dier hrsz: Benim hnerim kolumdadr, elimin gcyle delikler delerim, diye vnm. Benim de hnerim burnumdadr, iim gcm topra koklayarak stnde ve altnda ne kadar para olduunu bulmaktr, demi, bir dier hrsz. Sonuncu hrsz da: Benim hnerim penemde. Ben da tepesine dek kement atabilirim, diye marifetini beyan etmi. Artk sra padiaha gelmi. Hrszlar, ona ynelip: Senin marifetin, hnerin nedir, diye sormular. Padiah, hrszlara dnerek: Benim hnerim sakalmda; sakalm sayesinde sulular cezadan kurtulurlar, demi. Hrszlar bu cevap karsnda meraklar gizleyememiler. Sultan Mahmut, szlerine yle devam etmi:

206

Sulular celltlara verdiler mi, sakalm oynatr ve onlar celltlarn elinden kurtarrm. Acyp sakalm oynattm m, onlar ldrmezler Hrszlar, Sultan Mahmudun bu szleri zerine, Bizim reisimiz sensin, zor gnlerde senin sayende kurtulacaz. demiler ve birlikte yola kmlar. Sultan Mahmut: Madem reisiniz benim, yleyse haydi beni takip edin de padiahn hazinesini soymaya gidelim, demi. Hep birlikte yola kp padiahn kkne doru ynelmiler. Kke yaklanca bir kpek havlamas duyulmu. Kpein dilinden anlayan hrsz, kpei dikkatle dinledikten sonra: Kpek, padiah sizin aranzda diye baryor, demi. Topra koklayan baka bir hrsz: Buras, dul bir kadnn evinin topra, demi. Topra koklayan hrsz, biraz ilerledikten sonra, bu kez Padiahn hazinesinin topra buras. demi. Kement ustas olan hrsz, yksek duvara kement atp trmanmaya balam. Delik delen, duvarda bir delik aarak hrszlarn ieri girmesini salam. Padiahn hazinesinden altnlar, srmal kumalar, deerli mcevherler alan hrszlar bunlar bir yerde saklamlar. Padiah, kendisini ustaca gizleyerek hrszlarn kaldklar yerleri, isimlerini ve ekillerini iyice renip aklnda tutmu. Padiah gizlice sarayna geri dnm ve sabah erkenden etrafndakilere olan biteni anlatm. Askerler hemen gidip hrszlar yakalam ve padiahn karsna karmlar. Hrszlar elleri bal bir hlde padiahn huzurunda tir tir titremeye balamlar. Padiahn tahtnn nnde durunca bir de ne grsnler, gece yars hazineyi birlikte soyduklar dostlar tahtta oturmuyor mu? Gece grd bir kimseyi gndz vakti grnce, hi phe etmeden tanyan hrsz, padiah grr grmez tanyvermi. Hrsz: Ey gizlenen padiah, kerem edip hayrla sakaln oynatma zaman geldi artk. Ne olur bizi bu hlden kurtar, diye yalvarmaya balam.

207

Padiah, hrszlarn olanlardan byk bir ders aldklarn anlam ve hrszlar idama gtren celltlara iaret ederek onlarn serbest braklmalarn emretmi. Ey bizi gndzn de gren, geceleyin de. Bizse seni gremeyiz; nk grmemiz, gz ba olmutur bize. (Hancolu 2003:116)

3.4.32.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Padiah Hikyesi

Hikyedeki kiiler

: Sultan Mahmut ve hrszlar

Hikyedeki olay

: Sultan Mahmut bir gece gezerken hrszlara rastlar.

Hrszlar onu tanmaynca Sultan kendini hrsz olarak tantr. Her hrsz bir marifetini ve hrszlkta becerisini anlatr. Sultan ise sakaln oynattnda sulular celltlardan kurtardn syler.

Olayn yaand evre

: Hrszlar, Sultann hazinelerini soymak iin

kke gidiyorlar. Hrszlk yaptktan sonra ise Sultan hrszlar gizlendikleri yerde buldurarak onlar tekrara huzuruna getirtiyor.

Olayn yaand zaman

: Sultan Mahmut, bir gece gezerken hrszlara

rastlar. Onlarla hrszlk pln yaparak ayn gece hrszlk yapmak iin Sultann kkne ynelirler. Bir sonraki gn ise hrszlar yakalatr. Zaman olarak bir gece ve ertesi gn sz konusudur.

Hikyede yer alan deyimler

: Yola kmak, ders almak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde konuma izgisi iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken duyulan gemi zaman kipi kullanlmtr.

208

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Yneticiler, halkn arasna girerek yaananlar hissetmesi gerekir.

2. Hnerlerimizi kt yollarda kullanmamalyz.

3. Bize iyi grnenler kt, kt grnenler iyi olabilir.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Olanlardan byk ders aldklarna inandmz kiileri affetmek gerekir.

2. Yaplan ktlkler bir ekilde karmza kar.

Hikye hakknda yorum

: Hikye Mesnevinin altnc cildinde yer

almaktadr. Mevlna bu hikyede her kahraman bir sembol olarak kullanm ve Allah, peygamber ve mmet arasndaki balanty kurmaya almtr. ncelikle padiah ile Allah; gece grdn gndz de tanyan hrsz ile peygamber temsil edilmitir. Her ne kadar bir hrsz ile peygamberin temsil edilmesi edebe aykr olsa da benzetmelerde kusurdan ziyade asl olana bakmakta fayda aranmaldr. erhte geen u beyitlerde gece grdn gndz de tanyan hrszn ifadeleri peygambere iaret etmektedir:

Gz padiah tanm olduundan bu tanklkla azn at, tesirli bir surette sze balad; Dedi ki: Nerde olursanz olun, o sizinledir dedikleri bu padiah ite. Bizim yaptmz gryor, srrmz duyuyordu. Gzm, geceleyin padiah tand; btn gece onun ay gibi yzyle ak oyununa giriti. Ben, ondan mmetimi dileyecek, efaatte bulunacam. O, hibir ariften yz evirmez. (C6/2856, 2857, 2858, 2859. byt.). Bu beyitlerde Mevlna ayn zamanda, Nerde olursanz olun, o sizinledir. ayetinden hareketle padiah ile Allah temsil etmektedir (Okuyucu 2006: 32).

209

Peygamberin mmeti iin efaatte bulunma istei de dier hrszlarn deiik gnahlar iine giren mmeti temsil ettiini gstermektedir. Hikyede dier hrszlar affetmesi iin Sultandan dilenilen efaat ksm uzunca yer alm, Sultan(Allah) uzunca takdis edilmitir. nsanlarn, Allahn sanat olarak yaratt vcudu ve uzuvlar ile deiik gnahlara girmesi, Allahn her yaplan bilmesi ve grmesi, peygamberin mmetine efaat etmesi iin Allaha yalvarmas hikyede sembolize edilmitir.

Hikyede Mevlnann sembollerle anlattklarnn 1315 ya grubu ocuklar tarafndan anlalmas mmkn deildir. Ancak ocuklarn baz dnceleri sezmesi sz konusu olabilir. Hikyeye yzeysel olarak bakan ocuklarn karabilecekleri iletiler ve ana fikirler farkl olacaktr.

Hikyede ocuklarn karacaklar ilk ana fikir, olanlardan byk ders aldklarna inanlan kiilerin affedilmesi gerektiidir. Hikyede Sultan, hrszlar ok deiik bir oyuna getirmi, adeta onlar rezil rsva etmi ve onlara gzel bir ders vermitir. Mevlna, hikyede Sultan ile Allah temsil ettii iin Allahn en gzel isimlerinden olan Rahman, Rahim ile muamele ederek affedicilii ve merhameti n plna karmtr. Dolaysyla yaptklarndan piman olan hrszlar, Sultan balamtr. ocuklarn hikyeden karacaklar sonu, piman olan, yaptklarna zlen insanlar balama, ho grme olacaktr. Balama, Sultanlarn yapt byk ve gzel bir davran olmas itibariyle ocuklarn houna gidecektir. ocuklarn kin tutma, kalp krma, uzak durma yerine affetme, ho grme, insanlarn hatalar da olabileceini kabullenmesi nemli bir davran modelidir.

Hikyeden ocuklarn karabilecekleri dier ana fikir, yaplan ktlklerin bir ekilde insanlarn karsna kacadr. Hikyede, hrszlarn ustalkla yapt ve vndkleri hrszlk, onlarn karsna deiik bir ekilde kmtr. yilerin karsna iyiliklerin kmas, ktlerin karsna ktlklerin kmas ya da cezalarn muhakkak ekmeleri ocuklara kazandrlmas gereken nemli dnce kalplardr. Ancak bu hikyede olduu gibi kalp bir dncenin ilgin bir ekilde farkl bir metotla ocuklara sunulmas daha uygundur. Sradan bir iyiliin sradan bir mkfat

210

ya da sradan bir ktln sradan bir ceza bulmas yerine hikyede beklenmedik bir anda hrszlarn, bir ktle beraber kalktklar bir kiiden ceza grmeleri hikyeyi baarl klmaktadr.

Hikyede, metin aralarndan ocuklarn karabilecekleri ileti vardr. Bunlardan ilki, yneticilerin, halkn arasna girerek yaananlar hissetmesi gerektiidir. Sultann halkn arasna girmesi ve toplum iin en byk tehlikelerden biri olan hrszlk gibi kt bir davran engellenmesi takdire deer bir davrantr. ocuklarn byle bir ynetici tipini grmeleri ve sezmeleri onlarn kiilik geliimlerine katk salayacaktr.

Hikyede yer alan ikinci ileti, insanlarn hnerlerini kt yollarda kullanmamas gerektiidir. Her insan, kendini tandnda birok kabiliyeti olduunu grecek, bunlar ilerletmenin yolarn aratracaktr. Ancak hikyede olduu gibi her bir hrsz kabiliyetleri ile baka iler yapabilecekken hrszlk gibi kt bir yolu tercih etmitir. ocuklara, hnerleri, neler yapmak istedikleri ve hnerlerin nasl daha uygun kullanlaca ile ilgili sorularn ynlendirilebilecei, dncelerin

ekillendirilebilecei ve ocuklara kendilerini tanmalarnn salanabilecei bir metin zellii de tayabilir.

Hikyede yer alan son ileti ise, insanlara bazen iyi grnenlerin kt, kt grnenlerin de iyi olabilecei gereidir. Hikyede, hrszlar Sultan

tanmadklarndan kendilerince iyi ve maharetli biri olarak grmler ancak Sultan olduunu rendiklerinde ok armlardr. yi ve olumlu grdkleri bir durum karlarna ok olumsuz bir ekilde kmtr. Birok insan, ilk bakta olumsuz grdkleri bir durumun karlarna olumlu bir ekilde kt grmtr. ocuklar da hayata olumlu bakabilmesini renme adna yaadklar olumsuzluklar bir nebze olsun atlatmak iin kazanabilecekleri bir dnce yapsdr. Kuru bir kadercilik olarak mesele alglanmamaldr.13- 15 ya grubu ocuklarnn kk yalarda yaadklar ufak tatszlklar karsnda hayata ksmeleri yerine, yaad olayn belki de deiik ve gzel bir sonucu kabileceini dnmesi ve rahatlamas nemlidir.

211

Hikyede karmza kan problem, hrszlktr. ehirdeki hrszlar, bir gece toplnp hrszlktaki maharetlerini syleyip vnmektedirler. Hikyedeki atma ise karakterler aras atmadr. Sultan ile dier hrszlar arasnda geen atmann ilgin yan, hrszlarn karsnda yer almas gereken Sultann yanlarnda yer almasdr. Hikyenin sonunda ortaya kan bu durum hikyeye gzellik katmtr. Mevlna birok hikyesinde, atmalarda zt kavramlar bir araya getirerek ilginlik oluturmaktadr. Bu hikyede de Sultann hazinesini alan hrszlarn ibirlii yapt kii Sultann bizzat kendisidir. atma hrszlarn yakalanmas ve Sultann huzuruna karlmas ile sonuca balanr.

Hikyede 451 kelime yer almtr. Hikyede yer alan cmleler, 1315 ya grubu ocuklar tarafnda anlalacak bir yapdadr. ocuklarn anlamakta zorlanacaklar, anlam zorlatracak kelime ve kelime gruplar yoktur. Hikyede ok az deyim almtr ancak yer alanlar gnlk hayatta kullanlan anlalr deyimlerdir.

3.4.33. Msrdaki Hazine

Badatta byk bir mirasa konmu bir adam vard. Ksa zamanda bu byk serveti sap savurdu. Yoksul, muhta bir hle geldi. Miras maln vefas yoktur, insan fayda vermeden geip geder. Mirasa konan maln kymetini bilmez, nk onu hibir emek sarf etmeden elde etmitir. Mirasyedi fakirleip zarurete dnce alayp szlamaya, el ap Allaha (c.c.) yalvarmaya balad. Gnlerce yalvardktan sonra nihayet bir gece ryasnda: Rzka kavuman iin Msra gitmen gerek, orada byk bir hazineye kavuacaksn, dendi. Adam uyannca vakit kaybetmeden Msrn yolunu tuttu. A susuz perian bir hldeydi. Gnlerce perian bir vaziyette Msr sokaklarnda dolat. Ne bir para ekmek bulabildi. Ne de hazinenin izine rastlad. Nihayet dilenmeye karar verdi. Gndz utand iin geceleri dilenecekti. Bir keye ekilerek karanl bekledi. Gece olunca sokaklarda dolamaya balad. Tesadf bu ya, o srada Msrda hrszlar oalmt. Beki onu yakalad, hrsz sanarak gzelce bir dvd. O zavall yoksul: Dvme doru syleyeceim, diye feryat etti. Beki:

212

Peki, syle bakalm gecenin bu vakti burada ne aryorsun, belli ki yabancsn. Sakn yalan syleme, bana doru syle! dedi. Adam yeminler ederek bandan geenleri anlatmaya balad: Ben ne hrszm, ne de yan kesici, garip bir Badatlym, diye balayarak ryasn ve defineyi anlatt. Beki onun doru sylediini anlad: Bre ahmak sen nasl aklsz bir adamsn ki bir ryaya inanarak, bir hayale kaplp buralara kadar gelmisin. Ben yllardr Badatta falan mahallenin, falan sokandaki evin urasnda bir define sakldr diye grp dururum. Hi byle eye inanlr m? Bre aklsz adam yr git bir daha da gzme grnme. Yoksa elimden bir daha kurtulamazsn, dedi. Bunlar duyan adamn sevincine snr yoktu. nk bekinin tarif ettii ev Badatta bulunan kendi eviydi. Sevinle Badata doru yola kt. (Zeren 2004:281)

3.4.33.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Metafizik unsurlu yk

Hikyedeki kiiler

: Badatl, beki

Hikyedeki olay

: Mirasn yiyip bitiren bir yoksul, bir gece ryasnda

bir hazine grr. Hazineyi bulmak iin Msra yolculua kar. Gece orada bulunan beki, onu dvnce gerekleri anlatr. Beki byle samalklara inanan yoksula kendisinin de bir rya grdn ancak itibar etmediini syler. Ancak, itibar etmedii adres yoksulun Badattaki evini tarif etmektedir.

Olayn yaand evre

: Hikye, iki ehirde gemektedir. Yoksul

Badatta yaarken Msrda grd hazine iin Msra yolculua kar. Ancak Msr yolculuu ksa srer nk aranan hazine Badattadr.

213

Olayn yaand zaman

Hikyede

zaman

kavramlar

belirsizdir.

Mirasla zengin olan Badatl ksa zamanda yoksul dmektedir. Ryadan sonra hi vakit kaybetmeden yola kmaktadr. Msrda beki ile yaanan olay gece yaanmaktadr.

Hikyede yer alan deyimler tutmak, bandan gemek, yola kmak.

: mirasa konmak, sap savurmak, yol

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken genelde grlen gemi zaman kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Kymeti bilinmediinde zenginlik yok olur.

2. Emek sarf etmeden kazanlan mlkn kymeti pek bilinmez.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Mutluluu ve huzuru yaknlarmzda aramalyz.

2. Mutluluk, zenginlik ve rahatlk yaamak iin inanmak ve fedakrlk yapmak gerekmektedir.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin altnc cildinde

gemektedir. Mevlna bu hikyesiyle ilk olarak, duann gecikme nedenini aklamak ister. Okuyucu (2006: 350) ya gre hikyede, mirasyedi kiinin yoksul dmesinden sonra uzun zaman Allaha yalvarmasnn ve hemen cevap verilmemesinin kul ile Allah arasndaki muhabbeti(ak) arttrdna deinilmitir. Mminlerin hemen

214

muratlarna erememeleri, kul ile yaratc arasndaki irtibat kuvvetlendirmekte ve bu sre dolduunda bir k(hazine) gsterilmektedir.

Hikyede anlatlmak istenen ikinci fikir, nemli olann insann iinin rahat olmas, huzurlu olmas, bakalarnn ne dediinin ok nemli olmaddr. Hikyede bekinin yoksula, bir ryaya inanarak buralara kadar enmeyen bir ahmak olduunu sylemesi ancak bunlar sylerken yoksul kiinin hi de aldr etmemesi bu fikri tam olarak yerine oturtmutur. nk yoksul kii hazineyi bulmakla ok sevinmi, huzura kavumu, bekinin en ar szlerini bile duymaz bir hle gelmitir. erhte u ifadeler yer almaktadr:

Beki, evet; sen ne hrszsn, ne kt bir adam. yi adamsn ama aptalsn, ahmaksn. Bir ryaya inanm, bir hayale kaplm, bu kadar yol ap buralara gelmisin. Akln yok galiba? (C6/4312, 4313. byt). Ahmak adamn ryas da aklnca olur; akl gibi deersizdir, bir eye yaramaz (C6/4319. byt.). ster bana ahmak de, ister aalk bir adam. O define benim oldu ya, sen dilediini syle (C6/4327. byt.). nc olarak da insana gelen mutluluklarn bakasndan deil, insann kendi iinden geldiini anlatmak istemitir. Mevlnann anlatmak istedii mutluluun kayna insann iinde ve yaknnda olduudur. Yoksulun hazine bulmak iin uzun yollar kat etmesine karlk, hazinenin kendi evinde olduunu renmesi ona tarifsiz mutluluklar vermitir. erhteki ifadeleri ile:

Definenin banda yoksulluktan lyormuum. Ne kadar da gaflet iindeymiim, ne kadar da perde ardndaymm, gzm rtlym, dedi. (C6/4323. byt). inden nasibine ermek iin bu skntya uramam lazmm. Hlbuki ab- hayat, benim meyhanemdeymi. (C6/4325. byt). Ayrca Mevlna hikyede, insanlarn bazen kt grdkleri ve yorumladklar olaylarn insanlar iin daha da gzel neticelendiini vurgulamaktadr. Hikyede,

215

bekinin gece karanlnda hrsz muamelesi yaparak dvd yoksul, bu durumdan ikyeti olsa da ayn kii tarafndan hazinenin asl yerini rendiinde olumsuz grd bir durumun kendisi iin olumlu sonu verdiini grmtr.

Hikyede 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecekleri iki ana fikir vardr. Bunlardan ilki, insanlarn, mutluluu ve huzuru yaknlarnda aramas gerektiidir. Mevlna i huzurun neminden bahis aarken, ocuklar hikyeden bu sonutan ziyade kendi evremizdeki gzellikler ve sahip olduumuz deerlerin nemli olduunu karacaklardr. ocuklarn karabilecei bu fikir, mutluluk ve huzur kavramlarnn iinin olumlu olarak doldurulabilmesi bakmndan nemlidir.

Hikyeden ocuklarn karabilecekleri ikinci sonu, mutluluk, zenginlik ve rahatln kazanlabilmesi iin inanmak ve fedakrlk yaplmas gerektiidir. Hikyede, yoksulluu yaayan ve sknt yaayan kii ile Msrdaki beki ayn ryay grr ancak yoksul kii inanr ve fedakrlklar yaparak neticeye ular. Baarya ulamadaki en nemli aamalardan ikisinin verildii hikye, 1315 ya grubu ocuklar iin nem tamaktadr. Bu aamalar birbirlerini takip etmek durumundadr. ncelikle inanmak, sonra fedakrlk yaparak almak gerekmektedir.

Hikyede yer alan iki ileti vardr. lk ileti, kymeti bilinmediinde zenginlik yok olacadr. Zengin bir mirasa sahip olan hikye kahraman, maln kymetini bilmedii iin yoksul duruma dmtr. ocuklarn sahip olduklar mallar, eyalar korumalar ve dikkat ederek kullanmalar kazanlmas gereken bir davrantr. nk kendi eyalarna sahip kmayan kiilerin ve kiiliklerin bakalarna ve devlete ait olan ara-gerelere sahip kmas ok zordur. ocuklarn ileriki yaantlarnda ellerine geen varl iyi deerlendirmeleri gerektiini aksi takdirde yoksul deceklerini bilmeleri bu hikyede ilenerek ocuklara sezdirilmektedir. Ayrca mirasyedi kelimesi ile ilgili olarak Mevlna, dini atadan dededen alan Mslmanlar adeta bir mirasyedi olarak grr ve emeksiz gelen bu mirasn kymetinin bilinmesi gerektiini bildirir (Okuyucu 2006: 350).

216

Hikyede yer alan ikinci ileti, emek sarf etmeden kazanlan mlkn kymetinin pek bilinmeyeceidir. Zorla ulalan gzelliklerin kymetinin daha iyi bilindii nemli bir gerektir. Hayatn zorluklar ve mcadeleler ile epeevre kapl olduu grlmektedir. 1315 ya grubu ocuklar da gerek aile iinde gerekse okul evresinde gnmz koullarnda zorluklar grmekte ve bizzat yaamaktadr. Hikye bir takm zorluklarla birlikte gzelliklerin geleceini bir arada vererek ocuklara sonuca gtrmektedir. ocuk edebiyat rnleri de zaten yaadmz dnyay gzellikleri ve zorluklar ile bir btn olarak gstermelidir (Yaln ve Ayta 2003: 50).

Hikyede yer alan problem yoksulluktur. Yoksulluun almas iin nce Allaha dua, ardndan inanmak ve zorluklar iinde Msr yolculuu yaplr. Hikyede yer alan atma, karakterin i atmas olarak kabul edilebilir. Hikyede yer alan dier kahramanlar arasnda ksa sren atma hikyenin geneline yanstlamaz. Yoksul kiinin, nce miras deerlendirememesi, ardndan yoksulluktan kurtulmak iin giriimlerde bulunmas, bana ktlkler geldiinde sabretmesi karakterin i atmas olarak kabul edilebilir. Ancak modern hikyecilikte yer alan i konumalarla rl bir atmadan bahsedemeyiz.

Hikyede 270 kelime yer almaktadr. Hikyede 1315 ya grubu ocuklarnn anlamn bilmekte zorlanaca kelime yok gibidir. Cmleler ak, anlalr ve akcdr. ocuklarn anlamakta zorlanacaklar uzun ve karmak cmle yaplar yoktur. Deyimler gnlk hayatta kullanlan, anlam bilinen deyimlerdir.

3.4.34. Vcuduna Dvme ile Aslan Resmi Yaptrmak stemesi

Eskiden Kazvinlilerin ou, kendi adetlerinden olarak vcutlarna dvmeler yaptrrlard. Bir Kazvinli bir gn hamama geldi ve hamam tellana: Bana bir dvme yap. Fakat tatllkla yap. Beni incitme. dedi. Tellak: Peki, yiidim, syle ne resmi yapaym? diye sorunca Kazvinli:

217

Kkremi bir aslan resmi yap. nk ben aslan burcumdanm. Dikkatli yap. Renkler uygun olsun, rengi solgun olmasn ve aslana da tam benzesin. dedi. Tellak: Vcudunun nesrine yapaym. dedi. Kazvinli: Omzumun uygun yerine. dedi. Tellak ineyi batrnca, inenin ars iine kadar iledi. Yahu ne resmi yapyorsun? diye sordu: Aslan resmi yapyorum. dedi. Peki, aslann neresinden baladn? dedi. Kuyruundan baladm. A kuzum kuyruu brak. Aslann kuyruu, kuyruk sokumunu szlatt, boazm skt, nefesimi kesti. Sen kuyruksuz bir aslan yap, inenin acsndan iime fenalk geldi, nerede ise baylacam. dedi. Kazvinlinin acsn dnmeden tellak inesini baka bir tarafa saplad. Kazvinli: Aman, bu aslann neresi? diyerek bard. Tellak da: Kula. dedi. Adam: Brak kula da olmayversin be usta. Elini abuk tut. dedi. Tellak bu sefer inesini baka bir tarafa batrnca, Kazvinli tekrar barmaya balad: Bu yaptn yer neresi? diye sordu. Tellak: Karndr. diye bard. Bu sefer de Kazvinli: Aslann karn da olmasn. Acm ok artt. neni ok batrma. dedi. Tellak aknlndan parman azna soktu, hayrette kald, fkelenip inesini yere atarak:

218

Dnyada, kuyruksuz, kulaksz, karnsz, gvdesiz aslan gren var m? Byle i kimin bana geldi? Aslan bile byle bir aslan yaratmamtr. dedi. (ahin 2005:48)

3.4.34.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Meslek yks

Hikyedeki kiiler

: Kazvinli, tellak

Hikyedeki olay

: Kazvinlinin biri vcuduna aslan dvmesi yaptrmaya

karar verir. Tellaktan, omuz ksmna kkremi bir aslan resmi yapmasn ister. Ancak, dvmenin acsna dayanamayan kazvinli, aslann srayla kuyruk, kulak ve karnnn olmasa da olacan syler. Tellak byle bir aslan Allahn bile yaratmadn syleyerek aknln dile getirir.

Olayn yaand evre yer verilmemitir.

: Olay, hamamda gemektedir. Mekn tasvirine

Olayn yaand zaman belirli bir zaman verilmemitir.

: Hikyeye eskiden ifadesiyle giri yaplm,

Hikyede yer alan deyimler hayrette kalmak, baa gelmek.

: Nefes kesmek, iine fenalk gelmek,

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken genelde grlen gemi zaman kipi kullanlmtr.

219

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. nsanlar, mesleini yaparken ok karlmasn istemezler.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlar, isteklerine kavumak iin sabretmelidirler.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin birinci cildinde

yer almaktadr. Mevlna bu hikyesi ile nefse kar gsterilecek sabr gcn anlatmak istemitir. Hikyenin bitiminde hikyeyi aklayc u beyitlere yer vermitir:

Karde ine yarasna sabret ki gvur nefsin inesinden kurtulasn. Varlklarndan kurtulmu olanlara felek de secde eder, gne de ay da. Vcudunda nefsi len kiinin fermanna gne de tabidir, bulut da (C1/ 3002, 3003, 3004. byt.). Hikyede 1315 ya grubundaki ocuklarn karaca tek bir ana fikir vardr: nsanlar, isteklerine kavumak iin sabretmelidirler. nsanlar doumundan lmne kadar birok istek ve gayenin peinde koar. Ancak bazen bu istek ve gayelerine ular, bazen de ulaamaz. Aslnda hikyede yaplan benzetme ekliyle

dnldnde her insann gnlnde bir aslan yatmaktadr. Ancak buna ulamann bir bedeli, bir acs olacaktr. O hlde canndan, malndan, zamanndan fedakrlk yapmayan kiilerin gnlnde yarm deil belki hii bir aslan yer almayacaktr (Okuyucu 2005: 138). Hedeflere ulamada gsterilecek gayretlerin nemini anlatan baarl bir hikye olarak kabul edebileceimiz hikye, 13- 15 ya grubu ocuklarnn ilgisini ekebilecek bir yapdadr.

Hikyeden karlabilecek bir ileti vardr: nsanlar, mesleini yaparken ok karlmasn istemezler. Bugn genler arasnda yaygnlaan dvme, hikyede eski zamanlarda tellaklarn hamamda yaptklar bir i olarak karmza kmaktadr. Hikyede Kazvinli, hem aslan resmi yaptrmak istemekte hem de ikide bir

220

kuyruunu izme, brak karn da olmayversin eklinde tellaa seslenince tellak kzm ve byle bir aslan Allahn bile yaratmadn sylemitir. Meslek erbabna i esnasnda ok karlmas, ilerine mdahale edilmesi hikyede ocuklarn sezebilecei bir yapdadr.

Hikyede yer alan problem sabrszlktr. Kazvinli gnlnde yatan aslan yaptrmak iin sabretmesi gerekirken aclara dayanamamtr. Karmza kan atma karakterin i atmasdr. nk problemin kayna karakterin kendisi olduu iin, zm de sabr gsterdiinde ayn karakterden gelecektir. Hikyede dikkat eken aslan gibi gl bir hayvann dvmesi ile onu yaptracak cesareti bulamayan bir kahramann bir araya gelmesidir.

Hikyede 231 kelime yer almtr. ok ksa olan hikye, ana fikir bakmndan 1315 ya grubuna uygundur. Hikyede yer alan cmleler ksa, ak ve akc bir yapdadr. Hikyede gnlk hayatta kullandmz be deyim yer almaktadr.

3.4.35. Azna Ylan Kaan Adam

Yoluna giden bir atl, yerde yatan ve az ak olarak uyumu bir adam grd. Adamn azndan ieriye bir ylann girdii fark etti. Atn hzlandrp adama kavutu. Ylan adamn midesine kadar inmiti. Akll adam, kams ile adama vurup uyandrd. Sopay yiyen adam oradaki bulunan bir aacn altna kat. Aatan yere bozulmu, rm elmalar dklmt. Atl adam: abuk bu rm elmalardan oka ye! dedi. Adama kamyla vurarak epeyce rk elma yedirdi. Adam ona: Ey insafsz, ben sana ne yaptm ki bana bu kadar eziyet ediyorsun? Sende hi insaf yok mu? Gerekten dmann isem klcnla kanm dk de, beni bu dayaktan kurtar! dedi. Adam hi durmadan kendisini kamlyor, onu koturuyor, azndan kanlarn akmasna sebep oluyordu.

221

Ylan yutan: Seninle karlatm gne lanet olsun, leydim de seninle

karlamasaydm. diyor, yine de kam srtnda akladnda komaya alyordu. Ne kadar kosa da yerlere kapaklanyordu. Karn azna kadar rk elmalarla dolu, midesi bulanyor, yapaca olmadan da komaya mecbur kalyordu. Vcudunda yaralar almt. Adam yine de kamlamaktan vazgemiyordu. Bu durum ta akama kadar srd. Birden adamn safras kabard. Btn yuttuklarn ve ylan da onlarla birlikte kard. Ylan tutan adam, azndan kan ylan grnce btn dertlerini unuttu. Atlya dnerek: Ey emir, sen bir rahmet meleisin. Sen ok ltufkrsn. Sen olmasaydn, ben, lp gitmitim. Sana ne kadar kt ve bo szler syledim! Eer bu hli bilmi olsaydm, byle hatalar yapmazdm. Ama sen hi durmadan coup, kpryor, bana vuruyordun! Ey gzel yzl, merhametli adam, beni bala! Atl adam: Ben sana durumu aklasaydm, ylan syleseydim, senin dn patlar, lp giderdin. dedi. (ahin 2005: 58)

3.4.35.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Ksa yk

Hikyedeki kiiler

: Atl, dier adam

Hikyedeki olay

: Yolda giden bir atl azna ylan kaan bir adam

grr. Adamn korkudan lmemesi iin onu dver, ona rk elmalar yedirir ve hzl ekilde koturmaya balar. Neye uradn aran adam atlya lanetler yadrrken birden midesi kalkar ve iindekileri boaltr. Azndan kan ylan grnce atlya olan kranlarn dile getirir.

222

Olayn yaand evre

: Olay bir yolda ve yola yakn bir aacn altnda

gereklemektedir. Mekn betimlemesi olmad gibi belli bir yer ad da yoktur.

Olayn yaand zaman olaydaki hareket zinciri yer almtr.

: Zaman ifadesine yer verilmemi, sadece

Hikyede yer alan deyimler

: d patlamak.

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek birinci kiinin azndan verilmitir. Hikyede anlatm yaplrken genel olarak grlen gemi zaman kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. nsanlarn niyetlerini tam renmeden hkm verilmemelidir.

2. Bize yardm olan insanlara teekkr edilmelidir.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Bazen olumsuz grnen olaylar, sonradan bizim iin daha olumlu netice verebilir.

2. Zor durumda kalan insanlara yardmc olmalyz.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin ikinci cildinde

yer almaktadr. Mevlna, hikyede yer alan ylan ile nefsi kastetmi, zorla da olsa insanlarn ilerinden bu ylan karmalar gerektiini belirtmitir. Mevlna, hikyede atlnn adamn dt durumu ona haber vermeden yapmasn Hz. Muhammedin u szleri ile beslemitir:

223

Mustafa, cannzdaki dman size, olduu gibi anlatsam. Yiitlerin bile d patlar ne yol yrmeye takatleri kalr, ne bir iin tasasna derler. Ne kimsenin gnlnde niyaz etmeye kudret kalr ne teninde oru tutmaya, namaz klmaya kuvvet buyurdu (C2/1911, 1912, 1913. byt.). Hikyede, 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei iki ana fikir vardr. Bunlardan ilki, bazen insanlara olumsuz grnen olaylarn, sonradan onlara daha olumlu netice verebildiidir. Hikyede, atl yardmc olmak iin adamn ardndan koarken, adam zarar verilecek diye atldan kamaktadr. Mevlnann da anlatmak istedii bu blm, erhte u ifadelerle verilmitir:

Sen beni analar gibi aramaktayken, ben eekler gibi senden kayordum. Eek, sahibinden eeklii yznde kaar. Hlbuki sahibi, iyiliinde dolay onun peine der. Onu, bir fayda elde etmek, bir ziyandan kurtulmak iin aramaz. Kurt yahut yrtc bir canavar paralamasn diye arar (C2/1898,1899,1900. byt.) ocuklarn hayat doru alglamas yaad olaylar doru yorumlamas ile mmkn olabilecektir. Olaylar doru yorumlayabilmek iin zamana ihtiya vardr. Ani tepkiler ve dnmeden gerekletirilen dnce ve davranlar sahibini yanltacak ve sahibine zarar verebilecektir. 1315 ya grubu ocuklarnn bu dnceleri kazanabilmelerine yardmc olabilecek bir hikyedir. Necip Tosunun ocuk Hikyeleri adl makalesinde hikyelerin ilevleri olarak verdii maddelerden biri de ocuu hayata hazrlamadr. Hikye, bu ama dorultusunda ocuklarn dnce zenginlii ve olgunluu kazanarak hayata hazrlanmasna yardmc olacak bir yapdadr.

Hikyede yer alan ikinci ana fikir, zor durumda kalan insanlara yardmc olunmas gerektiidir. Mevlnann hikyede vermek istedii bir ders olmayan ancak ocuklarn hikyeden karabilecekleri bir sonutur. Metinde yoldan giden atlnn uyuyan adamn azna giren ylan grnce yola devam etmek yerine adama yardm etmesi olumlu bir davrantr. nk ou insan ylandan korkarken svarinin yardma komas ve azna ylan kaan o adamn zor durumunda ona yardmc

224

olmas nemlidir.1315 ya grubu ocuklarnn hikyeden kolaylkla karabilecei bir fikirdir.

Hikyede iki ileti yer almtr. lk ileti, insanlarn niyetlerini tam renmeden hkm verilmemesi gerektiidir. Atl hakknda iin i yzn bilmedii iin kt szler syleyen, lanetler yadran adam erhte Mevlna tarafnda yle anlatlmaktadr:

Pak ruh bile seni vm. Hlbuki ben, sana ne kadar kt ve sama eyler syledim. Fakat efendim, padiahlar padiah sultanm, onlar ben sylemedim, bilgisizliim syledi. Bir parack olsun bu hli bilseydim. Byle abes eyler syler miydim? (C2/1902, 1903, 1904. byt.). 1315 ya grubu ocuklarnn hikyeden sezebilecekleri bu ileti, onlarn hkm vermeden, sz sylemeden nce kar tarafn dinlenilmesini ve niyetinin tam olarak anlalmas gerektiini retmektedir.

Hikyede yer alan dier ileti, insanlarn kendilerine yaplan iyilikler karsnda, yardm ald insanlara teekkr etmesi gerektiidir. ocuklarn davran olarak gelitirmeleri gerektii bir iletidir. Hikyede atlnn gerek niyetini renen adam hem syledii kt szlerden dolay zr dilerken bir yandan da yaplan iyilik karsnda atlya teekkrlerini sunmutur.

Hikyede yer alan problem uyuyan kiinin azna ylann kamasdr. Problem, ylann adamn azndan karlmas ile son bulur. Hikyede karakterler aras bir atma grnse de karakterler arasnda bir yardmlama vardr. Hikye kahramanlarndan atlnn yapt kaba hareketler, azna ylan kaan adam iin bir rahmettir ancak bu durum sonradan anlalmaktadr. Hikye yap itibariyle 1315 ya grubu ocuklarnn ilgisini ekebilecek bir yapdadr.

225

Hikyede, 249 kelime yer almtr. Hikye deyim bakmndan fakirdir. Anlatm ak ve akcdr. Uzun ve kark cmle yaplar yoktur. 13- 15 ya grubu ocuklarnn anlamn bilmekte zorlanaca kelime yok gibidir.

3.4.36. Baa Giren Hrsz ve Bahvan

Bir bahvan bahesine hrsz girdiini grd. Bunlardan biri fakih yani din adam; dieri peygamber soyundan geldiini syleyen bir erif; ncs ise bir dervi idi. Bunlarn de vefa bilmez, hak tanmaz kiilerdi. Bahvan kendi kendine: Bunlar yakalamak lazm, ama tek bama yle birden uraamam. Bu yzden onlar birbirinden ayrmam gerek. Onlarn her birini bir yana savuraym da, yalnz kalnca onlarn birer birer hakkndan geleyim. Bahvan bu kiiye dosta yaklat. Hepsini ho karlad. Dervi, dnerek: urada benim evim var. Oraya git de bir kilim getiriver. Aacn altna serip oturalm, dedi. Dervi gitti, bahvanla iki dost ba baa kald. Bahvan din adamna dnerek: Sen din adamsn. Bu arkadan da seyyid, yani peygamber neslinden gelen biri. Biz senin fetvanla ilerimizi yapyoruz. Onun bunun srtndan geinen dervi kim oluyor da sizin gibi asil adamlarla oturup kalkyor. imdi gelince onu kovun, gitsin. Siz de tam bir hafta benim bahemde konuk olun. Ba bahe dediiniz nedir ki? Hepsi sizin olsun. Bahvan ilerine bir phe drd, onlar kandrd. Dervi gelince onu kovdular. O da kalkp gitti. Bahvan da eline kocaman bir sopa alp derviin peine dt. Ona yetiince: Ey kpek! Bu nasl dervilik. Frsat bulunca hrszlk yapyorsun. Sana dervilik diye bunu mu rettiler. Al sana. Bahvan dervii yalnz bulduu iin onu iyice dvd. Yar l hle getirdi. Kafasn yard. Dervi:

226

Bana olan oldu arkadalar, ayn ey sizin de banza gelir. Siz beni yabanc bildiniz ama bu bahvandan size daha yabanc deilim. Bahvan dervii dvdkten sonra dierlerinin yanna geldi. Seyide seslenerek: Ey seyyid! Eve git le yemei iin yufka piirmitim. Evdeki hizmetiye syle onlar sana versin, getir. Seyidi eve yollayan bahvan, hocaya dnerek: Ey bilgili adam! Sen din bilginisin. Bilgi ve grn meydanda. Arkadan peygamber soyundan geldiini sylyor. Hlbuki atalar kim, ne belli? Gnmzde nice sahtekrlar kendisinin peygamber torunu olduunu sylyor. Bahvan daha birok sz syledi. Hoca da onlar dinledi. Arkada seyyidden soudu. Bahvan yerinden kalkt eve gitti. Seyide: Ey eek, dedi. Seni bu baa kim ard. Sana hrszlk kimden kald. Aslan, yavrusuna benzer. Syle bakalm sen hangi ynden peygambere benziyorsun? Bahvan, bu szlerden sonra seyyid olduunu syleyen hrsz iyice dvd. Hrsz, perian bir ekilde hocaya seslenerek: Sen imdi yalnz kaldn. Ayan denk al, dedi. Bahvan ikinci hrsz da bu ekilde bandan kovduktan sonra hocann yanna geldi. Ona da sopayla saldrarak: Sen hoca msn? Hoca nerde sen nerde? Ey utanmaz adam. Hrszlk fetvasn sen nerden aldn, dedi. Hoca bir taraftan daya yiyor, bir taraftan da: Haklsn, vur. Dostlarndan ayrlann lay budur. (Derviolu 2002:91)

3.4.36.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Meslek yks

Hikyedeki kiiler

: Bahvan, fakih(din adam), dervi, erif(soyunun

peygambere dayandn iddia eden kii)

227

Hikyedeki olay

: Bahvan, bahesine giren bir din adam, bir dervi ve

bir erifi kendilerine yakmayan hrszlk gibi kt bir fiile kar cezalandrmak ister. Ancak tek bana kii ile baa kamayaca bilerek onlara oyun oynar ve her birini tek brakarak sonuca ular.

Olayn yaand evre

: Olay, bahede yaanr. Bahvan, kiiyi

ayrmak iin mekn olarak evini de kullanr. Onlar deiik vesileler ile evine gndererek kiiyi birbirinden ayrr.

Olayn yaand zaman

: Hikyeye balarken herhangi bir zamandan

bahsedilmezken hikye iinde baz zaman kavramlar kullanlmaktadr.

Hikyede yer alan deyimler ayan denk almak.

: Hakkndan gelmek, peine dmek,

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, konuma izgisi ile verilerek birici kiinin azndan anlatlmtr. Hikyede anlatm yaplrken genelde grlen gemi zaman kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Problemlerin zerine dnerek ve metotlu gitmek gerekir.

2. Arkadalarna gelen felaketlere ses karmayanlar, gn olur felakete maruz kalrlar.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlar, mesleine ters den iler yaparlarsa rezil olurlar.

2. nsanlar, birliklerini bozduklarnda aciz durumlara derler.

228

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin ikinci cildinde

yer almaktadr. Mevlna bu hikyeyi topluluktan ayrlan ve tek bana hareket eden insanlarn eytann hilesine deceini anlatmak iin kullanr. Hikyeye giri yapmadan nce u beyitleri syler:

eytan birini kerem sahiplerinden ayrrsa onu kimsiz, kimsesiz bir hle kor, o hlde de bulunca ban yer, mahvedip gider. Topluluktan bir an bile ayrlmak bil ki eytann hilesinden ibarettir. (C2/2165, 2166. byt.). Hikyeden, toplu hareket etmenin nemini, 13- 15 ya grubu ocuklarnn karmas mmkndr. Birliklerini bozan hrszlarn her biri bahvann hmna uram, cezasn ekmitir. Hikyede her ne kadar hrszlk gibi kt bir davranta ibirlii ocuklar iin olumsuz bir rnek tekil etse de, hrszlarn kt akbeti bu olumsuz durumu bir nebze dzeltmektedir. ocuklarn sosyallemesi asndan birlikte hareket etme becerisini kazanmalar gerekmektedir.

Hikyeden ocuklarn karabilecei ikinci ana fikir, insanlarn mesleklerine ters decek ilerin iine girmelerinin onlar rezil rsva edecei gereidir. Hele topluma rnek olan, onlar iyiliklere ynelten ve ktlklerden uzak tutmay vazife bilen insanlarn kendilerinin ayn hatalara dmesi ok ac bir durum tekil etmektedir. Binlerce renciye hitap eden bir retmenin rencilerine ktlklerini anlatt davranlar kendisinin yapmas rencide nasl bir tesir brakr? Hikyede de yer alan kiiler toplumun nnde olan ve bir zellii ile dier insanlarn nnde bulunan insanlardr. Dervi, bir tekkede dini yaamada derinlemi bir insan; seyyid, soyu peygamber nesline dayanan bir kii; fakih de dini ilimleri renmi, fkhta derinlemi bir kii olarak toplumda nemli misyonu olan ahslardr. Ancak, bu kiiler hikyede hrszlk gibi kt bir ite ittifak etmi olarak karmza kmaktadr. 1315 ya grubu ocuklarna, mesleklerini iyi yapmayan kiilerin decekleri ac hllerin gsterilmesi bakmndan nemli bir hikye niteliindedir. erhte Mevlna hikyede yer alan kiilerin bu uygunsuz hlleri iin srasyla u ifadeleri kullanmtr:

229

Dedi ki: Ey kpek sofi, demek sen cret edip benim bama giriyorsun ha! Sana bu hususta Cneyd mi yol gsterdi, Beyazid mi? Bu sana hangi eyhinden, hangi pirinden kald? (C2/2182, 2183. byt.). Ey eek, bu baa seni kim davet etti? Hrszlk sana Peygamberden mi miras kald? Aslan yavrusu aslana benzer. Sen syle bakalm, Peygambere ne yzden benziyorsun? dedi. (C2/2201, 2202. byt.). Ey eli kesilesice, balara gir de, caiz midir? Emir var m bile deme. Fetvan bu mu senin? (C2/2209. byt.).

Yukarda yer alan beyitlerde, ilk olarak sofiye seslenmekte, sonra seyyide ve son olarak da fakihe yaptklar davranlarn kendilerine hi mi hi yakmadn anlatan ineleyici bir slup kullanlmtr.

Hikyeden 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei iki ileti yer almaktadr. Bunlardan ilki, problemlerin zerine dnerek ve metotlu gitmek gerektiidir. Metinde, bahvan kiinin kendi bahesine girip hrszlk yaptn grnce bu sorunun stesinden gelmek iin gzel bir taktik izlemektedir. Bahvan bilmektedir ki, kiiye birden saldrsa ve onlara ceza vermeye kalksa kendisi zarar grecektir. Bundan dolay onlar teker teker birbirinden ayrarak sonuca gitmeyi dnmtr. Dndklerini srayla uygulamay baaran bahvan, hrszlarn aralarna ayrlk tohumlar ekmi, aralarn am ve tek tek cezalarn vermi, bahesinden hrszlar kovmay baarmtr. Hikye, ocuklarn hayatlarnda karlarna kan problemlerin zerine sakin ve metotlu gitmeleri gerektii davrann kazandrabilecek yapdadr. ocuklarn zihinsel geliimlerine katk yapabilecek bir ileti zellii tamaktadr.

Hikyede

yer

alan

son

ileti,

arkadalarna

gelen

felaketlere

ses

karmayanlarn, bir gn kendilerinin de felakete maruz kalabilecekleri gereidir. Hikyede, bahvann aralarna fitne soktuu hrsz, birbirlerine srasyla gelen felakette ortak hareket edemeyince hepsi de ayn sonun yolcular olmak zorunda kalmtr. 13- 15 ya grubu ocuklar, arkada evresi kurarak sosyal ynden kiiliklerini gelitirdikleri bir dnemi yaamaktadrlar. Arkadalk ve dostluk

230

kavramlarn yaayarak rendikleri bu dnemde, sknt ve belalarn balarna geldiinde birbirlerine destek kmay reneceklerdir. Hikyedeki iletinin olumsuz yn hrszln kurulan arkadalk iin ortak unsur olmasdr.

Hikyede karmza kan problem hrszlktr. Problem, bahvann izledii uygun bir metotla zme kavumutur. Hikyede yer alan atma karakterler aras atmadr. Hrszlar ile bahvan arasnda geen atmay bahvan kazanmtr. Hikyede dikkat eken unsur, toplumun nnde iyi grnen kahramanlarn hrszlk gibi kt bir davranta ortak hareket etmeleridir.

Hikyede, 416 kelime yer almaktadr. Hikye, deyim bakmndan fakir olup tane deyim bulunmaktadr. Hikyede kark ve uzun cmle yaplar yer almamaktadr. Cmleler ak ve anlalr bir yapdadr. Hikyenin anlatmnda akclk sz konusudur. ocuklar, hikyede yer alan kahramanlarn anlamlarn bilmekte zorlanabileceklerdir. Fakih, seyyid ve sofi kelimelerinin anlamnn ilk paragrafta ksaca verilmeye allmas uygun olmutur.

3.4.37. Aynn Dostluu

Bir ejderha, bir ayy yakalam paralamaya alyordu. Yiit bir adam, yolda giderken aynn barmalarn duydu. Hemen kotu, her ne kadar ejderha daha gl idiyse de, o adamn hem gc hem de hilesi vard. Ay, ejderhadan kurtulunca Ashab-Kehfin kpei gibi o adamn peine takld. Adam hasta olup yere ba koyunca da ay onu brakmad, banda beklemeye balad. Oradan geen birisi: Ey karde, dedi, bu ayyla ne iin var? Adam, ejderha olayn anlatt. Bunun zerine o ahs: Ayya gvenme, dedi, ahman dostluu dmanlktan beterdir. Sen bunu hasedinden sylyorsun. Ayya bakma, bana olan sevgisine bak. Ahmaklarn sevgisi aldatc bir sevgidir. Benim bu hasedim onun sevgisinden iyidir. Gel benimle bir ol da o ayy uzaklatr gitsin!

231

Git bamdan haseti herif, kendi iine bak! Ben bir aydan daha aa deilim ya. Bana bir ey gelecek diye iim titriyor. Sakn byle bir ay ile ormana gitme! Btn bu szler adamn kulana girmedi: Git bamdan! dedi. Ben senin dmanm deilim. Peimden gelirsen kendine iyilik etmi olursun. Uykum geldi, beni brak, iine git! Benim gibi bir dosta uy da, himayemde uyu. Adam bunun zerine: Bu galiba bir katil, diye dnd, ayy gnderip uyuyunca beni ldrecek. Ya da benden bir ey umuyor, bir dilenci. Adamn yola gelmediini gren nasihati ise kzarak ve iinden La havle diyerek oradan ayrld. Ben ona ciddiyetle nasihat ettim, o ise benden daha kt phelendi diye dnd. Adam da uyuyakald. Yzne sinek konuyor, ay da onu kovalyordu. Sinek kovulunca kalkyor, fakat inadna yine ayn yere konuyordu. Bu byle srp gitti. Ay, sinee kzd, gitti kenardan koca bir ta getirdi. Sinein yine adamn yzne konmu olduunu grnce, o koca ta sinee frlatt. Ta, uyuyan adamn yzn parampara etti. (Ylmaz 2005: 80)

3.4.37.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Fabl

Hikyedeki kiiler

: Yiit bir adam, bir yolcu, ay

Hikyedeki olay

: Yiit bir adam, bir ayy ejderhann elinden kurtarr.

Ay da adama olan kran gerei peinden ayrlmaz. Bu dostluk adamn houna gider. Yoldan geen biri bu dostluu grnce adam uyarmadan edemez. Aynn

232

dostluuna gven olmaz diyerek yiit kiiye adeta yalvarr. Yiit adam zanneder ki ay ile olan dostluu kskanlyor. Yiit adam hastalannca bir yere uzandnda, bir sinek konar onu rahatsz eder. Ay, dostunu sinekten kurtarmak iin kocaman bir ta alarak adamn yzndeki sinee atar. Adamn yz parampara olmutur.

Olayn yaand evre

: Mekn ad verilmemitir. Yoldan giden adam,

yiit kiiye ay ile ormanlk alana gitmemesini sylerken sadece mekn ismi gemektedir.

Olayn yaand zaman

: Zaman kavram hikyede verilmemitir.

Hikyede yer alan deyimler gelmek.

: Yrei titremek, kulana girmek, yola

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek anlatm birinci kiinin azndan gereklemitir. Hikyede anlatm yaplrken genelde grlen gemi zaman kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Yaplan iyiliklerin ardnda her zaman art niyet aranmamaldr.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Dost olan insanlar seerken dikkatli olmak zorundayz.

2. Bizleri uyaran insanlarn dediklerini dikkate almalyz.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin ikinci cildinde

gemektedir. Mevlna, bu hikyesinde kimlerle dost olunmas gerektiini anlatmak istemitir. Dostlua uygun olmayan insanlarla birlikte olmak, kiiye zarar verecektir.

233

Belki dost olarak seilen kiinin kt niyeti de yoktur ancak ahmak olmas da zarar vermeye yetecektir. Bunla ilgili olarak erhte u beyitler yer almaktadr:

Ahman dostluu dmanlktan beterdir. Ne suretle olursa olsun srlmesi gerek dedi (C2/2015. byt.). Aptaln sevgisi phesiz aynn sevgisidir. Kini sevgisidir, sevgisi kin. Ahdi gevek, zayf ve bozuk, sz byk, vefas ark (C2/ 2130, 2131. byt.). Hikyede 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei iki ana fikir vardr. lk karlabilecek ana fikir, insanlarn dost seerken dikkatli olmak zorunda olmalardr. Hikyede aynn dostluuna bel balayan, kendisini uyaran arkadana aldr etmeyen kii cezasn ar demitir.

Hikyeden ocuklarn karabilecei dier ana fikir, bizleri uyaran insanlarn dediklerini dikkate almamz gerektiidir. Hikyede, aynn dostluuna kanan kiiyi arkada uyarm, ay ile dostluun ona zarar vereceini, hele kesinlikle ormana ay ile beraber gitmemesini tembihlemitir. Ancak, adam kendisine tembihlerde bulunan kiinin, ay ile olan muhabbetini kskandn zannetmitir. Uyarlarn hibirini dikkate almayan adam, hikyenin sonunda aynn gazabna uramtr. ocuklarn hikyeden rahatlkla karabilecei bir dnce olan ana fikir, ocuklarn kazanmas gereken bir davran biimidir.

Hikyede ocuklarn karabilecekleri tek ileti vardr: Yaplan iyiliklerin ardnda her zaman art niyet aranmamaldr. Hikyede, ay ile dostluk kuran kii arkadann kendisine yapt uyarlarn ardnda hep kt niyet aramtr. nce kendini uyaran kiinin kskanlk iinde olduunu sonra, ya katil olduunu ya da dilenci olduunu dnmtr. ocuklarn hikyeden sezebilecekleri yapda olan bir iletidir.

Hikyede yer alan problem, kurulan yanl bir dostluktur. Bu yanl dostluu ortadan kaldrmak iin, karakterler arasnda atma yaanmaktadr. Yanl dostluk ortadan kaldrlamam ancak yanl dostluun vahim sonucu ortaya koyularak problem zme kavumutur.

234

Hikyede, 275 kelime yer almaktadr. Cmleler ksa, ak ve anlatm akcdr. Deyim bakmndan fakir olup deyim yer almtr. Birka kelime haricinde 1315 ya grubu ocuklarnn anlamn bilmekte zorlanaca kelime yoktur.

3.4.38. Byn Yalayan Adam

Aalk bir kii bir koyun kuyruu paras bulmutu. Her sabah byklarn o yala yalard. Zenginlerin yanna vard zaman, Bir yerde yal yemekler yedim. diyerek aka satard. Eliyle de byklarn burar dururdu. Byklarmdaki yallk bunun ahididir. derdi. Karn da sessiz sedasz, Seni gidi yalanc, senin yalanlarn olmazsa, belki bir hayr sahibi beni doyurur da, alma are olurdu. der gibiydi. Baksana Allah: Eri-br hareket etme, kyamet gn doruluklardan fayda vardr. Eer doru olamyorsan bar sus! Kendini gsteriten, hilelerden ek kar. Kt huylarn brak! buyurmutur. Byn yalayan adamn alkla karn guruldarken, zenginim, stn adam davasna balamt. Midesi ise byklarndan nefret etmekteydi. Sanki: Allahm bu bizi yakt, yandrd. Bunun gizliliklerini meydana kar da bizi bundan kurtar. der gibiydi. Bedeninin btn organlar ona dman kesilmiti. nk onlarn ihtiyalarn karlamyor, onlar a brakyordu. Kendini tok ve varlkl gsterdiinden kimse hlini bilmiyor, ona yardmc olmuyordu. nsan olduu gibi grnmeli ve grnd gibi olmaldr. nsanlar yanltp tok olduunu sylyor vcudunu a brakyordu. Doruluk kullar Hakkn rahmetine ulatrr. Adamn midesi bu duruma isyan ederek el kaldrp Allaha dua etti: Ey yce Allahm sen bunu rezil et de, iyi insanlar bize acsn, bize yardmc olsunlar. dedi.

235

Yarattklarn seven, onlar gren, gzeten Allah, midesinin iniltisini dinleyip, duasn kabul etti. Adamn iindeki aln yzne vurdu. Bu duadan sonra bir a kedi gelerek adamn evde saklad kuyruk yan kapp yedi. Bunu gren kk olu kedinin arkasndan kotuysa da kediyi tutamad. Babasndan ok korkan ocuun beti benzi att. ocuk koarak basnn yanna geldi. Topluluk iindeki babasna: Babacm, senin her sabah byklarn yaladn kuyruk yan kedi kapt. Arkasndan kotumsa da kurtaramadm. dedi. Bu duruma oradakiler gldler ve kk den adama da acdlar. Ya olduun gibi grn, ya da grndn gibi ol! Ne kadar doru bir sz! Bu durumu anlayanlar, onlara yardma yneldiler. (ahin 2005: 118)

3.4.38.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Ksa yk

Hikyedeki kiiler

: Baba(byn yalayan adam), ocuk

Hikyedeki olay

: Bir adam, a ve yoksul olmasna ramen toplum

iinde bu durumunu belli etmemekte, aksine her gn etli yemek yediini zannetsinler diye byn yalayp durmaktadr. Byklarn yalad kuyruk yan bir gn bir kedi kapar. Adamn ocuu da bu durumu topluluk iinde oturan babasna haber verir. Adamn a ortaya km, insanlar arasnda rezil olmutur

Olayn yaand evre almamaktadr.

: Herhangi bir yer ismi ve betimlemesi yer

Olayn yaand zaman

Adamn

byn

yalamas

her

sabah

olmaktadr. Bu ifade dnda belirli bir zaman kavram yoktur. Hikyede yer alan deyimler yzne vurmak, beti benzi atmak. : aka satmak, dman kesilmek,

236

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek anlatm birinci kiinin azndan yaplmtr. Hikyede anlatm yaplrken geni zamann hikyesi, duyulan gemi zamann rivayeti ve imdiki zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Sylenen yalanlar sadece kiiyi deil evresine de zarar verir.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. Ya olduun gibi grn ya da grndn gibi ol!

2. nsanlarn bo gururlar ve yalanlar muhakkak gn yzne kacaktr.

Hikye hakknda yorum

: Hikye, Mesnevinin nc cildinde

yer almaktadr. Mevlna, bu hikyesinde kibirli insanlarn dt zor durumu anlatmtr. Burada anlatlan kibir daha farkl bir durum arz etmektedir. nk kendisinde olmayan bir zellikle insann gururlanmas ele alnmtr. Mevlna, insanlarn olduu gibi grnmeleri ya da grnd gibi olmalar gerektiini anlatmak iin bu hikyeyi ele almtr. Hikyeden ocuklarn da karaca ilk ders olan bu dnce, Mevlnann en veciz szlerinden biri olarak bilinmektedir. erhte hikyedeki grnn tersi durumla ilgili u beyitler yer almtr:

Onun bedeninin btn czleri, ona dman olmutu. O bahardan dem vurdu ama onlar, kn ta kendisiydiler. Adam ihsandan, keremden dem vurdu ama merhamet daln, ta kknden kesmekteydi. Ya doru ol, doruluunu gster yahut sus da merhamete eri sonra co! (C3/750, 751, 752. byt.).

237

Hikyeyi, 1315 ya gruplar ocuklarnn olgun bir kiilik kazanmalarn salamak adna kullanlabilecek arac bir metin olarak kabul edebiliriz. Erken yalarda ocuklara kazandrlmas gereken doru konuma, sylediini yaama, gsteriten uzak, olduu gibi grnme dnce yaplardr. ocuklara ynelik eserlerde kiilik ve kimlik gelitirmesine katk salayacak bu tarz hikyeler yararl olacaktr (Yaln ve Ayta 2003: 51).

ocuklarn gururlarnn ve

hikyeden yalanlarnn

karabilecekleri muhakkak gn

dier

sonu,

insanlarn

bo

yzne

kaca

gereidir.

Ataszlerimize, yalancnn mumu yatsya kadar yanar ekliyle yansyan bu gerek hikyede yer almtr. Yalan szlerle insanlar uzun mddet aldatmak mmkn olmayacaktr. Olumlu davranlarn nasl erken yalarda kazanlmas gerekmektedir, yle ki olumsuz davranlar da erken yalarda ocuklara kavratlmal, zararlar ortaya konulmal ve sonular gsterilmelidir. ocuk olsun, yetikin olsun hibir fert toplum iinde kk drlmek istemez. Ancak hikyede yalan ile kibri birletiren karakterin toplum iinde kk dt ve rezil olduu grlmektedir. Bu hikye ocuklara yalann ve kibrin zararlarn gsteren mizahi anlatma sahip bir hikyedir. ocuklara salam ve geerli inanlar salayacak konularn ilenmesine arlk verilmelidir (Ouzkan 2001: 368).

Hikyede yer alan tek bir ileti vardr: Sylenen yalanlar sadece kiiyi deil evresine de zarar verir. Hikyede kibrinden yalan syleyen kii sadece kendine deil a hldeki ailesine de zarar vermektedir. Oysa doruyu sylese ve kibrinden vazgese, halk iinde yardmsever insanlarn ona etmesi ihtimali vardr. Nitekim hikyenin sonunda adamn syledii yalanlar ortaya knca insanlar yardma ynelmilerdir. Hikyede ayrca bu durumdan zarar gren yalanc adamn midesi ve dier azalardr. Mevlna bu durumu kiiletirme yoluyla vererek hikyeye gzellik katmtr. Alktan kvranan karn ve mide adama kzmakta, dier organlarda adama dman kesilmilerdir. En sonunda mide, Allaha yalvarmakta ve adamn bu hlini gn yzne kmas iin dua etmektedir.

238

Hikyede yer alan problem kibir ve yalandr. Adamn kibri nedeniyle yalana bavurmas zlmesi gereken problemdir. Yaanan atma ise karakterin i atmasdr. Ondan beklenen kibrinden vazgeip yalan brakmasdr. Ancak bunu baarabilecek gc olmadndan hikyede adamn ocuu devreye girmitir. ocuk masumluu iinde yaplan davran adamn an ortaya karm, problem zme kavumutur. Hikye yalan ve kibrin olumsuz sonularn mizahi bir anlatm iinde ele aldndan ocuklarn dikkatini ekebilecek bir yapdadr.

Hikyede 292 kelime yer almtr. 1315 ya grubu ocuklar, hikyede yer alan kelime ve kelime gruplarn anlamakta zorluk ekmeyeceklerdir. Uzun ve yaps karmak cmle yaplar yer almamaktadr. Hikyede, ocuklarn anlayabilecei gnlk hayatta sk kullanlan deyimler ter almtr.

3.4.39. Itr arsnda Baylan

Bir adam, gzel kokular satanlarn arsndan, yani tr pazarndan geerken, baylp yere dmt. O trl trl kokular, adamcazn ban dndrmt, zavall olduu yere yld kald. Nerdeyse bir yarm gn, dt yerde ylece, l gibi yatt. Bir zaman sonra halk onun banda toplanmaya balad. Derdine derman olacak bir are aryorlard. Birisi elini adamn kalbine gtrp, atp atmadn kontrol etti. Bir dieri ise yzne gzne gl suyu serpti. Gl suyu serpen bilmiyordu ki, zavallnn bana ne geldiyse gl suyundan gelmiti. Elleriyle ban ovalayan da vard, atei dsn diye alnna slak saman koyan da Bir tanesi de d aac ile ekeri kartrp biarenin ba ucunda ttslyordu. Bir bakas ise, elbiselerini soyup onu rahatlatmaya abalyordu. Biri nabzn sayyor, bir dieri, Acaba sarho mudur? diye azn kokluyordu. yle ya, arap imi, esrar ekmi, afyon yutmu olmasnd! Derken, falanca kii tr arsnda dm baylm diye bir haber etrafta iyice yayld.

239

Bu den adamcaz bir deri ustasyd ve onun akll bir erkek kardei vard. Haber kendisine de ulanca kotu geldi. Yannda bir para kpek pislii getirmiti. Ben onun neden bayldn biliyorum! dedi. Sebebi bilince are bulmak kolaydr. Kendi kendine diyordu ki: u kpek pislii, onun beynine ve damarlarna kadar sinmitir. nk o, rzkn elde etmek iin btn gn, pislik iinde deri tabaklayan biridir. mrnde ilk defa byle bir tr arsndan geiyordu anlalan. Bu gzel kokular, onu kendinden geirmi olmal. Dericinin kardei verecei ilac kimse grmesin diye halk uzaklatrd, sonra da kpek pisliini aabeyine koklatt. Az zaman sonra adam ayld ve kendine geldi. Seyredenler ise, hayretler iinde onlar izlemekte ve: Bu adam hastaya bir efsun okudu ya da iirdi de onu iyi etti demekteydiler. (Gndzalp 2005: 173)

3.4.39.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Meslek yk

Hikyedeki kiiler

: Kokudan baylan adam, adamn kardei ve halk.

Hikyedeki olay

: Bir adam, gzel kokularn satld bir ardan

geerken bir anda baylr ve der. Halk bana toplanr bir trl adam kendine getiremezler. Kardeinin bayldn duyan akll kardei, yannda getirdii biraz kpek pisliini kimseye gstermeden kardeine koklatr. Halk, kardein yaptn fark edemeyince onun bir efsun okuyarak adam iyiletirdiini zannederler.

Olayn yaand evre yaanmaktadr.

: Olay, gzel kokularn satld bir arda

240

Olayn yaand zaman

: Olayn balangcnda bir zaman verilmemitir.

Adamn baylmasndan sonra kendine gelene kadar geen sre yarm gndr. Bir sre sonra da kardei yardmna yetimektedir.

Hikyede yer alan deyimler gelmek.

: Ba dnmek, baa gelmek, kendine

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek anlatm birinci kiinin azndan yaplmtr. Hikyede anlatm yaplrken grlen gemi zaman ve duyulan gemi zamann hikye birleik kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. Zor durumda kalan insanlara yardm etmeliyiz.

2. Problemin kaynan bilmek sonuca ulamay kolaylatracaktr.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlarn dertleri de devalar da farkllk gsterir.

2. Bazlarna fayda salayan fiiller ve ortamlar, bazlarna zarar verebilir.

Hikye hakknda yorum

: Hikye Mesnevinin drdnc cildinde

yer almaktadr. Mevlna, bu hikyesiyle ktlklere alan insanlarn iyiliklere ve gzelliklere kapal olacan anlatmak istemitir. Mevlna, bu dncelerini hikye arasnda u beyitlerle ifade etmektedir:

Kt kiilerin hareketi o yandandr. Zina, bakla, gz ve ka iaretiyle gelir. Kime t miski fayda vermezse muhakkak o, kt kokulara almtr (C4/294, 295. byt.).

241

Hikyede 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei iki ana fikir vardr. Karmza kan ilk ana fikir, insanlarn dertlerinin de devalarnn da farkllk gsterebilecei gereidir. Hikyede, gzel kokularla bezenmi bir arda fenalk geiren adamn derdini, herkes farkl bir nedene balamtr. Kimisi, nabzna bakmakta, kimisi ateine kimisi de aznn kokusuna bakmaktadr. Ancak adamn derdi, alm olduu pis kokunun tam aksine gzel kokularn youn bulunduu bir ardan ilk defa gemi olmasdr. ocuklara, olaylara farkl alardan bakabilme, farkl problemlerin farkl zmleri olabileceini gsterme bakmndan ilevi olan bir hikyedir. ocuklarn hikyeden bu fikri sezmeleri ve bu sonucu karabilmeleri mmkndr.

Hikyeden karlabilecek dier fikir, bazlarna fayda salayan fiillerin ve ortamlarn, bakalarna zarar verebileceidir. ocuklara greceli dnme, kendilerini bakalarnn yerine koyma gibi becerileri kazandrmada bir basamak olarak alglayabileceimiz bir ana fikir cmlesidir. Hikyede ou insann houna giden gzel kokularn bulunduu ar ortamnn adama zarar vermesi, gzelliklerin greceliini ortaya koymaktadr. Trk ktphaneciler derneinin 1961 ylnda sunduu neride ocuk kitaplarnda bulunmas gereken zellikler belirtilmitir. Bu neride, ocuklara kazandrlmas gereken kazanmlardan biri de anlay

kabiliyetinin gelitirilmesidir (Ouzkan 2001: 372). Hikye, bir olaya farkl bir adan bakabilme kabiliyetini kazandrmak bakmndan ocuklara uygundur.

Hikyeden 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei iki ileti vardr. lk ileti, zor durumda kalan insanlara yardm edilmesi gerektiidir. Hikyede, tr arsnda baylan adama birok kii yardm etmek iin kouturmutur. Her bir kii kendince baylan adam kendine getirmek iin gayret etmitir. Zor durumda kalm hastalara, yallara yardm edilmesi gerektiini ocuklara sezdiren ve bu unsurlar iyi yanstan bir hikyedir.

Hikyede yer alan son ileti, problemin kaynan bilmekle sonuca daha abuk ulalaca fikridir. Hikyede, problemin kaynan bilen tek kii baylan adamn kardeidir. Nitekim kardeinin bayldn duyar duymaz ona yardmc olmak iin

242

yanna, kardeinin alm olduu kokuyu almay dnebilmitir. Problemi bilmeyen insanlar ise deiik zm yollarn denemiler ama sonuca

ulaamamlardr. ocuklara salam bir dnce yaps kazandran bir iletidir. nk hayatta karlalacak birok problem olacaktr. zm yollarnn problemi tanmaktan geeceini Mevlna da erhte u beyitlerle vermitir:

Sebebi bilinmezse tedavi gleir. Hangi ila iyi gelecek? Yz trl ihtimal vardr. Fakat sebebi bilindi mi i kolaylar. Sebepleri bilmek bilgisizlii giderir (C4/ 272, 273. byt.). Hikyede karmza kan problem, hastalktr. Hastaln sebebinin bilinmesi ve baylan adamn kurtulmas ile problem zme kavuacaktr. Hikyede zerinde durulacak cidd manada bir atma yoktur. Ancak, problemi bilen kii ile bilmeyen kiilerin atmas eklinde deerlendirilebilir.

Hikyede 268 kelime yer almtr. Hikyede 1315 ya grubu ocuklarnn bilmekte zorlanaca kelime yok gibidir. Cmleler ak, anlalr ve akcdr. Hikyede ocuklarn anlamn bilmekte zorlanmayaca deyim yer almaktadr.

3.4.40. Tavus/akal

Bir akal, dolap dururken, bir boyac kpne dt. Bir hayli zaman oradan kmak iin urat. ktnda btn tylerinin rengrenk boya olduunu grd. Gne ona vurduka tyleri daha da parldyordu. Boz tylerini byle krmz, mavi yeil, pembe, sar renklerde gren akaln, akl bandan gitti. Kotu, kendini, kendi gibi akallara gsterdi. akallardan bir akal: Ey falanca! dedi. Sen ya hile yapyorsun ya da ulu kiilerden biri oldun, ermilere kartn! Byle renk renk boyanarak halkn gzn boyamaya m niyetlisin yoksa? O renkten renge brnm akal, kendisini knayann kulana eilerek dedi ki:

243

Sen bir bana bak, bir de u rengimi seyret. Hibir puta tapcnn benim kadar gzel bir putu olmu mudur? Benim gl bahesi gibi yzlerce rengim var. Ne ho, ne gzel bir hldeyim! Ey akallar! Aklnz banza alnz. Bana da artk akal demeyiniz. Bu kadar gzellik bir akalda olur mu? Btn akallar, mum etrafna toplaan pervaneler gibi boyal akaln etrafn sardlar. O hlde sana ne isim ne verelim, seni nasl aralm? diye sordular. Mteri yldz gibi parl parl parldayan erkek tavus kuu deyin! diye syledi boyal akal. akallar bunu duyunca: Peki, ama dediler. O gerek tavuslar, cilveli cilveli, nazl nazl gezerler. Sen de yle gezebilir misin? Hayr, ben yle yapamam! dedi boyal akal. Peki, onlar gibi tebilir misin? diye sordular tekiler. Boya kpne den akal bu soruya da: Hayr, temem! diye cevap verince, dierleri toplap zerine yryerek: Ey sahtekr! Sen tavus falan deilsin. Tavusun tylerindeki renkler kknden gelir. Sen boya ile iddia ile nasl tavus olabilirsin? (Gndzalp 2005: 134)

3.4.40.1. Hikye ncelemesi

Hikyenin snf

: Fabl

Hikyedeki kiiler

: Kendisini tavus sanan akal(d yzn ssleyen,

gzel grnen ancak ii yrtc olan kiiler), dier akallar.

Hikyedeki olay

: akallardan biri gezerken bir boyacnn kpne der.

Rengrenk bir hl alan akal kendini dier akallarda farkl grp stnlk taslamaya balar. Kendine tavus diye hitap edilmesini isteyen akala dier akallar

244

baz sorular sorarlar. Sorulan sorular neticesinde tavusluktan eser olmadn dier akallar grr ve onunla alay ederler.

Olayn yaand evre verilmemitir.

Hikyede

herhangi

bir

mekn

ad

Olayn yaand zaman

: Hikyenin balangcnda bir zaman kavram

verilmemitir. Bir hayli zaman gibi belirsiz zaman ifadeleri yer almtr.

Hikyede yer alan deyimler akln bana almak.

: Gz boyamak, akl bandan gitmek,

Hikyede anlatm

Hikye,

nc

tekil

kiinin

azndan

anlatlmtr. Kiilerin konumalar, baz yerlerde trnak iareti iinde verilerek anlatm birinci kiinin azndan yaplmtr. Hikyede anlatm yaplrken genelde grlen gemi zaman kipi kullanlmtr.

Hikyede verilmek istenen iletiler :

1. nsanlara davranrken grnlerine gre deil, olgunluklarna gre muamele edilmelidir.

Hikyeden karlabilecek ana fikirler

1. nsanlar, asllarn inkr ederlerse zor durumda kalrlar.

2. Byk grnmek, kkln alametidir.

Hikye hakknda yorum

: Hikye Mesnevinin nc cildinde

gemektedir. Hikyede, Mevlna kendi hlinden memnun olmayan, Allahn verdii nimetlerle kanaat etmeyip uygun olmayan durumlara giren fakat bir trl huzuru bulamayan insanlar anlatmak istemitir (Gndzalp 2005: 136). Mevlna,

245

Firavunun Tanrlk iddia etmesini de akaln hline benzetir. Mevlnann hikyede vermek istedii dersler erhte u ifadelerle verilmitir:

Musa ile Harun tavuslara benzerlerdi. Karnda salndlar, cilvelendiler, seni perian ettiler. irkinliin meydana kt, rsvay oldun gitti, ycelikten aalklara dverdin! Mihenk tan grnce kalp aka gibi simsiyah oldun, stndeki aslan nak gitti, kpekliin meydana kt. A uyuz irkin kpek, hrsndan kzgnlndan aslan postuna brnme. Aslan kkrer de seni snar. O vakit stnde aslan sureti olduu, fakat hakikatte kpeklerin huylarna sahip olduun anlalr (C3/785, 786, 787, 778, 789. byt.). Hikyede 1315 ya grubu ocuklarnn karabilecei iki ana fikir vardr. lki, insanlarn, asllarn inkr ettiklerinde zor durumda kalacaklardr. Hem fert hem de toplumlar asllarn, soylarn, milletlerini iyi bilmek ve nereden geldiklerini aratrmak zorundadrlar. Hikyede, akaln kendi asln inkr ederek kendi cinsinden olan akallara stnlk taslamaya almas sz konusudur. ocuklarn hikyeden karabilecekleri bu ders, onlara benzetme suretiyle nemli bir dnce kazandrmaktadr.

Hikyeden karlabilecek dier ders, byk grnme gayretinde olan insanlarn kk insan olabileceidir. Nitekim hikyede akal, boyal hline kanarak kendini dier akallardan stn grmeye almtr. Ancak stn grnmek bir yana dierlerinin maskaras olmasna neden olmutur. Bu ana fikir, olgun kiilikli bireylerin topluma kazandrlmas bakmndan nemli bir ders nitelii tamaktadr. nsanlarn grn ile birbirlerine saladklar stnln bir deeri olmad, asl stnln tavr ve davranlardaki olgunlukla salanaca gerei ocuklara kazandrlmas gereken zihinsel ve duyusal becerilerdir. 1315 yalar da bu davranlarn kazandrlmas bakmndan nemli zaman dilimleridir.

Hikyede, ocuklarn karabilecekleri bir ileti yer almaktadr:

nsanlara

davranrken grnlerine gre deil, olgunluklarna gre muamele edilmelidir. Ana fikirlerle de balantl olan bu ileti, stnlk taslayan insanlarn ekillerine

246

taklmadan onlar bilgileri, tavrlar, davranlar ve olgun kiiliklerine gre deerlendirilmesi gerektiini anlatr. nsanlar bir anda olduundan byk grmek ve gstermek eletirilmesi gereken bir tutumdur. Ele alnan ileti, bu bakmdan ocuklara insanlar deerlendirirken nelere dikkat etmeleri noktasnda temel bir bak as ortaya koyan bir zelliktedir.

Hikyede yer alan problem kibirdir. Kendini farkl grme, byk grme ele alnan problemdir. Problem, boyac kpne den akaln dier akallardan stn olmasn iddia etmesiyle ortaya kmaktadr. Dier akallarn onun tavusta olan zellikleri barndrmadn ortaya koymalar ile zmlenir. Hikyede yer alan atma karakterler arasndaki atmann rneidir.

Hikyede 241 kelime yer almtr. Hikyede yer alan kelimelerin anlamlarn 1315 ya grubu ocuklar karmakta zorlanmayacaklardr. Cmleler ksa, ak ve anlalr bir yapdadr. Akc bir anlatmn yer ald hikyede ocuklarn anlamn bilebilecekleri deyim yer almtr.

3.5. Mesnevideki Ana Fikir ve letilerin ncelemeleri Mesneviden setiimiz krk hikayenin incelemelerini yaptmzda, ortaya kan ana fikir ve iletileri snflandrmak amacyla fikirlerin adlandrlmasn gerekmektedir. Bu bakmdan aadaki adlandrmalar yaplmtr.

3.5.1. Ana Fikirlerin Konu Bakmndan Adlandrlmas

1. nsanlar zor durumda kaldklarnda akllarn kullanarak birok sorunun stesinden gelebilirler.(dnce) 2. Asl g akldadr.(dnce) 3. Aklszln sonu hep kt bir ekilde neticelenir.(dnce) 4. Zor durumda kaldmzda bize yardmc olabilecek dostlarmza bavurmalyz.(dostluk) 5. Akl akldan stndr.(danmak)

247

6. Anlatmak istediklerimizi bazen tavrlarmzla, hareketlerimizle daha gzel ifade edebliriz.(model olma) 7. En gzel hediye zgrlktr.(zgrlk) 8. Akll kii ekilen beladan gereken dersi alr ve buna gre hareket eder.(dnce) 9. Alakgnll insanlar sevilirler ve dllendirilirler.(alakgnlllk) 10. Bu dnya bir daa benzer, yaptklarmz, ilediklerimiz bizim seslenmelerimizdir. Gzel de olsa irkin de olsa bize geri gelecektir.(dnce) 11. Gerek ak ruhtadr ve gerek mutluluk gnln rahat olmasyla mmkndr.(mutluluk) 12. Cezalarda makul olmal, fizik cezalar verilmemeli, incitici tavrlardan kanmalyz.(adalet) 13. Karmzdaki muhatab dinlemeden, olay hakknda bilgi sahibi olmadan, yargya varmamalyz.(dnce) 14. Hayatta birbirine benzeyen ok ey vardr ama mahiyeti farkldr.(bak as) 15. Grne gre fikir elde etmek ou zaman bizi yanltr. nyargl olmamak gerekir.(nyarg) 16. Gemite yaplan birok hatadan ders karlmaldr.(ders karma) 17. Zor durumda kaldmzda aklmz iyi kullanmalyz.(dnce) 18. Nasihatten anlamayan insanlara bir eyler anlatmak ok zordur.(dnce) 19. Bizim iin ok deerli olan eyler baka yer ve zamanlarda kymet ifade etmeyebilir.(bak as) 20. Derde derman arandnda bir ekilde zm bulunacaktr.(dnce) 21. nsanlarn byklkleri makamlarndan deil, insanlklarndandr.(olgun davranma) 22. nsanlar, grnlerine gre deerlendirilmemelidir.(nyarg) 23. Her sylenene aratrma yapmakszn inanmamalyz.(aratrma) 24. yilik yapmak isterken bakalarna zarar vermemeliyiz. (Ka yapalm derken gz karmamalyz.)(dikkatli olmak) 25. nceden hazrladmz plnlarn hep olumlu ve olur yanlarn deil olumsuz ve gereklemeyecek yanlarn da dnmeliyiz.(bak as)

248

26. Ne manaya geleceini tahmin edemediimiz bir sz yllarca yaptmz olumlu ileri mahvedebilir.(dikkatli olma) 27. Ayn durum karsnda, farkl kiilerin davranlar farkllk arz edebilir.(bak as) 28. Ad ve grn iyi olan insanlardan iyilik gremeyebiliriz.(iyilik) 29. stediklerimiz her zaman gereklemeyebilir bu durumlara hazrlkl olmalyz.(tedbirli olma) 30. Yapacamz ilerin sonunu dnmeden hareket etmemeliyiz.(dnce) 31. Anlk houmuza giden birok eyin neticesi kt olabilir.(ders karma) 32. Dostlar bazen houmuza gitmeyen eyler de sylese onlar dikkate almalyz.(dostluk) 33. nsanlar dostlarn seerken dikkatli davranmaldrlar.(dostluk) 34. Grne hemen aldanlmamal, kiilerin ve olaylarn anlalmas iin acele edilmemelidir.(aratrma) 35. nsanlar, gerek dostluu belli olaylar yaaynca anlayabilirler.(dostluk) 36. kar ve menfaat annda insanlar gerek yzlerini gsterirler.(dostluk) 37. Sahtekrlk, er ya da ge muhakkak ortaya kar.(yalan) 38. Ar gurur ve vnme insanlar kk klar.(kibir) 39. Hak etmeden vnenler, vakti gelir, maskara olurlar.(yalan) 40. Kendimize yakmayan, bize uymayan davranlara kalkmamalyz.(olgun davranma) 41. Akll davranlarla, yorulmadan da barya ulalabilir.(dnce) 42. nsanlar, gzellikleri grmek yerine, iinde bulunmay tercih ederler.(paylamak) 43. Gerek bilgi, insanlara faydas olan bilgidir.(bilginin deeri) 44. nsanlar, kendilerinde yer alan kabiliyetleri kullanmasn bilmelidirler.(kabiliyet) 45. nsanlar, aralarnda kan anlamazlklarda bilirkiilerden yardm almaldrlar.(yardmlama) 46. Karmzdaki insanlarn da isteklerini ve tekliflerini deerlendirmeliyiz. (dnce)

249

47. Etrafmzdaki insanlar tanmadan onlarla anlamaya varmamalyz.(tedbirli olma) 48. imizdeki kazanma hrs, bazen bize kaybettirir.(hrs) 49. Her gzellik yannda birtakm skntlar da getirir.(tedbirli olma) 50. Kendimizden daha kt durumdakileri de dnerek hlimize kretmeliyiz.(kretmek) 51. Ar hrs, insandaki mantkl dnmeyi kaybettirir.(hrs) 52. nsanlar, karlarna kan teklifleri etraflca dnerek deerlendirmelidirler.(aratrma) 53. Karmzdaki insanlarn eksikliklerini alaya almamalyz.(sayg) 54. Gnlk hayatta iimize yarayacak temel bilgi ve becerileri edinmeliyiz.(renme) 55. nsanlarn kabiliyetleri grlmeli ve cretlendirilmelidir.(takdir etme) 56. nsanlar deerlendirirken, sosyal stats ile deil almalaryla deerlendirilmelidir.(alkanlk) 57. nsanlar, yalanclarn hilelerine kar dikkatli olmaldrlar.(dikkat etme) 58. Farkl klklara ve farkl szlere hemen kanlmamaldr.(aratrma) 59. Bal olduumuz ie ya da kiiye vefal olmalyz.(vefa) 60. Grevini tam yapan ve doruluktan ayrlmayanlar her zaman kazanr.(doruluk) 61. Manevi deerlerin kymeti maddi eylerle llemez.(maneviyat) 62. Vakti getikten sonra yaplan iin kymeti yoktur.(zaman kullanma) 63. Bizlere emanet edilen mallar korumak grevimizdir.(emin olma) 64. Bazen alanacak hllere glmekle hata edilmektedir.(bak as) 65. Ho ve tatl sylenmi szlerin ard aratrlmaldr.(aratrma) 66. Hilekrlarn hilelerinden korunmak iin her an tetikte ve uyank olmak gerekmektedir.(tedbirli olma) 67. Vakti getikten sonra verilen adaletin kymeti yoktur.(adalet) 68. Hi beklenmedik anlarda gelen dertlere sabretmek gerekmektedir.(sabretmek) 69. nsanlar istediklerini nce yaknda aramaldrlar.(mutluluk) 70. Hedeflere ulamak iin sabrl ve sakin olunmaldr.(sabretmek)

250

71. Her sylenene hemen inanlmamaldr.(aratrma) 72. Vehim akln hastalanmasna neden olur ve insan dnemez.(dnce) 73. nsanlar, gereksiz yere kt dncelere drlmemelidir.(ktlk) 74. Yerinde yaplan iyilik makbulken, yerinde yaplmayan iyilik zarar verecektir.(iyilik) 75. Kendimizi byk gstermek iin yalanlara bavurmamalyz.(kibir) 76. nsanlar, kendi dncelerine uymasa da bakalarnn baarlarn takdir etmelidirler.(sayg) 77. Olanlardan byk ders aldklarna inandmz kiileri affetmek gerekir.(affetmek-ders karma) 78. Yaplan ktlkler bir ekilde karmza kar.(dnce) 79. Mutluluu ve huzuru yaknlarmzda aramalyz.(mutluluk) 80. nsanlar, isteklerine kavumak iin sabretmelidirler.(sabretmek) 81. Mutluluk, zenginlik ve rahatlk yaamak iin inanmak ve fedakrlk yapmak gerekmektedir.(inanmak- fedakrlk) 82. Bazen olumsuz grnen olaylar, sonradan bizim iin daha olumlu netice verebilir.(bak acs) 83. Zor durumda kalan insanlara yardmc olmalyz.(yardmlama) 84. nsanlar, mesleine ters den iler yaparlarsa rezil olurlar.(meslee sayg) 85. nsanlar, birliklerini bozduklarnda aciz durumlara derler.(yardmlama) 86. Dost olan insanlar seerken dikkatli olmak zorundayz.(aratrma) 87. Bizleri uyaran insanlarn dediklerini dikkate almalyz.(deer verme) 88. Ya olduun gibi grn ya da grndn gibi ol!(doruluk) 89. nsanlarn bo gururlar ve yalanlar muhakkak gn yzne

kacaktr.(kibir) 90. nsanlarn dertleri de devalar da farkllk gsterir.(aratrma) 91. Bazlarna fayda salayan fiiller ve ortamlar, bazlarna zarar verebilir.(bak as) 94. nsanlar, asllarn inkr ederlerse zor durumda kalrlar.(deerlere sayg) 95. Byk grnmek, kkln alametidir.(kibir)

251

3.5.2. letilerin Konu Bakmndan Adlandrlmas

1. nsan kendi rzkn kendi alarak bulmaldr.(alkanlk) 2. Canmz pahasna bile olsa verilen sze sadk kalmalyz.(sadakat) 3. Verilen sze sadk kalnmadnda toplum iinde insanlarn ad kar.(sadakat) 4. Zor durumda kalm dost insanlar varken hli gzel de olsa insan rahat yaayamaz.(fedakrlk) 5. nsanlar zor durumda kaldklarnda ilk yardm isteyecei kiiler uzakta da olsa akrabalardr.(akrabalk) 6. Yaknlarmz ve dostlarmzla hediyelemek gzeldir.(dostluk) 7. Bir ie niyetlenen insanlar amaca ulamak iin yardmlarlar.(yardmlama) 8. Elde edilen neticeden herkes payn almak ister.(adalet) 9. Haddini bilmeyen insanlar cezalarn eker.(adalet) 10. Haddini bilen insanlar mkfatlandrlrlar.(takdir etme) 11. Ar derecede gururlanmak insanlara zarar verir.(kibir) 12. Dnyadaki mevcut hastalk ve sorunlarn bir ekilde zm vardr.(salk) 13. nsanlarn en nemli hastalklarndan biri i huzurun salanamamas, gnllerinin rahata kavuamamasdr.(maneviyat) 14. Hasta insanlara kar tavrlarmz ok kibar olmaldr.(grg kuralar) 15. nsanlar, kendilerine sunulan gzellikler karsnda hemen aldanmamal, bu gzelliklerin arka plnn aratrmaldr.(aratrma) 16. Verilen cezalar ar olduunda olumsuz sonular ortaya karr.(adalet) 17. Dnmeden yaplan davranlar bizde ou zaman pimanlk meydana getirir.(pimanlk) 18. Pimanlk, vicdan azab ekilmesine neden olur.(pimanlk) 19. Yaplan hatay telafi etmek ve vicdan rahatlatmak iin iyilikler yapmak gerekir.(Yoksullara sadaka vermek, yemek yedirmek, hediyeler takdim etmek gibi.)(iyilik) 20. Olmayacak eylere kim sylerse sylesin inanmamaldr.(aratrma)

252

21.

Olmu

eye

zlmemeli,

karlan

frsatlarn

arkasndan

kederlenilmemelidir.(pimanlk) 22. Yaanlan ann kymeti bilinmeli ve deerlendirilmelidir.(zaman kullanma) 23. Gelip geici hevesler insanlara gerek mutluluu vermez.(maneviyat) 24. Elerin birbirine uyumlu olmas gerekir.(aile) 25. Ar sevgi insan kr, sar eder.(sevgi) 26. Bakalarnn zayf ynleri kullanarak onlarn kk drlmesi uygunsuzdur.(grg kurallar) 27. Kiiler hakknda gr bildirmek iin onlar tanmak, zaman iinde karar vermek gerekmektedir.(aratrma) 28. Doruluuna gvendiimiz bir arkada hakknda sylenen szlere hemen kanmamalyz.(aratrma) 29. Tecrbeli, gngrm kimseler toplum iinde yeri geldiinde uyarc bir rol stlenmelidirler.(tecrbe) 30. Hasta ziyaretleri adabna uygun yaplmaldr.(grg kurallar) 31. Her ey nceden hazrladmz plna gre olmayabilir, aksi durumlar da dnmeliyiz.(tedbirli olma) 32. Yneticiler ya da zengin kiilerin ihsanlar yoksul halk

sevindirir.(yardmlama) 33. yiliklerin nerden geldii aratrlmal ve iyilie sebep olana teekkr edilmelidir.(aratrma) 34. Dost insanlar birbirlerini uyaran insanlardr.(dostluk) 35. Dostlarn tleri daha bir nemle dikkate alnmaldr.(dostluk) 36. Skntlarn zmnde yardmlamak ve danmak gerekir.(yardmlama) 37. Ar sevgi bazen bizi dn olmayan hatalara gtrr.(sevgi) 38. Gsterilen iyiliklere iyilikle mukabele edilmelidir.(iyilik) 39. Davete icabet etmek gerekir.(grg kurallar) 40. Yolculuktan gelen insanlara ikramda bulunmak, onlar dinlendirmek gerekir.(grg kurallar) 41. nsanlar, zor durumda kaldklarnda fedakrlk yapmasn

bilmelidirler.(fedakrlk)

253

42. nsanlar, yalanlarna klf olarak dini kullanmalar yakkszdr.(yalan) 43. Yaptmz yanllar, olgun insanlar tarafndan fark edilir.(tecrbe) 44. Ayn olay ya da nesneler, kiiler tarafndan farkl yorumlanabilir.(bak as) 45. nsanlar, yaptklar sanat gstermek isterler.(takdir etme) 46. nsanlarn almalar ve ortaya koyduklar eserler, her zaman takdir edilmelidir.(takdir etme) 47. Baarlarn kazanlmasnda, dikkati ekebilmek ok nemlidir.(baar) 48. yiliklere, iyilikle karlk vermek gerekir.(iyilik) 49. Kendimizden daha kt durumdaki kiileri de dnerek, hlimize kretmeliyiz.(kretme) 50. Ayr milletlerden ve dinlerden insanlar da arkada olmay

becerebilirler.(dostluk) 51. Anlaamadmz insanlarla yaptmz tartmalar, iddete

dntrmemeliyiz.(hogr) 52. Yaplan hatalarn ardndan, zr dileyerek gnlleri

kazanmalyz.(pimanlk) 53. Malmz korumada daha hassas davranmalyz.(dikkatli olma) 54. Her sylenene inanmamalyz.(aratrma) 55. Etrafmzda yardma ihtiya duyan gerek insan olsun gerekse bir hayvan olsun yardm etmeliyiz.(yardmlama) 56. Problemlere tek ynl bakmak ou zaman insanlar yanltacaktr.(bak as) 57. nsanlar, zor durumda kaldklarnda yardmlamasn

bilmelidirler.(yardmlama) 58. nsanlar ksmetini uygun yerlerde aramaldrlar.(dnce) 59. nsanlar, aceleci davranarak ou zaman frsat karrlar.(sabr) 60. Tavr ve davranlarmzda kendini beenmilik etrafmz rahatsz eder.(kibir) 61. Etrafmzdaki insanlar bizi rahatsz etse de biz iimizi saygyla yapmasn bilmeliyiz.(i ahlk) 62. En doru sz, en doru yer ve zamanda sylenen szdr.(doruluk)

254

63.

Verilen

grevlere

kendimizi

vermeli

eksiksiz

yapmaya

almalyz.(alkanlk) 64.Bizlere verilen emanetlere ne olursa olsun sahip kmalyz.(emin olma) 65. Haksz yere yetim maln yiyenlerin sonu kt olur.(kul hakk) 66. Belli durumlarda yalan sylenebilir.(yalan) 67.Yanmzda alacak kiinin ve ailesinin gnl olmaldr.(i ahlk) 68. nsanlar, gemiteki zor gnlerini hatrlayarak iindeki ann kymetini bilmelidirler.(zaman kullanma) 69. Baarl insanlar fitne ve yalanlarla engellemek isterler.(kskanlk) 70. nsanlar, nerede nasl bir konuma yapacan bilmelidirler.(grg kurallar) 71. nsanlar, yaptklarndan muhakkak hesaba ekilirler.(adalet) 72. Kendimizi savunurken yalanlara bavurmamalyz.(yalan) 73. Halkn iinde yanltr.(ktlk) 74. ddiaya girmek ou zaman gereksiz ve tehlikelidir.(inatlama) 75. Bakalarnn oyununa gelerek fevri hareketler yapmamalyz.(dikkatli olma) 76. Hasta insanlara moral vermek gerekir.(iyilik) 77. Her aklmza geleni ve her istediimizi yapamayz.(zgrlk) 78. Olumsuzluklar karsnda hemen mitsizlie dlmemelidir.(sabr) 79. Baarnn yakalanmasnda ortamn huzurlu ve emin olmas yaplan ktlklerin maharet olarak anlatlmas

nemlidir.(baar) 80. renciler ders ve dev ynyle bunalacak hle getirilmemelidir.(dikkatli olma) 81. Bir konuda inandrc olmak iin srarc olmak gerekir.(sreklilik) 82. Hastalkta ya da olumsuz durumlarda krc kelimelerden uzak kalmalyz.(grg kurallar) 83. nemli iler baaran kiiler dllendirilmelidir.(takdir etme) 84. yilere iyilikle mukabele edilmelidir.(iyilik) 85. Bilgili insanlar, kendilerini belli ederler.(baar)

255

86.

Problemlerin

stne

gidilmeli,

zmeden

zeri

kapatlmamaldr.(sreklilik) 87. Farkl dncelerdeki insanlar ayn ortamda bulunup arkada da olabilirler.(dostluk) 88. Anlamazlklar tartlarak sonuca balanmal ve kimseye hakszlk yaplmamaldr.(adalet) 89. Yneticiler, halkn arasna girerek yaananlar hissetmesi

gerekir.(yneticilik) 90. Hnerlerimizi kt yollarda kullanmamalyz. (ktlk) 91. Bize iyi grnenler kt, kt grnenler iyi olabilir.(bak as) 92. Kymeti bilinmediinde zenginlik yok olur.(deer bilme) 93. Emek sarf etmeden kazanlan mlkn kymeti pek bilinmez.(deer bilme) 94. nsanlarn niyetlerini tam renmeden hkm verilmemelidir.(aratrma) 95. Bize yardm olan insanlara teekkr edilmelidir.(takdir etme) 96. nsanlar, mesleini yaparken ok karlmasn istemezler.(i ahlk) 97. Problemlerin zerine dnerek ve metotlu gitmek gerekir.(problem zme) 98. Arkadalarna gelen felaketlere ses karmayanlar, gn olur felakete maruz kalrlar. (yardmlama) 99. Yaplan iyiliklerin ardnda her zaman art niyet aranmamaldr.(aratrma) 100. Sylenen yalanlar sadece kiiyi deil evresine de zarar verir.(yalan) 101. Zor durumda kalan insanlara yardm etmeliyiz.(yardmlama) 102. Problemin kaynan bilmek sonuca ulamay

kolaylatracaktr.(problem zme) 103. nsanlara davranrken grnlerine gre deil, olgunluklarna gre muamele edilmelidir.(bak as)

3.5.3. Mesnevide Geen Ana Fikirlerin Gruplandrlmas

Mesneviden seerek aldmz 40 hikyede 95 ana fikir saptanmtr. Bu ana fikirlerin snflandrmasn yaptmzda u dkme ulalmaktadr:

256

Mesnevide Geen Ana Fikirlerin Gruplandrlmas Ahlki Psikolojik Eitimsel Sosyolojik Ana Fikirler Ana Fikirler Ana Fikirler Ana Fikirler Yalan Doruluk Alakgnlllk Kibir yilik Ktlk Maneviyat Sayg Fedakrlk Vefa alkanlk Olgun Davranma Toplam 2 2 1 4 2 1 1 4 1 1 1 2 22 15 37 12 Sabr zgrlk Mutluluk Dikkatli Olma Deer Verme Takdir Etme Emin olma Hrs 3 1 3 2 1 1 2 2 Dnce Model Olma Bak As nyarg Ders karma Aratrma renme Bilginin Deeri 15 1 7 2 3 7 1 1 Dostluk Danmak Adalet Paylamak Yardmlama 5 1 2 1 3

teki Ana Fikirler Zaman 1 Kullanma Kabiliyet Tedbirli olma kretme 1 5 1

Not: Bu snflandrmalar, yksek lisans tezlerini konu bakmndan ayn dorultuda yapan Trke retmenleri ile birlikte yaplmtr. (Mehmet Ali Karakaya, dl Yldrm) Ayrca snflandrmalar yaplrken, Muhsine Helimolu Yavuzun Masallar ve Eitimsel levleri adl kitab da gz nnde bulundurulmutur.

almada ele aldmz hikaye incelemelerine genel olarak baktmzda en dikkat eken unsurlardan biri, bir ahlk kitab olarak bilinen Mesnevide eitimsel ana fikirlerin ahlki fikirlerden daha fazla yer aldn grmekteyiz. Mevlna, birok eitimsel ana fikri hikayeler araclyla ortaya koymutur. Bu fikirler, n yarg, dnce, ders karma, bak as kazandrma gibi nemli temalar ileyen yaplardr. Bu yaplar ocuklarn zihinsel ve duyusal geliimleri iin nemlidir.

Mesnevide yer alan ana fikirlerin konu balklarn genel balk altnda verdikten sonra ana fikirlerin hangi hikyelerde getiini belirtmek ve gstermek uygun olacaktr. Bu bakmdan ana fikir-hikye eletirmelerini aadaki gsterdik.

257

3.5.3.1. Mesnevideki Ahlk Ana Fikirler

1. Hak etmeden vnenler, vakti gelir, maskara olurlar.(yalan)-(Fare ile Deve) 2. Sahtekrlk, er ya da ge muhakkak ortaya kar.(yalan)-(Kylnn ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi) 3. Grevini tam yapan ve doruluktan ayrlmayanlar her zaman kazanr.(doruluk)-(Ayasn mtihan) 4. Ya olduun gibi grn ya da grndn gibi ol!(doruluk)-(Byn Yalayan Adam) 5. Alakgnll insanlar sevilirler ve dllendirilirler.(alakgnlllk)(Aslan Pay) 6. Byk grnmek, kkln alametidir.(kibir)-(Tavus/akal) 7. nsanlarn bo gururlar ve yalanlar muhakkak gn yzne

kacaktr.(kibir)-(Byn Yalayan Adam) 8. Kendimizi byk gstermek iin yalanlara bavurmamalyz.(kibir) -(Helva Kimin Hakk) 9. Ar gurur ve vnme insanlar kk klar.(kibir)-(Fare ile Deve) 10. Ad ve grn iyi olan insanlardan iyilik gremeyebiliriz.(iyilik)-(yi Kalpli Vezir) 11. Yerinde yaplan iyilik makbulken, yerinde yaplmayan iyilik zarar verecektir.(iyilik)-(Delkakn Endiesi) 12. nsanlar, gereksiz yere kt dncelere drlmemelidir.(ktlk)(Delkakn Endiesi) 13. Manevi deerlerin kymeti maddi eylerle llemez.(maneviyat)(Ayasn mtihan) 14. nsanlar, asllarn inkr ederlerse zor durumda kalrlar.(deerlere sayg)(Tavus/akal) 15. nsanlar, mesleine ters den iler yaparlarsa rezil olurlar.(meslee sayg)-(Baa Giren Hrsz ve Bahvan) 16. nsanlar, kendi dncelerine uymasa da bakalarnn baarlarn takdir etmelidirler.(sayg)-(Helva Kimin Hakk)

258

17. Karmzdaki insanlarn eksikliklerini alaya almamalyz.(sayg)-(Bilgin ile Kayk) 18. Mutluluk, zenginlik ve rahatlk yaamak iin inanmak ve fedakrlk yapmak gerekmektedir.(inanmak- fedakrlk)-(Vcuduna Dvme ile Aslan Resmi Yapmak stemesi) 19. Bal olduumuz ie ya da kiiye vefal olmalyz.(vefa)-(Ayasn mtihan) 20. nsanlar deerlendirirken, sosyal stats ile deil almalaryla deerlendirilmelidir.(alkanlk)-(Eyazn Baard ) 21. nsanlarn byklkleri makamlarndan deil, insanlklarndandr.(olgun davranma)-(Bedevi ve Kars) 22. Kendimize yakmayan, bize uymayan davranlara kalkmamalyz.(olgun davranma)-(Fare ile Deve)

3.5.3.2. Mesnevideki Psikolojik Ana Fikirler

1.

nsanlar,

isteklerine

kavumak

iin

sabretmelidirler.(sabretmek)-

(Vcuduna Dvme ile Aslan Resmi Yaptrmak stemesi) 2. Hedeflere ulamak iin sabrl ve sakin olunmaldr.(sabretmek)-(Yoksulun Duas) 3. Hi beklenmedik anlarda gelen dertlere sabretmek gerekmektedir.(sabretmek)-(Dervi ile Kad) 4. En gzel hediye zgrlktr.(zgrlk)-(Tccar ile Papaan) 5. Gerek ak ruhtadr ve gerek mutluluk gnln rahat olmasyla mmkndr.(mutluluk)-(Padiah ve Cariye) 6. nsanlar istediklerini nce yaknda aramaldrlar.(mutluluk)-(Yoksulun Duas) 7. Mutluluu ve huzuru yaknlarmzda aramalyz.(mutluluk)-(Msrdaki Hazine) 8. nsanlarn kabiliyetleri grlmeli ve cretlendirilmelidir.(takdir etme)(Eyazn Baard )

259

9. yilik yapmak isterken bakalarna zarar vermemeliyiz. (Ka yapalm derken gz karmamalyz.)(dikkatli olmak)-(Sarn Hasta Komusunu Ziyareti) 10. Ne manaya geleceini tahmin edemediimiz bir sz yllarca yaptmz olumlu ileri mahvedebilir.(dikkatli olma)-(Sarn Hasta Komusunu Ziyareti) 11. Bizleri uyaran insanlarn dediklerini dikkate almalyz.(deer verme)(Aynn Dostluu) 12. Bizlere verilen emanetlere ne olursa olsun sahip kmalyz.(emin olma)(Eer sterseniz) 13. Bizlere emanet edilen mallar korumak grevimizdir.(emin olma)-(Eer sterseniz) 14. imizdeki kazanma hrs, bazen bize kaybettirir.(hrs)-(Hrsz ve Kyl) 15. Ar hrs, insandaki mantkl dnmeyi kaybettirir.(hrs)-(Eek ile Tilki)

3.5.3.3. Mesnevideki Eitimsel Ana Fikirler

1. nsanlar zor durumda kaldklarnda akllarn kullanarak birok sorunun stesinden gelebilirler.(dnce)-(Tavan ile Aslan) 2. Asl g akldadr.(dnce)-(Tavan ile Aslan) 3. Aklszln sonu hep kt bir ekilde neticelenir.(dnce)(Tavan ile Aslan) 4. Akll kii ekilen beladan gereken dersi alr ve buna gre hareket eder.(dnce)-(Aslan Pay) 5. Bu dnya bir daa benzer, yaptklarmz, ilediklerimiz bizim seslenmelerimizdir. Gzel de olsa irkin de olsa bize geri gelecektir.(dnce)(Padiah ve Cariye) 6. Karmzdaki muhatab dinlemeden, olay hakknda bilgi sahibi olmadan, yargya varmamalyz.(dnce)-(Bakkal ve Papaann Hikyesi) 7. Zor durumda kaldmzda aklmz iyi kullanmalyz.(dnce)-( t) 8. Nasihatten anlamayan insanlara bir eyler anlatmak ok zordur.(dnce)( t) 9. Derde derman arandnda bir ekilde zm bulunacaktr.(dnce)(Bedevi ve Kars)

260

10. Yapacamz ilerin sonunu dnmeden hareket etmemeliyiz.(dnce)(Fil Yavrular) 11. Akll davranlarla, yorulmadan da barya ulalabilir.(dnce)-(Perde Kalknca) 12. Karmzdaki insanlarn da isteklerini ve tekliflerini deerlendirmeliyiz. (dnce)-(Drt Kiinin zm in Kavgas) 13. Karar verirken, gereklerden ayrlmamak gerekmektedir. (dnce)(Dervi ile Kad) 14. Vehim akln hastalanmasna neden olur ve insan dnemez.(dnce)(Hoca Nasl Hastaland) 15. Yaplan ktlkler bir ekilde karmza kar.(dnce)-(Sultan Mahmut ile Hrszlar) 16. Bazlarna fayda salayan fiiller ve ortamlar, bazlarna zarar verebilir.(bak as)-(Itr arsnda Baylan) 17. Bazen olumsuz grnen olaylar, sonradan bizim iin daha olumlu netice verebilir.(bak acs)-(Azna Ylan Kaan Adam) . Terzi) 19. Ayn durum karsnda, farkl kiilerin davranlar farkllk arz edebilir.(bak as)-(yi Kalpli Vezir) 20. Hayatta birbirine benzeyen ok ey vardr ama mahiyeti farkldr.(bak as)-(Bakkal ve Papaann Hikyesi) 21. Bizim iin ok deerli olan eyler baka yer ve zamanlarda kymet ifade etmeyebilir.(bak as)-(Bedevi ve Kars) 22. nceden hazrladmz plnlarn hep olumlu ve olur yanlarn deil olumsuz ve gereklemeyecek yanlarn da dnmeliyiz.(bak as)-(Sarn Hasta Komusunu Ziyareti 23. nsanlar, grnlerine gre deerlendirilmemelidir.(nyarg)-(ki Kle) 24. Grne gre fikir elde etmek ou zaman bizi yanltr. nyargl olmamak gerekir.(nyarg)-(Bakkal ve Papaann Hikyesi) 25. Anlatmak istediklerimizi bazen tavrlarmzla, hareketlerimizle daha gzel ifade edebiliriz.(model olma)-(Tccar ile Papaan) 18. Bazen alanacak hllere glmekle hata edilmektedir.(bak as)-(Hrsz

261

26. Gemite yaplan birok hatadan ders karlmaldr.(ders karma)-( t) 27. Anlk houmuza giden birok eyin neticesi kt olabilir.(ders karma)(Fil Yavrular) 28. Olanlardan byk ders aldklarna inandmz kiileri affetmek gerekir.(affetmek-ders karma)-(Sultan Mahmut ile Hrszlar) 29. Grne hemen aldanlmamal, kiilerin ve olaylarn anlalmas iin acele edilmemelidir.(aratrma)-(Kurbaa ile Fare) 30. Her sylenene aratrma yapmakszn inanmamalyz.(aratrma)-(ki Kle) 31. nsanlar, karlarna kan teklifleri etraflca dnerek deerlendirmelidirler. (aratrma)-(Eek ile Tilki) 32. Farkl klklara ve farkl szlere hemen kanlmamaldr.(aratrma)-(Aptal Kuun Bana Gelenler) 33. Ho ve tatl sylenmi szlerin ard aratrlmaldr.(aratrma)-(Hrsz Terzi) 34. Her sylenene hemen inanlmamaldr.(aratrma)-(Hoca Nasl Hastaland?) 35. Dost olan insanlar seerken dikkatli olmak zorundayz.(aratrma)(Aynn Dostluu) 36. nsanlarn dertleri de devalar da farkllk gsterir.(aratrma)-(Itr arsnda Baylan) 37. Gerek bilgi, insanlara faydas olan bilgidir.(bilginin deeri)-(Filozof ve Bedevi)

3.5.3.4. Mesnevideki Sosyolojik Ana Fikirler

1. Zor durumda kaldmzda bize yardmc olabilecek dostlarmza bavurmalyz.(dostluk)-(Tccar ile Papaan) 2. Dostlar bazen houmuza gitmeyen eyler de sylese onlar dikkate almalyz.(dostluk)-(Fil Yavrular)

262

3. nsanlar dostlarn seerken dikkatli davranmaldrlar.(dostluk)-(Kurbaa ile Fare) 4. nsanlar, gerek dostluu belli olaylar yaaynca anlayabilirler.(dostluk)(Kylnn ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi) 5. kar ve menfaat annda insanlar gerek yzlerini gsterirler.(dostluk)(Kylnn ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi) 6. Akl akldan stndr.(danmak)-(Tccar ile Papaan) 7. Cezalarda makul olmal, fizik cezalar verilmemeli, incitici tavrlardan kanmalyz.(adalet)-(Bakkal ve Papaann Hikyesi) 8. Vakti getikten sonra verilen adaletin kymeti yoktur.(adalet)-(Dervi ile Kad)

9. nsanlar, gzellikleri grmek yerine, iinde bulunmay tercih ederler.(paylamak)-(Perde Kalknca) 10. nsanlar, aralarnda kan anlamazlklarda bilirkiilerden yardm almaldrlar.(yardmlama)-(Drt Kiinin zm in Kavgas) 11. Zor durumda kalan insanlara yardmc olmalyz.(yardmlama)-(Azna Ylan Kaan Adam) 12. nsanlar, birliklerini bozduklarnda aciz durumlara derler.

(yardmlama)-(Baa Giren Hrsz ve Bahvan) 3.5.3.5. Mesnevideki teki Ana Fikirler 1. nsanlar, kendilerinde yer alan kabiliyetleri kullanmasn bilmelidirler.(kabiliyet)-(Filozof ve Bedevi) 2. stediklerimiz her zaman gereklemeyebilir bu durumlara hazrlkl olmalyz.(tedbirli olma)-(yi Kalpli Vezir) 3. Etrafmzdaki insanlar tanmadan onlarla anlamaya varmamalyz. (tedbirli olma)-(Hrsz ve Kyl) 4. Her gzellik yannda birtakm skntlar da getirir.(tedbirli olma)-(Sakann Eei)

263

5. Hilekrlarn hilelerinden korunmak iin her an tetikte ve uyank olmak gerekmektedir.(tedbirli olma)-(Hrsz Terzi) 6. nceden hazrladmz plnlarn hep olumlu ve olur yanlarn deil olumsuz ve gereklemeyecek yanlarn da dnmeliyiz.(tedbirli olma)-(Sarn Hasta Komusunu Ziyaret) 7. Kendimizden daha kt durumdakileri de dnerek hlimize kretmeliyiz.(kretmek)-(Sakann Eei) 8. Vakti getikten sonra yaplan iin kymeti yoktur.(zaman kullanma)-(Eer sterseniz)

3.5.4. Mesnevideki letilerin Gruplandrlmas

Mesneviden seerek aldmz 40 hikyede 103 ileti saptanmtr. Bu iletilerin snflandrmasn yaptmzda u dkme ulalmaktadr:

Ahlk letiler Yalan Doruluk Sadakat Kibir yilik Ktlk Maneviyat Grg Kurallar Fedakrlk alkanlk Ahlk Toplam 4 1 2 2 5 2 2 7 2 2 3 32

Mesnevideki letilerin Gruplandrlmas Psikolojik Eitimsel Sosyolojik letiler letiler letiler Sabr zgrlk Pimanlk Dikkatli Olma Deer Verme Takdir Etme Emin olma Sevgi Hogr Kskanlk natlama 2 1 4 3 2 5 1 2 1 1 1 23 18 20 Dnce Baar Bak As Problem zme Aratrma 1 2 4 2 9 Dostluk Akrabalk Adalet Aile Yardmlama Yneticilik 5 1 5 1 7 1

teki letiler Zaman 2 Kullanma Salk Tedbirli olma kretme Tecrbe Kul Hakk Sreklilik 1 1 1 2 1 2

10

264

Not: Bu snflandrmalar, yksek lisans tezlerini konu bakmndan ayn dorultuda yapan Trke retmenleri ile birlikte yaplmtr. (Mehmet Ali Karakaya, dl Yldrm) Ayrca snflandrmalar yaplrken, Muhsine Helimolu Yavuzun Masallar ve Eitimsel levleri adl kitab da gz nnde bulundurulmutur.

Mesnevide yer alan ileti snflandrmalar incelendiinde en fazla iletinin ahlki ileti olarak karmza ktn grmekteyiz. Bunu, Mevlnann metin aralarnda ok sk olarak ahlki uyarlarda bulunmasna balayabiliriz. Mesnevide, ileti bakmndan psikolojik iletilere de olduka yer almtr.

Eitimsel iletilerde en ok ne kan ileti bal ise aratrma olmutur. Mevlna, birok hikayesinde insanlarn her meselede hareket etmeden ve karar vermeden nce iyi bir aratrmann nemini belirtmitir.

Mesnevide yer alan iletilerin konu balklarn genel balk altnda verdikten sonra iletilerin hangi hikyelerde getiini belirtmek ve gstermek uygun olacaktr. Bu bakmdan ileti-hikye eletirmelerini aadaki gsterdik.

3.5.4.1. Mesnevideki Ahlk iletiler

1. nsanlar, yalanlarna klf olarak dini kullanmalar yakkszdr.(yalan)(Kylnn ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi) 2. Belli durumlarda yalan sylenebilir.(yalan)-(Ayasn mtihan) 3. Kendimizi savunurken yalanlara bavurmamalyz.(yalan)-(Eer sterseniz) 4. Sylenen yalanlar sadece kiiyi deil evresine de zarar verir.(yalan)(Byn Yalayan Adam) 5. En doru sz, en doru yer ve zamanda sylenen szdr.(doruluk)(Eyazn Baard ) 6. Canmz pahasna bile olsa verilen sze sadk kalmalyz.(sadakat)-(Tavan ile Aslan) 7. Verilen sze sadk kalnmadnda toplum iinde insanlarn ad kar.(sadakat)-(Tavan ile Aslan)

265

8. Ar derecede gururlanmak insanlara zarar verir.(kibir)-(Padiah ve Cariye) 9. Tavr ve davranlarmzda kendini beenmilik etrafmz rahatsz eder.(kibir)-(Bilgin ve Kayk) 10. Yaplan hatay telafi etmek ve vicdan rahatlatmak iin iyilikler yapmak gerekir.(Yoksullara sadaka vermek, yemek yedirmek, hediyeler takdim etmek gibi.)(iyilik)-(Bakkal ve Papaann Hikyesi) 11. Gsterilen iyiliklere iyilikle mukabele edilmelidir.(iyilik)-(Kylnn

ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi) 12. yiliklere, iyilikle karlk vermek gerekir.(iyilik)-(Filozof ve Bedevi) 13. Hasta insanlara moral vermek gerekir.(iyilik)-(Dervi ile Kad) 14. yiliklere iyilikle mukabele edilmelidir.(iyilik)-(Delkakn Endiesi) 15. Halkn iinde yaplan ktlklerin maharet olarak anlatlmas

yanltr.(ktlk)-(Hrsz Terzi) 16. Hnerlerimizi kt yollarda kullanmamalyz. (ktlk)-(Sultan Mahmut ile Hrszlar) 17. nsanlarn en nemli hastalklarndan biri i huzurun salanamamas, gnllerinin rahata kavuamamasdr.(maneviyat)-(Padiah ve Cariye) 18. Gelip geici hevesler insanlara gerek mutluluu vermez.(maneviyat)(Bedevi ve Kars) 19. Hasta insanlara kar tavrlarmz ok kibar olmaldr.(grg kuralar)(Padiah ve Cariye) 20. Bakalarnn zayf ynleri kullanarak onlarn kk drlmesi uygunsuzdur.(grg kurallar)-(Bedevi ve Kars) 21. Hasta ziyaretleri adabna uygun yaplmaldr.(grg kurallar)-(Sarn Hasta Komusunu Ziyareti) 22. Davete icabet etmek gerekir.(grg kurallar)( Kylnn ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi) 23. Yolculuktan gelen insanlara ikramda bulunmak, onlar dinlendirmek gerekir.(grg kurallar)-(Kylnn ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi) 24. nsanlar, nerede nasl bir konuma yapacan bilmelidirler.(grg kurallar)-(Ayasn mtihan)

266

25. Hastalkta ya da olumsuz durumlarda krc kelimelerden uzak kalmalyz.(grg kurallar)-(Hoca Nasl Hastaland?) 26. Zor durumda kalm dost insanlar varken hli gzel de olsa insan rahat yaayamaz.(fedakrlk)-(Tccar ile Papaan) 27. nsanlar, zor durumda kaldklarnda fedakrlk yapmasn

bilmelidirler.(fedakrlk)-(Kylnn ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi) 28. nsan kendi rzkn kendi alarak bulmaldr.(alkanlk)-(Tavan ile Aslan) 29. Verilen grevlere kendimizi vermeli eksiksiz yapmaya

almalyz.(alkanlk)-(Eyazn Baard ) 30. Etrafmzdaki insanlar bizi rahatsz etse de biz iimizi saygyla yapmasn bilmeliyiz.(i ahlk)-(Bilgin ile Kayk) 31.Yanmzda alacak kiinin ve ailesinin gnl olmaldr.(i ahlk)(Ayasn mtihan) 32. nsanlar, mesleini yaparken ok karlmasn istemezler.(i ahlk)(Vcuduna Dvme ile Aslan Resmi Yaptrmak stemesi)

3.5.4.2. Mesnevideki Psikolojik letiler

1. nsanlar, aceleci davranarak ou zaman frsat karrlar.(sabr)-(Eek ile Tilki) 2. Olumsuzluklar karsnda hemen mitsizlie dlmemelidir.(sabr)(Yoksulun Duas) 3. Her aklmza geleni ve her istediimizi yapamayz.(zgrlk)-(Dervi ile Kad) 4. Dnmeden yaplan davranlar bizde ou zaman pimanlk meydana getirir.(pimanlk)-(Bakkal ile Papaann Hikyesi) 5. Pimanlk, vicdan azab ekilmesine neden olur.(pimanlk)-(Bakkal ile Papaann Hikyesi) 6. Olmu eye zlmemeli, karlan frsatlarn arkasndan

kederlenilmemelidir.(pimanlk)-( t)

267

7.

Yaplan

hatalarn

ardndan,

zr

dileyerek

gnlleri

kazanmalyz.(pimanlk)-(Drt Kiini zm in Kavgas) 8. Malmz korumada daha hassas davranmalyz.(dikkatli olma)-(Hrsz ve Kyl) 9. Bakalarnn oyununa gelerek fevri hareketler yapmamalyz.(dikkatli olma)-(Hrsz Terzi) 10. renciler ders ve dev ynyle bunalacak hle getirilmemelidir.(dikkatli olma)-(Hoca Nasl Hastaland?) 11. Kymeti bilinmediinde zenginlik yok olur.(deer bilme)-(Msrdaki Hazine) 12. Emek sarf etmeden kazanlan mlkn kymeti pek bilinmez.(deer bilme)-(Msrdaki Hazine) 13. Haddini bilen insanlar mkfatlandrlrlar.(takdir etme)-(Aslan Pay) 14. nsanlar, yaptklar sanat gstermek isterler.(takdir etme)-(Perde Kalknca) 15. nsanlarn almalar ve ortaya koyduklar eserler, her zaman takdir edilmelidir.(takdir etme)-(Perde Kalknca) 16. nemli iler baaran kiiler dllendirilmelidir.(takdir etme)-(Delkakn Endiesi) 17. Bize yardm olan insanlara teekkr edilmelidir.(takdir etme)-(Azna Ylan Kaan Adam) 18. Bizlere verilen emanetlere ne olursa olsun sahip kmalyz.(emin olma)(Aptal Kuun Bana Gelenler) 19. Ar sevgi insan kr, sar eder.(sevgi)-(Bedevi ve Kars) 20. Ar sevgi bazen bizi dn olmayan hatalara gtrr.(sevgi)-(Kurbaa ile Fare) 21. Anlaamadmz insanlarla yaptmz tartmalar, iddete

dntrmemeliyiz.(hogr)-(Drt Kiinin zm in Kavgas) 22. Baarl insanlar fitne ve yalanlarla engellemek isterler.(kskanlk)(Ayasn mtihan) 23. ddiaya girmek ou zaman gereksiz ve tehlikelidir.(inatlama)-(Hrsz Terzi)

268

3.5.4.3. Mesnevideki Eitimsel letiler

1. nsanlar ksmetini uygun yerlerde aramaldrlar.(dnce)-(Eek ile Tilki) 2. Baarlarn kazanlmasnda, dikkati ekebilmek ok nemlidir.(baar)(Perde Kalknca) 3. Baarnn yakalanmasnda ortamn huzurlu ve emin olmas

nemlidir.(baar)-(Yoksulun Duas) 4. Ayn olay ya da nesneler, kiiler tarafndan farkl yorumlanabilir.(bak as)-(Fare ile Deve) 5. Problemlere tek ynl bakmak ou zaman insanlar yanltacaktr.(bak as)-(Sakann Eei) 6. Bize iyi grnenler kt, kt grnenler iyi olabilir.(bak as)-(Sultan Mahmut ile Hrszlar) 7. nsanlara davranrken grnlerine gre deil, olgunluklarna gre muamele edilmelidir.(bak as)-(Tavus/akal) 8. Problemlerin zerine dnerek ve metotlu gitmek gerekir.(problem zme)-(Baa Giren Hrsz ve Bahvan) 9. Problemin kaynan bilmek sonuca ulamay kolaylatracaktr.(problem zme)-(Itr arsnda Baylan) 10. nsanlar, kendilerine sunulan gzellikler karsnda hemen aldanmamal, bu gzelliklerin arka plnn aratrmaldr.(aratrma)-(Padiah ve Cariye) 11. Olmayacak eylere kim sylerse sylesin inanmamaldr.(aratrma)-( t) 12. Kiiler hakknda gr bildirmek iin onlar tanmak, zaman iinde karar vermek gerekmektedir.(aratrma)-(ki Kle) 13. Doruluuna gvendiimiz bir arkada hakknda sylenen szlere hemen kanmamalyz.(aratrma)-(ki Kle) 14. yiliklerin nerden geldii aratrlmal ve iyilie sebep olana teekkr edilmelidir.(aratrma)-(yi Kalpli Vezir) 15. Her sylenene inanmamalyz.(aratrma)-(Hrsz Kyl)

269

16. nsanlar ksmetini uygun yerlerde aramaldrlar.(aratrma)-(Eek ile Tilki) 17. nsanlarn niyetlerini tam renmeden hkm verilmemelidir.(aratrma)(Vcuduna Dvme ile Aslan Resmi Yapmak stemesi) 18. Yaplan iyiliklerin ardnda her zaman art niyet aranmamaldr.(aratrma)(Aynn Dostluu)

3.5.4.4. Mesnevideki Sosyolojik letiler

1. Yaknlarmz ve dostlarmzla hediyelemek gzeldir.(dostluk)-(Tccar ile Papaan) 2. Dost insanlar birbirlerini uyaran insanlardr.(dostluk)-(Fil Yavrular) 3. Dostlarn tleri daha bir nemle dikkate alnmaldr.(dostluk)-(Fil Yavrular) 4. Ayr milletlerden ve dinlerden insanlar da arkada olmay

becerebilirler.(dostluk)-(Drt Kiinin zm in Kavgas) 5. Farkl dncelerdeki insanlar ayn ortamda bulunup arkada da olabilirler.(dostluk)-(Helva Kimin Hakk) 6. nsanlar zor durumda kaldklarnda ilk yardm isteyecei kiiler uzakta da olsa akrabalardr.(akrabalk)-(Tccar ile Papaan) 7. Elde edilen neticeden herkes payn almak ister.(adalet)-(Aslan Pay) 8. Haddini bilmeyen insanlar cezalarn eker.(adalet)-(Aslan Pay) 9. Verilen cezalar ar olduunda olumsuz sonular ortaya karr.(adalet)(Bakkal ve Papaann Hikyesi) 10. nsanlar, yaptklarndan muhakkak hesaba ekilirler.(adalet)-(Eer sterseniz) 11. Anlamazlklar tartlarak sonuca balanmal ve kimseye hakszlk yaplmamaldr.(adalet)-(Helva Kimin Hakk?) 12. Elerin birbirine uyumlu olmas gerekir.(aile)-(Bedevi ve Kars) 13. Bir ie niyetlenen insanlar amaca ulamak iin yardmlarlar.(yardmlama)-(Aslan Pay)

270

14.

Yneticiler

ya

da

zengin

kiilerin

ihsanlar

yoksul

halk

sevindirir.(yardmlama)-(yi Kalpli Vezir) 15. Skntlarn zmnde yardmlamak ve danmak

gerekir.(yardmlama)-(Kurbaa ile Fare) 16. Etrafmzda yardma ihtiya duyan gerek insan olsun gerekse bir hayvan olsun yardm etmeliyiz.(yardmlama)-(Sakann Eei) 17. nsanlar, zor durumda kaldklarnda yardmlamasn

bilmelidirler.(yardmlama)-(Eek ile Tilki) 18. Arkadalarna gelen felaketlere ses karmayanlar, gn olur felakete maruz kalrlar. (yardmlama)-(Baa Giren Hrsz ve Bahvan) 19. Zor durumda kalan insanlara yardm etmeliyiz.(yardmlama)-(Itr arsnda Baylan) 20. Yneticiler, halkn arasna girerek yaananlar hissetmesi

gerekir.(yneticilik)-(Sultan Mahmut ile Hrszlar)

3.5.4.5. Mesnevideki teki letiler

1. Yaanlan ann kymeti bilinmeli ve deerlendirilmelidir.(zaman kullanma)-( t) 2. nsanlar, gemiteki zor gnlerini hatrlayarak iindeki ann kymetini bilmelidirler.(zaman kullanma)-(Ayasn mtihan) 3. Dnyadaki mevcut hastalk ve sorunlarn bir ekilde zm

vardr.(salk)-(Padiah ve Cariye) 4. Her ey nceden hazrladmz plna gre olmayabilir, aksi durumlar da dnmeliyiz.(tedbirli olma)-(Sarn Hasta Komusunu Ziyareti) 5. Tecrbeli, gngrm kimseler toplum iinde yeri geldiinde uyarc bir rol stlenmelidirler.(tecrbe)-(Sarn Hasta Komusunu Ziyareti) 6. Yaptmz yanllar, olgun insanlar tarafndan fark edilir.(tecrbe)-(Fare ile Deve) 7. Kendimizden daha kt durumdaki kiileri de dnerek, hlimize kretmeliyiz.(kretme)-(Filozof ve Bedevi)

271

8. Haksz yere yetim maln yiyenlerin sonu kt olur.(kul hakk)-(Aptal Kuun Bana Gelenler) 9. Bir konuda inandrc olmak iin srarc olmak gerekir.(sreklilik)-(Hoca Nasl Hastaland?) 10. Problemlerin stne gidilmeli, zmeden zeri

kapatlmamaldr.(sreklilik)-(Delkakn Endiesi)

3.6. Mesnevideki Hikye ncelemeleri ve Sonular

3.6.1. Konularna Gre Mesnevideki Hikyeler

Mesnevide yer alan hikyelerden almamzda 40 tanesini inceledik. Bu hikyeleri konular ve kahramanlar bakmndan ne kan ynyle

gruplandrdmzda yle bir snflandrmaya ulatk:

Konularna Gre Mesnevideki Hikyeler ncelenen Toplam Hikaye Says : 40 Padiah Fabl Hikyeleri 13 10 Meslek Hikyeleri 9 Dostluk Hikyeleri 2 Millet-DinPeygamber Hikyeleri 2 Dier Hikyeler 4

1. Fabl:13 hikye

a) Tavan ile Aslan b) Tccar ile Papaan c) Aslan Pay d) Bakkal ve Papaann Hikyesi

272

e) t f) Fil Yavrular g) Kurbaa ile Fare h) Fare ile Deve ) Sakann Eei i) Eek ile Tilki j) Aptal Kuun Bana Gelenler k) Aynn Dostluu l) Tavus/akal

2. Padiah Hikyeleri

: 10 hikye

a) Padiah ve Cariye b) Bedevi ve Kars c) ki Kle d) yi Kalpli Vezir e) Perde Kalknca f) Eyazn Baard g) Ayasn mtihan h) Yoksulun Duas ) Delkakn Endiesi i) Sultan Mahmut ile Hrszlar

3. Meslek Hikyeleri : 9 hikye

a) Filozof ve Bedevi b) Bilgin ile Kayk c) Eer sterseniz d) Hrsz Terzi e) Dervi ile Kad f) Hoca Nasl Hastaland? g) Vcuduna Dvme ile Aslan Resmi Yapmak stemesi

273

h) Baa Giren Hrsz ile Bahvan ) Itr arsnda Baylan

4. Dostluk Hikyeleri

: 2 hikye

a) Sarn Hasta Komusunu Ziyareti b) Kylnn ehirli Dostunu Kye Davet Etmesi

5. Millet-Din-Peygamber Hikyeleri

: 2 hikye

a) Drt Kiinin zm in Kavgas b) Helva Kimin Hakk?

6. Dier Hikyeler : 4 hikye

a) Hrsz Kyl b) Msrdaki Hazine c) Azna Ylan Kaan Adam d) Byn Yalayan Adam

Mesnevide 200yi akn ksa yk yer almaktadr. Bu hikyeler konu bakmndan eitlilik gstermektedir. Yukarda incelediimiz hikyelerin

snflandrmas genel olarak bizlere fikirler vermektedir. nk Mesnevide ele aldmz hikyeler dnda birok fabl, padiah hikyesi, meslek hikyesi ve burada az olarak ele alnsa da peygamber hikyeleri yer almaktadr. Ancak bir iki paragraftan oluan ok ksa metinler olduu iin burada incelemeye uygun grlmemitir. ocuk edebiyat rn olarak ele alnan ve baslan yaynlarda en ok yer verilen bu hikyeleri incelemekle ocuklarn zihinsel, duyusal ve dilsel geliimlerine katklar ortaya konulmaya allmtr.

Hikyeler konu bakmndan daha da zenginletirebilir olsa da genellemeye gitmek bakmndan alt gruba yer verilmitir. Nitekim Padiah hikyesi olarak

274

adlandrdmz baz hikyelerde padiah sadece sradan bir kahraman olarak yer almtr. Meslek hikyelerinde de sadece bir meslek ele alnm deildir. Ancak o meslei iinde barndran zellikler ve deiik insan manzaralar hikyelerde yer almtr. Genel olarak ad verilemeyen birka hikye ise Dier Hikyeler bal ile verilmitir.

Mesnevide yer alan bu konu snflandrmasna baktmzda u sonular ulalmaktadr:

1. Hayvan hikyeleri, en fazla yer alarak o dnemde ne kadar revata olduunu gstermitir. Gnmzde de ocuklar tarafndan ok sevilme zelliini srdrmektedir.

2.

Dnemin padiahlk anlay hikyelere de yansm, padiahlktan

hareketle birok hikye ortaya kmtr.

3. Meslek hikyelerinde iin hakkn vermeyen, vazifesine ihanet eden insanlar ele alnm ve dnemin nemli meslekleri hakknda bilgi verilmitir. ocuklar iin de bilgi olmas bakmndan nemlidir.

4. Mevlna Mesnevide dier dinler, milletler ve peygamberler hakknda da hikyeler vermi ancak bu hikyelerde ayrmclk oluturacak sylemlerden uzak durmu, anlalabilen ortak noktalarn da olabileceini ortaya koymutur.

5. Hikyelerde dostluk konusunu ele alan fabllar dnda dostluk hikyeleri yer almtr. Birbirine uyumlu insanlarn dostluklarnn daha gereki olduu vurgulanmtr.

6. Mesnevide metafizik elere dayal(Fantastik de denilebilir.) hikyeler yer almtr. ncelediimiz baz hikyelerde de bu tarz eler yer alsa da hikyenin genelinde gerek kahramanlar yer ald iin btnyle hikyeye bir d rn olarak bakmak yanl olacaktr. Bu ksmlar hikyede ama olmad iin olumsuz

275

olarak alglanmamal; bir heyecan ve merak unsuru olarak grlmelidir. rnein, Msrdaki Hazine hikyesi gerei yanstmasa da ele alnan sonular bakmndan nemlidir.

3.6.2. Kiiler Bakmndan Mesnevideki Hikyeler

Mesnevide karmza deiik kahramanlar kmaktadr. Fabllarda birok hayvan, deiik mesleklerdeki insanlar, kyl, ehirli kahramanlar, farkl din ve milletlerdeki kiiler, padiah ve vezirler hikyelerde en fazla rol alan kahramanlar olarak karmza kmaktadr. Mesnevide yer alan hikyeler kii ve kahramanlar bakmndan deerlendirildiinde u sonulara ulalmaktadr:

1. Hikyelerde en ok hayvan kahramanlara yer verilmitir. Fabllardaki kahramanlarn hareketleri, davranlar insanlara rnek olacak, ders verecek ekilde gelitirilmitir.

2. Genellikle hikyede yer alan kahramanlar, hikyede balk olarak yer almtr. nk hikye, dorudan kahraman etrafnda ekillenmi ve sonuca gtren zellikleri kahramana yklemitir. rnek olarak, Tccar ile Papaan, ki Kle, Bedevi ve Kars, Fare ile Deve

3. Hikyelerdeki kiiler genellikle ztlklar oluturarak hem ilgi ekmekte hem de hikyede yer alan problemi oluturmaktadr. rnein, Fare ile Deve, Filozof ile Bedevi, Kurbaa ile Fare, Eek ile Tilki, Bilgin ile Kayk

4. Hikyelerde ok az kiiye yer verilmitir. Genellikle nc ve drdnc ahslar zorunluluktan yardmc olarak hikyeye giren kahramanlardr. Bu da hikyenin dalmasndan kanlmas, sonuca abuk varlmas iin yaplmtr.

5. Hikyedeki kiiler zaten az olduu iin genellikle bakahraman olmaktadrlar.

276

6. Hikyelerde yer alan kahramanlarn gerek fiziksel gerekse ruhsal portrelerine neredeyse hi yer verilmemitir. Baz hikyelerde metnin gidiinden ve kiilerin tavrlarndan kiilikleri hakknda bilgiler ortaya kmtr. rnein, Bilgin ile Kayk hikyesinde bilginin kibirli bir insan oluu, Eyazn Baard hikyesinde Eyazn ok bilgili olmasna ramen alakgnlll korumas gibi.

7. Fabllarda karmza kan hayvanlar halkn arasnda bilindii gibi zellikleri ile n plndadr. Aslan yine otorite ve gcn; tilki kurnazln; eek safl; tavus gzellii vb. yine zerinde barndrmaktadr.

8. Hikyelerde yer alan kahramanlar genellikle tasavvufi manada ayrca bir rol stlenmektedir. Dolaysyla Mevlna hikyelerinde kahramanlar, tasavvufi sembollere sahiptirler. rnein, Tccar ile Papaan hikyesinde papaann kafesten lerek kurtulmas, insanlarn da ancak nefislerini ldrerek ten kafesinden kurtulmalar manasna gelmektedir.

9. Hikyelerde yer alan ou kahraman birbiriyle atma iine girmektedir. Hikyede yer alan atma, kahramanlar arasndaki ztlktan meydana gelmektedir. Fare ile Deve, ki Kle, Eek ile Tilki, Aslan ile Tavan gibi hikyelerde kahramanlar dorudan atma iine girmektedir.

10. Hikyelerde kahramanlarn grnen atmasnn dnda bir de i atmalar tad grlmektedir. Nitekim Mevlna, daha ok bu i atma zerinde durmaktadr. rnein, Eek ile Tilki hikyesinde grnrde tilkinin eei kandrma mcadelesinin yannda, eein i atmas meydana gelmekte, heves ve isteklerine dur demesi, hrsna yenik dmemesi mcadelesi, konu olarak ilenmektedir.

277

3.6.3. Yer ve Zaman Unsurlar Bakmndan Mesnevideki Hikyeler

Mesnevide yer alan hikyelerde yer ve zaman kavramlar ok az yer tutmaktadr. Baz hikyelerde zaman kavram verilmemekte, baz hikyelerde ise belirsiz bir zaman diliminden sz edilmektedir. Bir gn, bir mddet sonra, gnlerden bir gn gibi belirsiz kavramlar sz konusudur. Zaman kavram, ou zaman olay zincirlerinin birbirini takip etmesiyle olumaktadr.

Zaman kavramnn belli olduu hikyelerde sabah, gece, ertesi gn gibi zaman dilimleri daha ok yer almtr. Ve genellikle olaylar ok ksa zaman diliminde gelimekte ve sonulanmaktadr. Bir gece grlen ryann neticesinde ertesi gn yola klmaktadr. Yolculukta geen zaman verilmeden varlacak yere varlm ve muhatap bulunmutur. Bir bakma zaman kavram gereksiz bir unsur gibidir.

Mesnevide yer alan yer kavramlar da ou zaman belirsiz ya da birka kelimeden ibaret olarak kalmaktadr. ou zaman okuyucu yeri kendisi tahmin etmek zorunda kalmaktadr. Szgelimi padiah ile ilgili hikyelerde yer almayan mekn okuyucu sarayda geni bir oda olarak kendisi karmak durumundadr.

Mesnevide yer alan yer kavramlarnda zamann nemli ehirlerinin adlar gemektedir. Mesnevide u ehirlerle karlamaktayz: Tebriz, Semerkant, Badat ve Msr. Bu ehirlerin sadece adlar gemi, ehirle ilgili herhangi bir bilgi ya da tasvir yaplmamtr.

Yer alan baz meknlar ise sadece birka kelimelik anlatmlarla verilmitir. Geni bir ovada diyerek basit bir tasvir yaplarak geilmitir. Mesnevide gerek yer gerekse zaman tasvirlerine geleneksel hikyeciliin bir gstergesi olarak neredeyse yok denecek kadar az yer verilmitir.

278

3.6.4. Anlatm Bakmndan Mesnevideki Hikyeler

Mesnevinin anlatmnda dikkati eken en nemli zellik alegorik zelliklerin bolca yer almasdr. Alegori, bir dnceyi, bir davran ya da bir eylemi, daha kolay kavratabilmek iin onu, yerini tutabilecek simgelerle, simgesel szlerle,

benzetmelerle gz nnde canlandrma iidir (Pskllolu 2001: 31).

Mesnevideki ou hikyede kahramanlar tasavvufi manada bir sembol olarak karmza kar. Bu sembollerin tam manasyla kavranmas 1315 ya grubu ocuklar iin ok zordur. Ancak bu kavramlar bu hikye yoluyla ocuklara sezdirilmektedir. rnein, padiahlarn g ve iradeyi elinde bulundurmas bakmndan Allah; kafeste yaayan papaann, ten kafesinde hapis yaayan ruhu; tavan nefsi sembol etmektedir. Bu benzetme ve semboller bazen tam oturmasa da benzetmelerde kusur aranmayaca gerekesiyle bu durumun normal olduu sylenebilir. Bu durumlar hikye incelemelerinin yorum ksmlarnda yeri geldiinde incelenmitir.

Mesnevide anlatm ve konu bakmndan ele alnmas gereken unsurlardan biri atmadr. Hikyelerde drt eit atma karmza kmaktadr. 1) Kii-kii atmas, 2) Kiinin kendisiyle olan atmas 3) Kii-toplum atmas, 4) Kii-doa atmas (Sever 2003: 119). Mesnevide karmza kan atmalar genellikle kiikii atmasdr. Ancak kiinin bu atma ile birlikte ou zaman bir atmas da yaad grlmektedir. Bu atma modern manada i konumalarla verilmese de hikyelerde kendini belli etmektedir.

Mesnevideki hikyelerde yer alan anlatmlarda dikkat eken en nemli zelliklerden biri de mizah unsurlarnn youn olarak yer almasdr. Bu unsurlar bazen dz mantkla salanmakta, bazen zt kahramanlarn bir araya gelmesiyle salanmaktadr. Papaann yoldan geen kiinin kel olmasn kendisi gibi gl ya iesi dkmesine balamas dz bir mantn mizah oluturmasna rnek gsterilebilir. Karada yaayan fare ile suda yaayan kurbaann dost olmaya karar vermeleri, bir farenin bir devenin yularndan tutarak ona rehberlik etmesi, orman

279

hayvanlarn birlikte ava kmalar gibi birok mizah unsuru hikyelerin daha zevkle okunmasn salamaktadr. 1315 ya grubu ocuklar mizah duygusunun olduu eserlere kar daha duyarl olmaktadrlar. Bu nedenle onlara verilecek iletilerin bu unsurlarla bezenerek verilmesi hikyeler bakmndan nemli bir yapdr.

Mesnevide

yer

alan

zelliklerden

biri

de

okuyucunun

dikkatini

ekilebilmesidir. nce dnme, kvrak zek ve deiik unsurlarla hikyede ocuklarn dikkatini ekme baarlmtr. Neredeyse her hikyede yer alan deiik unsurlarla deiiklik ve farkllklar ortaya konulmutur. Perde Kalknca hikyesinde yaran ressamlardan Rum ressamlarn zekice bir dnme ile yaplan dier resmin daha parlak yansmasn padiaha sunmas ve padiahn resmin iinde kendini de grmesi dikkati ekmeyi baarmaktadr.

Mesnevide yer alan hikyelerin tamam, nc tekil ahsn azndan anlatlmtr. Birinci tekil anlatm hikyelerin iinde diyaloglarda verilmitir. nc tekil anlatm da geleneksel hikyeciliin en nemli bir gstergesidir. Yazar olaylara dtan bakmakta ve istedii gibi ynlendirmektedir. Hikye yazmakta ama ders vermek, eitmek ncelikli olunca bu anlatm daha da n plna kmaktadr.

Hikyelerde en ok kullanlan zaman, duyulan gemi ve renilen gemi zamanla, bu zamanlarn hikye birleik zamanlardr. Ayrca kullanlan zamanlar diyaloglar iinde birinci tekil ahs ile kullanlan imdiki zamandr.

Deiik kaynaklardan aldmz Mesnevi hikyelerinde yer alan anlatm olduka yaln ve anlalr, cmleler ksa ve duru bir Trke ile yazlmtr. ncelenen eserlerde 1315 ya grubu ocuklarnn anlayamayaca hikye yoktur. Hikyelerde bilinmesi zor olan kelimeler elbette vardr ancak bunlar ar derecede yer almamakta ve anlatm kapatmamaktadr.

Hikyelerde, szl aktarm yoluyla yzyllar boyunca kuaktan kuaa aktarlarak gnmze kadar gelmi olan dil yaplarndan deyimler, gnlk hayatta

280

ok kullanlan ve 1315 ya gruplar ocuklarnn rahatlkla anlayabilecei, anlatmn iinde aykr durmayan dil zenginlii olarak uyumlu bir yap gstermektedir.

Deyimlerin syleni amac bir kavram ho benzetmelerle, eitli mecazi anlatmlarla ifade etmek ve bunu da kalplam szlerle anlatmaktr.(Yeil 1946) Deyimlerin kullanlmas ve aklda kolay kalmas ve kolay kullanlabilir olmas onlarn sz sanatlar ile birlikte yer almasndan kaynaklanmaktadr. Deyimlerde yer alan ince zek rn mecazdan kaynaklanmaktadr. Deyimlerin oluumunda yer alan mecazl anlatm da dil geliimi, soyut dnme ve edeb alt yapnn olumas bakmndan da nemlidir.

281

BLM IV SONU ve NERLER

Mevlnann alt ciltlik Mesnevisinde yer alan btn hikyeler incelenmi ve aadaki sonulara ulalmtr. Bu sonulara ulalrken ortaya kan fikirler neriler blmnde sunulmutur.

4.1. Sonu

Mevlnay ve Mesneviyi anlatmak iin deiik dnemlerde farkl yazarlar birok yazlar yazm, onu niteleyen birok sfatlara yer vermilerdir. Mevlna deiik yazlarda bir ders hocas, bir vaiz, bir bilge, bir filozof, bir mutasavvf olmutur. Mevlnann hayatna bakldnda sz edilen sfatlarn her birinin varl onda grlmektedir. nk Mevlna, yaad an ve toplumun ihtiyac olan bilgi ve donanma sahip bir kiilik olarak bu faziletlerini paylamak iin gayret ortaya koymutur.

almaya esas tekil eden eser Mesnevi de yeri geldiinde ahlk kitab, yeri geldiinde ayetlerin iinde bulunduu ve yorumland bir tefsir ve almada ele alnd itibariyle de bir edebiyat eseri olarak incelenmekte, zerinde aratrmalar yaplmaktadr.

Mesnevi alt ciltten oluan manzum bir eserdir. Mesnevi nazm biimiyle yazlmtr. Mesnevide Mevlna, tasavvufi manada birok konuyu ele alrken bunlar hikyelerle aklama yoluna gitmi, alegorik bir tarz semi, benzetmeler kullanarak dncelerini hem kendi ann insanlarna hem de gelecek zamanlarn insanlarna hitap edebilmitir.

Mesnevinin en gzel sfatlarndan biri de bir eitim eseri olmasdr. Mevlna Mesnevisinde insanlara bol bol tler vermekte, onlara mutluluun yollarn gstermektedir. Ancak Mevlna, bambaka bir tarzla insanlara ulam, dncelerini somutlatrm, ayn konuyu farkl rnek ve benzetmelerle dile getirmitir.

282

Eitim ve retimde kullanlan edeb trlerin eitim vazifesini yerine getirirken edeb zevkin de verilmesi, bunun yannda edeb trleri verirken sadece amzn eserlerinden deil gelenekten de yararlanlmas kanlmazdr. Szleri ve dnceleri birok yabanc aratrmacnn da dikkatini eken Mevlnann en nemli eseri Mesnevi ocuk edebiyat asndan da nemli olduu bu almayla ortaya konulmutur.

Mesnevide Mevlna, ocuklar hedefe alarak bir eser vcuda getirmemi olsa da bu eserin tarz ile ocuklar da hissesini almlardr. Mesneviden bilgin ve kltrl insanlar istifa ederken normal halk da verilen kssalar, anlatlan hikyeler ile istifade etmilerdir. Dolaysyla Mesnevi, her kesime hitap etmeyi baarabilen bir eser olarak nitelendirilebilir.

Mesnevi, halkn buhranla birlikte korkuyu yaad, Mool basksnn kendisini iyice hissettirdii bir an rndr. nsanlar, rahat ve huzuru aramakta, snacak gl kimselere ihtiya duymaktadr. Mevlna, byle bir dnemde geni halk kitlelerine hitap ederek onlar evresinde toplam, onlara mutluluk ve huzur adna sohbetlerde bulunmu, dncelerini onlarla paylamtr. Mesnevide an o buhranl dneminin izleri hikyelere yansmtr.

ocuk edebiyat kendini gn getike gelitiren, yeni eserlerle zenginleen bir yapya sahiptir. Gemiimizin bize sunduu kltrel zenginlikleri alp edeb trlerle yeni nesillerle buluturmak, onlarn dncelerine sunmak ve onlarla bu birikimleri paylamak gerekmektedir. Bu adan ocuk edebiyat snrlar iinde ocuklarn karabilecei ileti ve ana fikir dnceleri tespit edildiinde eserin zengin bir yapya sahip olduu grlmtr. Mesnevide eitimsel, ahlk, psikolojik ve sosyolojik genel balklar altnda 95 ana fikir ve 103 ileti tespit edilmitir.

Mesnevide iyilik, doruluk, yalan, dnce, aratrma, bak as, n yarg, fedakrlk, yardmlama, i ahlk, adalet, alkanlk, grg kurallar, sevgi, zgrlk, sabr gibi daha birok alt balk ad altnda verilebilecek ileti ve ana fikir

283

dnce yaplar yer almtr. Bu fikirlerin ocuklarn zihinsel ve duyusal olarak geliimlerine katk salayaca muhakkaktr.

Gnmzde 25.000i akn beyit ve iinde bykl kkl yaklak 250 hikyeyi barndran Mesnevi, ocuk edebiyatna vakf, ocuklarn geliim dzeylerini bilen usta yazarlar tarafndan yeniden ele alnabilecek zelliklere sahiptir. Birok dnceyi geleneksel hikye anlaynn iinde sunan Mesnevi, ocuklarn zevkle okurken, geliimlerine katl salayacak zelliklere sahiptir.

4.2. neriler

1. Trk dnce tarihinde nemli bir yere sahip olan Mevlna, ocuklarmza daha detayl tantlmal, dnceleri onlarla paylalmaldr.

2. Mevlnann en byk eseri olan Mesnevinin sahip olduu ierik zenginlii, hikyeler araclyla ocuklara fark ettirilmelidir.

3. Mesnevide dil ve anlatm bakmndan, III. blmde ele alnan zenginliklerin yannda aksaklklar da yer almtr. 1315 ya grubu ocuklarn zevkle okuyacaklar birok hikye kelime says itibariyle daha zengin olabilir ve ocuklarn cann skmayacak tasvirlere yer verilebilirdi.

4. Baz hikyelerde kurgu hatalar olduu grlm, ocuklar iin olumsuz durumlar tekil ettii yerler, Hikye Hakknda Yorum bal altnda ilenmitir. Bu ksmlar, ocuklara sunulurken dzenlenerek verilmek zorundadr.

5. ocuklar iin yazlan Mesneviden Hikyeler balkl kitaplar incelendiinde genel olarak t ksmlar karlm olsa da baz eserlerde bu yerler varln srdrmtr. Dorudan t veren cmle ksmlar eserlerden

karlmaldr.

284

6. Alegori ve mizah unsurlarnn bol olduu Mesnevi hikyelerinden semeler yaplarak, lkretim Trke kitaplarna konulmaldr.

7. ocuklarn geliim dzeylerini iyi bilen eitim bilimcilerin de desteini alarak, Mevlnann dnce yapsn iyi bilen ocuk edebiyat yazarlar, Mesnevideki hikyeleri yeniden yorumlamaldr.

285

KAYNAKA

AIKGZ, Kamile 1996 Etkili renme ve retme, zmir, K. Ylmaz Matbaas. AKTA, . ve O. GNDZ 2003 Yazl ve Szl Anlatm, Ankara, Aka Yaynlar. ALANGU, Tahir 1965 ocuk Kitaplar stne, stanbul, Doan Karde Matbaaclk. ALPAY, Meral, ANHEGGER, Robert 1975 ocuk Edebiyat ve ocuk Kitaplar, stanbul: Cem Yaynevi. ARSEVEN, Tlin 2005 Mesaj Asndan ocuk Kitaplar Hece Dergisi ocuk Edebiyat zel Says, Ankara, nc Basmevi. AYDIN, Ayhan 2001 Geliim ve renme Psikolojisi, Ankara, Nobel Yayn Datm. AYDIN, Mehmet 2005 Hz. Mevlnann Yaad Devrin Sosyal Yaps, www.semazen.net. AYTA, Gyaseddin 1999 ocuk Edebiyat Etrafnda, Ankara, Cemre Dergisi Say 2. BALCI, Ali 2001

Sosyal Bilimlerde Aratrma-Yntem Teknik ve lkeler, Ankara, Pegem A. Yaynclk.

BALOLU, Burhan 2003 Sosyal Bilimlerde Aratrma Yntemi, stanbul, Deer Yaynevi. BAYMUR, Fuat ve DEMRAY, Kemal 1961 ocuk Kitaplar Antolojisi (retmen Kitaplar: 61), stanbul, Milli Eitim Basmevi. BELE, Tansu 2000 Eitsel zellikleriyle ada ocuk Yazn Sorunlar ve zm Yollar I. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu, Ankara, Ankara niversitesi Yaynlar.

286

BULUT, Seyfettin 2004 Mesneviden Hikyeler, stanbul, Nesil yaynlar. CAN, efik 1999

Mevlna Hayat ahsiyeti Fikirleri, stanbul, tken Yaynlar.

CEMLOLU, Mustafa 2003 Trk Dili ve Edebiyat retimi, stanbul, Alfa Basm. 2001 lkretim Okullarnda Trke retimi, stanbul, Alfa Basm.

CENGZ, Glsm 2000 ocuk Edebiyatnda Tipler ve Kavramlar Sorunlar ve zm Yollar I. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu, Ankara, Ankara niversitesi Yaynlar. CHARLES, C. M 1999 retmenler in Piaget lkeleri (ev. Glten lgen), Ankara, Pegem A Yaynlar. CRAVOLU, mer 1997 ocuk Edebiyat, stanbul, Esin Yaynlar. OBAN, Mehmet 1996 Dini Konulu ocuk Kitaplarnn Yapsal ve Eitsel Nitelikleri Asndan Deerlendirilmesi, Ankara, A..S.B.E Yksek Lisan Tezi. DAYIOLU, Glten 2000 ocuk Kitaplarnda Eitsellik Sorunlar ve zm Yollar I. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu, Ankara, Ankara niversitesi Yaynlar. DEMRAY, Kemal 1953 Trke ocuk Edebiyat (retmen Okullar Kitaplar ), stanbul, Maarif Basmevi. 1977 Aklamal ocuk Edebiyat Antolojisi, stanbul, nklp ve Aka Yaynlar.

DERVOLU, smail 2002 Mesneviden Hikyeler, stanbul, Papatya Yaynlar. DLDZGN, Selahattin 1996 ada ocuk Yazn, stanbul, Yap kredi Yaynlar. EDEBYAT, Ansiklopedisi, 1991 Copyright.

287

EKREM Recizde Mahmut 1331 Pejmrde, stanbul, Alem Matbaas.

ENGNN, nci 1987 ocuk Edebiyatna Toplu Bak ocuk Edebiyat Yll, stanbul, Gkyz Yaynlar. ERAYDIN, Seluk 1994 Bizim Neslimiz Mevlnay Bilmiyor Mevlna le ilgili Yazlardan Semeler, stanbul, MEB Yaynlar. ERDEN, M. ve Y. AKMAN 1995 Eitim Psikolojisi, Ankara, Arkada Yaynevi. ERGN, Akif ve BROL, Cem 2000 Eitimde letiim, Ankara, An Yaynclk. F, Radi 2005

Bir Anadolu Hmanisti Mevlna(eviren: Mazlum Beyhan), stanbul, Evrensel Basm Yayn.

FRZANFER, Bedizzaman 1997 Mevlna Celleddin(eviren Feridun Nafiz UZLUK), stanbul, MEB Basmevi. GEN, Vedat 1994 Mevlna ile lgili Yazlardan Semeler, stanbul, Milli Eitim Bakanl Yaynlar. GKEN, Enver Naci 1980 rnekleriyle ocuk Edebiyatmz, stanbul, zdemir Basmevi. GLPINARLI, Abdulbaki 2000 Mesnevi ve erhi (5 Cilt), Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar. 2004 Mevlna Hayat, Sanat, Yaptlarndan Semeler, stanbul, Varlk Yaynlar.

GLERYZ, Hasan 2003 Yaratc ocuk Edebiyat, Ankara, Pegem A. Yaynclk. GNAYDIN, Yusuf Turan 2005 ocuk Edebiyatnda Tasavvuf zerine Eilimler Hece Dergisi ocuk Edebiyat zel Says, Ankara, nc Yaynevi.

288

GNDZALP, Selim 2005 Mesnevi Seme ykler, stanbul, Zafer Yaynlar. HANCIOLU, Selim 2003 Mesneviden Hikyeler, stanbul, Mutu Yaynlar. PROLU, Nazan 1990 Yaratc Toplum Yolunda ada Eitim, stanbul, Cem Yaynlar. ZBUDAK, Veled 1991 Mesnevi(6 Cilt), stanbul, MEB Yaynlar. KABAKLI, Ahmet 1991 Sohbetler I ,stanbul, Trk Edebiyat Yaynlar. KARAGLLE, H. 1943 Mevlna Celalettin, Konya, Halkevi Kltr Dergisi, Mart-Nisan Say: 5356. KARASMALOLU, Adnan 2001 Mevlna ve Mesnevi, Ankara: Aka Yaynlar. 2005 Mevlnann Hayat ve evresi, www.semazen.net.

KARASAR, Niyazi 2004 Aratrmalarda Rapor Hazrlama, Ankara, Nobel Yaynevi. KARTAL, Numan 1999 Ataszleri ve Deyimler Szl, stanbul, nklp Kitapevi. KAVCAR, Cahit 1992 Edebiyat ve Eitim, Ankara, AFY NO: 119. KEMAL, Ali 2004 Mesneviden Semeler, stanbul, Parlt Yaynlar. KIBRIS, brahim 2000 Uygulamal ocuk Edebiyat , Ankara, Eyll Yaynevi.

KOCA, Saim 1997 Sultan I. zzettin Keykavus(1211-1220), Ankara, TTK Basmevi. KSOLU, Nevzat 1997 Trk Dnyas Tarihi ve Trk Medeniyeti zerine Dnceler, stanbul, tken Yaynlar.

289

KKNEL, zcan 1997 nsan Anlamak, stanbul, Altn Kitaplar Yaynevi. Milli Eitim Bakanl 6.7.8. Snf lkretim Okulu Trke- Yaz Program 2002 stanbul, Milli Eitim Basmevi MERL, E. ve A. SEVM 1995 Seluklu Devletleri Tarihi, Ankara, TTK Basmevi. MORGAN, Clifford 1981 Psikolojiye Giri (eviren: Hsn Arc ve Arkadalar), Ankara, Hacettepe niversitesi Yaynlar. NAS, Recep 2004 rneklerle ocuk Edebiyat, Bursa, Ezgi Kitapevi Yaynlar. NEYDM, Necdet 2003 ocuk Edebiyat, stanbul, Bu Yaynlar. OUZKAN, A. Ferhan 2003 ocuk Edebiyat, Ankara. An Yaynclk, 7. Bask. OKUYUCU, Cihan 2006 Mesneviden Hikmet ve Hikyelerle Mevlna Konuuyor, stanbul, Bilge Yaynclk. NDER, Mehmet 1965 ocuklara Mevlnadan Hikyeler, stanbul, Damla Yaynevi ZDEMR, Emin 1999 Yaznsal Trler, Ankara, Bilgi Yaynevi. PANAYOTOPULOS, I.M. 2003 Benzersiz Mevlna (eviren: Kriton Dinmen), stanbul, Arion Yaynevi. POSPELOV, Gennadiy N. 1982 Edebiyat Bilimi I. II. Cilt, Ankara, Bilim ve Sanat Yaynlar.

PSKLLOLU, Ali 2001 Trkedeki Yabanc Szckler Szl, Ankara, Arkada Yaynevi. SEVER, Sedat 2003 ocuk ve Edebiyat, Ankara, Kk Yaynclk. 2006 Geliim Srecinin Temel Bir Araca: ocuk Edebiyat Yaptlar

290

www.anafilya.org., Trke Edebiyat, Kltr ve Sanat Sitesi, Maviada Kltr Sanat Edebiyat Dergisi, Say:2. AFAK, Yakup 2005 Mevlnann Dnce Hayat TYB Konya ubesi Konferans Metni. 2005 Mevlnann Eserleri, www.semazen.net.

AHN, Ahmet Metin 2005 Mesneviden Seme Hikyeler, stanbul, Yamur Yaynlar. MEKLER, Nuri 2005 Mevlnann Mesnevideki Amac, www.semazen.net. RN, M. Ruhi 1995 99 Soruda ocuk Edebiyat, stanbul, ocuk Vakf Yaynlar. 1987 ocuk Edebiyat Yll, stanbul: Gkyz Yaynlar.

TARLAN, Ali Nihat 1981 Edebiyat Meseleleri, stanbul, tken Yaynlar. TDK 2005 TED 1993

Trke Szlk, Ankara, TDK Yaynlar.

Yaratclk ve Eitim, Ankara, Ted Yaynlar.

TOZLU, Necmettin 1982 Eitim Problemlerimiz zerine Dnceler, Van. Yznc Yl niversitesi Yaynlar. TKEL, Dursun Ali 2005 Eskilerde ocuk Eitimi: ocuk Edebiyat Gzyle Eskiye Bakmak, Hece Dergisi ocuk Edebiyat zel Says, Ankara, nc Yaynevi. TURAN, Osman 1993 Seluklular Tarihi ve Trk slam Medeniyeti, stanbul, IV. Bask. TURAL, Sadk Kemal 1993 Edebiyat Bilimine Katklar, Ankara, Ecdd Yaynlar.

291

LGEN, Glten 1995 Eitim Psikolojisi-Birey ve renme, Ankara, Bilim Yaynlar. YALIN, Alemdar, AYTA, Gyasettin 2003 ocuk Edebiyat, Ankara, Aka Yaynlar II. Bask. YALSIZUANLAR, Sadk 2004 Mevlnadan ykler, stanbul, Tima Yaynlar.

YENTERZ, Emine 1995 Mevlna Celleddin-i Rumi, Ankara, T.D.V. Yay. YRKOLU, Atalay 2004 ocuk Ruh Sal, stanbul, zgr Yaynlar. Trk Dili 292. say VAKKASOLU, Vehbi 2005 Ak alayan Mevlna, stanbul, Nesil Yaynlar.

YEL, Hlya 2000 ocuk Kitaplarndaki Atasz ve Deyimlerin nemi Sorunlar ve zm Yollar I. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu, Ankara,Ankara niversitesi Yaynlar. YILMAZ, Mahmut 2005 Mesneviden Hikyeler, stanbul, Harf Yaynlar. ZEREN, Mehmet 2004 Mesnevide Geen Btn Hikyeler, stanbul, Pozitif Yaynlar.