Fakultet Politikih Nauka Politologija

SEMINARSKI RAD
Iz kolegija: Politika Ekonomija
TEMA: Faze ekonomskog procesa

Mentor:
Prof. dr. Faruk Jaarevi Sarajevo, Maj 2012.

Student:
Haris Harba 2438/P

SADRAJ
1. UVOD .................................................................................................................................... 3 2. FAZE EKONOMSKOM PROCESA ..................................................................................... 4 3. PROIZVODNJA .................................................................................................................... 4 3.1. IZVORNI PROIZVODNI INITELJI(zemlja, rad, kapital) .......................................... 5 4. RASPODJELA ....................................................................................................................... 6 5. RAZMJENA........................................................................................................................... 8 6.POTRONJA .......................................................................................................................... 9 7. ZAKLJUAK ...................................................................................................................... 10 8. LITERTURA ........................................................................................................................ 11

1. UVOD
U ekonomskom procesu, koji ine proizvodnja, raspodjela, razmjena i potronja, odvija se materijalna reprodukcija drutva.Smisao djelovanja ljudi u ekonomskoj sferi i poticaj tom djelovanju jesu brojne i stalne potrebe, ije je zadovoljenje temeljni uvjet opstanka drutva. Opstanak i razvoj pretpostavlja kontinuirani rad i angairanje u cilju stvaranja materijalnog resursa zadovoljavanja potreba(prehrana, odijevanje, stan...). Ekonomski proces je kljuna drutvena sfera.Od njegove uinkovitosti ovisi, ne samo opstanak, nego i historijska perspektiva svakoga drutva. Zadovoljavati potrebe znai troiti, koristiti se proizvodima i uslugama.Raspoloiva ukupnost dobara determinirana je ostvarenim rezultatima procesa reprodukcije, a rezultate odreuje razina efikasnosti upotrebe proizvedenih initelja.

2. FAZE EKONOMSKOM PROCESA

Ekonomski proces u robnom obliku privreivanja, koji dominira u savremenom drutvu, ine etiri meusobno povezane i isprepletene faze, i to: 1. Proizvodnja 2. Raspodjela 3. Razmjena 4. Potronja

Svaki od nabrojenih segmenata u funkciji je cjelovitog sistema, ije djelovanje i kontinuitet osiguravaju opstanak i prosperitet ljudskog drutva.

3. PROIZVODNJA
Proizvodnja-produkcija je djelatnost usmjerena na stvaranje dobara u cilju zadovoljavanja potreba.Proizvodnja je svrsihodan proces prisvajanja, preoblikovanja i konbiniranja dijelova prirode s temeljnom zadaom materijalizacije razliitih upotrebnih svojstava, koja e zadovoljiti neku ljudsku potrebu. U proizvodnji se materijalna dobra stvaraju procesom sjedinavanja potrebnih prozivodnih faktora.Proizvodni initelji se upotrebom troe i unitavaju, pa je proces produkcije dobara ujedno i proces potronje potrebnih materijalnih i ljudskih resursa. Proizvodnja je najznaajnija, determinirajua etapa ekonomskog procesa. Smisao proizvodnje je potronja. Potronja inducira proizvodnju u kvantitativnom i kvalitativnom aspektu.to e se i koliko, te na koji nain proizvoditi ovisi o karakteristikama potronje, koja se u trinoj privredi manifestira kao potranja. U proizvodnoj sferi drutva djeluje samo dio ukupnog stanovnitva.S druge strane, u potronji uestvuju svi stanovnici neovisno o ivotnoj dobi, socijalnom statusu, radnoj sposobnosti i profesiji kojom se bave. S toga se pouzadno moe usvrditi da u ekonomskom procesu raspodjela i razmijena nuno posjeduju izmeu proizvodnje i potronje.

U ekonomskoj teoriji postoje sljedee kategorizacije proizvodnih initelja: Prva kategorizacija je nastala u doba klasine ekonomske teorije, i ona djeli prozvodne initelje na ; a)zemlja b)rad c)kapital

Druga kategorizacija nastala je u okviru marksistike politike ekonomije, djeli proizvodne faktore na: a) rad b) sredstva za rad c) predmeti rada

U oba sluaja ljudski rad je izdvojen kao samostalan faktor.Pojmu kapital korespodentna su sredstva rada.initelju zemlja (priroda) odgovara initelj predmeti rada. Pored trofaktorske podjele (izvorni proizvodni initelji), savremena ekonomska teorija navodi i initelje karakteristine za moderno doba (izvedeni proizvodni initelji) kao to su: 1)poduzetnitvo, 2)organizacija, 3)znanje, 4)tehnogloija, 5)obrazovanje, 6)informacije.

3.1. IZVORNI PROIZVODNI INITELJI(zemlja, rad, kapital)

Proizvodni initelji se zajedniki nazivaju proizvodni inputi, a njihovom upotrebom se stvara output ili rezultat procesa reprodukcije. -Ljudski rad svojstven je svakom obliku proizvodnje.Ovisno o svrsi i sloenosti proizvodnog procesa kojem je cilj opredmeenje upotrebnih svojstava,proizvoai koriste svoje znanje i vjetine specifine i potrebne za takvu vrstu produkcije.

-Zemlja(priroda) u izvornom obliku prua male mogunosti zadovoljavanja raznovrsnih i trajnih ljuskih potreba.Pod pojmom zemlja(priroda) podrazumjeva se svi prirodnim putem nastali resursi kopnenih povrina i podemlja,vodenih povrina i pomorja, te atmosfere. -Kapital obuhvaa cjelokupnost ekonomskih dobara, koja se koriste u procesu reprodukcije. To su runi alati,kompjuteri,infrastruktura itd.Kapital je output prethodnih i input buduih proizvodnji.Kapital su i novana sredstva prikupljena u svrhu ulaganja i oplodnje.

4. RASPODJELA
Raspodjela je faza ekonomskog procesa karakteristina za svaki oblik drutvene organizacije privreivanja.Oblici raspodjele specifini su u razliitim historijskim etapama, ali u biti ne izmijenjeni, u sonovi se svode na diobu rezultata dobijenih proizvodnjom. Uinak proizvodnje se djeli, meu lanovima zajednice na temelju vaeih naela teemeljem kojih se prisvajaju dijelovi novo stvorene vrijednosti su: vlasnitvo, radni odnos, minuli rad, i socijalni kriteriji. Uloga raspodjele je ustanoviti i primijeniti naela i razmijere participacije lanova durutva u prisvajanju rezultata proizvodnje. U robnoj proizdovnji udio se utvruje u novcu, svoti koja odraava poloaj pojedinca u raspodjeli stvorene vrijednosti. ovjek,kao dio kolektiva,posredstvom raspodjele participira u potronji zajedniki stvorenih dobara. Upotrebne vrijednosti su stvorene proizvodnjom udruenih individua i prema tome nihov rezultat treba podjeliti odnosno individualizirati udio svakog pojednica. Raspodjela je veoma specifina faza ekonomskog procesa jer ne obuhvaa samo pojedince koji su uestvovali u proizvodnji nego sve lanove drutva. Drugim rijeima, samo odreena grupa uestvuje u proizvodnji dobara, dok u njihovoj raspodjeli uestvuju svi. Cjelokupno stanovnitvo, neovisno o dobi, aktivnom ili pasivnom statusu, profesiji i pripadnosti razliitim slojevima ili klasama, posredno ili neposredno, uestvuje u raspodjeli novostvorenih vrijednosti.Veliina udjela, koji pripada svakom lanu zajednice nije jednaka,te odraava vladajue principe diobe. Raspodjela je veoma vana i delikatna karika ekonomskog procesa. Iako je proizvodnja determinirajua aktivnost u ekonmskoj sferi, jer odreuje veliinu i strukturu potronje, raspodjela je za krajnji smisao ekonomske aktivnosti - zadovoljavanje potreba ljudi - s aspekta pojedinca i te kako znaajna. 6

U makroaspektu potronju drutva odreuje ukupno proizvedena masa i struktura dobara.Odnosi vlasnitva nad proizvodnim faktorima i zakonska regulativa odreuju poziciju i prava pojedinca sudjeluje u potronji.Pojedinac u raspodjeli stjee dio novostvorene vrijednosti ovisno o vlasnikoj poziciji u odnosu prema proizvodnim initeljima, poziciji u drutvenoj podjeli rada, kao i drugim kriterijima sudjelovanja u razdiobi. U robnoj proizvodnji taj je dio utvren u novanom obliku.

Utjecaj proizvodnje na raspodjelu dvojakog je karaktera: Prvi vid utjecaja proizvodnje na raspodjelu ogleda se u injenici da proizvodnja determinira raspodjelu odreujui veliinu vrijednosti koja se raspodjeljuje.To znai koliko se dobara proizvde toliko ih je i mogue raspodijeliti.Ovo pravilo u odreenim situacijama doputa mogunost izuzetka. Naime,zaduivanjem - pozamljivanjem kapitala od javnih ili privatnih financijskih institucija ili uzimanjem kredita mogue je raspodijeliti i utroiti vrijednost koja je vea od godinjeg rezultata nacionalne ekonomije. Ista je posljedica u sluaju primanja besplatne pomoi - bezpovratnih, jednokratnih transfera. Drugi vid utjecaja proizvodnje na raspodjelu oituje se u primjeni pravila diobe. Dominantni produkcijski odnosi prsudno djeluju na oblikovanje pravila ili naela raspodjele.Trini model privreivanja te dominantni oblici vlasnitva nad proizvodnim faktorima neposredno se odraavaju na vaee principe raspodjele.Pored trinog mehanizma u raspodjeli sudjeluje i drava, koja instrumentima poreznog i carinskog sistema, te drugim mjerama ekonomske politike intervenira u raspodjeli stvorene vrijednosti iz dva razloga: - Prvi razlog je nastojanje da se otklone defekti i disproporcije koje bi nuno prouzroila raspodjela temeljena iskljuivo na trinom mehanizmu. - Drugi razlog je nunost financiranja dravnih institucija te eventualni razvoj javnog sektora privrede. Kontinuitet ekonomskog procesa uvjet je opstanka i razvoja drutva.U domenu raspodjele strateki je vrlo vano osigravanje izvora ekonomskog rasta i razvoja - kvantitativnih i kvalitatinih promjena ekonomskog potencijala drutva.Raspodjelom se dio godinjeg uinka izuzima od potronje stanovnitva.Akomulacijom dijela bruto domaeg proizvoda stvaraju se materijalni uvjeti za proirenu drutvenu reprodukciju.Odricanje od dijela mogue potronje omoguuje poveanje blagostanja u budunosti. 7

5. RAZMJENA
Razmjena u ekonomskom procesu ima specifinu ulogu. Naime,raspodjelom stvoreni udjeli sudionika diobe rezultata privreivanja, u razmjeni se pretvaraju u konkretna dobra i usluge kojima se zadovoljavaju potrebe. Razmjena je u ekonomskom procesu historijski oblik raspodjeljivanja uinaka drutvene reprodukcije. U robnoj proizvodnji razmjena je potrebna faza , u kojoj se trinim transakcijama - razmjenom novanih dohodaka za konkretna dobra postie konani cilj, stvaranje uvjeta za potronju. Ekonomski proces se u naturalnom obliku privreivanja odvijao bez razmjene. Napredak u znanjima o prirodi i razvitak drutvene podjele rada uvjetovali su postupni i fragmentni razvoj robne proizvodnje. Povremeni proizvodni vikovi i potreba poboljanja strukture stvorenih dobara poticali su lokalne zajednice na trgovinu. Na tim se osnovama javlja takav tip drutvene organizacije proizvodnje u kojem lanovi drutva svoje potrebe osiguravaju posredovanjem trita.Naziva se robnim oblikom privreivanja, to znai da za povezivanje proizvodnje i potronje pored raspodjele nuna i razmjena. Razmjena kao element ekonomskog procesa javlja se samo u odreenim historijskom uvjetima. To se dogaa samo onda kada se specijalizacijom proizvoai tajno vezuju za odreene djelatnosti i vlastite potrebe zadovoljavaju na posredan nain.Naime, vlastiti proizvodi proizvoa slue za stjecanje novanog ekvivalenta,kojim e u razmjeni pribaviti potrebne proizvode.U biti, razmjena je transformirani oblik raspodjele. To neznai da su raspodjela i razmjena jedinstven proces,ve predstavlja dvije karike poveznice izmeu proizvodnje i potronje. Srosnost je razmjene u usporedbi s raspodjelom u tome to se u biti i razmjena svodi na svojevrstan oblik raspodjele. Uloga je raspodjele da odredi kvantitativni udio pojedinca u ostvarenom proizvodu. Odreeni dio, odnosno svota novca procesom razmjene pretvara se u konkretne upotrebne vrijednosti i na taj nain poprima kvalitativan oblik. Razmjena je proces pretvaraanja, raspodjelom utvrenih kvantitativnih udjela u kvalitativan oblik, u konkretne proizvode namjenje potronji. Posredovanjem trita uspostavljaju se kontakti i obavlja razmjena s razliitim namjenama. Meusobno trguju subjekti proizvodnje s ciljem da zadovolje svoje potrebe za sredstvima za rad i predmetima rada. Pojedinci kupuju finalne proizvode, kojima e namiriti svoje ivotne potrebe. Subjekti proizvodnje kupuju radnu snagu. 8

Razmjena se u poetku pojavljuje kao trampa, u kojoj se ne razdvajaju akt kupnje od akta prodaje.Naime, obavlja se neposredna zamjena proizvoda razliite upotrebne vrijednosti. U ovom obliku razmjene (R-R), svaki prodavatelj ujedno je i kupac i obrnuto. Neprikladnost tog oblika razmjene uzrokovala je razdvajanje akta kupnje od akta prodaje i pojavu posrednika opeg ekvivalenta. Metamorfoza robnog u novani oblik vrijednosti odvija se kroz dvije prostorno i vremenski odvojene operacije (R-N i N-R), tako da razmjena postaje glavnim oblikom posredovanja meu ljudima u ekonomskom procesu.

6.POTRONJA
Potronja je posljednja faza ekonomskog procesa. To je individualni in zadovoljavanja heterogenih potreba.Ljudi troe,upotrebljavaju, unitavaju potrona dobra u svrhu zadovoljavanja raznovrsnih potreba. U granicama raspoloivog dohotka ljudi nabavljaju i troe prema vlastitom izboru,ovisno o ukusu, navikama, okolnostima itd. Ljudi organiziraju i provode brojne aktivnosti u ekonomskoj sferi.Konana realizacija svakog ekonomskog podhvata ostvaruje se potronjom - individualnom konzumacijom stvorenih vrijednosti. Jedan od oblika u kojem se potronja pojavljuje je pojedinano troenje.Budui da stvaranje dobara znai troenje proizvodnih initelja proizvodnja je ujedno i potronja. Proizvodna potronja obuhvaa i akomulaciju - onaj dio godinjeg uinka koji se izuzima iz neproizvodne potronje, s ciljem unapreivanja ili proirivanja materijalne osnovice reprodukcije. Postoje dvije vrste potronje: a) individualna ili osobna potronja b) opa potronja

- Osobna potronja je oblik troenja za neposredno zadovoljavanje potreba pojedinca ili porodice, odnosno upotrebe proizvoda za njihove egzisitencijalne potrebe. - Opa potronja podrazumjeva razne oblike potronje, koji se odvijaju na posredan i neprimjetan nain, jer stanovnitvo uiva neposredne i posredne koristi od djelovanja drave i njezinih institucija.Neovisno o pojedinanim efektivnim oblicima djelovanja dravnih institucija, drutvo izdvaja iz godinjeg proizvoda potrebna sredstva za financiranje dravnog aparata.Veliinu i strukturu proizvodnje odreuju potrebe potronje u danim okolnostima budui da vrstu, veliinu i kvalitetu proizvoda diktira potronja posredstvom trita. 9

7. ZAKLJUAK
Konaan i najjednostavniji pregled pojmova koji su navedeni u ovom seminarskom radu mogu se vrlo jednostavno shvatiti ukoliko zumirane i objanjene faze ekonomskog procesa pojednostavimo i opiemo na nama vrlo razumljiv nain. Neke od najznaajnijih injenica spomenutih u rad su te da su faze ekonomksog procesa meusobno povezane i isprepletene te da njihova svrha egzistiranja zasebno je neizvodiva i bezsmislena. Proizvodnja svih dobara diktirana je njenom potranjom, ukupna dostupnost materijala potrebnih za proizvodnju diktira trinu cijenu.Npr. pored toga to je ve spomenuto da zasebno ne moe da egzistiraju sve faze ekonomskog procesa one takoer ne bi imale nikakvu svrhu ukoliko sva dobra nisu razmijenjena ili reeno u savremenim terminima, prodaja i potranja.Skraeno i vrlo bitno vezano za ekonomske procese jeste da je sam poetak ekonomskih procesa poeo u vrijeme kada se vrila samo razmijena dobra i nije postolo nijedno svojstvo koje bi razdvojilo kupca od prodavaa ili obrnuto, dok danas se te dvije stranke u ekonomskim procesima od vitalnog znaaja za ukupnu svrhu proizvodnje, prodaje i samog profita ili tzv.ekonomskih procesa.

10

8. LITERTURA
- Jaarevi, Faruk & Zlatan, Politika ekonomija, Sarajevo, 2010.

11