MAK 351 mal Usulleri

Ders Kitab: Fundamentals of Modern Manufacturing Mikell Groover 4.Edition; SI Version 2010, Wiley&Sons

Do.Dr. Murat VURAL

mal Usulleri

Birletirme yntemleri

Birletirmenin Esaslar
Kaynak, ou kez metal olan iki malzemenin, scaklk, basn ve metalurjik koullarn uygun bir bileimi sayesinde kalc ekilde birletirilmesidir. Bu deikenler, basn olmadan sadece yksek scaklk scaklk olmadan sadece basn arasnda deerler alabilir. Yksek kaliteli bir kaynakl birleim oluturmak iin: Yeterli s ve/veya basn menba Metalin korunma veya temizlenmesi iin bir ortam ve Zararl metalurjik etkilerden kanmak gerekir.
4

Kaynan Uygulama Alanlar

Kaynak Yntemlerinin ki Temel Kategorisi

Eritme kayna birletirme, birletirilecek iki parann, bazen balantya ilave metal ekleyerek eritilmesiyle gerekletirilir
rnekler: ark kayna, diren nokta kayna, oksi-yanc gaz kayna

Kat hal kayna birletirmeyi oluturmak iin s ve/veya basn kullanlr; ancak esas metallerde erime olmaz ve ilave metal kullanlmaz
rnekler: dvme (demirci) kayna, difzyon kayna, srtnme kayna

Kaynak Yntemlerinin Geliimi

Kaynan Temelleri ve Genel Koullar

Kaynak hatalarndan kanmak iin: Yapnn uygun tasarm Kaynak ynteminin seimi Istma, eritme ve souma srasnda ilave ve esas metaldeki olaylar gz nnde bulundurulmaldr.
9

Kaynak Hatalar

atlaklar

Gzenek

Yetersiz erime

10

Kaynak Hatalar - devam

Kaynak profil hatalar

Is etkisiyle oluan distorsiyonlar

11

Kaynak testleri

12

Kt Aln Kaynak Dikileri iin Kaynak Azlar

Kt aln dikilerini oluturmak iin deiik ekillerde kaynak azlar alabilir

13

Kaynak Az Hazrl
Az trnn seimi: Para kalnlna Kullanlacak kaynak yntemine Parann kaynak pozisyonuna baldr Mmknse tek pasolu (tek geili) kaynak tercih edilir; ancak malzemenin kalnlna ve kaynak yntemine gre ok paso gerekebilir.

Eritme kaynanda kaynak az ile ilgili temel kavramlar

14

Diki Terimleri

15

ke Dikileri
ke kaynak dikileri, T, bindirme ve ke birletirmelerde kullanlr. ke dikiinin boyutu, kaynak dikiinin enkesiti iine izilebilen en byk 45 lik dik genin kenar uzunluu ile llr.
Ar kaynak metali Tercih edilen Boyut Ar kaynak metali

ekil 5. ke kaynaklarnn boyutunun lm yntemi ve tercih edilen diki formlar

16

Boyut

Boyut

Temel Kaynak Birleim Trleri

ekil 6da be temel birleim tr gsterilmitir.

Aln birleim

D ke birleim Bindirme birleim

T- birleim Kvrk aln birleim ekil 6. Be temel birleim tr

17

Tapa ve Delik Kayna Diren Kayna

18

Kaynak Fizii
Eritme, kaynakta birleimi salayan en yaygn aratr Eritmeyi oluturmak iin, temas eden yzeylere yksek younlukta bir s enerjisi uygulamak gerekir, bylece oluturulan scaklk esas metallerin (ve kullanlmsa ilave metalin) yerel olarak erimesine yol aar Metalurjik nedenlerden dolay, minimum enerjiyle ancak yksek s younluklaryla eritme tercih edilir

34

Is Younluu
Birim yzey bana paraya aktarlan g (g younluu), W/mm2 Eer g younluu ok dkse, s para iine iletilir ve erime olumaz Eer g younluu ok fazlaysa, yerel scaklklar, etkilenen blgedeki metali buharlatrr Kaynan gerekletirilebildii, pratik bir s younluu aral mevcuttur

35

10

Kaynak Yntemleri Arasnda Baz Karlatrmalar

Oksi-yanc gaz kayna (OFW) geni s miktarlar retir, ancak bu s geni bir alana daldndan s younluu greceli olarak dktr
Oksi-asetilen gaz, OFW gazlarnn en scak olandr; 3500Clik bir maksimum scakla ular

Ark kayna, yerel scaklklar 5500 ila 6600 Cye ulaan, dar bir alanda yksek enerji retir

36

Deiik Kaynak Yntemleri iin Yaklak G Younluklar

Kaynak yntemi Oksi-yanc gaz Ark Diren Laser n Elektron n W/mm2 10 50 1,000 9,000 10,000

37

11

G Younluu
Yzeye giren enerjinin buna kar gelen yzey alanna oran: P

PD

burada PD = g younluu, W/mm2 ; P = yzeye giren enerji, W ; ve A = enerjinin girdii yzey alan, mm2

38

Eritme iin Birim Enerji

Birim hacim metali eritmek iin gerekli s miktar Sembol Um Aadakilerin toplamndan oluur:
Kat metali erime scaklna ykseltmek iin gerekli s
Hacimsel zgl sya baldr

Metali erime scaklnda, katdan sv faza dntrmek iin gerekli s

Eritme ssna baldr

39

12

Kaynakta ki Is Transfer Mekanizmas

Tm girdi enerjisinin kaynak metalini eritmekte kullanldna dikkat ediniz
1. Is transfer etkinlii f1 menbada retilen toplam snn para tarafndan alnan gerek sya oran 2. Eritme etkinlii f2 eritme iin kullanlan, para yzeyinden alnan s ksm; kalan para metaline iletilir

40

Kaynaktaki Is Transfer Mekanizmalar

2010 John Wiley & Sons, Inc. M P Groover, Principals of Modern Manufacturing 4/e SI Version

13

Kaynaa Uygun Is
Hw = f1 f2 H burada Hw = kaynaa uygun net s; f1 = s transfer etkinlii; f2 = eritme etkinlii; ve H = kaynak ynteminin rettii toplam s

41

Is Transfer Etkinlii f1
Menbada retilen toplam sya gre para yzeyinde retilen s ksm Kaynak yntemine ve g menbann (rn. Elektrik enerjisi) para yzeyinde kullanlabilir sya dnme kapasitesine baldr
Oksi-yanc gaz kaynak yntemi greceli olarak daha az etkindir Ark kayna greceli olarak daha etkindir

42

14

Eritme Etkinlii f2
Isnn, para yzeyinde eritme iin alnan ksm; kalan para metali iine iletilir Kaynak yntemine baldr ancak metalin sl zelliklerinden, balant konfigrasyonundan ve para kalnlndan da etkilenir
Alminyum ve bakr gibi yksek sl iletkenlie sahip metaller, temas alanndan snn hzl dalmas nedeniyle kaynakta problem olutururlar

43

Enerji Denge Denklemi

Hw = Um V
burada Hw = ileme verilen net s enerjisi, J; Um = metali eritmek iin gerekli birim enerji, J/mm3 ve V = eritilen metal hacmi, mm3

44

15

Eritme Kaynann Yaps

ekil 35-10, bir eritme kaynann tipik yapsn gstermektedir.

ekil 35-10. Bir eritme kaynanda tane yaps ve deiik blgeler

31

Isnn Tesiri Altndaki Blge (ITAB) (Heat Affected Zone=HAZ)

32

16

Souma Hz ve n ve Son Tavlama

n tavlama, para scakln ykselterek hzl soumay ve istenmeyen sertlemeleri engeller; ayrca hidrojenin yapdan kn kolaylatrr Kaynak yaplan eliin karbon edeeri % 0,3ten yksekse, n tavlama uygulamak gerekir. Mn Ce = C + 6 + 5 Cr+Mo+V + 15 Ni+Cu

Genellikle n tavlama scaklklar 100C-200C arasndadr. Bu scakln tespiti iin deiik yntemler mevcuttur elik dndaki metallerde de s etkisiyle yapsal dnmler meydana gelir.
33

Isnn Neden Olduu Artk Gerilmeler

Kaynakta en ok, maksimum snn olutuu eritme kaynanda artk gerilmeler oluur Artk kaynak gerilmeleri, kaynak yaplan paralardaki sl genleme ve bzlmenin snrlanmasyla oluur

ekil 35-13. Bir eritme kaynakl kt aln dikiinde boylamasna artk gerilmelerin ematik grn

34

17

Kaynak Artk Gerilmeleri

Artk gerilmeler, kaynak hattna hem paralel hem de dik ynde oluur.

ekil 35-14. Malzemenin etkiyen gerilmelere cevap vermesi srasnda, tipik bir kt kaynan (a) enine ve (b) boylamasna bzlmeleri. Snrlanan enine hareket, tm dikite enine gerilmeye neden olur.
35

Isl Gerilmelerin Etkileri

Kaynan neden olduu sl gerilmelerin en yaygn sonucu parann distorsiyonudur. Distorsiyonlarn en dk seviyede tutulmas iin:
Kaynak ilemi en az syla yaplmaldr Kaynaklar, birleimi oluturacak en az miktarda olmaldr Kaynak srasnda paso says dk tutulmaldr Kaynak ilemi, snrlanm blgelerden serbest blgelere doru yaplmaldr Ters distorsiyon uygulanmaldr Kaynaktan hemen sonra ekileme uygulanmaldr Kaynak dikileri simetrik dzenlenmelidir

36

18

Distorsiyon Trleri

ekil 35-15. Distorsiyonlar kaynak ileminin sonucu olarak oluabilir: (a) Kapak blgesi kk blgesine gre daha ok bzlen V-kt aln dikii; (b) Tek tarafl ike dikii; (c) Bir dikey webte ift tarafl ike dikileri

Ters ynde n arplma vererek veya ift taraftan kaynak yaparak distorsiyonun nlenmesi
37

Kaynak Kabiliyeti
ounlukla bir malzemenin kaynaa uygunluunu ifade eder. Ancak para ekli, kalnl, kaynak pozisyonu ve kullanlan kaynak yntemi de kaynak kabiliyetine etki yapar

38

19

Kaynak Kabiliyeti

MALZEME

Kaynak Kabiliyeti

KONSTRKSYON

Kaynak Yaplabilirlik

MALAT

39

Kaynak Pozisyonlar

40

20

Oksi-Yanc Gaz Kayna

Oksijenle kartrlm deiik yanc gazlar yakan eritme kaynak yntemleri Oksi-yanc gaz kayna, bu grubun yeleri arasnda temel fark oluturan deiik gaz trlerini kullanr Oksi-yanc gaz, ayrca metal levhalar ve dier paralar kesmek ve ayrmak iin alevle kesme ileminde de kullanlr En nemli oksi-yanc gaz kaynak yntemi oksiasetilen kaynadr

41

Oksi-Asetilen Kayna
Asetilen ve oksijenin yanmasyla elde edilen yksek scaklkta bir alevle yaplan eritme kayna Alev bir fle ile ynlendirilir Bazen ilave metal kullanlr
Bileimi esas metale benzemelidir lave ubuk, yzeyleri temizlemek ve oksitlenmeyi nlemek iin ounlukla dekapanla kapldr

42

21

Oksi-Asetilen Kaynak Ekipman

Pirinten mamul tp vanas Krmz halka Gzenekli madde iin iaretleme

Koruyucu kapak Tp vanas k balants

elik tp

Gzenekli madde

inde Asetileni eriten Aseton iin boluklar Taban halkas Ayak

44

22

Manometre
Tp basnc alma basnc

Manometre balants Tehlike uyar etiketi Asetilen flece giden hortum

45

Oksi-Asetilen fleci (Emme tipi)

Karm blgesi

Oksi-asetilen kaynak fleci ve kesiti

46

23

Asetilen (C2H2)
Oksi-yanc gaz kaynak grubu iinde, dierlerine oranla en yksek scaklklar oluturma kapasitesi nedeniyle en yaygn yanc gaz - 3480 Cye kadar Asetilen ve oksijenin iki kademeli kimyasal reaksiyonu:
Birinci kademe reaksiyonu (i alev konisi):
C2H2 + O2 --> 2CO + H2 + Is

kinci kademe reaksiyonu (d zarf):

2CO + H2 + 1.5O2 --> 2CO2 + H2O + Is

47

Maksimum scakla, i koninin ucunda ulalr D zarf para yzeyine yaylr ve kaynak blgesini, evreleyen atmosferden korumak zere rter
D zarf, 1260C

Asetilen ty, 2090C koni, 3480C

Ulalan scaklklar gsteren, bir oksi-asetilen flecinden ntr alev

48

24

Oksi-Asetilen Alevi

49

C2H2+O2 karm LERLEME YN

lave ubuk

Kaynak flecinin ucu (bek) Alev

Esas metal

Katlam kaynak metali Erimi kaynak metali

Tipik bir oksi-asetilen kaynak ilemi

50

25

Alev Ayar

Oksi-asetilen alevinin kimyasal karakterleri

Oksi-asetilen alevinin gc
51

Oksi-Asetilen Kaynanda Kaynak Teknii

Sola kaynak

Saa kaynak

26

Oksi-Asetilen Kaynanda Gvenlik Konular

Karm halindeyken asetilen ve oksijen yksek derecede yancdr C2H2 renksiz ve kokusuzdur
Bu nedenle karakteristik bir sarmsak kokusu katlr

C2H2,1 atmnin zerindeki basnlarda fiziksel olarak kararszdr

Depolama tpleri, aseton (CH3COCH3) emdirilmi (asbest gibi) gzenekli maddeyle doludur Aseton, asetilenin kendi hacminin 25 katn zer

C2H2 ve O2 tpleri ve hortumlar zerinde, hatal gaz balantlarndan kanmak iin farkl ynlerde kapanan diler bulunur

Asetilen tp

Oksijen tp
53

Oksi-Asetilen Kaynann Yapl

Ntr alev, parlak bir kaynak banyosu ve hi veya ok az kvlcm oluturur.

Asetileni fazla (karbrleyici) alev, daha karml bir banyo oluturur.

Oksijeni fazla (oksitleyici) alev, erimi kaynak banyosunun zerinde bir kpk oluturur ve daha fazla kvlcm karr.

Kaynan balangcnda, metal eriyene kadar stlr.

54

27

Alevle Kesme (Yakarak Kesme)

En yaygn kesme yntemidir Demirin oksijenle yaklmas esasna dayanr ncelikle eliin tutuma scaklna kadar tavlanmas gerekir. Bu blge saf oksijenle temas ettiinde yanmaya balar (alevle yakarak kesme) Tutuma scaklna ulaan elik ile oksijen arasnda, aadaki reaksiyonlardan biri veya birka meydana gelir:
Fe + O FeO + s 3Fe + 2O2 Fe3O4 + s 4Fe + 3O2 2Fe2O3 + s

ekil 36-4te gsterildii gibi, bir yark veya kanal meydana gelir
55

Alevle Kesmenin Esaslar

Kesme oksijeni

Tavlama alevi

Para Para kenar Srklenme izgileri Kesme curufu Kesme fleci

Srklenme

56

28

57

Alevle Kesme Tekniinde Kullanlan Gazlar

En nemli ve en yaygn kullanlan yanc gaz Asetilen (C2H2)dir. Asetilenin dnda doalgaz (CH4) ve propan kullanlmaktadr. Belirli uygulamalarda Hidrojen de kullanlabilir. Kesmede kullanlacak yakc gaz olan Oksijen gaznn safl en az % 99,5 olmaldr. Saflk % 98,5e derse, kesme hz % 15 azalr; oksijen tketimi ise % 25 artar; kesme kalitesi ise bozulur.

58

29

Alevle Kesme flecinin Yaps

ekil 36-5. Oksi-asetilen kesme flelerinin kesitleri (stte makinayla altta ise elle kesme fleci)
59

Kesme nozullar (bekleri)

Halka nozul (ki paral)

Yark nozul (ki paral)

Blok nozul (Tek paral)

60

30

Kesme Yzeyinin Kalitesi

Kesme yn
61

Alevle kesilemeyen malzemeler

Aada alevle kesilemeyen malzemeler ve kesilememe nedenleri verilmitir:
Malzeme tr Alminyum Yksek alaml elik Bakr Dkme demir
a) b) c) d) e)

Yerine getiremedii koul b, c, e c, d b, e b

Oksijenle yanabilmelidir (oksijenle reaksiyona girebilmelidir) Tutuma scakl, erime scaklndan daha dk olmaldr Oksidinin erime scakl, malzemenin kendi tutuma scaklndan daha dk olmaldr Yanma srasnda oluan curuf akc olmaldr Dk bir sl iletkenlie sahip olmaldr
62

31

Alevle Kesme Uygulamalar

fle yardmyla X kaynak aznn almas

Makinayla kesim

Elle kesim
63

fle kaldrc

64

32

Kaynak az hazrl

65

Alevle oyuk ama prosedr

Alevle oyuk ama, kaynak dikilerindeki hatal ksmlarn sklmesi, kk tarafnn kaynaktan nce veya kar pasodan nce oyulmas ve Ukaynak azlarnn hazrlanmas iin kullanlr. Alevle oyuk amadaki ilem sras, alevle kesmeye benzer. Alevle kesme flecinin aksine alevle oyuk ama flecinde nozulda oksijen iin daha byk bir delik bulunur. Bu ekilde oksijen, daha yumuak ekilde kar ve oyuk ama ynnde eilebilir. Alevle kesilebilen malzemelerde, alevle oyuk da alabilir.

66

33

Deiik oyuk ama (rendeleme) ilemleri

67

Alevle Dorultma
Alevle dorultma, distorsiyona uram levhalarn dorultulmas iin, yerel olarak ve kontroll yma ilemidir. lem srasnda faz dnmlerine dikkat edilmelidir
Dz parada s etkisi Parann Is etkisinden sonraki formu

Distorsiyona uram parada s etkisi

Alevle dorultmann ematik gsterimi

68

34

Ark Kayna
Metallerin birletirilmesinin, bir elektrod ile para arasndaki elektrik arknn ss ile oluturulduu bir eritme kaynak yntemi Arkn rettii elektrik enerjisi, herhangi bir metali eritmeye yeterli scaklklar oluturur: ~ 5500 C ou ark kaynak yntemlerinde kaynakl balantnn hacmini ve dayanmn arttrmak iin dolgu (ilave) metal eklenir Baz temel yntemler, arkla kesmede de kullanlmaktadr

69

Elektrik Ark Nedir?

Elektrik ark = bir devredeki aralktan geen elektrik akm dearj Akmn akt bir iyonize gaz demeti (plazma) tarafndan srdrlr

Ark kaynanda ark balatmak iin, elektrod para ile temas haline getirilir ve hemen ayrlarak ksa bir mesafede tutulur
70

Ark boyu

35

Kutuplamann Etkileri
DAEP: Doru Akm Elektrot Pozitif (Ters Kutuplama; DCEP)

DAEN: Doru Akm Elektrot Negatif (Dz kutuplama; DCEN)

71

AA: Alternatif Akm

72

36

Ark Kayna
Elektrot ucunun yaknnda bir erimi metal banyosu oluturulur Elektrot balant boyunca ilerlerken, erimi metal kendi kanalnda katlar
Elektrot pensi Elektrot lave metal (bazen) Katlam kaynak banyosu Elektrot kablosu Kaynak makinas

LERLEME YN Ark Para Erimi kaynak banyosu

AA veya DA akm reteci

Para kskac

Para kablosu

ekil 37-1. Bir ark kaynak ynteminin temel konfigrasyonu ve elektrik devresi
73

Ark Kaynandaki Akm reteleri

Doru akm (DC) veya Alternatif akm (AC)
AC makinalar satn alma ve iletme bakmndan daha ucuzdur ancak genellikle demir esasl metallerle snrldr DC ekipman tm metallerde kullanlabilir ve genel olarak ark kontrol iin daha avantajldr

37

Kaynak Transformatr (AC)

75

Kaynak Redresr (DC)

76

38

Kaynak Jeneratr (DC)

77

Den Tip Statik Karakteristik

39

Ark Kaynak Elektrotlarnn ki Temel Tr

Eriyen kaynak srasnda tketilen
Ark kaynanda ilave metalin menba

Erimeyen kaynak ilemi srasnda tketilmeyen

Herhangi bir ilave metalin ayrca eklenmesi gerekir

79

Eriyen Tel Elektrotlar

Eriyen elektrotlarn biimi
(rtl elektrot olarak da bilinen) Kaynak ubuklar, 22,5 mmden 45 mmye kadar uzunlukta ve 9,5 mm veya daha kk apldr ve periyodik olarak deitirilmeleri gerekir Kaynak telleri, sk sk kesintilerden kanmak zere, uzun tel boylarna sahip makaralardan srekli olarak beslenebilir

Hem tel hem de ubuk formundaki elektrot, ark iinde tketilir ve ilave metal olarak kaynaa eklenir

ekil 37-2. Eriyen elektrotla ark kaynanda metal transfer modu 80

40

Eriyen rtl ubuk elektrotlar

81

Erimeyen Elektrotlar
Erimeye direnli Tungstenden yaplr Kaynak srasnda yava yava tkenir (buharlama temel mekanizmadr) Ayrca tel eklindeki bir ilave metalin, kaynak banyosuna srekli olarak beslenmesi gerekir

Tungsten elektrodlar, alam durumuna gre deiik renklerde kodlanmlardr

82

41

Arkn Korunmas
Ark kaynandaki yksek scaklklarda, metaller havadaki oksijen, azot ve hidrojene kar kimyasal olarak reaktiftir Balantnn mekanik zellikleri, bu tr reaksiyonlar sonucu ciddi ekilde bozulabilir lemi korumak iin, tm ark kaynak yntemlerinde arkn evresindeki havadan korunmas gerekir
Argon, Helyum ve CO2 gibi koruyucu gazlar Dekapan

83

Dekapan (rt veya Toz)

Kaynak srasnda oksitlerin ve dier kirliliklerin oluumunu engelleyen veya bunlar zerek uzaklatran bir madde Kaynak iin koruyucu atmosfer oluturur Ark kararl hale getirir Sramay azaltr

84

42

Deiik Dekapan Uygulama Yntemleri

Toz halindeki dekapann kaynak ilemine beslenmesi Kaynak srasnda ilem blgesini rtmek zere eriyen dekapan maddesiyle kaplanm ubuk elektrodlar (rtl ubuk elektrodlar) Dekapann z halinde iine doldurulduu ve elektrod erirken aa kan tp eklindeki elektrodlar (zl elektrodlar)

85

Eriyen Elektrodlar Kullanan Ark Kaynak Yntemleri

Elektrik ark kayna zl telle ark kayna Eriyen elektrodla gazalt ark kayna (MIG/MAG kayna) Tozalt ark kayna Saplama ark kayna

86

43

Elektrik Ark Kayna

Dekapan ve koruma salayan kimyasallarla kapl bir ilave metal ubuktan oluan bir eriyen elektrod kullanr Bazen rtl ubuk elektrod kayna olarak da adlandrlr G reteci, balant kablolar ve elektrod pensi birka bin YTLye elde edilebilir

87

Elektrik Ark Kaynak Ekipman

44

Elektrik Ark Kaynanda ubuk Elektrod

lave metalin bileimi genellikle esas metale yakndr rt, bir silikat balaycyla bir arada tutulan, oksit, karbonat ve dier katklarla kartrlm toz halindeki sellozdan oluur. ubuk eklindeki elektrot, akm retecine bal elektrod pensesine taklr. rtl ubuk elektrotla kaynan zayflklar:
ubuklarn periyodik olarak deitirilmesi gerekir Yksek akm seviyeleri, rtnn erken erimesine neden olabilir
89

Elektrod rtsnn fonksiyonlar

45

rtl elektrodlarn temel trleri

91

92

46

ANSI-AWS A5.1e Gre rtl Elektrodlar

93

rtl ubuk Elektrod Seimi

94

47

Kaynak Parametrelerinin Etkileri

Ark kaynanda kaynak blgesine s girdisi (Joule Kanunu): U.I Q= v Q: Is girdisi U: Ark gerilimi I : Kaynak akm v : Kaynak hz : Verim
95

Elektrik Ark Kaynann Uygulamalar

elikler, paslanmaz elikler, dkme demirler ve baz belirli demird alamlarda kullanlr Alminyum ve alamlarnda, bakr alamlarnda ve titanyumda hi kullanlmaz veya nadiren kullanlr.

96

48

zl Telle Ark Kayna (TAK)

ubuk elektrodun snrlamalarnn stesinden gelmek iin rtl ubuk elektrodla ark kaynann gelitirilmi hali Elektrod, znde dekapan ve dier katk maddeleri (rn. Deoksidanlar ve alam elementleri) ieren srekli bir eriyen tptr ki tr:
Kendinden gaz korumal TAK z, koruyucu gaz ieren bileenleri de barndrr lave gaz korumal TAK D bir koruyucu gaz uygulanr

97

zl Telle Ark Kaynak Yntemleri

(1) (2)

zl telle ark kayna. Dardan salanan koruyucu gazn varl veya yokluu, iki tr oluturur: (1) koruyucu gaz bileenleri salad kendinden gaz korumal, ve (2) d koruyucu gazlarn kullanld ilave gaz korumal
98

49

Eriyen Elektrodla Gazalt Ark Kayna (MIG/MAG=Metal Inert Gaz / Metal Aktif Gaz Kayna)
Elektrod olarak plak bir eriyen metal tel kullanr ve ark, d bir koruyucu gazla korunur Tel, bir makaradan kaynak tabancasna (torch) srekli ve otomatik olarak beslenir Koruyucu gazlar, alminyum iin Argon ve Helyum gibi soy gazlardan (MIG), elik kayna iin CO2 gibi aktif gazlardan (MAG) oluur Koruyucu gaz ve plak tel elektrod, kaynak banyosu zerindeki curuf rtsnn olumamasn salar curufun elle talanmasna veya temizlenmesine ihtiya duyulmaz
99

MIG/MAG Kaynak Donanm

100

50

MIG/MAG Kaynann Elektrik Ark Kaynana Gre stnlkleri

Srekli tel elektrod sayesinde daha iyi ark sresi
Elektrik ark kaynanda (EAK) ubuk elektrodlarn periyodik olarak deitirilmesi gerekir

EAKna gre ilave tel elektrodun daha iyi kullanm

EAKnda ubuk elektrodun koan ksm kullanlamaz

Yksek yma hzlar Curuf uzaklatrma problemi ortadan kalkar Kolayca otomatikletirilebilir

MIG/MAG kaynann robotla uygulamas

101

Tozalt Ark Kayna

Ark koruyan toz halindeki bir dekapan ile srekli, eriyen plak tel elektrod kullanr Tel elektrod, bir makaradan otomatik olarak beslenir Bir huniden yerekimi etkisiyle arkn nne yavaa beslenen toz dekapan, sramalar, kvlcmlar ve radyasyonu nleyecek ekilde ark tamamen rter

102

51

Tozalt ark kaynann ematik grnm

103

Tozalt Ark Kaynann Uygulamalar

Yapsal elik profillerin imalat (rn. I-profiller) Byk apl borularn, depolama tanklarnn ve basnl kaplarn dikileri Ar makine imalat iin kaynakl paralar ou elikler (Yksek C-elikleri hari) Demird metallere uygun deildir

104

52

Tozalt Ark Kaynann Uygulama rnekleri

Kaln levhalarn yatay pozisyonda kt aln kayna

Ke kayna
105

Bant Elektrotla Tozalt Ark Kayna

Band elektrodun verilii Merdane

Toz besleme

Dolgu kayna tabakas

53

Saplama Ark Kayna

Saplama Seramik halka

Erimi kaynak metali

Katlam kaynak metali

Saplama ark kayna: (a) saplama yerletirilir; (b) akm tabancadan akar ve saplama, ark ve erimi banyo oluturmak zere ekilir; (c) saplama erimi banyo iine daldrlr, ve (d) katlama tamamlandktan sonra seramik halka uzaklatrlr
107

Erimeyen Elektrot Kullanlan Ark Kaynak Yntemleri

Tungsten Inert Gaz (TIG) Kayna Plazma Ark Kayna Karbon Ark Kayna

108

54

Tungsten Inert Gaz (TIG) Kayna

Erimeyen bir Tungsten elektrot ve arkn korunmas iin bir soy (inert) gaz kullanr Tungstenin erime scakl = 3410 C
Almanyada, "WIG (Wolfram Inert Gas) kayna" olarak da adlandrlr

Bir ilave metal de kullanlabilir

Kullanldnda, ilave metal ubuk veya tel halinde kaynak banyosuna ayrca beslenir

Uygulamalar: alminyum ve paslanmaz elik en yaygndr

109

TIG Kaynak ekipman

110

55

TIG kaynann uygulamalar

111

TIG Kaynann Uygulamasna rnek

Uzay mekiinin kaynakla imal edilen d yakt tanklar. 2219 alminyum alamndan oluturulan bu tanklarn imalinde hem TIG hem de plazma ark kayna kullanlmaktadr.
112

56

TIG Kaynann stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri:
Uygun uygulamalar iin yksek kaliteli kaynaklar lave metal ark oluturmadndan srama olumaz Curuf olmadndan kaynaktan sonra temizleme gerekmez veya ok az gerekir

Eksiklikleri:
Eriyen elektrod kullanan ark kaynaklarna gre genellikle daha yava ve daha pahaldr

113

Plazma Ark Kayna (PAK)

Snrlanm bir plazma arknn kaynak blgesine ynlendirildii, TIG kaynann zel bir ekli Tungsten elektrod, yksek hzl bir inert gaz (Argon) demetinin, youn scak bir ark demeti oluturmak zere ark blgesine odakland bir nozul iinde kullanlr PAK iindeki scaklklar, kk apl ve yksek enerji younluuna sahip bir plazma jetinin oluturduu snrlanm ark sayesinde 28000 Cye ular

114

57

Tungsten elektrod

Plazma gaz Koruyucu gaz

LERLEME YN Koruyucu gaz Plazma demeti (ark) Esas metal Katlam kaynak metali Erimi kaynak metali Plazma gaz tp

Plazma ark kayna

Koruyucu gaz tp Kaynak makinas (Akm reteci)

Plazma kaynak torcu lave tel

Plazma ark

Esas metal

Plazma ark kaynak donanm

115

TIG Kayna ile Plazma Ark Kaynann Karlatrlmas

TIG kayna

Plazma ark kayna

116

58

Plazma Ark Kaynann stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri:
yi ark kararll Ark kaynana gre daha iyi nfuziyet kontrolu Yksek ilerleme (kaynak) hzlar Mkemmel diki kalitesi Hemen tm metallerin kaynanda kullanlabilir

Eksiklikleri:
Yksek ekipman maliyeti Dier ark kaynak yntemlerine gre daha byk tor boyutu baz balant konfigrasyonlarna ulamay zorlatrma eilimi tar

117

Jigler ve Fikstrler
Jig ve fikstrler (pozisyoner olarak da adlandrlrlar) imalat srasnda paray en uygun ve en kolay kaynak pozisyonunda tutmak veya dndrmek iin kullanlrlar

niversal bir kaynak pozisyoneri

118

59

Elektrik Ark ile Kesme

Teorik olarak elektrik ark ile tm metaller kesilebilir. Bu yntemlerin tmnde malzeme, arkn youn ss ile eritilir ve kesme yarndan veya kanalndan atlr. Balca arkla kesme yntemleri:
Karbon ark ve elektrik ark kesme yntemi Haval karbon ark kesme (Arcair) Oksijen ark kesme MAG kesme TIG kesme Plazma ark kesme

119

Haval Karbon Ark Kesme

Ark, karbon elektrot ile para arasnda tututurulur; yksek hzl hava jeti, elektrot pensindeki delikten kesme kanalna flenir Elektrod pensi
Karbon (grafit) elektrod

Hava jeti Ark

Para

Haval karbon ark kesme ynteminde kullanlan tabanca. Elektrodu evreleyen hava kanalndan hava flenir
120

60

Plazma Ark Kesme

Plazma ark kesmede indirekt ark tr torlar tercih edilir. Scaklk 16.500 C civarndadr. Her trl metal ve alam eriterek kesilebilir Dier kesme yntemlerine gre daha ekonomiktir. Mekanikletirilebilir veya robotla uygulanabilir
Plazma gaz Tungsten elektrot

Soutma suyu Ark

Kesme torcu

Plazma demeti

Plazma ark kesme

121

Plazma arkyla kesme

61

Sualtnda Plazma Ark Kesme

zel tor kullanmyla, plazma ark kesme ilemi sualtnda da uygulanabilir Grlt, arktaki malar, tozlar ve parada s birikmesi nlenebilir

123

Bir Kaynak Ynteminin Seim Kriterleri

Tersane

Tat Sanayi

124

62

Bir Kaynak Ynteminin Seim Kriterleri

125

Bir Kaynak Ynteminin Seim Kriterleri

Pil muhafazas

Frlatma rampas

126

63

Bir Kaynak Ynteminin Seim Kriterleri

127

Bir Kaynak Ynteminin Seim Kriterleri

Ak deniz petrol sondaj platformu

128

64

Bir Kaynak Ynteminin Seim Kriterleri

Sv eliin nakli iin potalar

Kuzey kutup blgesinde boru hatlar

129

Bir Kaynak Ynteminin Seim Kriterleri

130

65

Bir Kaynak Ynteminin Seim Kriterleri

131

Diren Kayna
Birletirmeyi oluturmak iin s ve basnc birlikte kullanan bir eritme kaynak yntem grubu Is, kaynak yaplacak balantda elektrik akmnn geiine gsterilen direnle retilir Q = I2 .R.t Temel diren kaynak yntemi = diren nokta kayna

ekil 38-1. Elektrik diren kaynann temel devresi

132

66

Diren Kaynanda Elektriksel Diren ve Scaklk Dalm

Bakr esasl elektrot

elik salar

Elektriksel diren dalm

Scaklk dalm

Bakr esasl elektrot

ekil 38-2. Diren kaynanda elektrotlar ve paralar boyunca istenen scaklk dalm
133

Diren Kaynanda Parametreler

Basn: Diren kaynandaki basncn bir dvme etkisi oluturmas nedeniyle, dier yntemlerde oluturulanlara gre daha dk scaklklarda kaynak yaplabilir
Eer ar basn uygulanrsa, erimi ve yumuam metal, arayzeyden fkrabilir

Akm ve Akm Kontrol: Yzey koullar ve basn nemli parametrelerse de, diren kayna esas olarak akmn bykl ve gei sresi tarafndan oluturulur
Yksek akmlar ve ksa kaynak sreleri sayesinde bitiik metale dalan s miktar dk seviyede tutulabilir ve istenen scaklklara klabilir
134

67

Diren Kaynanda Parametreler - devam

Akm reteci: Kaynak devresinin genel direnci dk olduundan, bir diren kayna oluturmak iin yksek akmlara gerek duyulur. G transformatrleri kaynak iin gerekli yksek akmlar (100 KAe kadar) salar
Akm veya basn Akm Basn Kaynak akm Dvme basnc

Sktrma basnc

Kaynaktan sonraki tavlama akm Zaman

ekil 38-3. Diren kaynanda tipik akm ve basn evrimi.

evrimde dvme ve kaynaktan sonraki tavlama ilemleri de dahil edilmitir.
135

Diren Kaynann stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri:
lave metal gerekmez Yksek retim hzlarna eriilebilir Mekanizasyonu ve otomasyonu kolay Operatr beceri seviyesi, ark kaynana oranla daha dk yi tekrarlanabilirlik ve gvenilirlik

Eksiklikleri:
Yksek ilk ekipman maliyeti ou diren kayna iin bindirme balantlarla snrl

136

68

Diren Nokta Kayna

Bir bindirme balantda temas eden yzeylerin eritildii diren kaynak yntemi, karlkl elektrotlarn yerletirilmesiyle salanr Bir seri nokta kayna kullanarak sa metallerin birletirilmesinde kullanlr Sa metalden imal edilen otomobil, ev aletleri ve dier rnlerin seri imalatnda yaygn ekilde kullanlr Tipik bir ara gvdesinde ~ 5,000 nokta kayna vardr
Tm dnyada yllk otomobil retiminde on milyonlarca nokta kayna yaplmaktadr

137

Bir Otomobil Gvdesindeki Nokta Kaynaklar

138

69

Diren Nokta Kaynandaki Bileenler

Kaynak yaplacak paralar (genellikle sa metal) Karlkl iki elektrot Paralar elektrotlar arasnda sktrmak iin basn uygulama aparatlar Belirli bir sre iin kontroll bir akm uygulayabilen g reteci
Kuvvet Akm

st elektrot Kaynak ekirdei Sa metal paralar

Alt elektrot

Kuvvet

Diren kayna grubunun en yaygn uygulamas olan nokta kaynandaki bileenler

139

(a) Nokta kaynak evrimi, (b) Sktrma kuvveti ve evrimdeki akmn grafii (1) elektrotlar arasna yerletirilen paralar, (2) elektrotlarn kapatlmas, kuvvetin uygulanmas, (3) akmn ak, (4) akmn durdurulmas, (5) elektrotlarn almas, kaynakl parann karlmas
140

70

Diren Nokta Kayna

141

Diren Nokta Kaynann Kesiti

1,3 mmlik iki alminyum alam sa arasndaki bir nokta kaynak ekirdei. st elektrodun ap alttakinden daha byk olduundan, ekirdek simetrik deildir
142

71

Diren Nokta Kaynann Muayenesi

Tatminkar bir nokta kayna, arayzeyde bulunan bir ekirdekten oluur. Elektrodlarn malzeme yzeyine ok az girmesi gerekir. ekil 38-6da gsterildii gibi kaynan dayanm, bir ekme veya syrma testi uygulandnda, arayzeyden deil ekirdei evreleyen ITABdan ayrlma ile ispat edilir.

ekil 38-6. Tatminkar bir nokta kaynann syrma testi. Hasar, kaynan dnda meydana gelmitir

143

Nokta Kayna Ekipman

st kol

Elektrotlar Mafsal kolunu harekete geirmek iin pnmatik silindir

Alt kol

Operatr ayak pedal

Atlyeden salanan basnl hava

Mafsal kollu nokta kaynak makinas

Tanabilir diren kaynak tabancalar
144

72

Nokta Kaynak Elektrotlar

Nokta kaynak elektrot rnekleri

Diren nokta kaynanda elektrot mrn etkileyen faktrler

145

Diren Kaynanda Kaynak Hatalar

a) nt (kaak) akm; b) Sa kalnlnn deimesi; c) Salarn aralk kalmas; d) Elektrotlarn anmas; e) Sa kenarnda kaynak
146

73

Diren Nokta Kaynak Hatalar

Arayzeyde fkrma

Kenara kaynak

Yetersiz nokta ap

Souk yapma (erimeme)

Gzenek
147

Diren Diki Kayna

Bir bindirme balant boyunca bir seri stste binmi nokta kaynaklar retmek zere dnen disk elektrotlar kullanr Diren diki kayna, szdrmaz balantlar retebilir Uygulamalar:
Yakt depolar Egzoz susturucular Dier deiik sa metal kaplar

148

74

Elektrik Diren Diki Kayna

Elektrik diren diki kaynann prensibi

150

75

Disk elektrod tarafndan retilen farkl diki trleri: (a) stste binmi noktalardan oluan, geleneksel diren diki kayna (b) disk elektrodla nokta kayna; (c) srekli diren dikii
151

Diren Diki Kaynann Uygulamalar Otomobil yakt deposu

Disk elektrodlar

152

76

Diki kaynakl birleim trleri

Bindirme Birleim

Eik birleim

Folyolu aln birleim

Folyolu bindirme birleim

Tel elektrotla bindirme birleim

77

Diren Kabart (Projeksiyon) Kayna

Birlemenin, paralar zerindeki bir veya birka kk temas noktasnda olutuu bir diren kaynak yntemi Birletirilecek paralarn tasarmyla belirlenen temas noktalar, kabartlardan, kntlardan veya paralarn yerel arakesitlerinden oluabilir

156

78

Kabart kaynandaki direnler

Kabart kaynanda ksmi direnler. R1 ve R2 Elektrod direnleri R3 ve R4 Elektrod-elik sa temas direnci R5 ve R6 elik sa malzeme direnci R7 elik sa - elik sa temas direnci

Kuvvet

Elektrod Sa-metal paralar Kabart (Projeksiyon) Kaynak ekirdei

Diren kabart kayna: (1) ilemin balangcnda, paralar arasndaki temas kabartlardadr; ve (2) akm uygulandnda, kabartlarda, nokta kaynandakine benzer kaynak ekirdekleri oluur
158

79

Kabart kaynaklar

Cvata

Kabart kaynaklar

Somun

apraz teller

Kabart kaynana ait rnekler

159

Yakma Aln Kayna

Normal olarak aln balantlar iin kullanlan bir yntem. Birletirilecek iki yzey, temas veya yakn hale getirilir ve yzeyleri erime scaklna karacak sy retmek iin elektrik akm uygulanr; daha sonra kayna oluturmak zere yzeyler birbirine bastrlr.
Ark

Yakma aln kayna: (a) elektrik direnciyle stma; ve (b) yma paralarn birbirine bastrlmas.

160

80