itme Engelliler

Yazar Do.Dr. Umran TFEKOLU

NTE

Amalar
Bu niteyi altktan sonra; iitme engelli ocuklara ve eitimlerine ilikin temel kavramlara sahip olabilecek, iitme engelli ocuklar ve problemlerini daha iyi anlayabilecek, iitme engelli ocuklarn eitimlerinde kullanlan yaklamlar hakknda bilgi sahibi olabilecek, iitme engelli ocuklarn eitimlerinde kullanlan cihazlar hakknda bilgi sahibi olabilecek, iitme engelli ocuklarn eitimleri iin snfta alnmas gereken nlemler hakknda bilgi sahibi olabilecek, iitme engelli ocuklara salanabilecek zel eitim hizmetleri konusunda bilgi sahibi olabileceksiniz.

indekiler
Giri Tanmlar Snflandrma Nasl itiyoruz? Nasl itiyorlar? 107 107 108 109 110

 itmezlik Nedenleri Eitim Yaklamlar Trkiye'de itme Engelli ocuklarn Eitimi zet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

111 113 120 122 123 124

ANADOLU NVERSTES

TME ENGELLLER

107

1. Giri
Doum anndan balayarak, ocuklar pek ok bilgiyi iitmelerini kullanarak renirler. Bebekler bir ka haftalk olduklarnda, eer normal iitmeye sahip iseler, anne babalarnn seslerini tanyabilmekte, yava sesleri ve kendi agulama seslerini dinleyebilmektedirler. Bylece iitme duyular yoluyla srekli olarak evrelerinde dier kiilerin konumalarn duymakta ve bu sesler ile o anda oluan olaylar, iler, oyunlar arasnda balant kurmaktadrlar. Bu seslere anlam vermekte ve insanlarn dnce, duygu ve bilgilerini konuma ve iitme yoluyla aktardklarn renmektedirler. ocuklar okula baladklarnda, ana dillerini yetikinlere yakn bir dzende konuabilmeyi renmiler ve ok geni bir szck daarc edinmilerdir. Dil edinimi ok karmak bir olay olduu halde, ocuklar ana dillerini ve konumay ok doal bir biimde ve ok abuk olarak renmektedir. itme kayb olan ocuklar ise, zel yardm grmeksizin dili renememektedir. renmeye en uygun yalarnda, bu engelleri nedeniyle bu erken dnem frsatlarn karmakta ve ana dillerini kazanamamaktadrlar. Gnmzde bir ok ocuun kk yalarda iitmedii fark ediliyor ve tehisi yaplabiliyor. itme cihazlar ya da cerrahi yntemlerle daha iyi iitmeleri salanabiliyor. zel eitimle, aile eitimi ve destekleyici eitim ile konumay anlamas ve konumay renmesi, bu yolla iletiim kurmas mmkn olabiliyor. itme engelli olup, erken yalarda uygun eitim alan birok iitme engelli birey, eitim ve meslek edinmede ok iyi dzeylere gelebiliyor. Ancak bunun iin iitme kaybnn oluumundan hemen sonra balayan, bu ocuklarn zel gereksinimlerini karlayacak biimde planlanm ve ok iyi yrtlen eitim hizmetlerinin salanmas gerekiyor.

2. Tanmlar
Normal iiten bir bireyden sz edildiinde, genellikle bu bireyin konumay anlamak iin yeterli dzeyde iitmesi olduu kastedilmektedir. evrede ar grlt olmamak kouluyla, normal iiten bir birey herhangi bir zel ara, cihaz ya da teknik kullanmadan olaan durumlarda konumay anlayabilmektedir. itme engelli birey, baz sesleri duyabilmekte fakat, bu dzeydeki iitme konumay anlamas iin yeterli olmamaktadr. ok ileri derecedeki iitme kayplarnda ise, bir iitme cihaz kullanyor iken dahi, yalnz iitme yolu ile konumay anlamas ok g olmaktadr. Bu durumdaki bireyler konumay anlayabilmek iin dudak okuma yntemini de kullanmaktadr. Eitim alannda iitme engeli terimi, zel eitim hizmetlerini gerektiren iitme zrleri iin kullanlmaktadr. zel eitim alan ocuklarn pek ounda ise iitme kalnts bulunmaktadr. itme kalnts, iitme duyusunda sesleri analiz edip, iitAIKRETM FAKLTES

108

TME ENGELLLER

me siniri yoluyla beyindeki iitme merkezine gnderen, hasar grm fakat canl kalm bir alan iin kullanlmaktadr. Baz lkelerde u tanmlarn benimsendiini gryoruz: itme engeli: Geni kapsaml bir terim olup, hafif dereceden ok ileri dereceye kadar herhangi bir derecedeki iitme zrn gstermektedir. Kendi iinde iitmeyen ve ar iiten olarak gruplanmaktadr. itmeyen bir birey, iitme kaybnn, bir iitme cihaz ile ya da cihazsz, yanlz iitme yoluyla ana diline ilikin bilgileri baarl bir biimde ilemlemesini nemli derecede engelledii bireydir. Ar iiten birey, genellikle bir iitme cihaznn da yardm ile, iitme yoluyla dilsel bilgileri baarl bir biimde ilemleyebilmesine olanak verecek derecede iitme kalnts bulunan bireydir.

3. Snflandrma
itme engeli konusunda pek ok snflandrma sistemi bulunmaktadr. Bunlar iinde en yaygn olarak, iiten-iitme engelli, iitmeyen-ar iiten ayrmlar kullanlmaktadr. Ancak bu kategoriler farkl alanlardaki uzmanlar tarafndan farkl biimlerde tanmlanmaktadr. En byk gr ayrl fizyolojik yaklam olanlar ile eitim yaklam olanlar arasndadr. Fizyolojik yaklam olanlar iitmenin llebilir derecedeki kayb ile ilgilenmektedirler. Bu gre gre yaplan bir snflandrma, yukarda verilen tanmdan da farkl olarak; belirli bir ykseklik seviyesindeki sesleri iitemeyen ocuklar iitmeyen olarak; dierlerini ise ar iiten olarak kabul etmektedir. Dier bir snflandrma ise, iitme testleri sonucuna gre yaplan derecelendirmedir. Eitim yaklam olanlar ise, iitme kaybnn ocuun konuma ve dil gelitirme yeteneini ne derecede etkileyecei ile ilgilenmektedir. itme kayb ile dil geliimindeki gecikme arasndaki yakn iliki nedeniyle, eitim uzmanlar snflandrmay konuma dili yeterliliine gre yapmakta; eitim ve cihazlandrma sonucu ana dilini ve konuma becerilerini ilevsel yeterlilikte kazanm bireyler iin ar iiten, bunlar hi kazanmam ve szl iletiimde bulunamayan bireyler iin iitmeyen terimini kullanmaktadrlar. Gnmzde elektronik teknoloji alannda kaydedilen gelimeler sonucu iitmenin lmnde ve iitme kayplarna uygulanan iitme cihazlarnda ok nemli gelimeler olmutur. Bu nedenle, iitme kayplar iitmeyen kategorisine giren bir ok ocuun, salanan erken giriim ve erken eitim hizmetlerinin de bir sonucu olarak ar iiten kategorisindeki ocuklar gibi konuma ve dil gelitirmekte olduklar grlmektedir. zellikle iitme lmn yapan uzmanlar ve iitme engelli ocuk eitimcileri, bu gelimeler karsnda ocuklar balangtan bu tr snflandrma ile etiketlemek yerine, iitme kaybnn derecesini odyolojik lmlere gre belirleANADOLU NVERSTES

TME ENGELLLE

109

yerek, hafif derecede kayp, orta derecede kayp, ileri derecede kayp ve ok ileri derecede kayp gibi terimlerle belirtmeyi yelemektedirler. Konumay renme ve ana dillerini gelitirme, uygun eitim olanaklar ile zaman iinde, belki her ocuun kendi bireysel zellikleri ile de farkl hz ve dzey gsteren, ancak ilevsel dzeyde kazanabilecei bir beceri olarak dnlmektedir. Snfnzda iitme engelli renci var m? Ne gibi iletiim sorunlar gzlyorsunuz? Dil ediniminde bireyden bireye farkllk yaratan dier nemli bir durum, iitmezliin olu zamandr. Dilncesi iitmezlik ve dilsonras iitmezlik terimleri bu ayrm belirtmektedir. Doum annda var olan ya da hayatn ilk yl iinde, konumay ve dili gelitirmeden nce oluan bir iitme kayb iin dilncesi iitmezlik; konumay ve dili gelitirdikten sonra meydana gelen bir iitme kayb iin dilsonras iitmezlik terimleri kullanlmaktadr. Hayatn ilk yllar iinde alc dil geliimine giderek daha fazla nem verildiinden, dilncesi iitmezlik ve dilsonras iitmezlik arasndaki ayrm zaman erken yalara ekilmektedir. Daha nceleri dilncesi iitmezlik ya snr yatan nce olarak belirlenirken, gnmzde bu snr iin 18 ay, hatta 12 ay olarak nerilmektedir. itmezliin snflandrlmas dier baz zelliklere gre de yaplabilmektedir. Bu snflandrmalar, izleyen konularn ilgili blmleri iinde yer almtr.

4. Nasl itiyoruz?
itmezlik ile ilgili baz terimlerin daha iyi anlalabilmesi iin bu blmde iitme duyu organmz hakknda ok ksa bilgiler verilmitir. Bu bilgiler ayrca iitmezliin yaratt baz sorunlar daha iyi anlamamza da yardmc olacaktr. itme duyusunu oluturan birok eleman blm iinde ele alnmaktadr: d kulak, orta kulak ve i kulak. D Kulak D kulak, kulak kepesi ve kulak kanalndan oluur ve kulak zar ile sonlanr. Kulak kepesi ses dalgalarn toplar ve kulak kanalna yneltir. Ses dalgalar, kulak kanal iinde basn deiiklikleri yaratarak kulak zarnnn titremesine neden olur ve kulak zar titreimlerin orta kulaa aktarlmasn salar. Orta Kulak Orta kulak, esnek bir yapya sahip olan kulak zarnn arkasnda kalan hava dolu bir alan ve bu alanda yer alan kk kemikik zincirinden olumaktadr. Bu kemikikler eki, rs ve zengi adlar ile bilinmektedir. eki kulak zar ile srekli temas halindedir. rs, bir yandan eki ile ve dier yandan da zengi
AIKRETM FAKLTES

110

TME ENGELLLE

ile balant halinde olup, oval pencere zerine gelmektedir. Kulak zarnn titreimleri, orta kulak boluu iindeki kemikik zincirinin titremesi ile oval pencereye aktarlr. Kulak kulak bu blmler arasnda en karmak ve iitme iin de en nemli olandr. Orta kulak ile i kulak arasndaki balant, zengi kemii ve oval pencere arasndaki balant ile salanr. kulak, ii sv dolu karmak tplerden olumaktadr. Bu yaplardan bir blm iitme duyumuz ile ilgilidir ve koklea adn almaktadr. Dieri ise denge duyumuz ile ilgilidir. Bu nedenle i kulak ilevlerine gre iki blme ayrlabilir: vestibler sistem ve koklea. Vestibler sistem dengeden sorumludur. itme ile ilgili en nemli organ ise ii sv dolu kokleadr. Bu salyangoz biimindeki organn iinde, ok duyarl sinir ular bulunur ve bunlar seslerin perde (tizlik-peslik) zelliine duyarldrlar. Bu sinir fiberleri kokleadan karken bir blk halinde iitme sinirini oluturmakta ve bilgileri beyine iletmektedir. Normal ilev gren bir kulakta zengi hareket ettiinde, oval pencereyi ie doru hareket ettirmekte ve kokleadaki svnn akn salamaktadr. Bu svnn hareketi ile tyl hcrelerinin hareketlenmesi, mekanik titreimin elektrik akmna dnmn balatan uyarcdr. Koklea sinirinin uyarm ile elektriksel uyarlar beyine gnderilmekte, bunun sonucu olarak ses iitilmektedir. Sesin iitme mekanizmas iindeki iletili biimi gznne alndnda, bu mekanizmann d ve orta kulaktan oluan blm, oval pencere dahil olmak zere, iletim yollar; buradan ilerideki blm ise, koklea ve beyindeki merkeze kadar olan iitme siniri dahil olmak zere, duyu-sinirsel yollar olarak adlandrlmaktadr.

5. Nasl itiyorlar?
Normal bir iitme iin, d kulak, orta kulak ve i kulan ve iitme yollarnn ilevlerini normal bir biimde yerine getirmesi gerekir. Bu blmlerden birisinde ya da birkanda bir hastalk, hasar ya da anormal bir durum olutuunda, iitme kayb domaktadr. Eer sorun iletim yollarnda ise, rnein d kulak ya da orta kulakta ise, bu durumda oluan iitmezlik "iletim tipi iitmezlik" ya da iletim tipi iitme kayb olarak adlandrlr. Sesin kokleaya iletiminde bir sorun vardr. Eer sorun i kulak iitme yollarnda ise, oluan iitmezlik "duyu-sinirsel tip iitmezlik" ya da sensorineural tip iitme kayb olarak adlandrlr. Sensorineural bir kayp, koklea ve/veya VIII. sinir iletimi boyunca olan bir iitme kaybdr. letim tipi ve duyu-sinirsel tipin her ikisini de kapsayan bir kayp mikst (kark) tip iitme kaybdr.

ANADOLU NVERSTES

TME ENGELLLE

111

Duyu-sinirsel tip iitme kayb ile iletim tipi iitme kayb arasndaki en nemli iki farkllktan birisi, duyu-sinirsel tip iitme kaybnn tedavi edilemez ve kalc bir kayp olmasdr. Hasar bulunan blgedeki yaplarn yeniden normal ilevlerine geri dnmesi artk szkonusu deildir. Ancak iitmeye yardmc aralar ve zel eitim yaklamlar ile bireyin durumunda nemli iyilemeler salanabilir. letim tipi iitme kayb ise, KBB uzmannn uygulayaca tedavi yntemleri ile tbbi olarak iyileebilir ve sorunlu blge normal ilevini yapabilir duruma gelebilir. Bu nedenle de, pek ok durumda kayp geici olma zelliindedir. kinci nemli farkllk ise, konumann ayrmndadr. letim tipi kaybn dier bir belirtisi, konuma ayrmnn bozulmam olmasdr. Dier bir deyile, iletim tipi kaypta kii, konuma sesleri duyabilecei kadar yksek/gl olduunda, ne iitiyorsa, kulana hangi sesler geliyorsa onu anlayacaktr. Bu durumda, yalnzca yksek sesle konumak, anlamas iin, konuma ayrm iin yeterli olabilir. itme kayb i kulakta ya da i kulaktan beyin sapna kadar olan sinir yolunda olduunda, sesler tamamen uygun bir ekilde i kulak svsna kadar iletilmekte fakat burada normal bir ekilde analiz edilememekte ya da analiz edilen bilgiler iitme yollarnda daha yukarya aktarlamamaktadr. Bu nedenledir ki, konuma srasnda ses ykseklii arttrlsa dahi konuma seslerinin anlalmasnda, seslerin ayrmnda glk yaratmaktadrlar. zellikle /f, k, s, t/ gibi birok nsz ses, hasarn ok ileri olduu alanlarda analiz edilememekte, benzer sesler ile kartrlmakta ya da hi alglanmamaktadr. Bylece bu tip kayb olan kiiler farkl yksek frekans nszleri kullanan ve benzer sesleri olan birok szck arasnda ayrm yapmakta son derece glk ekeceklerdir. rnein /fal, al, kal, sal, al/ gibi szcklerde yalnz iitmeye dayanlarak ayrm yapmak ok zor olacaktr. Doutan iitme kayb bulunan ya da kk yalarnda edinen ocuklarn iinde bulunduklar durumu anlayabilmek iin bir yntem olarak, televizyonun sesini tamamen ksarak ve yabanc dilde verilen bir program seyredebilirsiniz. Bu ekilde, bilmediimiz bir dilde konuulduu iin dudaktan okuma ile de anlayamadmz ve hi duymadmz bir durumda yaanabilecek iletiim sorunlarn biraz da olsa anlamak olas. Size gre, iitme kaybn hangi olaylar yaratmaktadr?

?
Doum annda mevcut bulunan iitme kayb, ister kaltsal ya da genetik faktrlere bal olsun ister doum ncesi ya da doum an dnemdeki olumsuz evre koullarna bal olarak edinilmi olsun, konjenital (doutan) iitme kayb olarak tanmlanr.

6. itmezlik Nedenleri
itme kayb nedenleri ayrntl olarak incelenirse, ok uzun bir liste elde edilir. Ayrca bu liste bir ok farkl etmenlere gre snflandrlabilinir. rnein, bireyin kendi yapsndan kaynaklanan organik nedenler ile evre koullarndan kaynaklanan evresel nedenler; ya da iitme kaybnn olu zamanna bal olarak doumdan nce, doumdan sonra ve kaltsal nedenler gibi. Doutan ve edinilmi iitme kayplar nedenleri ya da duyu-sinirsel iitme kayplar nedenleri ile iletim tipi iitme kayplar nedenleri gibi farkl snflandrmalara gre verilebilmektedir.
AIKRETM FAKLTES

112

TME ENGELLLE

Bu kitabn 1. nitede yer alan Engelli Olu Nedenleri blmn tekrar okuyunuz. Snfnzda ya da okulunuzdaki iitme engelli rencilerin iitme kayb nedenleri hakknda bilgi almaya alnz. Baz yazarlara gre, iitme kayb yaratan ve olduka sk grlen ve zel ilgi isteyen temel nedenler unlardr: Kaltm. itme kayplarnn en yaygn nedeni genetik nedenlerdir. Baz ailelerde kaltsal olduunu izlemek olasdr. A.B.D.'de iitme engelliler okul nfusu iinde yaplan bir aratrmada, rencilerin %30'unda iitme kayb bulunan akrabalar olduu saptanmtr. Akraba evliliinin kaltsal nedenli iitme kayplarna yol at bilinmektedir. Erken doum, doum an ve hamilelikteki komplikasyonlar. Bu etmenler iitmezlik ve dier zr risklerini arttrmakta. Hamilelikteki komplikasyonlar bir ok nedenden kaynaklanabiliyor: Hamileliin ilk aynda radyasyon, zararl ila kullanm, enfeksiyonlar, doum srasnda oksijensiz kal bunlardan bazlar. Kzamkk. Bu hastalk ok hafif belirtiler ile seyretmekte, ancak hamile bir anne, zellikle ilk ay iinde bu hastala yakalanm ise bebein iitme kayb, grme zr, kalp bozukluu ve dier baz sorunlar ile etkilenme olasl vardr. Koruyucu olarak kz ocuklarna rutin a yaplan lkelerde bu nedene bal zrler nemli lde azaltlmtr. Erken ocukluk dnemindeki hastalklar. Kabakulak, kzamk, zatrree gibi. Bunlardan menenjit ve otitis media ayr balklar altndadr. Menenjit. Beyin zarnn iltihab olan bu hastalk, sonradan edinilen iitme kayplar nedenlerinden birisidir. Bakterilere ya da virslere bal bir enfeksiyon olup, dier zararl etkileri yannda i kulaa da hasar vermektedir. ok ileri derecede kayplara neden olmaktadr. Otitis media. Sonradan edinilen iitme kayplar nedenlerinden birisi de orta kulak iltihabdr. Tedavi grmeyen orta kulak iltihaplar, bu blgede sv birikmesine ve kulak zarnn delinmesine, bylece iletim tipi bir kayba neden olabilmekte, ilerleyen hastalk i kulaa da hasar verebilmektedir. Kan uyumazl. Anne ile bebek arasndaki kan uyumazl da iitme kayb nedeni olabilmekte. Ancak bu konuda tbbi giriimlerin ilerlemesi sonucu, gelimi lkelerde bu nedenin grlmesi azalmaktadr. Ototoksik ilalar. Streptomisin, kanamisin, kinin gibi ilalarn kullanm i kulakta hasar nedeni olabilmektedir. Grlt ve yalanmaya bal nedenler. Ani ya da kronik grltye bal travmalar, yalanmaya bal kayplar da i kulakta kalc hasarlar yapabilmektedir. Down's Sendromu. Down's Sendromu olan ocuklarda zihin engeli yannda iitme kayb bulunma oran ok yksektir. Baz yazarlar bu ocuklarn %75'inde iitme kayb grldn bildirmektedir.

itme kayplarn oluturan nedenleri okuduktan sonra, hangi salk hizmetleri ya da toplum sal danma hizmetleri ile, bu nedenlerin yaratt iitme kayb vakalarnn azaltlabileceini yaznz.

ANADOLU NVERSTES

TME ENGELLLE

113

Kitabmzn bu blmnde yer darl nedeni ile verilen liste tm nedenleri kapsamamaktadr. Daha ayrntl bilgi sahibi olmak isterseniz nitenin sonunda sunulan kaynaklara bavurabilirsiniz.

7. Eitim Yaklamlar
itme engelli ocuklarn eitimleri ile ilgili temel konular, eitimde kullanlan iletiim yntemleri, iitmeye yardmc aralar, ynetsel dzenlemeler, iitme engelli ocuun okuldaki gereksinimleri alt balklar altnda aklanmtr.

7. 1. Eitimde Kullanlan letiim Yntemleri

itme engelli ocuun eitimi ile sorumlu retmenin karlat en nemli sorun, rencisi ile nasl iletiim kurmas gerektii ve ona da bakalar ile iletiim kurmay nasl reteceidir. itme engelli ocuklara iletiim becerilerinin kazandrlmasnda bilinen ve izlenen iki temel yaklam vardr. _ _ Szl Dil Kullanan letiim Yntemleri aret Destei Kullanan letiim Yntemleri

Bu yaklamlar aada ksaca aklanmaktadr. Szl Dil Kullanan letiim Yntemleri Yapsal Szel/Oral Yntem Bu yntemde, dilin retilebilecei ve retilmesi gerektii dncesi ile yaplandrlm dil, belli kalplar ile ve belli bir sra ile ocuklara retilmektedir. Bu yaplandrma, konuma eitimi, eklemleme almalar, iitme eitimi, dudak okuma eitimi, dil ve okuma eitimi balklar altnda eitli almalarn tmn kapsamaktadr. almalar, dilin retilmesi gerektii dncesine gre yrtlr. Doal itsel/Szel Yaklam Bu yntem, iitme engelli ocuklarn da ana dillerini ayn iiten ocuklar gibi kazanabileceini ve etkileimci bir ortam salandnda, daha yava hzda fakat iiten ocuklar gibi dili edinebileceklerini savunmutur. Doal itsel/Szel Yaklam iin iitme cihazlarnn kullanm, bir nkouldur. itme cihazlarnn en iyi durumda kullanm, iitmenin maksimum kullanm iin yine bir nkouldur. Bu ocuklarn yerletirildii eitim ortamlarnda iitme kalntsnn gerekten maksimum dzeyde kullanlyor olmas iin gereken tedbirlerin alnmas gerektiini savunur. itsel Yaklam/Tek Duyulu Yntem Szel iletiim eitiminin yalnz iitme ile baarlacan savunan bu yntemin amac, iitmeyi erken yalarda iitme engelli ocuun kiilii ile btnle-

Dudak okuma, aslnda konuma okuma olarak adlandrlmaldr. nk iitme engelli ocuklar kendilerine sylenenleri anlayabilmek iin grsel ipular da kullanrlar. Yalnzca dudaklarn hareketlerini izlemezler, ayrca yzdeki, hatta bedendeki tm ipularn da izler, mesaj anlamak iin bu bilgilerden yararlanrlar.

AIKRETM FAKLTES

114

TME ENGELLLE

tirmektir. Bunun iin iitme kayb ok kk yatan tanlanmal ve derhal ocuk cihazlandrlmaldr. Doal itsel/Szel Yaklamdan en nemli fark, eitimde dudak okumaya yer vermemesi ve yalnzca cihazlandrlm olan iitme duyusunu hedef almasdr. aret Kullanan Balca letiim Yntemleri aret Dili El ile yaratlan ve ulusal ya da yerel belli iaretleri kullanan grsel bir iletiim sistemidir. Konuma dilinden ayr, sz dizimi farkl ve kendi kurallar olan bir dildir. Parmak Alfabesi Alfabedeki her harf karl parmaklarn deiik pozisyonlar almas ile szcklerin ve cmlelerin ifade edilmesidir. Tm letiim Tm letiim, szel, iitsel, yazl ve iarete dayal tm elemanlar birlikte kullanmaya dayanan bir eitim yntemidir. Ancak iaret dili kullanmna arlk verilmektedir.

7. 2. itmeye Yardmc Aralar

itme cihazlar, iitme engelli ocuklarn eitim programlarnn ayrlmaz paralar olarak kabul edilmektedirler. Cerrahi ya da tbbi tedavisi olanaksz olan bireylerin iitme kaybnn getirecei sorunlar hafifletmek zere iitmeye yardmc aralar uygulanmaktadr. ocuklarda, tm alanlardaki geliimleri iin iitme yaantlarnn nitelii ok nemlidir. Konuma seslerini etkin bir biimde iitemedikleri zaman, zellikle konuma becerileri ve dil geliimleri nemli lde engellenecektir. Bu nedenle, tm ocuklarn doumdan sonraki ilk yl iinde iitme taramas ile kontrol edilmeleri nem kazanmaktadr. lk ya iinde iitme kayb belirlenen bir ocuun, tehisten hemen sonra cihazlandrlmas ile, dil geliiminin en hzl olduu dnemde evresinden gelen iitsel uyarlar, gndelik konumalar almas ve dilini gelitirme olana kazanmas mmkn olmaktadr. Trkiye'de yaplm aratrmalar gstermektedir ki, erken yalarda uygun iitme cihazlar ile donatlan, anne babalarna eitim verilen iitme engelli ocuklar, kayplar ok ileri dahi olsa, konuma dilini gelitirebilmektedirler. itme engeli ok ciddi bir engel olmakla birlikte, gnn tm saatlerinde srekli taklan, ok iyi bakm ve onarm yaplan iitme cihazlar ile, bu ocuklar plak kulakla hi duyamayacaklar sesleri duyabilmekte ve dil geliimlerini srdrebilmektedirler.

itme cihaz grdnz m? Elinize alp incelediniz mi?

ANADOLU NVERSTES

TME ENGELLLE

115

7. 2.1. itmeye Yardmc Aralarn Trleri Gnmze dek kaydedilen teknolojik gelimeler sonucu iitmeye yardmc ara tiplerindeki eitlilik artmtr. Bu tipleri, temel alnan ltlerdeki deikenlie bal olarak farkl bir ka trde snflandrmak mmkndr. itme aralar birer protez olarak ele alndnda, en genel anlamda bu protezleri etki prensiplerine gre iki ana balk altnda toplamak mmkndr: _ _ Akustik uyarm oluturan protezler, dier ad ile iitme cihazlar. Elektriksel uyarm oluturan protezler, dier ad ile i kulak protezleri.

Akustik Uyarm Oluturan Protezler Bu protezler sesin amplifikasyonunu (ykseltilmesini) salayan geleneksel iitme cihazlardr. Cep tipi, kulak arkas tipi, gzlk tipi, kanal ii tipleri bulunmaktadr. Cep tipi cihazlar Elektronik iitme cihazlar arasnda en geleneksel olan tiptir. Cihaz gs zerinde tanr. itme cihaznn kts, bir kordon ve kk bir hoparlr aracl ile kullancnn kulana iletilmekte; hoparlr ile kulak kanal arasndaki balanty bir kulak kalb salamaktadr. Bu sistem, 'geleneksel ve kullanlabilir iitme cihaz sistemi' olarak adlandrlabilir. Kulakarkas cihazlar Bu tip cihazlar kulak kepesi arkasnda tanmakta ve kulak kanal iine yerletirilen kulak kalbna taklmaktadr. Kullanmndaki bu zellik nedeniyle 'kulakarkas' olarak adlandrlan bu cihazlarn ok eitli derecelerdeki iitme kayplarna uygulanabilecek modelleri bulunmaktadr. Gzlk tipi cihazlar Bu tip cihazlarda, cihazn elektronik elemanlar bir gzln erevesi iine yerletirilmektedir. Kulak-ii ve Kanal-ii Cihazlar Bu cihazlar kulak kalb iine ya da kulak kanal iine yerletirilmektedir. Bu tipin popler olmas, kulakarkas iitme cihazlarna gre daha kozmetik grnm olmasndadr. Grup Eitim Sistemleri Okul ortamnda bir grup iitme engelli renciye amplifikasyon salamak zere kullanlr. retmen-renci arasndaki ve renci-renci arasndaki mesafe sorununu ortadan kaldrarak konuma seslerini daha net duymalar amalanmtr. Ancak tanmaz niteler olduu iin retmenin ve rencilerin gn boyu hareketlerini kstlar. FM-Telsiz Sistemleri Okul ortamnda bir grup ya da tek bir iitme engelli renci ile retmen arasndaki mesafe sorununu ortadan kaldrarak konuma seslerinin daha net iletilmesi amalanmtr. Ufak ve tanr olma avantaj vardr ancak rencinin bireysel iitme cihazna balant yaplarak kullanlabilir.

AIKRETM FAKLTES

116

TME ENGELLLER

Eer iitme cihaz kullanan bir birey grd iseniz, yukarda aklanan cihaz tiplerinden hangisini kullanyor idi?

7. 2.2. itme Cihazlarn Kim nermeli? itme cihazlarnn yukarda aklanan modelleri yannda, her bir modelin kendi iinde farkl zellik gsteren pek ok tipi bulunmaktadr. Bu eitlilik, her bireyin kendine zg kaybna ve gereksinimlerine uygun cihaz seilmesine, ayarlanmasna ve kullanmna olanak verir. Bir iitme cihaznn seimi ve zerindeki ayarlar, bireyin iitme kayb, sese ilikin tolerans ve bu cihaz hangi ortamlarda kullanabilecek olmas gibi zel koullar dikkate alnarak yaplmaldr. Bu ileri yapmak, bu konuda uzmanlk eitimi alm olan odyologlarn grevidir. Odyologlar, niversitenin tp fakltesi hastanelerinin KBB blmlerine bal olarak ya da iitme merkezlerine bal olarak grev yapmaktadrlar. Snfnzda ya da okulunuzdaki iitme engelli rencinin iitme cihazn kimin tavsiye ettiini ve ayarn yaptn aratrnz. rencinizin cihaz hi bozuldu mu? Ya da iyi alyor mu?

7. 2. 3. itme Cihazn Oluturan Birimler Bir iitme cihazn oluturan ana elemanlar tanmak, sistemin iyi almasn kontrol edebilmeye ve oluan arzalar belirlemeye yardmc olur. Mikrofon, akustik sinyali elektrik sinyallerine dntrr ve ykselticiye iletir. Mikrofon kalitesi, temizlii ya da toz, kir, su ve b.g. maddelerle tkanm olmas, iitme cihaznn verimli alp almamas zerinde etkilidir. Amplifikatr, dier adyla ykseltici, gelen sinyalleri glendirmekte, ykseltmektedir. Hoparlr, ykselticiden gelen elektrik sinyallerini yeniden sese dntrr. Buradaki en kk arza, ocua gelen sesin bozuk kalitede gelmesine neden olacaktr. Piller, cihaza enerji salar. Pil voltaj derse, ki kullanldka bir sre sonra decektir, iitme cihazndan gelen ses, ocuk iin ayarlanan dzeyde deil, daha dk dzeyde gelecek, bu durumda ise, ocuk dier kaba seslere belki tepki vermeye devam edecek ancak konuma seslerini anlamamaya balayacaktr. Bu nedenle pillerin her gn kontrol edilmesi gerekmektedir. Kulak kalplar, kulak kepesi iine yerletirilen ve bireye zel yaplm protezlerdir. Temel grevi, iitme cihazn salam bir ekilde yerine yerletirmek, iitme cihaznn hoparlrnden gelen sesleri bireyin kulak zar nne iletmek ve darya da ses kamasn nlemektir. Eer ses kaarsa, bu rahatsz edici tme sesi hem snftaki dier dinleyicileri ve hem de ocuun kendisini rahatsz eder. Bu durumda kulak kalbnn kulak kepesi ve kanal iine iyi yerletiinin kontrolu gerekir. Eer tmeye devam ediyorsa, bu kalbn eskidiini, kldn ya da iyi yaplmadn
ANADOLU NVERSTES

TME ENGELLLER

117

gsterir ki, bu durumda yeni kalp yaplmas gerekir. Geici bir zm olarak cihazn volm (ses ayar) tme sesi kesilecek kadar kslabilir, ancak bu durumda ocuun yine konuma seslerini duyamayacann da bilinmesi gerekir. Elektriksel Uyarm Oluturan Protezler kulaktaki duyu hcrelerinde ok ileri derecede hasar olduunda uygulanabilmektedir. Basnda biyonik kulak ad ile de konu olan bu protezler, koklear implant ya da i kulak protezleri adn da almaktadr. Hava yolu ile uyarm salayan geleneksel iitme cihazlarndan birey, konumay gelitirmek iin yeterli derecede yarar salayamad durumlarda ancak kullanlmaktadr. Cerrahi yntemle kokleaya yerletirilen elektrodlar, bu blgedeki iitme sinirlerine dorudan elektriksel uyarmlar iletmekte ve konuma seslerine ilikin bilgileri vermektedir. Bu bilgiyi sinirlerin salkl bir ekilde beyine ulatrabiliyor olmas gerekmektedir. Snfnzda iitme engelli renciniz var ise, derste anlattklarnz anlamakta ne gibi glkler ekiyor? Sralaynz.

7. 3. Ynetsel Dzenlemeler
itme engelli ocuklarn eitim amacyla ailelerinden uzakta bir yatl ortama yerletirilmeden eitim verilebilmesi u seeneklerle olasdr: Gndzl bir zel eitim ortamna yerletirilmek; Normal iiten yatlar ile birlikte bir eitim kurumuna yerletirilmek, dier adyla kaynatrma; Gndzl bir zel eitim ortamnn ayn kurum iinde yer almas ve yar-zamanl kaynatrma programnn uygulanmas. Kaynatrma uygulayan tm kurumlarn iinde destek eitim hizmetleri biriminin yer almas.

7. 4. itme Engelli ocuun Okuldaki Gereksinimleri

Kaynatrmann amac, engelli ocuu iiten toplum iin hazrlamak, normal ocuklar ile etkilemesini, bu yolla engelli ocuun toplumun genel deerlerini gzlemesini, renmesini ve uygun davran biimleri gelitirmesini salamaktr. itme engelli ocuk sz konusu olduunda, normal iiten yatlarnn dilini renmesi de hedeflenen amalardandr. Bu konudaki bilgilerinizi tazelemek iin 2. niteyi gzden geiriniz. Konunun yasal boyutlar son nitede ele alnmaktadr.

AIKRETM FAKLTES

118

TME ENGELLLER

7. 4. 1. Snfta letiimi Kolaylatran Teknikler Tm engel gruplar ve nfusu iinde, iitme kayplar ileri derecede ve zellikle ok ileri derecede olan ocuklarn gereksinimleri fevkalade youn ve engelin kendine zgdr. Bu gereksinimleri olan bir iitme engelli rencinin, normal bir snf iinde normal iiten bir ocuun yanna oturmak suretiyle normal bir ocuun renme hznda ve ayn koullarda renmesini beklemek, gerekci olmayabilir. Bu rencilerin, ister kaynatrma, ister zel eitim snflarnda olsun, engellerine zg gereksinimlerinin karlanmas orannda renmeyi gerekletireceklerini dnmekteyiz. itme engelli ocuklarn normal snflar iinde eitim grmesi srasnda ortaya kabilecek baz engele zg sorunlar hafifletebilmek iin uzmanlar baz nerilerde bulunmaktadr. Bu nerilerin pek ou, sa duyu sahibi deneyimli bir snf retmeni tarafndan belki de kefedilmi ve kullanlmaktadr. retmen snf iindeki oturma dzeni iinde iitme engelli rencinin yerini, zel gereksinimlerini gz nne alarak planlamaldr. itme engelli bir rencinin konuulanlar anlayabilmesi iin her zaman iitsel ve grsel ipularn en iyi ekilde almaya gereksinimi olacaktr. Bu nedenle, almalarn yapld snfn, laboratuvarn ya da salonun ve bu ortamda dersi anlatan retmenin duru yerine, yaplmakta olan almann trne gre iitme engelli renci iin en iyi oturma dzeni deiiklik gsterebilecektir. itme engelli renci geleneksel tipte iitme cihaz kullanyorsa, mesafe sorununu zen zel telsiz sistem ayrca okula ya da renciye salanmam ise, bu durumda iitme cihazndan yarar salanabilmesi iin konumac ile arasndaki mesafenin iki metreyi gememesi nerilmektedir. Yine benzer nedenlerle, evreden gelen sesler, rnein koridordan gelen grlt, snf iinde dier rencilerin yaratmakta olduu grlt, ksaca konumacnn sesi ile ayn anda ortamda bulunan tm dier sesler iitme cihaz kullanan iitme engelli renciler iin nemli bir sorundur. nk iitme cihazlar bu sesleri de konuma sesleri ile birlikte ykseltmekte, bylece konuma seslerini tanmalar, anlamalar ve renmeleri engellenmektedir. itme engelli rencinin konuulanlar anlayabilmesi iin ayn zamanda dudak okuma ile de grsel ipular almas gerekmektedir. renci yalnzca dudaklarn hareketini izlememekte, ayn zamanda gzlerde oluan anlam, yanaklar ve enenin hareketleri gibi yzn tmnde yer alan mimik ve bedenin kullanlmas ile oluan jestleri izleyerek de anlam karabilmektedir. Bunun iin de iitme engelli rencinin retmenini ve snfta sz alan dier rencileri olabildiince rahat izleyebilecei bir oturma dzeni ok yardmc olmaktadr. Dudak okuma konusunda zaman zaman yanlglar olmaktadr. itme engelli bireyler ile konuurken baz kiiler daha iyi anlalmak amac ile abartl du-

ANADOLU NVERSTES

TME ENGELLLER

119

dak ve az hareketleri yapmakta, ya da konumann hzn, temposunu yavalatmaktadrlar. Ancak normal konuma hareketlerinden ve hzndan yaplan her trl sapma, hem konumann anlalmasn gletirecek, hem de iitme engelli ocuun yanl konuma hareketleri gelitirmesine yol aacaktr. itme engelli rencilerin bir ou, konumalar iyi anlalmad iin ya da kendileri kar tarafn konumasn ok iyi anlamad iin ar ekingen davranmakta ve snf iin konu almlarna ve grmelere katlmamakta, retmenin sorduu sorulara yant vermekte ekimser kalmaktadr. retmenin bu durumu fark etmesi ve katlmlarn salamak iin bu rencilere nceleri ksa yantlar gerektiren sorular yneltmesi, ayrca dier renciler ile kme almalarna katarak bir ekip iinde derse katlmn zendirmesi yardmc olabilir. itme engelli bir renciyi engelsiz renciler ile birlikte bir snf iine yerletirmek, renciler arasndaki sosyal etkileimin gerekleeceini garantilememektedir. Belki de daha kolay anlaabildii ve yardm ald iin, iitme engelli renci her konuda danmak ve soru sormak amacyla snf arkadalarna deil de retmenine bavurmak eiliminde olabilir. Bu nedenle retmeni, snftaki dier rencilerin de srayla bu renciye yardmc olmalarn salayabilir.

rnek Bir Uygulama Eskiehir ilinde kaynatrmadaki tm iitme engelli rencileri ieren bir aratrmada bir grup iitme engelli rencinin, iitme kayplar ileri olmakla birlikte, dier bir grup renciden farkl olarak akademik renmeyi kaynatrma ortamnda saladklar grlmtr. Bu rencilerin demografik zellikleri incelendiinde, homojen bir grup olarak renciler u zellikleri gstermektedirler. yatan nce iitme cihaz kullanmaya balamlardr. Grubun tamam erken yata aile eitim programna kayt olmutur. Grubun byk ounluu yanda iitsel-szel yntem uygulayan bir iitme engelliler okulncesi zel eitim kurumunda en az yl zel eitim almtr.

Kaynatrma snflarndaki retmen-renci oran 1-16'dr. Kaynatrmada baarl olduklar belirlenen iitme engelli rencilere, renimleri srasnda baarl olabilmeleri iin gerekli fiziksel koullar ve renme ortamlar salanmtr. Kaynatrmada baarl bulunan rencilerin tamam, gereksinimlerine gre dzenlenen bir destek eitim programndan yararlanmlardr. rencileri izleme, deerlendirme ve gereksinimlerine uygun ek eitim eklinde yrtlen destek eitim hizmetleri, iitme engelliler retmeni olarak yetitirilmi uzman personel tarafndan salanmtr.

7. 4. 2. Eitim Ortamnn itme Engelli ocua zg Dzenlenmesi ocuun eitim amacyla yerletirildii ortamlardaki akustik dzenlemeler ve iitme cihazlarnn etkin kullanm son derece nemlidir. ocuun konumay renmesi, ana dilini kazanmas isteniyorsa, konuma seslerini iitme cihazlar aracl ile temiz ve net olarak alabilmesini salayacak ekilde yerletirildii ortamn dzenlenmesi gerekmekte ve iitme cihazlar tm rencilere salanmaldr. zetle;

AIKRETM FAKLTES

120

TME ENGELLLER

Bireysel iitme cihazlar salanmal, bu cihazlarn alp, almad her gn kontrol edilmeli, rencinin cihazla birlikte kulland kulak kalplar kendine zel yaplm olmal ve kullanc volmnde 'tme' sesi yaratmamal, ses ulamn salayc FM cihazlar kullanlmal, snf iinde akustik dzenlemeler yaplmal, ieride ve dardaki grlt seviyeleri en aza indirilmeli, gereksinimi gerei eitli grsel eitici malzemeler kullanlmal, snf mevcudu retmen-renci ve renci-renci etkileimlerine, iitme engelli renciye yeterli konuma frsatlar verilmesine olanak salamal, konular ve kavramlarn retimi somut yaantlar ile yaplmal, rencinin bu yaantlara ve gzlemlere aktif katlm salanmal, renmeyi ve iletiim kurmay zendirici retim teknikleri kullanlmaldr.

7. 4. 3. Bireysel Planlamann Yaplmas Her zrl ocuun eitimden en st dzeyde yararlanabilmesi ancak bireysel olarak deerlendirilmesi, gereksinimlerinin planlanmas ve bu dorultuda yerletirilme kararlarnn alnmas ile gerekleebilir. Bir dier anlatm ile, bireysel eitim planlar yaplmaldr. Bireysel planlama konusu ile ilgili olarak, bu kitabn 2 nitesini gzden geirerek bilgilerinizi tazeleyebilir, nitenin sonunda verilen kaynaklara gidebilirsiniz.
itme eitimi, iitme engelli ocuklara, iitme kalntsn en iyi ekilde kullanmay, sesleri dinlemeyi ve tanmay retme sreci iinde yaplan her trl etkinliktir. Bu ocuklarn ok byk bir blmnde mutlaka byle bir kalnt vardr. zellikle iitme cihazlarnn ok gelimi olmas sonucu bu tr almalar etkili olmaktadr.

Eitimin bireysel planlamasnn yaplmas u konular iermelidir: renci iin gerek renmenin en iyi hangi ortamlarda ve koullarda salanabilecei. Normaller ile hangi konular hangi koullarda birarada renebilecei. Hangi konularda, hangi zaman aralklar ile zel retime gereksinimi olduu. Gerekli olan destek hizmetlerini verecek olan personelin kimler olaca. Bu personelin hangi mesleki ve kiilik zelliklerini bulunduraca. Deerlendirmenin nasl ve kimler tarafndan yaplaca v.b. gibi.

8. Trkiye'de itme Engelli ocuklarn Eitimleri

Trkiye'de iitme engelli ocuklarn eitimlerinin sorumluluu, dzenlenmesi ve denetimi, dier zel gereksinimi olan ve olmayan gruplarla birlikte Milli Eitim Bakanl'ndadr. Yakn dnemde gerekletirilen Milli Eitim Reformu ile zorunlu eitim, bu ocuklar iin de ilkretim kademesine ykseltilmi bulunmaktadr. Halen Trkiye'de yatl/gndzl kurum olarak 49 adet iitme engelliler ilkretim okulu, ayrca 7 adet gndzl iitme engelliler ok-amal meslek lisesi bulunmaktadr. Dorudan Milli Eitim Bakanl'na bal bu okullar dnda, Anadolu niANADOLU NVERSTES

TME ENGELLLER

121

versitesi'nde her kademede eitim veren bir itme Engelli ocuklar Eitim ve Aratrma Merkezi (EM) bulunmaktadr. Dier baz niversitelerde de iitme engelli ocuklarn ve ailelerinin eitimlerine ynelik almalar yaplmaktadr. eitli illerde, zel kiilerce kurulan ve yrtlen baz okulncesi eitim almalar da vardr. Milli Eitim Bakanl'na bal bu okullarda eitimde kullanlan iletiim yntemi, okul ynetmeliklerine gre oral yntem, dier ad ile yaplandrlm szel yntemdir. Ancak yaplan aratrmalar ve gzlemler, bu okullarda eitli iaret yntemlerinin de kullanldn gstermektedir. Bu okullara bavuran ocuklarn ok ge tehis edilmesi ve cihazlandrlmas, bir ounun hi cihazlandrlamamas ve dier baz n edenler sonucunda renciler konumay ve szel dili renme frsatlar bulamamakta, iletiim gereksinimlerini eitli iaretler, jestler ve beden dili kullanarak karlamaktadr. Bu okullar arasnda Ankara'daki Kemal Yurtbilir lkretim Okulu, kurulu ynetmelii ile EM modelini rnek alm, bu dorultuda Doal itsel-Szel Yntemi benimsemi ve tm almalarn bu ynde dzenlemitir. Bu nedenle de, bu okuldaki rencilerin geliimlerinde bir farkllk gzlenmektedir. zel eitim kurumlar dnda, normal iiten renciler ile birlikte eitim alan iitme engelli renciler de bulunmaktadr. Kaynatrma uygulamasndaki bu rencilerin says, 1997-1998 retim yl itibariyle 1.620 'dir. Ancak, kaynatrmadaki iitme engelli renciler iin gerekli ortamlarn ve destek hizmetlerinin salanabilmesi bu alanda baz almalarn yaplmasn gerektirmektedir. Trkiye'de ilk kez engelli bireylere yksek retim kademesinde eitim vermek zere Anadolu niversitesinde kurulmu bulunan Engelliler Entegre Yksekokulu, 1993 ylnda, eitim ve retime iitme engelliler ile balamtr. Yksek retim kademesinde 1997-1998 retim ylnda toplam 72 rencisi bulunmaktadr. Yksekokulun baz programlarna 1998-1999 retim yl iin ortopedik engelleri bulunan rencilerin de alnmas ile ilgili almalar srmektedir. Halen, Mimarlk lisans, Grafik Sanatlar Lisans, Seramik Sanatlar lisans; Bilgisayar Operatrl nlisans, Yap Ressaml nlisans olmak zere be program iinde eitim vermektedir.

EM rnei Trkiye'de iitme engelli ocuklarn eitimleri iin model kurum niteliine sahip olan bir kurum, EM-itme Engelli ocuklar Eitim ve Aratrma Merkezi, Anadolu niversitesi bnyesinde 1979 ylndan beri almalarn srdrmektedir. Odyoloji klinikleri, aile eitim programlar da bulunan bu kurumda okulncesi, ilkokul, ortaokul ve lise kademelerinde iitme engelli rencilere tam gn eitim verilmektedir. Kaynatrma uygulamas da bulunduundan, 1997-1998 retim ylnda okuldaki renci says, iiten 110 renci ve iitme engelli 161 renci olmak zere toplam 271'dir. Bu kurumda, iitme engelli ocuklar iin tm gerekli ortamlar salandnda, ileri ve ok ileri derecelerde iitme kayplarna sahip ocuklarn ana dillerini kazandklarn ve konumay rendiklerini gzlemek olasdr.

AIKRETM FAKLTES

122

TME ENGELLLER

Trkiye'deki duruma ilikin olarak daha fazla bilgi iin nitenin sonunda yer alan kaynaklar, zellikle DPT Projesinin "Trkiye'deki Mevcut Durum" blmn inceleyebilirsiniz.

zet
itme kaybnn bir bireyde olmas ana dilin normal geliimi iin ok nemli bir engel oluturmaktadr. ocuklarda iitme kaybnn iitme testleri ile erken tanlanmas, gerekli cihazlarn, konuma ve dil eitiminin verilebilmesi nedeniyle son derece nemlidir. Gnmzde bir ok ocuun kk yalarda iitmedii fark ediliyor ve tehisi yaplabiliyor. itme cihazlar ya da cerrahi yntemlerle daha iyi iitmeleri salanabiliyor. itme cihazlar teknolojisinde kaydedilen son gelimeler, yakn bir gelecekte bu cihazlar daha da yararl ve eitimi tamamlayc bir unsur haline getirecek gibi gzkmektedir. zel eitimle ve/veya aile eitimi ve destekleyici eitim ile konumay anlamas ve konumay renmesi, bu yolla iletiim kurmas mmkn olabiliyor. itme engelli olup, erken yalarda ve kendisi iin uygun eitimi alan bir ok iitme engelli birey, eitim ve meslek edinmede ok iyi dzeylere gelebiliyor. Bunun iin iitme kaybnn oluumundan hemen sonra ve erken dnemden balayan, zel gereksinimleri karlayacak biimde planlanm ve ok iyi yrtlen eitim hizmetlerinin salanmas gerekiyor. Trkiye'de iitme engellilere salanan zel eitim olanaklar genellikle yatl/gndzl iitme engelliler ilkretim okullarnda younlamaktadr.

Deerlendirme Sorular
Aadaki sorularn yantlarn verilen seenekler arasndan bulunuz. 1. ocuklarda iitme kaybnn erken tanlanmas niin nemlidir? A. ocuklarda iitme kaybnn erken tanlanmas, tm sosyal hizmetlerin sunumu asndan ekonomik olduu iin nemlidir. B. ocuklarda iitme kaybnn erken tanlanmas, dil renmenin kritik dneminde fark edilip, gerekenlerin yaplabilmesi asndan nemlidir. C. ocuklarda iitme kaybnn erken tanlanmas, erken cihazlandrlabilmesi asndan nemlidir. D. ocuklarda iitme kaybnn erken tanlanmas, erken aile eitimi hizmetleri alabilmesi asndan nemlidir. E. ocuklarda iitme kaybnn erken tanlanmas, yukardaki seeneklerin tmn gerekletirdii iin nemlidir.

ANADOLU NVERSTES

TME ENGELLLER

123

2.

Aadaki ifadelerden hangisi iitme kalntsn tanmlamaktadr? A. itme kalnts, iitme engelli ocuklarn byk ounluunda bulunan, hasardan sonra i kulakta canl kalan ve sese tepki veren alanlardr. B. itme kalnts, iitme engelli ocuklarn byk ounluunda bulunan ve duyu ve sinirlerde kalan hasarl alanlardr. C. itme kalnts, iitme engelli ocuklarn alglayamad konuma sesleridir. D. itme kalnts, iitme engelli ocuklarn alglayamad evre sesleridir. E. itme kalnts, iitme cihazlarnn sesleri ulatramad alanlardr. itme kayb olan bir ocuun iitme kalnts olup olmad nasl anlalabilir? A. itme kayb olan bir ocuk, konutuunuz zaman sizi duymuyorsa, iitme kalnts olmad anlalr. B. itme kayb olan bir ocuk, iitme cihazlarn kullanmaya baladktan hemen sonra konumalar anlamyorsa, iitme kalnts olmad anlalr. C. itme kayb olan bir ocuun iitme kalnts olup olmad ancak iitme tesleri sonucu anlalr. D. itme kayb olan bir ocuk, grsel ipular olmadan konumalar tam anlamyorsa ya da baz szckleri kartryorsa, iitme kalnts olmad anlalr. E. itme cihazlarn devaml takmyorsa, iitme kalnts olmad anlalr. itme cihazlar, konumann ve ana dilin renilmesinde nasl yardmc olmaktadr? A. itme cihazlar, konumann ve ana dilin renilmesinde yalnz snf iinde kullanld zaman yardmc olmaktadr. B. itme cihazlar, ok ileri kayplarda konumann ve ana dilin renilmesinde yardmc olmamaktadr. C. itme cihazlar, konumann ve ana dilin renilmesinde btn sesleri ulatrmak ve normal iitme durumuna getirmek suretiyle yardmc olmaktadr. D. itme cihazlar, konumann ve ana dilin renilmesinde yalnz ev ortamlarnda yardmc olmaktadr. E. itme cihazlar, konumann ve ana dilin renilmesinde, konuma seslerini i kulaa bir ykseltici yardm ile ulatrarak ocuun iitme kalnts elverdii lde beyinde bu bilgilerin depolanmasna yardmc olmaktadr.

3.

4.

AIKRETM FAKLTES

124

TME ENGELLLER

5.

Geleneksel itme cihazlar, aadaki durumlarn hangisinde konuma seslerini, iitme cihaz kullanan ocuk/bireye ok net bir biimde ulatrr? A. itme cihazlar yalnz yeni iken konuma seslerini kullancya ok net bir biimde ulatrr. B. itme cihazlar, her zaman ve her koulda konuma seslerini kullancya ok net bir biimde ulatrr. C. itme cihazlar, cihaz oluturan birimlerin ve paralarn her biri en iyi alr durumda iken konuma seslerini, kullancya ok net bir biimde ulatrr. D. itme cihazlar, uzak mesafede yaplan konumalarn da seslerini, kullancya ok net biimde ulatrr. E. itme cihazlar, cihaz oluturan birimlerin ve paralarn her biri en iyi alr durumda olmasa dahi, konuma seslerini kullancya ok net bir biimde ulatrmak zere yaplmtr.

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Bayko, D. N. ve dierleri. Okulncesi Dnemde Dil Geliimi Etkinlikleri. Ankara: 1997. Davis, H. ve S.R. Silverman. Hearing and Deafness. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1978. Elfenbein, J.L.M.A. Hardin Jones ve J.M. Davis. "Oral Communication Skills of Children Who Are Hard of Hearing". Journal of Speech and Hearing Research. 37, s. 216-226, 1994. Esmer, N. Klinik Odyoloji (1. Basm) Ankara: 1995. Girgin, . "Eskiehir li lkokullar 4. ve 5. Snf itme Engelli rencilerinin Okumay renme Durumlarnn zmleme ve Anlama Dzeylerine Gre Deerlendirilmesi," Eskiehir: Yaynlanmam Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstits, Anadolu niversitesi, 1997. Hallahan, D.P. ve J.M. Kauffman. Exceptional Children (4. Basm). New Jersey: Prenticen-Hall International Editons, 1988. Heward, W.L. Exceptional Children. New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1992. Katz, J. Handbook of Clinical Audiology (2. Basm). Williams and Wilkins Comp. Baltimore: 1983. Lowell, Eve M. Stoner. itme Oyunu. itme Engelli ocuklarn Eitimi in Yntemler. Eskiehir: Anadolu niversitesi. itme zrl ocuklar Eitim ve Aratrma Vakf yaynlar, 1979.
ANADOLU NVERSTES

TME ENGELLLE

125

zsoy, Y., M. zyrek ve S. Eripek. zel Eitime Muhta ocuklar: zel Eitime Giri (8. Basm). Ankara: Karatepe Yaynlar, 1997.

Paparella, N.M. ve D.A. Shumrick. Otolaryngology 2. Saunders, Philadelphia: 1991. Tinel , Z. ve K.A. Babila. Odyolojik ve Otonrolojik Testler ve Deerlendirilmeleri. Ankara: S.S.K. Yaynlar, 1980. Tfekiolu, U. Kaynatrmadaki itme Engelli ocuklar. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar 627. 1992. . "Farkl ki Eitim Ortamnda Szel letiim Eitimi Gren itme Engelli rencilerin Konuma Dillerinin Karlatrlmas-Eskiehir Sarlar Okulu ve Anadolu niversitesi-EM" Eskiehir: Yaynlanmam Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstits, Anadolu niversitesi, 1989. . "EM'de Uyguland ekli le Doal itsel/Szel Yaklam Nedir?", Yayna giren bildiri, 7. zel Eitim Gnleri, 13-15 Kasm 1997, Anadolu niversitesi, Eskiehir. . "itme Engelli ocuklarn Okul ncesi Dnemde Kaynatrma Ortamnda Eitimleri", Milli Eitim Dergisi. 136, 1997. Tfekiolu, U. ve dierleri. "Trkiye'de itme Engelli ocuklarn Eitimi le lgili Mevcut Durum: Alt alma Grubu Raporu" Eskiehir: DPT, Engelliler iin Eitim Modelleri Gelitirme Projesi, 1991. . "leri lkelerde itme Engelli ocuklarn Eitimi le lgili Mevcut Durum: itme Engelliler Alt alma Grubu Raporu" Eskiehir: DPT, Engelliler iin Eitim Modelleri Gelitirme Projesi, 1991.

AIKRETM FAKLTES