6

B R NC BL M
A VRUPA B RL N EDR?

Avrupa Birlii, ok eski bir rya olmasna ramen ok yeni bir proje olarak karmza kar. Nitekim John Lucas Yirminci Yzyln ve Modern an Sonu adl eserinde, Avrupal olmak bilinci ne yaygndr ne de eski. der ve ekler, Be yz yl nce Avrupallar yeni ktalar bulmak iin denize aldklarnda Asya ve Afrika ok kullanlan szcklerdi. Avrupa ad pek kullanlmazd. Kullanlan szck: Hristiyan dnyasyd. Yine de Avrupa Birlii dncesi 1300l yllardan beri Avrupal filozof, tarihi ve siyaset adamlarnca tartla geldi. Mesel tarihte hal seferlerini Avrupa devletlerinin eylemsel olarak rgtlenmelerinin ilk byk rnei olarak tanmlamak mmkn. Mesel 15891610 yllar arasnda Fransa Kral olan IV. Henry de Avrupa Birliinden sz etti ve hatta bugnk Fransa topraklarnda bulunan ehir devletlerini birletirip o zaman mevcut olan feodal yapy krarak ilk admlar att. AB dncesinin 18. yzyldaki en ate7

li savunucusu ise Papaz St. Pierredir. Onun grleri siyas, ekonomik bir birlii ve refah amalyordu. 1848 ylnda svirede siyas entegrasyon gerekleti. On kanton bir araya gelerek svire Federasyonunu oluturdular. Federasyon ierisinde, mallarn ve insanlarn serbest dolam uygulamasna geildi. Ayn yzyl ierisinde, ngilterede klsiklemi feodal yapdan vazgeilerek siyas liberal birlikler oluturuldu. Hemen ardndan Alman prenslikleri yalnzca gmrk birlii erevesinde, talyan ehir devletleri de tarma dayal ekonomik entegrasyon konusunda birlikler oluturdu. Byk Fransz edebiyats Victor Hugo, Avrupa Birleik Devletleri deyimini tarihte ilk kullanan kiidir. Hugonun 1869da Pariste yapt bar konulu bir konumada aklad esasen tam bir topyadr. Ona gre Yirminci Yzylda, grlmedik byk bir ulus ortaya kacaktr. Bu ulus, nl, zengin, kafal, bar ve btn insanla dost bir ulus olacak; geilmez snrlar ortadan kalkacaktr. Nehirlerin ortak kan damarlar olaca bu lkede bir kpr uurmak, bir insan ban uurmak kadar imknsz olacakt. Bu ulusun uygarlktan da stn bir aile olacan savunan Hugoya gre dil, para, l ve yasa birliinin tesis edilecei bu lkede para hi durmadan el deitirecek, cebinde 20 frank olan, bir mlk sahibi gi8

bi zengin kabul edilecek ve kimse, kimseyi smrmeyecekti. Dolamn on kat artmas hlinde retim ve tketimin yz kat artacan savunan Hugoya gre ekmein oalmasnn, mucize olmaktan kp gerek olaca bu lke, Birleik Avrupa idi. Hugo, yaad 19. y.y. Avrupasnda gelecekteki devletin nabznn attn, 20. y.y. bu yeni ulusun iki kanadn aacan savunur. Bu kanatlardan biri zgrlk, dieri ise iradedir. 19. y.y.da da birok Avrupal yazar, eserlerinde Avrupa devletlerinin birlii fikrini ele ald ve bunun yntemlerini aratrd. 1894-1972 yllar arasnda yaam olan Coudenhove Kalerginin, Avrupa Birleik Devletlerinin kurulmasna ilikin abalar bu aratrmann denemelerinden biridir. Kalergi 1920de Pan-Avrupa adl bir kampanya balatt. 1922de Pan-Avrupa Birliini kurdu ve Viyana, Berlin, New York kongrelerini toplad. Ayn yl birlemeler, kanton ve ehir devlet kapsamnn dna kt ve Belika ile Lksemburg arasnda ekonomik bir ibirlii kuruldu. 1944 ylnda bu birlie Hollanda katlnca, BENELUX olarak anlan kurulu meydana kt. 1941 ylnda Avrupa Birliini konu alan Ventotene Manifestosunu hazrlayan talyan Federalist Altiero, 1985 ylnda AB Taslak Anlama Metnini hazrlad ve bu iki metin 1986 ylnda kabul edilen Avrupa Tek Senedinin ncs oldu.
9

1943te Avrupa Birleik Devletleri anayasasn hazrlayan Kalergi, tasla Avrupa devletlerinin dileri bakanlarnn onayna sundu. Kalergi 1947de Avrupa Parlamenterler Birliini kurdu ve genel sekreteri oldu.

LK ADIMLAR

Avrupa Birlii hayalinin gereklemesi iin atlan ilk cidd admlar ise II. Dnya Savandan sonra, savan yaralarn saran Avrupada ncelikle ekonomik, ksmen de siyas ibirliin glenmesi gerektii grnn ifade edilmesiyle atld. kinci Dnya Savayla beraber Avrupaclk tartmas hem ivme kazand hem de geni bir kamuoyunu arkasna ald. Ancak Avrupa Birlii ryasnn realize edilmeye balanmasn sadece kinci Dnya Savana balamak doru olmaz. Anlay Dergisinin Austos 2003 tarihli nc saysnda yer alan imzasz Topluyorum balkl yazs, ABnin ne menem bir korku zerine ina edildiini ok isabetli analiz ediyor: Tarihte en fazla savan olduu yer Avrupayd. Birbiriyle bu kadar boazlaan Avrupallar, ancak teki korkusuyla bir araya gelebildiler hep. Hal seferleri bunun bir rnei. AB bir korkunun stne kuruldu, bir baka korkuyla geliiyor. Merkez Kta Avrupas bir sava daha olursa tarihten silinebileceinden korkuyordu. Almanya ve
10

talya baka trl merkeze kabul olmayacaklarndan, Fransa ve Benelks, srekli srtmelerin, ngiltere ve ABD bata olmak zere sadece kta d glere yarayacandan korkuyorlard. Avrupa haritas 20. y.y.da yaanan iki dnya sava ile nemli deiimlere uram ve zellikle kinci Dnya Savandan sonra oluan bloklamalar Avrupay siyas, ekonomik ve gvenlik asndan ikiye blmt. Bloklamann bir yannda gelimi Bat lkeleri yer alrken dier tarafnda ban Rusyann ektii COMECON lkeleri (Dou Bloku, Varova Pakt) olumutu. Nitekim 1947 ylnn 5 Hazirannda Amerika Birleik Devletleri (ABD) Dileri Bakan George Catlett Marshall, kinci Dnya Sava srasnda yanp yklan Avrupaya geni kapsaml yardmda bulunabileceklerini, ancak bu yardmn daha etkili olabilmesi iin Avrupallarn dayanma ierisinde olmalar gerektiini belirtti. Marshalln nutkunda aka belirtilmemi olmakla birlikte yardm, Avrupann komnist olmayan lkelerine yaplacakt. ABD yardmna talip olan lkeler, 12 Temmuz 1947 tarihinde almalarn balattlar. Bu almalardan, 16 Nisan 1948de Avrupa Ekonomik birlii Tekilt (Organisation for Eurepean Economic Cooperation-OEEC) dodu. 5 Mays 1949da ise daha sonraki yllarda, Avrupa Birlii (AB) organizasyonunun nemli bir biri11

mi hline gelen Avrupa Konseyi kuruldu. Bu sebeple her yln 5 mays Avrupa Gn olarak kutlanr. Konseyin kurucular; Belika, ngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, rlanda, sve, talya, Lksemburg ve Norvetir. Sonraki yllarda Avusturya, spanya, svire, zlanda, Kbrs Rum kesimi, Liechtenstein, Malta, Portekiz, Trkiye ve Yunanistan ye oldular. Merkezi Fransann Strazburg ehrinde olan konseyin bnyesinde Avrupa Su Problemleri Komitesi, Avrupa nsan Haklar Komisyonu, Avrupa nsan Haklar Divan, Avrupa Mahall Ynetimler Konferans, Kltrel birlii Konseyi, Avrupa Hukuk birlii Komitesi, Avrupa Kodeks Komisyonu, ve Avrupa skn Fonu gibi deiik amal birimler vardr. Konseyin amac, ABnin gelimesini salamak, insan haklarn korumak, sosyal ve ekonomik kalknmaya katkda bulunmaktr. 1950lerin Bat Avrupas, hzla smrgeciliin tasfiye edildii, sosyal devlet prensibinin yerletii ve liberal ekonominin tm kurumlaryla uyguland, demokrasi ve insan haklar gibi evrensel deerlerin yerletirilmeye alld, artk hibir vatandan savalarda kaybetmeme noktasnda da kararl bir blok hline gelmiti. Dier tarafta ise daha sonra Demir Perde lkeleri olarak da adlandrlacak blok, kapal, bir o kadar da souk bir grnme brnd. Hatta bu soukluun r12

ktc boyutu NATOnun kurulmasna, yine 50li yllarda Avrupa Savunma Topluluu gibi giriimlerin ortaya atlmasna sebep oldu. Avrupa Birlii, hukuk ve siyas adan yekpare bir yap deil, daha ziyade Ayak zerinde duran politik bir at grnmndedir. AByi ekillendiren Maastricht anlamas, Avrupa Topluluunu, ortak d ve gvenlik politikasn ve adalet, i ileri alanlarndaki i birliini birletirmektedir. Bu arada, Avrupa Topluluunun da ayr anlamadan meydana gelen bir kurum olduunu unutmamak gerekir. Avrupa Ekonomik Topluluu (AET), Avrupa Kmr ve elik Topluluu (AKT) ile Avrupa Atom Enerjisi Topluluu (AURATOM); dolaysyla kamu oyunda ksaca AB ile ifade edilen kurum, aslnda hukuk ve siyas adan ok karmak ilikilere dayanan bir yapdr.

K NC: SCHUM AN VE MONNET

Avrupa Kmr ve elik Topluluu (AKT), Avrupa Ekonomik Topluluu (AET), Avrupa Topluluklar ve nihayet Avrupa Topluluu olarak isimlendirilen sre, 1950 ylnda iki dnya savann ykntlar arasndan syrlmay amalar biimde ilk admn att. AKTnin kurulmas ynndeki ilk giriim ise 9 Mays 1950 tarihinde Fransz Dileri Bakan Robert Schumandan geldi. Schuman,
13

basn mensuplarna u tarih aklamay yapar: Fransz hkmeti, Fransz-Alman kmr ve elik retiminin tmn, br Avrupa devletlerine de ak olacak ortak bir rgt iinde yksek bir kurulun denetimi altna sokmay neriyor. Fransa, Almanya ve teki ye devletleri birbirine balayacak bu retim ortakl barn korunmas iin kanlmaz olan Avrupa konfederasyonunun ilk salam temeli olacaktr. Bylece Avrupa lkelerine yaplan arda, sava sanayiinin ana maddeleri olan kmr ve eliin retim ve kullanmnn uluslarst bir organn sorumluluunda ynetilmesi ngrlr. Fransa Dileri Bakan Robert Schuman ve Fransz iktisat ve maliyeci Jean Monnet imzal plann bildirisinde ama, Fransz ve Alman demir ve elik retimini stn yetkilerle donatlm bir kurumun denetimine vermekti. Jean Monnet ise Avrupann kendi iindeki rekabet ve sinsi oyunlar brakp ortak karlar iin bir araya gelmesi gerektiini belirterek, Avrupann ilerleyiini engelleyen ulusal egemenlik sisteminin modasnn getiini savundu. Ona gre, eski dnya lkeleri ya marjinalleecekler ya da birleeceklerdi. Schuman planna gre, ncelikle Fransa ve Almanya arasnda uzun sre devam eden sorun zlmeliydi. Bunun iin iki dnya savanda da birbirine hasm olan Fransa ve Al14

manyann ortak kmr ve elik retimini salayacak bir rgt kurmak ve sz konusu rgt btn Avrupa lkelerinin itirakine ak tutmak bir balang olabilirdi. ncelikli olarak iktisad bir plan olarak alglansa da nemli lde siyas uzantlar olacakt. Schuman Plan, esas alnarak yaplan grmeler sonunda AKTyi kuran ve ayn zamanda bugnk Avrupa Birliinin temelini oluturan Paris Antlamas, Almanya, Belika, Fransa, Hollanda, talya ve Lksemburg arasnda 18 Nisan 1951 tarihinde Pariste imzaland ve 25 Temmuz 1952 tarihinde yrrle girdi. Montanunion olarak da anlan bu anlama ile, ye lkeler arasnda bir ortak kmr ve elik pazar oluturulmas, ekonominin gelitirilmesi ve istihdam ile hayat seviyesinin ykselmesinin salanmas hedeflendi. AKTnin kuruluunda Fransann oynad nc rol Anlay Dergisinin Austos 2003 tarihli nc saysnda yer alan yazsnda Mustafa zel yle yorumlamaktadr: AB projesinin gndeme getirilmesinde dikkatimizi eken ilk husus, Fransz devlet adamlarnn bu iin planlaycs ve balatcs olmalardr. Franszlar, savan (kinci Dnya Sava) galip tarafndaydlar ama herkes biliyordu ki, aslnda sava ABD kazanmt. Asl mesele dnya sisteminde ngilterenin doal geri ekiliiyle boalan yeri hangi
15

devletin dolduracayd. Almanya, 1914-18deki ilk sava kaybetmekle beraber, iddiasn kaybetmemi, tam aksine, Hitlerle beraber yeni bir hamle yapmt. Bu hamleyi Sovyetlerin karadan desteiyle boa kartan ABD, sava sonrasnn mutlak hegamonu olacakt. Birka asrdr dnya ekonomisinin merkezinde yer alan, fakat st ste iki savala kendine olan inancn yitiren Avrupa, Berlin Duvaryla ikiye blnd; bir yan Washingtona, dier yan Moskovaya baland. AB projesi, bir yandan bu blnmeyi ortadan kaldrp, Avrupaya dnya sistemi iinde yeniden arlk (ve onur) kazandrma; bir yandan da, blnme ve zayflamann ana nedeni saylan Almanyay denetim altnda tutma giriimiydi. Elli yllk bir abayla her iki amaca da nemli lde ulald sylenebilir. AKT z itibaryla, kmr ve elik retimine ilikin olarak bir ortak pazar, ortak hedefler ve bunlar ynetecek ortak kurumlar oluturuyordu. Topluluun grevi, bir ortak pazar kurulmas yoluyla ve ye lkelerin genel ekonomileriyle uyum iinde, bu lkelerde iktisad bymeye, istihdamn gelitirilmesine ve hayat seviyesinin ykseltilmesine katkda bulunmakt. Ayn zamanda en yksek retkenlik dzeyinde retimin en ussal dalmn salayacak koullarn yerleme16

sini gerekletirmekti. Bu yap, uluslarst bir yapy arz ediyordu ve topluluun drt temel kurumu vard: Yksek Otorite Ortak Meclis Bakanlar zel Konseyi Adalet Divan AKT byk lde baarl oldu. Kuruluunda gzetilen hedeflere ulat. Avrupa Birliini gerekletirecek dier organizasyonlarn kurulmasna hem manev hem de madd ynden kmsenmeyecek yardmlarda bulundu.

BAZI BAARISIZLIKLAR

1952 ylnda Avrupa Savunma Topluluu ve 1953 ylnda Avrupa Siyasal Topluluu (European Political Economy) olarak somutlaan d politika ve savunma politikas alanlarndaki btnleme giriimleri baarszlkla sonuland. 1952 tarihli Avrupa Savunma Topluluu, 1954 tarihinde onaylanmak zere getirildii Fransz parlamentosunda reddedildi. Bu siyas topluluu oluturma almalarnn baarszla uramas ve federasyon dncesinin terk edilmesi sonucunu dourdu. Bu sebeple ekonomik entegrasyon gerekletirilmeksizin siyas entegrasyona ulalamayaca eklindeki gr or17

taya km ve bu dorultuda ekonomik entegrasyon abalar younluk kazand. Bunun zerine, talyann Messina kentinde, 1-2 Haziran 1955 tarihinde dzenlenen konferansta iki yeni Avrupa Topluluunun daha kurulmas kararlatrld. Uzun sren grmeler ve teknik almalardan sonra 25 Mart 1957de, bu kez Romada imzalanan antlamalar ile Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) ve EURATOM kuruldu. Avrupa Ekonomik Topluluu, 1957 ylnda alt Bat Avrupa devleti (Almanya, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg ve talya) arasnda imzalanan Roma Antlamas ile kuruldu. AETye hukuken ve fiilen uluslararas bir kurulu olma niteliini kazandran antlama, 1 Ocak 1958 tarihinde yrrle girmitir. Roma Antlamas, 248 madde, ekler ve protokollerden olumaktadr. Paris Antlamasn imzalayan alt lke arasnda AKT ile snrl bir alanda balatlan btnleme abalarn eitli alanlara yaygnlatrma giriimleri kapsamnda, ncelikle, Avrupa genelinde siyas alanda bir btnleme gerekletirme yoluna gidildi. AETnin niha hedefi ise Avrupann siyasal btnle ulamasyd. Bu hedefe varmak iin ngrlen ekonomik dengeyi salamak zere, ilk ara olarak ye lkeler arasnda mallarn, hiz18

metlerin, sermayenin ve emein serbeste dolat bir Ortak Pazar ve Gmrk Birlii kurulmas ngrld. Roma Antlamasnn ikinci maddesinde AETnin hedefi, Topluluun grevi, ortak pazarn kurulmas ve ye lkelerin ekonomik politikalarnn giderek yaklatrlmas suretiyle, topluluun btn iinde ekonomik etkinliklerin uyumlu olarak gelimesini, srekli ve dengeli bir yaylmay, artan bir istikrar, yaam dzeyinin hzla ykseltilmesini ve birletirdii devletler arasnda daha sk ilikileri gerekletirmektir. eklinde ifade edildi. Roma Antlamasnn 1958 yl banda yrrle girmesinden sonra, her topluluk (AKT, EURATOM, AET) bakmndan, zellikle de Roma Antlamasnn uygulanmas asndan baarl olarak nitelendirilebilecek bir dnem balad. 1960l yllar, AET bnyesi iinde deiik alanlarda nemli gelimelerin gerekletirildii dnemdir. 1962 ylnda topluluk asndan en nemli konulardan biri olan tarm politikas belirlenmitir. 1961 ylnda siyasal birliin gerekletirilme esaslarn saptayan taslak, Fouchetin bakanlndaki bir komisyon tarafndan hazrlanr fakat bu da kabul edilmez. ye devletler arasndaki gmrk birlii, Roma Antlamasnda ngrlen tarihten bir buuk yl
19

nce, 1 Temmuz 1968de gerekleti. Ulatrma ve enerji alanlarndaki gecikmelere ramen AET, gei dnemi ad verilen ilk uygulama devresinin sonunda 31 Aralk 1969 tarihinde antlama ile saptanan hedeflerin ouna ulat. 70li yllar, siyasal ibirlik ynndeki atlmlarn yllaryd. Davignon Raporu onayland. Lksemburg Raporu olarak da adlandrlan bu raporla ye lkelerin dileri bakanlarnn periyodik olarak toplanmas saland. 1974 ylnda ise Paris zirvesinde Avrupa Topluluu Konseyi kuruldu.

SANCILI BYME

Bu tohumun atlmasndan sonra ilk genileme hayli gecikti. Churchillin ngilteresi kendini o dnemde hl bir sper g gryor, dier Avrupa lkeleri ile birleme ihtiyacn hissetmiyor, buna gerek grmyordu. (ki ayn Churchill, kinci Dnya Savann hemen akabinde, 19 Eyll 1946 tarihinde, Zrichte yaplan bir toplantda ilk defa Avrupa Birleik Devletleri dncesini seslendirmiti ama onun planlad devlet ngiltere merkezliydi). ngiltere, ilerleyen yllarda ekonomik ve siyas nedenlerle tavrn deitirdiinde ise bu defa Fransann, daha dorusu dnemin cumhurbakan De Gaullen itirazlaryla karlat. De Gaulle, Washington ile yakn ilikileri
20

nedeniyle Londray AETye istemiyordu; zira Parisin lider konumunu tehlikeye debilirdi. Avrupadaki ilk genileme bu ve eitli ekonomik-siyas nedenlerle tam 16 yl gecikti. ngiltere, Danimarka ve rlanda 1973 ylnda AETye girdiler. Norvein katlm anlamas ise, ad geen lkede yaplan bir referandum ile reddedildi. Avrupa entegrasyonunun nemli admlarndan biri de, 1979 ylnda Pariste toplanan Avrupa Topluluu Konseyi tarafndan Avrupa Para Sisteminin yrrlle konulmas karardr. Bu arada ABnin genilemesi ar da olsa devam ediyordu. Albaylar cuntasnn devrilmesiyle demokrasiye geiten hemen sonra 1975 ylnda ABye bavuran Yunanistan, 1980 ylnda yelik anlamasn imzalad, bir yl sonra fiilen AET yesi oldu. 1981 ylnda Yunanistann da toplulua katlmasyla ye says 10a kt. 1.1.1986 tarihinde spanya ve Portekizin katlmasyla topluluun ye says 12ye ykseldi. ki lke de ilk olarak 1977 ylnda bavuruda bulunmulard. spanya General Franconun lmnden iki yl sonra, Portekiz de diktatr Kaetanonun devrilmesinden yl sonra bavurularn yapmlard. Toplulua ye lkelerin saysnn 12ye ykselmesi sonrasnda, yelik iin bavuruda bulunan lkelerin saysnda da art gzlendi. Trkiyenin 14 Nisan 1987 tarihinde toplulua tam yelik
21

bavurusunda bulunmasnn ardndan, 17 Temmuz 1989da Avusturya da mracaatta bulundu. 4 Temmuz 1990da Kbrs Rum Kesimi, 16 Temmuz 1990da Malta, 1 Temmuz 1991de sve, 18 Mart 1992de Finlandiya, 20 Mays 1992de svire, 25 Kasm 1992de Norve, 31 Mart 1994te Macaristan, 5 Nisan 1994te Polonya, 22 Haziran 1995te Romanya, 26 Haziran 1995te Slovakya, 13 Ekim 1995te Letonya, 24 Kasm 1995te Estonya, 8 Aralk 1995te Litvanya, 14 Aralk 1995te Bulgaristan, 17 Ocak 1996da ek Cumhuriyeti,10 Haziran 1996da Slovenya bu dorultuda karar aldlar. 1 Ocak 1995 tarihi itibaryla, daha nce Avrupa Serbest Mbadele Blgesi (EFTA) yesi olan Avusturya, Finlandiya ve sve ABye tam ye oldular. Avrupa Konseyi, Aralk 1997 Lksemburgda gerekleen toplants srasnda, 30 Mart 1998de on Orta ve Dou Avrupa aday lkesi ve Kbrs ile geni kapsaml bir genileme prosesi balatmaya ve 30 Mart 1998de Kbrs, Macaristan, Polonya, Estonya, ek Cumhuriyeti ve Slovenya ile yelik mzakereleri amacyla iki tarafl hkmetleraras konferanslar balatmaya karar verdi. Genileme prosesi, on bir lke iin balatld, fakat Avrupa Konseyi, Bulgaristan, Litvanya, Lettonya, Romanya ve Slovakya iin ald kararla bu devletlerin, ltleri yeterli ve memnuniyet verici bir biim22

de yerine getirmelerine dek genileme prosesini erteledi. Avrupa Birliine aday devletlerin uymas gereken siyas kriterler, Avrupa Konseyinin Haziran 1993te Kopenhagda yapt toplantda saptand. Bu toplantda, demokrasiyi garanti eden kurumlarn istikrar, yasalarn egemenlii, insan haklar ve aznlklara kar sayg ve onlarn korumas, devletlerin, alan bir piyasa ekonomisine sahip olmalar ve birlik iindeki rekabet basklar ve pazar gleriyle baa kabilmeleri, politik, ekonomik ve parasal birliin amalarna ball da ieren yelik grevlerini stne alabilmeleri gerektii eklindeki kararlar alnd.

A BYE N ASIL YE OLUNUR?

Avrupa Konseyi, Haziran 1998de Kardffte toplanarak btn aday devletlerin aadaki hususlar yerine getirmek zorunda olduklarn aklad: Birlik, ncelikle Lksemburgdaki toplantnn neticesinde aday olarak gsterilen lkeler iin genileme prosedrn muhafaza edecektir. Bu lkeler Kopenhag ltlerini de ieren yelik grevlerini stne alarak ilerlemelidir. Bu aday devletlerin her biri, ayn ltlere dayanarak yarglanacak ve yelik srecine kendi hazrlna gre devam edecek. Her aday devlet tarafndan lt23

lere ulamaya ynelik yaplacak abalar byk rol oynayacaktr. ABnin, aday devletlere uygulad prosedr, acquis screening ve zl mzakereler adl iki safhadan ibarettir. Birinci safha, aday devletin tm hukuku, yasalar, kurumlar ve prosedrlerinin ABninkine, yani acquis communautairee (birlik mktesebat analitik incelenmesi) hangi derecede uyduunun ayrntl olarak incelenmesiyle ilgilidir. kinci safha ise geici muafiyetler veya geili dnem dzenlemelerinin mzakereleriyle ilgilidir. Bugnk hliyle acquis (mktesebat) aadakilerden ibarettir: Antlamalarn uygulanmasndan doan yasal hkmler ve Adalet Divannn genel kurallar ve kararlar; birlik erevesi dahilinde kabul edilen deklarasyon ve kararlar; ortak d politika ve gvenlik politikas erevesinde mterek eylemler, ortak pozisyonlar, deklarasyonlar, sonular v.s.; adalet ve iileri erevesinde mterek eylemler, ortak pozisyonlar, imzalanm anlamalar, kararlar, ifadeler v.s.; topluluk tarafndan kabul edilen uluslararas anlamalar ve birlik faaliyetleriyle ilgili ye devletlerin aralarnda akdettikleri anlamalar.

Acquis communautaireden hibir daim muafiyete izin verilmez. Olaanst durumlarda yeni
24

yeye cidd zorluklar ektii baz sektrlerde zamanla acquise uymaya almasna msaade etmek amacyla geici muafiyetler ve gei dnemleri salanabilir. Ancak, birliin kazanmlarnn korunabilmesi iin temel ilke, acquisin kabul edilmesi arttr. Bugn acquis communautaire 80 000 sayfadan oluur. Ancak, Avrupa Birliinin ilerlemesiyle devaml olarak deitirilir, dzeltilir ve geliir. yelik srecinin birinci safhas, aday devletin yasalar, kurallar ve kurumlarnn acquis communautairee hangi derecede uyumlu olduklarnn incelenmesiyle ilgilidir. Bu prosedr acquis analitik incelenmesi (acquis screening) olarak da bilinir. Bu prosedr, Avrupa Komisyonu tarafndan hem alt ana aday lkeyle beraber (yani ok tarafl grmeler), hem de onlarn her biriyle yaplan (iki tarafl) grmeler vastasyla stlenilir. ok tarafl grmeler srasnda komisyon, alt aday lkenin temsilcilerine acquis communautairei sunup aklar. Komisyon ile her devlet arasndaki iki tarafl grmelerde ise proses, her devletin kendi yasal yap, kurumlar ve politikasnn acquis communautairee hangi derecede uyduunu bildirmesiyle devam eder. Bunun yan sra, her devlet, acquise uyma prosesinin tamamlanmas iin teklif edilen zaman
25

sresini de belirtir. Bu iki tarafl grmelerde her aday devlet, blmlere uyan zel anlamalar zerinde mzakere etmek niyetini ilk defa olarak ifade edip, aklar. Bu blmlerde ya yelie gsterilen tarihte uyum salamann mmkn olmayaca ya da byle bir durumda lkenin cidd problemlerle karlayaca nceden tahmin edilerek beklenir. yeliin gerek tarihi, her aday devletin yapaca ilerleme ve birliin karlayaca problemlerin zlmesine bal olur.

BYMENN SON PERDES

nmzdeki 10 ile 20 yl iinde ye saysnn iki katna kma ihtimali ABnin bata 6 lke iin ngrlen kurumsal erevesini ve karar mekanizmalarn kkl biimde gzden geirme ve deitirme gerekliliini beraberinde getirdi. Aksi takdirde, AB bugn 15 ye lke ile olduundan ok daha hantal bir yap hline gelme tehlikesi ile kar karya kalacak. Ayrca, genileme esnasnda, topluluun ekonomik alandaki btnleme srecinde ortaya kmas beklenen sorunlara da imdiden nlemler almas gerekiyor. Bugn bile 15 ye lkenin ihtiyalarn ve beklentilerini karlayacak politikalar retmek ve uygulamak hi de kolay deil. rnein, AB lkelerinde, evre, salk vs. gibi konulardaki farkl alkanlklar
26

ve davran kalplar, mallarn serbest dolamnda herkesin uyduu ortak kurallarn uygulanmasn zorlatryor. Artan ye says ile birlikte, lkeler arasnda varolan bu farkllklar artacak ve karar mekanizmalarnn tkanmas ihtimali ykselecek. Avrupa btnlemesi, birka kuruluun gayretleri ve uluslar arasndaki temaslarn artarak eitlenmesi ile gelimektedir. En eski kurulu olan Avrupa Konseyi, Avrupada hayat kalitesinin ykseltilmesi amac ile insan haklarndan balayarak eitli alanlarda normlar getirmekte ve devletler arasnda birok alanda hudut tesi ibirliine yol aacak szlemeler hazrlamaktadr. Kuzey Atlantik ttifak belirli deerlere ve mterek mirasa sahip devletlerin gvenliini salamaya almaktadr. Bunlarn en kapsaml bir ekilde yerine getirilmesini ve Avrupann bir birlik ierisinde toplanmasn amalayan kurulu ise Avrupa Birliidir. Bu birliin hangi lkeleri ierisine alaca, ulusal hkmranlklarn nasl etkilenecei, Avrupa Parlamentosunun ve ulusal parlamentolarn, Avrupa antlamalarnn gelecei her zaman olduu gibi bugn de tartlmaktadr. Bu tartma konular arasnda en nemlisi hi phesiz ulusal hkmranln, Avrupa btnlemesinden ne ekilde ve ne kadar etkileneceidir.
27

Tek bir para birimine doru giden Avrupada ekonomik btnleme bakmndan ulusst kurumlara ve zel ekonomik kurululara hatta yerel ynetimlere yetki devri konusunda Avrupa hkmetleri ve uluslar pek cidd bir tartma ve aray iindedir. Bu konuda tek bir para birimine gemeyi reddeden lkeler dahi ekonomik btnleme ve d ticaret konularnda karar yetkisini hkmetler aras bir kurulu olan Avrupa Konseyi (European Council) ile Avrupa Komisyonuna ve bir lde Avrupa Parlamentosuna brakmay kabul etmilerdir. Ayrca sosyal, iileri, hukuk dzeni gibi alanlarda da ye lkeler arasnda belirli normlara gre uyum salanmas abalar sregelmektedir. Bununla beraber, Avrupa Birliinin hkmetleraras bir kurulu olmaktan karlarak tek bir anayasa etrafnda birlemi yeni bir ulus, federasyon veya konfederasyon hline dntrlmesi iin bazen sorumlu liderler tarafndan ortaya atlan neriler, pek ok ye lke halk tarafndan hl souk bir ekilde karlanmaktadr. Avrupa insan, dier Avrupa insanlar ile her alanda ibirliini ve yakn ilikilerini bar iinde gelitirme iradesini gsteriyor ve ulusal egemenliinden fedakrlk yapmaya devam ediyorsa da, henz ulusal kimliinden vazgemi deildir. Bu
28

yzden, bir Avrupa kimliinin oluabildiini sylemek mmkn deildir. Her ne kadar mterek deerlerden bahsediliyorsa da, demokrasi, insan haklar, piyasa ekonomisi gibi geler bugn artk Avrupa ktasna has zellikler deildir. Kltr ve din bakmndan da Avrupa, heterojen bir yapya sahiptir. O hlde diyebiliriz ki, henz olumam bulunan Avrupal kimlii, zaman ierisinde uluslarn, insanlarn ve kurumlarn bir arada yaamalarndan ve karlkl deer, kltr ve deneyim paylamndan oluacak bir kimlik olacaktr. Bu yzden, Avrupa Birlii lkeleri bu paylamlar artracak adm ve neriler peinde olduklarn gstermektedirler. Avrupa d ve gvenlik politikas ve daha sonraki Avrupa gvenlik ve savunma kimlii, Avrupa gvenlik ve savunma politikas, Avrupa Birliine bir devlet grnm vermeyi hedeflese de ok yeli hkmetleraras bir kuruluun ynetim zaaflarndan kurtulamamaktadr. Aslnda kk devletlerin birlik ynetimindeki etkinliini azaltacak, buna karlk birliin daha etkin bir politika uygulayabilmesine imkn salayacak nice antlamasnn, rlanda halk tarafndan yaplan referandumda reddedilmesi, Avrupada mill hkmranln paylalmasna kar direniin bir baka ifadesidir.
29

Ulusst kurumlara erk devrindeki bu tereddtl durumun uzun bir sre daha devam edecei ve Fransz htilli ile gelen ulus devlet kavramndan vazgeilmesinin kolay olmayaca dnlebilir. Ancak, ulusal erkin alt kurululara, yani sivil kurulularla blgesel ve yerel ynetimlerle paylamnn artmas ve zelletirmenin eitlendirilerek yaygnlatrlmas, ulus devletin, ulus st kurumlara yetki devretmesini kolaylatrmaktadr. kurululara yetki devrinde de bir Avrupa Birleik Devletlerinin kurulmasna yetecek kadar gelime olduunu sylemek mmkn deildir. Almanya, spanya, Belika, ngiltere ve talyada blgesel yerel ynetimler olduka ileri dzeyde otonomiye sahip olmakla beraber merkez hkmetler ve parlamentolar, bu lkelerde dahi, vazgeilmesi son derece g, geni yetki ve erk sahibidir. Avrupa Birliinin, kendi geleceini dnrken, nmzdeki yllarda daha byk bir birlie doru gidebilmek iin zmesi gereken sorunlarn banda Avrupa Birlii ile ye devletlerin yetkilerini daha kesin hatlarla ayrmak ve bu ayrmn nasl izlenebilecei meselesi en nemli sorun olarak ortaya kmaktadr. Tabiat ile, bu yetki ve sorumluluk ayrm yaplrken, halka en yakn dzeyde karar alma prensibi de korunmaldr. Avrupa Birlii iin temel haklar art ise, ABnin tm yelerinin iinde bulunduu Avrupa Konse30

yi nsan Haklar ve Temel zgrlkleri Szlemesi ile temelde ayn prensiplerden hareket etmektedir. Bu alanda ABnin ayr bir art yaratmak yerine Avrupa Konseyinin bu alandaki szlemelerine katlmas, daha mantk ve daha az blc bir etki yapacaktr. Esasen Avrupa Birlii, imdiye kadar Avrupa Konseyinin pek ok szlemesine taraf olmutur.
ABnin kurucu antlamalarnn basitletirilmesi, bunlarn anlamnn deitirilmeden daha anlalr hle getirilmesi, ayan arzu olmakla beraber bu basitletirmenin yine de anlam deiikliine yol amas pek ok ahvalde kanlmaz olacaktr. Ayn zamanda ABnin ve kendi kurulularnn daha fazla demokratik meruiyet kazanmas, effaflatrlmas ve halka daha yakn hle getirilmesi, son zamanlarda tartlan nemli konulardan biridir. Hkmetler tarafndan tayin edilen komiserlerin, komisyon erevesinde aldklar kararlar ve bakanlar veya temsilcilerden oluan konseyin ald kararlar kanun nitelii kazandndan ulusal parlamentolarn denetiminin dnda kalmakta ve bu yzden demokratik meruiyet bakmndan yetersiz kalmaktadr. ok eletirilen bu eksikliin giderilmesi ihtiyac her geen gn artmaktadr. Bu yzden, Avrupa mimarisinde ulusal parlamentolarn rolnn yeniden tanmlanmas ve yerel parlamentolara nazaran daha az yetkiye sahip
31

olan Avrupa Parlamentosu ile ulusal parlamentolarn ilikilerinin nasl tanmlanaca nem kazanmaktadr. Bu konuda eitli fikirler ileri srlmekte ise de asl sorun ulusal ve yerel parlamentolarn yetkilerinin ne lde ABye devredilmesinin kamuoyunda kabul edilebilir olduunda dmlenmektedir. 14-15 Aralk 2001 tarihleri arasnda gerekletirilen Avrupa Konseyi zirvesi, Avrupa Birliinin tek para birimini kullanmaya balayaca, genilemenin geri dnlemez bir srece girdii ve birliin geleceine ilikin tartmalarn yol ald bir zamanda gerekleerek entegrasyon srecine yeni bir ivme kazandrd. Zirvede Avrupa Birliinin gelecei, Euro, Avrupa gvenlik ve savunma politikas, genileme sreci, terrle mcadele, ekonomik ve sosyal gelime, adalet ve iileri ve d ilikiler gibi konular tartlarak bir dizi karar alnd. Ayrca, zirve sonu bildirgesine ek olarak ABnin geleceine ilikin bildiri de kabul edildi. AB liderleri, ayrca Laeken zirvesinde gelecein ortak Avrupa anayasasnn oluumunda bir platform nitelii tayacak Kurultay iln ederek yeni bir sayfa atlar. Laeken deklarasyonunda, AB yeni bir dnemece girdi ve bu, varl iin belirleyici bir andr. denildi. Euro, kat ve maden para olarak 1 Ocak 2002 tarihinden itibaren kullanlmaya baland. Laeken Zirve Sonu Bildiri32

sine eklenen ABnin geleceine ilikin bildiride, kinci Dnya Savann ardndan barn srekliliinin salanmas ynnde ABnin ilerleme kaydettii, ayrca ekonomik btnlemesini tamamlad belirtildi. 10 yl nce Maastricht Antlamas ile ortaya koyulan siyas btnleme hedefini gerekletirme ynnde sosyal politika, istihdam, mlteciler ve g politikas, polis ve adli makamlarn ibirlii, d politika gibi alanlarda emin admlarla ilerledii ifade edildi. Avrupa Birliinin, 2002 yl sonuna kadar, hazr olan aday lkelerin ye lke olarak 2004 ylnda gerekletirilecek Avrupa Parlamentosu seimlerine katlmn salayacak ekilde mzakerelerin sonulandrlmas ynnde kararll ifade edildi. Adaylar tek balarna gsterdikleri performansa gre deerlendirilecek ve Avrupa Konseyi, komisyonun raporuna gre hareket edecektir. Mevcut ilerleme raporuna gre, Gney Kbrs, Estonya, Macaristan, ek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Polonya, Letonya, Litvanya ve Malta ngrlen tarihte hazrlklarn tamamlad. Bulgaristan ve Romanyann abalar memnuniyetle karland. Aralk 2002de Danimarka bakanlnda Kopenhagda yaplan toplantda ise 10 aday lkenin 2004te ye olmasna karar verildi. Polonya, ek Cumhuriyeti, Macaristan, Estonya, Letonya, Lit33

vanya, Malta, Kbrs, Slovakya ve Slovenyadan oluan bu 10 lkenin katlm anlamalar 16 Nisan 2003te Yunanistann dnem bakanlnda Atinada imzaland. Zirvede Bulgaristan ve Romanyann 2007 ylna kadar ye olmas kararlatrlrken, Trkiye ile 2004 yl sonunda yelik grmelerinin balanp balanmayacann kararlatrlmas kabul edildi.

AB AN AY A SA S I T AR T I MA L AR I

Ortak bir anayasann tesisi batan beri AB tartmalarnn odak noktalarndan biridir. 2001 ylnda Belikann dnem bakanlnda Leakende gerekletirilen zirvede bir AB anayasas tasars hazrlanmas iin Avrupa Konvansiyonu kuruldu. Konvansiyonun, almalarn Haziran 2004te yetitirmesi planlanyor. Nitekim Duygu Lelolunun 30 Ekim 2002de Radikal Gazetesinde yer alan haberine gre ABnin gelecek perspektifini izmek amacyla 15 ye ve Trkiye dahil 13 aday lkenin, 105 temsilcisinin oluturduu Avrupa Konvansiyonu, sekiz aylk almann ardndan blm ve 414 maddelik AB anayasas taslan aklad. skelet olarak anlan bu anayasa tasla, ABnin gelimesine byk emeinin gemesi vesilesiyle Avrupa Konvansiyonu Bakanlna getirilen eski Fransa Cumhurbakan Valery Gis34

card dEstaing tarafndan tantld. DEstaing konumasnda, tasla ABDnin kurucularnn 1787 tarihli Philadelphia Konvansiyonuyla karlatrd. Birliin, artk Avrupa Topluluu, Avrupa Birlii, Birleik Avrupa ya da Avrupa Birleik Devletleri adn almasn nerdi. Taslan, Avrupann gelecek 50 yln biimlendireceine dikkat eken dEstaing, Yeni yeleri aramza katarken tm vatandalarn kendilerini Avrupal olarak tanmlayaca bir Avrupann balangcn iaret edecek anayasal anlamaya ihtiyacmz var. dedi. 2003 ylnn Ekim ayndan 2004 ylnn Mart ayna kadar srmesi planlanan Hkmetleraras Konferansa hazrlk amacyla bir anayasal antlama tasla hazrlama grevini stlenen Avrupann geleceine ilikin konvansiyon, 28 ubat 2002 tarihinde almalarna balamt. ABye ye ve aday lkelerin hkmet ve parlamento temsilcileri ile Avrupa Parlamentosu ve Komisyonu temsilcilerinden oluan konvansiyon, 2003 Haziran ortalarnda almalarn tamamlayarak, hazrlad anayasa taslan 20-21 Haziran 2003 tarihlerinde gerekletirilen Selanik Avrupa Konseyi Zirvesinde AB devlet ve hkmet bakanlarna sundu. Taslak anayasa, 400n zerinde madde, bir nszn yani sra, 4 blm ve 5 protokolden olumaktayd.
35

 Blm I: Anayasal Yap (Constitutional Structure) Blm II: Temel Haklar art (Charter of Fundamental Rights) Blm III: Birliin Politikalar ve leyii (The Policies and Functioning of the Union) Blm IV: Genel ve Niha Hkmler (General and Final Provisions) Yetki kamesi ve Oransallk lkelerinin Uygulanmasna likin Protokol (Protocol on the Application of Principles of Subsidiarity and Proportionality) Ulusal Parlamentolarn Avrupa Birliindeki Rolne likin Protokol (Protocol on the Role of National Parliaments in the European Union) Vatandalarn Avrupa Parlamentosunda Temsili ve Avrupa Konseyi ve Bakanlar Konseyindeki Oy Arlna ilikin Protokol (Protocol on the Representation of Citizens in the European Parliament and the Weighting of Votes in the European Council and the Council of Ministers) Eurotom Antlamasna Deiiklik Getiren Protokol (Protocol Amending the Euratom Treaty) Euro Grubuna likin Protokol (Protocol on the Euro Group)
36

Konvansiyon Genel Kurulu, Anayasa Taslanda baz teknik deiiklikler yapmak zere Temmuz ay boyunca 2 defa daha topland ve 10 Temmuz 2003te niha Anayasal Antlama Taslan imzalad. Niha anayasa metni, aday lkelerde srmekte olan katlm referandumlarnn sonuncusunu (Letonya-20 Eyll 2003) takiben talya dnem bakanlnda balayan Hkmetleraras Konferansta (HAK) tartlarak kabul edildi ve 1 Mays 2004 tarihinde ABnin genilemesinden sonra imzalanmas kararlatrld. Anayasal Antlama Tasla, nceki kurucu antlamalara gre daha basit bir antlamadr. Daha nceki antlamalarda (Roma, Maastricht, Amsterdam, Nice) 15 civarnda olan yasal ara says 5e indirilecek (Avrupa yasalar, Avrupa ereve yasalar, Avrupa ynetmelikleri, Avrupa kararlar, tavsiyeler ve grler); AB tek bir tzel kiilie ve tek bir yasal ereveye sahip olacak; daha nce Adalet Divan itihatlar dorultusunda kabul edilen Birlik Hukukunun ulusal hukukun stnde olduu ilkesi ilk defa yazl olarak belirtilecektir. Grev hakk dahil, temel haklar ortaya koyan Temel Haklar art yasal olarak balayc hle gelecek; AB, resmen Avrupa Birlii (European Union) olarak adlandrlacaktr. Taslan nsznde Avrupann kltrel, din ve insan mirasnn alt izilmekte ancak, Avrupa Halklar Partisi ve Va37

tikann, youn lobi faaliyetlerine ramen Tanr ve Hristiyanla atfta bulunulmamaktadr. Federal kelimesi, ngilterenin srar zerine anayasa taslandan tamamyla kartld. Buna karlk her zaman olduundan daha yakn bir ekilde birlemi (united ever more closely) ifadesi nszde yer ald. ngiltere ve Fransann basks sonucu ortak d ve gvenlik politikas ye devletlerin tekelinde kald. (Ulusal veto korunacak. AB d ve gvenlik politikas konusunda ye devletler oybirlii ile karar alacak.) Bylece taslan kabul edilmesiyle savunma alannda glendirilmi ibirlii imkn doacak; (ortak d ve gvenlik politikasnn ayrlmaz bir paras olan ortak gvenlik ve savunma politikasnn kademeli bir ekilde erevesi izilecek; Avrupa Konseyinin oybirlii ile karar almasn takiben ortak savunma politikas oluturulacak; ye devletlerin asker kapasitelerini arttrmalar amacyla bir Avrupa Silh, Aratrma ve Askeri Kapasite Kurumu (European Armaments, Research and Military Capabilities Agency) kurulacak; herhangi bir ye devletin terrist saldrya maruz kalmas durumunda birlik ve ye devletler dayanma iinde hareket edeceklerdir. ngiltere, rlanda ve Lksemburg vergilendirme38

nin ulusal devletlerin yetkisinde kalmasn saladlar. (Vergilendirme konusunda da Avrupa Konseyinde oybirlii ile karar alnacak.) Avrupa Konseyince nitelikli oy okluu ile 2.5 yl iin seilecek ve ABnin siyas ynn tayin edecek bir AB bakan pozisyonu oluturulacak (Mevcut sistemde AB bakanln ye devletle, alt ayda bir deien bir rotasyon erevesinde yrtmektedir); Dileri Bakanlar Konseyi dndaki konseylerin bakanl ye devletlerden eit rotasyon (equal rotation) sistemine gre seilecek; ilgili bakanlar tarafndan en az bir yllk bir dnem boyunca yerine getirilecek; birliin, ortak d ve gvenlik politikasn idare edecek bir AB disleri bakan pozisyonu oluturulacak; AB disleri bakan, AB komisyonu yesi olacak ve komisyon bakann onay ile Avrupa Konseyi tarafndan atanacak; AB disleri bakan, grevini yerine getirirken yeni oluturulacak Avrupa D likiler Servisinden yardm alacak; AB komisyon bakann, Avrupa Konseyi aday gsterecek ve Avrupa Parlamentosu onaylayacak; 1 Kasm 2009 tarihine kadar her bir ye lke komisyonda bir ye bulundurma hakkna sahip olacak; 1 Kasm 2009 tarihinden itibaren ise komisyon, bir bakan, bir bakan yardmcs/AB dileri bakan ve eit dnm sistemine gre ye devletler arasndan seilmi 13 komisyon yesi olmak zere
39

toplam 15 yeden oluacak; komisyon bakan (komisyon yesine sahip olmayan), dier ye devletlerden oy hakk olmayan delegeler atayacaktr. (Oy hakk olmayan delegelerin says anayasa taslanda belirtilmedi. Ancak tartmalarda -oy hakkna sahip 15 ye+oy hakkna sahip olmayan delegeleri kapsayan- bir sistemin komisyon ye says azaltlrken komisyonda oy hakkna sahip olan yesi bulunmayan lkelerin de Komisyonda temsil edilmesine imkn tannd ifade edildi.) Avrupa Parlamentosu ye says 732yi gemeyecek; ortak karar alma mekanizmas genel kural hline getirilecek; bylece, Avrupa Parlamentosunun yetki alan, fikr mlkiyet, enerji, sosyal gvenlik gibi alanlarn da ortak karar prosedr iine alnmasyla byk lde genileyecektir. (Ortak karar alma mekanizmas: Avrupa yasalar ve ereve yasalar, Avrupa Parlamentosu ve Bakanlar Konseyinin ortak kararyla kabul edilir. ki kurumun bir anlamaya varamamas durumunda yasa kabul edilmez). Snma ve g, enerji, uzay aratrmalar gibi alanlarda birlie yeni yetkiler verilecek; ulusal parlamentolarn yasa nerilerine veya kendilerini ilgilendiren dier konulara ilikin grlerini ifade etme olanaklar artrlacak, ABnin ileyiindeki rolleri glendirilecek; Avrupa Konseyi ve Bakanlar Konseyi, nitelikli oy
40

okluu (qualified majority voting) sistemini kural hline getirerek, (ulusal vetolar, d politika, vergilendirme gibi) kstl bir alanla snrlandracak; (oybirlii ile karar alnmas ngrlen alanlarda ise Avrupa Birlii, oybirlii ile nitelikli oy okluunun yeterli grlmesine karar verebilecek); 1 Kasm 2009dan itibaren Avrupa Konseyi veya Bakanlar Konseyindeki kararlar, ift ounluk ile alnacak (ift ounluk: Bir kararn alnmas iin sz konusu kararn ye devletlerin en az yars tarafndan kabul edilmesi ve bu karar onaylayan ye devletlerin, birlik toplam nfusunun %60n temsil etmesi gerekliliidir.); 1 Kasm 2009a kadar ise her ye devletin belirli bir oranda oy arlna sahip olduu Nice Antlamasnn kurallar uygulanacaktr. (Bu yeni oy sistemi ile 3 byk devlet, 22 ye devletin kararn bloke edebilecek. Ayrca ParisBerlin-Romann destekledii bir kararn dier ye devletlerce bloke edilmesi ok zor olacaktr. spanya ve Polonya, getirilecek bu yeni sistemin kendi etkilerini azaltacandan endie ediyorlar. Bu iki lke, oy sisteminin deitirilmemesi iin dier 16 aday ve ye lke tarafndan da destekleniyor.).

Euro blgesi yeleri kendileri ile ilgili konularda daha fazla zerklie sahip olacak (Euro blgesi lkelerinin bakanlar kendi aralarndan 2,5 yl iin bir bakan seecek ve kendilerini ilgilendiren konularda grmek zere gayri resm ola41

rak toplanacaklar); Bakanlar Konseyi, Avrupa Parlamentosunun onayn aldktan sonra oybirliiyle snr tesi su ve terrizmle mcadele edecek bir Avrupa Savcl kurulmasna karar verebilecek. Bir milyonun zerinde Avrupa vatandann imzalad bir dileke ile bavurulmas hlinde, anayasa erevesinde kalnmas kouluyla komisyondan herhangi bir konuda neride bulunmas istenebilecek. Yeni bir hkm, ye devletlerin gnll olarak birlikten ekilmelerine imkn tanyacak (lgili devlet, ekilme isteini Avrupa Konseyine bildirecek. Avrupa Birliiyle ilgili devletin mzakereleri sonucunda bir anlamaya varlacak. Sz konusu anlama Avrupa Parlamentosu onayn aldktan sonra nitelikli oy okluu ile AB adna hareket eden Bakanlar Konseyi tarafndan imzalanacak). Anayasa, sadece tm ye devletlerin (kendi anayasalarnda belirtilen hkmlere gre) onaylamasndan sonra yrrle girecek (Ayrca Avrupa genelinde bir referandum yaplp yaplmamas gereklilii tartmalar devam ediyor. Konvansiyonun 96 yesi ve 25 lkeden 120 rgt bir referandum yaplmas ynnde Bakanlk Divanna bir nerge sundular. Danimarka ve rlanda, anayasalar uyarnca referanduma gidecekler. Fin42

landiya, Belika, Hollanda, Fransa, spanya, Portekiz ve Almanyada da referandum yaplmas ynnde tartmalar sryor. Ancak ngiltere gibi baz lkeler, kamuoyunun anayasann onaylanmasndan yana olmamas endiesi ile referandum yapmak istemiyorlar.). Gelecekte, anayasada yaplacak deiiklik de (bu anayasay hazrlamakta uygulanan) konvansiyon yntemiyle gerekletirilecek (ancak, getirilmesi dnlen deiikliin kapsamnn konvansiyonun toplanmasn gerektirmedii hllerde, Avrupa Konseyi oy okluuyla konvansiyon toplanmamasna karar verebilecek). Ancak aklanan iskelet, federasyona kap aralad iin ngilterenin tepkisini ekti. ngiliz yetkililer hemen, Birleik Avrupa Devletleri denemez. ll bir ad olacaksa Avrupa Birlii denir. diye tepki gsterdi. AByi Avrupa Devletler Birlii diye tanmlayan taslak, ulusal kimliklerin korunmas, ancak devletler arasnda sk ibirlii ve zaman zaman federal temelde iktidar paylamn neriyor. Baz konularda kararlarn ounluk oyuyla alnmas gndeme getiriliyor. Ancak federatif eilimleri dengeleyen maddeler de bulunuyor. Britanyann destekledii 8. madde, AB lkelerine, AB yasalarn frenleme yetkisi veriyor. Bir AB lkesinin parlamentosu,
43

AB yasalarnn ar ve zamansz olduuna karar verirse, alarm sistemini altrarak, bu yasann kabul edilmesini engelleyebilecek. Ama taslak, Avrupa vatandalarnn tmnn bir at altnda temsil edilmesini salayacak bir kurum ngryor. Avrupa Halklar Kongresi adl bu kurum, hem Avrupa Parlamentosu hem de AB lkelerinin ulusal parlamentolarndan yeleri buluturacak. Taslan sokaktaki insan asndan en arpc yn, her vatandan hem lkesi hem ABnin vatanda olmas. Bu, Maastricht Anlamasnda da olan bir maddedir. Yabanclara kar ayrmclk yaplmamas gereinin alt izilerek de ifte vatandaln kaps alyor. AB temel haklar artnn oluturulmas ve u anda Javier Solanann yrtt AB d politika ve savunma yksek temsilcisinin rolnn daha nemli klnmas dikkat eken dier bir neri. Birliin adndan sonraki en tartmal konu ise, bir bakan atanmasdr. Taslak, Avrupa Konseyine be yl bakanlk edecek, birliin siyas itici gc ve temsilcisi olacak bir bakann atanmasn ngryor. ngilterenin kar kt bu neriyi, Fransa destekliyor. Taslak, ngiltereye nazire yaparcasna, ilk kez ABden kmak isteyen yelere yol haritas neriyor. ngiliz Babakan Tony Blair, taslaa, Avrupann federal sper devlet olarak deil bir devletler birlii olarak ibirlii yapmas gerekir. yo44

rumunu getirdi.

Economist.comun editrlerinden Robert Lane Greene, 17 Temmuz 2003te Avrupa birlii anayasa taslan yle analiz ediyordu: (Yaznn tercmesi Radikal Gazetesinin 18 Temmuz tarihli nshasnda yer alyor.) AB liderlerine bugn resmen sunulacak taslak, bir insan haklar bildirgesi, tek dileri bakan ve tek ticaret politikasna atf yapyor. Hatta farkllkta birlemek slogann neriyor. Fakat ABDye rakip olabilecek bir Avrupa spergcnn ortaya kmasn umut eden ve byle bir birliin Amerikan kart bir yap olacandan korkanlar hayal krklna urar.
Evet, 15ten 25 ye devlete genilemenin sonucu olarak, birlik gelecek yl 450 milyon vatandayla ABD boyutunda bir ekonomiye sahip olacak. Fakat bir dizi mzakerenin ardndan, gelecek yaz niha ekline kavuacak olan anayasa, uluslararas sahnede sperg boyutunda bir aktr yaratmaktan uzak kalyor. Birlik, tek ticar blok statsnn getirdii etkiyi kullanacak, fakat on yllardr bu konuda yeni bir ey yapmad. Tek bir d politika ve gvenlik politikasyla dnya sahnesinde ABDye kar duracak gte birleik bir Avrupa grmek isteyenler zellikle Franszlar ve Belikallar- iin anayasa
45

tasla hata ieriyor. nk taslaa gre, bir dileri bakan olacak ama dileri politikas oybirlii kouluna bal kalacak. Bu da yelerin Irakta olduu gibi ihtilfl konularda ayrla dtkleri zaman d politikada yine ulusal hkmetlerin bildiini okuyaca anlamna geliyor. Ulusal hkmetler, devlet gcnn en byk iki unsurunun kontroln de elden brakmayacaklardr: para ve ordu. Birliin, fakir blgelere ve tarma sbvansiyonlar ve d yardm gibi eylere harcad byk bir btesi (yaklak 100 milyar Euro) var. Fakat bu harcamalar ulusal btelerin bir araya getirilmesiyle klecektir. stelik yeni anayasaya gre, birlik kendi vergilerini ykseltme gcnden yoksun ve bunu ye devletlerin inisiyatifine brakyor. Makedonya (hlen birok birlik yesinin birlik bayra altnda askerlerinin olduu lke) gibi yerlerde grev alabilecek bir asker mdahale gc planlamasna ramen birliin, ABDye yakn bir asker gce ulamas imknsz grnyor. En azndan bu, Avrupallarn asker donanmlarnn kalitesini artrmalar iin byk para harcamalarn gerektiriyor. Anayasa taslanda birliin sahip olaca gleri nemli oranda geniletecei alanlar var, zellikle ceza hukuku gibi. Bununla birlikte, Amerikan Anayasasndaki 10. dzenlemeye benzeyen dier hkmler, birlii tannmayan glerin, ye
46

lkelerde kalmas gerektiini bildiriyor. Bu da birlik dzeyinde daha ok ey yapmak isteyen lkelerle, glerini kendi ellerinde tutmak isteyenler (zellikle Britanya ve skandinavya lkeleri) arasnda ekimeye yol aabilir. zetle, yeni anayasa, Avrupadan ABDye radikal bir meydan okuma deil. ou Avrupal hl kendi ulusal kimliini gl ekilde hissediyor. Onlar, ABnin karmak kurumlar tarafndan deil kendi hkmetlerince kalplerine ve czdanlarna uygun olarak alnan kararlar destekliyor.

T E K PA R A T E K AVR UP A

1 Ocak 1999 tarihi en az Avrupa Birliinin temellerinin atld Avrupa Kmr ve elik Topluluunun kurulduu gn kadar tarihi bir gnd. Kayd para olarak ilk kez o gn tedavle kan Euro, 2002 banda bankaclk ilemlerinde kullanlmaya baland. 30 Haziran 2002de ise Euro, ye lkelerin tek deme arac hline geldi. Parasal birlie dahil olan lkelerin sahip olduu en nemli avantajlar ise yle: ticar ilemlerin maliyetlerindeki d, Euronun rezerv para olmasnn salad senyoraj gelirleri, uluslararas ekonomik mzakerelerde daha gl bir pozisyon salamas. ngiltere, sve ve Danimarkann dahil olmad bu ekonomik ve parasal birlik, k47

sa srede Amerikan Federal Rezervinin poplaritesini geride brakmay baard. Haziran 2002de Euroya dahil olmayan en nemli ekonomik glerden biri olan ngiltere Babakan Tony Blairin Bizim bu pazara, doru zamanda ve doru ekonomik gstergelerle girmemiz nemli. aklamas yapmas 10 yeni yeyle (bu lkeler ayn zamanda dorudan Euro blgesine dahil olacaklar) ngilterenin dnyann en byk pazarnn dnda kalmak istemediini ancak, hakl sebeplerle temkinli davrandn zetlemektedir.

YEN YELER

Avrupa Birlii 1993 Kopenhag Zirve Toplantsnda ald kararlar uyarnca eski Varova Pakt lkeleri olan Merkez ve Dou Avrupa lkelerini kapsayan bir genileme sreci balatt. AB komisyonunun genilemeye ilikin stratejisine esas tekil etmek zere hazrlad neriler 16 Temmuz 1997 tarihinde Gndem 2000 balkl bir raporda aklanrken, raporda Kopenhag Kriterleri denilen kriterlere geni yer verildi. AB, Kopenhag Kriterleri nda, demokrasi, insan haklar, ekonomik gelime, topluluk mktesebatn benimseme ve en fazla uyum gsterebilme yeteneine sahip olduu deerlendirilen Polonya, Macaristan,
48

ek Cumhuriyeti, Slovenya ve Estonya, birinci; Slovak Cumhuriyeti, Litvanya, Letonya, Bulgaristan ve Romanya, ikinci kategoriye dahil edildi. ABnin en byk genileme hareketini oluturan 10 yeni ye lkenin katlm anlamalar 2003 Nisannda Yunanistanda yaplan zirvede imzaland. Kbrs Rum kesiminin de bulunduu 10 yeni ye, ek Cumhuriyeti, Estonya, Litvanya, Letonya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovenya ve Slovakya, eski alarda hem ticaret merkezi hem de herkesin grlerini dile getirdii bir mekn olarak nemi bulunan, bu tren iin restore edilen Akropolis eteklerindeki antik Attalos pasajnda AB katlm anlamalarn imzalad. Atinada dokuz lkeyle birlikte katlm anlamasna Kbrs Cumhuriyeti adyla imza atan Rum kesimi, 2004 ylnda katlm sreci yasal prosedrnn tamamlanmasyla, adaylk srecini 14 ylda sonlandrm olacak. Ancak, Avrupa Birliine (AB) yeni 10 aday yenin katlmyla oluan dev ABnin nasl idare edilebilecei konusunda kimi soru iaretleri mevcut. Nitekim Almanya CDU partisi eski Bakan Wolfgang Schaeuble, siyas adan hareket yeteneine sahip bir AByi snrsz dnemediini ifade etti. Schaeuble, Financial Times Deutschland gazetesine yapt aklamada, Kopenhag zirvesinde Trkiye ile ilgili karar eletirerek, AB zirvesinde alnan karar,
49

Avrupallarn ncelikle youn ekilde tartmas gerektii gelecee ynelik atlan bir admdr. Gerekten, snrsz bir Avrupa istiyor muyuz? Siyas adan hareket yeteneine sahip bir birlii snrsz dnemiyorum. dedi. Trkiye ile Avrupaya dahil olmas konusunda grlmesi gerektiini belirten Schaeuble, Biz iktidara geldiimiz takdirde, Trkiyeye AB yelii dnda bir hedef vermek istiyoruz. Seenekler, imtiyazl bir ortaklk ya da bir komuluk anlamas olabilir. diye konutu. Kimi uzmanlara gre ise ABnin genilemesi, derinlemeyle beraber gitmeli. Fakat bunu sylemek, yapmaktan daha zor. AB liderlerinin, karmak kurumlar reformdan geirip, genileme srecinde karar alma srecini kolaylatrmak, ekonomik btnlemeyi iyiletirmek ve uluslararas ilikilerde tek ses hlinde konumak iin ok uramasna karn henz sonu alnamad. Bte kurallar, tarm sbansiyonlar reformu ve Irak politikasna dair tartmalar, ABnin Lizbondan Helsinkiye tek para birimi, Avrupann Souk Savataki blnmln gidermek gibi byk projelerini glgeliyor. AB yelerinin, Avrupann geleceine dair vizyonu da birbiriyle rekabet hlinde, atmaldr. ABnin mevcut yelerinin ou, zellikle de Eu50

ro blgesi yesi 11 lke, daha yakn btnleme, vergilendirme, gmenlik ve d politika gibi konularda daha ok kararn ounluk oyuyla alnmasn istiyor. ngiltere liderliindeki bir aznlk da, ulusal hkmetlerin bu konulardaki kontrol ellerinde tutmalar ve veto hakkn sakl tutmalarndan yana. ABnin daha kk yeleri, ortak karlar destekleyecek ve byk yelerin direktrln nleyecek gl bir AB komisyonu ile federal bir AB istiyor. Byk yeler ise ekonomik ve asker glerine denk daha byk g, yetki istiyor. ABnin 10 mstakbel yesinden dokuzu kk, Polonya ise kendini Fransa, spanya ve talya ayarnda gryor.

AVR UPA B RL N N Y A PISI

Avrupa Birliinin be temel kurumu, AB Devlet Bakanlar Konseyi (Avrupa Doruu, Avrupa Konseyi), Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Adalet Divandr.

A B D e v le t Ba kan l ar K on s e y i ( A v r u p a D or u u, A v ru p a K o n s e y i )

Avrupa yesi devletlerin devlet veya hkmet

51

bakanlarnn bir araya gelmesinden oluan ve ylda iki defa toplanan konsey, ABye yol gsterici genel siyas kurallarn belirlenmesini amalar.
A v r u pa B ir l i i Ba kan l ar K o n s e y i ( A v r up a Bi r l i i K on s e y i)

Avrupa Birliinin yasama organ Avrupa Birlii Bakanlar Konseyidir (Bakanlar Konseyi olarak da isimlendirilir). AB mevzuatn byk lde belirleyen konsey, ye devletlerin politikalar arasnda egdm salar. Avrupa Birlii Konseyinde toplam 87 oy lkelere gre aadaki biimde dalr: 10 oyu olan lkeler: Almanya Fransa, talya, ngiltere. 8 oyu olan lke: spanya. 5 oyu olan lkeler: Belika, Yunanistan, Hollanda, Portekiz. 4 oyu olan lkeler: Avusturya, sve. 3 oyu olan lkeler: rlanda, Danimarka, Finlandiya. 2 oyu olan lke: Lksemburg. Avrupa Birlii Konseyi her ye lkenin belirli bir konuda grevlendirecei bakanlardan olumaktadr. Dier taraftan, AB lkelerinin devlet ve hkmet bakanlar 1974 ylndan beri ylda en az iki kez toplanarak (Avrupa Zirvesi), Avrupa Birliinin genel politikalarn belirlemektedir. Avrupa Birlii Konseyinde baz kararlar oybirliiyle, baz kararlar 62 oyla alnmaktadr. AB Konseyinin kabul ettii ynetmelikler tm lkelerde derhl uygulanr. AB Konseyinin kabul ettii y52

nergeler tm lkeler iin balaycdr; ancak bunlarn uygulanmas ulusal mevzuatta bir dzenleme yaplmasyla gerekletirilir. AB Konseyinin kararlar yalnzca ilgili lkeyi balar. AB Konseyinin tavsiye ve grleri ise balayc deildir.

A v ru p a K o m is y o n u

Avrupa Komisyonu, Avrupa Birliinin yrtme organdr, hkmetidir. Avrupa Komisyonunun 20 yesi vardr. yeler bu greve getirildikten sonra kendi lkeleri ile ilikilerini keserler. Fransa, Almanya, talya, spanya ve ngiltereden ikier, Avrupa Birliinin dier lkelerinden birer kii Avrupa Komisyonuna atanr. Avrupa Komisyonuna bal olarak (Avrupa Birlii grevlisi) 16 bin kii almaktadr. Komisyon 20 komiser ve 16 bin personelden oluur. Mevzuat nerilerini hazrlayan komisyon AB politikalarn yrtr.

A v r up a Pa r l a m en t o s u

Avrupa Birliinin oluum srecinin ilk aamalarnda Avrupa Parlamentosu yalnzca bir danma organyd. Ancak zaman iinde bu rol geliti. 1986 ylndaki Tek Senet, 1992 ylndaki Avrupa Birlii Antlamas ve 1997 ylndaki Amsterdam Antlamas ile Avrupa Parlamentosunun sorum53

luluklarnn kapsam geniletildi ve yetkileri artrld. Gnmzde yeni yelerin kabulnde, dier lkelerle ortaklk anlamalarnn imzalanmasnda, btenin kabulnde ve benzeri konularda Avrupa Parlamentosunun onay aranmaktadr. Avrupa Parlamentosu, AB yesi lkelerde yaplan seimlerde seilen milletvekillerinden oluuyor. Her lke 5 ylda bir nfusu ile balantl bir sayda milletvekili seiyor. Avrupa Birliinin bugnk yeleri ve Avrupa Parlamentosundaki temsilci saylar (toplam 626) yle: Almanya 99, Fransa 87, talya 87, ngiltere 87, spanya 64, Hollanda 31, Belika, Yunanistan ve Portekiz 25, sve 22, Avusturya 21, Danimarka 16, Finlandiya 16, rlanda 15, Lksemburg 6. Parlamento, yasama yetkisine sahiptir. AB btesini onaylar.

Avru pa Adal et Di van

Avrupa Adalet Divan, topluluk hukukunun yrtlmesini salar. ye devletlerle Avrupa topluluu ve topluluk kurumlar arasnda doan anlamazlklarda hakemlik yapar. Lksemburgda yer alan Avrupa Adalet Divannn yan sra Strazburg Avrupa nsan Haklar Divan ve Avrupa Adalet Divannn ykn hafifletmek amacyla 1989da kurulan Asliye Mahkemesi de bulunmaktadr. Bu temel kurumlarn yan sra Avrupa Birlii bn54

yesinde pek ok kurulu da yer alr. Bunlarn balcalar: Avrupa Saytay, Avrupa Yatrm Bankas, Avrupa Merkez Bankas, Avrupa Denetilii (Ombudsman), Ekonomik ve Sosyal Komite ve Blgeler Komitesi.

ABNN GELECE

Akif Emre, Yneli Yaynlarndan kan Kreselliin Fay Hatt adl kitabnda Avrupa Birliinin sahip olduu avantaj ve handikaplar yle zetler: Avrupa, gelecekteki siyasal haritas ne olursa olsun, ortak para birimine gemekle, 21. yzylda dnyada oluaca ngrlen alt nfuz blgesinden biri olacan imdiden gstermitir. Ve bu Birleik Avrupann da Amerikaya rakip g merkezlerinden biri olaca imdiden ileri srlebilir. Ancak, Avrupa Birleik Devletleri modeli iin ayn eyi imdiden rahatlkla sylemek mmkn deildir. Avrupann i elikileri, Birleik Avrupa hayalinin, Amerika Birleik Devletleri kadar kolay kurulmayacan gstermektedir. Avrupann bunu aabilmesi, anmaya urayan, modern dnemin rettii kavramlarn yerine yeni kavramlar retilip retilmeyeceine baldr. Uzun sredir, yarnlara iz brakacak apta dnr yetitiremeyen Avrupa dncesinin bu tkankl amas kolay deildir.
55

Avrupa Birliinin geleceini ele alan kiiler, Fransa ve Almanyann ncln yapt ekirdek Avrupa ile Avrupann u anki yapsna devam etmesini savunan ve ngilterenin banda yer ald lkeler arasndaki ikilemin, ABnin geleceini ekillendireceini savunuyorlar. Do. Dr. Ahmet idem, Avrupayla ilgili olarak Bielefeld niversitesinde gerekletirdii almann Avrupa Gnl Dergisinin ikinci saysnda yaynlanan giri yazsnda bu ikilemi yle aklyordu: Esas yarlma Avrupann bir yer olarak m, yoksa yasa olarak m konumlandrlacana ilikindir. Sonuta, Avrupa adna konumay ve hareket etmeyi talep eden ittifakla, Avrupay arkasna alarak hareket etmek isteyen baka bir ittifakn Avrupa ierisinde oluturduu blnmeyi dikkate almak gerekir. Avrupaya ilikin muhtemel baka oluumlar ve sorunlar bu blnmeden etkilenecektir; hatta deyim yerindeyse, Avrupann kaderini, Avrupa olarak kaderini bu blnmenin varolma biimi belirleyecektir. brahim Kiras ise Avrupada yaanan ikilemin muhtemel sonularn deerlendirirken, Trkiyenin birlie yelii asndan da karamsar bir tablo izmeyi tercih ediyor. Gerek Hayat Dergisinin 13 Aralk 2002 tarihli nshasnda yaynlanan analizin ilgili blm yle: AB iinde orta vadede, Almanya liderliinde yeni bir oluumun
56

gereklemesi, tabiri caizse bir ekirdek ABnin ortaya kmas muhtemel grlmeli. Daha ak ifade etmek gerekirse, daha geni, daha gevek, daha esnek rgl bir yapya dnm olan imdiki AB iinde hem ekonomik hem de politik anlamda gerekten birlemi ikinci bir AB oluabilir. Trkiye, doal olarak bu ikinci rgt iinde yer alamayacak, ilkinin iine girmi umduu fayday salayamayacaktr. Zaten bu ikinci rgt iinde spanya, talya, Yunanistan vs. de yer alamayacak. Almanya, Fransa, Benelks ve skandinav lkeleri dndakiler ekirdek ABye bir ekilde ballklarn srdrseler de, Avrupa lekli bir BM tekilt trnden gevek yapl bir rgt hline gelecek olan bugnk ABnin yesi kalacaklar. Avrupa Birleik Devletleri projesinin bugnk genilemi AB yaplanmasn aynen deruhte etmeyecei kabul edilirse, bunun bir ekirdek ABnin ortaya kmasyla mmkn olabilecei de anlalabilir. Demek ki, belki de Trkiye, uzak olmayan bir gelecekte AB yeliine alnsa bile ortada bugnk anlamyla bir AB kalmayacak. Durmu Hocaolu da 2023 dergisinin 15 Haziran 2003 tarihli saysnda yer alan deerlendirmesinde Avrupa Birleik Devletleri projesinin gereklemesini mukadder bir son olarak gr. yor. Analizinde unlar dile getiriyor: ncelikle,
57

AB ve gelecei hakkndaki en genel ve kapsayc iki terimden sz etmeliyim: Avrupa Birleik Devletleri (ABD; United States of Europe: USE) ve Birleik Devletler Avrupas (BDA; United Europe of States: UES). BDAclar, ABnin nih safhasnn, ulusdevletlerden olumu siys bir birlik olmas gerektii fikrini mdfaa ederken, ABDciler ise, tam aksine, ABnin, hli hzrda mevcut olan ulusdevletleri potasnda eritecek olan ok daha geni apl ve ok daha kapsaml bir siyas birlik, bir uluslarst devlet olmas gerektii fikrindedirler. J. Chirac tarafndan ortaya atlan BDA tezi, tarih olarak ikincisine gre daha gentir ve esas olarak da, ikinci tezi daha srarla mdfaa eden Almanyaya kar gelitirilmi tepkici (reaktif) bir tezdir. ABD tezi ise, hem tarih derinlii ve hem de felsef altyaps bakmndan birincisine gre ok daha briz stnlklere ship olduu gibi ABnin gelime sreci bakmndan da daha baskn bir konumda olan bir aktif tezdir. Essen, AByi yaratan da bu tezdir. Temelleri ok eskilere kadar uzanan; Hristiyanlk, Eski Yunan ve Roma gelenekleri ve mrs olarak zetlenebilecek ana unsur zerine messes Ortak Avrupallk Deerleri ve Kimlii zerine bin edilmesi dnlen Avrupa Birlii deali, bin yldan eski bir zamandan beri diri tutulan ve tmenler mesbesindeki dnrn
58

adet nak nak iledii son derece sofistike bir fikirdir ve zeti udur: Bu kta Churchillin ifdesiyle, Hristiyan ahlknn ve Hristiyan mnnn emesi olan asl kta evltlar arasnda asrlarca sren ve bilhassa UlusDevletler anda daha da iddetlenen ve hemen hemen hibirisinin de dierine kar tam bir baar kazanamad ypratc harplerle madd ve mnev kaynaklarn heder etmi ve hassaten II. Harpten sonra adet acnacak bir seflete dr olmu, prestiji yok olma raddelerine gelmitir. Ktann bu blnmlk durumu devam ettii mddete vazyetin daha iyiye gitmesi mmkn deildir: Hibir Avrupa devleti, Eskiyi tek bana geri getiremez. Avrupann Roma gibi mnkarz olmamas ve krlan gcnn, kaybolan hametinin ve inenen onurunun ihy edilebilmesi gibi en byk meselenin nasl halledilecei zerinde ayrca dnmeye hcet yoktur: Yukarda zikrettiimiz Avrupann aksakalllarnn yazp izdikleri nmzdedir; buna gre, tek re, her bakmdan kompakt bir hle gelmi, byk ve birleik bir Avrupa in etmektir.

TRKYE VE A B

Avrupa Birlii Komisyonunu, periyodik olarak yaptrd yoklamalarla, ye ve aday lkelerde

59

kamuoyunun AB ile ilgili genel eilimlerini saptyor. Eurobarometer (Avrupa barometresi) adn alan yoklamalarn sonuncusunda Mays 2004te ye olacak 10 aday lkenin halklarnn AB yelii konusunda artan bir iyimserlie sahip olduu ve birbirlerinin yeliine artan lde destek verdii anlalyor. Buna karlk geri kalan aday olan Bulgaristan, Romanya ve Trkiyede, AB yeliini destekleyenlerin oran ykseliini srdrrken, AB kurumlarna gven, azalma eiliminde. Bu arada, AB hakknda en az bilgi sahibi olunan lkenin Trkiye olduu aka grlyor: 13 aday lkede AB hakknda hibir ey bilmiyorum diyenlerin oran ortalama % 14 iken, Trkiyede bu oran % 25e kadar kyor. Trkiyede AB yeliine destek, aday lkeler ortalamasnn zerinde: AB yeliinin iyi bir ey olduunu dnenler % 67 (ortalama: % 64). Yarn bir referandum yaplsa evet diyeceini syleyenler % 73 (% 72). AB yeliinin lkeye yararl olacan dnenler % 75 (% 71). AB yeliinden kiisel olarak yararlanacan dnenler % 67 ile ortalamann (% 54) ok zerinde. Trkiyede AB kurumlarna gven duyduklarn syleyenler ise son alt ayda % 54ten % 52ye inerek ortalamann (% 61) iyice altna dt. Trk kamuoyunun ABnin Trkiyeye yaklam konusunda tad kukular, bu sonularda kendini belli ediyor.
60

Bu arada Trkiyede ABye katlm srecinin yerinde saydn dnenlerin oran da son alt ayda % 27den % 34e ykseldi. Aday lkelerde liderlerin AB yelii iin gereken abay gsterdiklerine inananlar, ortalama % 59 iken, bu oran Bulgaristan ve Romanyadan sonra en dk Trkiyede: % 50. AKP hkmetinin, AB reformlar iin gsterdii btn abalara ramen, halkn ancak yarsndan geer not ald anlalyor. Aday lke halklar, lkelerinin ABye yapaca katk konusunda o kadar emin grnmyor. lkelerinin olumlu bir katk yapacana inananlarn oran % 57yi gemiyor. % 59 ile Trkler (Polonyallar, Romenler ve Kbrsl Rumlardan sonra) bu adan en iyimser olanlar arasnda. Aday lkelerde AB yeliinin ekonomiye byk bir katk yapacan dnenlerin oran % 69, kendilerini daha kaliteli bir hayata kavuturacana inananlarn oran % 63. Bu oranlar Trkler arasnda srasyla % 70 ve % 64 ile ortalamann biraz zerinde. AB ile artacak hayat kalitesi konusunda Kbrsl Rumlar, Bulgarlar ve Romenlerden sonra en iyimser Trkler. lkelerinin tarih ve coraf bakmdan AB yeliini hak ettiklerini dnenlerin oran % 67. Trkler arasnda bu oran ortalamann biraz altnda: % 63. AB yeliini en az hak ettiklerini dnenler, Mays 2004te ye olacak Litvanya ve Estonya halklar. Aday lke
61

halklarnn byk ounluu (% 69) genilemenin AByi daha da gl klacana inanyor. Bu oran Trkler arasnda en dk dzeyde; ama yine de hayli yksek (% 61). Sonular toplu olarak ele alndnda, Trklerin AB konusundaki tavrlarnn teki aday lke halklarndan byk farkllk gstermedii grlyor. Trkler arasnda AB yeliine destein ve yelikten beklentilerin teki aday lkelere nazaran biraz daha yksek, buna karlk AB kurumlarna gvenin biraz daha dk olduu sylenebilir. Ama sz konusu gvensizlik, teki bekleyen adaylar Bulgaristan ve Romanyada olduundan fazla deil. Sonular Zaman Gazetesindeki kesinde deerlendiren ahin Alpaya gre, Trklerin teki aday lke halklarndan cidd bir ekilde ayrld tek husus, AB hakknda en az bilgi sahibi olmalar. Trk toplumunun gerek Brksel gerekse Ankara tarafndan AB konusunda daha ok bilgilendirilmeye gereksinimi olduu apak grlyor.

62

KNC BLM
A VRUPA BRL YOLUN DA T RK YE

Trkiyenin, Avrupa Birliine giri maceras Tanzimat Fermanndan beri (1839) sregelen batllama gaye ve abasnn bir uzants olarak uzun sredir gndemimizde yer alyor. Trkiyenin, Avrupa Birlii (AB) maceras, Adnan Menderes hkmeti dneminde 31 Temmuz 1959da ortak yelik iin o zamanki ad Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) olan kurulua mracaat etmesiyle balad. Trkiyenin bavuru sebeplerinin banda Yunanistann 15 Temmuz 1959 tarihli resmen bavurusunun arkasndan AET dnda kalma durumunda lkenin Batdaki konumunu yitirme olasl vard. Zira batllama ile modernlemenin e tutulmas sebebiyle Tanzimat Fermanndan beri Avrupa merkezli bir perspektiften ina edilen politikalarmz sonucu zellikle kinci Dnya Savandan sonra Trkiye, Avrupa ktasnda veya onu merkez alarak kurulan siyas ve gvenlik oluumlarnn tmne katlmay amalad. Bylece Trkiye, Avrupa Konseyi, OECD ve NATOya girdi. Ayn neden, Trkiyeyi Avru63

pann bu en iddial entegrasyon hareketine kar kaytsz kalmamaya ve Yunanistann gerisinde kalmamaya sevk etti. Dolaysyla, Avrupa ile entegrasyonun, balangtan itibaren lkemiz iin ekonomik hedeflerden ziyade politik amalar vard. Avrupa Ekonomik Topluluunun (AET) 1958 ylnda kurulmasndan ksa bir sre sonra gerekleen bu bavuruya AET tarafndan verilen cevapta, Trkiyenin kalknma dzeyinin tam yeliin gereklerini yerine getirmeye yeterli olmad bildirilerek, tam yelik koullar gerekleinceye kadar geerli olacak bir ortaklk anlamas imzalanmas nerildi. Menderes hkmeti, Roma Antlamasndan hemen sonra AETye -o zamanki tabiriyle Mterek Pazara- mracaat etti ve 12 Eyll 1963 tarihinde AET ile aramzda Ankara Antlamas imzaland. Hemen ertesi gn Ankaradaki Hariciye Kknde antlamann erefine verilen le yemeinde zamann Babakan smet nn anlamay u szlerle tanmlamt: Bugn, Trkiyeyi ebediyen Avrupaya balayacak anlamay imzalam bulunuyorsunuz... Ertesi gnk gazeteler ise olay daha sonra Avrupa Birlii sz konusu olduunda pek ok defa tekrar edecekleri tez canllkla okurlarna mjdelemilerdi: Ortak Pazara girdik. Oysa daha balangcn balangc bile ortada yoktur ve Avrupa Birlii adl temcit pilav sonraki krk yl iinde daha defalarca stlacaktr. yelik iin
64

gerekletirilen mzakereler 28 eyll 1959da balad. 21 Ekim 1960 tarihine kadar devam eden grmeler sonunda, u hususlarda anlamaya varld: Ortaklk ilikisi, gmrk birlii ilkesine dayal olacak. Trkiye, AET organlarnda temsil edilecek. Trkiye, AETye kar gmrklerini 12 ve 24 yllk srelerde sfrlayacak. Kayplarn karlamak amac ile Trkiyeye 200 milyon dolarlk yardm verilecek. Niha hedef, toplulua tam yeliktir. 27 Mays 1960 darbesinden sonra mzakereler kesintiye urad. nk Fransa Cumhurbakan De Gaulle, Trkiyedeki ihtill ynetimi olan Mill Birlik Komitesinden; Adnan Menderes, Fatih Rt Zorlu ve Hasan Polatkann idam edilmemesi isteinde bulundu. stek uygun grlmeyince De Gauille bask yapt, baarl oldu ve Trkiye AET ilikileri donduruldu. Yaplan anlama hkmsz kald. Fransann vetosu 18 Haziran 1962de kalkt. Yeniden balayan mzakereler sonunda 12 Eyll 1963 tarihinde Ankara Anlamas imzaland. Anlama ile ortaklk sreci balatld. Bu gelimeler kamuoyuna AETye girdik mjdesi eklinde yanstld. Oysa daha almas gereken ok yol, engel vard.
65

Ankara Anlamasnn nsznde Trk halknn yaam standardnn ykseltilmesi amacyla Avrupa Ekonomik Topluluunun salayaca destein ileriki bir tarihte Trkiyenin toplulua katlmasna yardmc olaca belirtilmekteydi. 28. maddede ise, Anlamann ileyii, topluluu kuran antlamadan doan ykmllklerin tmnn Trkiye tarafndan stlenebileceini gsterdiinde, akit taraflar, Trkiyenin toplulua katlmas olanan incelerler. denmekteydi. Yani Ankara Anlamas uyarnca kurulan Trkiye-AB ortaklk ilikisinin niha hedefi, Trkiyenin toplulua tam yeliiydi. Ankara Anlamas, 1 Aralk 1964te yrrle girdi. Anlamaya gre Trkiye, safhann sonunda dzenlenecek inceleme raporuna gre AET yesi olabilecekti. 1- Hazrlk Dnemi: Be yl olan bu dnem, uzatma hlinde on yla kartlabilir. Bu dnemde AET, Trkiyeye 175 milyon dolarlk kredi aacakt. 2- Gei Dnemi: On iki yld. Bu sre ierisinde Trkiye, gmrk vergisi oranlarn AET lkeleriyle uyumlu hle getirecek ve srenin sonunda Trk i gcne Avrupada serbest dolam hakk tannacakt. 3- Son Dnem: Salanan gelimeler AET tarafndan incelenecek, rapor dzenlenecek ve rapor,
66

AETnin yetkili organlarnda grlp karara balanacakt. Bu iler iin belirlenen sre, uzatmalar hari, be yld. Hazrlk dnemi, 1 Aralk 1964te balad. 1969da bitmesi gerekirken drt yl uzatld, 1973te sona erdi. Sz verilen 175 milyon dolarlk kredinin yarsna yakn blm alnabildi. Alnan para, Keban Baraj, Boazii Kprs ve Gkekaya Baraj projelerinde kullanld. Avrupa Topluluu (AT) ile Trkiyenin ortaklk ilikisini belirleyen Ankara Anlamas, Yunanistann toplulukla yapt ortaklk anlamasndan ve, daha sonra yaplan ortaklk anlamalarndan farkl olarak, ortak yelii, tam yelie ynelik bir sre olarak ngrr. Bu tutum, Souk Sava dneminde iki lkenin siyas ve ekonomik istikrarna, stratejik arlklar dorultusunda verilen nemi gstermektedir. Ankara Anlamas, hazrlk, gei ve gmrk birliinin gerekleecei niha aama olarak dnem kabul etti. Hazrlk aamas nisbeten sorunsuz geti ve Trkiye gei aamasn balatmak iin Mays 1967de toplulua mracaat etti. Gmrk birlii ilikisinin nem kazanmaya balad bu ikinci aamaya esas tekil eden Katma Protokol, Ortaklk Konseyinde, Temmuz 1970te kabul edildi. Katma Protokoln yrrle girme
67

ve uygulanma sreleri ise, Trkiye ile Avrupa Topluluu ilikilerinde sorunlarn artt bir dneme rastlad. Zira, Souk Savata yumuama dnemine geilmesiyle birlikte, Avrupann uluslararas olaylara baknda gvenlik endielerinden ziyade iktisad konular ve demokratikleme arlk kazanmaya balad. 1970li yllarda Trkiyeyi etkileyen i ve d dinamikler, lkemizin Avrupa Topluluunun evrimine uyum salamasn zorlatrd. Gerek Ankara Anlamas gerek Katma Protokol ngrld ekilde uygulanamad. Bunun sorumluluunu Trkiye ile topluluk arasnda paylatrmak gerekir. lkemiz 1970li yllarda iinde bulunduu ekonomik krizler ve baz siyas tercihlerle Katma Protokolden kaynaklanan ykmllklerini yerine getirmekten kand. O tarihlerde yaygn olan kanaat, AET ile ilikinin bir eit smr dzeni kurmakta olduu, pazarmz topluluk rnlerine amann sanayilememizi ve kalknmamz baltalayaca, dolaysyla koruma duvarlarnn muhafaza edilmesi gerektii yolundayd. Baka bir deyimle, AB ile ortaklk ilikimizin ve gmrk birliinin temsil ettii kalknma modeli darya ak, btnlemeyi ngren bir model iken, 1970li yllarn tamam boyunca bu modelin tam tersini sembolize eden ie dnk, ithalat ikamesine dayal politikalar uyguland. Trkiye kendi
68

ykmllklerini yerine getirmemeye ve toplulukla ilikilere souk bakmaya balaynca, topluluk da kendi ykmllklerini aksatmaya balad ve ortaklk ilikisinin gelitirilmesi istikametinde aba harcamaktan kand. Avrupa Topluluunun siyas ve iktisad dinamikleri ile Trkiyenin ncelikleri arasnda 1970li yllarda ortaya kan farkllama, Trkiyenin batllama ve kalknma projeleri arasndaki dengenin giderek kalknma-sanayileme boyutu lehine deimesi eklinde tezahr etti. Trkiye, Katma Protokolde ngrlen gmrk birliine gei srecinin ksa olduunu, bu durumun sanayilemesini ve ithal ikamesine dayal kalknma stratejisini olumsuz ynde etkileyeceini dnd. Netice itibaryla Trkiye, 1978 ylnda ATden gmrk birlii ilikisinin gzden geirilmesini talep etti ve be yllk ek bir sre istedi. Bylece, Trkiye ve Yunanistann toplulukla o zamana dein eit ve dengeli ekilde yryen ilikileri farkllamaya balad.

1 2 E Y L L SO N RA S I

Avrupa Topluluunun demokratikleme ve insan haklar alanlarndaki grleri, 1970li yllarda ekillendi. Topluluk, yelik mracaatlarn da -iktisad kriterlerin tesinde- siyas mlhazalar 69

nda deerlendirme eilimine girdi.1980li yllarda, Avrupa Topluluuyla ilikilerimizde demokrasi ve insan haklar konular n plana kt. Trkiyede insan haklarnn durumu hakknda raporlar hazrlanmaya baland. Bylece, balangta sadece ekonomik olan sorunlar, 12 Eyll dneminde ve Yunanistann 1980de toplulua tam ye olmasyla siyas boyutlar da kazanmaya balad. Toplulukla, Trkiyenin ilikileri donduruldu ve mal ibirliine son verildi. Katma Protokoln ise sadece ticar hkmleri ilemeye devam etti; dier btn hkmleriyse atl kald. 1983 ylnda Trkiyede sivil idarenin yeniden kurulmas ve 1984 ylndan itibaren ithal ikamesi politikalarn hzla terk ederek, da alma srecini balatmas, ilikileri yeniden canlandrd. 1984 yl itibaryla topluluk, -demokrasi alanndaki hassasiyetinden taviz vermeksizin- Ortaklk Anlamasn canlandrma arayna girdi. Ancak, toplulua 1981 ylnda tam ye olan Yunanistan, ilikilerin normallemesini engelledi. 1985e gelindiinde serbest dolam hakk kullandrlmad. Son dnem, 1986da balad. Trkiyenin 14 Nisan 1987de yapt tam yelik bavurusu, Yunanistan faktr ile topluluun reform almalarnn arlk kazand bir dneme rastlamtr. AT Komisyonu, bu mracaatmza 1989 ylnda verdii cevapta, Trkiyenin ATye tam yelik konu70

sundaki ehliyetini teslim etmekle birlikte, topluluun derinleme ve mteakip genileme srecinin tamamlanmasnn beklenmesini, bu arada da gmrk birliinin tamamlanmasn nermitir. Bu gelimenin hemen ardndan, topluluun amacndan deilse bile adndan ekonomi kelimesi kartld. Organizasyon, Avrupa Topluluu - (AT) olarak anld. 09-10 Aralk 1991de Maastrichtte yaplan toplantda, organizasyonun ad tekrar deiti. Topluluk kelimesi, gevek bir beraberlik kavramn artryordu. Ama, byle bir beraberlik deildi. Bu sebeple Avrupa Birlii - (AB) ismi benimsendi. Sz edilen toplantda, isim deitirmekle yetinilmedi, ye lkeler arasnda: Euro denilen tek para biriminin kullanlmas Tek merkez bankas kurulmas, Tek ordu oluturulmas, Ortak vize uygulanmas, kararlatrld. Gelimelerin bu noktasnda, Anayasamzn 90. maddesi gereinin yaplmas gerekiyordu. Maddede, Trkiye Cumhuriyeti adna yabanc devletlerle ve milletleraras kurulularla yaplacak anlamalarn, Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM) tarafndan karlacak bir kanunla geerli olabilecei amir hkm yer alyordu. Bu hk71

me uyulmad. Norve, kendi anayasasnda yer alan benzer bir hkm uygulad, referanduma gitti ve referandum sonunda AB dnda kalmay tercih etti. ki yl sren mzakereler sonunda 5 Mart 1995 tarihinde yaplan Ortaklk Konseyi toplantsnda alnan karar uyarnca, Trkiye ile AB arasndaki Gmrk Birlii 1 Ocak 1996 tarihinde yrrle girdi. Trkiye, kendisini AB genileme srecinden dlayan Gndem 2000e kar, 12-13 Aralk 1997deki Lksemburg Zirvesinde tavrn ortaya koydu. Zirvenin Sonu Bildirisinde bu talep, Trkiyenin tam yelie ehliyeti bir kez daha teyit edilmitir. aklamas ile karland. 15-16 Haziran 1998deki Cardiff Zirvesinde de Trkiyenin konumu ye aday statsne getirildi. Daha sonra, 10-11 Aralk 1999da Helsinkide yaplan AB Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesinde de oybirlii ile ABye aday lke olarak kabul ve iln edilerek dier aday lkelerle eit konumda olaca ak ve kesin bir dille belirtildi.

UY UM P A KE T L E R

1999 Helsinki Zirvesinden sonra geen yllk dnem iinde 2002 senesi Trkiye AB ilikileri asndan en hareketli yllardan biri oldu. 2000 ve 2001 yllarndaki hazrlk ve gelime safhala72

rndan sonra 2002 yl zellikle siyas kriterler asndan eylem yl olmutur. Bir yandan Trkiyede reform hareketleri hzland, dier taraftan aralk aynda Kopenhagda yaplan zirvesi iin youn bir faaliyet yapld. Kabul edilen ilk uyum yasas paketiyle, Trk Ceza Yasas, Terrle Mcadele Kanunu, DGM Kanunu ve Ceza Muhakemeleri Usl Kanunu gibi yasalarmzda nemli deiiklikler yapld (6 ubat). Kabul edilen ikinci uyum yasas paketiyle de, Siyasi Partiler, Basn, Dernekler, Toplant ve Gsteri Yryleri, DGM, Jandarma ve l daresi yasalarnda, siyas kriterler alanndaki taahhtlerimiz dorultusunda, nemli admlar atlmtr ( 22 Mart). TBMMnin kabul ettii nc uyum yasas paketiyle, lm cezas sava ve yakn sava tehdidi hlleri dnda Trk hukuk sisteminden karlmtr. Trk vatandalarnn gnlk yaamlarnda geleneksel olarak kullandklar farkl dil ve lehelerde yayn yaplmas ve bunlarn renilmesi nndeki hukuk engeller kaldrlmtr. Basn sularna ilikin hapis cezalar para cezasna evrilmitir. Aznlk vakflarna ilikin tanmaz mal rejimi, daha liberal bir hle getirilmitir. fade zgrl kapsamndaki eletiri hakkna aklk kazandrlmtr. Gmen kaakl suu Trk Ceza Kanunu kapsamna alnmtr. Dernek ve vakflarn faaliyetleri kolaylatrlmtr (3
73

Austos). Ekonomik kriterler bakmndan, kamu maliyesi ve bte uygulamalarnn basitletirilmesine ve bte denetiminin glendirilmesine ynelik admlar srdrlmtr. Yrrle konan, Kamu Finansman ve Bor Ynetiminin Dzenlenmesi Hakknda Kanun ile, devletin i ve d borlanmasna, hibe almasna, bor ve hibe vermesine, nakit ynetiminin maliye ve para politikalar ile koordineli bir ekilde yrtlmesine ynelik esaslar dzenlenmitir. zel Tketim Vergisi Kanunu ile, vergi sistemi basitletirilmi ve Avrupa Birlii mktesebatna tam uyum salanmtr. Bankaclk sektrnn glendirilmesine ynelik yasal dzenlemelere, mal durumlar bozulan bankalarn tasfiyesine devam edildi; karlan Mal Sektre Olan Borlarn Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun ile, finansal darboaz yaayan reel sektrn rahatlatlmas ve katma deer yaratmaya devam edebilmeleri hedeflendi. Uluslararas standartlar byk lde yanstan Devlet hale Kanunu karld. Kanunda bilhare yaplan revizyon ile, iln sreleri ve ihale eikleri AB normlarna yakn hle getirildi; kanunun yrrle girii iin gerekli uygulama ynetmelikleri tamamland. Bunlarn dnda, yabanclarn alma izinlerine, dorudan yabanc yatrmlarn tevikine, fikr mlkiyet haklarnn korunmasna ilikin uluslararas szlemelere taraf olunmasna, devlet yardmlarnn AB normla74

rna uyumlatrlmasna ilikin nemli kanun tasarlar hazrland. AB, mal ibirliinin daha etkin ve dzenli ilemesi iin gerekli olan i dzenlemeleri byk lde gerekletirmitir. Artk Trkiye-AB mal ibirliinde de, PHARE prosedrleri uygulanmaktadr. 2002 yl MEDA yardmlar balamnda 126 milyon Euro tutarndaki AB hibesi projelere baland. 2003 ylnda tahsis edilecek 145 milyon Euroya dair programlama almalar da balad. Yrrle konulan yakalama, gzaltna alma ve ifade alma; Trk vatandalarnn gnlk yaamlarnda geleneksel olarak kullandklar farkl dil ve lehelerin renilmesi; cemaat vakflarnn tanmaz mal edinmeleri ve bunlar zerinde tasarrufta bulunmalar; ileri Bakanl ller daresi Genel Mdrl Dernekler Daire Bakanl; Toplant ve Gsteri Yryleri Kanununun Uygulanmas Ynetmelikleri ile cezaevi reformu balamnda bir dizi Adalet Bakanl genelgesinin yaynlanmasyla birlikte, ikincil mevzuat yrrle konuldu (Eyll Ekim). Trkiye lerleme Raporu ve Strateji Belgesi AB Komisyonu tarafndan yaynland (9 Ekim). Diyarbakr ve rnakta geerli olaanst hl uygulamas sona erdi (30 Kasm). 3 Aralk tarihinde TBMMye drdnc uyum yasas paketi sevk edildi. Bu pakette, ikenceyle mcadele, ifade, basn ve dernek zgrl75

, gzalt koullarna ilikin eitli yasa maddeleri yeniden dzenlenmekte; Siyas Partiler Kanunu ile Milletvekili Seim Kanunu, 2001 ylnda yaplan anayasa deiikliiyle uyumlu hle getirilmekte; gayr-i mslim cemaat vakflarnn tanmaz mal edinmelerini daha da kolaylatrmak amacyla Vakflar Kanununda ilve bir deiiklik yaplmaktadr. 4 Aralk tarihinde TBMMye gnderilen 5. uyum paketinde ise daha nce mevzuatmza dahil edilmi bulunan Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlar nda yarglamann yenilenmesine ilikin dzenlemenin kapsamnn geniletilmesi hedeflenmitir. Bylece, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlar bakmndan, yarglamann yenilenmesi yoluna gidilmesi kolaylatrlm, ayrca bugne kadar kesinlemi kararlar da yarglamann yenilenmesine ilikin dzenleme kapsamna alnmtr.

KOPEN HA GDAN GELEN H AB ER

AB Kopenhag Zirvesi 12-13 Aralk 2002 tarihlerinde gerekletirildi. Trkiye asndan bu zirve, kendisine adaylk stats verildii Helsinki Zirvesi kadar byk nem tad. nk, Kopenhag Zirvesinde, lkemizle 2003 ylnda yelik mzakerelerine balanmasna ilikin kesin bir tarihin
76

kararlatrmas hedeflendi. AB Konseyinin Trkiye hakknda ald karar bu adan beklentilerimizi tam olarak karlamad. Zirvede AB, 2004 Aralk aynda, komisyonun hazrlayaca rapor ve neriler dorultusunda Trkiyenin Kopenhag siyas kriterlerini yerine getirdiine kanaat getirdii takdirde, gecikmesiz olarak yelik mzakerelerini amay taahht etti. Kopenhag Zirvesinde Trkiye hakknda alnan dier kararlar, nerilenler yledir: Gzden geirilmi Katlm Ortakl Belgesinin hazrlanmas Mktesebat uyum legislative scrutiny bulunmas Gmrk Birliinin gelitirilip, derinletirilmesi Mal ibirliinin nemli miktarda artrlmas lkemize verilecek mal yardmlarn katlm balkl bte kalemine alnmas.

A BY E SUN ULA N PR OGR A M

lki 2001 ylnda hazrlanan ve bu yl ncs Yksek Planlama Kurulunca (YPK) onaylanmasnn ardndan Dileri Bakanl araclyla 15 Austos tarihinde AB Komisyonuna iletilen programn yapsal reformlar blmnde, ncelikle
77

zelletirme ele alnyor. 2003 ylnn Ocak-Temmuz dneminde sat ve devir ilemleri tamamlanarak 65.6 milyon dolarlk zelletirme gerekletirildii belirtilirken, bu dnemde sat veya devri gerekletirilen ve imza aamasnda olan zelletirme uygulamalarnn toplamnn 179.7 milyon dolar bulduu ifade ediliyor. Programa gre, yl sonuna kadar, THY, Tekel ve yzde 65.76 kamu hissesi bulunan TPRA gibi sektrnde tekel niteliini haiz kurulularn zelletirilmesi hedefleniyor. Trk Telekomun zelletirme stratejisinin 31 Ekim 2003 tarihine kadar onaylanmas ngrlyor. zelletirme kapsamna alnan elektrik retim ve datm tesislerinin 2003 yl sonuna kadar zelletirme programna alnmas bekleniyor. Ayn ekilde Trkiye eker Fabrikalarnn da bu yl sonuna kadar programa alnmas planlanyor. Programa gre, 2003-2006 dneminde, sermaye piyasalarnda arz ve talebin artrlmasna, bu piyasalara olan gvenin kalc hle getirilmesine, piyasalarn daha modern bir yapya kavuturulmasna ve bu piyasalarda gzetim etkinliinin artrlmasna ynelik almalara hz verilecek. Bu erevede, bireysel emeklilik fonlarna ilikin bavurularn sonulandrlmas ve gzetim sistemlerine ilikin srelerin 2003 ylnda bitirilmesi planlanyor. Vadeli ilem ve opsiyon borsa78

s ile kk ve orta boy iletmelere (KOB) ynelik piyasann faaliyete geirilmesi iin gerekli hazrlklarn 2003-2004 dneminde tamamlanmas hedefleniyor. SPKnn muhasebe standartlarnn, AB mevzuat ve uluslararas muhasebe standartlar ile tam uyumunun salanmas amacyla hazrlanan tebliin bu yl yaynlanmas bekleniyor. Sermaye piyasalarna ilikin mevzuatn AB mevzuatna uyumlatrlmas almalarnn 20032005 dneminde tamamlanmas planlanyor. KOBlere ve bireysel giriimcilere ynelik eitim, proje finansman, organizasyon, pazarlama ve teknoloji alannda salanan desteklerin daha da artrlmas ngrlyor. Trkiye-AB mal ibirlii kapsamnda Aktif stihdam Programlar Projesinin ihale sreci tamamlanrken, toplam maliyeti 50 milyon Euro olan projeye 2003 yl Eyll aynda balanacak. Mal ibirlii erevesinde i Sal ve Gvenlii Merkezinin kurumsal kapasitesinin gelitirilmesini amalayan ve AB Komisyonu tarafndan kabul edilen proje de balatlp, 2005 ylnda tamamlanacak. Kamu hizmetlerinin etkin, effaf ve katlmc ekilde sunulmas iin gerekli yasal ve kurumsal ortamn oluturulmasna ynelik kapsaml bir Kamu Ynetimi Reformu gerekletirilmesinin ngrld belirtilen programda, bu erevede yaplacaklar sraland. Buna gre, Kamu Yneti79

mi Temel Kanunu karlacak; Devlet Personel Rejimi Reformu gerekletirilecek; Yerel Ynetimler Reformu kapsamnda, yerel ynetimler, merkez idarenin belirleyecei ilke ve standartlara ve planlara uygun olarak, yerel ihtiyalarn karlanmas konusunda kendi kararlarn alan, kaynaklarn oluturan ve projelerini uygulayan ada idar birimler olarak yeniden yaplandrlacak, blgesel kalknma ajanslar kurulacaktr. Kamu Mal Ynetim ve Kontrol Kanunu ile KTlerin yeniden yaplandrlmas ve ynetiim erevelerinin glendirilmesine ilikin yasal dzenlemelerin de 2003 yl iinde yasalamasnn beklendii vurguland. Tarm alannda balatlan reformlar ve ekonomik istikrarn salanmas ile birlikte AT Ortak Tarm Politikalarna uyumu mmkn klacak dier tarmsal programlar belirlenerek uygulanacak. Programa gre, bir yl iinde, ABnin krsal kalknma politikasn dikkate alan bir ulusal krsal kalknma stratejisi belirlenecek. Programda, okul ncesi eitimde okullama orannn AB lkelerindeki seviyelere ulatrlmasnn amaland belirtilirken, MEDA Programndan finanse edilen 100 milyon Euro tutarndaki Temel Eitimin Desteklenmesi Projesinin 2003-2007 yllar arasnda gerekletirilmesinin planlad ifade edildi. lkretimde, finansman Dnya
80

Bankas tarafndan salanan 600 milyon dolar tutarndaki Temel Eitim Projesi kapsamnda okullama orannn yzde yze ulatrlmas amalanrken, Temmuz ay itibaryla 225 milyon dolar harcand. Projenin 2006 yl sonunda tamamlanmas ngrlyor. Ortaretimde, ABnin katksyla balatlan ve 58.2 milyon Euro bteye sahip Mesleki Eitim ve retim Sisteminin Glendirilmesi Projesinin de be ylda tamamlanmas hedefleniyor. Yksekretimde ise Yksekretim Kanununun deitirilmesine ilikin almalarn yl sonu itibaryla tamamlanmas hedefleniyor. Temel salk hizmetlerinin gelitirilmesi kapsamnda ise Salk Bakanlnn yeniden yaplandrlmas, devlet, sigorta ve kurum hastanesi ayrmnn kaldrlarak tm hastanelerin tek at altnda toplanmas ngrlyor. Ayrca hastanelerin idar ve mal ynden zerk bir yapya kavuturulmas, zel sektrn salk alannda yatrmnn zendirilmesi de hedefleniyor. Telekomnikasyon sektrnn dzenlenmesi ve serbestletirilmesi amacyla balatlan almalar devam ederken, bu alandaki mevzuatn dank yapsnn ortadan kaldrlmas ve sektrn ihtiya duyduu dzenlemelerin yaplmas amacyla bir ereve kanunun hazrlk almalarna baland. Kanuna ilikin almalarn bu yl sonunda ta81

mamlanmas bekleniyor. Ulatrma sektrnde ise Devlet Demiryollarnn yeniden yaplandrlmas ncelikli reform alanlarndan biri olarak gsterilirken, geen yl hazrlanan Demiryolu Kanun Tasars taslann AB mevzuat da dikkate alnarak yeniden dzenlendii ifade edildi. Elektrik sektrnn zelletirilmesine ynelik almalarn devam ettii, doalgaz sektrnde ise piyasann ileyiinde ana unsurlar oluturan lisans, tesisler, iletim, datm ve mteri hizmetleri gibi konularda ynetmelikler hazrlanarak yrrle konulduu belirtildi. Gneydou Avrupa lkeleri ile elektrik ve doalgaz balantlarnn kurulmas konusundaki almalarn srdrld de vurguland. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunun kurumsal kapasitesinin glendirilmesine ilikin eletirme projesinin AB tarafndan finanse edilmesinin kabul edildii hatrlatlrken, projenin Ekim aynda balatlmasnn ngrld ifade edildi. 2002 Aralk aynda Kopenhag ehrinde toplanan AB Konseyi, Aralk 2004te komisyonun raporu ve tavsiyesi dorultusunda Trkiyenin Kopenhag siyas kriterlerini yerine getirdiinin kabul edilmesi durumunda yelik mzakerelerinin gecikmeksizin balatlmas kararn ald. Bu karar Trkiyenin beklentilerinin altnda kalmasna ramen, yelik mzakerelerinin balatlabilecei net bir tarih te82

lffuz etmesi bakmndan nemli bir aama tekil etti. Trkiye 2003 ylna siyas kriterlerle ilgili btn dzenlemeleri bir an nce hayata geirme ve mzakerelere en ge 2004 ylnda balama kararllyla girdi. Bu erevede arka arkaya bir dizi nemli mevzuat deiiklikleri yapld. Trkiyede mevzuatn Kopenhag siyas kriterlerine gre yeniden dzenlenmesi amacyla balatlan almalar, TBMMde arka arkaya kabul edilen uyum paketleri yoluyla yapla geldi. 2003 ylnn ilk 7 aynda, drdnc, beinci, altnc ve yedinci uyum paketleri TBMMden geti. Bunlar ksaca yle: 2 Ocak gn kabul edilen 4. uyum paketinde, gzalt koullarnn iyiletirilmesi ve ikenceyle mcadeleye etkinlik kazandrlmas amacyla eitli kanunlarda deiiklikler yapld. Ayrca, rgtlenme zgrl gelitirildi. Cemaat vakflarnn mlk edinmesi kolaylatrld. 23 Ocak gn kabul edilen 5. uyum paketinin en nemli unsurunu, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlar uyarnca, Trkiyede yargnn yeniden yaplmasnn nnn almas oluturdu. 19 Haziran gn kabul edilen 6. uyum paketinde Terrle Mcadele Kanununun 8. maddesi kaldrld. Gnlk yaamda kullanlan farkl dil ve lehelerde yayn yaplmas imknnn hem kamu hem zel televizyonlarda salanmas yasal gvenceye kavuturuldu. Din ibadet yerlerinin
83

almas kolaylatrld. Tre cinayetlerinde indirim ngren yasal dzenlemeler kaldrld. 30 Temmuz gn kabul edilen 7. uyum paketinde, Milli Gvenlik Kurulunun bir danma organ niteliiyle uyumlu hle getirilmesi dorultusunda MGK kanunda deiiklikler yapld. Bu erevede MGK genel sekreterinin grev ve yetkileri yeniden dzenlendi. Pakette ayrca, ikence davalarna ilikin ilemlerin acele ve ncelikli olarak grlmesi, davalarn 30 gnden daha uzun bir sre ertelenmemesi, davalara adli tatilde de devam edilmesi yolunda yasal deiiklikler yapld. Farkl dil ve lehelerin zel dershanelerde retilebilmesine ilikin dzenlemeler yapld. 2002 Aralk ayndaki Kopenhag Zirvesi kararlar uyarnca, komisyon tarafndan Trkiye iin hazrlanan Gzden Geirilmi Katlm Ortakl Belgesi AB konseyi tarafndan 14 Nisan 2003 tarihinde kabul edildi. Szkonusu belgede, siyas kriterlere uyum iin ngrlen sre, Kopenhag kararlaryla uyumlu olacak ekilde 2004 sonu olarak belirlendi.

TRKYE A BNN NERESN DE?

Oxford niversitesinde profesr ve Yunanistan Dileri Bakan Yorgos Papandreunun danman olan Kalipso Nikolaydisle Oxford niversite84

sinde aratrmaclk yapan Gilles Bertrandn beraberce kaleme alp bizde de Radikal Gazetesinde 13 Mays 2003te tercmesi yaynlanan makale, Avrupann Trkiyeye bak biimlerini zetleyen bir yapya sahip. Makaleye gre Trkiyenin, Avrupa Birliindeki geleceine ilikin fikirleri balk altnda toplamak mmkn. 1) ye olmasn, nk Trkiye, Avrupal deil. Hem kltr farkl hem de Mslman; ayrca byle bir yelik, Trkiyenin bykl, nfusu ve gelime dzeyi asndan da birlie ok cidd sorunlar kartacak. Stratejik nemine istinaden ona gerek bir ortaklk teklif edelim. Avrupadaki Hristiyan demokratlarn yan sra, ok sayda sosyal demokrat ve federalistin gr byle. 2) Trkiye, Avrupal olmad hlde birlie alnsn. Trkiyenin Avrupall sorgulandnda, bu kimlik kayglarna kar denge oluturacak yeterli miktarda jeostratejik, ekonomik ve politik kant gsterilebilir. Parola: Trk demokratlarn evkini krmayalm. Ksa vadede gl bir ibirlii kurmak iin ilk aamalara geelim, ama yelik szn, uzun vadede verelim -en azndan bir nesil gesin. Bu da liberaller ve sosyal demokratlardan bir ksmnn, ayrca Uluslar Avrupas partizan baz egemenlikilerin duruudur. 3) yeliinin nndeki tm somut engellere ra85

men Trkiye birlie alnmal, nk Trkiye de Avrupal. Kararl biimde oulcu, esas amac ulusal programlar kta genelinde yeniden retmek olmayan, halklarn birlikte yaayabilecei, ortak bir projeyi kibirli ve dlayc bir ortak kimlie dayanmadan paylaabilecei yolu yaratabilecek bir Avrupaya inanan herkesle birlikte, bizim de savunduumuz duru bu. Avrupaya aidiyet ne nceden belirlenir, ne de bir kaderdir. Bu, kendini Avrupal grebilecek vatandalar ve lkeler arasnda sosyal, ekonomik, politik ve kltrel bir birlik srecinin sonucudur. Nitekim Timothy Garton Ashn The Guardianda 14 Kasm 2002 yaynlad AB Kimlerden Oluur? balkl makalesi Trkiyenin, ABye girmesini istemeyen Avrupallarn grlerini veciz bir tonda zetlemekte. Irak, Avrupa Birliine ne zaman girmeli? Bunun sama bir soru olduunu dnebilirsiniz. Ama nmzdeki ay Avrupal liderler Irakn komusu olan Trkiyenin birlie katlp katlmayaca konusunda cidd bir grme yapacaklar. Eer Trkiye girebiliyorsa, o zaman neden Irak da girmesin ki? nk Trkiye bir Avrupa lkesi yantn verebilirsiniz. Ama acaba yle mi? Klasik corafya asndan baknca, Trkiyenin sadece kk bir blm, Boazn bir yan Avrupada bulunuyor. Avrupa tarihinin byk bir blmnde Avrupa, kendini
86

Trklere, Araplara ve slma kar olarak tanmlad. AB iin Boaz gemek hlihazrda, geri dn imknsz bir karar vermek anlamna geliyor. Bu karar vermek, ortak bir demokratik standart ve gelecein, tarih ve coraf paylamla temellendirmi yzlerce yllk uluslar fikrinin de deimesi demek. Kimileri Trkiyenin Avrupa ve Orta Dou arasnda bir kpr olduunu sylyor. Ama bu kprye adm attktan sonra, tarih ve coraf koullar gznne alarak, Iraka ulamak yle byk bir adm atmay da gerektirmiyor. Getiimiz hafta Valery Giscard dEstaing, birok Avrupalnn aklndan geeni syledi: Asla. Valery Giscard dEstainge gre, Trkiyenin AB yelii, ABnin sonu anlamna geliyor. Bu szlerin arkasnda ok kt baz sebepler var. Gelecein Avrupas Konvansiyonuna ye bir Trkiye, Giscardn Mslman entegrasyonistlerle ayn pencereden bakt olarak yorumland: O bir Hristiyan entegrasyonist. Ona gre, birlik bir Hristiyan kulb. Ve biz de ekleyebiliriz ki, ok zengin olmayan Hristiyanlar grmeye bile isteksiz olan zengin beyaz adamn Hristiyan kulb, fakir ve fazla beyaz olmayan Mslman Trkleri iine almyor. Yine de, bu kt sebepler arasnda bir tane iyi sebep var. Giscard sadece yal, beyaz, tutucu, Katolik bir Fransz deil. Giscard ayn zamanda Gelecein Avrupas Konvansiyonunun da bakan.
87

Eer ABnin, Trkiyenin katlmas olasl yerine kendi iinde nasl daha uyumlu bir politik topluluk olabileceini dnmeye alyorsanz, bu sizi patlatr. Ortak bir dili olmayan 25 Avrupa lkeli enerjik bir demokratik topluluu hayal etmek bile yeterince zor. Bunlarn arasna, farkl tarihsel ve politik kltre sahip, 70 milyon Mslman Trk de aln. O zaman karmza ilgin bir tablo kabilir.

YAKIN GELECEK

Avrupa Birlii, son Kopenhag doruunda, Trkiye ile tam yelik mzakerelerinin ne zaman balayacann 2004 Aral doruk toplantsnda saptanmas kararn ald. 2004 ylnn Aralk aynda 13 lkeli son genilemeden geriye kalan tek lke saylan Trkiye iin belki de son karar verilecek. 2004te bu karar -u veya bu nedenle- alnamad taktirde, Trkiyenin tam yelik dosyas 10-15 yllk bir sreyle rafa kaldrlacak. Ekim 2003te AB komisyonu yllk ilerleme raporunu hazrlayacak. Her aday lke iin olduu gibi, Trkiyenin Kopenhag Kriterlerine uyum salayp salamad incelenecek. Bu rapor, 2004 doruunda devlet ve hkmet bakanlarnn kararn etkileyecek. Mays 2004te ise Kbrs, fiilen tam ye olacak ve ABdeki yerini alacak. Kbrsta
88

bir zm bulabilmek iin en son tarih olduu iin, Mays 2004e kadar taraflarn bir uzlamaya varmalar gerekiyor. Maystan sonra i iten gemi olacak. Rumlar, tam yelie adm attktan sonra, kendi zmlerini balatacaklar veya pazarlk marjlarn arttracaklardr. Kbrs, Trkiyenin tam yeliinin kaplarn aan bir anahtar deil. Ancak zm bulunamad taktirde, Kbrs, Trkiyenin tam yelik kaplarn sk skya kapal tutacak bir anahtar. zm araylarnn bu gzle deerlendirilmesinde ok yarar var. Ayn dnemde Ege sorununun da zlmesi veya Lahey Adalet Divanna gidilmesi gerekiyor. 2003 sonuna kadar tm uyum yasalar kacak. 2004 ylnda ise, uygulamalara baklacak. Trkiye bu yasalar gz boyamak iin kartmadn, ayn zamanda uyguladn da somut rnekleriyle gsterme imkan bulacak. Yine ayn dnemde (zellikle 2004n ilk yarsnda) Kbrs ve Ege sorunlar zmlenecek. Mehmet Ali Birandn 9 Mays 2003 tarihinde Milliyet Gazetesinde kaleme ald yaz ise iyimser bir takvim ieriyor: Avrupa Birliinde Trkiye ile mzakerelerin 2005 ylnda balayabilecei ve tam yeliin de 2011de gerekleebilecei mesajlar geliyor. imdiye kadar srekli ekilde
89

bardan bo tarafn gren AB yetkilileri, ilk defa bardaa daha farkl ekilde bakmaya altlar. Irak savann da bu konuda rol oynad anlalyor. zellikle kamuoylarnda, Trkiyenin, ABDnin cebinde bir lke olmad izlenimi yaygnlayor. Hkmetler kanadnda ise, Trkiyenin Kopenhag Kriterlerine uymas durumunda artk yeni gerekelerle yeni ertelemelere gidilemeyecei havas esiyor. AB hkmetlerinin skmaya baladklar anlalyor. zetle, Trkiye son ansn iyi kullanabildii taktirde 2004 Aralnda mzakereleri balatma tarihi elde edip, tam yeliini gvenceye alabilecek denebilir.

N et i c e

Bugn nmzdeki tablo Avrupa Birliine ye olmak iin bavuruda bulunduumuz 1959dan daha az kark deil. Belki de bu karklk Avrupa Birliine dahil olup-olmamak diye basitletirilmi ikilemlerden daha derin problemlerle yzlememi olmamzdan; byle bir yzlemeden srarla kamamzdan kaynaklanyor. Nitekim Prof. Dr. Ahmet Davutolu ise Kre Yaynlarndan kan Stratejik Derinlik adl kitabnda Trkiye-Avrupa Birlii ilikilerinin gelecee ynelik perspektifini deerlendirirken problemin tehisine ynelik verimli ipular da sunuyor: Trkiyenin hem bir Avrupa hem de bir Asya lkesi olmas, Avrupa ile
90

Asya arasnda jeokltrel gei hatt stnde bulunmas gibi unsurlar Avrupa ile Asya arasndaki stratejik hattn esneklik kazanmas ile birlikte yeni unsurlar getirmitir. Trkiye son on yl iinde bir taraftan kendisine Orta Asyada alan yeni stratejik alan iinde Asyall tekrar kefederken dier taraftan Avrupadan kopmadan ve AB ile elikiye dmeden bir Avrasya stratejisi gelitirmenin skntlarn yaamtr. Trkiye tarih ve corafyas ile Asyaya, stratejik ve ekonomik tercihleriyle Avrupayla irtibatl olmak arasnda anlaml bir iliki kurmak zorundadr. Avrasya kavramnn uluslararas strateji literatrnde yaygn bir kullanm alan bulmas bu adan Trkiye iin bir avantaj olarak grlmelidir. Trkiye, AB ile ilikilerinde Asya derinliini ihmal etmeyen bir stratejik pozisyon gelitirmek zorundadr. Aksi takdirde ne Avrupa nezdinde kendi tarih ve corafya derinliinden kaynaklanan bir itibar sahibi olabilir, ne de Asyann kadim stratejik kulvarnda sz dinlenen bir lke olabilir.

B R KA RILATIRMA : SPAN YA -TRKYE

Trkiyenin Avrupa Birliine ye olmasn savunanlarn en ok kullandklar argman nfus ve coraf yaps bakmndan Trkiyeyle kyaslanmaya en uygun lke olan spanyann, 1986 ylnda Avrupa Birliine ye olduktan sonra yaa91

dklardr. Avrupa Birliine ye olmadan nce ylda 2 milyar dolar yabanc sermaye yatrm yaplan spanya, yeliin ardndan bu rakam ylda 14 milyar dolara kadar kard. Trkiyeye yaplan yabanc sermaye rakamlar ylda ancak 900 milyon dolara kadar ularken spanya ile benzer bir gelime gstermemiz hlinde, Avrupa Birliine yeliimizden sonra lkemize yaplacak yabanc sermaye yatrmlar ylda 8 milyar dolara kabilir. Trkiyenin bugnk demeler dengesi ann da 8-10 milyar dolar civarnda olduunu gz nne alrsak, muhtemel yabanc sermayenin bu boyutlara varmasnn nemi daha net bir ekilde anlalabilir. Avrupa Birliine girmeden nce turizm gelirleri 8 milyar dolar civarnda olan spanya, birlie girdikten sonra bu rakam 30 milyar dolara kard. Bugn de Trkiyenin turizm gelirleri 8 milyar dolar civarndadr. Avrupa Birliine yelik, uluslararas piyasalarda Trkiyeye gveni artrr. Yabanc yatrmclar iin Avrupa Birlii dzenlemeleri nemli bir gvence tekil eder. Bu gvence ile Trkiye, kalknmas iin ihtiya duyduu yabanc sermayeyi sratle kendisine eker. Avrupa Birliine girmeden nce kii bana d92

en gayri safi milli haslas 4 bin dolar civarnda olan spanya, bu rakam 14 bin dolarn zerine kard. Bu rakam, Yunanistanda 5 bin dolardan 12 bin dolara, Portekizde 4 bin dolardan 14 bin dolara ulat. Bugn Trkiyenin kii bana den gayri safi milli haslas 3 bin dolarn altnda. Bu rnekler, Avrupa Birliine girmemiz hlinde, Trkiyenin nmzdeki on yl iinde bugn bulunduu dzeyin yaklak 4-5 kat ilerisine ulaacan gsteriyor. 1998 yl verilerine gre Trkiye tam ye olmas hlinde AB btesine ylda 2,8 milyar ECU katk yapacak, buna karlk eitli fonlardan alaca paylarn toplam 10,3 milyar ECU olacaktr. Yani tam yelik durumunda Trkiye ylda 7,5 milyar ECU net kaynak girii salayacaktr. Yani ABye dediimiz her 1 ECUya karlk 3,5 ECU geri alacaz. Nitekim 1998 ylnda Yunanistan ABye dedii 1,29 milyar ECUya karlk 5,8 milyar ECU, Portekiz 1 milyar ECUya karlk 3,9 milyar ECU, spanya 5,3 milyar ECUya karlk 12,2 milyar ECU, rlanda 0,7 milyar ECUya karlk 3,1 milyar ECU katk ald. Ancak, Radikal Gazetesi yazar Uur Grses, spanya ekonomisi hakknda kaleme ald ve 3 Eyll 2003 tarihinde yaynlanan yazsnda bu rakamlara farkl bir cepheden bakyor: spanya,
93

Avrupa Birliine (AB) ye lkeler arasnda, ekonomik adan en ok yarar salayan lke. Ancak bu durum, dsal nedenlerle deil, ekonomi politikalarndan kaynaklanyor. Son drt yl iinde AB blgesi ortalama yzde 3.5lik GSYH (Gayri Safi Yurt i Hasla) bymesine sahipken, 2003 ylnn ilk eyreinde son 12 aylk byme oran binde 9a geriledi. spanya, 2000 ylnda AB blgesinde byme yzde 3.5 iken, yzde 4.2lik bir bymeye sahipti. 2003e uzanan srete, ekonomiler yavalarken baz lkelerde durgunluk grld. Oysa spanya ekonomisinde yksek byme hz yavalasa da, yllk byme yzde 2nin altna dmedi. Bu yln ilk eyreinde de spanyann ekonomisi yzde 2.1 byd. spanya ekonomisi sreklilii bozulmayan byme yolunda bu gcn i talepten ald. Avrupa blgesinde en kt yl olan 2002 ylnda i talep art binde 2 olurken, spanyada yzde 2.2 oldu. 2003 ylnn ilk eyreinde de, Avrupa blgesinde i talep bymesi yzde 1.4 olurken, spanyada yzde 3 artt. Eyll 2003te spanyada i talebin motoru, sanld gibi hkmet harcamalar deildir. GSYH iinde hkmet harcamalarnn pay yzde 40 seviyesinde. Bu oran, hem Avrupa blgesindeki yzde 48.2, hem de AB15 lkelerinin yzde 47lik ortalamasnn al94

tnda. talebin dier Avrupa lkelerinden farkl olarak daralmamasnn ardnda da, bizce maliye politikalar ve bte dengeleri geliyor. 2002 ylnda Avrupa blgesinde bte aklarnn GSYHye oran ortalama yzde 2.2 iken spanya iin bu oran sadece binde 1 oldu. ABnin iki byk amiral gemisi olan Almanya ve Fransann Maastricht kriteri olan yzde 3lk snr getikleri bir dnemde, spanya btesi neredeyse denk gerekleti. Dnyann sekizinci byk, Avrupa blgesinin de beinci byk ekonomisi, durgunluun yaknna bile uramad. spanya, sadece yllk bte dengesi asndan deil, toplam kamu bor stokunun GSYHye oran asndan da be byk ekonomi iinde ngiltereden sonra en iyi durumda olan lke. spanyada toplam kamu bor stokunun GSYHye oran yzde 54. Bir baka Maastricht kriteri olan bu gstergede snr olan yzde 60 baz alndnda, yine Almanya ve Fransa srasyla yzde 60,8 ve yzde 59,1 ile snrdalar. Enflasyon konusunda ise spanya Avrupa blgesinde en yksek olanlar arasnda. 2003 Temmuz itibaryla, AB15 ortalamas yzde 1.8lik tketici fiyat artna karlk, spanyada yzde 2.8 oldu. Bunun nedeni de tm ABnin iindeki lkelerin durumu dikkate alnarak izlenen para politikas95

nn spanyadaki koullara gre gevek kalmas. Avrupa Merkez Bankasnn belirledii ksa vadeli faiz orannn yzde 2 olduunu anmsatalm. Yln ikinci eyreinde, Fransa gibi devin ekonomisi binde 3 klrken, spanyol ekonomisi binde 7 byd. Bunun da ardnda, yaklak 3 milyar dolarlk vergi indirimi var. Hkmetlerin harcama disiplinine sahip olduklarnda, bor stounu drdklerinde, o lde bymeye katkda bulunduklarnn iyi bir kant spanyol ekonomisi...

GMRK BRL SREC

MSAD Genel Bakan Yardmcs Dr. mer Bolat ise Gerek Hayat Dergisine verdii demete Trkiye, Avrupa Birlii ilikileri asndan kimi amazlara iaret ediyor: 1 Ocak 1973te balayan Trkiye ile Avrupa arasnda imzalanan Gmrk Birlii antlamas ile Trkiye ya 22 yl iinde birlie dahil olacak ya da bir Serbest Ticaret Blgesi Antlamas imzalayacakt. Trkiye 1987 Nisannda tam yelik bavurusunda bulunduu iin yelik srecini ksaltr dncesiyle 1992 yl Kasm ayndan itibaren Gmrk Birliinin Trkiyeye ykledii ykmllkleri gerekletirdi ve talebi dorultusunda 1 Ocak 1996da Gmrk Birliine dahil edildi. Gmrk Birlii Trkiye ve
96

ABnin sadece sanayi rnlerinde (kmr ve elik topluluu rnleri buna dahil deil) iki tarafn birbirleriyle olan ticaretinde eitli kstlama, vergileri ve vergi benzeri tedbirleri kaldrmalarn ngryordu. Gmrk Birlii, ayn zamanda Trkiyenin, ABnin nc lkelere uygulad gmrk tarifelerini ve serbest ticaret anlamalarn belli kademelerle- aynen benimsemesini ngrmekteydi. Trkiyenin bylece belirli karar alma mekanizmalarna dahil olmadan ABnin nc lkelerle yapt btn tercihli ticaret rejimlerini uygulamas gerekiyordu. Birlie dahil olurken Trkiyedeki bata resm merciler olmak zere eitli evrelerin ezici ounluu bu anlamayla Trkiyenin bata tekstil ve konfeksiyon olmak zere ihracatnda bir patlama yaanacan; o zamanki rakamlarla 8 milyar dolar civarndaki yllk tekstil, konfeksiyon ihracatnn 15-20 milyar dolarlar seviyesine kacan iddia ediyorlard. Buna karn Trkiyenin ithalatnda geici olarak bir patlama yaansa bile zamanla azalacan ve Trkiyenin artk kalitesiz yerli rnler yerine kaliteli rnlere, gmrk vergileri kalkt iin ucuza sahip olabilecekti. Tketici bundan kazanl kacakt ve enflasyon da bundan olumlu anlamda etkilenecekti. Ayrca yine ayn evreler, Gmrk Birlii dolaysyla byk bir sermaye aknn olacan umuyordu.
97

Gmrk Birliine dahil olunca sonu u oldu: Trkiye ABye 82 milyar dolar ihracat yapmasna karlk 138 milyar dolarlk ithalat yapt. Yani geen 6 yl iinde Trkiyenin AB ile olan ticari ilikilerinde 56 milyar dolar ak verildi. Bu da ylda ortalama 9.5 milyar dolar anlamna geliyor. Tekstil, konfeksiyon ihracatmz sadece yzde 24 bir art gsterdi. Balangta hedeflenen 15-20 milyar dolar seviyesi hayal oldu. ok enteresandr bu sektrde gmrkler kaldrld iin ithalatmzda da bir art oldu. ABnin ortak gmrk rejimini benimsediimiz iin in, Pakistan ve Hindistan gibi lkelerden yaptmz sfr gmrkl hammadde ithalatna gmrk vergisi koymak zorunda kaldmz iin bunlar pahal hle geldi. Yabanc sermayenin retim amal gelecei syleniyordu. Ancak 1996dan beri Trkiyeye yabanc sermaye giriinde daralmalar yaand. Ylda 1 milyar dolarn stnde olan giriler, bu rakamn altna indi ve sz konusu yabanc sermayenin ezici ounluu retim amal deildi. Oysa gerekten kalknabilmemiz iin Trkiyeye ylda 5-6 milyar dolarlk yabanc sermayenin girmesi gerekirdi. Enflasyon beklentisine geldiimizde 1996dan itibaren Trkiyenin enflasyonu yzde 70lerin altna inmedi. Geen ylki enflasyon oranmz yzde 88di. u anda da toptan eyada yzde 91dir.
98

Trkiyeye 3-5 yl iinde ABye tam yelik garantisi verilecekse Gmrk Birliinden dnmesi anlamsz olur. Ancak bu sre 10-15 yla sarkacaksa Gmrk Birliinden Serbest Ticaret Blgesi anlamasna geerek nc lkelerle olan ticar ilikilerdeki snrlamalarn kaldrlmas arttr. Trkiye iin Karen Foggun nerisine gelince, eer 3-5 yl iinde tam yelik gerekleecekse AByi Gmrk Birliinden doan mal zararlar karlamak iin masaya oturtmaya zorlamak lazm. Ancak ne enteresandr ki AB, Trkiye Gmrk Birliine dahil olmadan hemen nce 1995 sonunda Trkiyeye 3.2 milyar dolarlk bir mal yardm paketi -ki bunun da byk bir blm kredidir- vadetti. Ancak sz konusu paray alamayan Trkiye byk bir mal kriz yaamasna ramen ABden hl makroekonomik bir yardm alamamtr ve IMF ile muhatap olmak durumunda kalmtr.

99

100

NC BLM
SON G ELM ELER

17 Aralk gn Avrupa Birlii liderlerinin Brkselde yapt zirveden Trkiye ile mzakerelere balama karar kt. Trkiye ile Avrupa Birlii arasnda tam yelik mzakerelerinin 3 Ekim 2005te balatlmas karar alnd. Bundan sonra, mzakere srecine hazrlk niteliindeki tarama srecine balanacak. Tarama sreci ortalama 6 ay sryor. AB Komisyonunun Genilemeden Sorumlu yesi Olli Rehn, Trk gazetecilere yapt aklamada komisyonun tarama srecini otomatik olarak balatacan, bunun iin ikinci bir karara gerek olmadn syledi. Komisyon tarama sreci srasnda bir mzakere ereve belgesi hazrlayacak. Tarama srecinde Trkiye ile AB mktesebat mukayeseli olarak taranacak ve iki yapnn birbirine ne kadar uyumlu olduu tespit edilecek. Bylece mzakerelerde hangi alanlara ncelik verilecei tespit edilmi olacak. Tarama sreci devam ederken Trkiyenin ayrca 1963 tarihli Ankara Antlamasn Kbrs Rum Ynetiminin de iinde olduu 10 yeni yeye genilet101

mesi gerekiyor. AB liderleri 3 Ekimde mzakerelerin balamasn Kbrs Rum Ynetiminin fiil tannmas artna balad iin Ankara Antlamas geniletilmeden sre balamayacak.

BN UZMAN GEREKECEK

Tarama sreci ve Ankara Antlamasnn geniletilmesinin ardndan 3 Ekimde bir Hkmetleraras Konferans yaplarak mzakerelere resmen balanm olacak. Trkiye ve AB, mzakere pozisyonlarn belli ederek AB mktesebatnn 31 blmnden hangisi ile balanaca ve nasl srecei konusunda bir anlay gelitirecekler. Mzakereler genelde bilimsel ibirlii gibi kolay blmlerden balayarak zor blmlere geilecek. Trkiye, mzakerelere balamadan nce AB mevzuatnn 31 blmyle ilgili olarak kendi durumunu tespit edecek, ardndan bu alanlarda mzakereye balayacak. Mzakere srecinde birok alanda ok sayda uzmana ihtiya duyulacak. Uzman ihtiyacn karlamak iin hazrlklarn srdren Ankarann bu sre iin 1.000 kadar uzman istihdam etmesi bekleniyor. AB ile 31 mzakere bal ksa balklarla yle: Mallarn, ahslarn ve sermayenin serbest dolam, hizmet temini hrriyeti, irketler huku102

ku, rekabet politikas, tarm, balklk, ulam, vergilendirme, iktisad ve parasal birlik, istatistik, sosyal iler, enerji, sanayi politikas, kk ve orta lekli iletmeler, bilim ve aratrma, eitim ve retim, telekomnikasyon ve haberleme, kltr ve grsel-iitsel politika, blgesel politikalar ve koordinasyon, evre, tketicilerin korunmas ve saln temini, adalet ve iileri, gmrk birlii, d ilikiler, ortak d ve gvenlik politikalar, mal kontrol, maliye, bte, kurulular ve dierleri. 17 Aralk zirvesiyle birlikte AB dnem bakanl Hollandadan Lksemburga geiyor. Alt ay sonra bu grevi devralacak olan ngiltere, ekim aynda balayacak olan mzakerelerde Trkiyenin ilk muhatab olacak. Londra, AB yesi 25 lke adna yaklak 3 ay boyunca tam yelik mzakerelerini yrtecek. Mzakerelerin balamasyla birlikte Ankarann mzakere muhatab AB yesi lkeler olacak. Bu balamda Trkiye henz tanmad Kbrs Rum Ynetimi ile de mstakbel yeliini mzakere etmek zorunda kalacak. te yandan Avrupa Politika Merkezi, mzakerelerin balangcnn ngilterenin dnem bakanlna denk gelmesini Trkiyenin avantaj olarak gsterdi. Merkez yetkililerine gre, ngilterenin Trkiyeye olan destei nedeniyle, mzakerelerde bir sorun kmayacak. Uzmanlara gre, tam ye103

lik perspektifi ieren mzakerelerin Trkiyeyi imtiyazl ortak statsne dndrme ihtimali de bulunmuyor.

M ZAKERE DURD URULA BLR M?

Mzakerelerin asl amac her aday lkenin ABye hangi artlarda ye olacan tespit etmektir. Yani AB yelii baz alanlarda pazarla ak. Ancak adaylarn mktesebat kabul etmeleri gerekiyor. Mktesebat, ABnin kurucu anlamalar denen Roma, Maastricht, Amsterdam ve Nice anlamalarnn ierdii teferruatl kanunlar ve kurallardan oluuyor. Mzakereler aday lkenin mktesebat nasl uyarlayaca, uygulayaca ve uygulamay nasl denetleyeceine odaklanyor. Sre ve kapsam olarak snrl olmak kaydyla geici dzenlemeler yaplabilir. Her ye mzakereyi durdurabiliyor; ama mzakerelere balayan her aday lke, AB mevzuatnn 31 blmne ilikin kendi durularn tespit ederek mzakerelere balyor. Her bir blmn sonulandrlmas oybirlii karar ile gerekleiyor. Dolaysyla 25 yeden herhangi biri teorik olarak her an mzakereleri durdurabiliyor; ancak 10 lkenin ye olduu 5. genileme dalgasnda byle bir durum sz konusu olmad. Bunun tam tersi de olabilir. Norvein 1973te mzakerelerin sonu104

lanmasnn ardndan yelii reddetmesi gibi Trkiye de bunu reddedebilir.

B A M ZAKE R E C NE Y A PA CA K?

Trkiyenin grmeleri srdrecek bir bamzakerecisini de semesi gerekiyor. Mzakerelerin balamasyla birlikte en ok merak edilen konulardan biri de Trkiyenin atayaca bamzakerecinin kim olaca. Mzakereler ok etin getii iin aday lkeler, AByi ok iyi bilen ve siyas arl olan kiileri AB ile mzakereleri yrtmek zere bamzakereci atyor. Bu kiinin birka dile hkim olmas tercih ediliyor. Bu konuda basna baz isimler yansm; ancak hkmet bu yndeki haberleri yalanlamay tercih etmiti. Bu makam iin AK Parti hkmeti iinden biri atanabilecei gibi dileri tecrbesi olan baz brokratlarn da atanma ans bulunuyor. AB liderleri Trkiye ile mzakerelere 10 ile 15 yl sre biiyorlar. te yandan, mzakere srecinde adaylar, AB dzenlemeleri ile kendilerinki arasndaki farkllk durumuna gre ek talep listesi de sunuyor. Sz konusu ek talep says baz durumlarda yzleri buluyor. Mzakerede mktesebatn tamam zerinde anlamaya varlmadan, blmler zerinde anlamaya varlm saylmyor.
105

Veto ve referandum riski: Mzakerelerin baar ile bitmesi de teorik olarak yelii garanti etmiyor. Trkiye mzakereleri baar ile bitirse de ye bir lkenin vetosunu yiyebilir. rnein ngiltere, 1963 ve 1967de mzakereleri tamamlamasna ramen dnemin Fransa Cumhurbakan Charles de Gaullen iki kez vetosunu yemiti. ngiltere, ancak 1972 ylndaki referandumda Franszlarn evet demesiyle kulbe girebilmiti. Ayn ekilde Trkiyenin yelik sreci de Fransa ve Avusturyann referandum tehdidinden kurtulmu deil. Baka ye lkeler de yeliimizi referanduma gtrebilir. ou ye lke sz konusu onay meclislerinde yapyor.

106

EK T RK YE-AV RUPA BRL LK LER

1959 31 Temmuz: Trkiye, AETye ortaklk iin bavurdu. 11 Eyll: AET Bakanlar Konseyi, Ankara ve Atinann ortaklk bavurularn kabul etti. 28-30 Eyll: Avrupa Topluluklar Komisyonu ile Trkiye arasndaki ilk hazrlk grmesi yapld. 1963 12 Eyll: Trkiye ile AETyi Gmrk Birliine gtrecek ve tam yelii salayacak olan Ortaklk Anlamas (Ankara Anlamas) imzaland. 12 Eyll: I. Mali Protokol imzaland. 1964 1 Aralk: Trkiye-AET Ankara Anlamas yrrle girdi. Birinci Ortaklk Konseyi toplants yapld. 1966 16-17 Mays: Birinci Trkiye-AET Karma Parlamento Komisyonu Brkselde topland.
107

1968 9 Aralk: Katma Protokol grmeleri balad. 1970 26 Ekim: lk Gmrk birlii Komitesi toplants yapld. 19 Kasm: Ortaklk Konseyinde Katma Protokol metni kabul edildi. 23 Kasm: Katma Protokol Brkselde imzaland. 23 Kasm: II. Mali Protokol imzaland. 1971 5 Temmuz: Katma Protokol, TBMMde 69a kar 149 oyla kabul edildi. 22 Temmuz: Senato, Katma Protokol kabul etti. 1 Eyll: Katma Protokoln ticar hkmleri Geici Anlama ile yrrle konuldu. 1972 13 Ocak: Ortaklk Anlamasnn toplulua katlacak yeni lkelerce de kabuln salayacak Trkiye - AET mzakereleri balad. 20 Temmuz: Ortaklk Konseyi, 1.9.1972 tarihinde sona erecek olan Geici Anlama sresini yl sonuna kadar uzatt. 1973 1 Ocak: Katma Protokol yrrle girdi. Birinci gmrk indirimi ve konsolide liberasyon listesi uyumu yapld.
108

21 Mays: Trkiye - AET genileme grmeleri mutabakat ile sonuland. 30 Haziran: I. Genileme Anlamas (Tamamlayc Protokol) Ankarada imzaland. 1974 1 Ocak: Tamamlayc Protokol ile ilgili geici anlama yrrle kondu. 1976 1 Ocak: Trkiye, Katma Protokolden kaynaklanan ykmlln yerine getirerek ikinci gmrk indirimi ve konsolide liberasyon listesi uyumunu gerekletirdi. 1977 12 Mays: III. Mali Protokol Brkselde imzaland. 1 Temmuz: Topluluk tarafndan Trkiyeye tannan yeni tarm tavizleri yrrle kondu. 1978 4-11 Ekim: Trkiye, Drdnc Be Yllk Plan sresince ykmllklerinin dondurulmas ve ayn dnem iin yaklak 8 milyar dolarlk yardm yaplmas talebinde bulundu. 30 Ekim: III. Mali Protokoln onay ilemleri tamamland. 1980 30 Haziran: Ortaklk Konseyi tarm rnlerinin tamamna yakn bir ksmnda Trkiyeye uygula109

nan gmrk vergilerinin 1987 ylna kadar sfra indirilmesini kararlatrd. (1/80 sayl karar) 1982 22 Ocak: Avrupa Topluluu, Trkiye ile ilikilerini dondurma karar almtr. 1986 16 Eyll: Trkiye - AET Ortaklk Konseyi topland. Bylece 12 Eyll 1980 tarihinden itibaren dondurulmu bulunan Trkiye-AET ilikilerinin canlandrlmas sreci balad. 1987 14 Nisan: Trkiye, ATye, Roma Antlamasnn 237. AKT Antlamasnn 98. ve EURATOM Antlamasnn 205. maddelerine istinaden tam ye olmak zere mracaat etti. 27 Nisan: Trkiyenin tam yelik talebi Topluluk Bakanlar Konseyi tarafndan incelenmek zere komisyona havale edildi. 1988 7 Kasm: Trkiye -AET arasndaki ticar ve iktisad sorunlarn ele alnmas amacyla oluturulan AdHoc Komite, birinci toplantsn gerekletirdi. 20-21 Aralk: Ad-Hoc Komite ikinci kez topland ve Trkiye, 1978 ylnda askya ald ykmllklerini yerine getirmek zere, hzlandrlm bir takvimi toplulua verdi ve bu takvime ilerlik kazandrd.
110

1989 18 Aralk: AT Komisyonu, Trkiyenin tam yelik bavurusu konusundaki Gr nde (Avis), topluluun, kendi i pazarn tamamlayabilme srecinden nce (1992) yeni bir yeyi kabul edemeyecei ve Trkiyenin katlmadan nce, ekonomik, sosyal ve siyasal alanda gelimesine ihtiya duyulduu hususlarna yer verdi. 1990 6 Haziran: Topluluklar Komisyonu, Trkiye ile her alanda ibirliinin balatlmas ve hzlandrlmas konusundaki nlemleri ieren bir birlii Paketini hazrlayarak konseyin oluruna sundu. 1991 30 Eyll: Ortaklk Konseyi 1986 ylndan sonra ilk kez topland. 1992 21 Ocak: Trkiye - AT arasnda bir Teknik birlii Program imzaland. 9 Kasm: Trkiye - AT Ortaklk Konseyinin 33. dnem toplants yapld. 3 Aralk: Trkiye - AT ilikilerinin yrtlmesinde ortaya kan ticaret ve gmrklerle ilgili teknik sorunlarn zm iin kurulmu olan ve 12 Kasm 1982den beri toplanamayan Gmrk birlii Komitesi, 10. dnem toplantsn gerekletirdi.
111

1993 24-25 ubat: 9 Kasm 1992 tarihli Ortaklk Konseyinde, Ortaklk Komitesi gzetimi altnda almas kararlatrlan teknik komitelerden Gmrk Birlii Alt Komitesi toplants Brkselde yapld.

8 Kasm: Ortaklk Konseyinin 34. dnem toplants yapld.

1994 19 Aralk: Ortaklk Konseyinin 35. dnem toplants yapld. 1995 6 Mart: Trkiye ile AB arasnda Gmrk Birliinin gerekletirilmesi ile ilgili ve Gmrk Birlii dneminde uygulanacak usl, esas ve sreleri belirleyen 1/95 ve 2/95 sayl kararlar Ortaklk Konseyinin 36. dnem toplantsnda kabul edildi. 30 Ekim: Ortaklk Konseyi, 1/95 sayl Gmrk Birlii karar erevesinde, Trkiyenin Gmrk Birliinin iyi ilemesi iin gerekli teknik koullar yerine getirdiini tespit eden 37. toplantsn gerekletirdi. 13 Aralk: 1/95 sayl Trkiye-AB Ortaklk Konseyi karar Avrupa Parlamentosu tarafndan onayland (343 Kabul, 149 Ret, 36 ekimser). 21 Aralk: AB ile Trkiye arasnda, AKT rnlerini kapsayan Serbest Ticaret Anlamas parafe edildi.
112

1996 1 Ocak: Trkiye, AB ile entegrasyonunda 22 yl sren Geis Dnemini 31 Aralk 1995 tarihinde tamamlayarak, 1.1.1996 tarihi itibaryla, tam yelik srecinde Son Dneme, sanayi rnlerinde ve ilenmi tarm rnlerinde salanan Gmrk Birlii ile girmitir. 19 ubat: Gmrk Birlii Ortak Komitesi 1. dnem toplants yapld. 25 Temmuz: Trkiye-AB AKT Anlamas Brkselde imzaland. 1 Austos: Trkiye-AB AKT Anlamas TCRGde yaymlanarak yrrle girdi. 1997 20 Mart: Ortaklk Komitesi 106. dnem toplants yapld. 14-16 Nisan: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu 40. dnem toplants yapld. 24 Nisan: Ortaklk Komitesi 107. dnem toplants yapld. 29 Nisan: Ortaklk Konseyi 38. dnem toplants yapld. 30 Mays: Gmrk birlii Komitesi 19. dnem toplants yapld. 23 Temmuz: Gmrk Birlii Ortak Komitesi 6. dnem toplants yapld.
113

12-13 Aralk: Avrupa Birliinin Lksemburgda gerekletirdii devlet ve hkmet bakanlar zirvesi sonucunda ek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Slovenya, Romanya, Bulgaristan, Litvanya, Letonya, Estonya ve Kbrs Rum Ynetimi tam yelik iin aday lkeler olarak belirlenmitir. Trkiye ise aday lkeler arasnda zikredilmemi, tam yelie ehil olduu teyit edilmitir. 1998 1 Ocak :Trkiye ile AB arasnda karlkl tarm tavizlerine ilikin 1/98 sayl Ortaklk Konseyi karar yrrle girdi. 9-10 ubat: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu 41. dnem toplants yapld. 16 ubat: Gmrk Birlii Ortak Komitesi 7. dnem toplants yapld. 3 Mart: Trkiye-AB ilikilerinin gelitirilmesine ynelik olarak AB Komisyonu tarafndan hazrlananEuropean Strategy for Turkey balkl belge akland. 20-22 Nisan: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu 42. dnem toplants yapld. 28 Mays: Trkiye-AB Gmrk birlii Komitesi 21. dnem toplants yapld. 30 Haziran: Ortaklk Komitesi 108. dnem top114

lants yapld. 4 Kasm: AB Komisyonu tarafndan hazrlanan ve ABye yelik iin belirlenmi olan Kopenhag Kriterleri nda kaydedilen gelimelere ilikin komisyon grlerini ieren lerleme Raporu yaymland. 9-10 Kasm: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu 43. dnem toplants yapld. 15 Aralk: Trkiye-AB Gmrk birlii Komitesi 22. dnem toplants yapld. 1999 1 Ocak: Avrupa Birliinde tek para (Euro) uygulamasna geildi. 18-19 ubat: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu 44. dnem toplants yapld. 23 ubat: Trkiye-AKT Ortak Komitesinin alma Usllerinin kabul edildii ilk toplants yapld. 26 ubat: Trkiye-AB Gmrk Birlii Ortak Komitesinin 8. toplants yapld. 30 Mart: Trkiye-AB Ortaklk Komitesi 109. dnem toplants yapld. 28 Mays: Trkiye-AB Gmrk birlii Komitesi 23. dnem toplants yapld. 8 Temmuz: Trkiye-AKT Ortak Komitesinin
115

ikinci toplantsnda Trkiye-AKT Serbest Ticaret Anlamasnn Mene Protokolnde Trkiyenin 1 Ocak 1999 tarihi itibaryla Pan-Avrupa Mene Kmlasyonu Sistemine dahil olmas erevesinde gerekli deiiklikler yapld. 13 Ekim: AB Komisyonu tarafndan hazrlanan ve ABye yelik iin belirlenmi olan Kopenhag Kriterleri nda kaydedilen gelimelere ilikin komisyon grlerini ieren ikinci lerleme Raporu yaymland. 11-12 Aralk: Helsinkide gerekletirilen Avrupa Konseyi Zirve Toplantsnda Trkiyeye adaylk stats tannd. 13 Aralk: Trkiye-AB Gmrk birlii Komitesi 24. dnem toplants yapld. 2000 25 ubat: Trkiye-AB Gmrk Birlii Ortak Komitesi 8. dnem toplants yapld. 11 Nisan: Trkiye-AB Ortaklk Konseyinin 39. dnem toplants yapld 5-6 Haziran: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonunun 45. dnem toplants yapld. 13 Haziran: Trkiye-AB Gmrk birlii Komitesinin 25. dnem toplants yapld. 13 Ekim: Avrupa Komisyonu Trkiye iin 3. lerleme Raporunu aklad.
116

17-18 Ekim: Trkiye ile AB arasnda Hizmetler ve Kamu Almlar alanlarnda mzakerelere baland. 21-22 Kasm: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonunun 46. toplants yapld. 4 Aralk: Genel ler Konseyi Trkiye iin Katlm Ortakl taslan kabul etti. 7-9 Aralk: Nicede toplanan Avrupa Konseyi, Nice Antlamasn kabul ederek, ye lkelerin genileme srecinde AB kurumlarndaki temsil glerinde deiiklie gitti. 8 Aralk: Gmrk Birlii Ortak Komitesinin 10. toplants yapld. 19 Aralk: Gmrk birlii Komitesinin 26. dnem toplants yapld. 2001 18-19 Ocak: Hizmetler ve Kamu Almlar mzakerelerinin ikinci turu gerekletirildi. 26 ubat: Katlm Ortaklna ilikin usller ile Katlm Ortakl erevesinde lkemizin alaca yardmlarn temelini oluturacak ereve Ynetmelik, Genel ler Konseyinin toplantsnda kabul edildi. 8 Mart: AB Bakanlar Konseyi, Trkiye iin Katlm Ortakl Belgesini kabul etti. 19 Mart: TBMM Topluluk Mktesebatnn stle117

nilmesine likin Trkiye Ulusal Programn kabul etti. 1 Haziran: Gmrk Birlii Ortak Komitesinin 11. toplants yapld. 12 Haziran: Gmrk birlii Komitesinin 27. dnem toplants yapld. 26 Haziran: Trkiye-AB Ortaklk Konseyinin 40. dnem toplants yapld. 26-27 Haziran: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonunun 47. toplants yapld. 13 Kasm: IV. lerleme Raporu yaynland. 26-27 Kasm: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonunun 48. toplants yapld. 29 Kasm: Gmrk Birlii Ortak Komitesinin 12. toplants yapld. 5 Aralk: Gmrk birlii Komitesinin 28. dnem toplants yapld. 2002 24 Ocak: Gmrk Birlii Ortak Komitesinin 13. toplants yapld. 16 Nisan: Trkiye-AB Ortaklk Konseyi 41. dnem toplants yapld. 22-23 Nisan: Avrupa Akdeniz Srecinin 5. Dileri Bakanlar Toplants Valenciada gerekle118

mitir. 2 Mays: Avrupa Konseyi terr rgtleri ve terristler listesini geniletmi ve PKK ile DHKP-C de listeye eklenmitir. 23-24 Mays: ABnin Geleceine likin Konvansiyon, nc toplantsn gerekletirmitir. 17-18 Haziran: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonunun (KPK) 49. toplants Brkselde yaplmtr. 21-22 Haziran: Sevilla Avrupa Konseyi Zirvesinde Trkiyenin adayln bir sonraki aamaya geirecek yeni kararlarn Kopenhag Avrupa Zirvesinde, Helsinki ve Laeken Zirvesi sonularna uygun olarak alnabilecei belirtilmitir. 28 Haziran: Avrupa Birlii ile Trkiye arasnda Topluluk programlarna katlmn genel ilkelerini belirlemek zere imzalanan ereve Anlama, 28 Haziran 2002 tarihli Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. 4 Temmuz: Hazine Mstearl Belediye Su ve Kanalizasyon Altyap Programnn finansmanna ynelik olarak Avrupa Yatrm Bankas ile 40 milyon Euro tutarnda kredi anlamas imzalamtr. 11-12 Temmuz: Trkiye-AB Karma stiare Komitesinin 13. toplants Erzurumda gerekletirilmitir.
119

9-12 Temmuz: Avrupa genliinin ABnin geleceine ilikin yaklamlarn ortaya koyduu Genlik Konvansiyonu Brkselde gerekletirilmitir. 23 Temmuz: Avrupa Kmr ve elik Topluluu Antlamas, yrrle girdii tarihin 50. ylnda sona ermitir. 3 Austos: Kopenhag siyas kriterlerine uyum amacyla hazrlanan III. Uyum Paketi (14 maddeden oluan paket ile ncelikle sava ve yakn sava tehdidi hlleri dnda lm cezasnn kaldrlmas ve Trk vatandalarnn gnlk hayatlarnda geleneksel olarak kullandklar farkl dil ve lehelerde yayn yaplabilmesine ve bu dillerin renilmesine imkn tannmtr) yrrle girmitir. 14 Austos: 2002-2005 dnemini kapsayan Katlm ncesi Ekonomik Program Yksek Planlama Kurulu tarafndan kabul edilerek ABye iletilmitir. 3 Eyll: Trkiye Avrupa Kolordusuna (Eurocorps) katlmtr. 3 Eyll: Trkiye ile Avrupa Birlii arasnda oluturulan Gmrk Birliinin Uygulanmasna ilikin Esaslar Hakknda Bakanlar Kurulu Karar (Trkiye-AB dolam belgelerinin kullanm esaslar ile ilgili) Resmi Gazetede yaynlanmtr.
120

9 Eyll: Arnavutluk, Bulgaristan, Makedonya Cumhuriyeti, Yunanistan da ieren ve talya ile Trkiyeyi birbirine balayacak olan VIII. PanAvrupa Koridoruna ilikin n anlama imzalanmtr. 27 Eyll: Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcisi Bykeli Hansjrg Kretschmer gven mektubunu Cumhurbakan Sayn Ahmet Necdet Sezere sunarak resmen greve balamtr. 4 Ekim: Trkiye-AB Gmrk birlii Komitesinin 29. toplants Ankarada gerekletirilmitir. 9 Ekim: AB Komisyonu Trkiyenin Avrupa Birliine yelik yolunda yapt almalar deerlendirdii 2002 lerleme Raporunu yaynlamtr. 18 Ekim: Avrupa Yatrm Bankasnn yeni Avrupa-Akdeniz Yatrm ve Ortaklk mknnn AB yesi lkelere ve 12 Akdeniz lkesine tantld toplant Barselonada gerekletirilmitir. 19 Ekim: ABnin kurumsal yapsnda ve karar alma mekanizmalarnda deiiklikler yapan Nice Anlamas rlandada ikinci kez yaplan referandum ile kabul edilmitir. 24-25 Ekim: Avrupa Konseyi Brksel Zirvesi gerekletirmitir. Zirve sonucunda yaynlanan bildirgede Gney Kbrs, ek Cumhuriyeti, Estonya,
121

Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenyann siyas kriterleri tamamladklar, 2004 yl bandan itibaren de ekonomik kriterleri tamamlayacaklarnn ngrld belirtilmitir. Sz konusu lkelerin yelik ykmllklerini yerine getirecekleri gznnde bulundurularak 12-13 Aralk tarihlerinde gerekletirilecek Kopenhag Zirvesinde katlm mzakerelerini sonulandrmalar ve Nisan 2003 tarihinde Atinada Katlm Antlamasn imzalamalar karar alnmtr. Ayn bildirgenin Trkiyeye ilikin blmnde Trkiyenin katlm mzakerelerine balamaya yaklat ifade edilmitir. 28 Ekim: Avrupa Anayasas tasla Avrupa Konvansiyonunun genel oturumunda Bakan Valry Giscard dEstaing tarafndan sunulmutur. 11-13 Kasm: 2003 yl itibaryla balatlan 6. ereve Programnn tantmna ilikin oturumlarn dzenlendii ve katlmc lkelerin aratrma gelitirme almalarn tantma imkan bulduu al konferans Brkselde gerekletirilmitir. 20 Kasm: Aday lkelerin yelik Yolunda lerlemelerine likin Tavsiye Karar Avrupa Parlamentosu raporu (Genileme Raporu), APnin genileme konulu Genel Kurul toplantsnda kabul edilmitir.
122

27-28 Kasm: Kopenhagda toplanan Avrupa Akreditasyon Birlii (EA) Genel Kurulunda Trk Akreditasyon Kurumu TRKAKn yelii kabul edilmitir. 28-29 Kasm: Trkiye-AB Karma stiare Komitesinin 14. toplantsn gerekletirmitir. 10 Aralk: Trkiye-AB Gmrk Birlii Ortaklk Komitesinin 13. toplants Brkselde gerekletirilmitir. 12-13 Aralk: Kopenhag Avrupa Konseyi Zirvesi sonucunda 10 aday lkenin 1 Mays 2004 itibaryla ye olmalar karar alnmtr. Zirvenin Sonu Bildirgesinin Trkiye blmnde Konseyin 2004 yl lerleme Raporu ve Komisyonun grleri nda, Aralk 2004 tarihli Zirvede Trkiyenin Kopenhag siyas kriterlerini karlad kararn almas hlinde mzakerelerin gecikmeksizin balatlaca belirtilmitir. Zirvede ayrca Bte ve Mal konular, 12 Aralk 2002 Konsey Toplants Bildirisi, Orta Dou ve Iraka likin Bildiriler ek metinler olarak kabul edilmitir. 19 Aralk: Avrupa Parlamentosu Kopenhag Zirvesine ilikin ald tavsiye kararn yaynlamtr. 19 Aralk: Avrupa Komisyonu Trkiye iin Yapsal Uyum Yardm kapsamndaki 75 milyon Euroluk ikinci demeyi onaylamtr.
123

19 Aralk: Avrupa Birliinin 2003 yl btesi Avrupa Parlamentosu tarafndan kabul edilmitir.

20 Aralk: Avrupa Komisyonu Trkiye iin ngrd 2002 yl katlm ncesi mal yardm programn onaylamtr. Program dahilinde Trkiye tarafndan AB yeliinin gerekliliklerini stlenmeye hazrlk amacyla tasarlanm 18 farkl projeye 126 milyon Euro destek verilecei ifade edilmitir. 27 Aralk: Trkiye AB Komisyonu ile Leonardo, Socrates ve Genlik programlarnn her biri iin Hazrlk Tedbirleri Anlamalar ve Socrates Program Pilot Uygulamalar Anlamasn imzalamtr. 2003

1 Ocak: Yunanistan Avrupa Birlii Dnem Bakanln Danimarkadan devralmtr. 1 Ocak: 1 Ocak 1993 tarihinde tamamlanan Pazarn 10. yl kutlanm, konuya ilikin olarak komisyon tarafndan Snrlar Olmakszn 10 Yl adl rapor yaynlanmtr. 11 Ocak: Drdnc Uyum Paketi, Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. Sz konusu paket bata Siyasi Partiler Kanunu, Basn
124

Kanunu, Dernekler Kanunu, Dileke Kanunu olmak zere toplam 16 ayr yasada deiiklik yapmaktadr. 23 Ocak: ABye uyum almalar erevesinde hazrlanan Beinci Uyum Paketi yrrle girmitir. Paket, Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu ile Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda AHM kararlar dorultusunda yarglamann iadesine gidebilme konusunda nemli deiiklikler getirmitir. Ayrca Beinci Uyum Paketi ile daha nce nc Uyum Paketinde yer alm hkmlerin kapsam geniletilmitir. 31 Ocak: AB Komisyonu ile Trk Hkmeti arasnda Trkiye iin ngrlen 2002 katlm ncesi mal yardm programnn finansman zapt imzalamtr. Sz konusu finansman zaptn komisyonun adna genilemeden sorumlu ye Gnter Verheugen imzalamtr. 31 Ocak: AB Troikas (AB dnem bakan Yunanistann, mteakip dnem bakan talyann dileri bakanlar ve AB Komisyonunu temsilen genilemeden sorumlu komisyon yesi Gnter Verheugenden oluan) Trkiyeyi ziyaret etmitir. 1 ubat: ABnin tarihindeki en byk genilemenin yolunu aarak gerekli kurumsal yaplanmay dzenleyen Nice Antlamas yrrle girmitir.
125

5 ubat: Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER) 2004 ylnda tam ye olacak 10 aday lkeye ilikin Katlm Antlamas metnini onaylamtr. 13 ubat: Arnavutluk ile AB arasnda stikrar ve Ortaklk Anlamasnn imzalanmasna ilikin grmeler balamtr. 17 ubat: Irak konusunda ortak bir tutum belirlenmesi amacyla AB Dnem Bakan Yunanistan tarafndan Brkselde olaanst bir Avrupa Konseyi Zirvesi dzenlenmitir. 21 ubat: Hrvakistan AB yelii iin resm bavurusunu Avrupa Konseyi Bakanlna sunmutur. 24 ubat: nc AB-Fas Ortaklk Konseyi toplantsnda Ortaklk Anlamas erevesinde ikili ilikilerin glendirilmesi amacyla alt komitelerin oluturulmasna karar verilmitir. Alnan bu karar sonucunda ilk defa AB ile bir gney Akdeniz lkesi arasnda alt komiteler kurulmutur. 1 Mart : AB-Lbnan arasndaki Ara Anlama yrrle girdi. 9 Mart: Malta AB yelii iin referandum dzenlemitir. Maltallar referandum sonucunda AB yeliine evet demitir. 13 Mart: Trkiye-AT Ortaklk Komitesinin 111. toplants Brkselde gerekletirilmitir.
126

19 Mart: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu Geniletilmi Bakanlk Divan toplants Brkselde gerekletirilmitir. 20-21 Mart: Avrupa Konseyi Brksel Zirvesi gerekletirilmitir. Zirve toplants sonucunda Lizbon reform programna ilikin ncelikli amalar ve bu amalar gerekletirmek iin eitli ynlendirmeler ve belirli nlemler zerinde uzlamaya varlmtr. 23 Mart: Slovenyada Avrupa Birlii ve NATO yelii referandumla kabul edilmitir. 26 Mart: Avrupa Birlii (AB) Komisyonu Trkiye iin gzden geirilmi Katlm Ortakl Belgesi taslak metnini ve katlm ncesi mal yardma ilikin nerisini sunmutur. 26 Mart: Avrupa Birlii (AB) Komisyonu Bulgaristan ve Romanya iin gzden geirilmi Katlm Ortakl Belgesi taslak metnini ve katlm ncesi mal yardma ilikin nerisini sunmutur. 26-27 Mart: AB-Akdeniz ibirlii erevesinde Barselona Sreci zleme Komitesi Brkselde toplanmtr. 2 Nisan: Trkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Yatrm Bankas (AYB) arasnda toplam 350 milyon Euro tutarnda iki kredi anlamas yaplmtr. 7-8 Nisan: Trkiye-Avrupa Birlii Karma stiare
127

Komitesi 15. toplantsn stanbulda gerekletirmitir.

9 Nisan: Avrupa Parlamentosu Strasburgda yaplan oturumda, Aralk 2002 Kopenhag Zirvesinde katlm mzakerelerini tamamlayan 10 aday lkenin birlie katlmn onaylamtr. 12 Nisan: Macaristanda yaplan referandum sonucunda ABye katlm karar alnmtr. 15 Nisan: Trkiye-Avrupa Birlii Ortaklk Konseyinin 42. toplants Lksemburgda yaplmtr. Toplantda Avrupa Birlii taraf Trkiyeye gzden geirilmi Katlm Ortakl Belgesini sunmutur. 19 Nisan: Trkiye Byk Millet Meclisinde AB Komisyonu kurulmutur. Trkiyenin Avrupa Birliine katlm srecine ilikin gelimeleri izlemek ve mzakere etmekle grevlendirilen szkonusu Komisyon ayn zamanda TBMMye sunulan kanun tasar ve teklifler ile kanun hkmnde kararnamelerin AB mevzuatna uygunluunu inceleyecek ve ihtisas komisyonlarna gr sunacaktr. 10-11 Mays: Litvanyada yaplan referandum sonucunda ABye katlm karar alnmtr. 12 Mays: Avrupa Parlamentosu D likiler Ko128

mitesi toplantsnda Hollandal parlamenter Arie Oostlander tarafndan hazrlanan Trkiyeye ilikin taslak rapor, zerinde nemli deiiklikler yaplmasnn ardndan kabul edilmitir. 17-18 Mays: Slovakyada yaplan referandum sonucunda ABye katlm karar alnmtr. 5 Haziran: Avrupa Halk Partisi-Hristiyan Demokrat Grup yesi Arie Oostlander tarafndan Trkiyeye ilikin olarak hazrlanan rapor Avrupa Parlamentosu Genel Kurulunda kabul edilmitir. 6 Haziran: 2004 yl Mays aynda AB tam yesi olacak aday lkelerin Avrupa Ekonomik Alanna katlmlarna ilikin 9 Ocak 2003 tarihinde balayan mzakereler tamamlanmtr. 7-8 Haziran: Polonyada yaplan referandum sonucunda ABye katlm karar alnmtr. 12 Haziran: Trkiye iin Gzden Geirilmi Katlm Ortakl Belgesi 12 Haziran 2003 tarih ve L 145 sayl Avrupa Birlii Resmi Gazetesinde yaynlanarak geerlilik kazanmtr. 13-14 Haziran: ek Cumhuriyetinde yaplan referandum sonucunda ABye katlm karar alnmtr. 14 Haziran: GKRY Katlm Antlamasn onaylamtr. 16-17 Haziran: AB Trkiye Karma Parlamento
129

Komisyonu 50. toplantsn stanbulda gerekletirmitir. Toplantda Trkiye-AB ilikilerinin yan sra Trkiyenin ABye katlmnn nndeki sorunlar, Trkiye iin katlm ncesi stratejisinin uygulanmas, Avrupann geleceine ilikin konvansiyon almalar ve Avrupa Parlamentosu ile TBMM arasndaki ibirlii grlmtr. 19-20 Haziran: Avrupa Konseyi Zirvesi Selanikte gerekletirilmitir. Avrupa Birlii Dnem Bakanlnn Yunanistandan talyaya devredildii zirveye aday lkeler gzlemci olarak katlmtr. Zirvede Trkiye, Babakan Recep Tayyip Erdoan ve Dileri Bakan Abdullah Gl tarafndan temsil edilmitir. 21 Haziran: Avrupa Birlii-Balkan lkeleri Zirvesi Porto Carrasda gerekletirilmitir. Zirvede Balkan lkelerinin yelik kriterlerini karlamalar hlinde birlie tam ye olabilecekleri belirtilerek sz konusu lkelerin yelik perspektifi teyit edilmitir. 15 Austos: Trkiye tarafndan hazrlanan 20032006 dnemine ilikin 3. Katlm ncesi Ekonomik Program Avrupa Komisyonuna sunulmutur. 14 Eyll: sve, yaplan referandum sonucunda Ekonomik ve Parasal Birlie katlmay reddetmitir. 14 Eyll: Estonyada yaplan referandum sonu130

cunda ABye katlm karar alnmtr. 20 Eyll: Letonyada yaplan referandum sonucunda ABye katlm karar alnmtr. 4 Ekim: Hkmetleraras Konferans, Avrupa Birlii Anayasas iin Romada almalara balamtr. Hkmetleraras Konferansta, ABye ye ve aday lkelerin hkmet ve parlamento temsilcileri ile Avrupa Parlamentosu ve Komisyonu temsilcilerinin katld Avrupann Geleceine likin Konvansiyon tarafndan hazrlanan Anayasal Antlama Taslana son hlinin verilmesi hedeflenmitir. 8 Ekim: Avrupa Birliinden salanacak mal yardmlarn etkin bir ekilde kullanlabilmesi iin kurulan Merkez Olmayan Mal Yaplanma onaylanm bylece AB mal yardmlarnn ynetimi Trkiyeye gemitir. 16-17 Ekim: Avrupa Birlii Brksel Zirvesi ve 15 Birlik yesinin yan sra 1 Mays 2004 tarihinde AB tam yesi olacak 10 aday lke ile Romanya, Bulgaristan ve Trkiyenin gzlemci stats ile katld Hkmetleraras Konferans toplants gerekletirilmitir. 28 Ekim: Gmrk Birlii Ortaklk Komitesinin 14. toplants Brkselde gerekletirilmitir. 5 Kasm: AB Komisyonu Trkiyenin yelik y131

nnde att admlar siyas, ekonomik ve mktesebat uyumu kriterleri asndan deerlendiren 2003 Trkiye lerleme Raporunu ve Strateji Belgesini yaynlamtr. 28-29 Kasm: AB Bakanlar Konseyi toplants Napolide yaplmtr. 2-3 Aralk: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonunun 51. toplants Brkselde yaplmtr. 8 Aralk: AB Genel ler Konseyi Brkselde toplanmtr. 12-13 Aralk: Avrupa Birlii Zirve toplants Brkselde gereklemitir. Konsey, komisyonun raporu ve tavsiyeleri temelinde, 2004 Aralk aynda yaplacak olan zirvede alnacak karar nda Trkiye ile birlikte alaca taahhdn vurgulamtr. Ayrca konsey, tam yelik mzakerelerine balanabilmesi iim yaplan hazrlklar erevesinde kaydedilen nemli ilerlemelere dayanarak Trkiyeyi tevik ettiini vurgulamaktadr. 15 Aralk: Trkiye ile AB mal ibirlii erevesinde finanse edilen projelerin deerlendirmesinin yapld Ortak zleme Komitesi Toplants Avrupa Birlii Genel Sekreterliinde gerekletirilmitir. Trkiyede aday lke statsnde ilk kez yaplan toplant sonular mal yardmlar kullanmada bir atlm olduunu gstermektedir.
132

22 Aralk: Hazrlk faaliyetleri Devlet Planlama Tekilat Mstearl koordinasyonunda srdrlen n Ulusal Kalknma Plan (2004-2006) kabul edilmitir. 2004 1 Ocak: rlanda, AB dnem bakanln stlenmitir. 9 Ocak: dam cezasnn kaldrlmasn ngren Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 13. protokol Trkiye tarafndan Strazburgda imzalanmtr. 9 ubat: nterreg III/A kapsamnda Trkiye-Yunanistan Snr tesi birlii Program onaylanmtr. 19 ubat: Annan Plan erevesinde grme konusunda uzlamaya varan taraflar, mzakerelere balamtr. 22 Mart: Makedonya Cumhuriyeti AB tam yelii iin bavuru yapmtr 25-26-Mart: Brksel Zirvesinde Terrle Mcadele Bildirisi yaynlanmtr. 31 Mart: Trkiye-Bulgaristan Snr tesi birlii Programnn stratejik erevesi tamamlanmtr. 1 Nisan: Avrupa Parlamentosuda Trkiye hakknda Arie Oostlanderin raporu onaylanmtr.
133

6-7 Nisan: Trkiye-AB Karma Parlamento Komisyonunun 52. toplants zmirde yaplmtr. 15 Nisan: Trkiye ile Avrupa Komisyonu arasnda Trkiyenin AB Eitim ve Genlik Programlarna katlmna ilikin Mutabakat Zapt imzalanmtr. 24 Nisan: Kbrsta referandum yaplmtr. Kbrs Trk halknn %64.9u Annan plann onaylarken Kbrs Rum kesiminde ise halkn %75.83 plan reddetmitir. 29 Nisan: Avrupa Birlii Konseyi Kbrs Tzn onaylamtr. Tzkle, Kbrsta yaplan referandumun ardndan sorunun zme ulamamas zerine mevcut duruma ve zellikle mallarn dolamna ilikin nlemler alnmtr. 1 Mays: Avrupa Birliinin 10 yeni yeyi kapsayan (Polonya, Macaristan, ekya, Slovakya, Slovenya, Litvanya, Letonya, Estonya, Malta, GKRY) Beinci Genilemesi gereklemitir. 6 Mays: Trkiye-AB Gmrk Birlii Ortak Komitesinin 15. dnem toplants gerekletirilmitir. 7 Mays: Anayasa Reform Paketi TBMMde kabul edilmitir. 18 Mays: Trkiye-AB Ortaklk Konseyi 43. toplants Brkselde gerekletirilmitir. 10-13 Haziran: Avrupa Parlamentosu seimleri
134

gerekletirilmitir. 17-18 Haziran: Avrupa Birlii Zirve toplants Brkselde gerekletirilmitir.

17-18 Haziran: Avrupa Anayasas, Brksel Zirvesinde kabul edilmitir. 22 Haziran: Avrupa Konseyi Parlamenterler Asamblesi Trkiye zerindeki denetim srecini sona erdirmitir. 1 Temmuz: Hollanda AB dnem bakanln stlenmitir. 7 Temmuz: Avrupa Komisyonu Kbrsl Trklerin izolasyonunu sona erdirmek iim kapsaml neriler aklamtr. 21-22 Temmuz: 4. Euromed toplants stanbulda gerekletirilmitir. 12 Austos: AB Komisyonu 1 Kasm 2004 itibaryla greve balayacak yeni komisyon yelerini ve yrtecekleri grevleri aklamtr. 5-9 Eyll: Avrupa Komisyonunun genilemeden sorumlu yesi Gnter Verheugen Trkiyeyi ziyaret etmitir. 6 Eyll: Avrupa politikasnda nemli grevlerde bulunmu ya da bulunan kiilerden Mart 2004te oluturulan Bamsz Trkiye Komisyonu Avru135

pada Trkiye: Bir Szden Fazlas m? isimli raporunu yaynlamtr. 6 Ekim: Avrupa Komisyonunun Trkiyeye ynelik Trkiyenin siyas kriterleri yeterli dzeyde karladn belirten ve katlm mzakerelerinin almasn neren lerleme ve Etki Raporlaryla tavsiye metnini aklanmtr. 19-22 Ekim: AP Yeiller Grubu her yl Brksel dnda yapt yllk toplantsn bu yl Avrupa Birlii iinde Trkiye-Ortak Bir Gelecek mi? bal altnda stanbulda dzenlenmitir. 29 Ekim: AB Anayasas Romada imzalanmtr. 4-5 Kasm: Avrupa Birlii zirvesi Brkselde toplanmtr. 22 Kasm: Yeni AB Komisyonu greve balamtr. 24 Kasm: AB Troykas-Trkiye toplants Laheyde gerekletirilmitir. 17 Aralk: Trkiyenin ABye tam yelik iin mzakerelere 3 Ekim 2005te balama karar alnd. ncelikle Trk mevzuatnn AB mevzuatna ne kadar uyumlu olduunun tespiti iin tam ve ayrntl bir taramadan geirilecek daha sonra da mzakere sreci balayacak.
136

KAYNAKA VE KTABYAT

n t e rn e t :

http://www.abgs.gov.tr/ http://www.abhaber.com/ http://www.ceterisparibus.net/ab/iliskiler.htm http://www.foreigntrade.gov.tr/ab/Ab.htm www.dtm.gov.tr www.europa.eu.int

De r gi le r :

2023 Dergisi, 15 Haziran 2003. Anlay Dergisi, Austos 2003.

137

 Gerek Hayat Dergisi, 11 Mays 2001. ktisat Dergisi, Aralk 2000. KV Bltenleri. Umran Dergisi, Eyll 2003. Yarn Dergisi, Ekim 2003.

Ki tapl ar:

Aktar, Cengiz, (Derleme). Avrupa Birliine Gei Sreci, letiim Yaynlar, stanbul, 2002. Aktar, Cengiz, Avrupa Yol Ayrmnda Trkiye, letiim Yaynlar, stanbul, 2001. Anonim. Avrupa Topluluu Nedir? (Bilsay Kuruun nszyle), Avrupa Topluluu Yaynlar, 1975. Avrupa Birlii Konseyi Yllk alma Raporlar. Avrupa Topluluklar Bltenleri. Avrupa Topluluklar Faaliyetleri Genel Raporlar. Ayka, Prof. Dr. Mustafa. Parlak, Do. Dr. Zeki. (Edisyon) Tm Ynleriyle Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Elif Kitabevi Yaynlar, 2002
138

 Belge, Murat, Yaklatka Uzaklayor mu? Avrupa Birlii ve Trkiye, letiim Yaynlar, stanbul. 2003. Bula, Ali, Avrupa Birlii ve Trkiye, Eyll Yaynlar, stanbul, 2001. al, H. aban, Trkiye-Avrupa Birlii likileri: Kimlik Aray, Politik Aktrler ve Deiim, Nobel Yayn Datm, 2001. Gen, Nihat, Edebiyat Derslerine Giri, Leman Yaynlar, stanbul, 2003. Gney, Dr. Elmas, Kreselleme Srecinde Blgesel Dengesizlikler: Avrupa Birlii ve Trkiye, Nobel Yayn Datm, 2001 KV Genel Kurul Raporlar. lhan Suat, Avrupa Birliine Neden Hayr?, tken Yaynlar, stanbul, 2000. lhan Suat, Avrupa Birliine Neden Hayr? 2, tken Yaynlar, stanbul, 2000. Karluk, Rdvan, Avrupa Birlii ve AB-Trkiye likileri, stanbul, Beta Basm Manisal, Erol, Avrupa kmaz, Otopsi Yaynlar, stanbul, 2001. Tezcan, Ercment, Avrupa Birlii Hukukunda Birey, letiim Yaynlar, stanbul, 2002. Uur, Mehmet, Avrupa Birlii ve Trkiye, Eve139

rest Yaynlar, stanbul, 2000. Yamakolu, Cihan, Trkler Yine Avrupa Kapsnda, Aka Yaynlar, Ankara, 1993. Yldz, Osman, (Derleme), Avrupa Birlii ve Sosyal Partnerler, Trkiye-AB Sendikal Koordinasyon Komisyonu, Ankara, Mart 2003.

140

141

142

143