FUZZY MODELLING APPROACH AND APPLICATIONS

M. SARI1, Y. . MURAT2 ve M. KIRABALI3

ABSTRACT Since ages uncertainty analysis and its modelling have been studied by several researchers. In this topic various approaches were developed. Fuzzy logic is a technique which is used to solve problems including uncertainty. In this study, some models have been developed for different problems related to various topics. The models were taken into consideration by closed loop system control and decision analysis. In the example of the traffic signal control modelling among the developed models, a comparison was made between the fuzzy control modelling and conventional modelling. At the end of the comparison, it has been underlined that the fuzzy logic is better approach than the classical modelling for problems involving certain amount of uncertainity. In the modelling of a house heating system, a multicriteria evaluation problem was dealt with the use of fuzzy modelling and easily decided to be which one of the best system. Yet, a system was designed which produces nearly natural yoghurt with the consideration of fuzzy logic model of yoghurt making. Thus, a model which is easier to be use and able produce in a shorter time than the conventional approach was developed. Keywords: Uncertainty, Fuzzy Logic, Decision Analysis, Traffic Signal Control, Modelling Pamukkale niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Matematik Blm Denizli/ TRKYE e-posta: msari@pamukkale.edu.tr 2 Pamukkale niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii Blm Denizli /TRKYE eposta: ysmurat@pamukkale.edu.tr
1,3

BULANIK MODELLEME YAKLAIMI VE UYGULAMALARI

ZET Belirsizlik analizi ve modellemesi kimi aratrmaclar tarafndan yllardan beri allmaktadr. Bu konuda eitli yaklamlar gelitirilmitir. Bulank mantk, belirsizlik ieren problemlerin zmnde kullanlan bir yntemdir. Bu almada, eitli konulardaki problemler iin baz modeller gelitirilmitir. Bu modeller, karar analizi ve kapal evrimli sistem denetimindeki problemlere zg olarak tasarlanmtr. Gelitirilen modellerden trafik sinyal denetimi rneinde klasik modelleme ile bulank denetimli modelleme arasnda bir karlatrma yaplm ve yaplan bu alma sonucunda belli dereceye kadar belirsizlik ieren problemlerin zmnde bulank mantn klasik mantktan daha iyi bir yaklam olduunun alt izilmitir. Bina Kalorifer sistemi seimi modelinde ok ltl deerlendirme problemi bulank modelleme ile ele alnm ve en uygun sistem seimi karar kolayca verilmitir. Ayrca bulank mantk yourt retimi modeli ile doala en yakn yourt retim sistemi tasarlanm ve geleneksel retim sistemine gre daha kolay ve daha hzl biimde retim yapabilecek bir model gelitirilmitir. Anahtar Kelimeler: Belirsizlik, Bulank Mantk, Karar Analizi, Trafik Sinyal Denetimi, Modelleme

1. Giri nsanolu gnlk hayatn srdrrken pek ok sorun ile karlamakta ve gemite edindii bilgi ve deneyimlerden yararlanarak zmler retmektedir. Bu sorunlarn bir ksm tamamen belirli olmakta ve kolayca tanmlanabildiinden dolay zm getirilmesi de kolay olmaktadr. Bunun yan sra, belirsizlikler ieren veya tam olarak tanmlanamayan sorunlarn zm ise nispeten zor olmakta ve grecelilik arz etmektedir. Belirsizliin bu nemli rolnn anlalmas, geleneksel anlaytan belirsizlii temel alan modern anlaya geii salayan dnm balatmtr. Bu anlay literatre ilk girdii anda deterministik bir anlaytaki klasik gre ters dmesinden dolay ok scak karlanmamtr. Bu alandaki gelime srecinde, ihtimal teorisinden farkl olarak belirsizlikle ilgili birok teorinin ortaya kt grlmtr. 1930larda Max Black belirsizlii aklayc nc kavramlar gelitirmi olsa da; bugn, Zadeh [1] tarafndan kaleme alnan alma, modern anlamda belirsizlik kavramnn deerlendirilmesinde nemli bir nokta olarak kabul edilir. Bu makalesinde, Zadeh kesin olmayan snrlara sahip kmelerin oluturduu bulank kme teorisini ortaya koymutur. Sz konusu alma, Aristo mantna kar meydan okumasndan tr nemlidir. Bulank kme teorisinin, yelikten ye olmamaya dereceli geii ifade etmesindeki yetenei, belirsizlikleri tanmlamada nemli bir yere sahiptir. Bulank kme teorisi; belirsizliin llmesinde gl ve anlaml aralar sunmasna ek olarak, dilimizde ifade edilen belirsiz kavramlarn anlaml bir biimde temsilini salar. Ancak Aristo mant zerinde temellenen klasik kme teorisi, verilen bir alana ait btn bireyleri incelenen zellie gre, kmeye ait olan elemanlar ve ait olmayanlar olmak zere ele almaktadr. Kmeye ye ve ye olmayan elemanlar arasnda kesin ve belirsiz olmayan bir ayrm vardr. Dilimizde ifade edilen ve zerinde allan ou snflandrma kavram, bu trde bir karakter de deildir. rnein; uzun boylu insanlar kmesi, pahal otomobiller kmesi, yakn sr mesafesi, gvenilir kar aralar, birden ok byk saylarn oluturduu kme gibi kavramlar klasik kme teorisinin ngrd ekilde incelenemezler. Bir bulank kme, alma yaplan alana ait her bir elemana matematiksel olarak kmedeki yelik derecesini temsil eden bir deer atayarak tanmlanr. Bu deer, elemann bulank kme tarafndan ifade edilen kavrama yelik derecesini ifade eder. Bundan dolay bireylerin kmeye ait olmas farkllar. yelik dereceleri 0 ile 1 arasndaki gerel saylarla temsil edilirler. Tam ye olma ve ye olmama durumu, bulank kmede srasyla 1 ve 0 deerleriyle karlanr. Bundan dolay da, klasik kme kavram bulank kme kavramnn bu iki deere kstlanm zel bir ekli olarak grlebilir. Oluturduu kavramsal ereve ve sonular itibariyle olduka geni bir perspektife sahip olan bulank kme zerine yaplan aratrmalar [1-4] ortaya kt gnden bu yana hzla artmtr. Uygulama alanlarnn genilii ve bu alanlarda oluturulan sonularn etkisinden dolay bulank kme teorisi bugn bilimsel almalarda nemli bir yer tutmaktadr [5-12]. Bu almada da farkl ve zgn uygulamalarla bulank mantn nemi ve gereklilii ortaya konmutur. alma kapsamnda, zellikle seilen farkl alanlardaki zgn problemler iin yeni model ve uygulamalar gelitirilmi ve sunulmutur. Modellerin tasarm iin henz kullanlmam olan problemler ele alnmtr. almann temel amac, bulank modellemenin felsefesini tantarak, pek ok farkl alanda uygulanabileceini gerek modellemeler ile aratrmaclara sunmak ve yeni uygulama alanlar iin tevik etmektir.

2. Bulank Modelleme Bulank kmeye dayal modelleme, oklu deerlikler ile deerlendirme yapmas nedeniyle problemlerin zmnde kolaylk ve geree yaknlk gibi stnlklere sahip olmaktadr. Buna karn klasik kmede sadece iki deerlik (0 ve 1) sz konusudur. Bundan dolay, ele alnan problemler kolaylkla zlememektedir. Bu problem, klasik mantn kabul olan var-yok iftinin ara deerlerini tanmlamakla yok edilebilir. ekil 1a.'da gsterildii gibi klasik A kmesi (uzun boylu insanlar kmesi), bulank kme kapsamnda deerlendirildiinde, kmenin eleman olma veya olmama hali belirli yelik dereceleri ile ifade edilmektedir (ekil 1.b). Buna gre A bulank kmesinin elemanlar ve yelik dereceleri liste olarak aadaki biimde verilmektedir:

A = { 0,2 / 160 + 0,9 / 170 + 1 / 175 + 0,8 / 180 + 0,1 / 196}

fadeden anlald zere, klasik kme kavramnda eleman olarak kabul edilmeyen 160 ve 200 cm lik boylarn da bulank kme kavramnda belirli bir yelik derecesi ile eleman olarak kabul sz konusu olmaktadr. Bu kabul aslnda gerek hayata dayanmaktadr. nk gerek hayatta da birok olay keskin snrlarla ifade etmek hatal olmaktadr. Dolaysyla bir esneklik tanyarak ele almak daha ok geree yaklamay salamaktadr. Bulank kme teorisinin ortaya atlmasndan sonra, Zadeh, bulank kme teorisinin, en byk yaklaklkla insann karar verme sistemini modelleyebilecek yeterlilikte olduu fikrini ortaya atm ve bu dorultuda almalar gerekletirmitir [1]. Bulank mantk, problemleri daha esnek deerlendirme imkn salamasnn yannda, gnlk hayatta sklkla kullanlan belirsiz szel ifadeleri de kolayca ve saysal olarak tanmlamaya olduka elverilidir. rnein suyu lklatr, yemei biraz piir, hava ok rzgrl ifadelerinde yer alan lk, biraz, ok kelimeleri belirsiz ama rasgele olmayan kelimelerdir. Klasik mantk yaklam ile bu belirsiz ifadeleri geree yakn biimde tanmlamak ok zordur[13]. Fakat bulank mantk ile bu kelimeler kolayca ve fazla ilave bilgiye ihtiya duyulmadan tanmlanabilir. Bunun gibi stn zelliklerinden dolay bulank mantk yaklam, tasarmclar ve uygulamaclar tarafndan kabul grm ve eitli modeller gelitirilmitir[5].

(x)

(x)

170
(a)

195

x (cm)

150

175

200

x (cm)

(b)

ekil 1 Uzun Boylu nsablar kmesinin (a) Klasik ve (b) Bulank gsterimi

Bulank modelleme aamalar ekil 2deki gibi verilebilir:

Parametre seimi ve yelik fonksiyonu oluturulmas Kural taban oluturulmas karm yntemi seimi Durulatrma yntemi seimi

ekil 2 Bulank Kural Tabanl Sistem yaps (BKTS)

Bulank modellemenin ilk aamas, problemin tanmlanmas ve buna gre uygun parametrelerin seilerek yelik fonksiyonlarnn oluturulmasdr. Daha sonra ilgili parametreler ve oluturulan bulank alt kmelere gre problemin zmn ieren kurallar dizisi veya kural taban oluturulur. nc aamada ise karm yntemleri seilir[14]. Son aamada ise, bulank olan deerin tekrar durulatrlmas veya klasik saylara dntrme yntemi belirlenir. Bulank mantk sistemin alma yaps ekil 3de verilmitir[15].

Kural taban

Girdi

Bulanklatrma

karm

Durulatrma

kt

ekil 3 Bulank Mantk Sistemin alma yaps

ekil 3te grld gibi, ncelikle girdiler yelik fonksiyonlar ile deerlendirilerek bulanklatrlr. Daha sonra ise, seilen karm yntemine gre ve kural tabanndan faydalanarak karm yaplr ve elde edilen bulank sonu durulatrlarak klasik say haline dntrlr. Yukardaki ifadelerden anlald zere, bulank mantk yardm ile zellikle belirsizlikler ieren ve eksik verilerin bulunduu problemler kolayca modellenebilmektedir. Bu yaps nedeni ile ncelikle kontrol ve karar verme problemleri olmak zere pek ok alanda bulank mantk yaygn bir ekilde kullanlmaktadr[16-19]. Bu alma kapsamnda farkl alanlardaki baz problemlere zg yeni modeller gelitirilmi ve uygulamalar ile tartlmtr. 3. Bulank Modelleme Uygulamalar 3.1 Karar Analizi Bu uygulamada birden fazla kriter ieren bir konuda en doru karar verebilmek iin bulank mantk kullanlm ve ayn zamanda bulank mantn ok ltl deerlendirme amac ile de kullanlabilecei ortaya konmutur. Gnlk yaamla olan dorudan ilgisi byle bir almann gerekliliini ve nemini ortaya koymaktadr.

Bir binann kalorifer sisteminin seiminde bulank mantk ile modelleme yaplacaktr. Model parametreleri olarak yakt kullanm, kullanm kolayl, garanti sresi ve maliyet dikkate alnmtr. Kalorifer sistemini satn alacak kiiler, kalorifer sisteminde u zellikleri aramaktadr; yakt tketiminin az olmas, kullanmn rahat olmas, garanti sresinin fazla olmas ve maliyetin en az olmas. Kalorifer sistemini alacak olan kiiler iin belirtilen kstaslar eit nem derecesine sahiptir. Bu durumda ilgili kriterlerin tmn dikkate alarak tek bir karara varmak gerekmektedir. Problemi bulank olarak modelleyerek bir sonuca ulamak amacyla aadaki gibi bir yol izlenebilir: Grme yaplan be kalorifer firmas X = {a, b, c, d , e} ile gsterilsin. Yaplan grmelerde firma yetkililerinin yakt kullanm iin verdii cevaplar aadaki gibidir: a Firmas: Yakt kullanm iyi b Firmas: ok yakt harcar c Firmas: Az yakt harcar d Firmas: Yakt kullanm normal e Firmas: Yakt kullanm iyi : X [ 0,1] yelik fonksiyonunda, 1 yelik derecesini alacak firma hi yakt kullanmayan kalorifer reten firma olarak dnlrse verilen cevaplarla, yakt bulank kmesi olan Y aadaki biimde belirlenebilir (ekil 4):

(x) 1,0

0,8 0,7 0,6

b d a

ekil 4 Yakt kullanmna gre firmalarn yelik derecelerinin gsterimi

Y = { 0,8 / a + 0,6 / b + 1,0 / c + 0,7 / d + 0,8 / e} olur.

Grmelerde firma yetkililerinin kullanm rahatl ile ilgili verdii cevaplar yledir; a Firmas: Kullanm pek rahat deildir. b Firmas: Kullanm rahat saylr. c Firmas: Kullanm rahattr. d Firmas: Kullanm ok rahattr.

e Firmas: Kullanm biraz zordur. Bu cevaplara karlk gelen kullanm rahatl bulank alt kmesi olan K kmesi aadaki gibidir (ekil 5): K = { 0,45 / a + 0,7 / c + 0,5 / b + 0,8 / d + 0,3 / e} olur.

(x) 1,0 0,8 0,7 0,5 0,45 0,3

e a b

c d

ekil 5 Kullanm rahatlna gre firmalarn yelik derecelerinin gsterimi

Firma yetkililerinin garanti sreleri iin verdii yantlar: a Firmas: garanti sresi 7 yldr. b Firmas: garanti sresi 8 yldr. c Firmas: garanti sresi 5 yldr. d Firmas: garanti sresi 6 yldr. e Firmas: garanti sresi 8 yldr. Bu cevaplara karlk gelen, garanti sresi bulank alt kmesi olan G kmesi aadaki gibi belirlenebilir (ekil 6): G = { 0,7 / a + 0,8 / b + 0,5 / c + 0,6 / d + 0,8 / e} olur. Son olarak, firma yetkililerinin fiyat konusunda verdii cevaplar yledir: (x) ekil 6 Garanti sresine gre firmalarn yelik derecelerinin gsterimi a Firmas: 40 b Firmas: 50 c Firmas: 60 1,0 d Firmas: 20 0,8 e Firmas: 45 0,7 0,6 0,5 Milyar Milyar Milyar Milyar Milyar

x c d a b e

imdi bu cevaplara karlk gelen, fiyat bulank alt kmesi olan F yi tespit edelim: Burada yelik derecesi aadaki biimde belirlenir:

( x) = 1
Buradan,

fiyat (milyon ) 100

F = { 0,6 / a + 0,5 / b + 0,4 / c + 0,8 / d + 0,55 / e} olur.

Buna gre belirlenen yelik derecelerinin gsterimi ekil 7de verilmitir.

(x) 1,0 0,8

0,8
0,6 0,55 0,5 0,4

x
a c b e d ekil 7 Teklif edilen fiyatlara gre firmalarn yelik derecelerinin gsterimi Kalorifer sistemini alacak kiiler iin tm kriterlerin eit nem derecesine sahip olduu gz nne alnarak en uygun olan belirlenebilir. Bunun iin bulunan bulank kmelerin kesiimi ile oluan bulank kmede, en byk yelik derecesi durulatrmas kullanlarak,

Y K G F = { 0,45 / a + 0,55 / b + 0,4 / c + 0,6 / d + 0,3 / e}

olarak bulunur. Bu sonuca gre uygun olan retici firma EB[ ( x)] = d olur. Sz konusu problemi, ok ltl karar verme sistemleri ile de zmek mmkndr. rnein ok ltl karar verme sistemlerinden olan Analitik Hiyerari Sreci (AHP) [20] ile kalorifer sistemi iin teklif veren firmalar, yukarda ifade edilen ltlere gre deerlendirilerek sonuca ulalabilir. Ancak bu yaklam iin yaplacak modelleme kolayca gerekletirilemeyecek ve zellikle problemdeki belirsizlik ieren kriterler bu yntem ile

aslna uygun olarak yeterince deerlendirilemeyecektir. Dolaysyla bu kriterler, bulank mantk yaklam ile burada daha salkl biimde modellenebildi. Bu uygulamada grld zere, bulank modelleme yaklam; model gelitirilmesi, kullanm ve geniletilmesi bakmndan pek ok stnlklere sahiptir. Kolay gelitirilebilir, kullanm asndan olduka rahattr, hzl bir ekilde modele uyum salanabilir. Bunlarn yannda, ok fazla veri kaynana ihtiya duymadan modeli geniletmek ve eitli problemlere uygulamak olasdr. 3.2 Trafik Sinyal Denetimi Bu uygulamann tercih edilmesinin nedeni, zellikle byk kentlerde trafiin hl birinci derece sorun oluudur. Trafik sinyal denetimi, bulank mantn ilk uyguland alanlardandr. Sinyalize kavaklarda, deiken trafik hacimlerinin olmas durumunda, geleneksel sabit zamanl denetim sistemleri yetersiz kalmaktadr. Bulank mantk sinyal denetim modelleri ile talebe gre arz biiminde bir denetim modeli gelitirilmitir. Ayrk ve egdml kavaklar iin yaplan bu almalarda, trafik akmlar, sabit ve deiken faz dzeni (gei hakk sralamas) ile denetlenmektedir[21-25]. Bu modellerden rnek olarak Murat [6] tarafndan nerilen denetim sisteminin ak emas ekil 8de verilmitir.
Girdi

Yeil sinyalde gelen tat says

Gelecek fazda yeil alacak koldaki en byk kuyruk uzunluu

Bulank mantk sre denetleyici kural taban

Kalan yeil oran

En byk kuyrua sahip olan kolun krmz sresi

Bulank mantk faz seici sistem kural taban

Krmz sinyalde en byk kuyruk uzunluu

Faz yeil sresinin deiim karar

Ortak deerlendirme

Faz sralamasnn deiim karar

Sonu

ekil 8 ok fazl bulank mantk sinyal denetleyicinin genel yaps[6] Model, bulank manta dayanan bir sre denetleyici ile faz seici sistemden meydana gelmektedir. Krmz sinyalde kuyrukta bekleyen tat says, yeil sinyalde gelen tat says ve kalan yeil sre parametreleri dikkate alnarak yeil sinyal sresinin deiimi karar verilmektedir. En byk kuyrua sahip kolun krmz sresi, gelecek fazdaki kuyruk uzunluu ve en uzun kuyrua sahip olan koldaki krmz sinyal sresi parametreleri dikkate alnarak faz seim karar verilmektedir. Gelitirilen bulank mantk denetim modeli, geleneksel trafik uyarmal denetim sistemleri ile karlatrlm ve ekil 9 ve 10da gsterilen sonular elde edilmitir.

f zl d n t iino t la ag c m se r in a e eim r a m e ik e r le in k r t lm s ala r a Ortalama gecikme (sn/tat)

30 0 20 5 20 0 10 5 10 0 5 0 0 10 0. 20 0. 30 0. 40 0. 50 0. 60 0. 70 0. 80 0. 90 0. Taik h cm ( a /sa t r f a i t t a ) Taik u am l d n t r f y r a e eim B la k m nk d n t u n a t e eim

ekil 9 fazl denetim durumunda yaklam kollarnda eit trafik hacimleri iin bulank mantk denetim sisteminin performans

Ortalama Gecikme (sn/tat)

60 50 40 30 20 10
1200-1200-300 1200-1200-400 1000-1000-500 200-100-100 400-200-200 400-400-200 800-200-200 800-400-200 800-800-200 1200-300-300 1200-600-300 1400-700-350 800-400-400 1200-800-400 1600-400-400 1600-800-400 600-300-300 600-600-300 900-600-300 900-900-300 800-800-400

Trafik Hacmi (tat/saat) Trafik uyarmal denetim Bulank mantk denetim

ekil 10 fazl denetim durumunda yaklam kollarnda farkl trafik hacimleri iin bulank mantk denetim sisteminin performans Geleneksel, trafik uyarmal denetim sisteminde kavak yaklam kollarna yerletirilen alglayclardan elde edilen uyarlara gre sistem almaktadr ve belirli saydaki tat iin program almaktadr. Dier bir ifadeyle, kesin snrlara gre denetim ilemi gerekletirilmektedir. Fakat baz durumlarda bu kesin snrlar nedeniyle, tatlarn ortalama zaman kayplar (gecikme sreleri) artmaktadr. Bu soruna zm bulmak amacyla bulank mantk tekniinden faydalanlm ve ekillerden grld zere gecikme srelerinde kayda deer bir kazanm elde edilmitir. Bylece yukardaki sonular, trafik hacimlerinin byk ve deiken olduu durumlarda bulank mantk denetim modelinin ok daha stn olduunu ortaya koymaktadr. 3.3 Bulank Mantk Denetimli Yourt retim Modeli Teknolojik olarak uygulanabilirlii ve orijinal oluu nedeniyle, alma kapsamnda bulank mantk denetimli yourt retimi tasarm yaplmtr. Doal yourt yapm, tamamen deneyimlere bal olan ve kiilere gre deiiklik gsterebilen bir ilemdir. Oda scaklndaki ste yourt ilavesi ve birka saat bekletilmesi ile doal yourt elde edilir. Bu ilemdeki scaklk ve bekleme sresi net olarak belli olmadndan ou zaman yourt kvam tutturulamamaktadr. Yourt kvamn artrmak, tutturmak ve/veya baz ilave zellikler kazandrmak amacyla kimyasal katk maddeleri kullanlmaktadr. Ancak elde edilen yourt doal zelliini yitirmektedir. Bu almada ise, bulank mantk kullanlarak damak tadna en uygun doal yourt retimi yapacak makine tasarlanmtr. Stn doal PH seviyesi 7.6 olduu bilinmektedir. Lezzetli bir yourt yaklak 43 0C de PH seviyesi 4.24.3 olana kadar bekletilerek elde edilmektedir. Bu bilgiler nda tasarlanan denetleyici ve girdi bulank kmeleri ile kt bulank kmeleri aada verilmitir (ekil 11, ekil 12). Bulank mantk denetimli yourt makinesi almasnda girdi ve kt parametreleri olarak PH seviyesi ve scaklk seviyesi gz nne alnmtr.

(x)

ok Fazla

Fazla

Orta

Az

ok Az

3,8

4,2

4,3

5,7

7,6

8,5

PH (girdi)

8,5

(a) PH seviyesi girdi bulank kmesi

(x) ok ok Soguk ok Soguk Souk Ilk Scak ok Scak

10

20

30

40

43 50

60

80

100

Scaklk (girdi)

(b) Scaklk seviyesi girdi bulank kmesi ekil 11 Bulank mantk denetimli yourt makinesi girdi parametreleri

(x)

rn ptal Edilmeli

Is Is Dengeleme Dengeleme Durmal Durabilir

Is Dengelemeye Devam Et

0 8,5

3 3,8 4,2

4,3

5,7

7,6

PH (girdi)

(a) PH seviyesi kt bulank kmesi (x) ok Fazla

Arttr

ok Arttr

Biraz Arttr

Ne Arttr Biraz Ne Azalt Azalt

ok Azalt

10

20

30

40 43 50

60

80

100 Scaklk (girdi)

(b) Scaklk seviyesi kt bulank kmesi ekil 12 Bulank mantk denetimli yourt makinesi kt parametreleri Yaplan tasarmda, yourt yapm esnasnda kullanlan, scaklk ve PH seviyesi kriterlerinin, uygulamann balamasndan uygulama tamamlanana kadar srekli lld kabul edilmektedir. lm sonularna karlk gelen bulank alt kmeler durulatrlarak en uygun etki tespit edilip, bu sonuca gre fiziksel olaya mdahale edilmektedir. Yourt

istenen kvama geldiinde s dengeleme ilemi durmakta ve yourt elde edilmi olmaktadr. Denetleyicinin kural taban ekil 13de verilmitir:
Eer PH 'ok az' ise 'Is dengeleme ilemine devam et' ve; Scaklk 'ok ok souk' ise Scakl 'ok fazla arttr' Scaklk 'ok souk' ise Scakl 'ok arttr' Scaklk 'souk' ise Scakl 'biraz arttr' Scaklk 'lk' ise Scakl 'ne arttr ne azalt' Scaklk 'scak' ise Scakl 'biraz azalt' Scaklk 'ok scak' ise Scakl 'ok azalt' Eer PH 'az' ise 'Is dengeleme ilemine devam et' ve; Scaklk 'ok ok souk' ise Scakl 'ok fazla arttr' Scaklk 'ok souk' ise Scakl 'ok arttr' Scaklk 'souk' ise Scakl 'biraz arttr' Scaklk 'lk' ise Scakl 'ne arttr ne azalt' Scaklk 'scak' ise Scakl 'biraz azalt' Scaklk 'ok scak' ise Scakl 'ok azalt' Eer PH 'orta' ise 's dengeleme durabilir' Scaklk 'ok ok souk' ise Scakl 'ok fazla arttr' Scaklk 'ok souk' ise Scakl 'ok arttr' Scaklk 'souk' ise Scakl 'biraz arttr' Scaklk 'lk' ise Scakl 'ne arttr ne azalt' Scaklk 'scak' ise Scakl 'biraz azalt' Scaklk 'ok scak' ise Scakl 'ok azalt' Eer PH 'fazla' ise 's dengeleme durmal' Eer PH 'ok fazla' ise 'rn iptal edilmeli'

ekil 13 Bulank Mantk denetimli yourt makinesi kural taban

ekil 13 Bulank Mantk Denetimli Yourt retimi Kural Taban 4. Sonular ve neriler Bu almada, belirsizliklerin modellenmesinde kullanlan bulank mantk tekniine dayanarak, nemli grlen baz uygulamalar ile bulank modelleme ele alnmtr. Gnlk hayatta karlalan ve belirsizlikler ieren problemlerin zmnde, bulank mantn, geree ve insann dnce ve karar verme mekanizmasna daha yakn sonu verdii uygulamalarla ortaya konmutur. Yourt yapmnda bulank mantn kullanlabilirliine ilikin modelden baarl sonular elde edilebildii gzkmektedir. Klasik sisteme gre tasarlanm bir yourt makinesi

yerine, bulank mantk denetimli makine ile yourt yapm sresi ve tketilen enerji daha az olabilecektir. Bu yaklamn denetim amac dnda, karar verme amalar dorultusunda da kullanlabilecei almadaki zgn uygulamada gndeme getirilmi ve ok ltl deerlendirme probleminde ise bir binann kalorifer sistemi seimi tartlmtr. Bir dier modelde, bulank mantk trafik sinyal denetiminin kullanlmas ile tatlarn ortalama gecikme srelerinde ve buna dayal olarak ekstra yakt tketiminde ekonomik kazan elde edilebilecei ortaya konmutur. Bunun yan sra, evre kirliliinin azaltlmasnda ise dolayl bir katksnn olabilecei grlmtr. Bu teknik ile ilgili almalar devam etmekte olup, gelecekte, konunun kuramsal yaps ile ilgili almalar da yaplarak, daha geni uygulama alanna sahip sistem ve modellemelerin gerekletirilecei dnlmektedir. Gelecekte, henz uygulanmam olan klasik denetim sistemlerinin bulank sistemlere dntrlmesiyle enerji tasarrufu salanabilecektir. Kaynaklar [1] Zadeh, L.A., 1965. Fuzzy Sets. Information and Control, Vol. 8, No.3. [2] Kosko, B., 1994. Fuzzy Thinking, Harper Collins Publishers, 318 p. [3] Mei, F.; Man, Z. and Nguyen, T, 2001, Fuzzy modelling and tracking control of nonlinear systems, Mathematical and Computer Modelling, Vol. 33, pp. 759-770. [4] Cao, S.G.; Rees, N.W. and Feng, G., 1997, Analysis and design for a class of complex control systems-Part I: Fuzzy modeling and identification, Automatica, Vol. 33, No. 6, pp. 1017-1028. [5] en, Z., 2001, Bulank Mantk ve Modelleme lkeleri, ISBN: 9758509233, 172 sayfa, Bilge Kltr Sanat Yaynevi, stanbul. [6] Murat, Y.., 2001, Sinyalize Kavaklarda Bulank Mantk Teknii ile Trafik Uyumlu Sinyal Devre Modeli. Doktora Tez almas, .T.. Fen Bilimleri Enstits, stanbul, Temmuz 2001, 198 s. [7] Hwang, H.S., 1999, Automatic design of fuzzy rule base for modelling and control using evolutionary programming, IEE Proceedings - Control Theory and Applications, Vol. 146, n.1, pp. 9-16. [8] McCoy, M.S. and Levary, R.R., 2000, A rule-based pilot performance model, International Journal of Systems Science, Vol. 31, n. 6, pp. 713- 729 [9] Hongxing, L.; Jiayin, W and Zhihong, M., 2002, Modelling on fuzzy control systems, Science in China, Series A (Mathematics, Physics, Astronomy), Vol. 45, n 12, pp 1506-17. [10] Majura F. Selekwa and Emmanuel G. Collins, Jr., 2005, Numerical solutions for systems of qualitative nonlinear algebraic equations by fuzzy logic, Fuzzy Sets and Systems, Volume 150, Issue 3, pp 599-609, 2005

[11] Liu, J.; Yang, J.; Wang, J. and Sii, H.S.,2005, Engineering System Safety Analysis and Synthesis Using the Fuzzy Rule-based Evidential Reasoning Approach, Quality and Reliability Engineering International, Vol. 21 pp. 387411 [12] Kratmuller, M. and Murgas, 2004, J. Fuzzy modelling and adaptive control of uncertain system, Journal of Electrical Engineering, vol. 55, n 9-10, pp 251-5. [13] Zimmerman, H.J., 1990, Fuzzy Set Theory and Its Applications. Kluwer Ac. Publishing, 400p. [14] Ross, T., 1995, Fuzzy Logic with Engineering Applications, McGraw-Hill Inc., ISBN 0-07-053917-0. [15] Kaynak, O. ve Armaan, G., 1992. Sre Denetiminde Yeni bir Yaklam: Bulank Mantk, Otomasyon Dergisi, Temmuz-Austos 1992 says, sayfa 74-82. [16] en, Z., 1998, Fuzzy algorithm for estimation of solar irradiation from sunshine duration, Solar Energy, Volume 63, Issue 1, pp 39-49 [17] Nabiyev, V.V., 2005, Yapay Zeka, Problemler-Yntemler-Algoritmalar, Sekin Yaynclk, ISBN: 975 347 98 59, 764 s. [18] Elmas, ., 2003, Bulank Mantk Denetleyiciler, Sekin Yaynclk, ISBN: 975 347 613 2, 230 s. [19] zkan, M.M., 2003, Bulank Hedef Programlama, Ekin Kitabevi, ISBN: 975 73 38 958, 288 s., Bursa [20] Saaty, T.L., 1985, Analytical Planning, RWS Publications. [21] Pappis, C.P. and Mamdani, E.H., 1977, A Fuzzy Logic Controller for a Traffic Junction, IEEE Transactions on Systems, Man and Cybernetics, pp 707-717. [22] Nakatsuyama, M., Nagahashi, H., and Nishizuka, N., 1984. Fuzzy Logic Phase Controller for Traffic Junctions in the One-way Arterial Road, IFAC-World Congress, preprints, Budapest 1984, pp13-18. [23] Niittymaki, Jarkko, P., 1997, Isolated Traffic Signals-Vehicle Dynamics and Fuzzy Control, Ph.D. Thesis, Helsinki University of Technology, Civil and Environmental Engineering. [24] Murat, Y.. & E. Gedizliolu, 2005, A fuzzy logic multi-phased signal control model for isolated junctions. Transportation Research Part C: Emerging Technologies, Vol. 13/1, pp 19-36. [25] Babuska, R., 1998, Fuzzy modelling for Control, Kluwer Academic Publisher.