MAKALE

SPRNKLER SSTEMLER NASIL PROJELENDRLR?

smail TURANLI 1965 ylnda RZE'de dodu. lk ve Orta renimini stanbul'da tamamladktan sonra Yldz Mhendislik Fakltesi Makina Mhendislii Blm, Is-Proses Ana Bilim Dalndan Makina Mhendisi olarak mezun oldu. 1989 ylndan bu yana Yangn, Alarm ve Sndrme Sistemleri konusunda EMO Teknik Malzeme San. ve Tic. ti.'de almaktadr. Bilindii gibi lkemiz genelinde (zellikle byk kentlerde) son yllarda byk i merkezleri, ofisler geni alana yaylm elence merkezleri byk bir sratle oalmaya balamtr. Bu yapsal arta bal olarak gerek teknolojik ve gvenlik deerleri asndan gerekse, ulusal ve uluslararas yangn normlar asndan, youn ekilde otomatik yangn sndrme sistemleri dizayn edilmekte ve kullanlmaktadr. Projelendirme konusunda bir yaklam verebilmek ve sektrn iinde bulunduu diyalog ve yaklam karmaasna bir nebze katkda bulunabilmek amacyla ksaca "yangn sndrme sistemleri asndan proje yaklam metodlar" konusunu inceleyeceiz.

OTOMATK YANGIN SNDRME SSTEMLER AISINDAN PROJE YAKLAIM METODLARI

lkemizde bu konuda henz takip edilebilecek bir normlar dizini mevcut olmad iin, yaklam metodumuzu NFPA/USA (National Fire Protection Assocation) normlarna dayandracaz. 1- Proje nmze geldii anda yaplacak ilk i yangn risk grubunu tespit etmektir. Bunun iin NFPA 13.S.67'ye bakmanz yeterli olacaktr. Bu incelemede aadaki tablo yapnn yangn risk grubunu tespit etmemizi salayacaktr. A- Dk Tehlike Snf (Light Hazard) - Kiliseler, Havralar, Camiler - Kulpler, Dernek lokalleri - Eitim-retim kurumlar - Hastaneler - Ktphaneler - Mzeler - Bilgi ilem ofisleri - Konut amal yaplar - Restaurantlar (Mutfak ksmlar hari) - Tiyatrolar ve benzeri yaplar B- Orta ve Tehlike Snf Grup 1 (Ordinary Hazard Group 1) - Otomobil garajlar - Frnlar - Orta lekli atlyeler (Patlayc, yanc malzemeler ile alanlar hari) - Merubat ve iecek retim alanlar - Electronik rn retim sahalar - Cam ve cam'a dayal retim yaplan tesisler

- Restaurant servis alanlar - amarhaneler - St retim ve ileme tesisleri C- Orta Tehlike Snf Grup 2 (Ordinary Hazard Group II) - Kimya fabrikalar - Souk depolar - Konfeksiyon atlye ve fabrikalar - Deri retim ve ileme fabrikalar - Ofis amal yaplar - Metal retim ve ileme tesisleri - Matbaalar - Tekstil fabrikalar - Ttne dayal retim yapan tesisler - Ahapa dayal retim yapan tesisler - Tahl ambarlar, deirmenler - Ahrlar - Damtma ilemi yaplan alanlar D- Orta Tehlike Snf Grup 3 (Ordinary Hazard Group III) - Yemek, besin ve konserve retim tesisleri - Kat fabrikalar ve kat retim tesisleri - Tamirhaneler, bakm tesisleri (kapal alanl) - Limanlar, iskeleler, rhtmlar - Lastik retim tesisleri - inde yancl yksek malzemelerin bulunduu depolar (mobilya, kat ve kat rnleri, boya malzemeler, alkoll iki depolar) E- Yksek Tehlike Snf Grup 1 (Extra Hazard Group I) - Yanc hidrolik akkanlarn kullanld alanlar. - Boyahaneler - Metal ekme tesisleri - Kontrplak imalathaneleri - Matbaalar (37,8 C den dk parlama scaklnda mrekkep kullananlar) - Kesme hammaddesi retim tesisleri - Plastik kaplama tesisleri F- Yksek Tehlike Snf Grup 2 (Extra Hazard Group II) - Asfalt retim tesisleri - Solvent temizleme niteleri - Ak benzin soutucular

- Kaplama boya tesisleri - Yanc malzeme retim tesisleri Bu listelerden yapnn yangn risk grubu tespit edilir. rnein: Ticari amal bir yapy ele alalm Yapmz "Orta tehlike snf Grup II"ye girmektedir. Bu noktada atlamamz gereken bir alveri merkezinin bu gruba girmesine ramen, daha yksek risk snfndan baz blmlerin bu yap genelinde yer alabilir olmasdr. Bunun iin bu tr alanlarda (yapnn genelinden daha yksek risk ieren alanlarda) genel risk grubundan bamsz, nlemler alnmal ve bu ksm genel risk grubu ile ilintili olduu noktalar itibari ile en az yangna 2 (iki) saat dayankl duvar, kanal, damperler ile binann genelinden tecrit edilmelidir. Yapnn tehlike grubu belli olduktan sonra belirlenecek nokta sistem koruma alannn tespit edilmesidir. Buna bal olarak sistemi ka adet alarm vana istasyonu ile beslememiz gerektii ortaya kacaktr. Dk tehlike snf: Maximum koruma alan: 4831 m 2 Orta tehlike snf: Maximum koruma alan: 4831 m2 Yksek tehlike snf: Maximum koruma alan: 2323 m (aplandrma tablo ile yaplrsa) 3716 m (aplandrma hidrolik hesap ile yaplrsa) rnek yapmzn 9000 m2 kapal alana sahip olduunu varsayalm buna bal olarak, minimum yangn zonumuz 9000/4831 iki (2) adet olacaktr. Yine yangn risk grubuna bal olarak bir sprinklerin maximum koruma alann tespit etmemiz gerekir. Bu deerler sprinkler yerleimimizi tespit etmemizi salayacaktr. a- Dk tehlike snf: 1 sprinklerin max koruma alan 20.9 m (Eer aplandrmada hidrolik dizayn yntemi kullanlrsa) (aplandrma tablo ile yaplrsa alan max. 18,6 m olur) b- Orta tehlike snf: 1 sprinklerin max koruma alan 12,1 m2'yi geemez. c- Yksek tehlike snf: 1 sprinklerin max koruma alan 9,3 m 'yi geemez. (Eer aplandrmada hidrolik dizayn yntemi kullanlrsa) (aplandrma tablo ile yaplrsa bu alan max.8,4 m olur.) Bu verilere gre rneimiz olan yapda max koruma alan olarak 12,1 m2 'yi gememiz gerekir. Kukusuz sprinkler yerleimini etkileyen dier baz hususlarda mevcuttur. Bunlar koruma alanndan bamsz olarak yerleimi direkt olarak etkilerler.

Max. koruma alan: SxL=12,1 m2 balantya gre sprinkler yerleimi yaplr. Burada dier bir husus ta ayn branman zerinde max. 8 adet sprinklerin yer alabileceidir. Yangn risk grubuna bal olarak SxL'in max deeri, SxL= 18,6 m2 dk tehlike snf SxL=12,1 m2 Orta tehlike snf

SxL= 8,4 m2 Yksek tehlike snf Geldiimiz nokta itibari ile sprinkler yerleimimiz orta tehlike snfna gre tamamlanm durumdadr. Bu noktada fiziksel deerlerin etkisi ile sistemin kuru veya slak tip olarak seilmesi gerekir. Normal artlar altnda bir alveri merkezinde donma riski sz konusu olamayaca iin slak sistem seilebilir. Muhakkak ki sistem deiiklii rn farkllamasn ortaya koyacaktr. (Islak alarm vanas yerine kuru alarm vanas gibi) Yerletirme tamamlandktan sonra ister hidrolik hesap metodu isterse tablo vastasyla boru aplan tespit edilmelidir. Aada tm risk gruplarna ait boru ap tablolar ayn hat stnden beslenen sprinkler bal olarak verilmektedir. Dk tehlike snf: 2 spr... 1" 3 spr... 1 1/4" 5 spr ... 1 1/2" 10 spr... 2" 30 spr ... 2 1/2" 60 spr ... 3" 100 spr ...3 1/2" max 4831 m2 yi koruyan sprinkler... 4" Orta tehlike snf: 2sp.....1" 3 spr .... 1 1/4" 5 spr... 1 1/2" 10 spr... 2" 20 spr... 2 1/2" 40 spr... 3" 65 spr... 3 1/2" 100 spr ...4" 160 spr... 5" 275 spr... 6" max4831 m2'yi koruyan sprinkler... 8" Yksek tehlike snf: 1 spr... 1" 2 spr ... 1 1/4" 5 spr ... 1 1/2" 8 spr ... 2" 27 spr ... 3"

40 spr ... 3 1/2" 55 spr ... 4" 90 spr... 5" 150 spr... 6" max. 2323 m2 'yi koruyan springler ..8" Not: Tm bu ap deerleri siyah veya galvaniz boru iin tespit edilmi olup, bakr boru veya plastik esasl boru kullanmnda bu deerler deimektedir. rnek yapmzn 6 katl olduunu varsayarak tipik bir kolon emas oluturalm. Drain hatt ap ana kolon apna bal olarak seilir. Buna ait deerler aada belirtilmitir. Bu ekilde genel dizayn artlar yerine getirildikten sonra pompa gleri ve depo kapasitesi ile ilgili seimlerin yaplmas gerekir. Aadaki tabloda da grld gibi yangn risk grubu erisi sprinkler operasyon alan ile aktrldnda sprinklerde olmas gereken su boalma younluu tespit edilir. rnek yapmzn OTK GP2'ye girdiini ve operasyon alan olarak da min. deer olan 139 m 'yi seersek younlumuz 7,7 It/min m2 olarak oluur. Operasyon alan olarak setiimiz blgenin ka adet sprinkler tarafndan korunduunu tespit etmek iin koruma alanmzn 12,1 m olduunu varsayarsak;

Bu 12 says muhtemel bir yangn esnasnda ayn anda almas muhtemel sprinkler saysn ifade eder. En kritik blgede (basn ve debi deeri asndan) yaplacak hidrolik hesap ile sistemin debi ve basn deeri tespit edilir. Bu ilemler iin aadaki formller kullanlacaktr.

1- Numaral formlden yola karak balangcnda birinci sprinklerle olmas gereken basn ve debi deeri (debi deeri younluk ve koruma alanna bal olarak daha nce bulunmutur) bulunur. II. numaral formlden borudaki basn kayplar bulunur ve sral ilemler yaplarak, hesap gerei 12 adet sprinklerin alaca dikkate alnarak pompa istasyonuna kadar gelinir. Deerin yaklak olarak 1416 It/dk ile 1895 It/dk arasnda deien bir deer olacana ayn tr yaplar iin yaptmz almalar ve tecrbeler ile varabiliriz. Sprinkler sistemi iin gerekli debi ve basn deerine bal olarak sistem oluturulur. Yine debi deerine bal olarak tablodan yangn suyu kapasitesi seilir.

rneimiz iin bu hesab yaptmzda Q=1895 It/dk. debiye bal olarak min. reserve kapasitesi; 1895x60 = 114 m3'lk depo max. reserve kapasitesi ise, 1895x90=170 m3 lk depo kapasitesi oluur. Adm-adm bir sprinkler projesinin yaklam metodlar hakknda neler yaplmas gerektiini ortaya koymaya altk, hesaplama yntemi olarak alan ve younluk metodunu kullandk. Bir dier alternatif yntem ise oda dizayn metodu olup, hesap yntemleri birka adan takip ettiimiz yntemle farkllk arz eder. Alan ve younluk metodunu seim sebebimiz lkemizde bu yndeki uygulamalarn ok daha youn olarak sz konusu olmasndan kaynaklanmtr. Dnyamzda, zellikle gelimi lkelerin teknolojik gelimelerine paralel olarak gvenlik sorunlar hzla ykselmekte ve akabinde de mhendislik dallarnda korkun bir zm retme yar ortaya kmaktadr. Teknolojik olarak modern bir dnyaya paralel ilerlemek sadece ve sadece o blgelerde mevcut olan transfer etmekle zlemez. Uzun erimde alt yapnn oluturulmas mhendislik olgusunun gelitirilmesi salanmadan, tam anlamyla baarya ulamak mmkn olmayacaktr. Peki bu balamda altyap ve mhendislik olgusunun gelitirilebilmesi iin ne yaplabilir? Ne ekilde bu amazdan klabilir? Maalesef yangn sndrme sistemleri konusunda geni tabana yaylm bir mhendislik olgusundan gnmz koullarnda sz etmek mmkn deildir. Bu soruna zm bulmak iin, teknolojilerini bilgi birikimlerini transfer ettiimiz lkelerin bu noktalara nasl ulatn incelememiz gerekir. Bu noktay gn na kardmz anda fark edeceimiz tek gerek olacaktr. Bu ise oda; sektrde hizmet veren kurumlar, niversiteler proje mellifleri, belediyeler, yerel itfaiye tekilatlan, meslek kurulular gibi kurumlarn katlmlaryla oluturulan geni tabanl alma gruplarnn meydana getirildii ve bu gruplarn dnce tanklar oluturarak mevcut dank birikimi bir araya toplad ve geni tabana yaylmasna byk katklar salad sylenebilir. Sektrde bu konudaki aksaklklarn giderilmesi iin bir an nce benzer alma gruplarnn oluturulmas kanlmaz olup bu noktada buluabilmenin artlan sratle oluturulmaldr.

Kaynaklar:
NFPA (National Fire Profection Assocation) Amerikan Yangna Kar Koruma Dernei' nin NFPA 13 - 14 ve 20 No'lu Standartlar