Lineer Cebir

Prof.Dr.aban EREN
Yasar niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi

Blm 2
2.1. Lineer Denklem Sistemlerinin Matris Notasyonu Gsterimi 2.2. Satr Edeer Matrisler 2.3. Gauss ve Gauss-Jordan Eliminasyon Yntemleri 2.4. Ters Matris 2.5. Matris Tersi Yntemi Kullanarak Lineer Denklem Sistemlerinin zm

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Matris

2.1. Lineer Denklem Sistemlerinin Notasyonu Gsterimi

m eitlik (denklem) ve n bilinmiyenden oluan

Lineer denklem sistemini gznne alalm. Daha nce de belirtildii gibi x1, x2, ..., xn bilinmeyenleri, alar ve bler ise sabitleri ifade etmektedir.

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Lineer denklem sistemi matrisler ile katsaylar matrisi, bilinmeyenler Stun matrisi,

sabitler Stun matrisi, olmak zere

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

eklinde ifade edilebilir.

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

2.1.1. Arttrlm (Augmented) Matris

matrisine arttrlm matris denir.

Blm 2
rnek: 2.1.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Lineer denklem sistemi verilmektedir. a) Sisteme ilikin katsaylar matrisini elde ediniz.

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

b) Arttrlm matrisi elde ediniz.

c) Sistemi matris notasyonu yardmyla ifade ediniz.

Blm 2
rnek: 2.2.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Lineer denklem sistemini matrisler yardmyla ifade ediniz.

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Verilen Lineer denklem sistemi matris gsterimi yardmyla

eklinde ifade edilir.

Blm 2
rnek: 2.3.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Lineer denklem sistemini matris notasyonu eklinde ifade ediniz.

10

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Verilen sistem matris gsterimi yardmyla

eklinde ifade edilir. Verilen lineer denklem sistemine ilikin arttrlm matris

olarak ifade edilebilir.

11

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

12

2.2. Satr Edeer Matrisler 2.2.1. Elementer Satr lemleri Tanm Bir A matrisindeki elementer satr ilemleri aadaki ilemlerden biri olarak tanmlanmaktadr. A) A matrisinin herhangi bir satrnn (rnein inci satr) sfrdan farkl bir sabit (k) ile arpm. Ri, iinci satr belirtiyorsa bu satrn k sabiti ile arpm sonucu iinci satr Ri kRi eklinde olacaktr. B) A matrisinin herhangi iki satrnn, rnein iinci ve jinci satrlarnn yerlerinin deitirilmesi. Bu durum Ri Rj eklinde gsterilebilir. C) A matrisinin herhangi bir satrnn sfrdan farkl bir k sabiti ile arplp (rnein jinci satrnn Rj) iinci satrna (Ri) eklenmesi. Bu durum Ri Ri + k Rj eklinde gsterilir.

Blm 2
rnek: 2.4.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Elementer sra ilemleri yardmyla aada verilen lineer denklem sistemini satr edeer denklem sistemleri halinde ifade ediniz.

13

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Lineer denklem sistemine ilikin Arttrlm matris Lineer Denklem Sistemi

14

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Burada A matrisinin 2.satr 2 sabiti ile arplmaktadr (R2 2R2). Oluan lineer denklem sistemi ile verilen lineer denklem sisteminin zm kmeleri ayndr.

Benzer ekilde eer A matrisinin herhangi iki satr rnein 1.satr ile 2.satr yer deitirecek olursa (R1 R2) yeni arttrlm matris ve lineer denklem sistemimiz

eklinde olur.

15

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Eer 2.satr 3 ile arpar 3.satra eklersek (R3 R3 3R2) bu ilemler sonucu verilen arttrlm matrisimiz ve lineer denklem sistemi

olarak elde edilir. Matrislere ilikin elementer satr dnmleri (ilemleri) yapldnda her defasnda A matrisinin bandan balama zorunluluu yoktur.

16

Blm 2
rnek: 2.5.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

lineer denklem sisteminin elementer satr dnmleri yardmyla edeer sistemlerini oluturalm. Verilen sisteme ilikin arttrlm matris ve denklem sistemini aada belirtildii ekilde yazalm.

17

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

18

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

19

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Yukarda nce R1 R1+ R3 daha sonra R3- R3 elementer satr ilemleri bir nceki matris zerine gerekletirilmitir.

20

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

21

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

22

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

rnekten de grld gibi her aamada elde edilen matrisler (dolaysyla lineer denklem sistemi) birbirine satr edeer olup sistemin ayn zm kmesine sahiptirler. rnein verilen

23

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

sisteminin zm kmesi ile, son aamada elde edilen,

denklem sisteminin zm kmesi ayn olup

24

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

2.2.2. Bir matrisin satr edeer matris eklinde ifade edilmesi

Bir matris eer aada belirtilen kurallar salanrsa satr edeer matris (Row echelon form) eklindedir denir. a) Sadece sfrlardan oluan satrlar mevcutsa bunlar matrisin en altndadr. b) Sfrlardan oluan satrlardan farkl satrlarda ilk sfrdan farkl eleman deeri 1dir. c) Her bir satrdaki ilk sfrdan farkl 1 deeri, bir nceki satrdaki sfrdan farkl ilk 1 elemannn sanda yer alr.

25

Blm 2
rnek: 2.6.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

matrisinin satr edeer matris eklinde olup olmadn ifade ediniz. Grld gibi 1.srann ilk sfrdan farkl eleman 1dir. kinci satrn ilk sfrdan farkl eleman 1 olup bu birinci satrda yer alan 1 elemannn sandadr. nc satrn ilk sfrdan farkl eleman 1 olup, bu ikinci sradaki 1in sanda yer almaktadr. Bu artlar verilen matrisin satr edeer matris eklinde olduunu gstermektedir.

26

Blm 2
rnek: 2.7.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

matrisinin satr edeer matris eklinde olup olmadn ifade ediniz. 1.satrdaki ilk sfrdan farkl eleman 1'dir. 2.satrdaki ilk sfrdan farkl eleman 1 olup, bu deer bir nceki satrdaki 1 elemannn sanda yer almaktadr. 3.satrn tm elemanlar sfr olup matrisin en alt satrn oluturmaktadr. Dolaysyla verilen matris satr edeer matris eklinde ifade edilmitir.

27

Blm 2
rnek: 2.8.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

matrisinde 2. satr elemanlarnn tm sfr olduundan ve bu satr matrisin son satr olarak yer almadndan verilen matris satr edeer matris olarak ifade edilmemitir. Daha nce belirtilen kurala ek olarak eer bir satrdaki ilk sfrdan farkl eleman 1in bulunduu stundaki dier elemanlar sfr ise, verilen matris satr indirgenmi edeer matris (row reduced echelon) eklindedir denir.

28

Blm 2
rnek: 2.9.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

matrisinin satr indirgenmi olmadn kontrol ediniz.

matris

eklinde

olup

29

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

1.satrdaki ilk sfrdan farkl eleman 1 ve bu elemann bulunduu 1.stundaki dier elemanlar sfrdr. 2.satrdaki ilk sfrdan farkl eleman 1 ve bu eleman bir nceki satrdaki 1'in sanda yer almakta ve stunundaki dier elemanlar sfrdr. 3.satrdaki ilk sfrdan farkl eleman 1 ve bu 2.satrdaki ilk sfrdan farkl eleman 1'in sanda yer almakta ve ilgili stunun dier elemanlar sfrdr. Bu durumda verilen matris satr indirgenmi matris eklindedir denir.

30

Blm 2
rnek: 2.10.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

31

matrisinde, 2.satrdaki ilk sfrdan farkl eleman 1 fakat bu elemann bulunduu stundaki dier elemanlar sfr olmadndan (burada -2 bulunmaktadr) ilgili matris satr indirgenmi matris eklinde deildir denir. Elementer satr dnmleri yardmyla verilen bir matris satr indirgenmi matris ekle dntrlebilir.

Blm 2
rnek: 2.11.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

matrisini elementer satr dnmleri yardmyla satr indirgenmi matris ekle dntrnz.

32

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

33

Grld gibi verilen matris satr indirgenmi matris ekle dntrlmtr.

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

2.3. Gauss ve Gauss-Jordan Eliminasyon Yntemleri Lineer denklem sistemlerinin zmn elde etmede kullanlan birok yntem vardr. zleyen ksmlarda bu yntemlerden ikisi olan Gauss ve Gauss-Jordan yntemleri tantlacaktr. Burada nn boyutlu lineer denklem sistemleri ele alnacaktr. Daha sonraki blmlerde mn boyutlu lineer denklem sistemlerinin zmlerinden bahsedilecektir.

34

Blm 2
2.3.1. Gauss Yntemi

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

eklinde verilen bir lineer denklem sisteminin katsaylar matrisi Ann

35

Blm 2
ve arttrlm matrisin

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

nin

eklinde tanmland nceki blmde ele alnmt.

36

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Elementer satr dnmleri yardmyla arttrlm matris nin A katsaylar ksm asal kegen elemanlar 1 olan bir st gen matris haline dntrlrse matrisi

eklini alr.

37

Verilen katsaylar matrisinin elementer satr dnmleri yardmyla yukarda belirtilen edeer bir matrisine dntrlerek lineer denklem sisteminin zmnn elde edilmesi ilemi Gauss Eliminasyon Yntemi olarak bilinmektedir.

Blm 2
rnek: 2.12.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Gauss Eliminasyon yntemini kullanarak

lineer denklem sisteminin zmn elde ediniz.

38

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Sisteme ilikin arttrlm matrise elementer satr dnmleri uygulanrsa matrisinin A katsaylar ksm,

39

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

asal kegen elemanlar 1 olan bir st gen matris haline dnr.

40

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

matrisinin satr dnmleri le elde edilen edeer matrisi gznne alnrsa,

lineer denklem sistemi haline dntrlr.

41

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

x3 deeri, ikinci eitlikte yerine konursa,

elde edilir.
ve deerleri birinci eitlikte yerine konursa, eitliinden, elde edilir.

Dolaysyla verilen Lineer denklem sisteminin zm kmesi

42

olarak bulunur.

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

2.3.2. Gauss-Jordan Eliminasyon Yntemi

artrlm matrisinin, elementer satr dnmleri yardmyla, asal kegen elemanlar 1 olan

matrise dntrldn varsayalm.

43

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Verilen katsaylar matrisinin elementer satr dnmleri yardmyla yukarda verilen edeer bir matrise dntrlerek lineer denklem sisteminin zmnn elde edilmesi ilemi Gauss-Jordan Eliminasyon Yntemi olarak bilinmektedir.

44

Blm 2
rnek: 2.14.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Gauss-Jordan eliminasyon yntemi yardmyla

lineer denklem sisteminin zmn elde ediniz.

45

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Sisteme ilikin arttrlm matris

dir. Bu matrise elementer satr dnmleri uygulanrsa,

46

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

47

elde edilir.

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Elde edilen bu edeer matris yardmyla

yazlabilir. Buradan , ve Dolaysyla zm kmemiz (2, 2, 0)dr.

elde edilir.

48

Blm 2
2.4. Ters Matris

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

2.4.1. Matris tersinin tanm

A ve B n n boyutlu matrisler olsun. A ve B matrisleri
bantsn salyorsa Bye Ann tersi denir ve ile gsterilir. A da Bnin tersidir ve yazlr.

Her nn boyutlu bir kare matrisin tersinin mevcut olmas gerekmez.

49

Blm 2
rnek: 2.15.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

ve

matrislerinin birbirinin tersi olduunu gsteriniz.

50

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

yani

olduundan

matrisi

matrisinin tersidir.

51

Bu durum

eklinde gsterilir.

Blm 2
Benzer ekilde

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

matrisi

matrisinin

tersi

olup

eklinde gsterilir.

52

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Bir kare matrisin rnein nn boyutlu A matrisinin

tersi

matrisini elde etmek iin

matrisi elementer
matrisi haline

satr dnmleri yardmyla dntrlr. Burada dir.

53

Blm 2
rnek: 2.16.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

matrisinin tersini kullanarak elde ediniz.

yntemini

54

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

55

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Grld gibi yardmyla

matrisi elementer satr dnmleri matrisine dntrlmtr.

56

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

Bu ilemler sonucunda A matrisinin tersi

olarak elde edilir.

57

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

2.4.2. Ters Matrislerin zellikleri zellik 1. Her ne kadar genelde matris arpm komtatif deilse de (yani ABBA), eer ise, dr. zellik 2. Bir matrisin tersi mevcut ise, bu bir tanedir.

zellik 3. A ve B ayn boyutlu tersi alnabilir matrislerse, (AB)nin tersi elde edilebilir ve dir.

58

Blm 2
rnek: 2.18.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

ise tersinin

olduunu dorulaynz.

59

Blm 2
Eer

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

kural gereklemelidir.

, A matrisinin tersi ise

60

elde edilir. Dolaysyla

verilen A matrisinin tersidir.

Blm 2
rnek: 2.19.

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

olduunu dorulaynz.

61

Blm 2

Lineer Sistemlerin Matris Kullanlarak zm

zellik 4.

Eer A tersi alnabilir bir matris ise aadaki zellikler geerlidir.

i) A-1 tersi alnabilir bir matristir ve (A-1)-1 = A'dr. ii) AT tersi alnabilir bir matristir ve (AT)-1 = (A-1)T'dir. iii) Ak tersi alnabilirdir (k = 1, 2, 3, ...) ve (AT)-1 = (A-1)T'dir. iv) Sfrdan farkl bir skala iin sA tersi alnabilirdir ve 'dir.

62