DBAM

Immanuel Wallerstein
Makaleler Sekisi (2009-2010)
eviren:ErturulAydn

DNYABLTENARATIRMAMASASIDBAM

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

ImmanuelWallersteindanMakalelerSekisi(20092010aras)

Eyll 2010

DBAM Yaynlar Kresel letiim Merkezi Barbaros Bulvar, Balmumcu / Beikta Tel: (0212) 274 80 21 274 80 22 www.dunyabulteni.net

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

indekiler
Yine ran: Herkes blf m yapyor?........................................................................................... 4 Olimpiyatlar ve Jeopolitik.......................................................................................................... 6 Afganistan: Yaz da gelse kaybettik, tura da gelse kaybettik ..................................................... 8 Obama, Bush ve Latin Amerika Darbeleri ............................................................................... 10 Bat Avrupa ve Rusya biraraya geliyor..................................................................................... 12 in hakknda nasl dnmeli? ................................................................................................ 14 Amerika Brezilya'nn dnya politikasn yanl okuyor........................................................... 16 Gnlk eylerden biri olarak kaos............................................................................................ 18 srail-Filistin amaznda kazananlar ve kaybedenler ............................................................... 20 Amerikan kayglar: nce Almanya imdi de Japonya............................................................ 22 Korkunun anatomisi ................................................................................................................. 24 McChrystal bunu niin yapt? .................................................................................................. 26 Ponzi Solitaire .......................................................................................................................... 29

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

Yine ran: Herkes blf m yapyor?

ran yine kamu diplomasisinin en n saflarnda. Bakan Obama, ngiltere Babakan Gordon Brown ve Fransa Cumhurbakan Nicolas Sarkozy ortaklaa dzenledikleri bir basn toplantsnda ran'a bir ltimatom daha verdiler: Ya onlarn, uluslararas cmiann, taleplerine bu yln Aralk ayna kadar ayak uydur yahut yeni meyyidelerle yz yze kal. Obama ran, tm uluslarn riayet etmesi gereken kurallar inedi dedi. ran'n, Kum ehri yaknlarnda 3000 santrifjlk uranyum zenginletirme tesisi ina ettiini duyurmas - yahut batl liderlere gre ran'n bunu kabul etmi olmas vesilesiyle oldu bu. Obama'ya gre zahiri ama iin elektrik retimi iin - ok dk bir say bu fakat sz konusu olan nkleer balk retmek olduunda doru saydr. Velhsl ran, niyetleri hakknda yalan sylyor. Grnene baklrsa, batl istihbarat kaynaklar tesis ina edildiini bir sre nce kefetmiler ama imdi ikna edici ekilde dorulanm oldu. Bat grne gre ran, tesis ina edildiini ilan etti nk bat istihbaratlar zaten ortaya karmlard ve bu gerei dnyaya ilan etmek zereydiler. Cumhurbakan Ahmedinejad, Nkleer Silahlarn Yaylmasnn nlenmesi Anlamasna gre byle bir tesisin faaliyete gemesinden alt ay evvel varlnn duyurulmas gerektiini ve u an ilan etmelerinin sebebinin de zaten bu olduunu sylyor. Obama bunu her hlkarda bytyor ve zerinde mutabk olunan gerei (tesisin inasn) BM'in ran'a daha ar meyyideler uygulamas iin kullanyor. Aka grlyor ki Obama bu yeni gerein BM Gvenlik Konseyi'nin yeni bir meyyide kararn desteklemesi yahut hi deilse kar kmamalar iin Rusya 4

ve in'i ikna etmeye yeterli gelmesi midini tayor. Amerikan sa ve srailliler size sylemitik havasndalar. Onlarn grne gre ran her zaman yalan sylyordu, imdi de yalan sylyor ve bu yzden ciddi ekilde cezalandrlmal. Sadece meyyideleri deil tesisin (ve phe yok ki bilinen dier tesisin de) bombalanmasn ak ak dnyorlar. imdi yeni meyyidelerin eiinde miyiz? Yahut ABD veya ABD'nin zmn rzasyla srail tarafndan ran'n bombalanmasnn eiinde miyiz? htimaldir, ama gerekten yle olacan sanmyorum. Olan bitenin cmbr cemaat yaplan byk bir blf olduunu dnyorum. ran'la balayalm. ran'n, nkleer g konumunu elde etmek istedii hususunda ABD sa ve sraillilerle ayn fikirdeyim. Onlardan ayrldm nokta sadece bunun bana normal gelmesi, kanlmaz durmas ve hibir ekilde jeopolitik bir felket grnmemesidir. ran nokta-i nazarndan, Nkleer Silahlarn Yaylmasnn nlenmesi Anlamasn (NPT) imzalamamakla kalmayp nkleer silahlara sahip olan nkleer g Hindistan, Pakistan ve srail ve dierleri var. Uluslararas cmiann kurallarn ineme sulamasyla da karlam deiller. Bu yzden ranllar soruyorlar: ran'a satamann lemi nedir? ran, civarndaki bu nkleer gcn aksine, NPT imzacs ve imdiye dein anlamann muayyen hkmlerini inemi deil. Ama gene de dier lkeye nazaran ok daha kk uluslararas kural ihlallerinden dolay alenen knanyor. Brezilya Devlet Bakan Lula, Brezilya'nn da uranyum zenginletirdiini ve ran'n uranyum zenginletirmesinde bir sorun grmediini syledi. Obama madem ki ran'n bu tesisi ina ettiini biliyordu da niin imdi ilan

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM ediyor? nce bir istihbaratn salamlndan emin olmak istediini iddia ediyor. Ne ki i politika iin ok yararl bir vakit bu. Obama, salk sistemi reformu teklifi ve Afganistan'a daha fazla asker gndermede sergiledii tereddt yznden Amerikan sann hcmuna uruyor. ran'a sert tarzda konumas, sa cenhn biraz korumasn salyor ve dier meselelerde elini siyaseten glendirebilecektir. Ayn ey ran iin de sylenebilir. Obama gibi Ahmedinejad da baz i siyasi zorluklarla kar karya. Bat'ya kar sert tarzda konumak aktr ki rejimine kar ran'daki ulusu hisleri pekitirmesine imkan vermektedir bilhassa da onu byle konumaya iten Bat olduunda. Rusya ve in daha sert meyyidelerin amaca ters sonular reteceini her daim savundular. ran'la mkul ilikiler srdrmede her ikisinin de ekonomik ve jeopolitik karlar var. Elbette Amerika'y karlarna almada ok fazla ileri gitmek de istemiyorlar. Bu yzden muhtemelen yavaa, dikkatlice ve mphemiyet izerek ilerleyeceklerdir. Rusya Devlet Bakan Medvedev, Eyll aynda ran' eletiren, Obama'nn yzn glmseten bir ran beynat vermi olabilir. Ancak bu Rusya'nn Aralk aynda hakikaten ciddi meyyide karar lehine oy ataca anlamna gelmeyecektir. Evvela, Ruslar (ve inliler) daha sert meyyidelerin ran'n duruunu deitirmede etkili olacana gerekten inanmyorlar ve Bat dnyasndaki ok sayda ciddi analist de inanmyor. Askeri harekta gelince, unu bir dnn: Obama, General Stanley McChrystal'in Afganistan'da Amerikan askeri kararlln artrma talebiyle yz yze. Savunma Bakan Robert Gates'in bu talebi nereye kadar onaylayaca belli deil. Demokrat politikaclar arasnda zaten ciddi bir muhalefet var. Ve Amerikan kamuoyu ar derecede pheli grnyor. Obama uzun 5 vdeli strateji zerinde dnp tanyor. Sanyorum ki Obama hi deilse ksmen raz olacak ve daha fazla asker gnderilmesine izin verecek. Benzer ekilde dier NATO lkelerinin de asker saysn artrmalar son derece dk bir ihtimaldir. Aslnda onlarn askerlerini ekmeleri daha yksek bir ihtimal olarak grnyor. Afganistan'daki duruma baknca, ran'a kar bir askeri harekt destekleyecek olanlar da kimlerdir? Obama m? Genelkurmay Bakan m? Amerikan kamuoyu mu? Bylesi bir askeri harektn hayli dk bir ihtimal dhilinde olduunu syleyeceim. Ve kayglar, arzular her ne olursa olsun, sraillilere, gerekli snr tesi uu hakk verilmeyecektir. Bu bizi nereye gtrr? Dnyay amazda brakyor. Bir sr laf ve ok az eylem. Ahmedinejad'n istedii de bu mu? Belki de. Amerikan sa ve srailliler bu durumu knayacak m? Muhtelemen. Obama durumu deitirmek iin bir eyler yapabilir mi? Yapabilecei bir ey gremiyorum. Gelecekteki tarihiler, ABD'nin jeopolitik g kaybnn bir delili daha diyerek kaydedileceklerdir bunu. Gelecekteki tarihiler, BM Gvenlik Konseyi kararlarna kar koymada ran'n tpk son elli ylda benzer ekilde hareket eden lkeler gibi davrandn da syleyebileceklerdir. Ne az ne de ou. Yutturmaca, kmaz. gereklikle ayn kapya

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

Olimpiyatlar ve Jeopolitik
Modern olimpiyatlarn iki ey hakknda olduu farzedilir: Politikann stnde olan iddet d rekabet yoluyla dnyada bar tevik ve atletik baarnn yceltilmesi. Olimpiyatlara katlan ou atletin kafasnda bu ikincisinin olduuna phe yok. Ancak barn tevik edilmesi, ulusal spor alt/yaplarna verdii destein, ulusal katlmclarn baars iin her daim nemli olduu hkmetlerin kafasndaki son eymi gibi grnyor. En batan beri byleydi bu. Modern olimpiyatlarn mehur fikir babas Baron de Coubertin 1863 ylnda dodu. 1871'de Almanlar karsnda yaanan hezimetin sonucunda ou Franszn yaad ulusal travma zerinde kafa yormaya balad sylenir. Malubiyetin, Byk Britanya ve Almanya'nn aksine Fransz eitiminde atletik yeteneklere yer verilmemesi sonucunda yaand hkmne varm ve bunu dzeltmeye koyulmu grnyor. Yllar getike olimpiyat hazrlklar iin yaplan ulusal harcamalar gitgide artt. Olimpiyat oyunlarnn yaplaca yerin seimi ve oyunlarn kazanlmas hkmetler iin ok daha nemli hale geldi. Jeopolitik, olimpiyat oyunlarnn hibir zaman uzanda olmad. Souk Sava boyunca bloklar arasndaki rekabete kazanlan altn madalyalar da dhil edildi. ABD ve Batl uluslarnn 1980 Moskova Olimpiyatlarn boykot etmelerinin ardndan 1984 Los Angeles Olimpiyatlarna Sovyet boykotu geldi. Yaracak lkelerin listesi, devletlerin ve hudutlarnn meruiyeti hakkndaki Souk Sava argmanlarna gre belirleniyordu. Dolaysyla 2016 oyunlarnn yaplaca lkenin belirlendii Kopenhag'daki Uluslararas Olimpiyat Komitesi (UOK) oylamasna dnya basn tarafndan jeopolitik lens zerinden bakld. Hakikat, dnya basn UOK'nin drt ylda bir 6

verdii bu karara gittike daha fazla ilgi ve dikkat gsteriyor zira Olimpiyat yerinin seimi hususunda hkmet bakanlar kendi adaylar iin dorudan lobicilik yapyor. Bundan dolay, Brezilya, spanya ve Japonya liderlerinin Kopenhag'daki toplantya katlmalarnca baknca, Barack Obama'nn da ikago adna boy gstermesi gerektii aktr. Bylesi yarlarn sonularyla ilgili olarak bahis dzenleyenler, ikago'nun zerine bahse tututular ve ncelikle Obama'nn ahsen katlacan duyurmasna dayanarak yaptlar bunu. Gizli oylamann ilk turunda, sonular drt aday arasnda drde blnd. ikago, Amerikan basnn, atletleri, liderleri ve politikaclar sarsacak ekilde birinci deil de drdnc oldu ve ilk turda elendi. nc turda oylarn te ikisini alan Rio muzaffer olarak kt ki olaand denilecek byklkte bir orandr. Niin byle olduunu anlamak g deil. Rio phesiz ki biztihi ekici bir mahal olsa da UOK yeleri oylarn Rio'dan ziyde Brezilya'ya verdiler. Dier adayn hepsi de Kuzey'dendi ABD, spanya ve Japonya. Brezilya Gneyi temsil etti. Brezilya Devlet Bakan Lula'nn konuyla ilgili balca sav, Gney Amerika'nn K Olimpiyatlar Oyunlarna hibir zaman ev sahiplii yapmam tek kta olmasyd. Bu gerek fakat oylama sonucunu sevinli bir ekilde nc Dnya'nn zaferi olarak tanmlayan Fidel Castro sanrm daha isbetliydi. Oylamada kazanan nc Dnya'nn herhangi bir lkesi de deildir. Gneyin ykselen devlerinden biri olan Brezilya kazand. Lula oylamadan sonra yapt aklamada yle dedi: (Brezilya) ikinci snf bir lke olmaktan kp birinci snf bir lke oldu ve bugn, hak ettiimiz saygy grmeye baladk. Gemite gsterilmeyen hak ettiimiz

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM sayg, Brezilya'nn iftiharyd ve nc Dnya'nn geri kalan tarafndan da paylald. Obama terslenmi mi oldu? - ahsen o deil, Birleik Devletler. Bununla birlikte popler Obama tm dnyada ve popler, ABD bakan olarak yerinde. Oylama sonucu jeopolitik mnda apak bir yerilmedir. Obama daha iyisini yapabilirdi de denemez. Ve hi gitmeseydi, Amerikan kamuoyu bu kayb onun orada bulunmayna balayacakt. Olimpiyatn yeriyle ilgili bir seimde kaybetmek, Taliban'n istila ettii bir Afganistan'da Amerikan sleri bulunmasndan daha kt deildir. Ne ki ayn resmin bir parasdr. Madem ki Obama Nobel Bar dln ald, o halde bu durum Amerikan diplomasisini deitirecek mi? Anlk olarak, belki. Ancak altta yatan durum deimeden kalyor. Esasen Obama'nn konumunu baz bakmlardan daha bir gletirecektir zira artk daha yksek standartlarla deerlendirilecek.

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

Afganistan: Yaz da gelse kaybettik, tura da gelse kaybettik

Afganistan'daki sava, ABD yahut Bakan Obama u an her ne yaparsa yapsn, hem ABD'nin hem de Obama'nn kaybedecei bir savatr. lke ve bakan kazkl hummaya tutuldu. Vaziyete bir bakn. Kabil'deki Afgan hkmetinin Afgan halknn ounluu nezdinde hibir meruiyeti yok. Anmaya deer bir ordusu yok. Mli temeli de yok. Askeri yahut ahsi gvenlik diye bir ey neredeyse hi yok. lkenin yarsn denetim altnda tutan ve 2002 ylnda Taliban'n yabanc igaliyle (byk lde Amerikan galiyle) devrilmesinden bu yana gitgide glenen gerilla yani Taliban muhalefetiyle yz yze. New York Times gazetesi Taliban'n, isyanc operasyonlarn masrafn karlamak zere Amerikan yetkililerinin yok etmek iin baarsz bir ekilde mcadele ettii hayli gelimi bir mli ebekeyi ynettiini kaydediyor. C. Bakan Hamid Karzai apak hileli bir seimle yeniden kazand. ABD hkmeti bunu sineye ekmeye hazr nk Karzai, Taliban'n destek taban da olan etnik Petunlara mensup nde gelen tek politikac. Dolaysyla da Taliban'n bir ksmyla yahut hepsiyle birlikte siyasi bir dzenlemeye gitmeyi mit dhi edebilecek tek kii yine o. Amerika, aibeli seimleri tandndan dolay herkesin gz nnde mahcup duruma dt ve ikinci tur bir seimi kabul etmesi iin Karzai zerinde bask kurmak zere sktrld. Karzai ikinci tur seimleri phesiz kazanacak. Siyasi konumu, seim sonrasnda, ok zayf olacak. Amerika'nn blgedeki balca siyasi mttefiki Pakistan belli ki Talibanla dankl dvyor byk lde kendi bekasn gvenceye almak iin. Amerikan ordusu komutan General Stanley McChrystal bir an nce 40.000 askere 8

ihtiya duyduunda, aksi takdirde, Afganistan'daki sava kazanmak iin ok ge olacanda srar ediyor. stedii saydaki askeri almas yahut zmnen ifade ettii mhlet ierisinde yeterince hzl bir ekilde almas ihtimal dhilinde grnmyor. McChrystalin 40.000 ilave askerin Afganistan'a hemen varsalar bile - fark yaratacan savunurken hakl olduundan phe eden pek ok askeri ahsiyet var. Birleik Devletlerin bir noktada Afganistan'dan ekilmek zorunda kalacan ortaya atmak cretkrlk saylmaz. Bu noktada Afganistan'da gerekte kimin iktidara gelecei ucu ak bir sorudur. Uzun sre devam edecek bir sivil sava pekala balayabilir. Kaybedilmi sava hakkndaki kanaat, Amerika ierisinde, ar derecede farkl olacaktr. Cumhuriyeti Parti genelde Demokratlarn zelde Obama'nn kallee sata getirdii sulamasn yapmaya hazrlanyor. General McChrystal 2012'de deilse de 2016'da Cumhuriyeti Parti bakan aday olabilir belki de. Obama, yapt hibir eyin karln almayacak. McChrystal'in isteklerine tam destek verse, Cumhuriyetiler tarafndan ok ge davranmakla sulanacak. Ayn zamanda, 2008'de onun iin oy atanlarn hepsini deilse de yarsn fena halde darltacak. Afganistan'daki sava Obama'nn sava oldu. ABD bu sava kaybederken, kaybetmekle sulanacak kii Obama olacak. Bir salk sistemi yasa tasarsn kanunlatrsa bile (mmkndr), Amerika ve dnya ekonomisinin durumu gelecek birka yl ierisinde iyilese bile (pheli) Afganistan'daki sava, onun bakanl hakknda hkm verirken en nemli tek unsur olarak grlmeye devam edecektir. Obama, arpc bir ekilde baka bir istikamete Talibanla hzl bir siyasi

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM anlamaya ve tam askeri ekilmeye ynelerek bu durumu tersine evirebilir mi? Bunu yapmay tasarladna dair ciddi bir resmi delil olmad gerei bir kenara, bunu Obama iin mkul bir siyasi seenek klacak derecede halk destei yok Amerika'da. Bylesi dramatik bir deiim iin gereken destee kendi ynetiminde bile sahip deil. Dolaysyla, genel askeri ve siyasi durum ktleirken, Birleik Devletler ve Obama bir ya da iki yl tkezleyecektir. Birleik Devletler ve Obama yaz da gelse kaybedecek tura da gelse kaybedecek.

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

Obama, Bush ve Latin Amerika Darbeleri

Latin Amerika'da tuhaf bir eyler oluyor. Latin Amerika'nn sac gleri, George W.Bush'un sekiz yllk bakanlk dneminden ziyde Barack Obama'nn bakanlk dneminde icraata daha bir hazrlar. Bush, Latin Amerika'daki popler kuvvetlerin asla sempati beslemedii ar sa bir rejime liderlik etti. te yandan, Obama ise Franklin Roosevelt'in ABD'nin Latin Amerika'da dorudan Amerikan mdahalesinin sonuna iaret etmenin bir yolu olarak beyan ettii iyi komuluk ilikilerini tekrarlamaya alan merkezci bir rejime liderlik ediyor. Bush'un bakanl boyunca Amerika'nn destekledii ciddi tek darbe teebbs 2002 ylnda Hugo Chavez'e kar Venezella'da yaand ve de baarsz oldu. Bunun ardndan Latin Amerika ve Karayipler'de bir dizi seim yapld ve neredeyse her birinde merkez sol adaylar kazand. Bu sre, Brezilya'da 2008'de dzenlenen ve ABD'nin davet edilmedii, Castro'nun ise fiili kahraman muamelesi grd bir toplantda doruuna ulat. Obama'nn bakan olmasndan bu yana, Honduras'ta baarl bir darbe giriimi yaand. Obama'nn darbeyi knam olmasna ramen Amerikan politikas mphemdi ve darbe liderleri, yeni bakan iin seimin yaplaca tarihe kadar iktidarda kalma iddialarn kazanyorlar. Paraguay'da ise solcu Katolik bakan Fernando Lugo bir darbenin nne geti. Fakat onun sac bakan yardmcs Federico Franco, Lugo'ya hasm bir meclisten tahkikat sretinde bir darbe karmak iin manevra yapyor. Ve bir dizi lkede askeri di bileniyor Bu ikar gayri tabilii anlamak iin ABD'nin i politikasna ve i politikann ABD d politikasn nasl etkilediine bakmalyz. Bir varm bir yokmu, ok da 10

uzak olmayan bir gemite balca iki parti sosyal kuvvetlerin akan koalisyonlarn temsil edermi ki her birinin i dengesi Cumhuriyeti Parti'de bir para merkez sada, Demokrat Parti'de bir para merkez soldaym. ki parti akr hale geldii iin seimler her iki partinin bakan adaylarn, nispeten kk saylacak ve merkezde bamszlar sfatyla bulunan bir semen yzdesini kazanmak adna aa be yukar merkeze doru itmiti. Artk durum bu deil. Demokrat Parti o her zamanki ayn geni koalisyon fakat Cumhuriyeti Parti san sana kayd. Cumhuriyetilerin daha kk taban var demektir bu. Mantken seimlerde pek ok meakkatle karlamallar. Fakat grdmz zere i hi de yle deil. Cumhuriyeti Parti'ye hkim ar sa glerin yksek motivasyonlar var ve hayli saldrganlar. Fazla lml bulduklar her Cumhuriyeti politikacy tasfiye etmeye bakyor ve Kongre'deki Cumhuriyetileri, Demokrat Parti'nin ve bilhassa da Bakan Obama'nn teklif edebilecei hereye kar ayn tarzda olumsuz bir tutum sergilemeye zorluyorlar. Siyasi uzlamalar siyaseten arzulanr grnmyor artk. Tam aksi. Cumhuriyetiler tek bir trampetinin arkasndan yrmeleri iin sktrlyor. Bu arada, Demokrat Parti her zamanki gibi iliyor. Geni koalisyonu soldan bir para merkez saa kadar yaylyor. Kongre'deki Demokratlar siyasi enerjilerinin byk bir ksmn birbirleriyle mzakere ederek geiriyorlar. Birleik Devletlerin salk hizmetleri sistemini reformdan geirme teebbsnde u an grdmz gibi bahse deer yasal dzenlemeler geirmenin ok zor olduu anlamna gelir bu. Bunun Latin Amerika (ve aslnda dnyann dier kesimleri) iin anlam nedir peki? Bush, rejiminin ilk alt ylnda apak bir

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM ounlua sahip olduu Kongre'deki Cumhuriyetilerden neredeyse istedii hereyi alabilmiti. Gerek tartmalar ilk alt yl boyunca Bakan Yardmcs Dick Cheney'in hkim olduu Bush'un beyin takm tarafndan yaplyordu. Bush 2006 Kongre seimlerinde kaybettiinde Cheney'in nfuzu azald ve politika bir miktar deiti. Irak taknts ve bir yere kadar da Ortadou'nun geri kalan, Bush dnemine damgasn vurdu. in ve Bat Avrupa ile ilgilenmek iin bir miktar enerji kalmt. Latin Amerika, Bush rejiminin bak asnda arka zemine doru kayd. Latin Amerika sa, onlar d krklna uratacak ekilde, Amerikan ynetiminden kendi lehlerine bekledikleri ve istedikleri olaan yaknlamay bulamadlar. Obama btnyle farkl bir durumla yz yze geldi. Apayr bir taban ve tutkulu bir gndemi var. Kamusal duruu metin bir merkezci konum ve lml merkez sol jesti arasnda bocalyor. Bu onun politik konumunu zayflatyor. Seim srasnda uyandrd, pek ok davada siyasi geri ekilme halindeki sol semenleri hayal krklna uratyor. Dnya ekonomi buhran gerei merkezci bamsz semenlerin bir ksmn byyen ulusal bor korkusuyla ondan uzaklatryor. Latin Amerika, Bush iin olduu gibi Obama iin de nceliklerin banda deil. Bununla birlikte (Bush'un aksine) Obama ban siyasi suyun stnde tutmak iin rpnyor. 2010 ve 2012'de yaplacak seimler iin kayglanyor. Ve bu hi de anlamsz deil. D politikas, bu seimler zerindeki potansiyel etkisinden kayda deer lde etkileniyor. Latin Amerika sann yapt, elini ileri srmede Obama'nn karlat i siyasi zorluklardan istifade etmek olmutur. Onlar nleyecek siyasi enerjisinin mevcut olmadn dnyorlar. lave olarak, dnyann iktisdi durumu, cri rejimlere 11 kazandrma eilimindedir. Ve bugn Latin Amerika'daki cri rejimler merkezin solundaki partilerdir. ayet Obama gelecek iki yl ierisinde nemli siyasi baarlara imza atacaksa (doru dzgn bir salk yasas, Irak'tan gerek bir ekili, azalan isizlik) bu, Latin Amerika sann dnn engelleyecektir. yi de byle baarlarn altna imza atacak m?

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

Bat Avrupa ve Rusya bir araya geliyor

Bat Avrupa ve Rusya'nn yava ilerleyen kalc bir jeopolitik ittifak oluturma srecinin uzun bir tarihi gemii var ki yavaa olgunlayor. Fransa Cumhurbakan Charles De Gaulle'n 1944 ylnda Franko-Sovyet ttifak ve Karlkl Yardm Anlamasn imzalad Sovyetler Birlii ziyaretine kadar bunun izi srlebilir. Fransa'nn Avrupa politikasndaki merkeziliini yeniden ileri srmenin ve bir ekilde gnlszlk sergileyen mttefiklerle yani ABD ve ngiltere ile arasna mesafe koymann bir yoluydu. De Gaulle nezdinde jeopolitik karlar ideolojik farkllklara galip gelirdi. ok nemli bir dier an, Bat Almanya'nn Sosyal Demokrat anslyesi Willy Brandt'n 1969'da iktidara gelmesiyle birlikte Ostpolitik'in (Dou Politikas) peinden gitmesiydi. Sovyetler Birlii ile yeni bir diplomatik yumuamay (ve Dou Almanya ile iletiimin almasn) ihtiva ediyordu. ok nemli nc an, 1970'lerin sonlarnda ve 1980'lerin balarnda Sovyetler Birlii'nden Bat Avrupa'ya doru uzanacak, Almanya, Fransa ve hatta Thatcher'n Byk Britanyas bile destekledii bir doalgaz boru hattnn inas hakknda yaplan byk tartmayd. Drdnc nemli an ise Sovyet Babakan Mikail Gorbaov'un 1987'de ortak bir Avrupa evinin ina edilmesine ihtiya duyulduunu ilan etmesiydi. Bu drt nn mterek yan, ABD'nin bunlar en iyi halde pheli teklifler en kt halde ise ABD'nin kresel karlarn baltalayan inisiyatifler olarak grmesiydi. Sovyetler Birlii'nin knden sonra Boris Yeltsin ynetimindeki Rusya, tm bu fikirleri rafa kaldrd ve ncelii ABD ile 12

yakn ilikiler kurmaya verdi. Orta ve Dou Avrupa'daki komnizm sonras rejimler, Bat Avrupa ve Rusya arasnda yakn ilikilerin olduunu gsteren iaretlerin azalmas sayesinde ferahladlar. Ama ne ki Yeltsin'in ardndan Vladimir Putin geldiinde Rus politikas genelde Bat Avrupa ile zel de ise Fransa ve Almanya ile yakn ilikiler arayna tekrar yneldi. 2003 ubat'nda meyvelerini vermi gibi duruyor: ABD ve ngiltere BM Gvenlik Konseyi'nden Irak igaline onay almaya altnda lke bu teebbs hezimete uratmak iin el birlii ettiler. Ancak bu kez Amerika, bu ibirliini, hemen hemen apak ekilde, Amerika'nn kresel karlarna hasm olarak tanmlad. Amerika husmet beslemeyi srdrmesine ve dou-orta Avrupa'daki bir zamanlarn uydu devletlerinde genel bir korku ve muhalefet olmasna ramen, bu ilikiler, o zamandan beri ve dnyann radar altnda, ilerlemeye devam etti. Putin en byk kozlarndan birini, Rusya'nn doalgaz ihracn, bu balar pekitirme tarz olarak oynamay srdryor. 1990'lardan beri devam eden tartma, Rusya ve Orta Asya'dan Bat Avrupa'ya uzanacak devasa boru hatlarnn gzergh zerinde yrmektedir. Kuzey ve Gney Akmlar Ruslarn gzdesi. Kuzey Akm boru hatt Ukrayna, Belarus, Polonya ve Baltk Devletlerine uramadan Rusya'dan Baltk Denizine ve oradan da Almanya'ya uzanyor. Gney Akm ise Rusya'dan balayarak Karadeniz zerinde Bulgaristan'a uzanyor ve sonra ikiye ayrlyor; biri kuzeybatdan giderek Srbistan, Macaristan ve Solovenya zerinden Avusturyaya dieri ise gneybatdan, Yunanistan ve Adriyatik denizinden talya'ya varyor. ABD, doalgaz Trkmenistan'dan alarak Rusya'y atlayan ve evresinden dolanan

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM Nabuko adndaki nc bir boru hatt gzergh iin bastryor. Hazar Denizi'nden Azerbaycan'a ve sonra Grcistan, Trkiye, Bulgaristan, Romanya, Macaristan ve Avusturya'ya uruyor ve buradan da Almanya ve ek Cumhuriyeti'ne uzanyor. Ancak Trkmenistan'n doalgaz snrl olduundan dolay doalgaz nihayetinde Rusya'dan gelmeli ki bu durum Nabuko'nun jeopolitik faydasn azaltmaktadr. Her hlkarda Putin birlikte alarak Kuzey Akm ve Gney Akm boru hatlarn hayata geirmek iin Franszlarla anlama imzalamak zere Kasm ay sonlarnda Paris'e geldi; Le Monde usta ii bir zm olarak and. Kilit bir Fransz ahsiyet, GDF Suez CEO'su Grard Mestrallet, Rusya, gelecek iin ve Avrupa iin vazgeilmez bir ortaktr dedi. Fransa Cumhurbakan Nicholas Sarkozy, Avrupa ve Rusya arasnda ortak gvenlik alan ars yapt. Washington'n 1945'ten beri en Amerikan yanls Fransz olarak selamlad o ayn Sarkozy bu. Jeopolitik karlar ideolojik karlara bir kez daha galip geldi. Dou ve Orta Avrupa lkeleri mutsuz ve korku dolu bir halde galiba rza gsterecekler. Fakat jeopolitik gereklik u ki Amerika, yaklaan byk ittifak yavalatmak adna u an ok az ey yapabilir.

13

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

in hakknda nasl dnmeli?

ayet dnyada herhangi bir kiiye, bir lke ve bir dnya gc olarak Amerika hakknda ne dnd sorulsa, ok ak cevaplar alnacaktr. Kuzeyli-Gneyli, zengin-fakir, erkek-kadn, solcu-sac, gen-yal herkesin bu konuda bir kanaati var. Fikirler ar lehte olandan ar hasm olana kadar muazzam denecek ekilde farkllk ve eitlilik arz eder. Fakat insanlar Amerika hakknda nasl dnmeleri gerektiini bilmekte olduklarn hissetmektedirler. Ayn ey otuz yl evvel muhtemelen in iin de aynyd. Fakat bu artk doru deil. Dnyadaki birok insan hatta pek oklar, bir lke veya bir dnya gc olarak in hakknda nasl dnmeleri gerektiinden emin deiller. Esasen, yalnzca bir belirsizlik konusu deil ayn zamanda sert bir tartma konusudur bu. in dndaki insanlarn in hakknda hangi meseleleri tartmaya eilimli olduklar zerinde dnmek galiba faydaldr. Aslen mesele mevcut. Birincisi ve galiba en bilinen tartma, in'in esasen sosyalist bir lke olarak m yoksa kapitalist bir lke olarak m dnlmesi gerektii zerindedir. in kendisini elbette ki sosyalist olarak takdim ediyor. Komnist Parti eliyle ynetilmeyi srdryor. te yandan, yurtii iktisdi ileyiinin fiili ilemlerini ve phesiz dnya ticaretini, pazar/piyasa ilkelerine dayandryor gibidir. Dnya siyasi soluna ve siyasi sana ait grler, bu mesele zerinde ittifak etmi deil. Sa kanatta yer alanlar arasnda, geleneksel Marksist-Leninist Mao Zedong ideolojisinin tarihi gyelerini izlemenin bir hkmet niyeti olduu yerde pazar ilemlerinin yanltc bir d grn olduunda srar edenler var. Fakat siyasi sada, in'i drt drtlk pazar temelli bir ekonomiye gei srecindeki bir lke 14

olarak grenlerin says az deil; yanltc d grnn pazar ilemleri deil de ideoloji olduunu dnyorlar. Ayns sol iin de doru. in'in o ayn sosyalist gyeler minvalinde idre edildiini, pazar ilemlerinin ya taktik yahut klf olduunu dnyorlar. Fakat in'in cri politikalar hakknda kukulu yahut aka hayal krklna uram kiiler de var solda. Kanaatin blnd bir dier mesele u: in halen Gney'in bir paras olmay srdryor mu yoksa artk Kuzey'in bir paras m oldu? Otuz yl nce pheye mahal yoktu. in 1955'te Bandung'da dzenlenen Afro-Asya konferasna katlmt. in kendisini her yerde Gney'in jeopolitik grlerinin ve karlarnn militan destekisi olarak takdim ederdi. Fakat bugn in, ykselen uluslarn en gls ve dnyadaki ikinci byk ekonomi olarak snflandrlyor. Dnya basn gerekte dnya gcn paylaan G-2'den (ABD ve in) bahsediyor. in'in, iki sperg olarak ABD ve Sovyetler Birliine kar herkesin birlemesi gerektiini syledii 1960'lardan ne de farkl. Dolaysyla bugn hem Kuzey'de hem de Gney'de, in'e aslnda Kuzey'in bir paras nazaryla bakan pek ok kimse var. Fakat yine hem Kuzey'de hem de Gney'de, in'i Gney'in balca sesi olarak grmeyi srdrenler de var. En nihayet in nfusunun byk bir kesiminin halen hayli dk bir ekonomik seviyede yaadn sylyorlar. Son olarak, belki de en tartmal soru udur: in'i nde gelen emperyalist kart g olarak dnmeye devam m etmeli yoksa bizzat in'i bir emperyalist g olarak m dnmeli? Bu, Kuzey'den daha ziyde Gney'de tartlmaktadr. in'in dnyada balca emperyalist kuvvet olmay srdren Amerikan emperyalizminin att

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM dmleri zmede hayati rol oynadnda srar eden ok kii var. Bundan baka, in'in normalde ABD ve Avrupa yardmlarna elik eden artlar olmakszn Asya'daki, Afrika ve Latin Amerika'daki lkelere ekonomik yardm ulatrma yntemlerine iaret ediyorlar. inlilerin Gney'deki lkelere en ok ihtiya duyulan ekonomik kaldrac sunduunu sylyorlar yani sosyalist ibirliinin en iyi rneidir. Fakat bir de in yardmn, yardm alan lkelerin optimal ihtiyalarn ille de gidermek durumunda olmayan yollarla kilit hammaddelere eriimi teminat altna almann tarz olarak grenler var Gney'de. Ve kk inli tcirlerin bu lkelere aknndan rahatsz olanlar, ticari faaliyetlerinin kk yerli tcirlerin altn oyduunu ve yerleimci kolonizasyonu'nun bir trn tekil ettiini ileri srenler var. Bu tartma bugn iin bulank ve ayrm hatlar belirgin deil. Uzun sre daha byle srp gitmesi muhtemel deil. Bugn itibariyle belki on yl, bilemediniz yirmi yl zarfnda, herkes in hakknda nasl dnmesi gerektiini bir kez daha biliyor olacak. Olumlu ve olumsuz kanaatler yine bir kez daha muhkem olacak.

15

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

Amerika Brezilya'nn dnya politikasn yanl okuyor

Birleik Devletler, Bat Avrupa ve Japonya'nn artan ekonomik (dolaysyla da jeopolitik) gcnn hegemonik hkimiyetini tehdit ettiini aa yukar 1970'lerde fark etmi, Bat Avrupa ve Japonya'nn dnya meselelerinde fazlaca serbest hareket etmesinin nn almak iin duruunu deitirmiti. ABD szle deil ama fiilayatla yle demi oldu: Size imdiye dein uydu muamelesi yapyorduk, dnya sahnesinde sorgusuz sualsiz liderliimizi takip etmek zorundaydnz. Fakat artk daha glsnz. Bu yzden sizi babo ok uzaklara gitmemeniz artyla kollektif karar alma srelerinde hissesi olacak ortaklar, kk hissedarlar olarak davet ediyoruz. Bu yeni siyaset eitli ekillerde kurumsallatrld: G-7'nin oluturulmas, l Komisyon'un kurulmas ve dostane dnya sekinlerinin toplanma yeri olarak Davos Dnya Ekonomi Forumu'nun icd. Amerika'nn ana gyesi, kendi jeopolitik kn yavalatmakt. Yeni siyaset yaklak yirmi yl boyunca i grd. Ancak ardarda yaanan iki olayla akmete urad. Birincisi, 1989-1991'de Sovyetler Birlii'nin dalmasdr. Bylece ABD'nin ortaklarna syledii dnya sahnesinde fazla serbest olmamalar gerektii sav ortadan kalkt. kincisi ise Bush rejiminin kendi kendini baltalayc tek tarafl mao militarizmidir. Amerikan hegemonyasn onarmak yerine ABD'nin 2003'te Irak' igal iin BM Gvenlik Konseyi onayn alamamas gibi sarsc bir baarszlkla sonuland. Bush'un neocon politikalar btnyle geri tepti, Amerika'nn ar ilerleyen jeopolitik g kayb, hzla ilerleyen bir jeopolitik g kaybna dnt. Amerika'nn artk eski gcne

sahip olmad edilmektedir.

herkese

kabul

ABD'nin Bush rejiminin yapt hatalardan ders karm olabilecei akla gelebilir. Fakat grnene baklrsa ayn senaryoyu bugn de Brezilya'da tekrarlamaya alyor. Bu teebbsn zlmesi yirmi yl srmeyecektir. Obama ynetiminin yapt balca jeopolitik hamle, G-8'i G-20'ye dntrmek oldu. Toplantya alnan en nemli grup, ykselen lkeler de denilen BRIC lkeleri. BRIC, Brezilya, Rusya (hlihazrda G-8 yesidir), Hindistan ve in'den oluuyor. Amerika'nn Brezilya'ya sunduu ey ortaklk. Amerikan D likiler Konseyi'nin yaynlad U.S.-Latin America Relations: A New Direction for a New Reality balkl bir Grev Gc ( Task Force) raporunda ok ak bu. Amerikan D likiler Konseyi, merkezci sekinlerin sesidir ve bu rapor galiba Beyaz Saray'n dncelerini yanstmaktadr. Raporda Brezilya ile ilgili iki can alc cmle var. lki u: Grev Gc, Brezilya ve Meksika stratejik ilikilerine derinlik kazandrlmasnn ve Venezella ve Kba'yla diplomatik abalarn yeniden formle edilmesinin bu lkelerle daha verimli etkileim kurulmasn salamakla kalmayp ABD-Latin Amerika ilikilerini olumlu ynde dntreceini de inanmaktadr. Hassaten Brezilya ile ilgili olan ikinci cmle de u: Grev Gc, geni bir yelpazeye yaylan ikili, blgesel ve kresel meseleleri de bnyesinde barndracak daha tutarl, egdml ve daha geni bir ortaklk gelitirmek iin ABD'nin Brezilya ile mevcut etanol ibirliini temel almasn tavsiye etmektedir. Rapor 2009 ylnda yaynland. Amerikan D likiler Konseyi ile Fundao Getulio 16

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM Vargas (FGV) Aralk aynda ykselen Brezilya konulu bir seminer dzenlediler. Seminer tarihi, Honduras'taki siyasi krize ve ran Cumhurbakan Ahmedinejad'n Brezilya'y ziyaretine denk geldi. Seminere katlan Amerikal katlmclar Brezilyallarla ayn dili konumadlar. Amerikallar Brezilya'nn blgesel g olarak yani imparatorlua tbi bir g olarak hareket etmesi gerektiine inanmaktaydlar. Amerikal katlmclar Kolombiya'nn Amerika'yla olan askeri ve iktisdi balarn Brezilya'nn tasdik etmemesini anlayamadlar. Brezilya'nn dnya dzenini korumada baz sorumluluklar stlenmesi gerektiini de dndler, ki Brezilyallar ran konusunda Amerika'nn ikiyzllk yaptn hisseder dururken ran nkleer siyaseti zerindeki Amerikan basksna katlmalar demekti. Amerikal katlmclar Chavez Venezella'sn demokrasiden uzak bulurken, Brezilyallar Venezella'nn ar demokrasiden ektii nitelendirmesini yapan bakan Lula'nn grn aksettirdiler. Muhafazakr Amerikal bir analist, Susan Percell, Ocak 2010'da Miami Herald'da yaynlanan eletiri yazsnda Amerika'nn Brezilya politikasn hsn- kuruntu diye adlandrd. Hakl olabilir. Onun grne gre Washington, Latin Amerika'daki siyasi sorunlarn ve gvenlik problemlerinin Amerikan karlaryla da mnasip bir ekilde stesinden gelmek iin Brezilya'ya nereye kadar bel balanabilecei hakkndaki varsaymlarn yeniden dnmelidir. Yine Ocak aynda Lula'nn partisi PT'nin Uluslararas likiler Sekreteri Valter Pomar, Amerika'nn G-20'yi oluturma niyetinin okkutupluluu zapt-u rapt altnda tutmak iin alternatif g kutuplarn yutmak ve kontrol etmek olduunu syledi. Emperyal gce tbi bir devlet olarak dnya kapitalist karlarn desteklemek ile demokratik-halk 17 karlarn desteklemek arasnda kalan Brezilya'nn tercihini ikincisinden yana yapacanda srar etti. ABD, Bat Avrupa ve Japonya'nn 1970'lerde artan gc karsnda onlara terfi olarak kk hissedar mevkiini sundu. 2003 ylnda Fransa ve Almanya bamsz bir dnya rolnde daha fazla ilerleme karar verdi. 2009 genel seimlerinde ve Okinawa'daki belediye seimlerinde ayn eye Japonya da karar vermi grnyor. Artan gc karsnda Brezilya'ya kk hissedarlk yalnzca 2009'da sunuldu. Brezilya, neredeyse hemen ve derhal bamsz bir dnya rolnde srarc grnyor.

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM susaml besleyen, kzgn, yaral semen. Obamay nce setiler sonra da onu reddediyorlar. Niin? Avam vefaszdr. Californiada, Yunanistanda, dnya ynetimlerinin birounda grmekte olduumuz ey nedir? Devlet gelirleri azalyor, en ok da vergi gelirleri azaldndan dolay ki buna yol aan da insanlarn paralarnn tkenmesinden korkarak daha az tketmesi. Ayn zamanda, dnyadaki isizlik orannn hayli byk olmasndan dolay devletlerden harcama talepleri artt. Dolaysyla da devletlerin daha byk talepleri karlayacaklar daha az paralar var. O halde ne yapabilirler? Vergi artrmna gidebilirler. Ama vergi mkellefleri deyecekleri verginin ykseltilmesinden yana deil. Devletler irketlerin kamasndan da korkuyor. Pekl, imdiki harcamalar veya emeklilik gibi gelecekteki harcamalarda kesintiye gidebilirler. Ama bu kez de ayaklanma deilse de halk huzursuzluuyla yz yze gelirler. Bu arada, pazar tepki veriyor. Peki, dviz tercihlerini deitirerek - tepki veren pazar da hangisidir? Dnya finans sistemi iin ok ksa bir sre alan fakat byk kazanlar elde eden Hedge fonlar gibi ok byk kurumlar ve mli yaplar. Sonu itibariyle ynetimler imknsz seeneklerle kar karya; bireyler ise daha bir imknsz seeneklerle. Olmas muhtemel olan tahmin edemezler. Gitgide zvanadan kyorlar. Korumaclk, yabanc dmanl veya lafebelii (demagoji) arasnda sert ini klar yayorlar. Elbette ki ok az ie yaryor bu. Bu noktada dnya bilginlerinin en by, Thomas I. Friedman daha nce hi duymadm (Never heard that before) balkl makalesiyle kageliyor. Daha nce neyi duymam? Amerikal 18

Gnlk eylerden biri olarak kaos

Olmakta olan, yaygn medyaya srekli olarak srprizler yapyorsa, eitli uzmanlarn ksa vadeli tahminleri ok farkl ynlere gidiyor ve pek ok ekincelerle birlikte ifade ediliyorsa, messes nizm daha nce tabu olan eyler veya szler sylyorsa, sradan insanlar korku ve kayg iinde ama ne yapacandan emin deilseler bilirsiniz ki kaos ierisinde yayorsunuzdur. te bu, dnyann yahut hi deilse dnyann byk bir kesiminin son iki yln gayet iyi bir ekilde tanmlamaktadr. Son byk srprizleri Massachusettsda Cumhuriyeti bir senatrn seilmesini, Dubaideki mli k, eitli Amerikan eyletlerinin ve AB yesi drt ya da be lkenin iflasn eiinde oluunu, dnyadaki dviz dalgalanmalarn - bir dnn. Bu srprizler dnya basnnda nde gelen siyasetiler tarafndan her gn yorumlanyor. Olmakta olan ve hatta durumu iyiletirmek iin ne yaplmas gerektii hakknda bile mutabk deiller. rnein ABDdeki seim sonularyla ilgili olarak zekice yaplm sadece iki beynat grdm. Bir tanesini bizzat Barack Obama yapt: (Cumhuriyeti) Scott Brownn (Massachusettsda) rakiplerini gemesini salayan o ayn ey benim de rakiplerimi gememi salamt. nsanlar kzgn, hsrana uradlar. kincisini ise New York Timesn AfroAmerikal op-ed yazar Charles M. Blowdan geldi. Yazsnn bal Avam hkimiyeti (Mobs rule). yle kaydetmi: Avama ho geldiniz: Ekonomik gerilemenin kzdrd, siyasi tayf boyunca yan yatm, halen deiime hasret, kana

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM olmayanlarn Davosta ABDdeki siyasi istikrarszlktan bahsettiklerini duymu. Gemiteki tecrbelerine gre bu nevi ifadeler yalnzca Rusya, ran veya Honduras gibi lkeler hakknda kullanlmtr diyor. nsanlarn ABDnin tahmin edilemez olduunu gerekten dndn hayal etsenize! Thomas Friedman bunu daha nce hi duymam. En az krk yldr bunu yazan, bunu aklayan birileri var ama Thomas Friedman daha nce hi duymam. Duymaz nk ABD siyasi sekinlerinin ve baka yerlerdeki yardmclarnn mamul kozasnda yayor. Bu temel gereklii kabul etmeleri onlar iin ok kt olsa gerek. ABD siyaseten istikrarsz ve istikrarszln gelecek on yl ierisinde azalmas deil artmas daha bir muhtemel. Avrupa daha m istikrarl? Sadece bir dereceye kadar. Latin Amerika daha istikrarl m? Sadece bir dereceye kadar. in daha m istikrarl? Galiba bir dereceye kadar ama garantisi de yok. Dev sendelediinde onunla birlikte pek ok ey devrilebilir. Her gnk kaosun benzedii ey budur ksa vadede tahmin edilebilir bir durum deildir hatta orta vadede bile. Dolaysyla da iktisdi, siyasi ve kltrel dalgalanmalarn byk ve hzl olduu bir dnemdir. ou kii iin korkutucudur bu.

19

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

srail-Filistin amaznda kazananlar ve kaybedenler

srail/Filistin'de statko'nun bahse deer ekilde deieceini dnenler birok yanlsamadan muzdarip. srail hkmeti, Filistin devleti kurulmasna kar kyor hatta ki zayf bir Filistin devletine bile ve srail'deki Yahudilerin ounluunun destekledii bir gr bu. Filistin liderleri ise daha bir blnm haldeler. Fakat en uzlamac olanlar bile bakenti Dou Kuds olacak, 1967 snrlarna dayal bir devletten daha azna istekli deil. Dnyann geri kalan ise her iki taraf da yerinden oynatamyor ki buna amaz deniliyor. Soru u: Amazdan kazanl kan ve kaybeden kim? srail siyasi sekinleri, kazanl kacaklarna ikna olmu gibi duruyorlar. Tereddtszce irredantist geni bir grup var ki bir bar anlamasn gerek bir felket olarak gryorlar. srailliler ayak srdkleri takdirde dnyann geri kalannn da (hatta Arap Filistinliler dhil) er ya da ge fiili duruma boyun bkeceini dnyorlar. Bu politika uzun zaman ie yarad. O halde niin deitirmeli ki? Ama dostne destekiler, dnya siyasi ikliminin deimekte olduuna ve bunun hi de srail lehine olmadna dair koro halinde uyarda bulunuyorlar. ki devletli zmn alternatifinin tek devletli zm olduuna, tek devlette Yahudilerin ksa srede aznla dneceine iaret ediyorlar. Bu durumda, eer evrensel oy hakk olacaksa, o devlet artk bir Yahudi devleti olmayacak. ayet Yahudi olmayanlarn evrensel oy hakk inkr edilirse, bu devletin demokrasiyle uzaktan yaknda alkas olmad dnlecek. srail'in mlum dostne destekilerinden Thomas L. Friedman geen ay The New York Times'da bir (op-ed) makale kaleme 20

ald ve ortal kartrd. Kuds'te ikili araba kullanmak balkl yazsnda srail'e vardnda Dou Kuds'te Yahudiler iin iskan plan ilanyla selamlandnda oray derhal terk etmedii iin ABD Bakan Yardmcs Joe Biden' azarlad. Friedman, Biden'n srailli dostlarna dostlar, dostun ikili araba kullanmasna izin vermez. u an ikili araba kullanyorsun demi olmas gerekirdi dedi. srail'in kdemli destekilerinden Leslie H. Gelb srail atele oynuyor (Israel Plays with Fire) balkl bir makale kaleme ald. Yazsnda srailli liderler, Biden'i amarlamann biti eklinden holanmayacaklar tahminini yapt. O halde Biden, Friedman'n dn niin tutmad? ki tr cevap var. Biri Uri Avnery'den. Uri Avnery, bu meselelerde hkmetini istikrarl bir ekilde eletiren birka srailliden biri. srail hkmetinin bir kez daha ABD'nin suratna tkrdn kaydetti. Makalesini eski bir deyile sona erdirdi: Arszn suratna tkrdnde yamur yayormu gibi yapar. Dnyann en gl lkesinin bakan iin de geerli mi bu? kincisi ise ABD politikasnn gerekleri hakknda. Obama, kendinden nceki dier ABD bakanlar gibi srail'e snrsz destei defalarca yinelemesi bir yana, ciddi hibir ey yapm deil meerki sraillilerin pek ou, Obama'nn Araplara (Kahire'de yapt konuma gibi) neride bulunmasn fazla buluyor olsun. srail babakan'nn kaynbiraderi geenlerde srail ordu radyosunda, Obama'y o konumadan dolay anti-semit olmakla sulamt. Amerikan ynetimi pek bir ey yapmyor, ki hi yapmamt zira ABD'de srail'e yaygn bir destek var. Bu, nemli ve saldrgan bir srail yanls lobinin, AIPAC'n gcnden kaynaklanmyor sadece. Sadece Hristiyan san mthi bir

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM srail yanls duruu benimsemi olmasndan dolay da deil. Belli bal Demokrat liderlerin srail'e destek vermeye derin bir ballk duymalarndan tr ve Obama'nn Demokrat politikaclarla yeterince problemi var ve onlarla bir baka cephede daha mcadele etmenin kaygsn gtmyor. ABD bu politikay srdrecek mi? srail'e verilen destek, srail'in Filistinli Araplara kar bilhassa Gazze'de ama onunla da snrl deil - inatl, kat yreklilii ve zalimlii yznden son on ylda Bat Avrupa'da ciddi ekilde azald. srail'in sertlik yanls tutumuna verilen destek, ABD'deki Yahudi nfusunun kayda deer bir kesimi arasnda da zayflad. Fakat imdi yeni bir eletiri kayna olabilirmi gibi duruyor. Marc Perry'nin Foreign Policy'de yaynlanan bir makalesinde ifa ettiine gre (Ortadou'dan sorumlu) CENTCOM'a bal st dzey yetkililerden oluan bir ekip 16 Ocak'ta ABD Genelkurmay Bakan Amiral Michael Mullen'e CENTCOM'un bandaki General David Petraeus'un srail-Filistin amaz hakknda duyduu endieyi anlattlar. Petraeus ve subaylar, grtkleri tm Arap liderlerden srekli olarak eletiri alyorlar galiba. Petraeus u sonuca varm grnyor: Amerika zayf grnmekle kalmayp blgedeki askeri duruu sarslyor. Ksacas, bu amaz, Amerikan ordusunun Irak ve Afganistan'daki abalarna zarar veriyor. Perry'nn vard sonu u: Washington'da eitli gl lobiler var ( the National Rifle Association, the American Medical Association, the Lawyer ve elbette AIPAC). Fakat hibir lobi Amerikan ordusu kadar nemli ve gl deil. Bu yzden de Petraues, Mullen'i uyard: Amerika'nn sraille ilikisi nemli ama Amerikan askerlerinin hayatlar kadar nemli deil. Petraeus'u o mevkiye getiren kii George W. Bush olduundan 21 ve Petraeus Amerikan sa tarafndan, Amerika'nn Ortadou'daki askeri rol hakknda dili bir sertlik yanls olarak grldnden dolay satlm diyerek onu itham etmeleri pek g. srail uzlamazl ksa vadede krl. Fakat Friedman ve Gelb'in iaret ettii ve Petraeus'un altn izdii zere orta vadede intiharla eanlaml. Sertlik yanls srailliler kendilerini % 101 desteklemeyen herkesi knamaya hazr. Friedman ve Gelb'e kendinden nefret eden Yahudiler, Petraeus'a ise bir anti-semit diyerek kazanabileceklerini sanyorlar. Gelb yazsn yle noktalamt: srailli liderlerin, Amerika'nn lkelerine verdii destein derinlik ve istikrarn test etmelerinin vakti deildir. Netanyahu, kzgn Bakan Obama'y yattrp yattramayacan grmek iin Washington'a gitti. Baarma benzemiyor. ABD ynetimi sraillilere kar bihakkn zorlu bir tavr sergilemeye ister hazr olsun isterse olmasn, srail liderlii zerre kadar kabul edilemez bulsun bulmasn, dnya tpk gney Afrika'da olduu gibi amansz bir ekilde tek devlet zmne doru yol alyor.

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

Amerikan kayglar: nce Almanya imdi de Japonya

1945'ten sonra Amerika'nn jeopolitik stratejisi, salam kaya gibi grnen ey zerine kuruluydu: II. Dnya Sava'nda malub edilmi iki dman zerinde denetim kurmak. Her iki lke de uzun bir sre tek bir muhafazakr parti tarafndan ynetildi: Almanya'da Hristiyan Demokratlar Birlii (CDU), Japonya'da ise Liberal Demokratik Parti. Bu iki parti, Amerika ile yakn ittifak politikas izlediler ve Amerika'nn jeopolitik durularna inanla destek verdiler. Sarslmaz destek, evvela Almanya'da sarslmaya balad. Hristiyan Demokratlar Birlii, iktidar Sosyal Demokrat Parti ile nbetlee devralmaya balad; Sosyal Demokrat Parti'nin anslyesi Willy Brandt 1969'da Sovyetler Birliiyle bir tr yumuama arayndaki Ostpolitik'i balatt. Almanya'nn ABD ile balarndaki zayflama ar ar ilerledi ta ki Almanya'nn ABD'nin Irak igalini onaylama niteliindeki ABD destekli BM Gvenlik Konseyi Kararn bozguna uratmak iin Fransa ve Rusya ile ittifaka girdii 2003 ylnda krlana dek. Japonya'da benzer bir gelime sz konusu olmad ta ki Yukio Hatoyama liderliinde Japonya Demokrat Partisi'nin (JDP) Japonya'nn ABD ile "uakvri" ilikileri zerinde yeniden dnen bir platformda Liberal Demokrat Parti'yi (LDP) iktidardan sprd 31 Austos 2009 tarihine kadar. Hatoyama, ABD-Japonya Gvenlik Anlamasn "Souk Sava kalnts" olarak tanmlad ve Japonya'nn ABD'ye ar bamll artk terk etmesi arsn yapt bir makaleyi 1996 ylnda yaynlamt. ABD-Japonya ilikilerinde oktandr ekimeli bir mesele vard: Okinawa adasndaki Amerikan askeri slerinin 22

varl ve slerin ynetimi. ABD, ahenksizlii azaltmak adna LDP ile oturarak Okinawa adasndaki askerlerden bir ksmn Guam'a nakledecek ve mevcut askeri ss Okinawa'nn uzak bir kesine tayacak yeni bir dzenleme zerinde mzakere yrtyordu. Ama ne ki Hatoyama, Amerikan askerlerinin aday btnyle terk etmesini istiyor grnmekteydi. JDP'nn koalisyon ortaklarndan Sosyal Demokrat Parti'nin gl bir sesle ifade ettii gr buydu. Baka bir prz daha var. ABD ve Japonya arasnda yaplan gizli bir anlama gn yzne kt. Okinawa 1945'ten beri ABD igali ve tam bir ABD denetimi altndayd. ABD 1972'de aday Japonya'ya "iade" etmeye rza gsterdi ve ss elinde tutmay srdrd. Ancak bir problem vard. ABD'nin Okinawa adasnda nkleer silahlar mevcuttu. Japonya'nn ise nkleer silahlara sahip olmamak, nkleer silah retmemek ve Japonya'ya nkleer silah giriine izin vermemek gibi ilkeden oluan bir politikas vard. Bu ilkeler galiba Amerikan ssne de tatbik edilecekti ama Bakan Nixon ve Japonya Babakan Eisaku Sato 1969'ta Amerika'nn "olaanst" durumda Okinawa'ya nkleer silah sokmasna izin veren bir anlama imzalamlar demek ki. Bu, Japonya'nn resmi politikasnn dorudan ihlali olduundan dolay gizli tutuldu ve bu durumdan, Japonya'da ancak ok az sayda kiinin haberi oldu. lave olarak, Hatoyama greve baladktan sonra in, Gney Kore ve Japonya'y anarak fakat ABD'yi darda tutarak Dou Asya Birlii arsnda bulunmakla yangna benzin dkt. Tm bu olaylara kar Amerika'nn tepkisi duruunu balangta Hatoyama'nn "tecrbesiz ve poplist" bir hkmet sylemi olarak grmek oldu, yani ok da ciddiye alnmamt. Fakat Hatoyama teklif edilen yeni Okinawa anlamas zerinde laf eveleyip geveledi ve ABD ynetimi

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM ona kar daha bir gvensizlik beslemeye ve Japonlarn jeopolitik stratejisinde yeni bir dneme olarak grlen eyin uzun vadeli karmlar hakknda znt duymaya balad. ABD Dileri Bakan Hillary Clinton, ABD'nin askeri sle ilgili olarak teklif edilen yeni dzenlemenin artlaryla oynamayacan lafn esirgemeden sylemek iin Aralk ay sonunda Japonya Bykelisiyle bir araya geldi. Fakat imdi Washington Post, ABD'nin Hatoyama'ya "krgn" olduunu ve Japonya'nn duruunun, daha nce dndklerinden ok daha "sorunlu" olmasnn tamamen mmkn olduunu dikkate aldklarn bildiriyor. Japonya'nn iki nemli gazetesinin, Asahi Shimbun ve Yomiuri Shimbun'un, geen ay op-ed makaleler yaynlayarak, bayazlar kaleme alarak ABD'yle bu kopua kar ihtarda bulunduklar doru. Fakat Almanya ABD'yle bulunduu ayn saftan ayrlrken Almanya'daki muhafazakr gazeteler de yle yapmt. Hatoyama, ABD'yle arasnda mesafe koymay yavalatmas iin halen bir miktar i bask altnda ve bu yzden de laf aznda geveliyor. Fakat laf gevelemek, daha nceleri "salam kayalarn" sadkati hakknda znt duymaya ihtiyac olmayan bir mttefik ile yakn balar onarmayla ayn ey deildir. Gney Kore'deki mevcut muhafazakr iktidarn Japonya hakknda ABD'yle ayn gr paylat dnlyor u an. Ancak Gney Kore, ABD ile arasna mesafe koymaya balayal ok oldu ve tekrar iktidara gelen bu ayn muhafazakr partinin liderliinde balad. Gney Kore hkmeti 2003 ylnda yirmi yldr gizli olarak uranyum ve pltonyum zenginletirdiini kabul etmiti. Bu sre, Gvenlik Tedbirleri Anlamas hilafna nkleer silah retme ynnde ok daha ileri bir seviyeye vard ki ran'n yapmakla suland eyden bakas deildir bu. Fakat UAEK tarafndan BM Gvenlik Konseyi'ne asla havale edilmedi ki 23 Amerika'ya bamllktan kaynaklanan zerklik derecesini ifa etmektedir. Japonya ve Gney Kore'de olup bitenler in'in jeopolitik iddiallyla balandnda, bir sonraki on yl, Hatoyama'nn Dou Asya Birlii'nin kurulmasna giden kayda deer bir harekete muhtemelen ahit olacak gibi grnyor. Almanya (ve Fransa) Rusya'ya doru yaklarken, Japonya (ve Gney Kore) in'e yaklarken, Amerika Birleik Devletleri, (bir zamanlarn) dnya sisteminin hegemonik gc olarak, zerinde jeopolitik stratejisini ina ettii bu iki salam kayay hesaba dhil edemez.

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

Korkunun anatomisi
Dnyann byk bir kesiminde en yaygn duygu, korku. Bu korku, irrasyonel deil ama varsaylan tehlikelerin ille de akl banda bir yaklamla ele alnmasn salayacak diye bir ey yok. Korku duygusu, yakn gemite yaanan kayda deer iki olayda rahatlkla alglanabilir. lki, New York Borsasnda ilem gren hisse senetlerinin 6 Maysta urad arpc deer kayb. Herkesi hayrete dren ve birka dakika iinde sona eren bir dt. kincisi ise Atinallarn ayaklanmasyd. Daha imdiden kiinin hayatn kaybettii ayaklanma devam ediyor. Hisse senetlerinin bana gelen neydi? O sabah Dow Jones sanayi endeksi 300 puan kaybetti. Hatr saylr bir dt (yzde 3) ama ABDde eitli cihetlerden gelen kt haberler bilekesine ilave olarak bir de Yunanistann iflastan kurtulup kurtulmayacayla ilgili artan belirsizlik karsnda mstesna bir tepki olduu da sylenemez. Fakat Dow Jones leden sonra inanlmaz bir hzla 700 puan daha kaybetti. Bir gn ierisinde yaanan en byk dt. Kesinlikle ngrlmeyen bir dt ve grnene baklrsa borsaclar donup kaldlar. nemli baz hisse senetleri yzde 90 deer kaybederek bir peniye dt; Dow Jones, borsaclar az ak izlerken, dt kadar hzl bir ekilde ykseldi ve gn sadece 371.80 puanlk kaypla kapad. Borsaclar rahatlar gibi oldular. Elbette ki herkes bir aklama arayna girdi. lk aklamaya gre iman parmakl bir borsa temsilcisi, milyon yerine milyar yazm olabilir. Ancak problemli bir aklama bu. yle ki, bu kiinin yerini veya byle bir kiinin var olduunu yahut da byle bir kii varsaiman parma olduunu hi kimse ispatlam deil. 24

Sonra bir baka aklama dolama girdi. New York Borsas, ilemler ok fazla hzlandnda yavalatan bir mekanizmaya sahip. Ancak dier borsalarda benzer bir mekanizma yok. Dolaysyla da New York borsasnda yavalatmayla kar karya gelen temsilciler, alm-satm dier borsalarda yapmaya karar verdiler. Baz kiiler, bu izahtan kalkarak yeni izahlar yapyorlar: Hata, bu tr deiimleri yapmak zere nceden programlanm otomatik alm-satm mekanizmalarnn olduu algoritmik alm-satm stratejilerindeydi. eitli borsalar arasnda egdm olmay, dzenleme hatasdr deniliyor ve kimileri, tm borsalarda mterek bir yavalatma mekanizmas olmaldr diye savunuluyor. Bazlarna gre de kn sorumlusu otomatik mekanizma olabilir; dolaysyla da ahslar deil makineleri sulamaldr. Tm bu aklamalar geerli de olabilir geersiz de fakat hepsi de insani kararlarn eitli noktalardaki dahlini darda brakyorlar: kn balamasna gsterilen tepki, alm-satm yavalatma, tekrar satn alma ve Dow Jonesun ykselie gemesine izin verme. Korku faktr ite burada devreye giriyor. Bir menkul kymetler borsas, tanm gerei, risk ve belirsizlik ierir. Ama ne ki traderlar, dalgalanmalarn nispeten kk olaca, beklenen bir aralkta gerekleecei hissine bamldrlar. Dalgalanmann iddeti artmaya baladnda yani byk ve ani olduunda, traderler panie kaplr. Panie kapldklarnda kanlmaz olarak dalgalanmay iddetlendirirler. Bir fasit dairedir bu. New Yorktaki traderlar panie kapldklar anda, karlarndaki ekranda Atinada yaanan ayaklanmalar grebiliyorlard. Bu ise iki sebepten dolay onlar daha bir altst etti. Avrupa Birlii lkelerinin Yunanistana yardm konusunda nasl bir karar alaca (hatta

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM yardm edip etmeyecekleri bile) belirsizliini koruyordu. Yunanistan problemiyle ilgili olarak Avrupann hareketinin (veya hareketsizliinin) ABD, Bat Avrupa ve Japonya bankalar iin sonularnn neler olaca hakknda derin bir tereddt iindeydiler. Yunanistann potansiyel iflasnn dnya piyasalarnda kresel bir zlmeye yol ap amayaca konusunda da derin bir kuku iindeydiler. Fakat bilhassa da ayaklanmalardan korku duymakta haklydlar. Ayaklanmalar, Yunan korkusunun sonucuydu. Yunanllar en ok endielendiren ey, gerek gelirlerinin gelecek yllarda esasl bir d yaamas ihtimaliydi. Buna kzyor, bundan ok korkuyorlard. Bunun bir ekilde kendi hatalar olduuna, bedelini demek durumunda olduklar bir hatalar olduuna tam ikna olmamlard. Yunan vatandalarn korkular, devlet yetkililerinin ve menkul kymetler piyasasndaki traderlarn da ok iyi farknda olduklar zere, buzdann sadece grnen ksmdr. Yunanistan hkmetinin problemi gyet basittir. Vergi gelirleri ok dk, u anki ve gelecekteki muhtemel gelirlerine nispetle harcamalar ok byk dolaysyla da ya vergileri artracak (o da ayet toplayabilecekse) veya harcamalar byk oranda azaltacak yahut da her ikisinin birden uygulayacak. Ancak bu, Almanyann, Fransann, ngilterenin, ABDnin de (liste devam eder gider) problemidir. u an ban suyun stnde tutabilen (Brezilya ve in gibi) birka lke, sorunun kendilerine bulamasndan muaf deiller. Yunanllar, protesto iin caddelere akyorlar. Protestolar daha da yaylacak. Yayldka, dnya piyasalar ok daha istikrarszlaacak ve korku yaygnlaacak. Dnyadaki genel tepki, bor alnm veya baslm kat parayla zaman kazanmak. mit o ki dn alnan zaman, tekrar balayan ekonomik byme, gven tesis edecek, gerek veya gizil panii sona 25 erdirecek. Politikaclar, byme dorultusundaki her kk iareti skca kavryor ve gereinden fazla anlam yklyorlar. ABDde u son istihdam artnn alklanmas bunun iyi bir rneidir. stihdam oran, ayn dnem ierisindeki nfus artndan daha dkt hlbuki. Bu korku, irrasyonel deil. Dnya sisteminin yapsal krizinin sonucudur. Bugn kar karya olduumuz illetleri tedavi etmek iin hkmetlerin kulland yara bantlaryla zme kavuturulamaz. Dalgalanmalar byk ve hzl olduunda hi kimse rasyonel plan yapamaz. Bu yzden de insanlar, nispeten normal bir dnya ekonomisindeki olduka rasyonel aktrler olarak hareket edemezler artk. u anki dnemin esasl gerei, korkunun bu derecesidir.

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

McChrystal bunu niin yapt?

Afganistandaki Amerikan kuvvetlerinin komutan General Stanley McChrystal, Rolling Stone dergisine bir rportaj vererek, hem kendisi hem de kurmaylar, lkelerinin sivil liderlerini aaladlar. Bakan Obamaya itaatsizlik ettiinden dolay kovuldu. Savunucular bile McChrystalin szlerini mnasebetsiz ve yanl buldular. McChrystalin fevkalde zeki ve ok hrsl bir kii olduu dikkate alnarak sorulabilir: Bunu niin yapt? McChrystal, rportaj kovulmak iin verdi. Peki o zaman niin kovulmak istedi? Kovulmak istedi nk Afganistan savanda izledii ve savunduu politikalarn ie yaramadn, yaramayacan biliyordu. Kamu nezdinde sorumlu tutulan ve lekelenen o kii kendisi olmak istemedi. Bu rportaja giden uzun tarihi dnn. ABDnin Irak ve Afganistanda uygulad askeri strateji aslen ABD Savunma Bakan Donald Rumsfeld tarafndan vaazedilmiti. Batan aya mao bir politikayd. Yukardan bombala ve kimin ldn dert edinme. Yakaladn kiiye ikence yap. Hi kimseyle istiare etme, onlar mttefik olsalar bile. lkeyi sresiz olarak igal et. Bu savalar balarken Stanley McChrsytal, Rumsfeldin altn ocuklarndan biri olarak Washingtonda alan tek yldzl bir generaldi. West Point gnlerinden beri ne zaman duracan bilen gzpek bir asiydi -, sayg duymad stlerini kk grr ve her daim kendisini ileri srerdi. Rumsfeld, ordunun zel operasyonlar yrten ve lm makinesi olarak bilinen en gizli sekin birliklerinin bana onu atad. McChrsytal, her zaman olduu gibi iini parlak bir ekilde icra etti. Hatrlayacak olursanz, 2006 ylnda ordu, politikaclar ve basn hepsi de ABDnin 26

Iraktaki sava kaybetmek zere olduunu sylemeye balamlard. Direni ok gl grnyordu ve ABD kayplar her ay giderek artyordu. Cumhuriyetiler 2006 seimlerinde kt i karmlard. Bir eyler yapmalyd. Bir eyler yapld. Bakan Bush, Rumsfeldi kovdu. Bakan Yardmcs Cheney, Rumsfeldin gl savunucusu, nfuzunu Dileri Bakan Condoleezza Rice ve Rumsfeldin diplomasiye vurgu yapan, daha lml grler savunan halefi Robert Gates lehine kaybetti. Birdenbire yeni bir askeri strateji yani isyan bastrma stratejisi (counterinsurgency/ksaltmas COIN) zemin kazand. Bu strateji, daha nce pek az tannan bir subay - David Petraeus tarafndan gelitirilmiti. Petraeus, McChrsystal kadar muhteris ve insiyakl ama btnyle farkl bir ahsiyetti. Askeri entelektel denilebilecek bir kiiydi. 1983 ylnda ABD Kara Kuvvetleri Komuta ve Kurmay Kolejini dereceyle bitirenler arasndayd. 1989da Princeton niversitesinde Uluslararas likiler doktorasn ald. West Pointte Uluslararas likiler dersi verdi. Ayn zaman zarfnda, pimi bir muharebe subay olarak ok iler karmt. Washingtondaki politikaclarn tevecchn de kazanmt. 1980lerden beri yaynlad makale ve raporlar, isyan bastrmay bir doktrin olarak savunuyordu. syan bastrma stratejisini Cezayirde kullanan Franszlarn ve Vietnamda kullanan ABDnin tecrbelerinden yararlanmt. Petraeusun sac eletirmenlerinin de kaydettii zere, dikkate yan baarlar deillerdi bunlar. syan bastrma, diplomatik ve politik mlhazalar ille de askeri taktiklere kattran kafalar ve gnlleri fethetme lzumuna vurgu yapar. Rolling Stone adna rportaj yapan Michael Hastings, isyan bastrmay u

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM ekilde tanmlam: Yeil berelileri elleri silahl bar gnllleri gibi dnn. Bakan Bush 2006 ylnda Petraeusa dnd ve Irakta isyan bastrma stratejisini uygulamas iin izin verdi. Hani Irakta u mehur askeri g takviyesi (surge) ve stratejinin deitirilmesi hdisesi. Petraeus, Amerikan askerlerine kar iddeti gerekten de azaltan iki temel i yapt. Birincisi, Iraka dardan gelen el Kaide birimlerine verdikleri rtk destee bir son vermeleri iin Irakn orta ve bat kesimlerindeki Snni airet reislerine rvet vermekti. Snni eyhler, el Kaide birimlerinden hibir zaman hazzetmedikleri iin bir bedel karlnda Amerikallara kar besledikleri honutsuzluu unutmaya istekliydiler. Petraeusun yapt ikinci ey, Badatta etnik temizlie msaade etmek, ok etnikli ehri birbirinden ayrlm daha byk bir ii alan ve kuatlm, daha kk bir Snni alan eklinde - iki alana blmekti. Irak ii iddeti azdrma pahasna ABD askerlerine kar iddeti azaltmt bu. Irakta ABD karlarnn en srarc ve en etkili muhalifi, yeni seilen Irak Meclisinde kilit oyuncu olarak ykselen Muktada el Sadrn siyasi karlarna da hizmet etti bu. Hastingsin, makalesi hakknda Huffington Postun kendisiyle yapt syleide kaydettii gibi Petraeus bir tr dhi. Irakta ykc bir malubiyete dnebilecek olan durumu, itibar kurtaran bir askeri ekilmeye tahvil etti. Fakat elbette itibar kurtaran askeri ekilme, bir zafer deildir her ne kadar Senatr McCain, (baarsz olduu) 2008 seimlerinde byle olduunda srar etmise de. Barack Obama, Bakanlk seimlerine katldnda, Iraktaki savan aleyhinde, Afganistandaki savan lehinde olduunu aka sylemiti. Dediini yapmalyd. Petraeusu terfi ettirdi, isyan bastrma stratejisini benimsedi ve Afganistandaki 27 ordularn komutan olarak McChrystali atad. McChrystal, asi tarzna sdk kalarak, Obamadan 40.000 asker talep etti Obama, aylar sren bir mtaaladan sonra 30.000 asker verdi ve bir ekilme takvimi talep etti. Ancak McChrystal iin bu noktasnda mao tarzndan saknd ve Afganistanda isyan bastrma stratejisinin hevesli belki de hayli hevesli bir icracs oldu. Sivil kayplardan saknmak iin sper-kat tlimatlar yaynlad, ki Amerikan piydelerinin pek de onaylamad bir politikayd. Dier ABD liderlerinin araya mesafe koyduu Cumhurbakan Hamid Karzai ile scak ilikiler gelitirdi. Marjada hzl bir zafer kazanp blgeyi Afgan kuvvetlerine teslim edebileceini dnd. Aslnda tam bir baarszlkt. Taliban kuvvetlerinin kalbi saylan Kandahardaki kilit harektn Eyll ayna kadar ertelenmesi gerektiini syledi son olarak da. McChrystalin Harekt Komutan Tmgeneral Bill Mayville bile Afganistann Vietnam gibi olacan sylyor: Bir glibiyete benzemeyecek, glibiyet kokusu olmayacak hatta glibiyet tad olmayacak mnakaayla neticelenecek. Hastings, makalesini u ekilde noktalyor: Glibiyet, grnene baklrsa, gerekten mmkn deil. in bandaki kii Stanley McChrsytal olsa bile. O halde McChrystalin yerinde olsanz ne yapardnz? Uakta size elik edip iki ziyafetine katlmas iin Solcu bilinen bir Rock and Roll dergisi arr, ynetimle alay edip kmsersiniz. Kovulmanz kesindir. Ve gelecekte yaplacak mnakaann size bulamayaca anlamna gelir bu. Obama ne yapabilirdi ki? McChrisytali kovmak zorundayd. Ondan sonra da scak patatesi onu reddedemeyecek olan Petraeusa att. Gelecek yl ya da ondan

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM sonraki yl, Obama ve Petraeusun malubiyet sulamalarn bakasnn zerine ykmaya alacaklar srkleyici bir oyun olacak. Ar sa, Dick Cheney ve Rumsfeldin ahbaplar yle kanmaz ama. Onlarn statlarndan biri olan Diana West isyan bastrma kbusu sryor diyor. Ona gre isyan bastrma askerlerin, bir bilgisayar odasnda solcular nezdinde anlam olan ama cephede dehete drmekten baka bir eye yaramayan kltrel izfiyet fantezilerini uygulama anlamna gelir. Daha az ineleyici bir gr ise emekli albay Douglas Macgregora ait: Trilyonlarca dolar harcayarak slam dnyasnn kltrn yeniden ekillendireceimiz fikri bsbtn anlamszdr. Macgregor hakl elbet. Politika seenekleri neler? Ar sa sonsuz sava istiyor. Bunun tek alternatifi, erkenden tam ekilmedir. Obama, birinci seenei istemiyor ve ikincisini benimsemekten de siyaseten korkuyor. Bu yzden de CIA bakan Leon Panettay sylei iin ABC Bewse gnderiyor ve Afganistanda ilerleme kaydetmenin daha zor olduunu, ilerlemenin beklenenden daha yava gerekleeceini syletiyor. Gerekten de yle.

28

DNYA BLTEN ARATIRMA MASASI - DBAM

Ponzi Solitaire
Gazete okumak, irkiltici bir tecrbe olabilir. Amerikan gazeteleri bu yl 26 Temmuzda birbiriyle elien iki haber yaynladlar. USA Todayin ilk haber makalesinde, ayda bir yaynlad ekonomist tahminleri vard ve manet yleydi: Ekonomistlerin iyimserlii azalyor. Avrupadaki karklk, istihdamdaki yavan art, zayf konut piyasas ve fabrika ktlarnda azalma, ABDnin 8.5 milyon istihdam kaybn ufak ufak telafi etmesini imkanszlatracak gibi grnyor. Ayrca, kresel mli istikrarszlktan da korku duyuyorlar. Ekonomistler iyimser deiller, ki mkuldur. Ekonomistlerin dnya pazarlar hakknda hilkatten gelen iyimserlikleri nihayet gerekliin duvarna arpt. imizden bazlar bu sonuca ok daha nceleri varmt. O halde ayn gn, New York Timesn Amerikan sanayisinde krlarn katland haberini birinci sayfadan vermesi nasl olur da mmkn olur? Cevap yine manette: Sanayi, krn kesinti artyla katlyor. Sanayinin daha fazla maml satmasndan ileri gelmiyor. Aslnda daha az maml satyor. Fakat mliyetleri azaltyor yani ii karyor. Yeterince ii karr ve kalan iilerin daha ok almasn salarlarsa, daha az sat yapsalar da daha fazla kr yapacaklarn kefetmiler. Verimliliin zaferi olarak adlandrlyor bu. Bank of America Merrill Lynch baekonomisti Ethan Harris bu konuda ok drst: irketler kr yapabilmek iin iilik mliyetlerinden ksyorlar. Ancak New York Timesn da kaydettii zere kazancn byk bir ksm genel ekonomiye deil de hissedarlara gidiyor. Ve Sanayi, bunun geici bir zm olarak kalmasn istemiyor. Satlar iyilese bile 29

daha fazla alan istihdam etmeyi planlamyorlar. Bilakis byk bir firmann CEOsu yle diyor: Daha fazla kapasiteyi ne zaman ilave edeceimiz, dert ettiimiz son eydir. Bundan ziyde, daha fazla esneklik kazanmak iin tm operasyonel sistemimizi yeniden ekillendiriyoruz. Amerikan sanayisi (ve dnyadaki dier sanayiler) gelecee doru krn artrmann sihirli formln m bulmu oluyor imdi? Dalga geiyor olmalsnz. Henry Ford 1920lerde alanlarna kural olandan daha yksek maa veriyordu nk, dediine gre, alanlarnn onun mterisi olmalarn istiyordu. Onun halefleri bugn Kuzey Amerikadaki igcn son be yl ierisinde yzde 50 orannda azalttlar. Daha fazla kr ama daha az mteri. Keynes ve Kaleckinin deindikleri etkin talep hakknda pek bir problem yok. Orta vadeli hesaplara gre, yeterli mteri olmazsa, yeterli sat olmayacak ve ok gemeden kr kuruyup gidecektir. i saysn azaltarak ve kalan iileri de ok almaya zorlayarak krn artran sanayi ok ksa vadede krn katlayacaktr ta ki deflasyon duvaryla karlaana dek. O vakit toslayacaktr. Bunu gremiyorlar m? Elbette ki bazlar gryor ama zevki ye, i ve neeli ol zira yarn lebiliriz ilkesine gre i yapyorlar. Buna Ponzi solitaire diyebiliriz. u bildik saadet zincirlerinde (Ponzi dalaverelerinde) operatr, iskambil kule kene dek dier insanlar tufaya getirir tpk Bernie Madoff vakasnda olduu gibi. Ponzi solitairede ise kaza olana dek kendini tufaya getirirsin. Ve tpk sradan saadet zinciri yatrmclar (potansiyel kurbanlardr) kaznn ancak kendi kazanlarn almalarndan sonra olmasn mit etmeleri gibi Ponzi solitaire oyuncular da (sanayideki yneticiler) tm sanayi kmezden evvel ahsi kazanlaryla birlikte kaacaklarn mit ediyorlar. yi anslar!