Chng 1

K thu t i n t v tin h c l m t ngnh mi nh n m i pht tri n. Trong m t kho ng th i gian tng i ng n (so v i cc ngnh khoa h c khc), t khi ra i tranzito (1948), n c nh ng ti n b nh y v t, mang l i nhi u thay i l n v su s c trong h u h t m i lnh v c c a i s ng, d n tr thnh m t trong nh ng cng c quan tr ng nh t c a cch m ng k thu t trnh cao (m i m trung tm l t ng ha t ng ph n ho c hon ton, tin h c ho, phng php cng ngh v v t li u m i). b c u lm quen v i nh ng v n c b n nh t c a ngnh mang ngha i cng, chng m us c p t i cc khi ni m c s nh p mn v gi i thi u c u trc cc h th ng i n t i n hnh.

1.1.
1.1.1

CC

I L NG C B N

i n p v dng i n

C hai khi ni m nh l ng c b n c a m t m ch i n. Chng cho php xc nh tr ng thi v i n nh ng i m, nh ng b ph n khc nhau vo nh ng th i i m khc nhau c a m ch i n v do v y chng cn c g i l cc thng s tr ng thi c b n c a m t m ch i n. Khi ni m i n p c rt ra t khi ni m i n th trong v t l, l hi u s i n th gi a hai i m khc nhau c a m ch i n. Th ng m t i m no c a m ch c ch n lm i m g c c i n th b ng 0 ( i m n i t). Khi , i n th c a m i i m khc trong m ch c gi tr m hay dng c mang so snh v i i m g c v c hi u l i n p t i i m tng ng. T ng qut hn, i n p gi a hai i m A v B c a m ch (k hi u l UAB)xc nh b i: UAB = VA - VB = -UBA V i VA v VB l i n th c a A v B so v i g c ( i m ni t hay cn g i l n i mt).

Khi ni m dng i n l bi u hi n tr ng thi chuy n ng c a cc h t mang i n trong v t ch t do tc ng c a tr ng hay do t n t i m t gradien n ng h t theo khng gian. Dng i n trong m ch c chi u chuy n ng t ni c i n th cao n ni c i n th th p, t ni c m t h t tch i n dng cao n ni c m t h t tch i n dng th p v do v y ng c v i chi u chuy n ng c a i n t . T cc khi ni m nu trn, c n rt ra m y nh n xt quan tr ng sau: a) i n p lun c o gi a hai i m khc nhau c a m ch trong khi dng i n c xc nh ch t i m t i m c a m ch. b) b o ton i n tch, t ng cc gi tr cc dng i n i vo m t i m c a m ch lun b ng t ng cc gi tr dng i n i ra kh i i m (quy t c nt v i dng i n). T suy ra, trn m t o n m ch ch g m cc ph n t n i ti p nhau th dng i n t i m i i m l nh nhau.

c) i n p gi a hai i m A v B khc nhau c a m ch n u o theo m i nhnh b t k c i n tr khc khng (xem khi ni m nhnh 1.1.4) n i gi a A v B l gi ng nhau v b ng UAB. Ngha l i n p gi a 2 u c a nhi u ph n t hay nhi u nhnh n i song song v i nhau lun b ng nhau. (Quy t c vng i v i i n p).

1.1.2. Tnh ch t i n c a m t ph n t
(Ghi ch: khi ni m ph n t y l t ng qut, i di n cho m t y u t c u thnh m ch i n hay m t t p h p nhi u y u t t o nn m t b ph n c a m ch i n. Thng th ng, ph n t l m t linh ki n trong m ch) 1. nh ngha: Tnh ch t i n c a m t ph n t b t k trong m t m ch i n c th hi n qua m i quan h tng h gi a i n p U trn hai u c a n v dng i n I ch y qua n v c nh ngha l i n tr (hay i n tr ph c - tr khng) c a ph n t . Ngha l khi ni m i n tr g n li n v i qu trnh bi n i i n p thnh dng i n ho c ng c l i t dng i n thnh i n p. a) N u m i quan h ny l t l thu n, ta c U = R.I nh lu t m: (1-1)

y, R l m t h ng s t l c g i l i n tr c a ph n t v ph n t tng ng c g i l m t i n tr thu n. .

Hnh 1.1. Cc d ng i n tr , bi n tr b) N u i n p trn ph n t t l v i t c n, t c l : bi n i theo th i gian c a dng i n trn (1-2)

U=L

dI dt

y L l m t h ng s t l ) i n c m l L.

ta c ph n t l m t cu n dy c gi tr

Hnh 1.3. Cu n c m, bi n p trong m ch i n t c) N u dng i n trn ph n t t l v i t c n, t c l:

I=C dU ( dt

bi n

i theo th i gian c a i n p trn

(1-3)

y C l m t h ng s t l ) i n dung l C.

ta c ph n t l m t t

i n c gi tr

d) Ngoi cc quan h nu trn, trong th c t cn t d ng v ph c t p gi a i n p v dng i n trn m chung l cc ph n t khng tuy n tnh v c nhi u chng c g i chung l cc i n tr phi tuy n, thiristo... v s c c p t i cc ph n ti p sau. a)

n t i nhi u quan h tng h a t ph n t . Cc ph n t ny g i tnh ch t c bi t. i n tr c a i n hnh nh t l t, tranzito,

2. Cc tnh ch t quan tr ng c a ph n t tuy n tnh l:

c tuy n Vn - Ampe (th hi n qua quan h U(I)) l m t ng th ng. ng t ng c ng b ng t ng cc tc ng ng b) Tun theo nguyn l ch ng ch t. Tc ring l ln n.

p ng t ng c ng (k t qu chung) b ng t ng cc k t qu thnh ph n do tc thnh ph n gy ra.

c) Khng pht sinh thnh ph n t n s l khi lm vi c v i tn hi u xoay chi u (khng gy mo phi tuy n). i l p v i ph n t tuy n tnh l ph n t phi tuy n c cc tnh ch t sau:

Hnh 1.2. T
a)

i n trong th c t
i theo i m lm vi c). ng u

c tuy n VA l m t ng cong ( i n tr thay

b) Khng p d ng c nguyn l ch ng ch t. c) Lun pht sinh thm t n s l vo. 3. u ra khi c tn hi u xoay chi u tc

ng d ng - Cc ph n t tuy n tnh (R, L, C), c m t s

ng d ng quan tr ng sau:

c trng cho hi n t ng tiu hao nng l ng (ch y u a) i n tr lun l thng s d i d ng nhi t) v l m t thng s khng qun tnh. M c tiu hao nng l ng c a i n tr c nh gi b ng cng su t trn n, xc nh b i: P = U.I = I2R = U2/R ( 1-4)

Trong khi , cu n dy v t i n l cc ph n t v c b n khng tiu hao nng l ng (xt l t ng) v c qun tnh. Chng c trng cho hi n t ng tch ly nng l ng t tr ng hay i n tr ng c a m ch khi c dng i n hay i n p bi n thin qua chng. y, t c bi n i c a cc thng s tr ng thi ( i n p, dng i n) c vai tr quy t nh gi tr tr khng c a chng, ngha l chng c i n tr ph thu c

vo t n s (vo t c bi n i c a i n p hay dng i n tnh trong m t n v th i gian). V i t i n, t h th c (1-3), dung khng c a n gi m khi tng t n s v ng c l i v i cu n dy, t (1-2) c m khng c a n tng theo t n s .
b) Gi tr i n tr t ng c ng c a nhi u i n tr n i ti p nhau lun l n hn c a t ng ci v c tnh ch t c ng tuy n tnh. i n d n (l gi tr ngh ch o c a i n tr ) c a nhi u i n tr n i song song nhau lun l n hn i n d n ring r c a t ng ci v cng c tnh ch t c ng tuy n tnh. H qu l: - C th th c hi n vi c chia nh m t i n p (hay dng i n) hay cn g i l th c hi n vi c d ch m c i n th (hay m c ng i n) gi a cc i m khc nhau c a m ch b ng cch n i n i ti p (hay song song) cc i n tr . - Trong cch n i n i ti p, i n tr no l n hn s quy t nh gi tr chung c a dy. Ng c l i, trong cch n i song song, i n tr no nh hn s c vai tr quy t nh. Vi c n i n i ti p {hay song song) cc cu n dy s d n t i k t qu tng t nh i v i cc i n tr : s lm tng (hay gi m) tr s i n c m chung. i v i t i n, khi n i song song chng, i n dung t ng c ng tng: Css = C1 + C2 + Cn cn khi n i n i ti p, i n dung t ng c ng gi m: 1/Cnt = 1/C1+ 1/C2 ++ 1/Cn (1-6) (1-5)

c) N u n i n i ti p hay song song R v i L ho c C s nh n c m t k t c u m ch c tnh ch t ch n l c t n s (tr khng chung ph thu c vo t n s g i l cc m ch l c t n s ). d) N u n i n i ti p hay song song L v i C s d n t i m t k t c u m ch v a c tnh ch t ch n l c t n s , v a c kh nng th c hi n qu trnh trao i qua l i gi a hai d ng nng l ng i n - t tr ng, t c l k t c u c kh nng pht sinh dao ng i n p hay dng i n n u ban u c m t ngu n nng l ng ngoi kch thch, (v n ny s g p m c 2.4).

1.1.3. Ngu n i n p v ngu n dng i n

a) N u m t ph n t t n hay khi ch u cc tc ng khng c b n ch t i n t , c kh nng t o ra i n p hay dng i n m t i m no c a m ch i n th n c g i l m t ngu n s c i n ng (s. . .). Hai thng s c trng cho m t ngu n s. . . l : - Gi tr i n p gi a hai u lc h m ch (khi khng n i v i b t k m t ph n t no khc t ngoi n hai u c a n) g i l i n p lc h m ch c a ngu n k hi u l Uhm - Gi tr dng i n c a ngu n a ra m ch ngoi lc m ch ngoi d n i n hon ton: g i l gi tr dng i n ng n m ch c a ngu n k hi u l Ingm . M t ngu n s. . . c coi l l t ng n u i n p hay dng i n do n cung c p cho m ch ngoi khng ph thu c vo tnh ch t c a m ch ngoi (m ch t i).

b) Trn th c t , v i nh dng i n do n cung c bn trong ngu n c x y chnh n, ngha l t n t hi u l Rng

ng t i c gi tr khc nhau, p c gi tr khc nhau v ph ra qu trnh bi n i dng i i gi tr i n tr bn trong g Rng = Uhm Ingm

i n p trn thu c vo t n cung c p i l i n tr

hai u ngu n hay i. i u ch ng t thnh gi m p trn trong c a ngu n k (1-7)

N u g i U v I l cc gi tr h n 0 < Rt< th:

i n p v dng i n do ngu n cung c p khi c t i h u

Rng = T (l-7) v (l-8) suy ra:

Ingm =

Uhm U I

(1-8)

U +I R ng

(1-9)

T cc h th c trn, ta c cc nh n xt sau: 1. N u Rng 0. th t bi u th c (1-8) ta c U Uhm khi ngu n s. . . l m t ngu n i n p l t ng. Ni cch khc m t ngu n i n p cng g n l t ng khi i n tr trong Rng c a n c gi tr cng nh . 2. N u Rng , t h th c (1-9) ta c I Ingm ngu n s. . . khi c d ng l m t ngu n dng i n l t ng hay m t ngu n dng i n cng g n l t ng khi Rng c a n cng l n. 3. M t ngu n s. . . trn th c t c coi l m t ngu n i i n ty theo b n ch t c u t o c a n gi tr Rng l nh hay ty thu c tng quan gi a n v i gi tr i n tr ton ph n c u c a ngu n xu t pht t cc bi u th c (1-8) v (l-9) c hai ngu n (s. . .) th c t nh trn hnh 1.1 a) v b). n p hay ngu n dng l n. Vi c nh gi Rng a m ch t i n i t i hai cch bi u di n k hi u

4. M t b ph n b t k c a m ch c ch a ngu n, khng c lin h h c m v i ph n cn l i c a m ch m ch n i v i ph n cn l i ny hai i m, lun c th thay th b ng m t ngu n tng ng v i m t i n tr trong l i n tr tng ng c a b ph n m ch ang xt. Tr ng h p ring, n u b ph n m ch bao g m nhi u ngu n i n p n i v i nhi u i n tr theo m t cch b t k, c 2 u ra s c thay th b ng m t ngu n i n p tng ng v i m t i n tr trong tng ng ( nh l v ngu n tng ng c a Tevnin)

Hnh 1.4. a) Bi u di n tng ng ngu n i n p; b) ngu n dng i n

1.1.4. Bi u di n m ch i n b ng cc k hi u v hnh v (s

C nhi u cch bi u di n m t m ch i n t , trong n gi n v thu n l i hn g m t p h p cc k hi u quy c hay k hi u tng c l cch bi u di n b ng s ng c a cc ph n t c n i v i nhau theo m t cch no (n i ti p, song song, h n h p n i ti p song song hay ph i ghp thch h p) nh cc ng n i c i n tr b ng 0. Khi bi u di n nh v y, xu t hi n m t vi y u t hnh h c c n lm r khi ni m l:

Nhnh (c a s m ch) l m t b ph n c a s , trong ch bao g m cc ph n t n i n i ti p nhau, qua n ch c m t dng i n duy nh t. Nt l m t i m c a m ch chung cho t ba nhnh tr ln. Vng l m t ph n c a m ch bao g m m t s nt v nhnh l p thnh m t ng kn m d c theo n m i nhnh v nt ch g p m t l n (tr nt c ch n lm i m xu t pht). Cy l m t ph n c a m ch bao g m ton b s nt v nhnh n i gi a cc nt nhng khng t o nn m t vng kn no. Cc nhnh c a cy c g i l nhnh cy, cc nhnh cn l i c a m ch khng thu c cy c g i l b cy.
Cc y u t nu trn c s m ch b ng s . d ng c bi t thu n l i khi c n phn tch tnh ton

Ng i ta cn bi u di n m ch g n hn b ng m t s g m nhi u kh i c nh ng ng lin h v i nhau. M i kh i bao g m m t nhm cc ph n t lin k t v i nhau cng th c hi n m t nhi m v k thu t c th c ch r (nhng khng ch ra c th cch th c lin k t bn trong kh i). l cch bi u di n m ch b ng s kh i rt g n, qua d dng hnh dung t ng qut ho t ng c a ton b h th ng m ch i n t .

1.2.

TIN T C V TN HI U

Tin t c v tn hi u l hai khi ni m c b n c a k thu t i n t tin h c, l i t ng m cc h th ng m ch i n t c ch c nng nh m t cng c v t ch t k thu t nh m t o ra, gia cng x l hay ni chung nh m chuy n i gi a cc d ng nng l ng gi i quy t m t m c tiu k thu t nh t nh no .

1.2.2. Tin t c c hi u l n i dung ch a ng bn trong m t s ki n, m t bi n c hay m t qu trnh no (g i l ngu n tin). Trong ho t ng a d ng c a con ng i, t lu hnh thnh nhu c u trao i tin t c theo hai chiu: v khng gian bi n c x y ra t i ni A th c n nhanh chng c bi t nh ng ni ngoi A v v th i gian: bi n c x y ra vo lc to c n c lu gi l i c th bi t vo lc to + T v i kh nng T , nhu c u ny c th a mn v pht tri n d i nhi u hnh th c v b ng m i phng ti n v t ch t ph h p v i trnh pht tri n c a x h i (k hi u, ti ng ni, ch vi t hay b ng cc phng ti n t i tin khc nhau). G n y, do s pht tri n v ti n b nhanh chng c a k thu t i n t , nhu c u ny ngy cng c th a mn su s c trong i u ki n bng n thng tin c a x h i hi n i.
hi n Tnh ch t quan tr ng nh t c a tin t c l n mang ngha xc su t th ng k, th cc m t sau:

a) N i dung ch a trong m t s ki n cng c ngha l n (ta ni s ki n c l ng tin i. Ngha l l ng tin c t c cao) khi n x y ra cng b t ng , cng t c ch l nt l v i b t ng hay t l ngh ch v i xc su t xu t hi n c a s ki n v c th dng xc su t l m c o l ng tin t c. b) M c nh n c "n i dung" c a m t s ki n no , trong h u h t m i tr ng h p, ng i ta ch kh ng inh c tnh ch c ch n, xc th c c a n v i m t ch c ch n cng cao khi cng m t n i dung c l p l i (v c tin c y no . M c b n) nhi u l n, ngha l tin t c cn c tnh ch t trung bnh th ng k ph thu c vo m c h n lo n c a ngu n tin, c a mi tr ng (knh) truy n tin v c vo ni nh n tin, vo t t c kh nng gy sai l m c th c a m t h th ng thng tin. Ng i ta c th dng Entropy nh gi l ng tin thng qua cc gi tr entropy ring r c a ngu n tin, knh truy n tin v ni nh n tin. c) Tin t c khng t nhin sinh ra ho c m t i m ch l m t bi u hi n c a cc qu trnh chuy n ha nng l ng hay qu trnh trao i nng l ng gi a hai d ng v t ch t v tr ng. Ph n l n cc qu trnh ny l mang tnh ng u nhin tun theo cc quy lu t phn b c a l thuy t xc su t th ng k. Tuy nhin c th th y r ng, n u m t h th ng tr t t cao th cng kh thu th p c tin t c t n v c nng l ng n nh, m c ng c l i. C s ton h c nh gi nh l ng cc nh n xt trn c trnh by trong cc gio trnh chuyn ngnh v l thuy t thng tin.

1.2.3. Tn hi u l khi ni m m t cc bi u hi n v t l c a tin t c. Cc bi u hi n ny a d ng v th ng c phn chia thnh hai nhm: c b n ch t i n t v khng c b n ch t i n t . Tuy nhin, d ng cu i cng th ng g p trong cc h th ng i n t , th hi n qua thng s tr ng thi i n p hay ng i n, l c b n ch t i n t .

 C th coi tn hi u ni chung (d d i d ng no) l m t i l ng v t l bi n thin theo th i gian v bi u di n n d i d ng m t hm s hay th theo th i gian l thch h p hn c . N u bi u th c theo th i gian c a m t tn hi u l s(t) th a mn i u ki n:
s(t) = s(t + T) (1- 10) V i m i t v y T l m t h ng s th s(t) c g i l m t tn hi u tu n hon theo th i gian. Gi tr nh nh t trong t p {T} th a mn (1-10) g i l chu k c a s(t). N u khng t n t i m t gi tr h u h n c a T th a mn (1-10) th ta c s(t) l m t tn hi u khng tu n hon. Dao ng hnh sin (h.1.5) l d ng th c d ng c trng nh t c a cc tn hi u tu n hon, c bi u (1-11)

s(t) = Acos(t-)

Hnh 1.5. Tn hi u hnh sin v cc tham s

trong (1-11) A, , l cc h ng s v l n l t c g i l bin , t n s gc v gc pha ban u c a s(t), c cc m i lin h gi a , T v f nh sau :

2 1 ; f= T T

(1-12)

Cng c th chia tn hi u theo cch khc: thnh hai d ng c b n l bi n thin lin t c theo th i gian (tn hi u tng t - analog) hay bi n thin khng lin t c theo th i gian (tn hi u xung s - digital). Theo , s c hai d ng m ch i n t c b n lm vi c (gia cng x l) v i t ng lo i trn.
th bi u di n xc nh, Cc d ng tn hi u v a nu trn, n u c bi u th c s(t) hay c g i l lo i tn hi u xc nh r rng. Ngoi ra, cn m t l p cc tn hi u mang tnh ng u nhin v ch xc nh c chng qua cc php l y m u nhi u l n v nh cc quy lu t c a phn b xc su t th ng k, c g i l cc tn hi u ng u nhin.

Hnh 1.6. Cc d ng xung th ng g p

1.2.4. Cc tnh ch t c a tn hi u theo cch bi u di n th i gian t

a) di v tr trung bnh c a m t tn hi u
di c a tn hi u l kho ng th i gian t n t i c a n (t lc b t u xu t hi n n lc m t i). di mang ngha l kho ng th i gian m c b n v i tn hi u c a m t m ch hay h th ng i n t . N u thi u s(t) xu t hi n lc to c di l th gi tr trung bnh c a s(t), k hi u l s(t) c xc nh b i:

s(t) =

to +

s(t)dt
nh b i

(1-13)

to

b) Nng l ng, cng su t v tr hi u d ng

Nng l ng Es c a tn hi u s(t) c xc
to +

Es=

S2(t)dt =

S2(t)dt

(1-14) nh ngha b i: (1-15)

to

Cng su t trung bnh c a s(t) trong th i gian t n t i c a n c

S (t) =
Gi tr hi u d ng c a s(t)

t +

S (t )dt
2

nh ngha l:

10

Shd=

t o +

to

s (t)dt =
2

S2 (t) =

Es

(1-16)

c) D i ng c a tn hi u l t s gi a cc gi tr l n nh t v nh nh t c a cng su t t c th i c a tn hi u. N u tnh theo n v logarit (dexibel), d i ng c nh ngha l:

DdB = 10lg

max{s2 (t)} max s(t) = 20lg 2 min{s (t)} min s(t)

hay kho ng

(1-17) l n c a tn hi u tc

thng s ny c trng cho kho ng c ng ng ln m ch ho c h th ng i n t .

d) Thnh ph n m t chi u v xoay chi u c a tn hii u:

M t tn hi u s(t) lun c th phn tch thnh hai thnh ph n m t chi u v xoay chi u sao cho: s(t) = s~+ s= (1-18)

v i s~ l thnh ph n bi n thin theo th i gian c a s(t) v c gi tr trung bnh theo th i gian b ng 0 v s= l thnh ph n c nh theo th i gian (thnh ph n 1 chi u). Theo cc h th c(1-13) van (1-18) c : s(t) = s= = lc : v 1
t o +

s(t)dt

(1-19)

to

s- = s(t) - s(t) s~ = s(t) - s(t) = 0 (1-20)

e) Cc thnh ph n ch n v l c a tn hi u
M t tn hi u s(t) cng lun c th phn tch cch khc thnh hai thnh ph n ch n v l c xc nh nh sau sch(t) = sch(-t) = sl (t) = -sl (-t) t suy ra: sch(t) + sl (t) = s(t) =

1 [ s(t) + s(-t)] 2 1 [ s(t) - s(-t)] 2

(1-21)

11

sch (t) = s(t); sle = 0

M t tn hi u s(t) b t k c th bi u di n t ng qut d i d ng m t s ph c :

(1-22)

f) Thnh ph n th c v o c a tn hi u hay bi u di n ph c c a m t tn hi u

s(t) = Res(t) jIms(t)

y Re s(t) l ph n th c v Im s(t) l ph n o c a s(t) l: Theo nh ngha, l ng lin h p ph c c a s(t) l: s * (t) = Res(t) jIms(t) Khi cc thnh ph n th c v o c a s(t) theo (l-23) v (l-24) c xc 1 Re s(t) = [s(t) + s * (t) ] 2 1 Im s(t) = [s(t) s * (t)] 2

(1-23)

(1-24) nh b i:

(1-25)

1.3.

CC H TH NG

I NT

I N HNH

H th ng i n t l m t t p h p cc thi t b i n t nh m th c hi n m t nhi m v k thu t nh t nh nh gia cng x l tin t c, truy n thng tin d li u, o l ng thng s i u khi n t ch nh... V c u trc m t h th ng i n t c hai d ng c b n: d ng h kn, thng tin c gia cng x l theo c hai chi u nh m t t i m t i u ki n t i u nh tr c hay h h thng tin c truy n ch theo m t h ng t ngu n tin t i ni nh n tin.

1.3.2. H th ng thng tin thu - pht

C nhi m v truy n m t tin t c d nh) t ngu n tin t i ni nh n tin. 1.C u trc s 2. Cc kh i: Hnh 1.7 c i m ch y u li u theo khng gian (trn m t kho ng cch nh t

a) L d ng h th ng h . b) Bao g m 2 qu trnh c b n.

12

Hnh 1.7. S

kh i h th ng thng tin dn d ng

Qu trnh g n tin t c c n g i i vo m t t i tin t n s cao b ng cch b t dao ng t i tin c m t thng s bi n thin theo quy lu t c a tin t c g i l qu trnh i u ch t i thi t b pht. Qu trnh tch tin t c kh i t i tin l y l i n i dung tin t c t n s th p t i thi t b thu g i l qu trnh d i i u ch . c) Ch t l ng v hi u qu cng nh cc c i m c a h do 3 y u t quy nh: c i m c a thi t b pht, c i m c a thi t b thu v mi tr ng th c hi n qu trnh truy n tin ( a hnh, th i ti t, nhi u...) Ba y u t ny c m b o nng cao ch t l ng m t cch ring r t hi u qu thng tin cao, trong t i ngu n tin l cc i u ki n ch ng, hai y u t cn l i l y ut b ng. d) Cc ch tiu quan tr ng nh t c a h : D ng i u ch (AM, FM, analog, digital), cng su t b c x c a thi t b pht, kho ng cch v i u ki n mi tr ng truy n, nh y v ch n l c c a thi t b thu.

1.3.3. H

o l ng i n t
i t ng hay qu trnh

H lo i ny c nhi m v thu th p tin t c d li u v m t no nh gi thng s ho c tr ng thi c a chng. 1. C u trc kh i: Hnh 1.8

Hnh 1.8. H th ng o l ng
2. Cc c i m c b n:

a) L h c u trc d ng h

13

b) C hai phng php c b n th c hi n qu trnh o: phng php ti p xc (thi t b u vo ti p xc tr c ti p v i i t ng o l ngu n tin) v phng php khng ti p xc. B bi n i u vo l quan tr ng nh t, c nhi m v bi n i thng s i l ng c n o (th ng d ng m t i l ng v t l) v d ng tn hi u i n t c tham s t l v i i l ng c n o. (V d : p su t bi n i thnh i n p, nhi t ho c m hay v n t c bi n i thnh i n p ho c dng i n...). c) S can thi p c a b t k thi t b o no vo i t ng o d n t i h qu l i t ng o khng cn ng c l p v do x y ra qu trnh m t thng tin t nhin d n n sai s o. d) M i c g ng nh m nng cao chnh xc c a php o u lm tng tnh ph c t p; tng chi ph k thu t v lm xu t hi n cc nguyn nhn gy sai s m i v i khi lm gi m tin c y c a php o. e) V nguyn t c c th th c hi n gia cng tin t c o lin t c theo th i gian (phng php analog) hay gia cng r i r c theo th i gian (phng php digital). Y u t ny quy nh cc c i m k thu t v c u trc. C th l phng php analog, i l ng o c theo di lin t c theo th i gian cn phng php digital i l ng o c l y m u gi tr nh ng th i i m xc nh v so v i cc m c c ng chu n xc nh. Phng php digital cho php ti t ki m nng l ng, nng cao chnh xc ng. v kh nng ph i ghp v i cc thi t b x l tin t f) C kh nng o nhi u thng s (nhi u knh) hay o xa nh k t h p thi t b o v i m t h th ng thng tin truy n d li u, o t ng nh m t chng trnh v ch s n ( o i u khi n b ng p)...

1.3.4. H t

i u ch nh

H c nhi m v theo di kh ng ch m t ho c vi thng s c a m t qu trnh sao cho thng s ny ph i c gi tr n m trong m t gi i h n nh tr c (ho c ngoi gi i h n ny) t c l c nhi m v n nh thng s (t ng) m t tr s hay m t d i tr s cho tr c. 1. S 2. Cc c u trc nh Hnh 1.9. c i m ch y u

a) L h d ng c u trc kn: thng tin truy n theo hai h ng nh cc m ch ph n h i. b) Thng s c n o v kh ng ch h n nh s n.

c theo di lin t c v duy tr

m c ho c gi i

V d : To (c n theo di kh ng ch ) c bi n i tr c tin thnh Ux sau , so snh Ux v i Uch pht hi n ra d u v l n c a sai l ch (Uch tng ng v i m c chu n Tch c nh s n m i t ng c n c kh ng ch ). Sau khi c khu ch i l ng sai l ch U = Ux - Uch c a t i kh i ch p hnh i u khi n tng ho c gi m Tx theo yu c u ty d u v l n c a U. S c 3 kh nng:

14

Hnh 1.9. H t
c)

ng i u ch nh
tr ng thi mong mu n,

Khi U = 0, ta c Tx = Tch. (Ux = Uch) i t ng ang nhnh thng tin ng c khng ho t ng. Khi U > 0 (Ux > Uch) Tx > Tch h Khi U < 0 Tx < Tch h

i u ch nh lm gi m Tx .

i u ch nh lm tng Tx. qu trnh i u ch nh Tx ch

ng ng khi U = 0. m n (chnh xc) khi i u ch nh ph thu c vo: chnh xc c a qu trnh bi n phn d i c a ph n t so snh ( chnh xc c a qu trnh bi n Tnh ch t qun tnh c a h . i t Tch thnh Uch nh c a U) i Tx thnh Ux

d) C th iu ch nh lin t c theo th i gian (analog) hay gin o n theo th i gian mi n sao t c gi tr trung bnh mong i. Phng php digital cho php, ti t ki m nng l ng c a h v ghp n i v i h th ng t ng tnh ton. e) Ch r ng, thng th ng n u ch n m t ng ng Uch ta nh n c k t qu l h i u khi n c hnh ng hay khng ty theo Ux ang l n hn hay nh hn Uch (v do tham s v t l c n theo di ang l n hn hay nh hn gi tr ng ng nh s n t tr c). Khi ch n c hai m c ng ng Uchl v Uch2 h s hnh ng m i khi Ux n m l t vo trong kho ng hai gi tr ng ng ho c ng c l i, i u ny mang ngha th c t hn c a m t h t ng i u ch nh. Tr ng h p v i m t m c ng ng, h mang ngha dng i u khi n tr ng thi (hnh vi) c a i t ng.

15

Chng 2

K THU T TNG T
2.1. CH T BN D N I N - PH N T M T M T GHP P-N

2.1.1. Ch t bn d n nguyn ch t v ch t bn d n t p ch t
a - C u trc vng nng l ng c a ch t r n tinh th Ta bi t c u trc nng l ng c a m t nguyn t ng c l p c d ng l cc m c r i r c. Khi a cc nguyn t l i g n nhau, do tng tc, cc m c ny b suy bi n thnh nh ng d i g m nhi u m c st nhau c g i l cc vng nng l ng. y l d ng c u trc nng l ng i n hnh c a v t r n tinh th . Ty theo tnh tr ng cc m c nng l ng trong m t vng c b hay khng, ng i ta phn bi t 3 lo i vng nng l ng khc nhau: i n t chi m ch u

- Vng ha tr (hay cn g i l vng y), trong t t c cc m c nng l ng b chi m ch , khng cn tr ng thi (m c) nng l ng t do. - Vng d n (vng tr ng), trong cc m c nng l ng chi m ch m t ph n.

u cn b tr ng hay ch b i n t c th chi m

- Vng c m, trong khng t n t i cc m c nng l ng no ch hay xc su t tm h t t i y b ng 0.

Ty theo v tr tng i gi a 3 lo i vng k trn, xt theo tnh ch t d n i n c a mnh, cc ch t r n c u trc tinh th c chia thnh 3 lo i (xt 00K) th hi n trn hnh 2.1. Vng d n Vng d n 0 < Eg 2eV Vng ha tr b) c) Vng d n

Vng c m Eg Vng ha tr a)

Vng ha tr

Hnh 2.1: Phn lo i v t r n theo c u trc vng nng l ng

al Ch t cch i n Eg > 2eV ; b) Ch t bn d n i n 0 < Eg 2eV; c) Ch t d n i n

Chng ta bi t, mu n t o dng i n trong v t r n c n hai qu trnh ng th i: qu trnh t o ra h t d n t do nh c kch thch nng l ng v qu trnh chuy n ng c h ng c a cc h t d n i n ny d i tc d ng c a tr ng. D i y ta xt t i cch d n i n c a ch t bn d n nguyn ch t (bn d n thu n) v ch t bn d n t p ch t m i m khc nhau ch y u lin quan t i qu trnh sinh (t o) cc h t d n t do trong m ng tinh th .

16

b- Ch t bn d n thu n
Hai ch t bn d n thu n i n hnh l Gemanium (Ge) v Silicium (Si) c c u trc vng nng l ng d ng hnh 2.1b v i Eg = 0,72eV v Eg = 1,12eV, thu c nhm b n b ng tu n hon Mendeleep. M hnh c u trc m ng tinh th (1 chi u) c a chng c 0 d ng hnh 2.2a v i b n ch t l cc lin k t ghp i i n t ha tr vnh ngoi. K chng l cc ch t cch i n. Khi c m t ngu n nng l ng ngoi kch thch, x y ra hi n t ng ion ha cc nguyn t nt m ng v sinh t ng c p h t d n t do: i n t b t kh i lin k t ghp i tr thnh h t t do v l i 1 lin k t b khuy t (l tr ng). Trn th vng nng l ng nh hnh 2.2b, i u ny tng ng v i s chuy n i n t t 1 m c nng l ng trong vng ha tr ln 1 m c trong vng d n l i1m ct do (tr ng) trong vng ha tr . Cc c p h t d n t do ny, d i tc d ng c a 1 tr ng ngoi hay m t Gradien n ng c kh nng d ch chuy n c h ng trong lng tinh th t o nn dng i n trong ch t bn d n thu n.

Si

Si +

Si

Vng dn ni
1,12eV

Si

Si

Si

Si

Si

Si

pi Vng ho tr
b)

a)

Hnh 2.2: a) M ng tinh th m t chi u c a Si. b) C u trc vng nng l ng

K t qu l: 1) Mu n t o h t d n t do trong ch t bn d n thu n c n c nng l ng kch thch l n Ekt Eg 2) Dng i n trong ch t bn d n thu n g m hai thnh ph n tng ng nhau do qa trnh pht sinh t ng c p h t d n t o ra (ni = Pi).

c - Ch t bn d n t p ch t lo i n
Ng i ta ti n hnh pha thm cc nguyn t thu c nhm 5 b ng Mendeleep vo m ng tinh th ch t bn d n nguyn ch t nh cc cng ngh c bi t, v i n ng 10 18 3 kho ng 10 n 10 nguyn t /cm . Khi cc nguyn t t p ch t th a m t i n t vnh ngoi, lin k t y u v i h t nhn, d d ng b ion ha nh m t ngu n nng l ng y u t o nn m t c p ion dng t p ch t i n t t do. Ngoi ra, hi n t ng pht sinh h t d n gi ng nh c ch c a ch t bn d n thu n v n x y ra nhng v i m c y u hn. Trn th vng nng l ng, cc m c nng l ng t p ch t lo i ny (g i l

17

t p ch t lo i n hay lo i cho i n t - Donor) phn b bn trong vng c m, n m st y vng d n ( kho ng cch vi % eV).

Vng dn Mc tp cht loi n

Vng dn

Mc tp cht loi p

Vng ho tr
Vng ho tr a)
Hnh 2.3:

b)

th vng nng l ng a) bn d n lo i n; b) bn d n lo i p

K t qu l trong m ng tinh th t n t i nhi u ion dng c a t p ch t b t ng v dng i n trong ch t bn d n lo i n g m hai thnh ph n khng b ng nhau t o ra: i n t c g i l lo i h t d n a s c n ng l nn, l tr ng - lo i thi u s c n ng pn (chnh nhau nhi u c p: nn >>pn).

d - Ch t bn dn t p ch t lo i p
N u ti n hnh pha t p ch t thu c nhm 3 b ng tu n hon Mendeleep vo tinh th ch t bn d n thu n ta c ch t bn d n t p ch t lo i p v i c i m ch y u l nguyn t t p ch t thi u m t i n t vnh ngoi nn lin k t ha tr (ghp i) b khuy t, ta g i l l tr ng lin k t, c kh nng nh n i n t , khi nguyn t t p ch t b ion ha s sinh ra ng th i 1 c p: ion m t p ch t - l tr ng t do. M c nng l ng t p ch t lo i p n m trong vng c m st nh vng ha tr (Hnh 2.3b) cho php gi i thch cch sinh h t d n c a ch t bn d n lo i ny. Trong m ng tinh th ch t bn d n t p ch t lo i p t n t i nhiu ion m t p ch t c tnh ch t nh x t ng vng v dng i n trong ch t bn d n lo i p g m hai thnh ph n khng tng ng nhau: l tng ng tr ng c g i l cc h t d n a s , i n t h t thi u s , v i cc n ng l pp v np (pp >>np).

e- Vi hi n t ng v t l th ng g p
Cch sinh h t d n v t o thnh dng i n trong ch t bn d n th ng lin quan tr c ti p t i cc hi n t ng v t l sau:

Hi n t ng ion ha nguyn t (c a ch t t p ch t) l hi n t ng g n li n v i qu trnh nng l ng c a cc h t. R rng s h t sinh ra b ng s m c nng l ng b chi m trong vng d n hay s m c b tr ng trong vng ha tr . K t qu c a v t l th ng k l ng t cho php tnh n ng cc h t ny d a vo hm th ng k Fermi Dirac:

18

E max

n=

N(E)F(E)dE

EV

p=

N(E)F(E)dE

(2-1)

EC

Emin

v i n,p l nng

i n t trong vng d n v l tr ng trong vng ha tr . nh vng ha tr ,

Ec l m c nng l ng c a y vng d n, Ev l m c nng l ng c a Emax l tr ng thi nng l ng cao nh t c a i n t , Emin l tr ng thi nng l ng th p nh t c a l tr ng, N(E) l hm m t Theo ng i ta xc n = Nc exp( v i Nc, Nv l m t h c (m c Fermi). tr ng thi theo nng l ng, nh c: p = NV exp( EF E V ) KT (2-2) F(E) l hm phn b th ng k h t theo nng l ng. E c EF ) KT

tr ng thi hi u d ng trong cc vng tng ng EF l m c th ha

K t qu phn tch cho php c cc k t lu n ch y u sau: tr ng thi cn b ng, tch s n ng ch t bn d n lo i no) hai lo i h t d n l m t h ng s (trong b t k (2-3) tng ng

nn . pn = ppnp = ni pi = ni2 = NCNVexp( - Eg/KT ) = const ngha l vi c tng n ng lo i h t kia. 1 lo i h t ny lun km theo vi c gi m n ng

Trong ch t bn d n lo i n c nn > > ni >>pp do s i n t t do lun b ng s l ng ion dng t p ch t: nn = ND+. Tng t , trong ch t bn d n lo i p c pp >> ni >> np) do s l tr ng lun b ng s l ng ion m t p ch t: pp = NA- Hi n t ng ti h p c a cc h t d n Hi n t ng sinh h t d n ph h y tr ng thi cn b ng nhi t ng h c c a h h t (n.p ni2). Khi ng i ta th ng quan tm t i s gia tng n ng c a cc h t thi u s v chng c vai tr quy t nh t i nhi u c ch pht sinh dng i n trong cc d ng c bn d n. Hi n t ng ti h p h t d n l qu trnh ng c l i, lin quan t i cc chuy n d i i n t t m c nng l ng cao trong vng d n v m c th p hn trong vng ha tr . Hi n t ng ti h p lm m t i ng th i 1 c p h t d n v a h h t v l i 1 tr ng thi cn b ng m i. Khi , trong ch t bn d n lo i n, l s ki n n ng i n t cao: ti h p c a l tr ng v i i n t trong i u

t p(t) = p(0)exp p y: p(t) l m c gi m c a l tr ng theo th i gian.

(2-4)

19

p(0) l s l ng l tr ng lc t = 0 (c c sau 1 qu trnh sinh h t)

p l th i gian s ng c a l tr ng trong ch t bn d n lo i n (l kho ng th i gian trong n ng l tr ng d gi m i e l n)

n(t) = n(o)exp(-t/p ) (2-5) Cc thng s p v n quy t nh t i cc tnh ch t t n s (tc ng nhanh) c a cc d ng c bn d n. D i tc d ng c a i n tr ng, h t d n t do chuy n ng nh h ng c gia t c t o nn 1 dng i n (g i l dng tri) v i v n t c trung bnh t l v i c ng E c a tr ng: vtb =E Suy ra vtbn = - nnE vtbp = pE linh ng c a cc h t d n tng ng Trong p, n l cc h s t l g i l (v i ch t bn d n t p ch t ch t o t Ge c n = 3800 cm2 / V.s ; p = 1800 cm2/V.s, t Si c n = 1300 cm2/V.s ; p = 500cm2/V.s). T , m t dng tri g m hai thnh ph n: Itrin = - q . n . vtbn v i q l i n tch cc h t. Itrip = q . p . vtbp hay dng tri ton ph n Itri = Itrin + Itrip Itri = qE(nn + pp) (2-8) theo khng gian, cc h t d n th c hi n chuy n cao t i l p c n ng th p. M t dng khu ch c d ng: (2-9) (2-10) (2=7) (2-6)

- Chuy n

ng khu ch tn c a cc h t d n

Do c s chnh l ch v n ng ng khu ch tn t l p c n ng tn theo phng gi m c a n ng

Iktn = q . Dn ( - dn/dx ) = q . Dn . dn/dx Iktp = q . Dp ( - dp/dx ) = - q . Dp. dp/dx Ng i ta ch ng minh c cc tnh ch t sau: D = KT/q = UT. (h th c Einstein) . Trong UT l th nhi t (UT 25mv Dn n = Ln2 ; Dp p = Lp2 nhi t phng T = 296oK)

v i Dn v Dp l cc h s t l g i l h s khu ch tn c a cc h t tng ng.

Trong Ln Lp l qung ng khu ch tn c a h t (l kho ng cch trong n ng h t khu ch tn gi m i e l n theo phng khu ch tn) cng chnh l qung ng trung bnh h t d ch chuy n khu ch tn c trong th i gian s ng c a n.

20

2.1.2. M t ghp p-n v tnh ch nh lu c a

a M t ghp p-n khi cha c i n p ngoi

t bn d n

Khi cho hai n tinh th bn n t p ch t lo i n v lo i p ti p xc cng ngh v i nhau, cc hl n t ng v t l x y ra t i ni ti p xc l c s cho h u h t cc d ng c bn d n i n hi n i. Hnh 2.4 bi u di n m hnh l t ng ha m t m t ghp p-n khi cha c i n p ngoi t vo. V i gi thi t nhi t phng, cc nguyn t t p ch t b ion ha hon ton (nn = N+D; pp = N -A). Cc hi n t ng x y ra t i ni ti p xc c th m t tm t t nh sau:

n Ikt

Itr Etx

utx

Ant

K tt

Hnh 2.24: M t ghp p- n khi cha c i n tr ng ngoi

Do c s chnh l ch l n v n ng (nn >>np v pp >>pn) t i vng ti p xc c hi n t ng khu ch tn cc h t a s qua ni ti p gip, xu t hi n 1 dng i n khu ch tn Ikt h ng t p sang n. T i vng ln c n hai bn m t ti p xc, xu t hi n m t l p i n tch kh i do ion t p ch t t o ra, trong ngho h t d n a s v c i n tr l n (hn nhi u c p so v i cc vng cn l i), do ng th i xu t hi n 1 i n tr ng n i b h ng t vng N (l p ion dng ND) sang vng P (l p ion m NA ) g i l i n tr ng ti p xc Etx . Ng i ta ni xu t hi n 1 hng ro i n th hay m t hi u th ti p xc Utx. B d y l p ngho l(0) ph thu c vo n ng t p ch t, n u NA = ND) th l(0) i x ng qua m t ti p xc : lon = lop; th ng NA >>ND nn lon >>lop v ph n ch y u n m bn lo i bn d n pha t p ch t t hn (c i n tr su t cao hn). i n tr ng Etx c n tr chuy n ng c a ng khu ch tn v gy ra chuy n ng gia t c (tri) c a cc h t thi u s qua mi n ti p xc, c chi u ng c l i v i dng khu ch tn. Qu trnh ny ti p di n s d n

21

t i 1 tr ng thi cn b ng ng: Ikt = Itr v khng c dng i n qua ti p xc p-n. Hi u th ti p xc c gi tr xc l p, c xc nh b i Utx = KT pp KT nn ln = ln q p n q np (2-11)

V i nh ng i u ki n tiu chu n, nhi t phng, Utx c gi tr kho ng 0,3V v i ti p xc p-n lm t Ge v 0,6V v i lo i lm t Si, ph thu c vo t s n ng h t d n cng lo i, vo nhi t v i h s nhi t m (-2mV/K).

b M t ghp p-n khi c i n tr ng ngoi

Tr ng thi cn b ng ng nu trn s b ph v khi tr ng ngoi. C hai tr ng h p x y ra (h. 2.5a v b). t t i ti p xc p-n m t i n

p Et p Eng Ikt n

n Et p Eng Ikt n

Hnh 2.5: M t ghp p-n khi c i n p phn c c

Khi i n tr ngngui (Eng) ng c chi u v i Etx (t c l c c c tnh dng t vo p, m t vo n) khi Eng ch y u t ln vng ngho v x p ch ng v i Etx nn c ng tr ng t ng c ng t i vng lo gi m i do lm tng chuy n ng khu ch tn Ikt ng i ta g i l hi n t ng phun h t a s qua mi n ti p xc p-n khi n c m . Dng i n tri do Ext gy ra g n nh gi m khng ng k do n ng h t thi u s nh . Tr ng h p ny ng v i hnh 2.5a g i l phn c c thu n cho ti p xc pn. Khi b r ng vng ngho gi m i so v i lo. Khi Eng cng chi u v i Etx (ngu n ngoi c c c dng t vo n v m d t vo p, tc d ng x p ch ng i n tr ng t i vng ngho, dng Ikt gi m t i khng, dng Itr c tng cht t v nhanh n m t gi tr bo ha g i l dng i n ng c bo ha c a ti p xc p-n. B r ng vng ngho tng ln so v i tr ng thi cn b ng. Ng i ta g i l s phn c c ng c cho ti n xc pn. K t qu l m t ghp p-n khi t trong 1 i n tr ng ngoi c tnh ch t van: d n i n khng i x ng theo 2 chi u. Ng i ta g i l hi u ng ch nh lu c a ti p xc p-n: theo chi u phn c c thu n (UAK > 0), dng c gi tr l n t o b i dng h t a s phun qua ti p gip p-n m , theo chi u phn c c ng c (Usk< 0) dng c gi tr nh hn vi c p do h t thi u s tri qua ti p gip p-n kh i. y l k t qu tr c ti p c a hi u ng i u bi n i n tr c a l p ngho c a m t ghp p-n d i tc ng c a tr ng ngoi.

22

c tuy n Von Ampe v cc tham s c b n c a i t bn d n

i t bn d n c c u t o l m t chuy n ti p p-n v i hai i n c c n i ra pha mi n p l an t, pha mi n n l kat t.

ImA Ge 1 Si

UAK (V)

3
Hnh 2.6: c tuy n Von Ampe c a it bn d n
n a t: p

N i ti p i t bn d n v i 1 ngu n i n p ngoi qua 1 i n tr h n ch dng, bi i c ng v chi u c a i n p ngoi, ng i ta thu c c tuy n Von-Ampe c t c d ng hnh 2.6. ay l 1 ng cong c d ng ph c t p, chia lm 3 vng r r Vng (1) ng v i tr ng h p phn c c thu n vng (2) tng ng v i tr ng h phn c c ng c v vng (3) c g i l vng nh th ng ti p xc p-n.

Qua vi c phn tch c tnh Von-Ampe gi a l thuy t v th c t ng i ta rt c cc k t lu n ch y u sau: Trong vng (1) v (2) phng trnh m t ng cong c d ng:

U IA = IS(T)exp AK 1 m.U T
trong

(2-12)

D .n D p IS = q.s. n po + p n L Lp n

g i l dng i n ng c bo ha c gi tr g n nh khng ph thu c vo UAK, ch ph

23

thu c vo n ng h t thi u s lc cn b ng, vo di v h s khu ch tn t c l vo b n ch t c u t o ch t bn d n t p ch t lo i n v p v do ph thu c vo nhi t . UT = KT/q g i l th nhi t; T= 300 0K v i q = 1,6.10 19 C, k = 1,38.10-23 J/K nn d ng ng o hm ring UAK UT c gi x p x 25,5mV; m = (1 2) l h s hi u ch nh gi a l thuy t v th c t - T i vng m (phn c c thu n): UT v Is c ph thu c vo nhi t cong ph thu c vo nhi t v i h s nhi t c xc nh b i theo nhi t .
UAK T
IA =const

mV K i, i n p thu n gi m t l theo

ngha l khi gi cho ng i n thu n qua van khng nhi t v it c -2mV/K.

- T i vng kha (phn c c ng c) gi tr dng bo ha Is nh (10- 12 A/cm2 v i Si v 10-6 A/cm2 v i Ge v ph thu c m nh vo nhi t v im c +10% gi tr /0k: Is ( T = 100K) = Is t c l ng i n ng c tng g p i khi gia s nhi t tng 10OC - Cc k t lu n v a nu i v i Is v UAK ch r ho t ng c a it bn d n ph thu c m nh vo nhi t v trong th c t cc m ch i n t c s d ng t i i t bn d n ho c tranzito sau ny, ng i ta c n c nhi u bi n php nghim ng t duy tr s n nh c a chng khi lm vi c, ch ng (b) l i cc nguyn nhn k trn do nhi t gy ra. l n) dng i n ng c tng t ng t - T i vng nh th ng (khi UAK < 0 v c tr s trong khi i n p gi a an t v kat t khng tng. Tnh ch t van c a i t khi b ph ho i. T n t i hai ang nh th ng chnh: nh th ng v nhi t do ti p xc p-n b nung nng c c b , v va ch m c a h t thi u s c gia t c trong tr ng m nh. i u ny d n t i qu trnh sinh h t t (ion ha nguyn t ch t bn d n thu n, c tnh ch t thc l) lm nhi t ni ti p xc ti p t c tng. Dng i n ng c tng t bi n v m t ghp p-n b ph h ng. nh th ng v i n do hai hi u ng: ion ha do va ch m gi a h t thi u s c gia t c trong tr ng m nh c 105V/cm v i nguyn t c a ch t bn d n thu n th ng x y ra cc m t ghp p-n r ng (hi u ng Zener) v hi u ng xuyn h m (Tuner) x y ra cc ti p xc p-n h p do pha t p ch t v i n ng cao lin quan t i hi n t ng nh y m c tr c ti p c a i n t ha tr bn bn d n p xuyn qua ro th ti p xc sang vng d n bn bn d n n. Khi phn tch ho t ng c a i t trong cc m ch i n c th , ng i ta th ng s d ng cc i l ng (tham s ) c trng cho n. C hai nhm tham s chnh v i m t i t bn d n l nhm cc tham s gi i h n c trng cho ch lm vi c gi i h n c a i t v nhm cc tham s nh m c c trng cho ch lm vi c thng th ng. - Cc tham s gi i h n l: i n p ng c c c i i t cn th hi n tnh ch t van (cha b nh th ng): Ungcmax (th ng gi tr Ungcmax ch n kho ng 80% gi tr i n p nh th ng U t) Dng cho php c c i qua van lc m : IAcf.

24

Cng su t tiu hao c T n s gi i h n c a fmax. Cc tham s nh m i n tr 1 chi u c a

c i cho php trn van cha b h ng v nhi t: PAcf. i n p (dng i n) t ln van n cn tnh ch t van:

c ch y u l: i t:
(2-13)

Rd =

UAK UT IA = ln + 1 I IA IA S

i n tr vi phn (xoay chi u) c a i t: r = UAK UT = IA IA + IS (2-14)

UT rdth do IA l n nn gi tr rd nh v gi m nhanh theo m c tng IA U c a IA; v i nhnh ng c T rdngc l n v t ph thu c vo dng gi tr r th v r ngc IS cng chnh l ch nhi u th tnh ch t van cng th hi n r. i n dung ti p gip p-n: l p i n tch kh i l0 tng ng nh 1 t i n g i l i n dung c a m t ghp p-n: Cpn = Ckt + Cro. Trong Cro l thnh ph n i n dung ch ph thu c vo i n p ng c (vi ph n ch c pF) v Ckt l thnh ph n ch ph thu c vo i n p thu n (vi pF). V i nhnh thu n

Hnh 2.6a: K hi u v d ng ng gi th c t c a i t

25

nh ng t n s lm vi c cao, ng i ta ph i t i nh h ng c a Cpn t i cc tnh ch t c a m ch i n. c bi t khi s d ng i t ch kha i n t ng m v i nh p cao, i t c n m t th i gian qu h i ph c l i tnh ch t van lc chuy n t m sang kha. i n p m van UD l gi tr i n p thu n t ln van tng ng dng thu n t c gi tr 0,1Imax. Ng i ta phn lo i cc i t bn d n theo nhi u quan i m khc nhau: Theo c i m c u t o c lo i i t ti p i m, i t ti p m t, lo i v t li u s d ng: Ge hay Si. Theo t n s gi i h n fmax c lo i i t t n s cao, i t t n s th p. Theo cng su t pAcf c lo i i t cng su t l n, cng su t trung bnh ho c cng su t nh (IAcf < 300mA) Theo nguyn l ho t ng hay ph m vi ng d ng c cc lo i it ch nh lu, it n nh i n p ( it Zener), it bi n dung (Varicap), it s d ng hi u ng xuyn h m ( it Tunen). Chi ti t hn, c th xem thm trong cc ti li u chuyn ngnh v d ng c bn d n i n.

Hnh2.6b:

it pht quang ( light emitting diode: LED)

tng ng c a

Khi xt it trong m ch th c t , ng i ta th ng s d ng s i t tng ng v i 2 tr ng h p m v kha c a n (xem h.2.7)

26

Hnh 2.7: S
T ta c:

tng ng c a i t bn d n lc m (a) v lc kha (b)

Ith = Uth E th r th Ungc = IS + r ngc

Ingc

V i r th rB i n tr ph n tuy n Von-Ampe. V r ngc l Von-Ampe.

baz c a it hay d c trung bnh c a vng (1) c d c trung bnh c a nhnh ng c (2) c a c tuy n

27

2.1.3. Vi ng d ng i n hnh c a it bn d n

28

Hnh 2.8: Cc m ch ch nh lu cng su t nh v m ph ng ho t

ng

Trong ph n ny, chng ta xt t i m t s ng d ng i n hnh c a it trong cc m ch ch nh lu, h n ch bin , n nh i n p. a- B ch nh lu cng su t nh S d ng tnh ch t van c a it bn d n, cc m ch ch nh lu i n hnh nh t (cng su t nh ), c cho trn hnh 2.8a,b,c,d. n gi n cho vi c phn tch ho t ng v rt ra cc k t lu n chnh v i cc m ch trn, chng ta xt v i tr ng h p t i c a m ch ch nh lu l i n tr thu n, sau c lu cc c i m khi t i c tnh ch t i n dung hay i n c m v v i gi thi t cc van it l l t ng, i n p vo c d ng hnh sin ph h p v i th c t i n p m ng 110V/220V xoay chi u, 50Hz. - M ch ch nh lu hai n a chu k: Nh bi n p ngu n, i n p m ng a t i s c p c bi n i thnh hai i n p hnh sin U2.1 v U2.2 ng c pha nhau trn th c p. Tng ng v i n a chu k dng (U21 > 0, U22 <0) D1 m D2 kha. Trn Rt dng nh n c c d ng 1 chi u l i n p n a hnh sin do U21 qua D1 m t o ra. Khi i n p vo i d u (n a chu k m) (U21 < 0, U22 > 0) D1 kha D2 m v trn Rt nh n c dng do D2 t o ra (h.2.9). Gi tr trung bnh c a i n p trn t i c xc nh theo h th c (1.15):

1 2 2 Uo = 2U2 sinint = U2 = 0,9U2 0

(2-15)

V i U2 l gi tr hi u d ng c a i n p trn 1 cu n c a th c p bi n p. Gi tr trung bnh c a dng i n trn t i i v i tr ng h p t i thu n tr It = Uo/Rt (2-16)

29

Hnh 2.9: Gi n

i n p c a m ch ch nh lu

Khi dng qua cc it D1 v D2 l Ia1 = Ia2 = It/2 (2-17) V dng c c i i qua it l Iamax = , Ia = It / 2 (2-18) nh gi b ng ph ng c a i n p trn t i sau khi ch nh lu, th ng s d ng h s p m ch (g n sng), c nh ngha i v i thnh ph n sng b c n; qn = Unm / Uo (2-19) Trong Unm l bin sng c t n s n; U0 l thnh ph n i n p 1 chi u trn t i q1 = U1m / U o = 2 / (m2 1) v i m l s pha ch nh lu q1 = 0,67 (v i m ch ch nh lu hai n a chu k m = 2). i n p ng c c c i t vo van kha b ng t ng i n p c c i trn 2 cu n th c p c a bi n p Ungcmax = 2 2U2 = 3,14U0 Khi c n ch n van D1, D2 c i n p ng c cho php (2-20)

30

Ungccf > Ungcmax = 3,14Uo Khi dng t i l t l c C ( ng t nt trn hnh 2.8a) ch xc l p, do hi n t ng n p v phng i n c a t C m ch lc lm vi c ch khng lin t c nh tr ng h p v i t i i n tr . Trn hnh 2.9b v i tr ng h p t i i n dung, ta th y r s khc bi t v i tr ng h p t i i n tr , lc ny m i van ch lm vi c trong kho ng th i gian 1 2 (v i van D2) v 3 4 (v i van D1) nh hn n a chu k v thng m ch n p cho t t ngu n U2.2 v U2.1. Trong kho ng th i gian cn l i, cc van u kha (do i n p trn t n p l n hn gi tr t c th i c a i n p pha tng ng U2.2 v U2.1). Lc t C phng i n v cung c p i n p ra trn Rt. Cc tham s chnh c a m ch trong tr ng h p ny c thay i, khi Uo = 1,41 U2 (2-21) V q1 0,02 (khi ch n h ng s th i gian m ch phng c a t = RC l n) cn Ungcmax khng i so v i tr c y. N u xt m ch hnh 2.8a v i t ng n a cu n th c p bi n p ngu n lm vi c v i 1 van tng ng v m ch t i ta c 2 m ch ch nh lu m t n a chu k l d ng s n gi n nh t c a cc m ch ch nh lu. D a vo cc k t qu phn tch trn, d dng suy ra cc tham s c a m ch ny tuy nhin chng ch c s d ng khi cc yu c u v ch t l ng ngu n (hi u su t nng l ng, ch tiu b ng ph ng c a Ut) i h i th p. - M ch ch nh lu c u

Hnh 2.10: S

nguyn l m ch ch nh lu c u

M ch i n nguyn l c a b ch nh lu c u cho trn hnh 2.8b, trong c a g m 4 van it c k hi u thu g n: n u v y c u ch nh lu ta c hnh 2.10. Trong t ng n a chu k c a i n p th c p U2, m t c p van c ant dng nh t v katt m nh t m , cho dng m t chi u ra Rt, c p van cn l i kha v ch u m t i n p ng c c c i b ng bin U2m. V d ng v i n a chu k dng c a U2, c p van D1D3 m , D2D4 kha. R rng i n p ng c c c i t ln van lc kha c gi tr b ng m t n a so v i tr ng h p b ch nh lu hai n a chu k dng hai it xt trn, y l u i m quan tr ng nh t c a s c u. Ngoi ra, k t c u th c p c a bi n p ngu n n gi n hn. Cc tham s chnh c a m ch l: i n p 1 chi u lc vo h m ch Rt.

31

Urao = 2U2 2UD (2-22) V i UD l i n p thu n trn cc van m . i n p 1 chi u lc c t i Rt: Ura = Urao 1 Ri /2R v (2-23) V i Ri l n i tr tng ng c a ngu n xoay chi u Ri = [(U2o /U2) 1] U2/ I2 cc gi tr U2I2 l i n p v dng i n cu n th c p bi n p. RV l i n tr tng ng c a t i Rv = Ura / Ira Cng su t danh nh c a bi n p ngu n Pba = 1,2 Ira ( Ura + 2UD) (2-24)

i n p ng c c c i trn van kha: Ungcmax = 2U2 = (/2)Ura0

(2-15)

Khi c t i i n dung, m ch lm vi c ch xung lin quan t i th i gian phng c a t C lc cc van u kha v th i gian n p lc m t c p van m gi ng nh phn tch v i m ch ch nh lu hai n a chu k. Lc , dng i n xung qua c p van m n p cho t C l: U Ura Urao ID = rao = (2-26) Ri 2.RiR v C ph thu c vo n i tr Ri c a ngu n xoay chi u v cng l n khi Ri cng nh . i n p ra t i thi u lc ny xc nh b i: Uramin = Ura - 2U gs max / 3 (2-27) Trong Ugsmax l i n p g n sng c c i:

Ri / 2 Rv ) (2-28) M ch hnh 2.8c cho php nh n c 1 i n p ra 2 c c tnh i x ng v i i m chung, c th phn tch nh hai m ch hnh 2.8a lm vi c v i 2 n a th c p c a bi n p ngu n c i m gi a n i t. M ch hnh 2.8d cho php nh n c i n p 1 chi u c gi tr g p i i n p ra trong cc m ch xt trn v c tn l m ch ch nh lu b i p. n a chu k u (n a chu k m) c a U2, van D1 m n p cho t C1 t i i n p Uc1 U2m = 2 U2. n a chu k ti p sau (n a chu k dng) D2 m v i n p n p cho t C2 c gi tr nh: Uc2 Uc1 + U2m U2m = 2 2 U2 N u cc i u ki n th c t (khi l n c a C1, h u h n) gi tr i n p 1 chi u sau b ch nh lu b i p c l n c hai l n gi tr ny b ch nh lu c u t i i n dung. Ngoi ng d ng trong cc m ch ch nh lu nh k trn, it cn c s d ng trong lnh v c ch nh lu cng su t l n.
4

U gs max = Ira ( 1-

b- Cc m ch ghim M t ng d ng i n hnh khc c a i t bn d n l s (m ch h n ch bin ). d ng trong cc m ch ghim

32

Hnh 2.11: Cc m ch h n ch n i ti p
Hnh 2.11 l cc m ch h n ch n i ti p ( it h n ch m c n i ti p v i m ch t i). Xt trong tr ng h p n gi n khi Uvo l m t i n p hnh sin khng c thnh ph n 1 chi u v gi thi t it l l t ng (ng ng m kha x y ra t i gi tr i n p gi a 2 c c c a n b ng khng U = 0). Khi Ud 0 it m v i n p ra b ng: R th + Rng R Ura1 = Uv + E (2-30) R + R th + Rng R + R th + Rng V i Rth l gi tr trung bnh c a i n tr thu n it, Rng l i n tr trong c a ngu n U vo Khi U < 0 it kha i n p ra b ng: Rngc + Rng R (2-31) Ura2 = Uv + E R + Rngc + Rng R + Rngc + Rng V i Rngc l gi tr trung bnh c a i n tr ng c it. N u th c hi n i u ki n Rth + Rng << R << Rngc + Rng th

R R + Rngc + Rng

0 v

R 1 R + R th + Rng

Do Ura1= Uvo , Ura2 E i u ki n U = 0 x y ra khi Uvo = E nn ng ng h n ch c a m ch b ng E. T c l v i m ch h n ch trn (a) th c hi n i u ki n: Khi Uv E , U < 0 c Ura2 = E khi Uv < E , U > 0 c Ura1 = Uvo m ch h n ch d i (c) c: Khi Uv E , U > 0 c Ura1 = Uvo khi Uv < E , U < 0 c Ura2 = E Khi thay i gi tr E ng ng h n ch s thay Uvmax v i Uvmax v bin c a i n p vo. i trong m t d i r ng t - Uvmax < E <

33

Tr ng h p ring khi ch n E = 0 ta c m ch h n ch m c 0 (m ch ghim l y 1 c c tnh c a tn hi u vo hay m ch ch nh lu n a chu k xt tr c). Cng c th m c i t song song v i m ch ra nh hnh 2. 12 lc ta c m ch h n ch ki u song song. T i u ki n: Rth Ro Rt Rngc c V i m ch hnh 2.12a m ch h n ch 2.12b c: Khi Uv E , U > 0 c Ura = E khi Uv < E , U < 0 c Ura = Uvo Khi Uv E , U < 0 c Ura = Uvo khi Uv < E , U > 0 c Ura = E

Hnh 2.12: Cc m ch h n ch trn (a) v m ch h n ch d i (b)

Lu r ng n u n ng ng m c a it th c th (lo i Si c + 0,6V v lo i Ge c + 0,3V) thi ng ng h n ch c a cc m ch trn b thay i i 1 gi tr tng ng v i cc m c ny.

c-

nh i n p b ng i t Zener

i t n p lm vi c nh hi u ng thc l c a chuy n ti p p-n khi phn c c ng c. Trong cc it thng th ng hi n t ng nh th ng ny s lm h ng it, nhng trong cc i t n nh do c ch t o c bi t v khi lm vi c m ch ngoi c i n tr h n ch dng ng c (khng cho php n tng qu dng ng c cho php) nn it nh th ng nhng khng h ng. Khc v i it thng d ng, cc lun lm vi c ch it n nh cng tc ch phn c c ng c. Nh ng tham s k thu t c a it Zener l: - i n p n nh Uz ( i n p Zener) l i n p ng c t ln i t lm pht sinh ra i v i m i i t n p ch c m t kho ng r t h p hi n t ng nh th ng. Trn th c t m n c th n nh c. Kho ng ny b gi i h n m t m t b i kho ng c tuy n c a it t ph m vi dng bo ha sang ph m vi nh th ng lm dng tng t ng t v b i cng su t tiu hao cho php hay dng c c i cho php. - i n tr ng rdz c a i t Zener c i m lm vi c. rdz = dU2 dIz nh ngha l d c c tuy n tnh c a i t t i (2-32)

34

Hnh 2.13: Kh o st n p b ng di t Zener

Cn c vo (2-32) c th th y r ng c c a c tuy n ph n nh th ng c ng b ng khng tc d ng quy t nh n ch t l ng n nh c a i t. Khi i n tr (lc ph n c tuy n nh th ng song song v i tr c tung) th s n nh i n p t t i m c l t ng. Nh hnh 2.13a, th c hi n ch c nng n nh ng i ta th ng m c n i ti p v i it Zener m t i n tr v tc d ng n nh c ch ng minh b ng th trn hnh 2.13b. C th thi t l p quan h hm s gi a i n tr ng v i n p n nh c a it. V d i v i lt Zener Si, cng su t tiu hao 0,5W c d ng th nh hnh 2.13c. T th ny th y i n tr ng c c ti u khi i n p vo kho ng 6 n 8V. Trong kho ng i n p ny xu t hi n ng th i hi n t ng nh th ng Zener v nh th ng thc l lm cho dng ng c tng ln t ng t. it. i n tr tnh Rt c tnh b ng t s gi a i n p Rt = UZ / IZ t vo v dng i n i qua (2-33)

Dng i n v i n p k trn c xc nh t i m cng tc c a it (h.2.13b). i n tr tnh ph thu c r t nhi u vo dng ch y qua it.

35

H s n nh c nh ngha b ng t s gi a cc bi n i n qua it v i n p ri trn it do dng ny gy ra: Z = (dIz / Iz) (dUz / Uz) = R / rdz = Rt / rdz

i tng

i c a dng (2-34)

I V

Hnh 2.14:B nhi t dng hai it

Hnh 2.15:

c tuy n b nhi t
ng t i

Chng ta th y h s ny chnh b ng t s gi a i n tr tnh v i n tr i m cng tc c a it.

t h s n nh cao, v i m t s bi n i ng i n qua it cho tr c, i n p ri trn it (do dng ny gy ra) ph i bi n i nh nh t. Cc it n nh Si th ng c Z 100. Tr khng ra c a m ch n nh cng l m t thng s ch y u nh gi ch t l ng c a m ch: Rra = Ura / Ira y Ura l gia s c a i n p ra, gy ra b i gia s Ira c a dng t i. R rng t s v ph i cng nh th ch t l ng m ch n nh cng cao, v th cc m ch n nh dng i t Zener c i n tr ra cng nh cng t t. ( i u ny ph h p v i vai tr m t ngu n i n p l t ng). - H s nhi t c a i n p n nh t, h s ny cho bi t s bi n i n p n nh khi nhi t thay i 1oC : i tng (2-35) ic a

t =(1 / Uz)(duz / dt) | lz = const

H s ny xc nh b i h s nhi t c a i n p nh th ng chuy n ti p p-n. S ph thu c c a i n p n nh vo nhi t c d ng Uz = Uzo [1 + T (T - To)] Trong : Uzo l i n p n nh c a it Zener nhi t To (2-36)

H s nhi t t c gi tr m n u hi n t ng nh th ng ch y u do hi u ng Zener gy ra. N c gi tr dng n u hi n t ng nh th ng ch y u do hi n t ng thi l gy ra.

36

H s nhi t dng c a lt Zener c th b tr cho h s nhi t m c a it ch nh lu nhi t thng th ng v c h s nhi t c a c t h p c th t n 0,0005%/OC. C n ch l h s nhi t c a i n p n nh t i m t gi tr i n p no trong kho ng t 5 n 7V, b ng 'khng. S d nh v y l v trong kho ng nhi t ny t n t i c hai hi n t ng nh th ng l Zener v thc l m h s nhi t c a hai hi u ng ny l i ng c d u cho nn c ch chng tri t tiu l n nhau. y l m t c i m r t ng qu, ch xu t hi n t i m cng tc c a t ng it Zener trong kho ng t 5 n 7V. Trn hnh 2.15 trnh by c tuy n c a 3 it o hai nhi t khc nhau. Nh ng vng trn nh u i m cng tc c a it t i h s nhi t b ng khng.

Th c hi n bi th c t p v Kh o st m ch ch nh lu qua m ph ng

37

2.2. PH N T

HAI M T GHP P-N

N u trn cng m t bn d n l n l t t o ra hai ti p gip cng ngh p-n g n nhau th ta c m t d ng c bn d n 3 c c g i l tranzito bipolar, c kh nng khu ch i tn hi u i n. Nguyn l lm vi c c a tranzito d a trn c tnh i n c a t ng ti p gip p-n v tc d ng tng h gi a chng.

2.2.1. C u t o, nguyn l lm vi c, bipolar

c tuy n v tham s c a tranzito

a) C u t o: tranzito c c u t o g m cc mi n bn d n p v n xen k nhau, ty theo trnh t s p x p cc mi n p v n m ta c hai lo i c u t o i n hnh l pnp v npn nh trn hnh 2.16. t o ra cc c u trc ny ng i ta p d ng nh ng phng php cng ngh khc nhau nh phng php h p kim, phng php khu ch tn, phng php epitaxi...
p E JE B JC n p C E JE B JC n p n

a)

b)

Hnh 2.16 : M hnh l t ng ha cng k hi u c a tranzito pnp (a) v npn (b)

Mi n bn d n th nh t c a tranzito l mi n emit v i c i m l c n ng t p ch t l n nh t, i n c c n i v i mi n ny g i l c c emit. Mi n th hai l mi n baz v i n ng t p ch t nh v dy c a n nh c m, i n c c n i v i mi n ny g i t p ch t trung hnh v i n c c l c c baz. Mi n cn l i l mi n colect v i n ng tng ng l colect. Ti p gip p-n gi a mi n emit v baz g i l ti p gip emit (JE) ti p gip pn gi a mi n baz v mi n colect l ti p gip colect (JC) V k hi u tranzito c n ch l mi tn t gi a c c emit v baz c chi u t bn d n p sang bn d n n. V m t c u trc, c th coi tranzito nh 2 it m c i nhau nh hnh 2.17. ( i u ny hon ton khng c ngha l c m c 2 t nh hnh 2-17 l c th th c hi n c ch c nng c a tranzito. B i v khi khng c tc d ng tng h l n nhau c a 2 ti p p-n. Hi u ng tranzito ch x y ra khi kho ng cch gi a 2 ti p gip nh hn nhi u so v i di khu ch tn c a h t d n).

38

n E

Hnh 2.17: Phn tch c u t o tranzito thnh hai i t v m ch tng h b) Nguyn l lm vi c: tranzito lm vi c, ng i ta ph i a i n p 1 chi u t i cc i n c c c a n, g i l phn c c cho tranzito. i v i ch khu ch i th JE phn c c thu n v JC phn c c ng c nh hnh 2-18.

Hnh 2.18: S

phn c c c a tranzito npn (a) v pnp (b)

ch

khu ch

phn tch nguyn l lm vi c ta l y tranzito pnp lm v d . Do JE phn c c thu n cc h t a s (l tr ng) t mi n p phun qua JE t o nn dng emit (IE). Chng t i vng baz tr thnh h t thi u s v ti p t c khu ch tn su vo vng baz h ng t i JC. Trn ng khu ch tn m t ph n nh b ti h p v i h t a s c a baz t o nn dng i n c c baz (IB). Do c u t o mi n baz m ng nn g n nh ton b cc h t khu ch tn t i c b c a JC v b tr ng gia t c (do JC phn c c ng c) cu n qua t i c mi n colect t o nn dng i n colect (IC) Qua vi c phn tch trn rt ra c h th c c b n v cc dng i n trong tranzito (h th c g n ng do b qua dng ng c c a JC) IE = IB + IC (2-37) nh ngha nh gi m c hao h t dng khu ch tn trong vng baz ng i ta h s truy n t dng i n c a tranzito.

= IC / IE
h s xc t t.

(2-38)

nh ch t l ng c a tranzito v c gi tr cng g n 1 v i cc tranzito lo i

39

nh gi tc d ng i u khi n c a dng i n IB t i dng colect IC ng i ta nh ngha h s khu ch i dng i n c a tranzito.

= IC / IB

(2:39)

th ng c gi tr trong kho ng vi ch c n vi trm. T cc bi u th c (2-37), (238), (2-39) c th suy ra vi h th c hay c s d ng i v i tranzito:

IE = IB (1 + ) (240) (2-41)

= / (1+ ) c) Cch m c tranzito v tham s ch tn hi u nh

Khi s d ng, v nguyn t c c th l y 2 trong s 3 c c c a tranzito l u vo v c c th 3 cn l i cng v i m t c c u vo lm u ra. Nh v y c t t c 6 cch m c m ch khc nhau. Nhng d m c th no cng c n c m t c c chung cho c u vo v u ra. Trong s 6 cch m c y ch c 3 cch l tranzito c th khu ch i cng su t l cch m c chung emit (EC), chung baz (BC), chung colect (CC) nh hnh 2.19. Ba cch m c cn l i khng c ng d ng trong th c t .

U1 (vao)

U2 (ra) Echung

U1 (vao)

U2 (ra) Bchung

U2 (ra) U1 (vao) Cchung

Hnh 2.19: Phng php m c tranzito trong th c t T tri sang ph i : Chung emit, chung baz, chung colect
T cch m c c dng trong th c t c a tranzito v m t s c th tranzito l m t ph n t 4 c c g n tuy n tnh c 2 u vo v 2 u ra (h.2.20). coi

U1 (vao)

U2 (ra)

Hnh 2.20: Tranzito nh m ng b n c c

C th vi t ra 6 c p phng trnh m t quan h gi a u vo v u ra c a m ng 4 c c trong dng i n v i n p l nh ng bi n s c l p. Nhng trong th c t tnh ton th ng dng nh t l 3 c p phng trnh tuy n tnh sau: C p phng trnh tr khng c c khi coi cc i n p l hm, cc dng i n l bi n c d ng sau: U1 = f(I1 , I2) = r11 I1 + r12 I2 U2 = f(I1 , I2) = r21 I1 + r22 I2

40

C p phng trnh d n n p c c khi coi cc dng i n l hm c a cc bi n i n p I1 = f(U1 , U2) = g11 . U1 + g12 . U2 I2 = f(U1 , U2) = g21 . U1 + g22 . U2 C p phng trnh h n h p U1 = f(I1 , U2) U2 = f(I1 , U2) trong rij , gij , v hij tng tranzito. h11 h12 h21 h22 I1 U2

ng l cc tham s tr khng d n n p v h n h p c a nh c

B ng cch l y vi phn ton ph n cc h phng trnh trn, ta s xc cc tham s vi phn tng ng c a tranzito. V d : r22 =
U2 I2
I1 = const

1 g i l i n tr ra vi phn h22

(2-42) t (2-43) (2-44) (2-45)

g22 = r11 =

I 2 U 2
I2

U2=

const

1 = S c g i l h d n truy n r12

U1 I1 I 2 I2

=const

= h11 l i n tr vo vi phn = l h s khu ch

i dng i n vi phn

h21 =

U2

=const

Khi xc nh c tuy n tnh (ch cha c tn hi u a t i) c a tranzito, dng h phng trnh h n h p l thu n ti n v khi d dng xc nh cc tham s c a h phng trnh ny. d) c tuy n tnh d a vo cc h phng trnh nu trn c th a ra cc h c tuy n tnh c a tranzito khi coi m t i l ng l hm 1 bi n cn i l ng th 3 coi nh m t tham s . Trong tr ng h p t ng qut c 4 h c tuy n tnh: c tuy n vo c tuy n ph n h i c tuy n truy n c tuy n ra t U1 = f(I1) |U2=const U1 = f(U2) |I1=const I2 = f(I1)U2=const I2 = f(U2) I1=const (2-46)

Ty theo cch m c tranzito m cc quan h ny c tn g i c th dng i n v i n p khc nhau, v d v i ki u m c EC: c tuy n vo l quan h IB = f(UBE)UCE = const hay c tuy n ra l quan h IC = f(UCE)IB = const B ng (2.1) d i y cho cc phng trnh c a h c tuy n tng ng suy ra t h phng trnh h n h p trong cc tr ng h p m c m ch BC, EC v CC.

41

B ng 2.1. Quan h hm xc
T ng qut U1= f(I1)U2=const U1= f(U2)I1=const I2 = f(I1)U2=const I2 = f(U2)I1=const BC UEB = f(IE)UCB UEB = f(UCB)IE IC= f(IE)UCB IC = f(UCB)IB

nh h

c tuy n tnh c a tranzito

EC CC UBC = f(IB)UEC UBC = f(UEC)IB IE = f(IB)UEC IE = f(UEC)IB

UBE = f(IB)UCE UBE = f(UCE)IB IC = f(IB)UCE IC = f(UCE)IB

C th xy d ng s tng ng xoay chi u tn hi u nh c a tranzito theo h phng trnh tham s h n h p U1 = h11 I1 + h22 U2 (2-47) I2 = h2 I1 + h22 U2 D ng nh trn hnh 2.21.

Hnh 2.12: S

tng ng m ng 4 c c theo tham s h

Ch : i v i cc s EC, BC, CC cc i l ng I1, U1, I2, U2 tng ng v i cc dng vo (ra), i n p vo (ra) c a t ng cch m c. Ngoi ra cn c th bi u th s tng ng c a tranzito theo cc tham s v t l. V d v i cc ki u 2.22 m c BC c s

Hnh 2.22: S

tng ng m ch BC

42

y: - rE l i n tr vi phn c a ti p gip emit v ch t bn d n lm c c E. - rB i n tr kh i c a vng baz. - rC(B) i n tr vi phn c a ti p gip colect. - CC(B) i n dung ti p gip colect. - IE ngu n dng tng ng c a c c emit a t i colect. M i lin h gi a cc tham s c a hai cch bi u di n trn nh sau khi U2 = 0 v i m ch u vo ta c : U1 = I1 [rE + (1- )rB] hay v i m ch h11 = U1/I1 = [rE + (1- )rB ] u ra : I2 = . I1 do = h21 khi I1 = 0 I2 = U2 /(rC(B)+ rB) U2 /C(B) do h22 = 1/r c(B) v U1 = I2.rB nn ta c h12 = rB / rC(B) U2 = I2.rC(B)

Dng m ch ra

2.2.2. Cc d ng m c m ch c b n c a tranzito a - M ch chung emit (EC)

Trong cch m c EC, i n p vo c m c gi a c c baz v c c emit, cn i n p ra l y t c c colect v c c emit. Dng vo, in p vo v dng i n ra c o b ng cc miliampe k v vn k m c nh hnh 2.23. T m ch hnh 2.23, c c tuy n tnh quan tr ng nh t c a m ch EC : th v c cc h

IB A UCE (ra)
10

UCE = 2V UCE = 6V

UBE (vao)

E
Hnh 2.23: S Ec Hnh 2.24: H

UBE V
1 c tuy n vo Ec

43

xc nh c tuy n vo, c n gi nguyn i n p UCE, thay i tr s i n p UBE ghi cc tr s IB tng ng sau d ng th quan h ny, s thu c k t qu nh hnh 2.24. Thay i UEC n m t gi tr c nh khc v lm l i tng t s c ng cong th hai. Ti p lm t c nh v y s c m t h c tuy n vo c a tranzito m c chung emit. hnh 2.24, ta c nh n xt c tuy n vo c a tranzito m c chung emit gi ng nh c tuy n c a chuy n ti p p-n phn c c thu n, v dng IB trong tr ng h p ny l m t ph n c a dng t ng IE ch y qua chuy n ti p emit phn c c thu n (h 2.23). ng v i m t gi tr UCE nh t nh dng IB cng nh khi UCE cng l n v khi tng UCE t c l tng UCB ( y gi tr i n p l gi tr tuy t i) lm cho mi n i n tch khng gian c a chuy n ti p colect r ng ra ch y u v pha mi n baz pha t p y u. Di n p UCB cng l n th t l h t d n n colect cng l n, s h t d n b ti h p trong mi n baz v n c c baz t o thnh dng baz cng t, do dng baz nh i. c tuy n ra c a tranzito m c EC, c n gi dng IB m t tr s c nh no , thay i i n p UCE v ghi l i gi tr tng ng c a dng IC k t qu v c ng cong m t s ph thu c c a IC vo UCE khi coi dng IB l tham s nh hnh 2.25. T h c tuy n ny c nh n xt sau: T i mi n khuy ch i, d c c a c tuy n kh l n v trong cch m c ny dng IE khng gi c nh khi tng UCE r ng hi u d ng mi n baz h p l i lm cho h t d n n mi n colect nhi u hn nn dng IC tng ln. Khi UCE gi m xu ng 0 th IC cng gi m xu ng 0 (cc c tuy n u qua g c t a ). S d nh v y v i n p ghi trn tr c honh l UCE= UCB + UBE v n u ti p t c gi m UCE s lm cho chuy n ti p colect phn c c thu n. i n p phn c c ny y nh ng h t d n thi u s t o thnh dng colect quay tr l i mi n baz, k t qu khi UCE = 0 th IC cng b ng 0. ng c l i n u tng UCE ln qu l n th dng IC s tng ln t ng t ( ng t o n trn hnh 2.25), l mi n nh th ng ti p xc ( i t) JC c a tranzito.(Tng t nh c tuy n ng c c a i t, khi UCE tng qu l n t c l i n p phn c c ng c UCB l n l n t i m t gi tr no , t i chuy n ti p colect s s y ra hi n tng nh th ng do hi u ng thc l v hi u ng Zener lm dng IC tng t i n p UCE l n c n c bi n php h n ch dng IC ng t ). B i v khi tranzito lm vi c ph ng trnh tranzito b h y b i dng IC qu l n. v T

UCE = 6V

IC mA

UCE = 2V
4

IB =60A IB =40A IB =20A

100 5

IB A

UCE V

Hnh 2.25:

c tuy n ra v

c tuy n truy n

t c a tranzito m c Ec

44

c tuy n truy n t bi u th m i quan h gi a dng ra (IC) v dng vo IB khi UCE c nh. c tuy n ny c th nh n c b ng cch gi nguyn di n p UCE, thay i dng baz IB ghi l i gi tr tng ng IC trn tr c t a . Khi thay i cc gi tr c a UCE v lm tng t nh trn ta c h c tuy n truy n t, cng c th suy ra h c tuy n ny t cc c tuy n ra (h 2.25). Cch lm nh sau: t i v tr UCE cho tr c trn c tuy n ra v ng song song v i tr c tung, ng ny c t h c tuy n ra nh ng i m khc nhau. Tng ng v i cc giao i m ny tm c gi tr IC. Trn h t o IC, IB c th v c nh nh i m th o mn c p tr s IC, IB v a tm c, n i cc i m ny v i nhau s c c tuy n truy n t c n tm.

b - M ch chung baz Tranzito n i m ch theo ki u chung baz l c c baz dng chung cho c u vo v u ra. Tn hi u vo c t gi a hai c c emit v baz, cn tn hi u ra l y t c c colect v baz. o i n p u ra v u vo t xc nh cc h c tuy n tnh c b n c a tranzito m c chung baz (BC) ng i ta m c nh ng vn k v miliampe k nh hnh 2.26. IE mA UEB (vao) UCB(ra)
3

UCB = 6V UCB = 1V

B UBEV
-1

Hnh 2.26: S

Bc

Hnh 2.27: H

c tuy n vo Bc

D ng c tuy n vo trong trng h p ny l xc nh quan h hm s IE =f(UEB) khi i n p ra UCB c nh. Mu n v y c n gi UCB m t gi tr khng i, thay i gi tr UBE sau ghi l i gi tr dng IE tng ng. Bi u di n k t qu ny trn tr c t a IE (UEB) s nh n c c tuy n vo ng v i tr UCB bi t. Thay i cc gi tr c nh c a UCB lm tng t nh trn s c h c tuy n vo nh hnh 2.27. V chuy n ti p emit lun phn c c thu n cho nn c tuy n vo c a m ch chung baz c b n gi ng nh c tuy n thu n c a i t. Qua hnh 2.26 cn th y r ng ng v i i n p vo UEB c nh dng vo IE cng l n khi i n p UCB cng l n, v i n p UCB phn c c ng c chuy n ti p colect khi n tng ln lm mi n i n tch khng gian r ng ra, lm cho kho ng cch hi u d ng gi a emit v colect ng n l i do lm dng IE tng ln. c tuy n ra bi u th quan h IC= f(UCB) khi gi dng vo IE m t gi tr c nh. Cn c vo hnh 2.26, gi dng IE m t gi tr c nh no bi n i gi tr c a UCB ghi l i cc gi tr IC tng ng, sau bi u di n k t qu trn tr c t a IC UCB s c c tuy n ra. Thay i cc gi tr IE s c h c tuy n ra nh hnh 2.28. T hnh 2.28 c nh n xt l i v i IE c nh, IC g n b ng IE. Khi UCB tng ln IC ch tng khng ng k i u ny ni ln r ng h u h t cc h t d n c phun vo mi n baz t mi n emit u n c colect. D nhin dng IC bao gi cng ph i nh

45

hn dng IE. Khi UCB tng lm cho r ng mi n i n tch khng gian colect l n ln, r ng hi u d ng c a mi n baz h p l i, s h t d n n c mi n colect so v i khi UCB nh hn, nn dng IC l n ln. Cng t hnh 2.28 cn nh n xt r ng khc v i tr ng h p c tuy n ra m c EC khi i n p t o ra UCB gi m t i 0. i u ny c th gi i thch nh sau : Khi i n p ngoi UCB gi m n 0, b n thn chuy n ti p chuy n ti p colect v n cn i n th ti p xc, chnh i n th ti p xc colect cu n nh ng h t d n t baz sang colect lm cho dng IC ti p t c ch y. lm d ng h n IC th chuy n ti p colect ph i c phn c c thu n v i gi tr nh nh t l b ng i n th ti p xc, khi y i n th trn chuy n ti p colect s b ng 0 ho c dng ln,lm cho cc h t d n t baz khng th chuy n sang colect (IC= 0).

UCB = 6V

IC mA

IE =3mA UCB = 2V
3

IE =2mA IE =1mA IE mA
3 5

UCB V Bc

Hnh 2.29:
Mi n

c tuy n truy n

t v

c tuy n ra c a s

c trng trong chy n ti p colect phn c c thu n g i l mi n bo ha.

N u tng i n p ng c UCB n m t gi tr nh t nh no (g i l i n p nh th ng) dng IC tng ln t ng t v c th d n n lm h ng tranzito. Hi n t ng nh th ng ny do m t trong hai nguyn nhn: Ho c l do hi u ng thc l ho c hi u ng Zener nh tr ng h p i t, ho c l do hi n t ng xuyn th ng (do i n p ng c UCB l n lm mi n i n tch khng gian c a mi n chuy n ti p colect m r ng ra t i m c ti p xc v i mi n i n tch khng gian chuy n ti p emit, k t qu lm dng IC tng ln t ng t). c tuy n truy n t ch r quan h hm s gi a dng ra v dng vo IC=f(IE) khi i n p ra gi c nh. v c tuy n ny c th lm b ng hai cch: ho c b ng th c nghi m p d ng s (2.25), gi nguyn i n p UCB thay i dng vo IE, ghi l i cc k t qu tng ng dng IC, sau bi u di n cc k t qu thu c trn t o IC IE s c c tuy n truy n t. Thay i gi tr c nh UCB s c h c tuy n truy n t nh hnh 2.29. Ho c b ng cch suy ra t c tuy n ra: t i m UCB cho tr c trn c truy n ta v ng song song v i tr c tung, ng ny s c t h c tuy n ra t i cc i m ng v i IE khc nhau t cc giao i m ny c th tm c trn

46

tr c tung cc gi tr IC tng ng. Cn c vo cc c p gi tr IE, IC ny c th v c tuy n truy n t ng v i m t i n p UCB cho tr c, lm tng t v i cc gi tr UCB khc nhau s c h c tuy n truy n t nh hnh 2.29.

c - M ch chung colect (CC)

M ch chung colect c d ng nh hnh 2.30, c c colect dng chung cho vo v u ra. u

o i n p vo, dng vo, dng ra qua xc cc c tuy n tnh c b n c a m ch CC dung cc vn k v miliampe k c m c nh hnh 2.30.

IB A
100

UEC = 21V UEC =41V

UEC(ra) UBC(vao) C
-4

UBC V

Hnh 2.30: S

Cc

Hnh 2.31: H

c tuy n vo Cc

c tuy n vo c a m ch chung colect (CC) IB= f(UCB) khi i n p ra UCE khng i c d ng nh hnh 2.31 n c d ng khc h n so v i cc c tuy n vo c a hai cch m c EC v BC xt tr c y. l v trong ki u m c m ch ny i n p vo UCB ph khuy ch i i n p UCB i thu c r t nhi u vo i n p ra UCE (khi lm vi c ch v i tranzito silic lun gi kho ng 0.7V, cn tranzito Gecmani vo kho ng 0.3V trong khi i n p UCE bi n i trong kho ng r ng ). V d trn hnh 2.31 hy xt tr ng h p UEC = 2V t i IB = 100A UCB = UCE UBE = 2V 0.7 V =1,3V

UEC = 6V

IE mA IB =60A

UEC = 2V
4

IB =40A IB =20A

IB A
100 5

UEC V Cc

Hnh 2.32:

c tuy n truy n

t v

c tuy n ra c a s

47

Khi i n p vo UCB tng i n p UBE gi m lm cho IB cng gi m. c tuy n ra c a tranzito m c CC m t quan h gi a dng IE v i n p UCE khi dng vo IB khng i. c tuy n truy n t trong tr ng h p ny m t quan h gi a dng ra IE v dng vo IB khi i n p UCE khng i. Trong th c t c th coi IC IE cho nn c tuy n ra v c tuy n truy n t (tr ng h p m c chung colect ) tng t nh tr ng h p m c chung emit (h 2.32).

2.2.3. Phn c c v n

nh nhi t i m cng tc c a tranzito

a Nguyn t c chung phn c c tranzito

Mu n tranzito lm vi c nh m t ph n t tch c c th cc ph n t c a tranzito ph i th o mn i u ki n thch h p. Nh ng tham s ny c a tranzito nh m c tr c bi t, ph thu c r t nhi u vo i n p phn c c cc chuy n ti p colect v emit. Ni m t cch khc cc gi tr tham s ph thu c vo i m cng tc c a tranzito. M t cch t ng qut, d tranzito c m c m ch theo ki u no, mu n n lm vi c ch khuy ch i c n c cc i u ki n sau: - Chuy n ti p emit baz lun phn c c thu n. - Chuy n ti p baz colect lun phn c c ng c. C th minh h a i u ny qua v d xt tranzito, lo i pnp (h.2.33). N u g i UE, UB, UC l n l t l i n th c a emit, baz, colect, cn c vo cc i u ki n phn c c k trn th gi a cc i n th ny ph i th o mn i u ki n: UE > UB >UC Hy x t i u ki n phn c c cho t ng lo i m ch. -T m ch chung baz hnh 2.34 v i chi u mi tn l h ng dng c a i n p v dng i n, c th xc nh c c c tnh c a i n p v dng i n cc c c khi tranzito m c BC nh sau: UEB = UE UB > 0 UCB = UC UB > 0 IE > 0 IC < 0 (2-49) (2-48)

Cn c vo i u ki n (2-48) i n p UCB m, dng IC cng m c ngha l h ng th c t c a i n p v dng i n ny ng c v i h ng mi tn trn hnh 2.34. - T m ch chung emit hnh 2.35, l lu n tng t nh trn, c th xc nh c c c tnh c a i n p v dng i n cc c c nh sau: UBE = UB UE < 0 UCE = UC UE < 0 IB < 0 IC < 0 vo chi u qui (2-50) nh trn s v

- V i m ch chung colect hnh 2.36, cn c i u ki n 2-48 c th vi t: UB UC > 0 UCE = UC UE < 0

IB < 0 IE < 0

(2-51)

48

i v i tranzito npn i u ki n phn c c UE < UB < UC

n lm vi c

ch

khuy ch

i l (2-52)

T b t nh th c (2-52) c th th y r ng h ng dng i n v i n p th c t trong tranzito pnp.

b - ng t i tnh v i m cng tc tnh

ng t i tnh c v trn c tuy n ra tnh c a tranzito nghin c u dng i n v i n p khi n m c trong m ch c th no (khi c t i ). i m cng tc (hay cn g i l i m tnh, i m phn c c) l i m n m trn ng t i tnh xc nh dng i n vo trn i n p tranzito khi khng c tn hi u t vo, ngha l xc nh i u ki n phn c c c a tranzito.
hi u r v ng t i tnh v i m cng tc tnh, ta hy xt tr ng h p tranzito lo i npn m c chung emit nh hnh 2.37. Phng trnh quan h dng v p m ch c d ng: UCE = ECC - ICRt (2-53)

N u nh i n p phn c c UBE lm cho tranzito kha, khi y IC = 0 v UCE = ECC (0.Rt) = ECC = 20V. Nh v y i m c t a (IC = 0, UCE= 20V) l i m A trn c tuy n ra. Gi thi t r ng UBE tng lm cho tranzito m v IC= 0,5mA khi y UCE = 20V 0,5mA.10k = 20V 5V = 15V, trn c tuy n ra l i m B c t a (0,5mA ; 15V) B ng cch tng UBE, lm tng t nh trn c th v c v d ng v i cc t a sau : i m C ng v i IC = 1mA ; UCE = 10V i m D ng v i IC = 1,5mA ; UCE =5V i m E ng v i IC = 2 mA ; UCE = 0V N i cc i m trn y v i nhau ta s v i Rt =10 k .

c m t ng th ng l ng t i tnh

C th v c b ng cch ch n 2 i m c bi t, i m c t tr c tung E (UCE = 0 ; IC= UCC/Rt =2mA) v i m c t tr c honh A (UCE= UCC =20V ; IC=0A). Qua nh ng i m phn tch trn th y r ng ng t i chnh l ng bi n thin c a dng IC theo i n p UCE ng v i i n tr t i Rt v i n p ngu n ECC nh t nh. Trong ba gi tr IB, IC v UCE ch c n bi t m t r i cn c vo t ng gi tr t i xc nh hai gi tr cn l i. C n nh n m nh l ng t i v hai tr ng h p trn ch ng trong tr ng h p UCC = 20V v Rt = 10k . Khi thay i cc i u ki n ny ph i v cc ng t i khc. Khi thi t k m ch, i m cng tc tnh l i m c ch n trn ng t i tnh. Nh trn ni, i m ny xc nh gi tr dng IC v i n p UCE khi khng c tn hi u t vo. Khi c tn hi u t vo, dng IB bi n i theo s bi n i c a bin tn hi u, d n

49

t i dng IC bi n i, k t qu l i n p ra trn t i bi n c a tn hi u u vo.

i gi ng nh quy lu t bi n

IC mA ECC/ Rc//Rt IBmax

M

P IC0

IB0

IB =0A

UC0

UCE V ECC

Hnh 2.38: Ch n i m cng tc tnh

V i s nguyn l nh hnh 2.37a trn ng t i tnh 10k gi thi t ch n i m cng tc tnh P nh hnh 2.38. ng v i i m P ny IB = 20A ; Ic = 1A v UCE = 10V. Khi IB tng t 20A n 40A, trn hnh 2.38 th y IC c gi tr b ng l,95mA v UCE = Ucc - ICRT = 20V - l,95mA . 10k = 0,5V. C th th y r ng khi IB = + 20A d n t i UCE = -9,5V. Khi IB gi m t 20A xu ng 0 th IC gi m xu ng ch cn 0,05mA v UCE = 20V - (0,05mA.10k ) = 19,5V, t c l khi IB gi m i m t l ng l IB = 20A lm cho Uc tng ln m t l ng Uc = + 9,5V. Tm l i, n u ch n i m cng tc tnh P nh trn th u ra c a m ch c th i i n p Uc = + 9,5V. N u ch n i m cng tc tnh nh n c s bi n i c c khc. V d P' t i c Ic . = 0,525 mA ; UCE = 14,75V. Tnh ton tng t nh trn ta bi n i c c i c a i n p ra c IB = 10A v Uc = 14,75V. Ngha l bin m b o khng mo d ng lc ny ch l 4,75V.

50

Nh v y vi c thin c c i c a hay c bin ph i ch n gi a nghim ng t v trn ng t i.

ch n i m cng tc tnh trn ho c d i i m P s d n t i bi n i n p ra trn t i ( m b o khng mo d ng) u nh hn 9,5v, i n p ra c c i, khng lm mo d ng tn hi u, i m cng tc tnh ng t i tnh. Cng c n ni thm l khi i n p ra khng yu c u mo th i m cng tc tnh c th ch n nh ng i m thch h p

M ch th nghi m: Kh o st ba cch m c tranzito

c-

nh i m cng tc tnh khi nhi t

thay

Tranzito l m t linh ki n r t nh y c m v i nhi t v v y trong nh ng s tay h ng d n s d ng ng i ta th ng cho d i nhi t lm vi c c c i c a tranzito. Ngoi gi i h n nhi t k trn tranzito s b h ng ho c khng lm vi c. Ngay c trong kho ng nhi t cho php tranzito lm vi c bnh th ng th s bi n thin nhi t cng nh h ng n tham s c a tranzito. Hai i l ng nh y c m v i nhi t nh t l i n p emit-baz UBE v dng ng c ICBO (Xem ph n 2.1). V d i v i tranzito silic, h s nhi t c a UBE ( UBE/ T) l 2,2mV/OC, cn i v i tranzito gecmani l O -l,8mV/ C. i v i ICBO ni chung khi nhi t tng ln 10OC gi tr dng ng c ny tng ln hai l n.

51

Khi tranzito lm vi c, dng ng c ICBO ch y qua chuy n ti p ny nh bi t r t nh y c m v i nhi t , khi nhi t tng s pht x c p i n t , l tr ng tng, dng ICBO tng, t quan h gi a ICBO v IC nu ph n tr c: IC=IB + ( + 1)ICBO C th th y rng ICBO tng lm cho IC tng (d cho gi thi t r ng IB v khng i). Dng IC tng ngha l m t cc h t d n qua chuy n ti p colect tng ln lm cho s va ch m gi a cc h t v i m ng tinh th tng. Nhi t tng lm cho ICBO tng chu k l i l p l i nh trn lm dng IC v nhi t c a tranzito tng mi. Hi n t ng ny g i l hi u ng qu nhi t. Hi u ng qu nhi t a t i: Lm thay i i m cng tc tnh v n u khng c bi n php h n ch th s tng nhi t c th lm h ng tranzito. S thay i nhi t cng lm cho UBE thay i v do lm thay i dng IC d n t i thay i i m cng tc tnh. Trong nh ng i u ki n thng th ng nh h ng c a ng ICBO n IC nhi u hn so v i UBE. B i v y khi ni nh h ng c a nhi t n i m cng tc th ng ch quan tm n dng ICBO. Nh v y s n nh nhi t y hm ch s thay i dng IC khi dng ICBO thay i c th nh ngha h s n nh nhi t c a tranzito nh sau: IC S= (2-54) ICBO trong : IC = h21e IB + (1 + h21e) .ICBO (2-55)

T nh ngha ny th y r ng S cng nh th tnh n nh nhi t cng cao, trong tr ng h p l t ng S = 0, (trong th c t khng c s n nh nhi t tuy t i). xc nh h s n nh nhi t S v i m t s tranzito cho tr c, gi thi t do nhi t thay i, dng ICBO bi n i m t l ng l ICBO, IB bi n i m t l ng l IB v IC bi n i m t l ng l IC. Qua m t s bi n i t bi u th c (2-55) ta c :

S=

h 21e + 1 IC ICBO 1 h 21e (IB / ) C

(2-56)

Khi bi t cc gia s dng i n cn c vo (2-56) c th tnh c h s n nh nhi t. Bi u th c (2-56) l bi u th c t ng qut tnh h s n nh nhi t chung cho cc lo i m c m ch.

d- Phn c c tranzito b ng dng c

nh

N u tranzito c m c nh hnh 2.39, dng IB t ngu n m t chi u cung c p cho tranzito s khng i, b i v y ng i ta g i i u ki n phn c c ny l phn c c b ng dng khng i. C th c hai cch t o ra dng c nh, tr ng h p th nh t nh hnh 2.39a dng m t ngu n m t chi u Ecc. Dng IB c c nh b ng Ecc v RB T hnh 2.39a tnh c:

IB =

E cc - UBE RB

(2-57)

52

Hnh 2.39: M ch phn c c dng khng a)M ch m t ngu n; M ch hai ngu n

Tr ng h p th hai nh hlnh 2.39b. Ng i ta dng hai ngu n m t chi u. Hai m ch ny hon ton tng ng nhau. N u Ecc = UBB c th thay b ng 2.39a Cn c vo s nguyn l hlnh 2.39a, c th suy ra nh ng bi u th c cho vi c tnh ton thi t k m ch phn c c dng c nh p d ng nh lu t Ki ckhp (Kirchhoff) cho vng m ch baz v ch r ng y UBB = Ecc c th vi t E cc = IB .RB + UBE (2-58) Khi lm vi c chuy n ti p emit lun phn c c thu n cho nn UBE th ng r t nh (t 0,2v n 0,7V) v trong bi u th c (2-58)c th b qua, nh v y c th vi t: Ecc=IB.RB V Trong m ch colect c th vi t: Ecc = IcRt + UcE (2-61) Bi u th c (2-61) th ng g i l phng trnh ng t i, y gi tr Ecc v Rt c nh, t (2-61) c th th y r ng Ic tng th UcE gi m v ng c l i Ic gi m th UcE tng. T cc bi u th c trn c th tnh c i u ki n phn c c tnh khi bi t h s khu ch i dng tnh h21e v gi tr cc ph n t c a m ch. By gi xt t i tnh n nh nhi t c a lo i s phn c c hnh 2.39. Nh bi t theo ki u m c m ch ny th IB lun lun khng i cho nn:
IB =0 IC

(2-59) (2-60)

IB

E cc RB

(2-62) nh nhi t b ng

ng th c (2-62) tnh c h s

53

S = h21e + 1 T bi u th c (2-63), rt ra k t lu n sau:

(2-63)

S ph n c c tranzito b ng dng c nh c h s n nh nhi t S ph thu c vo h s khu ch i dng tnh h21e, ngha l khi dng lo i m ch ny mu n thay i n nh nhi t ch c m t cch l thay i tranzito th ng l n cho nn h s S c a lo i m ch ny l n v do n nh nhi t km.Trong th c t cch phn c c cho tranzito nh hnh 2.39 ch dng khi yu c u n nh nhi t khng cao.

e - Phn c c cho tranzito b ng i n p ph n h i (phn c c colect - baz)

trn bi t m ch phn c c tranzito b ng dng c nh c n nh nhi t khng cao, ngoi ra khi dng IC tng lm i n p UCE gi m. C th l i d ng hi n t ng ny lm cho dng IB gi m do n nh c dng IC. Th t v y dng IC ph thu c vo hai y u t ICBO v IB do nh h ng c a nhi t dng ICBO tng ln khi n IC cng tng ln. Nhng n u l i d ng s tng c a dng IC ny lm gi m dng IB khi n dng IC gi m b t th k t qu l dng IC tr l i gi tr ban u.

Hnh 2.40: Phn c c b ng i n p ph n h i i n p colect-baz

Vi c m c tranzito nh hnh 2.40 s th a mn i u ki n trn. Cch phn c c tranzito nh v y g i l phn c c b ng colect. Nh th y trn s , i n tr RB c n i tr c ti p gi a c c colect v c c baz. S khc nhau c b n gi a m ch phn c c b ng i n p ph n h i v ng dng phn c c c nh l: trong m ch phn c c b ng i n p ph n h i bao hm c ch dng lB c m bi n theo i n p (ho c dng i n) m ch ra, cn trong m ch phn c c dng c nh th khng c i u ny. i m cng tc tnh c xc nh nh sau: T hnh 2.40, quan h i n p trong m ch ra c d ng. ECC = (IC + IB) Rt + UCE cn quan h i n p trong m ch baz c th vi t d ng: (2-64)

54

ECC = (IC + IB)Rt + IB.RB + UBE N u coi UBE nh , c th b qua th ECC = (IC + IB)Rt + UBE T 2-64 v 2-66 c th suy ra: UCE IBRB Thay IC = h21e.IB vo bi u th c (2-66) ta tm c ECC = (h21e + 1)IB.Rt + IBRB rt ra: IBQ = E cc (h 21e + 1)R t + RB

(2-65)

(2-65)

(2-67)

(2-68)

(2-69)

Sau tnh dng colect ng v i i m cng tc tnh P ICQ = h21e.IBQ (2-70)

V i n p gi a colect v emit ng v i i m cng tc tnh P cn c vo (2-67) tnh c: UCEQ = IBQ.RB (2-71)

N u bi t h21e c a tranzito c th p d ng bi u th c (2-70) v (2-71) tnh c i u ki n phn c c tnh tranzito. By gi hy xc ph n h i. nh c tnh n nh nhi t c a m ch phn c c dng i n p

T bi u th c (2-66), tm c IB = E cc Rt Ic RB + R C RB + R t (2-72)

L y vi phn bi u th c (2-72) theo Ic c: Rt dIB = dIc RB + R t Thay bi u th c (2-73) vo (2-56), c; S= h 21e + 1 1+ [h 21eR t (RB + R t )] (2-74) (2-73)

55

C th bi n

i (2-74) v d ng thu n l i cho vi c tnh ton hn.

S=

(h21e + 1)(RB + R t ) (h21e + 1)R t + RB

(2-75)

T bi u th c (2-75) c nh n xt r ng h s n nh S trong m ch phn c c b ng i n p ph n h i khng c nh m ph thu c vo gi tr cc i n tr RB v Rt. Trong tr ng h p RB << Rt th S g n t i m t n v , i u ny ni ln r ng d c m nh RB th h s n nh nhi t S khng gi m xu ng nh hn 1. i n p ph n h i m qua i n tr RB trong m ch phn c c lm tng t c n nh nhi t ng th i l i lm gi m h s khu ch i tn hi u xoay chi u (xem m c 2.3). Nh trn ni tng tnh n nh nhi t , ph i lm gi m i n tr RB nhng khi h s khu ch i c a m ch cng gi m i, y c mu thu n gi a n nh nhi t c a m ch v h s khu ch i. C m t cch cho php t c n nh nhi t cao m khng ph i tr gi v h s khu ch i l cch m c m ch nh hnh 2.41. i n tr Rb trong tr ng h p ny c chia lm hai thnh ph n R1 v R2, i m n i 2 i n tr ny c n i t qua t C. i v i i n p v dng m t chi u th t C coi nh h m ch do khng nh h ng g n ch 1 chi u. Ng c l i v i tn hi u xoay chi u th t C coi nh ng n m ch xu ng t khng cho ph n h i ng c l i u vo.

Hnh 2.41: Phng php lo i tr ph n h i tn hi u xoay chi u Qua phn tch trn th y r ng m ch phn c c i n p ph n h i c n nh t t hn m ch phn c c dng c nh, tuy nhin hai m ch phn c c ny khng th tng n nh nhi t cao v i m cng tc tnh v n nh nhi t c a m ch ph thu c l n nhau, chnh l m t nh c i m l n l kh khn cho v n thi t k m ch lo i m ch ny.

56

g. Phn c c tranzito b ng dng emit (t phn c c)

M ch phn c c tranzito b ng dng emit c d ng nh hnh 2.42. i n R1, R2 t o thnh m t b phn p c nh t o UB t vo Baz tranzito t i n p ngu n ECC. i n tr RE m c n i ti p v i c c emit c a tranzito c i n p ri trn n l UE = IERE V y: N u th a mn i u ki n IE = (UB UBE)/RE UB UBE th IE UBE/RE (2-76) (2-77)

v r t n nh. ti n cho vi c phn tch ti p theo c th v s tng ng c a hnh 2.42 nh hnh 2.43 b ng cch p d ng nh l Tevenin trong : RB =

R1.R 2 R1 + R 2 R1.Ecc R1 + R 2

(2-78)

UB =

(2-79)

Hnh 2.42: Phn c c b ng dng IE

Hnh 2.43: S

tng ng tnh

V n y l ph i ch n R1 v R2 th no m b o cho UB n nh. T hnh 2.42 th y r ph i ch n R1 v R2 sao cho RB khng l n hn nhi u so v i RE, n u khng s phn c c c a m ch l i tng t nh tr ng h p phn c c dng c nh. c UB n nh c n ch n R1 v R2 cng nh cng t t, nhng m b o cho i n tr vo c a m ch l n th R1 v R2 cng l n cng t t. dung ha hai yu c u mu thu n ny trong th c t th ng ch n RB= RE.

57

Cn c vo s tng ng (h.2.43) emit. T ng i n p ri trong m ch baz b ng: UB= IBRB + UBE + (IC + IB)RE

phn tch m ch phn c c dng (2-80) i (2-80) thnh (2-81)

Trong thay IE = IC + IB n u nh bi t h21e c th bi n UB = IB[ RB+(h21e + 1)RE] + UBE + ICO(h21e + 1) . RE

Tr c khi phn tch hy ch l i n p UBE trong tr ng h p phn c c ny khng th b qua nh nh ng tr ng h p khc. Trong qu trnh lm vi c chuy n ti p emit lun phn c c thu n cho nn t ng i n p m t chi u u vo c a m ch ny l UB. Trong h u h t cc tr ng h p UB nh hn ECC nhi u l n. Tr c y c th b qua UBE v n qu nh so v i ECC , nhng trong tr ng h p ny UBE l n vo c UB cho nn khng th b qua c. S h ng cu i cng trong (2-81) ch a ICO th ng c b qua v trong th c t dng ng c r t nh (v i tranzito silic dng ny ch c vi nano ampe ). Cng t s tng ng hnh 2.43 c i n p gi a emit v t b ng IE. RE. Dng emit IE = IC + IB = (h21e +1)IB (b qua c dng ng c ICO). Nh v y i n p gi a emit v t c th vi t UE = (h21e +1)IB.RE. i l ng (h21e +1) l i l ng khng th nguyn nn c th lin h v i IB t o thnh dng (h21e + 1) ho c lin h p v i RE t o thnh i n tr (h21e +1)IB. N u quan ni m nh v y th c th ni r ng i n p gi a emit v t l i n p do dng (h21e +1)IB ri trn i n tr RE hay do dng IB ri trn i n tr (h21e+1)RE. N u thnh ph n i n p gy ra b i ICO trong bi u th c (2-81) c th bi u th c ny c th minh h a b ng s tng ng hnh 2.44. y trong nhnh emit bi n thnh i n tr (h21e +1)RE trong m ch baz. M qut, b t k m t i n khng no trong m ch emit u c th bi n i baz b ng cch nhn n v i (h21e +1). b qua th i n tr RE t cch t ng sang m ch

T hnh 2.44 v bi u th c (2-81) c th tm th y dng baz t i i m phn c c. IBQ = T tnh ra c ICQ = h21e.IBQ T s tng ng hnh 2.44 trong m ch colect c th vi t : ECC = IC.Rt + UE + IERE (2-86) (2-83)

UB UBE RB + (h21e + 1)RE

(2-82)

Bi t r ng IC th ng l n hn IB r t nhi u l n cho nn y c th b qua thnh ph n i n p do IB gy ra trn RE. Nh v y (2-86) c vi t thnh : ECC = (Rt + RE). IC + UCE (2-87)

58

Hnh 2.44: S

tng ng m ch Bc

Bi u th c (2-87) chnh l bi u th c ng t i tnh c a m ch phn c c b ng dng emit. N u dng ECQ v UCEQ l dng i n v i n p ng v i i m cng tc tnh th c th vi t (2-87) thnh d ng : UECQ = Ecc - (Rt + RE). ICQ Cn c vo bi u th c (2-88) c th tnh c tranzito khi bi t h s khu ch i h21e v lo i tranzito. Sau y xt 80) d ng : n IC = Do IB = (2-88) i u ki n phn c c tnh c a vi t l i (2-

nh nhi t c a m ch phn c c b ng dng emit, c th

U B - U BE - I B (R B + R E ) RE

UB UBE RB + RE

IC

RB RB + RE

(2-89)

L y o hm ring bi u th c ny theo Ic v m t l n n a ch r ng UBE khng is c:

IB RE 1 = = IE RB + RE k2
Theo nh ngha c a h s S= n nh nhi t th trong tr ng h p ny:

(2-90)

h21e + 1 1+ (h21e k 2 )

(2-91)

59

T (2-91) th y r ng h s n nh nhi t ti n t i c c ti u ( n nh cao nh t) khi k2 c gi tr nh nh t. i u y c ngha l cho m ch n nh, ph i thi t k sao cho RE c gi tr cng l n cng t t, v gi tr RB cng nh cng t t. H s k2 khng bao gi nh hn 1, gi tr ny ch d n t i 1 ( ng v i tr ng h p RE r t l n v RB r t nh ) t suy ra r ng h s n nh S ch c th gi m nh t i gi i h n l 1. M t nh n xt quan tr ng n a l h s n nh S khng ph thu c vo Rt ngha l khng ph thu c vo i m cng tc.

Hnh 2.45:Dng t ngn h i ti p m trn Re b) Ng n m ch m t ph n a) Ng n m ch hon ton

Hnh 2.46: Dng it b nhi t

60

trn ni v n nng cao n nh nhi t c a lo i m ch ny b ng cch tng RE v gi m RB. B n ch t c a s n nh nhi t trong lo i m ch ny chnh l dng ph n h i m qua i n tr RE. Tng RE c ngha l tng ph n h i m do lm gi m tn hi u khu ch i xoay chi u c a m ch. kh c ph c mu thu n ny trong th c t c th dng hai m ch nh hnh 2.45a,b. Dng ki u m ch ny c th lo i tr ho c gi m nh tc d ng ph n h i m i v i tn hi u xoay chi u (xem ph n 2.3), do khng lm gi m h s khu ch i tn hi u xoay chi u c a m ch. Gi tr CE phn m ch y ph i ch n l n sao cho i v i tn hi u xoay chi u th tr khng c a n g n nh b ng 0, ng c l i v i dng m t chi u th coi nh h m ch. Th c t th ng g p tr ng h p ph i thi t k m ch phn c c khi bi t cc i u ki n phn c c cng nh h s khu ch i c a tranzito. nh ng ph n trn ch xt nh h ng c a nhi t n dng ICO. Sau y s trnh by nh h ng c a nhi t n dng UBE v h s khu ch i h21e. iv ic hai lo i tranzito, lm t silic v gecmani, khi nhi t tng UBE gi m, cn h21e l i tng. nh h ng c a nhi t n cc tham s c a tranzito silic cng tc trong kho ng 65C n +175C cn tranzito th t -63C n +75C. S khc nhau n a l tr s ICO v UBE c a tranzito silic v tranzito gecmani bi n thin ng c nhau khi nhi t thay i. B ng (2-4) li t k nh ng gi tr i n hnh c a ICO, UBE v h21e c a tranzito silic v gecmani nh ng nhi t khc nhau.

B ng 2 4 Gi tr
V t li u lm tranzito Si Ge Si Ge Si Ge

i n hnh c a m t tham s ch u nh h ng c a nhi t

ICO(A) 10 6 10 3 10 2 1 30 30 UBE(V) 0.8 0.4 0.6 0.2 0.25 0.51 h21e 20 15 50 50 100 95 t,C -6.5 -6.5 +25 +25 +175 +75

T b ng 2- 4 c nh n xt: nhi t phng i v i tranzito silic ICO ch c nano i th cng khng nh h ng ng k n IC v nh ampe, cho nn n u c thay n im cng tc tnh c a tranzito ch y u thng qua UBE. h ng c a nhi t kh c ph c nh h ng ny trn th c t th ng m c n i ti p emit m t it silic phn c c thu n c chi u ng c v i chuy n ti p emit nh hnh 2.46. B ng cch m c nh v y c th th y r ng s thay i i n p thu n trn 2 c c it c th b tr s bi n i UBE c a tranzito do nhi t gy ra. it b nhi t s ny lun c phn c c thu n b i ngu n EDD cho nn i n tr thu n c a n r t nh . S ny hon ton tng ng v i s phn c c b ng dng emit xt ph n trn. i v i tranzito gecmani th ng c l i, t i nhi t phng ICO kh l n cho nn khi nhi t thay i nh h ng c a dng ICO n tham s c a tranzito chi m u th . n nh nhi t

61

S.

cho s

, ng i thi t k ph i ch ch y u

n vi c gi m h s

nh nhi t

Qua b ng (2-4) trn y c th th y r ng h s khu ch i dng h21e ph thu c vo r t nhi u vo nhi t . Hn n a ngay cng m t nhi t , tranzito c cng lo i k hi u ( c ch t o nh nhau) nhng h s h21e c a t ng chi c c th hn km nhau vi ba l n. Nh bi t h s h21e nh h ng nhi u n i m cng tc tnh c a tranzito. B i v y n nh i m cng tc tnh, ng i thi t k ph i ch n s thay i h s h21e c th c c a lo i tranzito dng trong m ch i n. nh l ng s ph thu c c a IC vo h21e, gi thi t r ng cc gi tr c a UCC v Rt bi t h s khu ch i dng c a tranzito bi n thin t h21e1 n h21e2 b qua ICO (g i IC1 l dng ng v i tr ng h p h s khu ch i h21e1 v IC2 ng v i h21e2) tnh c : IC1 = h21e1 IC2 = h21e2

UB UBE RB + (h21e1 + 1)RE UB UBE RB + (h21e1 + 1)RE

(2-92) (2-93)

L y hi u s c a (2-92) v (2-93), c: IC =
(U B U BE )(h21e 2 h21e1 )( RB + RE ) [RB + (h21e1 + 1) RE ][RB + (h21e 2 + 1) RE ]

(2-94)

em chia bi u th c (2-94) cho (2-92) s i c a dng IC.

IC = IC1 h21e1 - h21e 2 h .R h21e1(1+ 21e1 E ) RB + R E

c bi u th c cho s bi n thin tng

(2-95)

Nh n xt bi u th c (2-95) th y n c ch a s h ng g n gi ng nh bi u th c ngha v s n nh S; c th bi n i v ph i c a (2-95) thnh:

nh

IC h -h h +1 = 21e 2 21e1 . 21e 2 IC1 h21e1(h21e 2 + 1) (1+ h21e 2 )K

N u g i S2 l n nh nhi t

(2-96)

khi h21e = h21e1, th (2-95) c th vi t thnh : (2-97) sai l ch c a h21e.

IC h21e .S 2 = IC1 h21e1(h21e1 + 1)

Trong h21e = (h21e2 h21e1) th ng g i l

Bi u th c (2-97) cho th y s bi n i dng colect ph thu c tr c ti p vo sai l ch h s khu ch i h21e k trn. Ngoi ra bi u th c ny cn cho php ng i thi t k tnh c gi tr c a i n tr c n thi t gi cho dng IC bi n i trong m t ph m vi nh t nh khi h21e thay i.

62

2.2.4. Tranzito tr ng (FET)

Khc v i tranzito l ng c c xt ph n trn m c i m ch y u l dng i n trong chng do c hai lo i h t d n ( i n t v l tr ng t do) t o nn, qua m t h th ng g m hai m t ghp p-n r t g n nhau i u khi n thch h p, tranzito tr ng (cn g i l tranzito n c c FET) ho t ng d a trn nguyn l hi u ng tr ng, i u khi n d n i n c a n tinh th bn d n nh tc d ng c a 1 i n tr ng ngoi. Dng i n trong FET ch do m t lo i h t d n t o ra. Cng ngh bn d n, vi i n t cng ti n b , FET cng t r nhi u u i m quang tr ng trn hai m t x l gia cng tn hi u v i tin c y cao v m c tiu hao nng l ng c c b. Ph n ny s trnh by tm t t nh ng c i m quang tr ng nh t c u FET v c u t o, nguyn l ho t ng v cc tham s c trng i v i hai nhm ch ng lo i: FET c c c c a l ti p gip p-n (JFET) v FET c c c c a cch li (MOSFET hay IGFET).

a- Tranzito tr ng c c c c a ti p gip (JFET)

- C u t o v k hi u qui c:

D Drain GGate G Sin p S Source

D Knh n S D G+ S Knh p

Hnh 2.47: C u t p JFET v k hi u quy c

Hnh 2.47a a ra m t c u trc JFET ki u knh n: trn tinh th bn d n Si-n ng i ta t o xung quanh n 1 l p bn d n p (c t p ch t n ng cao hn so v i ) v a ra 3 i n c c l c c ngu n S (Source), c c mng D (Drein) v c c c a G (Gate). Nh v y hnh thnh m t knh d n i n lo i n n i gi a hai c c D v S, cch li v i c c c a G (dng lm i n c c i u khi n) b i 1 l p ti p xc p-n bao quanh knh d n. Hon ton tng t , n u xu t pht t bn d n lo i p, ta c lo i JFET knh p v i cc k hi u quy c phn bi t cho trn hnh 2.47b. Nguyn l ho t ng: phn c c JFET, ng i ta dng hai ngu n i n p ngoi l UDS > 0 v UGS < 0 nh hnh v (v i knh P, cc chi u i n p phn c c s ng c l i, sao cho ti p gip p-n bao quanh knh d n lun c phn c c ng c). Do tc d ng c a cc i n tr ng ny, trn knh d n xu t hi n 1 dng i n (l dng i n t v i knh n) h ng t c c D t i c c S g i l dng i n c c mng ID. Dng ID c l n tu thu c vo cc gi tr UDS v UGS v d n i n c a knh ph thu c m nh c hai i n tr ng ny. N u xt ring s ph thu c c a ID vo t ng i n p khi gi cho

63

i n p cn l i khng nht c a JFET l :

i (coi l m t tham s ) ta nh n c hai h hm quan tr ng

ID = f1(UDS)U GS = const ID = f2(UGS)U GS = const

ID mA
UDS = 10V 10

ID mA 8

UGS= 0V UGS= -1V UGS= -2V UDS V

10 -4 UGS0 -2 Tng UDS

UGS V

Hnh 2.48: H

c tuy n ra v

c tuy n truy n

t
c tuy n ra c a

Bi u di n f1 ng v i vi gi tr khng JFET.

i c a UGS ta thu c h

ng bi u di n f2 ng v i m t gi tr khng i c a UDS cho ta h c tuy n truy n t c a JFET. D ng i n hnh c a cc h c tuy n ny c cho trn hnh 2.48 a v b.
c tuy n ra c a JFET chia lm 3 vng r r t: - Vng g n g c, khi UDS nh , ID tng m nh tuy n tnh theo UDS v t ph thu c vo UGS. y l vng lm vi c JFET gi ng nh m t i n tr thu n cho t i lc ng cong b u n m nh ( i m A trn hnh 2.48 a ng v i ng UGS = 0V). - Vng ngoi i m A c g i l vng th t (vng bo ho) khi UDS l n, ID ph thu c r t y u vo UDS m ph thu c m nh vo UGS. y l vng JFET lm vi c nh m t ph n t khu ch i, dng ID c i u khi n b ng i n p UGS. Quan h ny ng cho t i i m B. - Vng ngoi i m B g i l vng nh th ng, khi UDS c gi tr kh l n, ID tng t bi n do ti p gip p-n b nh th ng thc l x y ra t i khu v c g n c c D do i n p ng c t ln ti p gip p-n t i vng ny l l n nh t. Qua th c tuy n ra, ta rt ra m y nh n xt sau:

64

- Khi t tr s UGS m d n, i m u n A xc nh ranh gi i hai vng tuy n tnh v b o ho d ch g n v pha g c to . Honh i m A ( ng v i 1 tr s nh t nh c a UGS) cho xc nh 1 gi tr i n p g i l i n p b o ho c c mng UDS0 (cn g i l i n p th t knh). Khi UGS tng, UDS0 gi m. - Tng t v i i m B: ng v i cc gi tr UGS m hn, vi c nh th ng ti p gip p-n x y ra s m hn, v i nh ng gi tr UDS nh hn. c tuy n truy n t c a JFET (h.2.48b) gi ng h t cc c tuy n anot-l i c a n 5 c c chn khng, xu t pht t 1 gi tr UGS0, t i ID = 0, g i l i n p kho (cn k hi u l UP). l n UGS0 b ng UDS0 ng v i ng UGS = 0 trn h c tuy n ra. Khi tng UGS, ID tng h u nh t l do d n i n c a knh tng theo m c gi m phn c c ng c c a ti p gip p-n. Lc UGS = 0, ID = ID0 . Gi tr ID0 l dng tnh c c mng khi khng c i n p c c c a. Khi c UGS < 0, ID < ID0 v c xc nh b i ID = ID0 (1- UGS / UGS0)2 C th gi i thch tm t t cc c tuy n c a JFET b ng gi n trong 3 tr ng h p khc nhau ng v i cc gi tr c a UGS v UDS. (2-98a) c u t o hnh 2.49

Khi UGS c gi tr m tng d n v UDS = 0, b r ng vng ngho c a chuy n ti p p-n r ng d n ra, ch y u v pha knh d n n v t p ch t pha y u hn nhi u so v ivng p, lm knh d n b th t l i u d c theo phng DS (h.2.49a). Ng c l i khi cho UGS = 0 v tng d n gi tr c a i n p mng ngu n UDS , knh b co l i khng u v c hnh ph u, pha c c D th t m nh hn do phn b tr ng d c theo knh t D t i S, cho t i lc UDS = UDS0 knh b th t l i t i i m A. Sau , tng UDS lm i m th t A d ch d n v pha c c S (h.2.49b). Qu trnh trn s x y ra s m hn khi c thm UGS < 0 nh hnh 2.49c lm gi tr i n p th t knh gi m nh . R rng d n i n c a knh d n ph thu c c hai i n p UGS v UDS, cn sau khi c hi n t ng th t knh, dng c c mng do cc h t d n ( i n t ) phun t knh qua ti p gip p-n t i c c mng ph thu c y u vo UDS v ph thu c ch y u vo tc d ng i u khi n c a UGS t i chuy n ti p p-n phn c c ng c, qua t i dng i n c c mng ID.

Hnh 2.49a: Gi i thch v t l c tuy n c a JFET trn c u trc 3D

65

Hnh 2.49b: Gi i thch v t l

c tuy n c a JFET trn c u trc 2D

- Cc tham s ch y u c a JFET g m hai nhm:

Tham s gi i h n g m c:

Dng c c mng c c i cho php IDmax l dng i n ng v i i m B trn tuy n ra ( ng ng v i gi tr UGS = 0) ; Gi tr IDmax kho ng 50mA; i n p mng - ngu n c c i cho php v i n p c a ngu n UGSmax UDSmax = UB/(1,2 l,5) (c vi ch c Vn) y UB l i n p mng ngu n ng v i i m B.

i n p kha UGSO (hay Up) (b ng gi tr UDSO ng v i ng UGS = 0)

66

Tham s lm vi c g m c:

i n tr trong hay i n tr vi ph n u ra ri = UDS/ID |UGS = const (c 0,5 M ) ri th hi n d c c a c tuy n ra trong vng bo ha. H d nc a c tuy n truy n S= t:

ID | UDS = const UGS

i n hnh

cho bi t tc d ng i u khi n c a i n p c c c a t i dng c c mng, gi tr v i JFET hi n nay l S = (7 - 10)mA/V.

C n ch gi tr h d n S t c c i S = So lc gi tr i n p UGS ln c n i m 0 (xem d ng c tuy n truy n t c a JFET hnh 2.48b) v c tnh b i So = 2IDO/UGSO.

i n tr vi phn

u vo:

rvo =
r vo do ti p gip p-n quy t

UGS IG
nh, c gi tr kho ng 109 .

t n s lm vi c cao, ng i ta cn quan tm t i i n dung gi a cc c c CDS v CGD (c pf).

b - Tranzito tr ng c c c c a cch li (MOSFET) - C u t o v k hi u quy c:

c i m c u t o c a MOSFET c hai lo i c b n c th hi n trn hnh 2.50a v 2.50b. K hi u quy c c a MOSFET trong cc m ch i n t b, c v d.

c cho trn hnh 2.51 a,

Trn n n l n tinh th bn n t p ch t lo i p (Si-p), ng i ta pha t p ch t b ng phng php cng ngh c bi t (plana, Epitaxi hay khu ch tn ion) t o ra 2 vng bn d n lo i n+ (n ng pha t p cao hn so v i ) v l y ra hai i n c c l D v S. Hai vng ny c n i thng v i nhau nh m t knh d n i n lo i n c th hnh thnh ngay trong qu trnh ch t o (lo i knh t s n hnh 2.50a) hay ch hnh thnh sau khi c 1 i n tr ng ngoi (lc lm vi c trong m ch i n) tc ng (lo i knh c m ng - hnh 2.50 b). T i ph n i di n v i knh d n, ng i ta t o ra i n c c th ba l c c c a G sau khi ph ln b m t knh 1 l p cch i n m ng SiO2. T MOSFET cn c tn l lo i FET c c c c a cch li (IGFET). Knh d n c cch li v i nh ti p gip pn th ng c phn c c ng c nh 1 i n p ph a t i c c th 4 l c c .

67

Hnh 2.50: C u t o MOSFET a) Lo i knh - Nguyn l ho t

h p:

t s n; b) Lo i knh c m ng

ng v

c tuy n Von-Ampe
t 1 i n p UDS > 0. C n phn bi t hai tr ng

phn c c MOSFET ng i ta

V i lo i knh t s n, xu t hi n dng i n t trn knh d n n i gi a S v D v trong m ch ngoi c dng c c mng ID (chi u i vo c c D), ngay c khi cha c i n p t vo c c c a (UGS = 0). N u t ln c c c a i n p UGS > 0, i n t t do c trong vng (l h t thi u s ) c ht vo vng knh d n i di n v i c c c a lm gi u h t d n cho knh, t c l lm gi m i n tr c a knh, do lm tng dng c c mng ID. Ch lm vi c ny c g i l ch gi u c a MOSFET. Knh ts n Knh c m ng

Knh N

Knh P

Hnh 2.51: K hi u quy c c a MOSFET

N u t t i c c c a i n p UGS < 0, qu trnh trn s ng c l i, lm knh d n b ngho i do cc h t d n (l i n t ) b y xa kh i knh. i n tr knh d n tng ty theo m c tng c a UGS theo chi u m s lm gi m dng ID. y l ch ngho c a MOSFET.

68

N u xc nh quan h hm s ID = F3(UDS) l y v i nh ng gi tr khc nhau c a UGS b ng I thuy t thay th c nghi m, ta thu c h c tuy n ra c a MOSFET lo i knh n t s n nh trn hnh v 2.52.

Hnh 2.52:

c tuy n ra c a MOSFET

V i lo i knh c m ng, khi t t i c c c a i n p UGS < 0, khng c dng c c mng (ID = 0) do t n t i hai ti p gip p-n m c i nhau t i vng mng v ngu n , do khng t n t i knh d n n i gi a mng - ngu n. Khi t UGS > 0, t i vng i di n c c c a xu t hi n cc i n t t do (do c m ng tnh i n) v hnh thnh m t knh d n i n n i li n hai c c mng v ngu n. d n c a knh tng theo gi tr c a UGS do dng i n c c mng ID tng. Nh v y MOSFET lo i knh c m ng ch lm vi c v i 1 lo i c c tnh c a UGS v ch ch lm gi u knh. Bi u di n quan h hm ID= F4(UDS), l y v i cc gi tr UGS khc nhau, ta c h c tuy n ra c a MOSFET knh n c m ng. T h c tuy n ra c a MOSFET v i c hai lo i knh t s n v knh c m ng gi ng nh c tuy n ra c a JFET xt, th y r c 3 vng phn bi t: vng g n g c ID tng tuy n tnh theo UDS v t ph thu c vo UGS, vng bo ha (vng th t) lc ID ch ph thu c m nh vo UGS, ph thu c y u vo UDS v vng nh th ng lc UDS c gi tr kh l n. Gi i thch v t l chi ti t cc qu trnh i u ch knh d n i n b ng cc i n p UGS v UDS cho php d n t i cc k t lu n tng t nh i v i JFET. Bn c nh hi n t ng i u ch d n i n c a knh cn hi n t ng m r ng vng ngho c a ti p

69

gip p-n gi a c c mng khi tng d n i n p UDS. di n h p d n khi i t c c ngu n t i c c mng v b th u n t i ranh gi i hai vng tuy n tnh v bo ha trn c v i i m ny g i l i n p bo ha UDSO (hay i n p th

i u ny lm knh d n c ti t t lai t i 1 i m ng v i i m tuy n ra. i n p tng ng t knh).

Hnh 2.53d v e l ng bi u di n quan h lD = f5(UGS) ng v i m t gi tr c nh c a UDS v i hai lo i knh t s n v knh c m ng, c g i l c tuy n truy n t c a MOSFET.

Hnh 2.53:

c tuy n truy n

t c a MOSFET

Cc tham s c a MOSFET c nh ngha v xc nh gi ng nh i v i JFET g m c: h d n S c a c tnh truy n t, i n tr trong ri , i n tr vo rv v nhm cc tham s gi i h n: i n p kha UGSO ( ng v i 1 gi tr UDS xc nh), i n p th t knh hay i n p mng - ngu n bo ha UDSO ( ng v i UGS = 0) dng IDmaxCf, UDSmaxCF.

70

Khi s d ng FET trong cc m ch i n t , c n lu t i m t s nh t sau y:

c i m chung

- Vi c i u khi n i n tr knh d n b ng i n p UGS trn th c t g n nh khng lm t n hao cng su t c a tn hi u, i u ny c c do c c i u khi n h u nh cch li v i n v i knh d n hay i n tr l i vo c c l n (109 1013 so v i lo i tranzito bipolal dng i n d u vo g n nh b ng khng, v i cng ngh CMOS i u ny g n t t i l t ng. Nh n xt ny c bi t quan tr ng v i cc m ch i n t analog ph i lm vi c v i nh ng tn hi u y u v v i m ch i n t digital khi i h i cao v m t tch h p cc ph n t cng v i tnh ph n ng nhanh v chi ph nng l ng i h i th p c a chng. - a s cc FET c c u trc i x ng gi a 2 c c mng (D) v ngu n (S). Do cc tnh ch t c a FET h u nh khng thay i khi i l n vai tr hai c c ny. - v i JFET v MOSFET ch ngho, dng c c mng t c c i ID IDmax, lc i n p t vo c c c a b ng khng UGS = 0. Do v y chng c g i chung l h FET th ng m . Ng c l i, v i MOSFET ch gi u, dng ID =0 lc UGS = 0 nn n m i c g i l h FET th ng kho. Nh n xt ny c ngha khi xy d ng cc s kho ( m ch lgic s ) d a trn cng ngh MOS. -Trong vng g n g c c a h c tuy n ra c a FET khi UDS 1,5V, dng c c mng ID t l v i UGS. Lc , FET tng ng nh m t i n tr thu n c gi tr thay i c theo UGS. Dng ID cng nh khi khi UGS cng m v i lo i knh n, ho c ng c l i ID cng nh khi UGS > 0 cng nh v i lo i knh p. Hnh 2.54 m t h c tuy n ra c a FET trong vng g n g c. ID UGS

UDS

Hnh 2.54a:

c tuy n ra vng g n g c

71

Hnh 2.54b: D ng ng v MOSFET trong th c t

S d ng tnh ch t ny c a FET, c th xy d ng cc b ph n p c i u khi n n gi n nh hnh 2.55. Khi h s chia p l:

Ura r (U ) = DS dK Uvao R + rDS (UdK )

(2-98b)

d i r ng. Lu ph thu c vo i n p i u khi n UdK, th ng ch n R>> rDS0 l khi UDS > 1V tnh ch t tuy n tnh gi a ID v UDS( v i cc UGS khc nhau ) khng cn ng n a. N u s d ng c vng xa g c hn 1V, c n tuy n tnh ho theo m ch hnh 2.55b. i n tr R2 a m t ph n i n p UDS t i c c c a b sung cho UGS b l i ph n cong c a rDS. Khi ch n R2= R3 >> rDS th UGS = v h 1 (UdK + UDS) 2 (2-99)

c tuy n ra c tuy n tnh ho trong m t o n UDS t 1V t i 1,5V.

72

Hnh 2.55: Nguyn l b phn p c i u khi n dng JFET

-Tng t nh v i tranzito l ng c c, t n t i 3 ki u m c FET trong cc m ch khu ch i l mng chung MC, ngu n chung NC v c a chung. Tuy nhin m ch c a chung r t t g p trong th c t . Hai d ng MC v NC cho trn hnh 2.56 v i cc tham s tm t t c a t ng lo i trong ngha l m t t ng khu ch i i n p (xem thm m c 2.3).

M ch ngu n chung H s khu ch i i n p Ku = 1 1 + [S ( RS // rDS )]

M ch mng chung Ku = -S(RD//rDS) = -SRD Rvo= rGS Rra = RS//(1/S) (2-101)

i n tr vo i n tr ra

Rvo= rGS Rra= (RD//rDS) (2-100)

-Khi thay th cc FET knh n b ng lo i FET knh p trong cc m ch i n, c n thay i c c tnh cc i n p ngu n cng nh c c tnh cc it v t ho c s d ng trong . Lc cc ch c nng ch y u c a m ch khng thay i, cng gi ng nh v i hai lo i tranzito l ng c c npn v pnp tng ng xt.

73

Hnh 2.56: Nguyn l m ch Sc v Dc 2.3. KHU CH 2.3.1. I chung i

Nh ng v n

a Nguyn l xy d ng m t t ng khu ch

M t ng d ng quan tr ng nh t c a tranzito l s d ng n trong cc m ng lm tng c ng i n p hay dng i n c a tn hi u (m th ng g i l m ch khu ch i). Th c ch t khuy ch i l m t qu trnh bi n i nng l ng c a ngu n cung c p 1 chi u (khng ch a ng thng tin) c bi n i thnh d ng nng l ng xoay chi u (c quy lu t bi n i m ng thng tin c n thi t).Ni cch khc, y l m t qu trnh gia cng x l thng tin d ng analog. Hnh 2.57 a ra c u trc nguyn l xy d ng m t t ng khu ch i.Ph n t c i u khi n (tranzito) c i n tr thay i theo s i u khi n c a i n p b n l ph n t hay dng i n t t i c c i u khi n baz c a n, qua i u khi n quy lu t bi n i dng i n c a m ch ra bao g m tranzito v i n tr RC v t i l i ra v d l y gi a 2 c c colect v emit, ng i ta nh n c m t i n p bi n thin cng quy lu t v i tn hi u vo nhng l n c tng ln nhi u l n. n gi n, gi thi t i n p vo c c i u khi n c d ng hnh sin. T s hnh 2.57, ta th y r ng dng i n v i n p m ch ra (t l v i dng i n v i n p tn hi u vo) c n ph i coi nh l t ng cc thnh ph n xoay chi u (dng i n v i n p) trn n n c a thnh ph n m t chi u IO v UO (h.2.57). Ph i m b o sao cho bin thnh ph n xoay chi u khng v t qu thnh ph n m t chi u, ngha l I0 Im v U0 Um. N u i u ki n khng c tho mn th dng i n m ch ra trong t ng kho ng th i gian nh t nh s b ng khng v s lm mo tn hi u d ng ra.

74

Hnh 2.57: Nguyn l xy d ng t ng khu ch

m b o cng tc cho t ng khu ch i m ch ra c a n ph i c thnh ph n dng m t chi u I0 v i n p m t chi u U0. Tng t , m ch vo, ngoi ngu n tn hi u c n khu ch i, ng i ta t thm i n p m t chi u UV0 (hay l dng i n m t chi u Ivo). Thnh ph n dng i n v i n p m t chi u xc nh ch tnh c a t ng khu ch i. Tham s c a ch tnh theo m ch vo (Ivo, Uvo) v theo m ch ra (Io, Uo) c trng cho tr ng thi ban u c a s khi khng c tn hi u vo.

b Cc ch tiu v tham s c b n c a m t t ng khu ch

nh gi ch t l ng c a 1 t ng khuy ch v tham s c b n sau: H s khu ch i K= Ni chung v t ng khu ch ph c: i l ng u ra / i l ng

i
nh ngha cc ch tiu

i, ng i ta

u vo i n khng nn K l m t s

i c ch a cc ph n t

K= K exp(j k ) Ph n m un K th hi n quan h v c ng ra v u vo, ph n gc pha k th hi n (bin ) gi a cc i l ng u

d ch pha gi a chng v nhn chung

l n c a K v k ph thu c vo t n s c a tn hi u vo. N u bi u di n K = f1( ) ta nh n c ng cong g i l c tnh bin - t n s c a t ng khu ch i. ng bi u di n k =f2( ) c g i l c tnh pha - t n s c a n. Th ng ng i ta tnh K theo n v logarit g i l n v exiben (dB)

75

K (dB) = 20lg K

(2-103) ng l

i v i cc h s khu ch i tng Khi ghp lin ti p n t ng khu ch k1kn th h s khu ch i t ng c ng c a b khu ch i xc nh b i: K= k1,k2,,kn Hay K (dB) = k 1 (dB) + + k n (dB)

(2-104)

Hnh 2.58:
l y

c tuy n bin

- t n s v pha c a t ng khu ch

c tnh bin m tt ns c

c a t ng khu ch i l ng bi u di n quan h Ura =f3(Uvo) nh c a d i t n s tn hi u Uvo. i v i m t b khu ch nh ngha: (2-105) i i n p

D ng i n hnh c a K = f1( ) v Ura = f3(Uvo) t n s th p cho trn hnh 2.58:

Tr khng l i vo v l i ra c a t ng khu ch Zvo=

i c

Uvao U ; Zra = ra Ivao I ra

i l ng ph c : Z= R + jX

Ni chung chng l cc

Mo khng ng th ng do tnh ch t phi tuy n cc ph n t nh tranzito gy ra th hi n trong thnh ph n t n s u ra l t n s l (khng c m t u vo). Khi Uvo ch c thnh ph n t n s , Ura ni chung c cc thnh ph n n (n = 0,1,2)

76

v i cc bin tng ng l Unm lc khu ch i gy ra c nh gi l:

h
1 2

mo khng

ng th ng do t ng

2 2 (U2 + U3m + ... + Unm ) = 2m U1m

(2-106)

Trn y nu m t s ch tiu quan tr ng nh t c a 1 t ng hay (m t b khu ch i g m nhi u t ng). Cn c vo cc ch tiu ny, ng i ta c th phn lo i cc b khu ch i v i cc tn g i v c i m khc nhau. V d theo h s K c b khu ch i i n p (v i yu c u c b n l c Kumax, Zvo >> Zngu n v Zra<< Zt i, b khu ch i cng su t (Kpmax,Zvo Zngu n, Zra Zt i ) hay b khu ch i dng i n (v i Kimax,Zvo << Zngu n, Zra >> Zt i ). Cng c th phn lo i theo d ng c tnh K = f1( ), t c cc b khu ch i 1 chi u, khu ch i t n s th p, b khu ch i t n s cao , b khu ch s ho c theo cc phng php ghp t ng i ch n l c t n

c Cc ch

lm vi c c b n c a m t t ng khu ch

i
m t ch xc

ph n t khu ch i (tranzito) lm vi c bnh th ng, tin c y nh c n hai i u ki n c b n:

Xc l p cho cc i n c c baz, colect v emit c a n nh ng i n p 1 chi u c nh, g i l phn c c tnh cho ph n t khu ch i. i u ny t c nh cc phng php phn c c ki u dng hay ki u nh p nh trnh by ph n 2.2.3 khi ni t i tranzito. n nh ch tnh c xc l p trong qu trnh lm vi c, ch c a ph n t khu ch i ch hon ton ph thu c vo i n p i u khi n a t i l i vo. i u ny th ng c th c hi n nh cc phng php h i ti p m thch h p (s ni t i ph n ti p sau). Khi tho mn hai i u ki n trn, i m lm vi c tnh c a tranzito s c tr trn h c tuy n ra xc nh c b ng cch sau:

nh

1v

T hnh v 2.57 c phng trnh i n p cho m ch ra lc Uvo =0 l: UCeo= IcoRc= Ec Khi Uvo 0 UCE + IcEc (2-107) (2-108)

Phng trnh (2-107) cho ta xc nh 1 ng th ng trn h c tuy n ra c a tranzito g i l ng t i 1 chi u c a t ng khu ch i. Phng trnh (2-108) cho xc nh ng th ng th hai g i l ng t i xoay chi u c tuy n ra ng c a t ng khuy ch i (h.2.59). i m lm vi c tnh P xc nh b i cc t a (Ico UCEO) hay (UCEO, UBEO) ty theo v tr c a P trn ng th ng t i, ng i ta phn bi t cc ch lm vi c khc nhau c a m t t ng khu ch i nh sau:

77

 N u P n m kho ng gi a hai i m M v N, trong M v N l nh ng giao i m c a ng th ng t i v i cc ng c tuy n ra tnh ng v i cc ch t ih nc a tranzito UBEmax (hay IBmax) v UBE = 0 (hay IB = 0) trn hnh 2.59, ta ni t ng khu ch i lm vi c ch A. Ch ny c hai c i m c b n l: vng lm vi c gy ra mo nh nh t v hi u qu bi n i nng l ng c a t ng khu ch i l th p nh t.

IC mA ECC/ Rc//Rt IBmax

M

P IC0

IB0

IB =0A

UCE V UC0 Hnh 2.59: ECC i (EC) v

c tuy n ra ng ( ng t i xoay chi u) c a t ng khu ch cch xc nh i m lm vi c tnh P

Khi P d ch d n v pha i m N, t ng khu ch i s chuy n d n sang ch AB v lc P trng v i N, ta ni t ng khu ch i lm vi c ch B. c i m ch y u c a ch B l c mo l n (do m t ph n tn hi u m ch ra b c t lc m ch vo dng IB 0) v hi u su t bi n i nng l ng c a t ng tng i cao (v dng tnh nh ). khi P n m ngoi N v ln c n d i M, ta ni t ng khu ch i lm vi c ch kha v i hai tr ng thi t i h n phn bi t c a tranzito: m bo ha (lc P n m g n M) hay kha dng (lc P n m d i N). Ch ny th ng s d ng cc m ch xung

d - H i ti p trong cc t ng khu ch

H i ti p l th c hi n vi c truy n tn hi u t u ra v u vo b khu ch i. Th c hi n h i ti p trong b khu ch i s c i thi n h u h t cc ch tiu ch t l ng c a n v lm cho b khu ch i c m t s tnh ch t c bi t. D i y ta s phn tch nh ng quy lu t chung th c hi n h i ti p trong b khu ch i. i u ny cng c bi t c n thi t khi thi t k b khu ch i b ng IC tuy n tnh. Hnh 2.60 l s c u trc b khu ch i c h i ti p. M ch h i ti p c h s truy n t , ch r m i quan h gi a tham s ( i n p, dng i n) c a tn hi u ra

78

m ch v i tham s ( i n p, dng i n) l i vo c a n (trong tr ng h p hnh 2.61 chnh l l i ra c a b khu ch i).

Hnh 2.60: S
H s khu ch ph c.

khi b khu ch

i c h i ti p

i K v h s truy n K = kexpjK

t c a m ch h i ti p ni chung l nh ng s

= expj
Ngha l ph i ch n kh nng di pha mi n t n cao v t n th p do t n t i cc ph n t i n khng trong m ch khu ch i cng nh trong m ch h i ti p n u b khu ch i lm vi c t n s trung bnh, cn trong m ch h i ti p khng c thnh ph n i n khng, th h s K v l nh ng s th c. N u i n p ra c a b khu ch i l tham s th c hi n h i ti p th ta c h i ti p i n p, n u l dng i n m ch ra th ta c h i ti p dng i n. C th h i ti p h n h p c dng i n v i n p. Khi i n p a v h i ti p n i ti p v i ngu n tn hi u vo th ta c h i ti p n i ti p. Khi i n p h i ti p t t i u vo b khu ch i song song v i i n p ngu n tn hi u th c h i ti p song song. Hai c i m trn xc nh m t lo i m ch h i ti p c th : h i ti p i n p n i ti p ho c song song, h i ti p dng i n n i ti p ho c song song, h i ti p h n h p n i ti p ho c song song. Hnh 2.61 minh h a m t s th d v nh ng m ch h i ti p ph bi n nh t trong khu ch i. N u khi h i ti p n i ti p nh h ng n tr s i n p vo b n thn b khu ch i Uy, th khi h i ti p song song s nh h ng n tr s dng i n vo b khu ch i. Tc d ng c a h i ti p c th lm tng khi K + = 2n ho c gi m khi K + = (2n+1) v i n l s nguyn dng, tn hi u t ng h p u vo b khu ch i v tng ng c g i l h i ti p dng v h i ti p m. H i ti p m cho php c i thi n m t s ch tiu c a b khu ch i, v th n c dng r t r ng ri. nh gi nh h ng c a h i ti p n cc ch tiu c a b khu ch i ta hy xt th d h i ti p i n p n i ti p (h. 2.61a). H s khu ch i khi c h i ti p

79

K ht = Ur / Uv Uy = Uv + Uht Chia c hai v c a (2-109) cho Ur ta c: Uy Ur hay 1 K

(2-109)

Uv Ur

Uht Ur

1 K ht

(2-110)

y: T (2-110) ta tm c

Uht Ur

l h s truy n

t c a m ch h i ti p.

K ht =

K 1- K

(2-111)

n gi n vi c phn tch ta a vo tr s th c K v
K ht =

K 1 - K

(2-112)

Theo (2-112) khi 1> K > 0 th h s khu ch i c a b khu ch i c h i ti p Kht l n hn h s khu ch i c a b n thn b khu ch i K. chnh l h i ti p dng, Uht a t i u vo b khu ch i cng pha v i i n p vo Uv t c l Uy = Uv + Uht. i n p ra c a b khu ch i khi c h i ti p ng l

Ur = K(Uv + Uht)) > K Uv v do Kht > K Tr ng h p K 1 (khi h i ti p dng) c trng cho i u ki n t kch c a b khu ch i. Lc ny u ra b khu ch i xu t hi n m t ph t n s khng ph thu c vo tn hi u u vo. V i tr s ph c K v b t ng th c | K | 1 tng ng v i i u ki n t kch m t t n s c nh v tn hi u u ra g n v i d ng hnh sin. B khu ch i trong tr ng h p ny lm vi c nh m t m ch t o dao ng hnh sin (xem ph n 2.5). Khi K < 0 th Kht = K / (1+ K) < K (2-113) l h i ti p m (Uht ng c pha v i Uv) v Uy = Uv - Uht, ngha l h s khu ch i c a b khu ch i c h i ti p m Kht nh hn h s khu ch i khi khng h i ti p.

80

nh gi (2-113) c:

nh h s khu ch

i khi c h i ti p, th c hi n vi phn bi u th c (2-114)

dK ht =

dK (1+ K) - dK . K dK = 2 (1+ K) (1+ K)2

K

a)

b)

c)

Hnh 261: M t s m ch h i ti p thng d ng a) H i ti p n i ti p i n p, b) H i ti p dng di n, c) H i ti p song song i n p

Bi n i (2-114) v ch n (2-113) ta nh n c bi u th c i tng ng c a h s khu ch i. c trng cho s

thay

81

dK kt dK / K = K ht 1 + K

(2-115)

T (2-115) ta th y s thay i tng i h s khu ch i c a b khu ch i khi n nh h s khu ch c h i ti p m nh hn (1 + K) l n so v i khi khng h i ti p. i s tng khi tng su h i ti p, v d , gi thi t s thay i tng i c a h s khu ch i dK/K = 20% v 1 + K = 100 th s thay i tng i h s khu ch i c a b khu ch i c h i ti p l dKht/Kht = 0,2%. Tnh ch t ny c bi t qu gi trong i u ki n h s khu ch i thay i do s thay i c a tham s theo nhi t (nh t l i v i tranzito) v s ha gi c a chng. N u h s khu ch i K l n v h i ti p m su th th c t c th lo i tr s ph thu c c a h s khu ch i vo s thay i cc tham s trong b khu ch i. Khi trong m u s c a (2-113) c th b qua 1 v h s khu ch i c a n do h s truy n t c a m ch h i ti p quy t nh: Kht 1/ ngha l th c t khng ph thu c vo K v m i s thay V d , K = I04 v = 10-2 th Kht 100 ngha v t l c a vi c tng n inh c a h s khu ch i c h i ti p m l ch khi thay i h s khu ch i K th i n p h i ti p s b thay i d n n thay i i n p Uy (h.2.61a) theo h ng b l i s thay i i n p ra b khu ch i. (Gi s khi gi m K do s thay i tham s b khu ch i s lm cho Uht gi m v Ur gi m (h.2.61a), i n p Uy = Uv - Uht tng, d n n tng Ur chnh l ngn c n s gi m c a h s khu ch i K). Tng n nh c a h s khu ch i b ng h i ti p m c dng r ng ri c i thi n c tuy n bin t n s (h.2.62) c a b khu ch i nhi u t ng ghp i n dung v mi n t n s th p v cao h s khu ch i b gi m. Tc d ng c a h i ti p m mi n t n s k trn s y u v h s khu ch i K nh n tng h s khu ch i bin d i t n v m r ng d i thng c a b v s d n khu ch i (h.2.62). H i ti p m cng lm gi m mo khng ng th ng c a tn hi u ra v gi m nhi u trong b khu ch i. K i c a n. (2-116a)

f fht

Hnh 2.62: nh h ng c a h i ti p m

c tuy n bin

-t ns

D i y ta s kh o st nh h ng c a h i ti p m i Rv = Uv / Iv Hnh 2.61a th c hi n h i ti p m n i ti p

n i n tr vo b khu ch

82

Uv = Uy + Uht M t khc ta c Uht = Uy. V v y Rvht = (1 + K) Uy/Iv = Rv(1 + K) Nh v y, th c hi n h i ti p m n i ti p lm tng i n tr vo c a b khu ch i ln (1 + K) l n. i u ny r t c n thi t khi b khu ch i nh n tn hi u t b c m bi n c i n tr trong l n ho c b khu ch i dng tranzito l ng c c. Tng t , i n tr ra b khu ch i l : Rrht = Rr / (1 + K) ngha l gi m i (1 + K) l n. i u ny vo s thay i i n tr t i Rt. (2-116b) m b o i n p ra b khu ch i t ph thu c

T nh ng ph n tch trn, c th rt ra nh ng quy lu t chung nh h ng c a h i ti p m n ch tiu b khu ch i l: M i lo i h i ti p m u lm gi m tn hi u trn u vo b khu ch i (Uy hay Iy) v do lm gi m h s khu ch i lm tng n nh c a h s khu ch i c a b khu ch i.

Hnh 2.63: S

cc m ch h i li p m

a) H i ti p dng i n trn RE ; b) H i ti p i n p nh thm khu RC

Ngoi ra, h i ti p m n i ti p (h.2.61a, b) lm tng i n tr vo.

83

 H i ti p i n p n i ti p (h.2.61a) lm n nh i n p ra, gi m i n tr ra Rrht. Cn h i ti p dng i n n i ti p (h.2.61b) lm n nh ng i n ra Im tng i n tr ra Rrht H i ti p m song song (h.2.61c) lm tng dng i n vo v lm gi m i n tr vo cng nh i n tr ra Rrht.

C n ni thm l h i ti p dng th ng khng dng trong b khu ch i nhng n c th xu t hi n ngoi mu n do ghp v i n bn trong hay bn ngoi g i l h i ti p k sinh qua ngu n cung c p chung, qua i n c m ho c i n dung k sinh gi a m ch ra v vo c a b khu ch i. H i ti p k sinh lm thay i c tuy n bin t n s c a b khu ch i do lm tng h s khu ch i cc o n ring bi t c a d i t n ho c th m ch c th lm cho b khu ch i b t kch, ngha l xu t hi n dao ng m t t n s xc nh. lo i b hi n t ng trn c th dng cc b l c thot (m ch Rt, C1) dng dy d n b c kim, v b tr cc linh ki n h p l. D i y l th d v nh ng m ch h i ti p m th ng g p (h.2.63). M ch hnh 2.63 c ni t i ph n 2.2.3. Trong m ch hnh 2.63b, ta th y n u xt ring bi t t ng t ng th i n tr RE1, RE2 u th c hi n h i ti p m dng n i ti p, gi ng nh tr ng h p hnh 2.63a. Ta xt thm tr ng h p m ch h i ti p t colect c a tranzito T2 v emit c a tranzito T1 qua C v R. Theo nh ngha th y l m ch h i ti p i n p n i ti p. Xt v pha c a tn hi u th l m ch h i ti p m. Nh v y trn i n tr RC1 c c hai lo i h i ti p m dng i n v i n p. K t qu l h s khu ch i c a ton m ch s b gi m.

2.3.2. Khu ch

i dng tranzito l ng c c

D i y s trnh by phng php phn tch t ng khu ch i dng tranzito l ng c c theo ba cch m c m ch: emit chung (EC), clect chung (CC) v baz chung (BC). Gi thi t tn hi u vo l hnh sin t n s trung bnh v v y tr khng c a t coi nh b ng khng, nh h ng i n dung k sinh cng nh s ph thu c h s c a tranzito vo t n s coi nh khng ng k .

a - T ng khu ch

i (EC)

M ch i n nguyn l 1 t ng khu ch i EC cho trn hlnh 2.64. Trong s ny Cp1 Cp2 l cc t phn ng (n i t ng). T Cp1 lo i tr tc d ng nh h ng l n nhau c a ngu n tn hi u v m ch vo v dng m t chi u. M t khc n m b o cho i n p Ubo trong ch tnh khng ph thu c vo i n tr trong c a ngu n tn hi u Rn. T Cp2 ngn khng cho thnh ph n 1 chi u v ch cho thnh ph n i n p xoay chi u ra t i. i n tr R1 R2 xc nh ch tnh c a t ng. B i v tranzito l ng c c i u khi n b ng dng, nn dng i n tnh c a P K (trong tr ng h p ny l dng Ico) c t o thnh do dng tnh emit IE thng qua s i u khi n c dng baz IB i n tr RE xt 2.2.3 v hnh 2.45.

84

Hnh 2.64: T ng khu ch

i E chung v k t qu m ph ng s tn hi u v pha

xc

nh cc tham

Nguyn l lm vi c c a t ng EC nh sau: Khi a i n p xoay chi u t i u vo, xu t hi n dng xoay chi u baz c a tranzito m ch ra c a t ng. H p trn i n tr Rc t o nn i n p xoay chi u trn colect. i n p ny qua t Cp2 c c a n u ra c a t ng t c l t i m ch t i. C th th c hi n b ng hai phng php c b n l phng php th v phng php gi i tch (s tng ng) i v i ch xoay chi u tn hi u nh . Phng php th d a vo cc c tuy n vo v ra c a tranzito c u i m l c a thnh ph n xoay chi u d dng tm c m i quan h gi a cc gi tr bin ( i n p ra v dng i n ra Icm) v l s li u ban u tnh ton. Trn c tuy n hnh 2.65a, v ng t i m t chi u (a-b) nh m t ph n 2.2.3.b. S ph thu c UCEO= f(Ico) c th tm c t phng trnh cn b ng i n p m ch ra c a c a t ng: UCEO = EC ICORC IEORE = EC ICORC ICORE/ V h s g n b ng 1, nn c th vi t UCEO = EC - ICO (RC + RE) (2-118) (2-117)

85

Bi u th c l phng trnh ng t i m t chi u c a t ng. D a vo c tuy n c (baz) IB = f(UBE) ta ch n c dng baz tnh c n thi t IBO chnh l xc nh c t a i m P l giao i m c a ng IB = IBO v i ng t i m t chi u trn c tuy n ra hnh 2.65a.

IC mA ECC/ Rc//Rt

PC.CP

IBmax
M

P IC0

IB0

IB =0A

UCE V UC0 ECC

Hnh 2.65: Xc inh ch

tnh c a t ng EC trn h

c tuy n ra

xc nh thnh ph n xoay chi u c a i n p ra v dng colect c a tranzito ph i dng ng t i xoay chi u c a t ng. Ch r ng i n tr xoay chi u trong m ch emit c a tranzito b ng khng (v c t CE m c song song v i i n tr RE) cn t i c m c vo m ch colect v i n tr xoay chi u c a t Cp2 r t nh . N u coi i n tr xoay chi u c a ngu n cung c p Ec b ng khng, th i n tr xoay chi u c a t ng g m hai i n tr Rc v Rt m c song song, Ngha l Rt~=Rt/RC. T th y r i n tr t i m t chi u c a t ng Rt= = Rc + RE l n hn i n tr t i xoay

86

chi u Rt~. Khi c tn hi u vo, i n p v dng i n l t ng c a thnh ph n m t chi u v xoay chi u, ng t i xoay chi u i qua i m tnh P, (h 2.65a). d c c a ng t i xoay chi u s l n hn d c c a ng t i m t chi u. Xy d ng ng t i xoay chi u theo t s gia s c a i n p v dng i n UCE = Ic (RC//Rt). Khi cung c p i n p Uv vo u vo c a t ng (hnh 2.64) th trong m ch baz s xu t hi n thnh ph n dng xoay chi u Ib~ c lin quan n i n p Uv theo c tuy n c a tranzito (h:2.65b). V dng colect t l v i dng baz qua h s , trong m ch colect cng c thnh ph n dng xoay chi u IC~ (h.2.65a) v i n p xoay chi u Ur lin h v i dng IC~ b ng ng t i xoay chi u. Khi ng t t i xoay chi u c trng cho s thay i gi tr t c th i dng colect IC v i n p trn tranzito UCO hay l ng i ta ni l s d ch chuy n i m lm vi c. N u ch n tr s tn hi u vo thch h p v ch tnh ng th tn hi u ra c a t ng khu ch i s khng b mo d ng (xem m c 2.2.3b). Mu n v y, cc tham s c a ch tnh ph i th a mn nh ng i u ki n sau (h.2.65a). Uco > Urm + Uco (2-119) (2-120)

Ico > Icm + ICO(E)

y: Uco l i n p colect ng v i o n u c a c tuy n ra tranzito (cn g i l i n p UCE bo ha) ; ICO(E) l dng i n coleet ban u ng v i nhi t c c i chnh l cao c a ng c tuy n ra tnh ng v i dng IB = 0, Urm v Icm l bin p v dng ra. Quan h dng Icm v i i n p ra c d ng Icm = Urm U = rm R c // R t R t

(2-121) 3 5 l n. (2-122) ng v i

tng h s khu ch i c a t ng, tr s Rc ph i ch n l n hn Rt t D a vo dng Ico ch n, tnh dng baz tnh: IBO = (ICO I CO(E)) /

t d a vo c tuy n vo c a tranzito hnh 2.65b, ta c i n p UBEO lBO tnh c. Dng emit tnh c quan h v i dng Ibo v Ico theo bi u th c: IEO (1 + )IBO + ICO(E) = (lCO - ICO(E) (1+ ) / + ICO(E) = ICO Khi ch n Ec (n u nh khng cho tr c), c n ph i theo i u ki n Ec = Uco + ICORC + UEO y: UEO = IEO RE

(2-123)

(2-124)

Khi xc nh tr s UEO ph i xu t pht t quan i m tng i n p UEO s lm tng n nh nhi t cho ch tnh c a t ng (v khi RE l n s lm tng su h i ti p m m t chi u c a t ng), tuy nhin lc c n tng i n p ngu n cung c p Ec. V v y m EEO th ng ch n b ng (0,1 n 0,3) Ec.

87

Ch

n bi u th c (2-124) ta c EC = UCO + ICOR C 0,7 0,9 (2-125)

i n tr RE c th tnh t RE = UEO / ICO (2-126)

Khi tnh cc ph n t c a b phn p u vo, ngoi nh ng i m ni m c 2.2.3g c n lu : v i quan i m n nh nhi t cho ch tnh c a t ng th s thay i c a dng baz tnh IBO (do khng n nh nhi t c a i n p UEBO) ph i t nh h ng n s thay i i n p UBO. Mu n v y, th dng IP qua b phn p R1 v R2 ph i l n hn dng IBO qua i n tr R1. Tuy nhin, v i i u ki n Ip>>IBO th R1, R2 s ph i nh v chng s gy ra m c r m ch n m ch vo c a tranzito. V th khi tnh cc ph n t c a b phh p vo ta ph i h n ch theo i u ki n: RB = R1 // R2 = (2 5) rV IP = (2 5) IBO y, rV l i n tr vo c a tranzito, baz emit (rV = UBE / IB). c trng cho i n tr (2-127) (2-128) xoay chi u c a m ch

i n tr R1, R2 ( h.2.64) c th tnh theo: R2 = UBO UEO + UBEO = IP IP (2-129)

R2 =

EC - UBO IP -IBO

(2-130)

Khi ch n tranzito c n ch cc tham s gi i h n nh sau: d i t n s cng tc (theo t n s f hay f) cng nh cc tham s v dng i n, i n p v cng su t. Dng i n cho php c c i IC.CP ph i l n hn tr s t c th i l n nh t c a dng colect trong khi lm vi c, ngha l ICmax = ICO + ICm < IC.CP (h2.65.a). V m t i n p ng i ta th ng ch n tranzito theo UCO.CP > EC. Cng su t tiu hao trn colect c a tranzito PC = UCO.ICO ph i nh hn cng su t c c i cho php c a tranzito PC.CP. ng cong cng su t gi i h n cho php l ng hypecbol. i v i m i i m c a n ta c UCOCf . ICCf = PC.CP. Tm l i, vi c tnh ch m t chi u c a t ng khu ch i l gi i quy t nhi m v nh n c nh ng tham s c n thi t c a tn ch n h p l cc ph n t c a s hi u ra trn t i. Cc h s khu ch i dng i n KI v i n p KU v cng su t KP cng nh i n tr vo RV v i n tr ra Rr l nh ng ch tiu quan tr ng c a t ng khu ch i. Nh ng ch tiu c th xc nh c khi tnh ton t ng khu ch i theo dng xoay chi u. Phng php gi i tch d a trn thay th tranzito v t ng khu ch i b ng s tng

88

ng dng xoay chi u ch tn hi u nh . S thay th t ng EC v trn hnh 2.66, y tranzito c thay th b ng s thay th tham s v t l. Tnh ton theo dng xoay chi u cng c th th c hi n c khi s d ng s thay th tranzito v i cc tham s h, r hay g. n gi n ta gi thi t t ng khu ch i c tnh mi n t n s trung bnh, tn hi u vo l hnh sin v i n tr c a ngu n cung c p i v i dng xoay chi u b ng khng. Dng i n v i n p trong s tnh theo tr s hi u d ng, n c quan h v i tr s bin qua h s h, r hay g.

Hnh 2.66: S
n gi n ta gi hi u vo l hnh sinv khng. Dng i n v i qua h s tr s bin

thay th t ng EC b ng tham s v t l

thi t t ng khu ch i c tnh mi n t n s trung bnh, tn i n tr c a ngu n cung c p i v i dng xoay chi u b ng n p trong s tnh theo tr s hi u d ng, n c quan h v i 1/ 2

i n tr vo c a t ng : Rv = R1// R2//rv V i n tr trong c a ngu n l IB (2-131) hnh 2.66 r t l n cn rc(E) + Rc//Rt >> rE nn

UBE = IBrB + IErE hay l UBE = IB [rB + (1 + )rE] chia c hai v c a phng trnh (2-132) cho IB ta c: rV = rB + (1 + )rE Tnh g n ng b c 1 c a Rv theo rv v gi tr c th c a rB, , rE v i i u ki n R1//R2 (2 3)rv ta s c Rv c a t ng EC khng v t qu 1 3 k . (2-132)

89

Xc

nh h s khu ch

i dng i n c a t ng Ki = It/lv, t s IB = Ir RV rV

2.66 c : (2-133)

Khi xc nh dng It qua IB th khng tnh cc ph n t m ch ra. It = .IB rc (E ) // R c // R t Rt

n rE v n r t nh so v i i n tr c a

(2-134)

n bi u th c (2-133) tha c It = Iv R v rc (E ) // R c // R t . rv Rt (2-135)

v h s khu ch

i dng xc inh b i Ki = R v rc (E ) // R c // R t . rv Rt (2-136)

H s khu ch i dng Ki t l v i c a tranzito v ph thu c vo tc d ng m c r c a b phn p v i n tr Rc Rt. Bi u th c (2-136) cho th y c n ph i ch n R1//R2 > rv v Rc > Rt. N u ta coi Rv rv v rc(E) >> RC//Rt th bi u th c tnh h s khu ch i dng g n ng s c d ng:

Ki =

Rc // R t Rt
i dng tng

(2-137) i l n, v n u Rc >> Rt th h

Nh v y, t ng EC s c h s khu ch s khu ch i dng i n Ki->.

Xc

nh h s khu ch Ku =

i i n p c a t ng. Ku = Ur/En (2-138)

It .R t Rt = k i. Iv (Rn + R v ) Rn + R v

Thay (2-137) vo (2-138) ta c : K u = . R c //R t Rn + R v (2-139)

90

T (2-139) ta th y n u cng l n, v i n tr m ch ra c a t ng cng l n so v i i n tr m ch vo th h s khu ch i cng l n. c bi t, h s khu ch i i n p s tng khi i n tr trong ngu n tn hi u gi m. H s khu ch i i n p trong s EC kho ng t 20 100. T ng khu ch i EC th c hi n o pha i v i i n p vo. Vi c tng i n p vo (chi u dng) s lm tng dng baz v dng colect c a tranzito, h p trn Rc tng, s lm gi m i n p trn colect (hay l xu t hi n u ra c a t ng n a chu k m i n p). Vi c o pha c a i n p ra trong t ng EC i khi c bi u th b ng d u "-" trong bi u th c Ku.

H s khu ch 5)103 l n. Rr = Rc // rc(E)

i cng su t Kp = Pr/ Pv = Ku.Ki trong s

EC kho ng (0,2

i n tr ra c a t ng Rc (E) > > Rc nn Rr = Rc

b T ng khu ch

i colect chung CC (l p emit)

Hnh 2.67a l s m t t ng khu ch i CC, cn g i l t ng l p E v i n p ra c a n l y E c a tranzito, v tr s g n b ng i n p vo (Ur = Uv +UBE Uv ) v trng ng vai tr nh Rc trong s EC. T pha v i i n p vo. i n tr RE trong s Cp2 c nhi m v truy n ra t i thnh ph n xoay chi u c a tn hi u ra.

Hnh 2.67: S

t ng khu ch

i CC v k t qu m ph ng

91

i n tr R1, R2 dng xc nh ch tnh c a t ng. tng i n tr vo, c th khng m c i n tr R2. Vi c tnh ton ch m t chi u tng t nh lm v i t ng EC. kh o st cc tham s c a t ng theo dng xoay chi u, c n chuy n sang s thay th . i n tr vo c a t ng Rv = R1//R2//rv. Ta c Chia Uv cho IB ta c rv = rb + (1 + )(re + Re // Rt) (2-141) T bi u th c (2-141) nh n th y rv c a tranzito trong s CC l n hn trong s EC. V re th ng r t nh hn RE//Rt, cn rb nh hn s h ng th hai v ph i c a bi u th c (2-141),nn i n tr c a t ng l p l i E b ng: Rv R1//R2 (1 + )( Re // Rt) N u ch n b phn p (2-142) u vo c i n tr l n th i n tr vo c a t ng s l n. V d , Uv = IB[ rB + (1 + )(re + Re // Rt)]

= 50 ; Re // Rt = 1k th Rv = 51k. Tuy nhin khi i n tr vo tng, th khng th b qua c i n tr rc(E) m c r v i m ch vo c a t ng (h.2.67b). Khi i n tr vo c a t ng s l :

Rv = R1//R2 // [(1 + )( Re // Rt)] rc(E)

(2-143)

i n tr vo l n l m t trong nh ng u i m quan tr ng c a t ng CC, dng lm t ng ph i h p v i ngu n tn hi u c i n tr trong l n. Vi c xc nh h s khu ch i dng Ki cng theo phng php gi ng nh s Ec. Cng th c (2-133) ng i v i t ng CC. V dng It y ch l m t ph n c a dng IE nn bi u th c (2-134) s c d ng It = (1 + )IB v xt n (2-134) ta c It = Iv (1 + ) H s khu ch R v RE //R t . rv Rt CC (2-146) R v RE //R t . rv Rt (2-145) RE //R t Rt (2-144)

i dng trong s K i = (1+ ).

ngha l n cng ph thu c vo quan h Rv v rv, RE v Rt, gi thi t Rv = rv th K i = (1 + ). RE //R t Rt (2-147) i ng i n trong s CC

Khi RE = RC v i n tr Rt gi ng nhau, th h s khu ch v EC g n b ng nhau. H s khu ch i i n p Ku theo (2-138) ta c :

92

K u = (1+ ).

RE //R t Rn + R v

(2-148)

tnh h s Ku, ta coi Rv >> Rn v Rv tnh g n ng theo (2.142): Rv (1+)(RE // Rt), khu ch i cng su t tn hi u trong khi gi nguyn tr khi Ku 1. T ng CC dng s i n p c a n. V Ku = 1 nn h s khu ch i cng su t Kp x p x b ng Ki v tr s . i n tr ra c a t ng CC c gi tr nh (c ), c tnh 'b i

r + Rn //R1//R 2 = RE //rE Rr = RE // rE + B 1+
T ng CC c dng khng c bi n p ra. bi n v i t i c i n tr nh , c vai tr nh 1 t ng khu ch i cng su t n ch

(2-149) i

i, tr khng ph i h p m ch ra c a t ng khu ch A

c T ng khu ch

i bazo chung (BC)

t ng khu ch i BC. Cc ph n t Ee, Re xc nh dng th c EC. V nguyn l

Hnh 2.68a l s hi n s

tnh lE. Cc ph n t cn l i cng c ch c nng gi ng s BC ta c th ch dng m t ngu n EC.

Hnh 2.68: a) S

khu ch

i BC v k t qu m ph ng

93

Hnh 2.68: b) S
kh o st cc tham s c a t ng khu ch tng ng hnh 2.68b.

thay th

i BC theo dng xoay chi u ta s d ng s (2-150)

Rv = RE // [ rE + ( 1 - )rB]

T (2-150) ta th y i n tr vo c a t ng c xc nh ch y u b ng i n tr rE v vo kho ng (10 50). i n tr vo nh l nh c i m c b n c a t ng BC v t ng s l t i l n i v i ngu n tn hi u vo. i v i thnh ph n xoay chi u th h s khu ch
< l. H s khu ch

i dng i n s l = IC/ IE v hnh 2.68b s l (2-151)

i dng i n Ki tnh theo s K i = . R c //R t Rt

H s khu ch

i i n p K u = . R c //R t Rn + R v (2-152)

T (2-152) ta th y khi gi m i n tr trong c a ngu n tn hi u vo s lm tng h s khu ch i i n p. Rr = Rc // rc(B) Rc (2-153) i n tr ra c a t ng BC c n ch r ng c tuy n tnh c a tranzito m c BC c vng tuy n tnh r ng nh t nn EC (khi c n c i n p u tranzito c th dng v i i n p colect l n hn s ra l n). Trn th c t t ng khu ch i BC c th dng lm t ng ra c a b khu ch i, cn t ng CC dng lm t ng tr c cu i. Khi t ng CC s l ngu n tn hi u v c i n tr trong nh ( i n tr ra) c a t ng BC. d T ng khu ch T ng 180o. S

o pha

o pha (t ng phn t i) dng nh n c hai tn hi u ra l ch pha nhau t ng o pha v trn hnh 2.69a. N c th nh n c t s EC hnh

94

2.64 khi b t CE v m c t i th hai Rt2 vo RE qua Cp3. Tn hi u ra l y t colect v emit c a tranzito. Tn hi u ra Ur2 l y t emit ng pha v i tn hi u vo Uv (h.2.69b,c) cn tn hi u ra Url l y t colect (h.2.69c) ng c pha v i tn hi u vo. D ng tn hi u v trn hnh 2.69b, c, d

Hnh 2.69: S

t ng

o pha v bi u

th i gian

i n tr vo c a t ng o pha tnh tng t nh t ng CC: Rv = R1 // R2 // [ rB + ( 1 + )(rE + RE// Rt2)] ho c tnh g n ng Rv ( 1 + ) ( rE + RE // Rt2) H s khu ch ra 2 xc i i n p u ra 1 xc inh tng t nh s CC. Rc //R t1 Rn + R v RE //R t2 Rn + R v (2-156) (2-157) o nh tng t nh s (2-155) EC, cn u (2-154)

K u1 .

K u2 (1 + ).

N u ( 1 +)(RE// Rt2)= (Rc//Rt1 ) thi hai h s khu ch i ny s gi ng nhau. T ng pha cng c th dng bi n p, s nguyn l nh hnh 2.70.

95

Hnh 2.70: S

t ng

o pha dng bi n p

Hai tn hi u ra l y t hai n a cu n th c p c pha l ch nhau 180o so v i i m O. N u hai n a cu n th c p c s vng b ng nhau th hai i n p ra s b ng nhau. M ch o pha bi n p c dng v d dng thay i c c tnh c a i n p ra v cn c tc d ng ph i h p tr khng.

2.3.3.

Khu ch

i dng tranzito tr ng (FET)

Nguyn l xy d ng t ng khu ch i ng tranzito tr ng cng gi ng nh t ng dng tranzito l ng c c, i m khc nhau l tranzito tr ng i u khi n b ng i n p. tnh c a t ng dng tranzito tr ng c n a t i u vo (c c c a) Khi ch n ch m t i n p m t chi u c tr s v c c tnh c n thi t.

a - Khu ch

i c c ngu n chung (SC)

Hnh 2.71a: S

t ng khu ch

i c c ngu n chung (SC)

96

ID mA IDmax
d D

PDmax

ID0

UGS

UPmax UDS V UDS0 C

Hnh 2.71b:

th xc

nh ch

tnh c a t ng khu ch

i c c ngu n chung (SC)

S khu ch i SC dng MOSFET c knh n t s n cho trn hnh 2.71a. T i R c m c vo c c mng, cc i n tr R1, RG, RS dng xc l p UGSO ch tnh. i n tr RS s t o nn h i ti p m dng m t chi u n nh ch tnh khi thay i nhi t v do tnh t n m n c a tham s tranzito. T CS kh h i ti p m dng xoay chi u. T Cp1 ghp t ng v i ngu n tn hi u vo. Nguyn t c ch n ch tnh cng gi ng nh s dng tranzito l ng c c (h.2.64). Cng th c (2.119) v (2.120), y c th vi t c d ng. UDso > Urm + UDS IDo > IDm (2-158) (2-159)

i m lm vi c tnh P d ch chuy n theo ng t i m t chi u s qua i m a v b (h.2.71). i v i i m a, ID= 0, UPS = +ED, i v i i m b, UDS = 0, ID = ED(RD + RS). ng t i xoay chi u xc nh theo i n tr Rt~ = RD//Rt. Trong b khu ch i nhi u

97

t ng th t i c a t ng tr c chnh l m ch vo c a t ng sau c i n tr vo Rv l n. Trong nh ng tr ng h p nh v y th t i xoay chi u c a t ng xc nh ch y u b ng i n tr RD ( c ch n t i thi u cng nh hn RV m t b c n a). Chnh v v y i v i t ng ti n khu ch i th d c c a ng t i xoay chi u ( ng c-d) khng khc l m so v i ng t i m t chi u v trong nhi u tr ng h p ng i ta coi chng l ch tnh c : UDSO = ED IDO(RD + RS) i n p UGSO chnh l tham s (h.2.71). c a c tuy n ra tnh (mng) (2-160) i qua i m tnh P trong IDO l dng mng tnh. UDSO l i n p c c mng - ngu n tnh.

D a vo c tuy n c a FET ta th y ch tnh, i n p phn c c c th c c c tnh dng ho c m i v i c c ngu n v th m ch c th b ng khng. Kh o st tr ng h p UGSO < 0 i n tr RS v RG (h.2.71) xc nh i n p UGSO < 0 trong ch tnh. Tr s v c c tnh c a i n p trn i n tr RS l do dng i n ISO = IDO ch y qua n quy t nh, i n tr RS c xc nh b i : RS = UGSO / IDO (2-161) i n tr RG d n i n p UGSO l y trn RS ln c c c a c a FET. i n tr RG ph i ch n nh hn i n tr vo vi b c n a. i u ny r t c n thi t lo i tr nh h ng v tnh t n m n c a cc tham s m ch vo n c a tnh khng n nh theo nhi t i n tr vo c a t ng. Tr s RS th ng ch n t 1 5M. Ngoi vi c m b o i n p yu c u UGSO, i n tr RS cn t o ra h i ti p m dng 1 chi u trong t ng, ngn c n s thay i dng IDO do tc d ng c a nhi t v tnh t n tnh c a t ng. tng tnh n nh m n c a tham s tranzito v v th n nh ch th c n tng RS nhng ph i m bo gi tr UGSO.Trong tr ng h p ny ph i b i n p USO b ng cch cung c p cho c c c a i n p UGO qua i n tr R1. UGSO = USO UGO = IDO .R S ED . ED .R G RG USO UGSO RG R G + R1 (2-162)

R1 =

(2-163)

i n p ngu n cung c p ED = UDSO + USO + IDO.RD (2-164)

Tr s RD c nh h ng n c tnh t n s c a t ng, n c tnh theo t n s trn c a d i t n. V i quan i m m r ng d i t n th ph i gi m RD. Sau khi ch n i n tr trong c a tranzito ri, th ta c th ch n RD = (0,05 0,15)ri Vi c ch n i n p USO cng theo nh ng i u ki n gi ng nh i n p UEO trong t ng EC, ngha l tng i n p USO s lm tng n nh c a i m lm vi c tnh do RS

98

tng, tuy nhin khi c n tng ED. V th USO th ng ch n kho ng (0,1 0,3)ED. Cng tng t (2-125) ta c : ED = UDO + IDORD 0.7 0.9 (2-165)

Khi UGSO 0 ph i m c i n tr RS t yu c u v n nh ch tnh. Lc b t bu c ph i m c R1. Ch n cc ph n t d a vo cc cng th c (2-162) n (2-165), khi cng th c (2-162), (2-163) c n ph i ho c cho UGSO= 0, ho c l thay id u tr c i n p UGSO. Ch UGSO > 0 l ch i n hnh cho MOSFET c knh c m ng lo i n. V th n u th c hi n vi c i d u tr c UGSO trong cng th c (2-162), (2163) c th dng chng tnh m ch thin p c a t ng ngu n chung. Ch n lo i FET ph i ch n cc tham s tng t nh trong t ng EC. Ph i tnh n dng mng c c i IDmax, i n p c c i UDSmax v Cng su t tiu tn c c i trong tranzito PDmax (h.271), v UDsmax. Gi ng nh s EC dng tranzito l ng c c, t ng ngu n chung cng lm o pha tn hi u khu ch i. V d t vo u vo n a chu k i n p dng (h. 2.71) s lm tng dng mng v gi m i n p mng ; u ra s nh n c n a chu k i n p c c tnh m. D i y ta s phn tch t ng khu ch i v m t xoay chi u. n i n dung gi a cc i n c c S thay th t ng SC v trn hnh 2.72a c tnh c a tranzito.

S thay th d a trn c s s d ng ngu n dng m ch ra. i n tr RD, Rt m c song song m ch ra xc nh t i Rt~ = RD // Rt. i n tr R1 v RG cng c m c song song. V i n tr vo th ng l n hn i n tr Rn nhi u, nn i n p vo c a t ng coi nh b ng En. T phn ng Cp1, Cp2 v t CS kh l n nn i n tr xoay chi u coi nh b ng khng. V th trong s thay th khng v nh ng t . H s khu ch i i n p Ku = hay l Ku = Sri .R t ~ ri + R t ~ (2-167) i tnh c a FET. Thay = Sri vo (2.167) ta c : (2-168) s thay th c a t ng SC v i ngu n i n p Uv t n s trung bnh (2-166) Ut SUv (ri //R t ~ ) = = S(ri //R t ~ ) UV Uv

Tch s S.ri g i l h s khu ch Ku =

.R t ~ ri + R t~
v

D a vo (2-168) c th (h.2.72b).

Trong tr ng h p n u t ng SC l t ng ti n khu ch i trong b khu ch i nhi u t ng th Rt~ =RD // RV = RD. N u nh tnh n RD << ri th h s khu ch i i n p c a t ng c tnh g n l:

99

Ku = SRD i n tr vo c a t ng SC l: i n tr ra c a t ng SC l: Rv = R1 // RG Rr = RD // ri RD

(2-169) (2-170) (2-171)

Khi chuy n sang mi n t n s cao th ph i ch n i n dung vo v ra c a t ng, ngha l c n ch n i n dung gi a cc i n c c CGS, CGD c a tranzito (h.2.72a), cng nh i n dung l p rp m ch vo CL ( i n dung c a linh ki n v dy d n m ch vo i v i c c m c a ngu n cung c p).

a)

b)

Hnh .2.72: S

thay th

t ng SC

a) Ngu n dng ; b) Ngu n p

t n s cao nh ng i n ng k trn s t o nn thnh ph n khng c a dng i n m ch vo. ICV = ICGS + ICGD + ICL (2-172) Dng ICGS, ICL xc nh b ng i n p vo Uv, cn dng ICGD xc nh b ng i n p c c mng - c a. V i n p c c mng ng c pha v i i n p vo, nn i n p gi a c c c a v mng s b ng : UV + U = (1+ K u )UV Dng i n vo i n dung c a t ng Icv = J w CGS .Uv + J wC GD (1+ K u ).UV + J wCL .Uv hay l IVC Jw Uv [CGS + (1+ K U )CGD + CL ] = JwC v .Uv y Cv l i n dung vo c a t ng Cv = CGS + ( 1+ Ku)CGD + CL (2-173)
. . . . . . . . . . . . . .

100

i n dung ra c a t ng ph thu c vo i n dung gi a cc i n c c kho ng mngngu n v mng - c a, cng nh i n dung l p rp m ch ra. Tnh i n dung ra cng theo phng php nh tnh i v i i n dung vo, c k t qu : Cr = CDS + 1+ K U .CGD + CS KU (2-174)

e. Khu ch

i c c mng chung DC (l p l i c c ngu n)

DC dng FET c knh t s n. lm vi c tnh c a tranzito. i n tr R1, RG cng v i Rs dng

Hnh 2.73 l s xc nh ch

Hnh 273 : S

DC dng FET c knh

ts n
nh t ng SC. T i m t

Vi c ch n v m b o ch tnh c ti n hnh tng t chi u c a t ng l RS cn t i xoay chi u l Rt~ = RS//Rt i v i t ng DC th i n p t i trng pha v i i n p vo Ut = Uv UGS (2-175) Theo s hay UGS = H s khu ch Ut S(ri //R t ~ ) thay th th Ut l i l hm s c a UGS tc d ng ln

u vo c a tranzito

Ut = SUGS (ri//rt~).

(2-176)

i i n p c a t ng tnh theo

101

KU =
v ri >> Rt~ nn

Ut Uv
.

S( i //R t ~ ) 1 + S( i //R t ~ )

(2-177)

U =

S t ~ 1 + Sh t~

(2-178)

H s khu ch i Ku ph thu c vo h n S c a tranzito v t i xoay chi u c a t ng. H s khu ch i s ti n t i 1 khi tng S v Rt~. V v y i v i t ng DC nn dng tranzito c h d n l n. tm c cc tham s tng ng c a s riR t ~ ri + R t ~ (2.179) thay th , bi n i cng th c (2-177) sau khi thay vo n S = / ri v khai tri n ta c : ri //Rr ~ = V Ku =

.R t ~ ri + (1+ )R t ~

Chia c t s l m u s v ph i c a cng th c (2-179) cho 1+ v thay Ku = Ut/Uv, ta c Ut =

R t~ Uv . 1+ ri (1+ ) + R t~

(2-180) m ch ra c a s

D a vo (2-180) ta v c s thay th c a t ng (h.2.73b). thay th c ngu n i n p tng ng

.UV 1+
v i i n tr tng ng ri/(1 + ). M ch vo c a s ph n t gi ng nhau nh s thay th SC. D a vo s hnh 2.73b xc 1 1 1+ S thay th (h.2.73b) g m 3

nh c i n tr ra c a t ng DC. Rr = R s // (2-181)

i n tr ra c a t ng DC nh hn t ng SC, v vo kho ng 100 3000. V i n p gi a c c c a v c c ngu n c a tranzito trong s l p l i c c ngu n b ng hi u Uv Ur, nn dng i n vo b n thn c a tranzito s nh hn trong s SC, v khng n nh nhi t c a i n tr kho ng gi a c a v ngu n nh . Do cho php ta dng R1, RG l n. V v y t ng DC c i n tr vo Rv l n (t i vi M) hn t ng SC. i n dung vo c a t ng DC s nh hn c a t ng SC.

102

i v i t ng l p l i c c ngu n th c n thi t ph i tnh n thnh ph n dng i n dng vo m ch c a - mng v c a - ngu n c a tranzito, cng nh thnh ph n dng i n dung l p rp m ch vo c a t ng. V i n p c c mng khng i, thnh ph n dng i n dung CGD v C1 c xc nh b ng i n p vo Uv. Thnh ph n dng i n i n dung CGS ph thu c vo i n p.

GS = v Ut =(1 Ku)v
Dng vo t ng l Icv = jUv[CGD + CGS( 1-Ku) + CL] t Cv = CGD + CGS (1 Ku) + CL (2-182)

So snh (2-182) v i (2-173) th y i n dung vo c a t ng DC nh hn trong s SC T (2-182) trong t ng DC n u Ku 1 th nh h ng c a i n dung CGS n i n dung vo s gi m.

2.3.4.

Ghp gi a cc t ng khu ch

M t b khu ch i th ng g m nhi u t ng m c n i ti p nhau nh hnh 2:74 (v h s khu ch i c n thi t), y tn th c t m t t ng khu ch i khng m b o hi u ra c a t ng u hay t ng trung gian b t k s l tn hi u vo cho t ng sau n v t i c a m t t ng l i n tr vo c a t ng sau n. i n tr vo v ra c a b khu ch i s c tnh theo t ng u v t ng cu i.

Hnh 2.74: S

kh i b khu ch

i nhi u t ng

Theo h th c (2.104), h s khu ch i c a b khu ch i nhi u t ng b ng tch h s khu ch i c a m i t ng (tnh theo n v s l n) hay b ng t ng c a chng (tnh theo n v dB) Ku = Ut Url Ur2 UrN = . ... = K u1.K u2 ...K uN En En Uv2 UvN 2-138)

Ku(dB) = Ku1(dB)++KuN(dB)

Vi c ghp gi a cc t ng c th dng t

i n, bi n p hay ghp tr c ti p.

103

Hnh 2.75: S

b khu ch

i nhi u t ng ghp i n dung

104

a- Ghp t ng b ng i n dung
B khu ch i nhi u t ng ghp i n dung v trn hnh 2.75. Cc i u phn tch trong 2.3.2 ng cho m t t ng trung gian b t k n u thay Rt cho Rv. S t ng trong b khu ch i nhi u t ng xc nh theo cng th (2-183) xu t pht t h s khu ch i yu c u vi c tnh ton cc t ng (ch n v m b o ch lm vi c tnh, tnh ton ch xoay chi u) ph i theo th t t t ng cu i cng v t ng u tin. Tr c h t ta tnh t ng cu i cng. T ng ny ph i m b o a ra t i Rt cng su t tn hi u yu c u. D a v h s khu ch i t ng cu i, ng i ta xc nh cc tham s tn hi u vo c a n. V chnh l s li u ban u tnh t ng tr c cu i, v v.v...cho t i t ng u tin (t ng vo) c a b khu ch i. u tin ta tnh t n s trung bnh fo b qua nh h ng c a t i n trong b khu ch i v khng tnh n s ph thu c c a cc tham s tranzito vo t n s . Trong tr ng h p c n thi t ph i ch n c tnh c a tranzito v nh h ng c a t bin t n c a tn hi u c n khu ch i, i u ny s lm cho i n p u ra b khu ch i thay i c bin l n pha kh t n s tn hi u vo thay i. mi n t n s th p, khi t i thu n tr th nh ng s ph thu c k trn l do t i n trong s quy t nh, cn mi n t n s cao th ch y u l do cc tham s c a tranzito quy t nh. Trong th c t , th ng ng i ta c th nghin c u nh h ng c a cc y u t trn m t cch c l p hai mi n t n s th p v cao. D i y ta xt c i m cng tc c a b khu ch i mi n t n th p. Trong 2.3.2. khi tnh h s khu ch i c a t ng n gi thi t i n tr xoay chi u c a t b ng khng. Nh ng gi thi t nh v y ch ng d i t n trung bnh. Khi t n s gi m th n i n c a t ghp t ng Cp s gi m. Do h p trn t nn i n p t ngu n tn hi u t vo t ng u tin hay i n p ra t ng tr c t vo t ng sau tn hi u u ra m i t ng v c a c s b gi m. H p trn t s lm gi m bin b khu ch i ni chung t c l lm gi m h s khu ch i mi n t n th p (h.2.76a). nh h ng c a t Cp th hi n r t r rng trong b khu ch i ghp i n dung ch h s khu ch i Ku0 khi khi f 0. Nh v y l tr s c a t Cp c nh h ng n h s khu ch i mi n t n th p. i n CE cng nh h ng n h s khu ch i mi n t n th p. V khi gi m t n s s lm gi m tc d ng m c r c a t i v i i n tr RE v do lm tng m c h i ti p m dng xoay chi u trn RE v do lm gi m h s khu ch i. Vi c gi m m un h s khu ch h s mo t n s th p c a b khu ch Mt = Ko/Kt chnh l tnh h s mo t n s c a m i t trong b khu ch Mt = Mt1.Mt2 ... Mtn H s mo t n s c a t tnh theo
2

i i

mi n t n s th p Kt c

c trng b ng

i (2-184)

1 Mt = 1 + t t

(2-185)

105

Hnh 2.76: D ng t ng qut dung

c tuy n bin

t n s c a b khu ch

i ghp i n

i v i t Cp (h.2.75) th h ng s th i gian = CPL(Rn + Rv1) trong Rv1 l i n tr vo c a t ng u tin. Tng t nh v y, ta xc nh c h ng s th i gian cho nh ng t khc trong s . T n s th p nh t c a d i thng s c ch n lm s li u ban u khi tnh b khu ch i mi n t n th p. H s mo t n s ng v i t n s th p nh t c a d i thng c gi tr ty thu c vo nhi m v c a b khu ch i, v d i v i b khu ch i m thanh th ng ch n b ng 2 . Nh trn gi thi t mi n t n s trung bnh, cc t i n khng gy nh h ng g v s d ch pha c a tn hi u u ra b khu ch i i v i tn hi u u vo s l n, y n l s t ng khu ch i lm o pha tn hi u. T t nhin ch c t ng EC ( hay SC ), cn t ng BC v CC (hay GC v DC) khng lm o pha tn hi u.

106

mi n t n th p v trong m ch c t i n nn ng i n nhanh pha so v i i n p. Nh v y s d ch pha c a i n p ra b khu ch i so v i i n p vo mi n t n th p c c tnh v t tr c. Gc d ch pha c a b khu ch i b ng t ng gc d ch pha c a m i t , v gc ch pha c a m i t l

t = arctg

1 t t

(2-186)

c tuy n bin t n s v pha t n s c a b khu ch i mi n t n th p v trn hnh 2.77. ng nt li n l c tuy n khi xt n nh h ng c a m t t cn ng cong nt t trn hnh 2.77 l c tuy n khi xt n nh h ng c a t t c cc t trong b khu ch i. KU0

2
a)

t /2

/4
b) f

Hnh 2.77: nh h ng c a t n i t ng a) Bin

c tuy n

- t n s b) Pha t n s

c i m cng tc c a b khu ch i mi n t n cao l s ph thu c h s c a tranzito vo t n s v s t n t i i n dung m t ghp colect CC(E) ( i v i t ng EC) nh ng nhn t ny nh h ng n c tuy n t n s c a b khu ch i mi n t n cao. mi n t n cao, s gi m m un h s l c a tranzito cng nh tc d ng m c r i. Xt v m c gi m h s c a i n dung CC(E) s lm gi m h s khu ch ng i ta a ra khi ni m v t n s gi i h n f t c l t i h s b gi m 2 l n so v i gi tr o t n s trung bnh. H s mo t n cao MC = 1 + ( C ) Gc d ch pha do m t t ng khu ch
2

(2-187) mi n t n cao. (2-188)

y : C c l h ng s th i gian tng ng c a t ng i gy ra l

c = arctg c

107

c tuy n bin t n s v pha t n s mi n t n cao v trn hnh 2.78. T th ta th y khi t n s tng thl h s mo t n s tng v h s khu ch i gi m. c tuy n bin t n s v pha t n s mi n t n cao c a m t t ng khu ch i bi u th b ng ng nt li n trn hnh 2.78, cn c a c b khu ch i th c bi u th b ng ng nt t v i h s mo t n s t n cao b ng tch h s mo c a m i t ng : Mc = Mc1. Mc2Mcn KU (2-189)

a)

- /4 b) - /2 f

Hnh 2.78: nh h ng tnh ch t t n s c a tranzito a) Bin - t n s ; b) Pha t n s

c tuy n

Cn gc d ch pha cng b ng t ng gc d ch pha c a m i t ng

c = c1 + c2 + ... + cn

(2-190)

Tnh ton b khu ch i mi n t n cao ph i m b o t n s bin trn c a d i thng b khu ch i (h.2.76a). V i m t d i thng cho tr c, v nguyn t c khng b t bu c ph i l y hai h s mo t n s bin d i v bin trn b ng nhau. Tnh ton d n t i vi c ch n lo i tranzito theo t n s f v xc nh m b o h s mo c n thi t c a t ng. v pha c a b khu ch i l lo i mo tuy n tnh v n khng lm thay Mo bin i d ng c a tn hi u hnh sin c khu ch i. Khi tn hi u c n khu ch i c d ng ph c t p c trng b ng ph cc thnh ph n i u ha th mo bin v pha c a b khu ch i l do s ph v tng quan t l gi a cc thnh ph n i u ha v bin v pha c a i n p ra v vo. D i y ta kh o st c tuy n bin c a b khu ch i. c tuy n bin ph n nh s ph thu c gi a bin i n p ra Um v s thay i bin i n p vo Em. D ng i n hnh c a c tuy n bin v trn hnh 2.79 (v v i tn hi u vo l hnh sin t n s trung bnh). c tuy n ny cho bi t gi i h n c th thay i tn hi u ra v vo c a b khu ch i.

108

Ph n u c a th ta th y quan h i n p ra v vo l t l thu n. c tuy n bin khng i qua g c t a v u ra c i n p nhi u v n c a b n thn b khu ch i. o n u tin c a c tuy n khng dng v y tn hi u c ch r t kh phn bi t v i i n p nhi u v n b n thn c a b khu ch i. D a vo tr s Umin/Ko ng i ta nh gi m c i n p tn hi u vo t i thi u ( nh y) c a b khu ch i. Khi t c gi tr tn hi u vo Em no , ng v i i m g n nh, th s ph thu c t l gi a i n p ra v vo b ph v . Nguyn nhn l s h n ch i n p c c i c a m t ho c c hai n a chu k tn hi u vo m t m c khng i. S h n ch ny th ng t ng cu i b khu ch i lm vi c v i tn hi u vo l n nh t. Mu n c bin i n p ra l n nh t th ph i ch n i m lm vi c tnh c a t ng ra gi a ng t i xoay chi u.

Hnh 2.79:

c tuy n bin

c a b khu ch

i
ng c a b

T s gi a bin i n p ra cho php c c khu ch i, v c k hi u l : D = Umax/Umin

i v c c ti u g i l d i

Khi tn hi u vo l hnh sin th tn hi u u ra b khu ch i khng th coi l hnh sin thu n ty. Do tnh khng ng th ng c a c tuy n V - A vo v ra c a tranzito s lm mo d ng i n p ra, g i l mo khng ng th ng, (xem 2.3.1). b - Ghp t ng bng bi n p (1) ph n trn ta trnh by b khu ch i ghp t ng b ng i n dung m t cch chi ti t v l tr ng h p chung nh t c s d ng r ng ri nh t. ph n ny chng ta ch nu ln nh ng c i m khc bi t c a t ng ghp bi n p so v i t ng ghp i n ghp bi n p cn c c p t i ph n khu ch i cng dung. Hn n a v n su t. Hnh 2.80a l s b khu ch i ghp bi n p (linh ki n ghp t ng l bi n p). Cu n s c p c a n (W1) c m c vo baz tranzito T2 qua t Cp2. Ghp t ng b ng bi n p khng nh ng cch li cc t ng v dng m t chi u, m cn lm tng h s khu ch i chung v i n p (dng i n) ty thu c vo bi n p tng (hay gi m) p. Do i n tr m t chi u c a cu n s c p bi n p nh , h p 1 chi u trn n nh , ngha l h u nh ton b i n p ngu n cung c p c a t i colect c a tranzito. i u cho php dng ngu n i n p th p, ngoi ra t ng ghp bi n p d dng th c hi n ph i h p tr khng v thay i c c tnh c a i n p tn hi u trn cc cu n dy. Tuy nhin n c nh c i m l c tuy n t n s khng b ng ph ng trong d i t n. Trong ch tnh theo: ph i h p tr khng gi a cc t ng th t i xoay chi u c a t ng c

109

Rt = Rr1 c tnh thu n tr trong khi c m khng c a cu n s c p >>Rt ( y L1 l i n c m cu n s c p). Mo t n s trong b khu ch Cp2, CE, CCE gy ra.

(2-191) t n s tn hi u l L1

i ghp bi n p v do cu n dy bi n p cc t Cp1

S tng ng c a b khu ch i v trn hnh 2.80b nh h ng t ng u b khu ch i c th hi n trong s tng ng b ng i n dung CCE. Cn t ng hai c th hi n b ng Rt l t i ph n nh t th c p v s c p. Hnh 2.80c v c tuy n t n s c a b khu ch i ghp bi n p. mi n t n s trung bnh h s khu ch i th c t khng ph thu c vo t n s v tr khng c a i n c m d nh nn khng nh h ng n vi c truy n tn hi u ra t i. Ngoi ra dung khng CCE, C2 cng nh c m khng L1 l n, tc d ng m c r c a chng i v i m ch ra c a t ng u v t i khng ng k , v v y c th khng tnh n chng.

|K| K0 f f

Hnh 2.80: T ng khu ch S nguyn l, s

i ghp bi n p c tuy n t n s

tng ng v

V i nh ng gi thuy t nh trn, ta c th chia s tng ng c a m ch ghp t ng thnh ba s ng v i ba kho ng t n s trung bnh, t n s th p v t n s cao (h.2.81). Theo s hnh 2.81a th t n s trung bnh t ng tr t i (2-192) RT = Rt + r1 + r2

mi n t n s th p c m khng c a L1 b gi m s gy tc d ng m c r ng k v i R t v lm cho h s khu ch i gi m. Ngoi ra dung khng c a CCE v C2 l n hn v c m khng c a Ls1 v Ls2 nh hn so v i tr s tng ng c a chng mi n t n

110

s trung bnh. Cho nn s tng ng c a m ch ghp c d ng nh hnh 2.81b. V i m t Mt v t cho tr c, ta c th tm c i n c m L1 t i thi u theo
2 L1 R 0 / t Mt 1

(2-193)

y : R0 = [(Rr1 + r1)(r'2 + R't)/(Rr1 + r1 + r'2 + R't)]

Hnh 2.81 : S

tng ng c a t ng khu ch

i ghp bi n p

a) t n s trung bnh; b) t n th p ; c) t n cao.

mi n t n cao i n c m d tng, nn i n p tn hi u a ra t i R't b gi m. Ngoi ra t n cao s lm gi m ng k dung khng c a CCE v C'2 do lm gi m i n p xoay chi u trn eolect T1 v R't v h s khu ch i gi m. mi n t n cao s tng ng c a b khu ch i v trn hnh 2.81c. V i m t Mc v c cho, th i n c m d t ng xc nh theo. Ls
' Rr1 + r1 + r2 + R 't 2 . Mc 1 c

(2-194)

C n ch r ng trong t ng khu ch i ghp bi n p c Rt l n th m t t n s no mi n t n cao c th xu t hi n c ng h ng ( ng 2 hnh 2.80c) do m ch LSC'2 quy t nh, lm c tuy n v ng ln.

2.3.5.

Khu ch

i cng su t

T ng khu ch i cng su t l t ng cu i cng m c v i t i ngoi v nh n c cng su t t i u theo yu c u trn t i c n ph i c bi t ch n ch tiu nng l ng. T ng khu ch i cng su t c th dng tranzito l ng c c ho c IC khu ch i cng su t. Theo cch m c t i, ng i ta chia thnh t ng khu ch i c bi n p ra v t ng khu ch i khng bi n p ra. Ba ch lm vi c th ng dng trong t ng khu ch i cng su t l: ch A, ch B v ch AB (xem 2.3.1). Hnh 2.82 dng minh h a c i m c a cc ch b ng v d trn c tuy n ra c a tranzito theo s EC. Ch A c dng trong t ng khu ch i cng su t n, mo t nh t nhng hi u su t nh nh t kho ng 20%, v cng su t vi W m b o tn hi u ra t i khng v t qu

Trong ch B i m lm vi c tnh ch n i m mt ph i ng ti m t chi u. Ch tnh tng ng v i i n p UBE = 0. Khi c tn hi u vo, dng colect ch xu t hi n ng v i n a chu k, cn n a chu k sau tranzito ch kha. Khi hi u su t nng

111

l ng c a t ng ra cao (60 70%) v c kh nng cho 1 cng su t ra t i l n, tuy nhin ny l n c n kh c ph c b ng cch m c tranzito thch h p. mo v i ch Ch AB l trung gian gi a ch A v B t c b ng cch ch chuy n i m tnh ln pha trn i m B (h.2.82). Mo khng ng th ng s gi m khc nhi u so v i ch B. IC mA

IBmax

IC

PA

IB0

PAB

IB =0

PB UCE V

EC Hnh 2. 82: V tr i m lm vi c tnh trn a- T ng khu ch

c tuy n ra trong ch ch

A, B, AB

i cng su t c bi n p ra lm vi c

A (h.2.83)

Dng i n m ch ra kh l n v th ph i lu khi ch n i n tr RE. i n tr RE th ng khng v t qu vi ch c nn kh khn trong vi c ch n CE kh h i ti p m dng xoay chi u. Ta s kh o st t ng khu ch i khi RE = 0. Phng php th gi i tch c dng tnh ton t ng khu ch S li u ban u tnh ton l cng su t ra Pt v i n tr t i Rt. i cng su t.

Hnh 2.83: T ng cng su t lm vi c

ch

A ghp bi n p

112

IC mA
O

Ic .

IBmax

Pc.cp

IC0

IB0

IB =0 UCE V

UC

EC

Hnh 2.84:

th

tnh ton t ng khu ch

i lm vi c

ch

A, ghp bi n p

T th hnh 2.84 ta th y ng t i m t chi u qua i m EC h u nh th ng ng v i n tr t i m t chi u (h.2.83) tng i nh , (l i n tr thu n c a cu n s c p bi n p). i n tr t i xoay chi u c a t ng quy v cu n s c p s l Rt~ = n2(Rt + r2) + r1 n2Rt Trong : n = W 1/W 2 l h s bi n p, v i W1, W 2 l s vng dy, cn r1, r2 l i n tr thu n tng ng c a cu n s v th c p bi n p. xc ch n t a c a i m tnh UCEO, ICo theo cng th c (2-119), (2-120) th c n ph i nh tr s UcmIcm.

Cc tham s c th tm nh sau: Cng su t xoay chi u ra Pr trn cu n s c p bi n p (cng su t trong m ch colect c a tranzito) v cng su t a ra t i Pt c quan h : Pr = Pt b a

y : b a l hi u su t c a bi n p (kho ng 0,8 0,9). Tr ng h p tn hi u l hnh sin, th cng su t ra c a t ng c quan h v i cc tham s Ucm, Icm theo

113

Pr = t ta c

2 Ucm .Icm U2 Ucm = cm = 2 2.R t~ 2.n2 .R t

(2-195)

n=

2 2 Ucm Ucm .b.a = 2Pr .Pt 2.Pt .R t

(2-196)

Ch n i n p Ucm theo tr s UCEo (2-119) sao cho i v i t ng ny UCEo g n b ng Ec (h.2.82). Tr s Ucm v h s bi n p n c th dng ng t i m t chi u hay l theo (2-120), trong Icm = Ucm /(n2Rt). Sau khi tm c i m tnh, th qua n ta k xc nh b ng UCE / IC = Rt~. Ch n lo i tranzito c n ph i ch ki n :

ng t i xoay chi u nghing m t gc

n cc tham s gi i h n c a n th a mn i u (2-197) (2-198) (2-199)

Ic.cp > lc.max = Ico + Icm UCE.cp > UCEm = UCEo + Ucm = 2Ec Pc-cp > Pc = UCO.ICO

Theo th hnh 2.84 th y tch s UcmIcm /2 l cng su t ra c a t ng Pr, chnh l di n tch tam gic cng su t . Theo gi tr Ico tm c, xc Rl, R2. Hi u su t c a t ng xc Cng su t ra c a t ng Pr = Ucm . Icm/2 Cng su t tiu th c a ngu n cung c p Po = Ec. Ico = UCeo.ICo Hi u su t c a m ch colect Pr U .I = cm cm Po 2UCEo .ICo (2-200) (2-200) nh IBo, sau theo cng th c (2-129), (2-130) tnh y c l hi u su t m ch colect.

nh b i : = c . b a

(2-202)

T (2-202) ta th y n u tn hi u ra tng th hi u su t tng v s ti n t i gi i h n b ng 0,5 khi Icm = Ico ; Ucm = UCEo Cng su t tiu hao trn m t ghp colect 1 Pc = Po Pr = UCEo .ICo Ucm .Icm 2 (2-203)

T (2-203) ta th y cng su t Pc ph thu c vo mi n tn hi u ra, khi khng c tn hi u th Pc = Po, nn ch nhi t c a tranzito ph i tnh theo cng su t Po.

114

b- T ng khu ch

i cng su t

y ko ch

B hay AB c bi n p

S t ng khu ch i cng su t y ko c bi n p ra v trn hnh 2.85, g m hai tranzito T1 v T2. T i c m c v i t ng khu ch i qua bi n p ra BA2. M ch colect c a m i tranzito c m c t i m t n a cu n s c p bi n p ra. T s bi n p l n2 = W 21 / Wt = W 22 /W t Bi n p vo BA1 c h s bi n p l n1 = Wv/W 11 = W v/ W 12 m b o cung c p tn hi u vo m ch baz c a hai tranzito. Trong tr ng h p b khu ch i nhi u t ng th Uv c a bi n p BA1 c m c vo m ch colect c a t ng tr c theo s khu ch i n ghp bi n p (h.2.83). T ng y ko c th lm vi c ch B hay AB. Trong ch AB thin p trn baz c a hai tranzito c l y t ngu n Ec b ng b phn p R1, R2. Trong ch B thin p ban u khng c, nn khng c n R1. Khi i n tr R2 c dng m b o cng tc cho m ch vo c a tranzito trong ch g n v i ch ngu n dng. u tin hy xt s khi n lm vi c ch B. Lc khng c tn hi u vo i n p trn baz c a c hai tranzito i v i emit c a chng u b ng khng. N u khng tnh n dng i n ng c colect th c th coi dng i n trong t ng khu ch i b ng khng. i n p trn t i cng b ng khng. Trn colect m i tranzito s c i n p m t chi u b ng i n p ngu n Ec. Khi c tn hi u vo, b t u t n a chu k ng, lc trn cu n th c p W 11 c a bi n p BA1 s c n a chu k i n p m i v i i m chung c a cc cu n dy, cn trn cu n W 12 s c n a chu k i n p dng. K t qu l tranzito T2 v n ti p t c kha ch c dng Ic1 = .iB1 ch y qua tranzito T1 m . Trn cu n W 21 s t o nn i n p U21 2 = Ic.Rt~ = Ic1. n2 . Rt. Trn t i s c n a sng i n p dng Ut = U21/n2.

Hnh 2.85:T ng

y ko ghp bi n p

115

IC

Icm

UCE

Ucm

Hnh 2.86:

th tnh t ng cng su t

Khi tn hi u vo chuy n sang n a chu k m, c c tnh c a i n p cc cu n th c p bi n p vo i d u. Lc T1 kha, T2 m . Trn cu n W 22 s c dng i n Ic2 = .iB2 ch y qua (ch n 1 = 2 = ) t o nn i n p c cng tr s nhng c c tnh ng c l i cu n t i Wt. Trn t i s c n a sng i n p m. Nh v y qu trnh khu ch i tn hi u vo c th c hi n theo hai nh p n a chu k: n a chu k u ch c m t tranzito lm vi c, n a chu k th hai thi tranzito cn l i lm vi c. Qu trnh lm vi c c a t ng khu ch i nh v y ch c n gi i thch b ng th hnh 2.86 i v i m t n a chu k, v d i v i tranzito T1 ng t i m t chi u (h.2.86) xu t pht t i m c t a (0. Ec) h u nh song song v i tr c dng i n v i n tr m ch colect ch g m i n tr thu n c a cu n s c p bi n p ra BA2 r t nh . V trong ch tnh UBeo = 0 dng colect xc nh ch y u b ng dng i n ng c c a n. ng t i xoay chi u c t ng t i m t chi u t i i m c t a (Ico, UCE = Ec). ng t i xoay chi u c v 2 t v i Rt~ = n2 .R cho xc nh cc quan h c trng cho ch tiu nng l ng c a t ng cng su t. Tn hi u cu n s c p bi n p ra xc nh b ng di n tch tam gic g ch cho (h.2.86). Pr = Ucm .Icm/2 Cng su t a ra t i c tnh n cng su t t n hao trong bi n p (2-205) Pt = b.a2 .Pr Tr s trung bnh c a ng tiu th t ngu n cung c p (2-204)

116

I0 =

1 2Icm Icmsind = 0
2Ec .Icm

(2-206)

Cng su t tiu th t ngu n cung c p P0 = Hi u su t c a m ch colect (2-207)

c =
v hi u su t c a t ng

Pr Ucm = . Pt 4 E

(2-208)

= ba2 .
Hi u su t c a t ng s

Ucm . 4 Ec
tn hi u ra. Gi thi t Ucm = Ec v

ba 2 = 1 th =0.785. Ch r ng gi tr bin Ucm khng v t qu Ec - UCE v b.a = 0.8 99 th hi u su t th c t c a t ng khu ch i cng su t y ko kho ng 0,6
0,7 v l n g p l,5 l n hi u su t c a t ng n. Cng su t tiu th trn m t ghp colect c a m i tranzito. Pc = Po Pr = hay
2 2Ec Ucm 1 Ucm . Pc = . R t~ 2 R t~

tng khi tng bin

2E c .Icm 1 Ucm .Icm 2

(2-209)

(2-210) tn hi u ra Ucm. xc nh

Theo (2-210) th cng su t Pc ph thu c v bin Pcmax, l y o hm Pc theo Ucm v cho b ng khng. dPc 2Ec Ucm = =0 dUcm .R t~ R t ~ t ta tm c tr s Ucm ng v i Pcmax U* = 2 cm Ec = 0.64Ec

(2-211) i trong tranzito (2-212)

Thay (2-211) vo (2-210) ta tm c cng su t tiu hao c c Pcmax

2 2 Ec = 2 2. .n2 R t

Vi c ch n tranzit theo i n p c n ph i ch l khi hnh thnh 1/2 sng i n p trn 1/2 cu n W 2 th 1/2 cu n W 2 cn l i cng s hnh thnh m t i n p nh v y v c c ng v i i n p ngu n Ec xc nh i n p ng c cho tranzito kha. Tr s

117

i n p ng c theo i n p.

t trn tranzito khi l 2Ec. Xu t pht t

tr s ny

ch n tranzito

Trong ch B, dng i n ch y qua tranzito ch trong 1/2 chu k thch h p v ch n tranzito dng i n d a vo Icm (h.2.84). Do v i cng m t lo i tranzito th t ng y ko m bo cng su t t i l n hn t ng n. IB T1

UBE

T2

Hnh 2.87: nh h ng

khng ng th ng c a d ng tn hi u trong ch
IB T1

c tuy n vo tranzito

n mo

UBE

T2

Hnh 2.88: Gi m mo khng ng th ng trong ch

AB

Tuy nhin ch B, v thin p ban u b ng khng nn mo khng ng th ng c a i n p ra l n. Nguyn nhn l tnh khng ng th ng o n uc a c tuy n vo tranzito khi dng baz nh , l hi n t ng mo g c v c v trn

118

hnh 2.87. y c tuy n vo c a c hai tranzito v chung m t th . T hnh 2.87 th y r khi Uv l hnh sin th d ng iB1 v iB2 b mo ph n g n g c ng v i dng IB nh . Do d ng dng ic1,ic2 v i n p ra cng b mo. Trong ch A nguyn nhn ny khng xu t hi n v dng baz tnh l n lo i tr vng lm vi c o n u c a c tuy n vo c a tranzito. Mu n gi m mo trong m ch baz c a hai tranzito, ng i ta a thm i n tr ph (v d R2 trong hnh 2.85) chuy n ch cng tc c a ngu n tn hi u g n t i ch ngu n dng v chnh l lm gi m nh h ng khng tuy n tnh c a c tuy n vo tranzito. Tuy nhin v eo h p trn i n tr ph do dng iB ch y qua nn s lm gi m h s khu ch i c a t ng. gi m mo tri t hn t ng y ko c chuy n sang lm vi c ch AB. Thin p ban u c xc nh nh cc i n tr R1, R2 (h.2.85). c tuy n vo, c a hai tranzito c ch n thin p UBO v chung trn th hnh 2.88. Ch n UBO v cc dng IB0, IC0 khng l n l m, nn th c t chng khng nh h ng n ch tiu nng l ng c a s so v i t ng lm vi c ch B. V th cc cng th c dng trong ch B u ng cho ch AB.

c T ng khu ch

i cng su t

y ko khng c bi n p

T ng cng su t y ko c th lm vi c theo s khng bi n p ra, nh s gi m kch th c, tr ng l ng, gi thnh, nng cao cc ch tiu ch t l ng cng nh d dng trong vi c dng vi m ch. S t ng ra khng bi n p cho trn hnh 2.89. C hai phng php m c t i v tng ng l hai phng php cung c p i n p m t chi u. Theo phng php th nh t (h.2.89 a, c) t ng c cung c p b ng hai ngu n Ec1 v Ec2 c i m chung g i l ki u cung c p song song, cn t i c m c gi a i m n i E v C c a cc tranzito v i m chung ngu n cung c p. Tranzito T1, T2 lm vi c ch AB do cch ch n cc i n tr R1 R4 thch h p. i u khi n cc tranzito b ng hai ngu n tn hi u vo ng c pha Uv1 v Uv2 l y t t ng o pha tr c cu i (a). Theo phng php th hai (h.2.89 b,d), t ng c cung c p b ng m t ngu n chung (g i l cung c p n i ti p), cn t i c m c qua t c i n dung l n. Khi khng c tn hi u th t C c n p i n t i tri s 0,5Ec. N u T1 lm vi c, T2 t t th t C ng vai tr ngu n cho t i. Cn khi T2 lm vi c th dng t i ch y qua ngu n cung c p Ec. Khi dng ic2 ch y qua t C tch tr nng l ng cho n v b l i ph n nng l ng a vo t i trong n a chu k tr c. (h.2.89c, d), ng i ta dng hai tranzito khc lo i pnp v npn, Trong cc s nn khng c n hai tn hi u vo ng c pha nhau. ng v i 1/2 chu k dng c a tn hi u th T1 lm vi c, T2 kha, cn ng v i 1/2 chu k m c a tn hi u th ng c l i. N u so snh v i s t ng cng su t c bi n p ra, th th y r ng trong hnh 2.85 cng su t ra l (UcmIcm)/2 g n b ng tr s Ucm / 2n2R t . Ni khc i, y b ng 2 cch thay i h s bi n p, m t cch tng i n gi n, ta c th nh n c cng su t yu c u cho tr c trn t i ch n. Cn trong cc s (h.2.89) i u kh 2 th c hi n v cng su t trn t i xc nh b ng Ucm / (2R t ) Kh nng duy nh t c cng su t yu c u v i i n tr Rt cho tr c, trong tr ng h p ny l do Ucm quy t nh,

119

ngha l ph i ch n i n p ngu n cung c p. Khi Rt nh th khng p cn khi Rt l n th khng t i v dng i n.

t iv

i n

Hnh 2.89: M ch

y ko khng bi n p ra

T t c cc s t ng ra y ko yu c u ch n c p tranzito c tham s gi ng nhau, c bi t l h s truy n t . V i cc m ch hnh 2.89 c) v d), c n ch t i vi nh n xt th c t quan tr ng sau: xc l p ch AB cho c p tranzito T1, T2 c n c hai ngu n i n p ph m t chi u U1 v U2 phn c c cho chng nh trn hnh 2.90. Cc i n p ny c t o ra b ng cch s d ng hai i n p thu n ri trn 2 it 1 v 2 lo i silic c t ng i n p gi a i m B1B2 l UB1B2 = + (1,1 1,2)V v c h s nhi t m (-1mV/0C). Vi c duy tr ng i n tnh IBO n nh ( ch AB) trong 1 d i nhi t r ng t c nh tc d ng b nhi t c a c p 1 2 v i h s nhi t dng c a dng tnh T1 v T2 v nh s d ng thm cc i n tr h i ti p m R1, R2 < Rt. Ngoi ra, do i n tr vi phn lc m c a 1 2 nh nn m ch vo khng lm t n hao cng su t c a tn hi u, gp ph n nng cao hi u su t c a t ng.

120

Hnh 2.90: T ng ra

y ko khng bi n p

ch

AB dng cc it n

nh nhi t

Khi c n c cng su t ra l n, ng i ta th ng s d ng t ng ra l cc c p tranzito ki u Darlingtn nh hnh 2.91 (a) v (b). Lc , m i c p Darlingtn c coi l m t tranzito m i, ch c nng c a m ch do T1 v T2 quy t nh cn T1 T2 c tc d ng khu ch i dng ra. Cc thng s c b n c a m ch hnh 2.91a l : H s khu ch i dng i n = 1 .1' i n tr vo rBE = 2rBE1 i n tr ra rCE = 2/3rCE1. c a m ch hnh (2.91b) l : = 2 . 2' ; rBE = 2rBE2; rCE = 1/2rCE2 y i n tr R a vo c tc d ng t o 1 s t p UR 0,4V i u khi n m T1, T2 lc dng ra l n v chuy n chng t m sang kha nhanh hn.

Hnh 2.91 : Cc c p tranzito m c ki u Darlingtn (a) D ng s Darlingtn th ng ; (b) D ng s Darlingtn b

121

b o v cc tranzito cng su t trong i u ki n t i nh hay b ng n m ch t i, ng i ta th ng dng cc bi n php t ng h n ch dng ra khng qu 1 gi i h n cho tr c I ra max (c hai c a tnh). Hnh 2.92 a ra v d m t m ch nh v y th ng g p trong cc IC khu ch i cng su t hi n nay. Bnh th ng, cc tranzito T3 v T4 ch kha cho t i lc dng i n ra cha t t i gi tr t i h n I ra max . Khi dng i n m ch ra qua R1 v R2 t t i gi i h n ny, gi m p trn R1 v R2 do n gy ra y t i ng ng m c a T3 v T4 (c 0.6V) lm T3 v T4 m ngn s gia tng ti p c a Ira nh tc d ng phn dng IB1, IB2 c a T3 v T4.

Hnh 2.92 : M ch b o v qu dng cho t ng ra c a cc IC khu ch

T c th ch n R1 v R2 theo i u ki n R1 = + 0.6V ; + Iramax R2 = 0.6V Iramax

i cng su t

h n ch dng, b o v T3 v T4. Th c t lc Ura l n, R5R6 Cc i n tr ra R3, R4 khng c tc d ng v i T3T4, khi Ura gi m nh , cc phn p c R5 v R6 s nh h ng t i gi tr ng ng Iramax

122

Iramax =

0.6V R3 (E Ura ) R1 R1.R 5 t t i gi tr x p x

t c l gi tr ng ng dng i n h n ch s l n nh t khi i n p ra i n p ngu n cung c p.

2.3.6.

Khu ch

i tn hi u bi n thin ch m i ghp tr c ti p

a- Khi ni m chung. M ch khu ch

B khu ch i tn hi u bi n thin ch m (tn hi u m t chi u) lm vi c v i nh ng tn hi u c t n s g n b ng khng v c c tuy n bin t n s nh hnh 2.93. Vi c ghp gi a ngu n tn hi u v i u vo b khu ch i v gi a cc t ng khng th dng t hay bi n p v khi c tuy n bin t n s s c d ng nh hnh 2.76a, t c l f = 0 khi K = 0. Ku f

Hnh 2.93:

c tuy n bin

t n s c a b khu ch

i m t chi u

truy n t tn hi u bi n i ch m c n ph i ghp tr c ti p theo dng m t chi u gi a ngu n tn hi u v i m ch vo b khu ch i v gi a cc t ng v i nhau. V ghp tr c ti p nn vi c ch n i m lm vi c c c i m ring so v i cc b khu ch i kh o st tr c y. Ch ng h n, trong b khu ch i ghp i n dung th ch m t chi u c a m i t ng (ch tnh) c xc nh ch do nh ng ph n t c a t ng quy t nh v cc tham s c a n c tnh ring bi t i v i t ng t ng. T i n ghp t ng s cch ly thnh ph n m t chi u theo b t k m t nguyn nhn no c a t ng ny s m t chi u c a t ng kia. khng nh h ng n ch Trong b khu ch i ghp tr c ti p, khng c ch n t cch ly thnh ph n m t chi u. V v y, i n p ra khng nh ng ch c xc nh b ng tn hi u ra c ch m cn c tn hi u gi do s thay i ch m t chi u c a cc t ng theo th i gian, theo nhi t hay 1 nguyn nhn l no khc. T t nhin, c n c bi t quan tm n nh ng m t chi u y s c cc t ng sau khu ch i ti p t ng u v s thay i ch t c. S thay i m t cch ng u nhin c a i n p ra trong b khu ch i m t chi u khi tn hi u vo khng i Uvo = 0 g i l s tri i m khng c a b khu ch i. Nguyn nhn tri l do tnh khng n nh c a i n p ngu n cung c p, c a tham s tranzito v i n tr theo nhi t v th i gian. Gia s c a i n p tri u ra Utr.r c xc nh khi ng n m ch u vo b khu ch i (en = 0). Ch t l ng b khu ch i m t chi u c nh gi theo i n p tri quy v u vo c a n: Utr.v = Utr.r/K, y K l h s khu ch i c a b khu ch i. tri quy v u vo c trng cho tr s tn hi u l u vo b khu ch i c h s khu ch i l K. Khi xc nh d i bi n i c a i n p vo en ph i ch n Utr.r sao

123

cho Utr.r l m t ph n khng ng k so v i tn hi u ra c ch. Ty thu c vo yu c u c a b khu ch i m tr s nh nh t cng ph i l n hn Utr.v hng ch c ho c hng trm l n.

Hnh 2.94: Khu ch

i tn hi u bi n thin ch m

Vi c ghp tr c ti p cc t ng trong b khu ch i tn hi u bi n thin ch m quy t nh nh ng c i m tnh ton ch tnh c a n ( i n p v dng i n khi en = 0). Tnh ton tham s ch tnh c a t ng ph i ch n cc ph n t thu c v m ch ra c a t ng tr c v m ch vo c a t ng sau. D i y ta s kh o st m ch khu ch tr c ti p. ny colect c a Tranzito tr c c n i tr c ti p v i baz c a Trong s tranzito sau. Khi i n tr RE nh dng IEO t o nn i n p c n thi t UBEO cho ch tnh c a m i t ng. i u t c b ng cch tng i n th m trn emit c a m i tranzito. Ch ng h n, i v i t ng th hai UBEO2 = Uc01 - UEO2 = Uco1 IEO2 RE2 (2-213) m ch vo b khu ch i (h.2.94a) ng i ta l c m t ngu n i n p b u vo ebv n i ti p v i ngu n tn hi u vo sao cho khi en = 0, dng qua ngu n b ng khng. Mu n th ph i ch n i n p b ebv b ng UBO1. i m t chi u hnh 2.94 g m 3 t ng ghp

124

C th t o ra i n p b UBV nh RB1 v RB2 theo s

(h: 2.94b)

UBV = UBo1 =

EC .RB 2 RB1 + RB 2

Tng t trn m ch ra, t i Rt (h: 2.94a) m c vo ng cho m t m ch c u g m cc ph n t m ch ra t ng cu i v cc i n tr R3 R4. Khi s m b o i u ki n Ut = 0 khi en = 0 i n tr R3 R4 ng vai tr m t b phn p t o nn i n p b b ng Uco3 cho m ch ra c a t ng khi en = 0.

Ubr =

E C .R 4 = UCO3 R3 + R 4
c trng cho b khu ch

(2-214) i v dng xoay

D i y s kh o st cc ch tiu chi u ( i v i gia s i n p tn hi u vo). N u ch n R1 v R2

l n, th i n tr vo c a t ng c th tnh c t : Rv = rb + (1 + ) (rE + RE) 1RE (2-215)

xc nh h s khu ch i c a m i t ng ta gi thi t Rc // Rv = Rc ; Rv1 > Rn khi cc h s khu ch i tng ng c a m i t ng s l:

K 1 = 1

R C1 // R V 2 R R = 1 C1 = C1 R V1 1.RE1 RE1 R C2 // R V 3 R R = 2 C 2 = C2 RV2 2RE 2 RE 2 R C3 //(R t + R 3 // R 4 ) R C3 //(R t + R 3 // R 4 ) = R V3 R E3

(2-216)

K 2 = 2

(2-217)

K 3 = 3

(2-218)

R rng h s khu ch

i c a t ng t ng t l ngh ch v i i n tr emit c a n.

i n tr RE1 tnh theo ch n nh nhi t c a t ng u c tr s t vi trm n n nh nhi t , v a m b o tr vi k . i n tr RE c a nh ng t ng sau v a s UBEO yu c u tng ng trong ch tnh. Khi ghp tr c ti p (h.2.94a) th i n p trn emit cng nh trn colect c a m i t ng sau ph i tng d n ln (v tr s tuy t i trong tr ng h p dng tranzito pnp). i u d n t i ph i tng RE m i t ng sau c c UEO yu c u v do theo cc h th c (2-216) + (2-218) lm gi m h s khu ch i c a chng (K3 < K2 < K1) v h s khu ch i chung. Thi u st c a s hnh 2.94a c th kh c ph c b ng cch dng cc s (94c,d). Trong s (h.94c) i n tr RE c th ch n nh i v i n tr Rp, t o thm m t dng i n ph ch y qua RE. Theo cng th c (2-213) ta c (h.2.94a).

125

RE 2 =
i v i s (h.2.94c)

Uc 01 - UBE 02 IE 02 Uc 01 - UBE 02 IE 02 + IP

(2-219)

RE 2 =

(2-220)

Cng c th th c hi n theo s it n p m c Uz khi :

(h.2.94d) b ng cch m c vo m ch emit m t (2-221)

RE 2 =

Uc 01 - UBE 02 - UD IE02

Cc m ch khu ch i m t chi u ghp tr c ti p c c i m l n gi n, nhng h s khu ch i khng cao (kho ng vi ch c l n) ch dng khi tn hi u vo tng i l n 0,05 + 0,1V v tri i h i khng ch t ch . Mu n c h s khu ch i l n hn (hng trm v hng nghn l n) th cch ghp t ng nh trn khng th c v s xu t hi n tri khng cho php v vi c b nhi t cng kh khn. Cc m ch khu ch i vi sai xt d i y s kh c ph c c cc nh c i m v a nu.

b- T ng khu ch

i vi sai

Hnh 2.95a l c u trc i n hnh c a 1 t ng khu ch i vi sai lm vi c theo nguyn l c u c n b ng song song. Hai nhnh c u l hai i n tr Rcl v Rc2, cn hai nhnh kia l cc tranzito T1 v T2 c ch t o trong cng 1 i u ki n sao cho Rc1 = Rc2 v T1 cng T2 c cc thng s gi ng h t nhau. i n p l y ra gi a hai colect (ki u ra i x ng) hay trn m i colect i v i t (ki u ra khng i x ng). Tranzito T3 lm ngu n n dng gi n nh dng IE (l t ng dng emit IEI v IE2 c a tranzito T1 v T2). Trong s ngu n n dng cn c cc i n tr R1, R2 R3 v ngu n cung c p Ec2, T4 m c thnh it lm ph n t b nhi t n nh nhi t cho T3. Mu n xc nh dng IE c n xc nh i n p gi a i m 1-2 trong s . N u b qua dng IB3 r t nh hn dng IE v coi IE3 IC3 = IE th c th vi t : UBE3 + IE . R3 = I1 . R2 + UBE4 y (2-222)

I1 =

E C2 - UBE4 E C2 R1 +R 2 R1 + R 2

T phng trnh 2-222 tm c

IE =

I1.R 2 + (UBE 4 - UBE 3 ) R3

(2-223)

Tr s I1R2 trong t s c a (2-223) r t l n hn hi u i n p Ube c a cc tranzito T4 v T3. V th dng IE c xc nh ch y u b ng i n tr R1 R2 R3 v dng I1. V UBE4 v UBE3 trong cng th c (2-223) ph thu c vo nhi t d ng hi u s nn ph thu c nhi t c a dng IE l r t nh .

126

Trong s ngu n dng IE.

rt g n (h.2.95b) ph n ngu n

n dng dng T3

c thay b ng

Hnh 2.95: Khu ch a) M ch nguyn l; b) S

i vi sai

n gi n ha; c,d) Phng php a tn hi u vo

Tn hi u vo t ng vi sai c th t hai ngu n ring bi t (Uv1 v Uv2) ho c t m t ngu n (h.2.95c,d). Trong tr ng h p sau tn hi u vo t ln baz c a m t trong hai tranzito hay gi a hai baz c a chng. Cc u vo Uv1 v Uv2 n i theo s nh hnh 2.95c,d c g i u vo vi sai. i n p m t chi u cung c p cho t ng vi sai l hai ngu n Ec1 v Ec2 c th khc nhau hay b ng nhau v tr s . V hai ngu n n i ti p nn i n p cung c p t ng l Ec = Ec1 + Ec2. Do c Ec2 nn i n th emit c a tranzito T1, T2 gi m nhi u so v i trong s hnh 2.94a v i u ny cho php a tn hi u t i u vo b khu ch i vi sai m u vo. khng c n thm m ch b i n p Hy xt c th trong m t s tr ng h p i n hnh sau: S t ng vi sai yu c u dng tranzito T1, T2 c tham s gi ng nhau v Rc1 = Rc2 (h.2.94b), do khi tn hi u vo b ng khng (h.2.96a). C u c n b ng, i n p trn colect c a hai tranzito b ng nhau v i n p ra l y trn ng cho c u Ur= Ur1-Ur2 c n nh cao i v i s tay i i n p cung c p, nhi t v cc y u = 0. S t khc v tri theo hai nhnh gi ng nhau, i n p trn cc colet thay i cng m t gia s v tri u ra g n nh b tri t tiu. (Trong th c t , do tnh t n m n c a cc tham s tranzito hay s thay i c a chng khng gi ng nhau theo th i gian nn

127

u ra v n c m t tri no , nhng nh hn kh nhi u so v i nh ng s tr c v tr s tri y c xc nh b ng hi u tri c a hai nhnh c tham s g n gi ng nhau.

Hnh 296:a) S

khu ch

i vi sai khi tn hi u vo b ng 0; b) Bi u

c a tn hi u ra
nh

Dng emit IE chia b i dng baz tnh:

u gi a hai tranzito ngha l IE1= IE2 = IE/2 v c xc IBO1 = IBO2 = IE/ 2(1+) = lvo

Dng baz l m t ph n dng emit ch y trong m ch c ngu n n ng IE v i n p Ec2. Cc dng colect b ng nhau v cc dng emit b ng nhau: Ic1 = Ic2 = IE/2 IE/2 v i n p trn colect l Uc1 = Uc2 = Ec1 - IERC /2 y Rc1 = Rc2 = Rc Tr ng thi ny c a s cn b ng tnh. c trng cho ch cn b ng c a t ng v g i l ch

- Khi c tn hi u a t i 1 trong cc

u vo, (gi s Uv1 > 0; Uv2 = 0)

128

Hnh 2.97: a) S

t ng vi sai khi c tn hi u vo v i Uv1 > 0; Uv2 = 0; b) Bi u i n th

Do tc d ng c a tn hi u vo, xu t hi n dng i n vo c a hai tranzito. V i gi thi t Uv1 > 0, Uv2 = 0, dng vo ny lm tng dng baz c a tranzito T1 v lm gi m dng baz c a tranzito T2. Khi ng IE1 v lc1 tng, cn dng IE2 v Ic2 gi m. S thay i dng i n c a cc tranzito x y ra ng c chi u nhau v v i cng m t gia s , v th t ng dng i n IE1 + IE2 = lE gi nguyn khng i. i n p trn colect c a tranlito T1 l Uc1 = Ec1 - ICLRC1 gi m, m t l ng Uc1 ng c d u ( o pha) v i i n p vo. i n p Uc2 tng v t o ra gia s i n p + Uc2 cng d u (khng o pha) v i i n p tn hi u vo. Nh v y v i cch a tn hi u vo nh s ang kh o st u ra c a t ng l y trn colect T1 (Ur1) g i l u ra o, cn u kia l y trn colect T2 (Ur2) g i l u ra khng o. Tn hi u l y gi a hai colect g i l tn hi u vi sai. Ur = Uc2 - Uc1= Uc2 + Uc1 = 2 Uc = 2|+ Ic| . Rc Ta s xc nh h s khu ch i i n p c a t ng vi sai. Khi hai tranzito c tham s gi ng nhau th dng i n vo c a t ng l.

129

Iv =

en en en = = Rn + rv1 + rv2 Rn + 2rv Rn + 2[rB + (1 + )rE ]

(2-224)

y rv l i n tr vo c a tranzito. Dng i n vo t o gia s dng i n colect Ic = Iv v gia s colect. i n p trn (2-225) nh c h s

U r12 = Ic.Rc = Iv . Rc
Sau khi thay IV t (2-224) vo (2-225) v chia cho en ta s xc khu ch i i n p c a t ng (theo hai u ra Ur1 v Ur2 ring r ).

K 1,2 =
Khi Rn = 0 th

Ur1,2 RC RC = = en Rn + 2rv Rn + 2 rB + (1+ )rE

(2-226)

K 1,2 =
H s khu ch

Ur1,2 R C R C = = en Rn + 2rv 2[rB + (1+ )rE ]

u ra vi sai (Ur) khi Rt -> l

(2-227)

i c a t ng theo

K v .s =
N u tnh n Rt th

2Ur1,2 2R C 2R C = = en Rn + 2rv Rn + 2[rB + (1+ )rE ]

(2-228)

K v .s =

2(R C // R t ) Rn + 2rv

(2-229)

Rt ; Rn 0

K v .s =

R C R c = rv rB + (1+ ).rE

(2-230)

Cng th c (2-228), (2-230) dng tnh h s khu ch i c a t ng vi sai. H s i theo u ra Ur1 v Ur2 khi Rn = 0 v Rt = S g n b ng K/2 v h s khu ch khu ch i i n p theo u ra vi sai Kvs g n b ng tr s h s khu ch i K c a t ng n m c EC. Tn hi u cung c p cho t ng khu ch i vi sai c th th c hi n ng th i trn hai u vo (h.295b). Khi tn hi u v Uv1 Uv2 c c c tnh khc nhau th. i n p vo vi sai s l Uv =Uv1 + Uv2 cn i n p ra vi sai l: Ur = KVS(UV1 - Uv2) - Ta s kh o st tr ng h p tn hi u vo c c c tnh gi ng nhau, ngha l hai tn hi u vo ng pha. T t nhin, trong tr ng h p ny th i n p vi sai s t l v i hi u (UV1 - Uv2):

130

Ur = Kvs (UV1 - Uv2)

(2=231)

Xt tr ng h p Uv1 v Uv2 ng pha v b ng nhau v l n, khi m ch khu ch i hon ton i x ng th i n p l y ra trn hai colect c a t ng vi sai s b ng khng v h s khu ch i i v i tn hi u ng pha K s b ng khng. Tuy nhin, khng th c m ch i x ng l t ng v ngu n dng i n l t ng nn h s khu ch i ng pha lun khc khng, v th ng r t nh hn 1. Ch t l ng c a t ng vi sai c c trng b ng t s K /KVS, ch r kh nng c a t ng khu ch i phn bi t tn hi u vi sai nh trn n n i n p ng pha l n. y ng i ta a ra khi ni m h s nn tn hi u c k hi u l N v c tnh nh sau: N = 20 lg (K /Kvs) (dB) Trong cc t ng khu ch i vi sai hi n nay, tr s N c gi tr t - 60 100 dB. ng pha c a t ng vi sai

Hnh 2.98: Khu ch

i vi sai c t i ki u gng dng i n

- Trong t ng khu ch i vi sai c a IC thu t ton, ng i ta th ng thay i n tr Rc b ng tranzito th c hi n ch c nng t i ng c a t ng. S ny c h s khu ch i Kvs l n hn nhi u l n so v i s kh o st c t i l Rc. i u ny r t quan tr ng khi thi t k b khu ch i m t chi u nhi u t ng. M t trong nh ng s nh v y v trn hnh 2.98. Tranzito T5, T6 dng lm t i ng c a t ng c tham s gi ng nhau, T5

131

 c m c thnh it. Cch m c nh v y cn c g i l s gng dng i n (xem thm 2.6.4.b). Dng Ic1 c a tranzito T1 cng ch y qua T5 t o nn i n p UBE5 xc nh i n p vo UBE6. V T5 v T6 c tham s gi ng nhau nn Ic6 gi ng Ic1 Tn hi u vi sai l y t colect c a T2 .
Khi en = 0 s trong ch tnh (cn b ng). Dng Ic1 = Ic2 = Ic6 = IE/2. Dng Ic6 ch y qua T2, dng t i It = 0 v Ur = 0. Gi thi t tn hi u vo c c c tnh nh hnh 2.98. D i tc d ng c a ngu n en dng i n vo s lm tng dng IB1 v lm gi m dng IB2 S thay i dng baz lm thay i dng colect: Ic1 = IE/2 + Iv Ic2 = IE/2 - Iv B i v dng Ic6 = Ic1 nn Ic6 = I E/2 + Iv. Khi dng t i It = Ic6 - lc2 = 2Iv. i n p u ra Ur = 2Iv Rt. N u tn hi u vo i d u th s lm i chi u dng i n IV, It v c c tnh i n p ra Ur. H s khu ch i i n p c a t ng

K=
Khi Rn 0 th

2R t 2R t Ur = = en Rn + 2rv Rn + 2[rB + (1+ )rE ]

(2-232)

K=

R t rB + (1+ )rE

(2-233)

Trong t s c a (2-230) c i n tr Rc (h. 295a) cn trong t s (2-233) c i n tr ti Rt Trong b khu ch i nhi u t ng th Rt l i n tr vo c a t ng sau. S hnh 2.98 c u i m c b n l kh nng ch u t i cao v t i c i m n i t, thm vo h s khu ch i Kvs trong t ng vi sai t i l Rc kho ng ti ch c, cn trong t ng c d i ng kho ng vi trm. V c tuy n vo c a tranzito khng tuy n tnh nn n u thch h p, c th t c i n tr vo hng ch c ho c hng trm k . ch n ch Tng i n tr vo (t i hng ch c M ) c th t c khi ch n T1 v T2 l FET (h.2.99) v nguyn l s ny khng khc s (h.2.95).

c - Khu ch

i m t chi u c bi n

i trung gian
xy d ng b khu ch i a c u n

Hnh 2.100a l s kh i m t phng php khc m t chi u (ki u gin ti p).

i n p m t chi u Uv c a t i b i u ch lm bi n i nh ng thng s c m t i n p xoay chi u (bin hay t n s ) theo quy lu t c a mnh (th ng th hi n theo nguyn l i u bin, t dng nguyn l i u t n v i u pha). Lc t i ra c a b i u ch ta c i n p xoay chi u v i bin t l v i i n p vo Uv bi i ch m.

132

Hnh 2.99: Khu ch

i vi sai dng tranzito tr ng

Tn hi u i u bin c da t i b khu ch i xoay chi u 2 c h s khu ch i l n. Trong b khu ch i ny th thnh ph n m t chi u c a m i t ng c cch li i n khng ( i n dung, i n c m), v th tri i m 0 khng c. b ng cc ph n t i n p ra sau khi khu ch i c tch sng b ng b gi i i u ch 3 v l c kh i i n p t n s mang. Nh v y u ra b khu ch i ta c i n p m t chi u c khu ch i mang quy lu t bi n i c a i n p vo Uv. B i u ch l kh i ch y u c th gy ra tri i m khng trong b khu ch m t chi u lo i ny. B i u ch c th dng ph n t c i n, t i n hay bn d n. i

V d m t b i u ch n gi n dng kho bn d n cho trn hnh (2.101). i n p Uv c truy n t i i m A, n u nh tranzito t t, v b ng 0, n u nh tranzito m . V th khi t t i u vo tranzito m t xung i n p ch nh t, th i m A cng c i n p xung c bin t l v i Uv. i n p ny qua t C t t i u vo b khu ch i xoay chi u.

AC 1

K 2

AC

Hnh 2.100a: Khu ch

i m t chi u c bi n

i trung gian

133

K K

AC 1

K 2

AC

Hnh 2.100b: Khu ch

i m t chi u hai ng c bi n

i trung gian

C th dng nguyn l hnh 2.100b khi thi t k b khu ch i m t chi u c bi n i trung gian. i n p vo m t chi u Uv ng th i t ln hai nhnh song song. M t trong cc nhnh l b khu ch i m t chi u theo s hnh 2.100a cn nhnh kia l b khu ch i m t chi u ghp tr c ti p c h s khu ch i K1. i n p ra c a hai b khu ch i c c a vo b c ng v sau a vo m t b khu ch i chung ti p sau. N u tnh n i n p tri U do b khu ch i m t chi u ghp tr c ti p gy ra, th i n p a vo b c ng s l : Ur = K2Uv + K1(Uv + U) = (K1 + K2)Uv + K1 U Khi tri i m khng tng h= i c a c b khu ch i m t chi u l : (2-234)

K1 K 1. = .h (K1 + K 2 )Uv K1 + K 2 tri c a nhnh khu ch n i m t chi u tr c ti p. i m t chi u cng cao

y : h = U/Uv l

T bi u th c trn ta th y r ng khi t s K2/K1 cng l n.

nh c a b khu ch

V tham s c a b khu ch i m t chi u hai nhnh c bi n i trung gian t t hn nhi u so v i b khu ch i m t chi u lo i tng t khc, cho nn chng c dng trong nh ng tr ng h p khi c n h s khu ch i cao v i tri i m khng nh nh t, v d nh trong my tnh tng t v cc thi t bi o l ng khc.

134

Hnh 2.101: B

i u ch dng tranzito

2.4 KHU CH
2.4.1

I DNG VI M CH THU T TON

khu ch i u ra chung. th c hi n t ton ng t o tn hi u

Khi ni m chung

Danh t : khu ch i thu t ton (operational amplifier) thu c v b dng m t chi u c h s khu ch i l n, c hai u vo vi sai v m t Tn g i ny c quan h t i vi c ng d ng u tin c a chng ch y u cc php tnh c ng, tr , tch phn v.v Hi n nay cc b khu ch i thu vai tr quan tr ng v c ng d ng r ng ri trong k thu t khu ch i, hnh sin v xung, trong b n p v b l c tch c c v.v

Hnh 2.102: Cc ki u IC khu ch

i thu t ton

K hi u quy c m t b khu ch i thu t ton (OA) cho trn hnh 2.102 v i u vo Uvk (hay Uv+) g i l u vo khng o v u vo th hai Uvd (hay Uv-) g i l u vo o. Khi c tn hi u vo u khng o th gia s tn hi u ra cng d u (cng pha) so v i gia s tn hi u vo. N u tn hi u c a vo u o th gia s tn hi u ra ng c d u (ng c pha) so v i gia s tn hi u vo. u vo o th ng c dng th c hi n h i ti p m bn ngoi vo cho OA. C u t o c s c a OA l cc t ng vi sai dng lm t ng vo v t ng gi a c a b khu ch i. T ng ra OA th ng l t ng l p emit (CC) m b o kh nng t i yu c u c a cc s . V h s khu ch i t ng emit g n b ng 1, nn h s khu ch i t

135

 c nh t ng vo v cc t ng khu ch i b sung m c gi a t ng vi sai v t ng CC. Tu thu c vo h s khu ch i c a OA m quy t nh s l ng t ng gi a. Trong OA hai t ng (th h m i) th g m m t t ng vi sai vo v m t t ng b sung, cn trong OA ba t ng (th h c) th g m m t t ng vi sai vo v hai t ng b sung. Ngoi ra OA cn c cc t ng ph , nh t ng d ch m c i n p m t chi u, t ng t o ngu n n dng, m ch h i ti p.

Hnh 2.103: S

nguyn l m ch khu ch

i thu t ton

S nguyn l c a OA ba t ng v trn hnh 2.103, c cung c p t hai ngu n Ec1 v Ec2 c th khng b ng nhau ho c b ng nhau v c i m chung. T ng khu ch i vo dng T1 v T2, t ng hai dng T5 v T6 m c theo s vi sai (h.2.195a). T ng th ba g m T7 v T8. u ra c a n ghp v i u vo c a T9 m c theo t ng CC. i u khi n T7 theo m ch baz b ng tn hi u ra t ng hai, i u khi n T8 theo m ch emit b ng i n p trn i n tr R12 do dng emit T9 ch y qua n. T8 tham gia vo vng h i ti p dng m b o h s khu ch i cao cho t ng ba. Tc d ng ng th i c a T7 v T8 ho c l lm tng, ho c l lm gi m (tu thu c vo tn hi u vo T6) i n p t ng CC. Tng i n p trn baz T9 l do s gi m i n p m t chi u T7 cng nh do s gi m i n tr c a T8 v ng c l i. Tranzito T3 ng vai tr ngu n n dng, cn tranzito T4 c m c thnh i t t o i n p chu n, n nh nhi t cho T3 c ni t i 2.3.6b. Khi i n p vo Uvk = Uvd = 0 th i n p u ra c a OA l Ur = 0.

136

D i tc d ng c a tn hi u vo (h.2.103) c d ng n a sng +, i n p trn colect c a T6 tng, s lm dng IB v IE c a T9. i n p trn R12 s tng lm gi m dng IB v IE c a T8. K t qu l u ra OA c i n p c c dng Ur > 0. N u tn hi u vo ng v i n a sng - th u ra OA c i n p c c tnh m Ur < 0. c tuy n quan tr ng nh t c a OA l c tuy n truy n t i n p (h.2.104), g m hai ng cong tng ng v i cc u vo o v khng o. M i ng cong g m m t o n n m ngang v m t o n d c. o n n m ngang tng ng v i ch tranzito t ng ra (t ng CC) thng bo ho ho c c t dng. Trn nh ng o n khi thay i i n p tn hi u t vo, i n p ra c a b khu ch i khng i v c xc nh b ng cc gi tr U+r max, U-r max, g i l i n p ra c c i, ( i n p bo ho) g n b ng Ec c a ngu n cung c p (trong cc IC thu t ton m c i n p bo ho ny th ng th p hn gi tr ngu n Ec t 1 n 3V v gi tr ). o n d c bi u th ph thu c t l c a i n p ra v i i n p vo, v i gc nghing xc nh h s khu ch i c a OA (khi khng c h i ti p ngoi). K = Un/ Uv Tr s K tu thu c vo t ng lo i OA, c th t vi trm n hng trm nghn l n l n hn. Gi tr K l n cho php th c hi n h i ti p m su nh m c i thi n nhi u tnh ch t c a OA.

ng cong l t ng (h.2.104) i qua g c to . Tr ng thi Ur = 0 khi Uv = 0 g i t l tr ng thi cn b ng c a OA, tuy nhin i v i nh ng OA th c t th ng kh c cn b ng hon ton, ngha l khi Uv = 0 th Ur c th l n hn ho c nh hn khng. Nguyn nhn m t cn b ng l do s t n m n cc tham s c a nh ng linh ki n trong khu ch i vi sai ( c bi t l tranzito).
S ph thu c vo nhi t c a tham s OA gy nn tri thin p u vo v i n p u ra theo nhi t . V v y cn b ng ban u cho OA ng i ta a vo m t trong cc u vo c a n m t i n p ph thch h p ho c m t i n tr i u ch nh dng thin p m ch vo.

Ur Uv
o

Uv khng

Uv

Hnh 2.104:

c tuy n truy n

t c a IC thu t ton

i n tr ra l m t trong nh ng tham s quan tr ng c a OA. OA ph i c i n tr ra nh (hng ch c ho c hng trm ) m b o i n p ra l n khi i n tr t i nh , i u t c b ng m ch l p emit u ra OA. Tham s t n s c a OA xc nh theo c tuy n bin t n s c a n (h.2.105a) b gi m mi n t n s cao, b t u t

137

t n s c t fc v i d c u (-20dB) trn m t kho ng c a tr c t n s . Nguyn nhn l do s ph thu c cc tham s c a tranzito v i n dung k sinh c a s OA vo t n s . T n s f1 ng v i h s khu ch i c a OA b ng 1 g i l t n s khu ch i n v . T n s bin fc ng v i h s khu ch i c a OA b gi m i 2 l n, c g i l gi i thng khi khng c m ch h i ti p m, fc th ng th p c vi ch c Hz. Khi dng OA khu ch i tn hi u, th ng s d ng h i ti p m u vo o. V c s d ch pha tn hi u ra so v i tn hi u vo t n s cao nn c tuy n pha t n s c a OA theo u vo cn c thm gc l ch pha ph v tr nn l n hn 180o (h.1.105b). m t t n s cao f* no , n u t ng gc d ch pha b ng 360o th xu t hi n h i ti p dng theo u vo o t n s lm m ch b m t n nh (xem 2.5.1) t n s ny. kh c ph c hi n t ng trn, ng i ta m c thm m ch hi u ch nh pha RC ngoi chuy n t n s f* ra kh i d i thng c a b khu ch i. Tham s m ch RC v v tr m c chng trong s IC kh t kch do ng i s n xu t ch d n. D i y ta kh o st m t s m ch ng d ng c b n dng OA ch lm vi c trong mi n tuy n tnh c a c tuy n truy n t v c s d ng h i ti p m i u khi n cc tham s c b n c a m ch.

Hnh 2.105: Kh o st IC thu t ton b ng m ph ng

2.4.2.

B khu ch

138

Hnh 2.106: Khu ch

o dng IC thu t ton

B khu ch i o cho trn hnh 2.106, c th c hi n h i ti p m song song i n p ra qua Rht. u vo khng o c n i v i i m chung c a s (n i t). Tn hi u vo qua R1 t vo u o c a OA. N u coi OA l l t ng th i n tr vo c a n v cng l n Rv , v dng vo OA v cng b I0 = 0, khi t i nt N c phng trnh nt dng i n : Iv Iht. T ta c : Uv U0 U0 Ura = R1 Rht Khi K , i n p u vo U0 = Ur/K 0, v v y (2-235) c d ng : (2-236) (2-325)

Uv/R1 = -Ur/Uht

Do h s khu ch i i n p K c a b khu ch i o c h i ti p m song song c xc nh b ng tham s c a cc ph n t th ng trong s : K = Ur/Uv = Rht/R1 ( N u ch n Rht = R1, th K = 1, s (h.2.106) c tnh ch t t ng o tn hi u). N u R1 = 0 th t phng trnh Iv Iht ta c Iv = Ura/Rht hay Ura = Iv.Rht t c l i n p ra t l v i dng i n vo (b bi n i dng thnh p). (2-237) o l p l i i n p

V U0 0 nn Rv = R1, khi K th Rr = 0.

139

2.4.3.

B khu ch

i khng

o
t vo u u vo OA

B khu ch i khng o (h.2.107) g m c m ch h i ti p m i n p o, cn tn hi u t t i u vo khng o c a OA. V i n p gi a cc b ng 0 (U0 = 0) nn quan h gi a Uv v Ur xc nh b i :

Hnh 2.107: Khu ch

Uv = Ur. H s khu ch Kk = R1 R1 + Rht

i khng

o dng IC thu t ton

i khng

o c d ng : (2-238a)

Ura Rht + R1 R = = 1+ ht Uvao R1 R1

Lu khi n v tr gi a l i vo v l i ra t c l thay th Ura b ng Uvo v ng c l i trong s (2.107a), ta c b suy gi m i n p : Ura = Uvao .R (Rht + R1 ) 1 (2-238b)

b l p l i i n p (h.2.107b) v i Kk = 1. i n Khi Rht = 0 v R1 = th ta c s tr vo c a b khu ch i khng o b ng i n tr vo OA theo u vo o v kh l n, i n tr ra Rr 0.

2.4.4.

M ch c ng
o: u vo

a - M ch c ng

S hnh 2.108 c d ng b khu ch i o v i cc nhnh song song b ng s l ng tn hi u c n c ng. Coi cc i n tr l b ng nhau: Rht = R1 = R2 = = Rn < Rv.

140

Khi Iv = 0 th Iht = I1 + I2 + + In hay Ur = (U1+U2+ +Un) = U i

i =1 n

(2-239)

Hnh 2.108 M ch c ng

Hnh 2.109: M ch c ng khng

Cng th c (2-239) ph n nh s T ng qut: Khi R1 Rn c :

tham gia gi ng nhau c a cc s h ng trong t ng.

R R R Ur = ht U1 + ht U2 + ... + ht Un R R2 Rn 1
n R U U U = Rht 1 + 2 + ... + n = iUi v i i = ht R R Ri Rn i =1 1 2

(2-240)

b - M ch c ng khng
S Khi U0 = 0, i n p Uv+ = Uv = Khi dng vo

o:
o v trn hnh 2.109. hai u vo b ng nhau v b ng

nguyn l c a m ch c ng khng

R1 .Ur R1 + Rht o b ng khng (Rv = ), ta c:

u khng

141

U1 Uv U2 Uv U Uv + + ... + n =0 R R R hay U1 + U2 + + Un = n. R1 Ur R1 + Rht

Ur =

R + Rht R1 + Rht .(U1 + U2 + ... + Un ) = 1 n.R n.R1 1

U
i i =1

(2-241) u tin c a v ph i cng

Ch n cc tham s c a s th c (2-240) b ng 1

thch h p s c th a s

(R1 + Rht)/(n.R1) = 1 v Ura = U1 + U2 + + Un =

U
i =1

2.4.5.

M ch tr
hnh 2.110. Khi (2-242)

Khi c n tr hai i n p, ng i ta c th th c hi n theo s i n p u ra c tnh theo : Ur = K1U1 + K2U2

C th tm K1 v K2 theo phng php sau: Cho U2 = 0, m ch lm vi c nh m t b khu ch i o, t c l Ura = aU1 v y K1 = a. Khi U1 = 0, m ch ny chnh l m ch khu ch p. Khi Urb = Rb .U2 R b + R b / b i khng o c phn

Ra/a

Rb/b

Hnh 2.110: M ch tr

142

H s khu ch V y:

i c a m ch lc l

b 1 + b

Ur = Ura + Urb = [b / (1+ b )](1+ a )U2 aU1

N u i n tr trn c hai l i vo l nh nhau, t c l

a = b = th K2 = , K1 =
V y Ura = (U2 U1) (2-243)

T ng qut, s tr v n nng dng ng th i l y t ng v l y hi u c a m t s i n p vo b t k c th th c hi n b ng m ch hnh 2.111. rt ra h th c c n thi t, ta s d ng quy t c nt khu ch i: i v i c a vo A c a b

(R / ) +
i =1 a i

U1 Ua

Ua U =0 Ra

Rt ra:

n iUi Ua 'i + 1 + Ua = 0 i =1 i=1

n

Tng t

i v i c a vo B c a b khu ch
n

n 'iU'i Ub 'i + 1 = 0 i =1 i=1

n u Ua = Ub v tho mn thm i u ki n:

=
i i =1 i =1

'

th sau khi tr

i hai bi u th c trn ta s c: Ua =

U U
' i ' i i i =1 i=1

(2-244)

143

Hnh 2.111: Hi u cc t ng tn hi u

2.4.6.
t

B tch phn

S b tch phn c m t trn hnh 2.112. V i phng php tnh nh trn, i u ki n cn b ng dng nt A, iR = iC ta c C dUr Uv = dt R

Hnh 2.112: B tch phn

Ur =

1 Uv dt + Uro CR 0

(2-245)

144

ban

y: Uro l i n p trn t C khi t = 0 (l h ng s tch phn xc u).

nh t

i u ki n

Th ng khi t = 0, Uv = 0 v Ur = 0. Nn ta c Ur =

U dt
v 0

(2-246)

y: = RC g i l h ng s tch phn c a m ch. Khi tn hi u vo t ng n c, t c thay i c a i n p ra s b ng: Ur U = v t RC ngha l gian. u ra b tch phn s c i n p tng (hay gi m) tuy n tnh theo th i

i v i tn hi u hnh sin, b tch phn s l b l c t ng th p, quay pha tn hi u hnh sin i 90o v h s khu ch i c a n t l ngh ch v i t n s .

2.4.7.

B vi phn

Hnh 2.113: B vi phn

B vi phn cho trn hnh 2.113. B ng cc tnh ton tng t p ra c a n t l v i t c thay i c a i n p vo: Ur = RC dUv dt cc ph n trn c i n (2-247)

y = RC g i l h ng s vi phn c a m ch. Khi tn hi u vo l hnh sin, b vi phn lm vi c nh m t b l c t n cao, h s khu ch i c a n t l thu n v i t n s tn hi u vo v lm quay pha Uvo 1 gc 90o. Th ng b vi phn lm vi c km n nh t n cao v khi

145

1 0 lm h s h i ti p m gi m nn khi s d ng c n lu c b sung 1 i n tr lm nh t R1. zc =

c i m ny v

2.4.8.

Cc b bi n

i hm s

Trong th c t th ng c n t o ra m t i n p U2 l hm s no c a i n p U1, t c l U2 = F(U1). y F l m t quan h hm nh hm logarit, hm m, hm l ng gic, sin, cos, c a U1. D i y hy xt m t v d v i F c d ng hm logarit, t c l c n nh n c m t s ph thu c c d ng U2 = 1ln( 2U1 )

Hnh 2.114 M ch Logarit dng it Hnh 2.114 M ch Logarit dng tranzito n i ki u it

mu n v y, c th dng bi u th c dng c a it c ID = Is eUak /mUT 1 ph n 2.1:

(Trong : Is : dng ng c tnh UT : i n th nhi t KT/eo M :h s i u ch nh (1 < m < 2) Uak: i n p trn it). Trong mi n lm vi c (tho mn i u ki n ID >> Is) c th coi: ID n= Is. eUak /mUT
T ta c Uak = mUTln(ID/Is) (2-248)

146

chnh l hm logarit c n tm. th c hi n quan h ny, c th s d ng m ch nh hnh 2.114. N u coi vi m ch khu ch i thu t ton l l t ng ta c th tnh c nh sau : ID = U1 R

Ur = Uak. Rt ra : Ur = mUTln(U1/IsR) = mUTln10lg(U1/IsR) nhi t phng s c : Ur = (1 2)60lg(U1/IsR) D i i n p lm vi c Do c i n tr k sinh logarit. Ngoi ra h s ch c th nh n c

[mV ]

c th c a m ch b h n ch b i hai tnh ch t c bi t c a it. nn v i dng l n, trn n c s t p v d n n mo c tnh m cn ph thu c vo dng i n. V v y, chnh xc c n thi t m ch ny khi thay i i n p vo trong ph m vi 2 ecac.

C th lo i tr nh h ng c a h s m v m r ng d i ra ph m vi 6 8 ecac b ng cch thay iot D b ng m t tranzito T (h.2.115). i v i dng c c colet tranzito (UCB = 0) nghi m ng v i h th c : Ic = IE = IES eUBE /mUT 1 vi t : y s

ph thu c c a cc hm s v m vo dng c b nhau, v v y c th Ic = IES eUBE /U T 1

)
(2-250)

Lc ny ph thu c ch y u vo dng v tr s c a n g n b ng 1. Khi UBE>0 c th vi t Ic IES eUBE /UT hay s Ur = UBE = UTln(U1/IES.R)

Ch t l ng s logarit s c nng cao, c bi t v i n nhi t khi dng hai 2.115 m c ki u s khu ch i vi sai, l c u trc c b n cc IC l y logarit.

2.4.9.

Cc m ch l c

M ch l c l m t m ng b n c c, dng tch t m t tn hi u ph c t p nh ng thnh ph n c t n s n m trong m t d i nh t nh v lo i i nh ng thnh ph n ngoi d i t n s . D i t n s m m ch l c cho tn hi u i qua c g i l d i thng c a n. M ch l c c ng d ng h t s c r ng ri trong m i d i t n s . Chng th ng c dng tch tn hi u h u ch kh i t p nhi u. Ph thu c vo v tr c a d i thng trong c d i t n s ng i ta th ng dng cc m ch l c sau:

147

- M ch l c t n th p c d i thng t 0

n m t t n s 2 no

y (h.2.116a). n 2 (h.2.116c).

- M ch l c t n cao c d i thng t gi tr 1

n v h n (h.2.116b).

- M ch l c thng d i c d i thng n m trong kho ng t n s t 1

- M ch l c ch n d i c d i thng chia lm hai vng: 0 1 v t 2 , (trong 2 > 1 ) cn vng t n s t 1 2 tn hi u b tri t tiu (h.2.116d). KL KL

KL

KL

Hnh 2.116:

c tuy n cc d ng b l c

G i KL l h s truy n t c a m ch l c t c l KL = Ur/Uv trong Ur l tn hi u u ra, Uv l tn hi u u vo m ch l c, c tuy n bin t n s KL ( ) c a b n lo i trn d ng l t ng cho trn hnh 2.116a, b, c, d. M ch l c c th xy d ng t cc linh ki n th ng RLC. Tuy nhin lo i ny th ng c suy gi m l n, v vi c s d ng cu n c m L lm cho m ch l c tr nn c ng k nh kh ch t o d i d ng vi m ch, c bi t l d i t n th p. V v y trong d i t n s d i vi trm KHz ng i ta th ng s d ng m ch l c c xy d ng d a trn cc linh ki n th ng RC k t h p v i cc ph n t tch c c (thng th ng l cc vi m ch thu t ton) v lo i ny c g i l m ch l c tch c c. Trong th c t ng i ta th ng s d ng cc m ch l c c hm truy n t b c hai v chng c nhi u u i m nh tng i n gi n, h s ph m ch t c th t c t i vi trm, d i u ch nh, lm vi c n nh. Hm truy n t b c hai c vi t d i d ng sau:

148

Hnh 2.117: Cc d ng m ch l c
b 2p 2 + b1p + b0 K(P) = a 2p 2 + a1p + a0 y p = jRC l bi n ph c chu n ho. i v i b n lo i m ch l c trn, n u s d ng lo i m ch l c b c hai th hm truy n c a chng c d ng c th nh sau : m ch l c t n th p b c hai (b1 = b2 = 0) K(P) = b0 a 2p + a1p + a0
2

(2-251)

(2-252)

m ch l c t n cao b c hai (b1 = b0 = 0) K(P) = b 2p 2 a 2p 2 + a1p + a0 (2-253)

m ch l c thng d i b c hai (b2 = b0 = 0) K(P) = b1p a 2p + a1p + a0

2

(2-254)

m ch l c ch n d i b c hai (b1 = 0)

149

K(P) =

b 2p 2 + b 0 a 2p 2 + a1p + a0

(2-255) ng v i

Trn hnh 2.117 a ra v d v d ng m ch l c tch c c c th tng cc d ng m ch l c t n th p, t n cao v thng d i.

2.5.
2.5.1.

T O DAO

NG

I U HA
ng i u ho
t o ra tn hi u hnh sin l:

Nguyn l chung t o dao

C ba phng php chnh - Dng h t dao - Bi n - Dng b bi n

ng g n v i h b o ton tuy n tnh. i s tng t (DAC).

i m t tn hi u tu n hon t m t d ng khc thnh d ng hnh sin.

Phng php th nh t c ng d ng kh r ng ri trong cc my t o dao ng hnh sin c i n. Phng trnh vi phn c a m t h dao ng c m t nh sau:

d2 x dx + F x, + 2 x = 0 2 dt dt
dx Trong F x, l m t hm phi tuy n l h s nh , ng th i tho mn i u dt ' dx ki n F x, dt 0 . My t o dao ng hnh sin lo i ny th ng c xy d ng d a trn cc m ch ch n l c RLC. Lo i my pht ny n gi n, c h s mo nh .
kh i c a chng c d ng nh hnh 2.118. y AE l ph n t tch c c c S h s khu ch i K ; W l l m ch h i ti p tuy n tnh c h s truy n t l ph thu c vo t n s . M ch ny xc nh t n s dao ng c a h . B l m ch h i ti p phi tuy n dng n nh bin dao ng. B I AE/K R

W/

Hnh 2.118: S

kh i m ch dao

ng

Hnh 2.119: My pht a tn hi u

150

Phng php th hai c s d ng trong cc lo i my pht a ch c nng (my pht hm). Lo i my pht ny cng lc c th cho nhi u d ng tn hi u cc u ra khc nhau nh tn hi u hnh tam gic, tn hi u xung hnh ch nh t v.v.. Tn hi u hnh sin nh n c nh m t b bi n i xung tam gic-hnh sin. Lo i my pht ny g n y c s d ng r ng ri nh tnh a nng c a n. Tuy nhin tn hi u hnh sin y th ng c h s mo l n hn so v i phng php trn. M t trong nh ng s kh i i n hnh c a lo i my pht ny c m t trn hnh 2.119, trong : I l b tch phn, R l ph n t rle, F l b bi n i xung tam gic-hnh sin. M ch kn IR t o nn m t h t dao ng, sinh ra hai d ng tn hi u c d ng xung tam gic v xung ch nh t. X(t) t

Hnh 2.120: X p x ha tn hi u hnh sin

D a trn ti n b k thu t c a nh ng nm sau ny, c bi t trong lnh v c k thu t s , ng i ta c th xy d ng my pht tn hi u hnh sin d a trn nguyn t c x p x ho t ng o n k t h p v i l y m u u theo th i gian (h.2.120). S kh i my t o dao ng hnh sin b ng phng php s c m t trn hnh 2.221. Trong Tx l kh i t o xung nh p; C l b m thu n ngh ch dng m theo th i gian gi tr t c th i c a i s ; DFC l b bi n i s hm t o cc gi tr c a tn hi u hnh sin ( bi n tn hi u t d ng s ( u ra c a d ng s ); DAC l b bi n i s tng t DFC) thnh tn hi u tng t (hnh sin). mo tn hi u hnh sin ph thu c vo s l ng m u l y trong m t chu k. N u s l y m u cng l n ( c xc nh b i t n s xung nh p) th hnh sin c chnh xc cng cao. Tuy nhin i u ny ph thu c vo gi i h n t n s lm vi c c a cc b DFC v DAC. V v y phng php ny khng th ng d ng t n s cao tn hi u hnh sin v i h s mo nh c. Trong ba phng php nu trn, hai phng php u c s d ng r ng ri hn. V v y d i y kh o st k hn hai phng php ny. Tn hi u hnh sin TX RC DFC DAC

Hnh 2.121: T o tn hi u hnh sin b ng phng php s

151

2.5.2. My pht dao ton tuy n tnh

ng hnh sin dng h t

dao

ng g n v i h b o

My pht dao ng hnh sin th c hi n bi n i nng l ng ngu n dng m t chi u thnh dng xoay chi u c t n s yu c u. Chng c c u t o trn c s b khu ch i c h i ti p dng m b o ch t kch n nh t n s yu c u. N u khng xt n ph n m ch phi tuy n dng n nh bin , s my pht dao ng hnh sin v l i trn hnh 2.123. H s khu ch i c a b khu ch i v h s truy n t c a m ch h i ti p l s ph c, ngha l c tnh n s ph thu c c a chng vo t n s . Tn hi u vo s my pht l m t ph n c a i n p ra c truy n theo m ch h i ti p dng. s lm vi c trong ch pht sng th c n c hai i u ki n: i u ki n c n l t ng cc gc d ch pha c a tn hi u trong b khu ch i k v trong m ch h i ti p (theo m t vng kn) l b i s c a 2.

k + = 2n
y: n = 0,1,2

(2-256)

Cng th c (2256) xc nh i u ki n cn b ng pha trong b khu ch i c h i ti p dng. i u ki n th hai g i l i u ki n v bin c xc nh b i b t ng th c |K|.|| 1 (2257)

Mu n u ra c a my pht c i n p d ng hnh sin th cng th c (2-256), (2 257) ch ng m t t n s . ngha v t l c a b t ng th c (2257) l: Tn hi u c khu ch i ln |K| l n v b suy gi m m ch h i ti p || l n, khi tho mn i u ki n u vo b khu ch i cng pha nh tr c, nhng (2157) th tn hi u xu t hi n bin l n. Ni cch khc i, b t ng th c |K|.|| > 1 xc nh i u ki n c n my khu ch t kch khi c nh ng thay i u tin c a dng i n v i n p trong s i. ng th c |K|.|| =1 tng ng v i vi c chuy n my pht sang ch cng tc xc l p, khi c s tng c a bin dao ng ko theo h s khu ch i K gi m do c tuy n c a tranzito khng tuy n tnh (v i bin tn hi u l n). Trong ch xc l p th th tn hi u u ra v vo my pht tng ng v i m t gi tr n nh no . l v suy gi m do m ch h i ti p gy ra c b hon ton nh b khu ch i ( i u ki n cn b ng bin ). Gi tr i n p xc l p tu thu c vo h s khu ch i c a b khu ch i K i v i tn hi u nh cng nh vo khng tuy n tnh c a c tuy n tranzito. S ph v i n tr t i l nguyn nhn gy ra khng thu c c a h s khu ch i vo nhi t n nh bin i n p ra. n nh bin ny, ng i ta m c thm vo m ch m t n nh khng tuy n tnh, cng nh th c hi n h i ti p m ph n th c. ph n t

152

Hnh 2.123: M ph ng ho t

ng c a m ch dao

ng ghp bi n p

My pht dao ng hnh sin th ng dng m ch dao ng LC v m ch RC ph thu c t n s . My pht dng LC t o ra tn hi u cao t n (t n s cao hn vi ch c kHz), cn my pht dng RC t o ra tn hi u t n th p (t i vi Hz). t o ra dao ng hnh sin, cc bi u th c (2-256)(2-257) c tho mn i v i tn hi u i u chu n f0 v tr khng c a m ch dao ng ph i l thu n tr . S thay i gc di pha c a b khu ch i khi l ch kh i t n s c ng h ng l i u ki n hon thnh bi u th c (2-256) i v i t n s f0, v tr khng c a m ch s khng ph i l thu n tr , m mang tnh ch t i n khng ( i n c m hay i n dung). Tnh ch t ng n c a bi u th c (2-257) i v i t n s c ng h ng c xc nh b ng tr s c c i c a h s khu ch i t n s f0. M ch i n c a my pht LC r t a d ng. Chng c th khc nhau do phng php m c m ch dao ng LC trong b khu ch i v th c hi n h i ti p dng. S my pht v trn hnh 2.123 th c hi n h i ti p dng nh cch ghp bi n p thch h p.

153

Cc tham s c a m ch dao ng ny l i n dung C v i n c m L c a cu n s c p bi n p. Trong s khu ch i m t t ng t i thu n tr th tn hi u ra ng c pha v i tn hi n vo. V th m b o i u ki n cn b ng pha (2-156) th m ch h i ti p dng t n s c ng h ng ph i th c hi n o pha tn hi u a t i u vo b khu ch i. Tn hi u h i ti p dng l y t cu n W 2 qua t phn ng Cpt t t i u vo tranzito. S di pha c n thi t c a m ch h i ti p th c hi n b ng cch m c m c u dy cu n th c p thch h p. V i n p h i ti p nh hn i n p ra nn t s vng dy n = 2/1 < 1.

Hnh 2.124: M ph ng ho t
T n s dao

ng c a m ch dao

ng ghp t bi n p
ng (2-258)

ng t o ra g n v i t n s c ng h ng c a m ch dao f= 1 2 LC

Tn hi u h i ti p cng c th l y tr c ti p t colect m ch dao ng b ng cch lm cu n dy hay t c nhi u u ra. V i cc s pht sng nh th , m ch dao ng c ba i m n i v i b khu ch i, v v y g i l m ch ba i m. Trong s pht sng hnh 2.124 (ba i m i n c m), nhnh i n c m qu n hai cu n W1, W 2. Tn hi u h i ti p l y t cu n W2 i n p l y ra t colect qua t Cp2. i n p trn cu n W 1, W2 i v i i m chung ( t) ng c pha nhau. Tn hi u t cu n W1 qua t Cp1 (Cp1<<C) c a t i u vo tranzitor. Trong s hnh 2.125 (ba i m i n dung), m ch dao ng g m i n c m L v hai t n i ti p C1, C2 c m c

154

song song v i m ch ra c a t ng. i n p h i ti p l y t t C2 t t i u vo tranzito qua t Cp1. i n p trn t C1 v C2 i v i i m chung ( t) ng c pha nhau v th s t o nn h i ti p dng. i u ki n t kch c m b o theo quan h : CL r (B) = v C 2 R c //R t y: rv (B) - i n tr vo c a tranzito theo s Rt - i n tr t i m ch ngoi. tnh ton t n s ta dng cng th c (2-258) C=C1C2/(C1+C2) V tr s c a L, C trong m ch dao ng v tham s c a tranzito ph thu c vo nhi t nn t n s f c a my pht t o ra cng s ph thu c vo nhi t . Mu n tng n nh t n s th ph i tng n nh theo nhi t cho ch tnh c a tranzito, cng nh dng bi n php b s thay i c a t n s theo nhi t . M t trong nh ng phng php b l m c thm vo m ch dao ng nh ng t i n c i n dung ph thu c vo t n s . Trong nh ng my pht c ch t l ng cao, ng i ta dng b c ng h ng th ch anh, khi n nh t n s l l n nh t. y BC; (2.259)

Hnh 2.125: M ph ng ho t

ng c a m ch dao

ng ghp ba i m i n dung

155

d i t n s th p (d i vi ch c kHz), ng i ta dng m ch pht sng RC. y khng dng m ch LC v n lm tng kch th c v tr ng l ng c a cc ph n t trong m ch dao ng. M ch pht sng RC d a trn c s dng m ch ph thu c t n s g m i n tr v t i n c s kh i tng t nh my pht sng LC cho hnh 2.122. Trong kh i khu ch i, tn hi u ra c th ng c pha ho c ng pha v i tn hi u vo. Trong tr ng h p u, m ch h i ti p RC ph thu c t n s ph i d ch pha tn hi u 1800 t n s pht sng, cn tr ng h p th hai th khng c n d ch pha tn hi u. Gi i quy t hai nhi m v ny b ng nhi u s m ch RC khc nhau. Hnh 2.126a l s lo i thang R song song th c hi n d ch pha tn hi u 1800. S ny c h s truy n t v pha tn hi u c a m ch RC ph thu c vo t n s . V s d ch pha c c i c a m t khu RC t n s g n b ng khng l vo kho ng 900, nn c gc d ch pha l 1800, c n c t nh t ba khu RC n i ti p (th ng ng i ta dng m ch c ba khu RC l ). S ph thu c || v vo t n s i v i m ch ba khu RC khi C1 = C2 = C3 = C v R1 = R2 = R3 v trn hnh 2.126b v i bi u th c:

r =

[(1 5 ) + (6 ) ]
2 2 2

1/2 2 2

6 2 = arctg v i = 1/RC 1 5 2
T n s f0 ng v i gc di pha b ng 1800 f0 = 1 2 RC t c lc 2=6. (2-260)

Ta th y t n s f0 m un c a h s truy n t c a m ch h i ti p l = 1/29. Do my pht ch c th t kch n u h s khu ch i c a b khu ch i tho mn K 29. Hnh 2.127 v s my pht RC dng khu ch thu c vo t n s c m c gi a u ra v u vo theo yu c u (K 29) th ph i ch n t s Rht/Rtd 29 i thu t ton. M ch h i ti p ph o. Mu n c h s khu ch i y Rtd= R3//R0.

i n tr vo b khu ch i o b ng R0 cng v i R3 xc nh thnh ph n thu n tr c a khu cu i cng trong m ch h i ti p ph thu c t n s . V th tnh f0 theo (2260) c n ph i ch n R1 = R2 = R3 // R0 = R. Trn th c t mu n c bin dao ng c n thi t th ph i hi u ch nh i n tr Rht.

156

Hnh 2.127: T o dao

ng hnh sin ki u RC dng IC thu t ton

Hnh 2.128a v m ch h i ti p RC khng lm d ch pha tn hi u t n s f0. c tuy n bin t n s v pha t n s cho trn hnh 2.128b v i chnh l c u Vin. cc bi u th c d ng: 1
2 1 9 + 1/2

1 1 ; = arctg ; = 3 RC

T i = 1 hay f0 = 1/2RC c = 0 nn khi xy d ng b t o sng dng khu ch i thu t ton (h.2.129) th m ch h i ti p ph thu c t n s (h.2.128a) c m c gi a u ra v u vo khng o c a khu ch i thu t ton. V t n s f0 h s truy n t c a m ch c u Vin l 1/3 nn my pht ch t kch khi K 3, ngha l ph i ch n t s Rht/R0 2. T n s c a my pht xc nh theo f0 = 1 2 R 1R 2 C 1C 2 = 1 2 RC (2-216)

y: R1 = R2 = R v C1 = C2 = C Bin dao ng c n thi t trong qu trnh i u ch nh s . t c b ng cch hi u ch nh i n tr Rht hay R0

157

C n lu m t i m l n u ch n t s Rht/R0 = 2 th t i t n s f0, i n p h i ti p l y trn ng cho c u gi a 2 u vo o v khng o c a OA b ng 0, t c l m ch khng th dao ng c. V l do ny ng i ta th ng s d ng lo i c u Vin c c i bin b ng cch ch n quan h Rht/R0 = 2 + v i l 1 l ng v cng b (m t vi %) m ch d dao ng c n nh t n s cao nh c tnh d c hn ln i n p ra t o kh nng t ng n c n f0. T s Rht/Ro = 2 + l 1 hm c a bin nh bin dao ng hnh sin t i u ra c a my pht. Dng khu ch i thu t ton c h i ti p m su s lm n nh tham s c a b pht sng RC. V v y khng n nh t n s theo nhi t trong b pht sng RC ch y u l do s ph thu c c a m ch RC vo nhi t . n nh c a n n m trong kho ng 0.1 3%.

2.5.3.

T o tn hi u hnh sin b ng phng php bi n hi u hon ton khc

it

m t d ng tn

Hnh 2.119 m t s kh i c a phng php ny. y l d ng my pht v n nng hn, c nhi u u i m v hi n nay c s d ng kh r ng ri. S c u trc c a m t my pht lo i ny (my pht hm) c trnh by trn hnh 2.130a. H kn g m m t m ch tch phn I, (m t m ch khu ch i thu t ton v hai ph n t R1C1), ph n t rle R (m ch khu ch i thu t ton g m 1 khu h i ti p dng R1R2) t o thnh m t h t dao ng v cho ra hai d ng tn hi u: tn hi u tam gic (U1) v tn hi u xung ch nh t (U2) (xem thm ph n 3.6). Hm truy n t c a ph n t rle U2 = f1(U1) c m t trn hnh 2.130b. Cn hm truy n t c a b bi n i xung tam gic hnh sin U3 = f2(U1) c d ng nh hnh 2.130c. Nguyn t c lm vi c c a c h th ng ny c th gi i thch s b nh sau: N u tn hi u vo c d ng tuy n tnh i xu ng (h.130d) cho n khi t t i m c U1 s lm l t m ch rle thnh + U2 c n ch |U2| > |U1|. T th i i m ny t i u ra c a m ch tch phn tn hi u c d ng tuy n tnh i ln cho n khi t t i gi tr U1 lm cho rle chuy n v tr ng thi ban u (-U2). Qu trnh c ti p t c nh v y v u ra c a rle c d ng xung ch nh t l n U2 v u ra c a m ch tch phn c d ng xung tam gic bin U1 (h.2.130d). Cc tn hi u ny cng t n s v cc kho ng cch xung ( d y, r ng). N u c tuy n tr c a rle i x ng qua tr c X v tr c Y c ngha l ng ng l t m ch nh nhau U1 v m c tn hi u ra U2 cng l nh nhau th t n s dao ng c tnh b ng cng th c (2-262). Xu t pht t phng trnh: IC1 = C1 suy ra t=C1 UC1/I hay f = 1/ 2 t do :

UC1 t

158

f=

.U2 4R1C1U1

Trong =R/Rf, R l ph n d i c a i n tr Rf (h.2.130a); R1C1: h ng s th i gian c a m ch tch phn. T n s c a m ch c th i u ch nh nh thay i Rf, y t l r ng xung.

Hnh 2.130: S

my pht hm

Tn hi u hnh sin nh n c nh m t b bi n i c bi t c c tuy n truy n t phi tuy n nh hnh 2.130c. nh n c hnh sin l t ng, khi u vo c d ng xung tam gic, c tnh truy n t c a ph n t ny ph i c d ng chu k hnh sin t c l U3 = asinU1. Trong a l h ng s . Yu c u i v i ph n t rle trong my pht hm c d i t n s r ng (t d i 1Hz n 10MHz) l c t c truy n m ch r t ph i r t nhanh. th c hi n n, c th dng m ch so snh (comparator). Nhnng cc m ch so snh hi n nay th ng c th i gian chuy n m ch tng i l n (0,03 4)s nn ch s d ng chng t n s khng qu 100kHz. V v y trong trong my pht hm ph n t rle th ng c xy d ng trn c s m ch r i r c dng cc tranzito cao t n (tranzito xung). (Th i gian chuy n m ch khng qu 2030ns). nh n bi t c tn hi u hnh sin t xung tam gic, b bi n i xung tam gic hnh sin c n c hm truy n t U3 = asinU1. th c hi n hm ny, c hai phng php chnh l phng php x p x t ng o n tuy n tnh v phng php x p x t ng o n khng tuy n tnh. Phng php x p x b ng nh ng o n tuy n tnh l chia kho ng hnh sin thnh 4n nghing khc nhau ph n nh v thay th m i ph n b ng m t o n th ng c (h.2.231).

159

1.........n

Hnh 2.131: X p x d ng hnh sin

S n cng l n th chnh xc cng cao v h s mo c a hnh sin nh n c cng nh . M t trong nh ng s th c hi n phng php ny c m t trn hnh 2.321. y n = 6. Cc it D1 D10 tr ng thi ban u l kho b ng cc m c i n p cho tr c: |U1| <<|U5| < Uvm y Uvm l bin xung tam gic l i vo. Khi Uv tng d n th l n l t cc it m v sau kho (nhm it l lm vi c n a dng v nhm it ch n lm vi c n a m c a i n p tam gic) t o thnh t ng o n tn hi u tuy n tnh c d c khc nhau. d c c a t ng o n ny c xc nh b i i n d n tc ng ln t ng kho ng th i gian tng ng. Xt trong chu k u, khi s th t c a t ng o n cng cao (1,2,, n n) th d c s cng gi m. N u g i i n d n ban u (khi t t c cc it u kho) l Yo=1/R v d n c a t ng m ch c it m l Y1=1/R1 v Y2 = 1/R2 th d c c a t ng o n b t k l: tg n = Y0 (Y1 + Y2 + + Yn) = 1 1 1 1 + + ... + ' R 0 R1 R 2 Rn

Trong n l gc nghing c a o n th n. Phng php x p x ho b ng nh ng o n khng tuy n tnh l chia hnh sin ra lm nhi u o n v m i o n thay b ng cc hm phi tuy n. Th d : ng c tuy n Von ampe c a it c d ng a th c b c hai y = ax2 + bx + c (x p x t ng o n b ng hm b c hai) thay c tuy n Vnampe c a i n tr bn d n (Varistor) c d ng a th c: y = ai x n i
i=0 n

X p x b ng o n cong ho c dng tranzito tr ng (FET) m c a it c d ng y = asinx trong kho ng 0 /2.

c tuy n Vnampe

So v i phng php x p x t ng o n tuy n tnh, phng php x p x t ng o n khng tuy n tnh cho chnh xc cao hn. (H s mo hnh sin nh hn n u cng s l ng chia o n n) nhng th c hi n ph c t p hn.

160

Hnh 2.132: Bi n

i xung tam gic thnh hnh sin b ng phng php x p x t ng o n tuy n tnh

t n s fmax 1Mhz, ng i ta c th s d ng FET bi n i xung tam gic thnh hnh sin do c tnh c a lo i ny nh ni trn. S b bi n i ny c m t trn hnh 2.133. tn hi u hnh sin khng b mo c n Uv = 1,33Uc RD = RS = rDSO y : Uv bin i n p tam gic. m b o cc i u ki n sau:

UC i n p c t c a tranzito tr ng T; rDSO i n tr knh c a JFET khi i n p trn c c c a b ng khng. Tuy nhin cc tham s c a tranzito tr ng ph thu c nhi u vo nhi t . V v y m b o cho b bi n i ny lm vi c t t c n c cc bi n php n nh nhi t hay b nhi t b ng cc ph n t m c thm.

161

Hnh 2.133: B bi n

i xung tam gic thnh hnh sin dng JFET

2.6.
2.6.1.

NGU N M T CHI U
Khi ni m chung

Ngu n m t chi u c nhi m v cung c p nng l ng m t chi u cho cc m ch v cc thi t b i n t ho t ng. Nng l ng m t chi u c a n t ng qut c l y t ngu n xoay chi u c a l i i n thng qua m t qu trnh bi n i c th c hi n trong ngu n m t chi u.

U1

Bi n p

Ch nh lu

B l c

n p ( n dng)

T i

Hnh 2.134: S
Hnh 2.134 bi u di n s kh i nh sau:

kh i ngu n m t chi u

kh i c a m t b ngu n hon ch nh v i ch c nng cc

Bi n p bi n i i n p xoay chi u U1 thnh i n p xoay chi u U2 c gi tr thch h p v i yu c u. Trong m t s tr ng h p c th dng tr c ti p U1 khng c n bi n p. M ch ch nh lu c nhi m v chuy n i n p xoay chi u U2 thnh i n p m t chi u khng b ng ph ng Ut (c gi tr thay i nh p nh). S thay i ny ph thu c c th vo t ng d ng m ch ch nh lu (xem 2.1.3). B l c c nhi m v san b ng i n p m t chi u chi u U01 t nh p nh hn. p m ch Ut thnh i n p m t

162

 B n p m t chi u ( n dng) co nhi m v n nh i n p (dng i n) u ra c a n Uo2 (It) khi Uo1 b thay i theo s m t n nh c a Uo1 hay It. trong nhi u tr ng h p n u khng c yu c u cao th khng c n b n p hay n dng m t chi u. Tu theo i u ki n v yu c u c th m b ch nh lu c th m c theo nh ng s khc nhau v dng cc lo i van ch nh lu khc nhau. B ch nh lu cng su t v a v l n th ng dng m ch ch nh lu ba pha. D i y kh o st t ng kh i nu trn trong b ngu n m t chi u. Ring ph n m ch ch nh lu xem (2.1.3) v (2.4).

2.6.2.

L c cc thnh ph n xoay chi u c a dng i n ra t i

Trong cc m ch ch nh lu ni trn i n p hay dng i n ra t i tuy c c c tnh khng i, nhng gi tr c a chng thay i theo th i gian m t cch c chu k, g i l s p m ch c a i n p hay dng i n sau khi ch nh lu. M t cch t ng qut khi t i thu n tr , dng i n t ng h p ra t i l: it = Io + A nsinni + Bncosnt
n =1 n =1

Trong Io l thnh ph n m t chi u v

A nsinni + Bncosnt
n =1 n=1

l t ng cc sng hi xoay chi u c gi tr , pha v t n s khc nhau ph thu c vo lo i m ch ch nh lu. V n t ra l ph i l c cc sng hi ny cho it t p m ch, v cc sng hi gy s tiu t n nng l ng v ch v gy ra nhi u lo n cho s lm vi c c a t i. Trong m ch ch nh lu hai n k, thnh ph n sng hi c b n ln. V y m ch ch nh lu hai n ngha h s p m ch Kp c a b Kp= Bin a chu k thnh m t chi u Io tng g p i so v i chu (n=1) b tri t tiu, ch cn cc sng hi c b c n=2 tr a chu k c tc d ng l c b t sng hi. Ng i ta nh l c:

sng hi l n nh t c a it (hay Ut) / Gi tr trung bnh c a it (hay Ut)

Kp cng nh th ch t l ng c a b l c cng cao. Ng i ta tnh ton r ng khi ch nh lu chu k K=1,58 , khi ch nh lu hai n a chu k K=0,667. th c hi n nhi m v l c ni trn, cc b l c sau y th ng c dng:

a- B l c b ng t

i n

Tr ng h p ny c nu trong ph n b ch nh lu t i dung tnh 2.1.3. Nh c t n i song song v i t i, i n p ra t i t nh p nh hn. Do s n p v phng c a t qua cc l/2 chu k v do cc sng hi b c cao c r qua m ch C xu ng i m chung, dng i n ra t i ch cn thnh ph n m t chi u v m t l ng nh sng hi b c th p. Vi c tnh ton h s p m ch c a b l c dng t d n t i k t qu :

163

Kp =

2 CR t

(2-265)

Ngha l tc d ng l c cng r r t khi C v Rt cng l n (Rt tiu th dng i n nh ). V i b ch nh lu dng i n cng nghi p (t n s 50Hz hay 60 Hz), tr s t C th ng c gi tr t vi F n vi nghn F (t ha). b - L c b ng cu n dy L (cu n ch n) M ch l c b ng cu n L c cho hnh 2.135b. Cu n L m c n i ti p v i t i Rt nn khi dng i n it ra t i bi n thin p m ch, trong cu n L s xu t hi n s c i n ng t c m ch ng l i. Do lm gi m cc sng hi (nh t l cc sng hi b c cao). V m t i n khng, cc sng hi b c n c t n s cng cao s b cu n L ch n cng nhi u. Do dng i n ra t i ch c thnh ph n m t chi u Io v m t phn l ng nh sng hi. chnh l tc d ng l c c a cu n L. H s p m ch c a b l c dng cu n L l : Kp = Rt/3L (2-266)

Hnh 2.135: S a) L c b ng t

cc b l c

i n; b) L c b ng cu n ch n; c) L c hnh L ng c; d) L c hnh

164

Ngha l tc d ng l c c a cu n L cng tng khi Rt cng nh (t i tiu th dng i n l n). V vy, b l c ny thch h p v i m ch ch nh lu cng su t v a v l n. Gi tr cu n L cng l n th tc d ng ch n cng tng; tuy nhin cng khng nn dng L qu l n, v khi i n tr m t chi u c a cu n L l n, s t p m t chi u trn n tng v hi u su t b ch nh lu gi m. c - B l c hnh L ng c v hnh l c (h.2.135c Cc b l c ny s d ng t ng h p tc d ng c a cu n L v t C v 2.135d), do cc sng hi cng b gi m nh v dng i n ra t i (hay i n p trn t i) cng t nh p nh. tng tc d ng l c c th m c n i ti p 2 hay 3 m t l c hnh v i nhau. Khi dng i n v i n p ra t i g n nh b ng ph ng hon ton. Trong m t s tr ng h p ti t ki m v gi m kch th c, tr ng l ng c a b l c, ta c th thay cu n L b ng R trong cc m t l c hnh L ng c hay hnh (h.2.135c). Lc R gy s t p c thnh ph n m t chi u trn n d n t i hi u su t v ch t l ng b l c th p hn khi dng cu n L. Th ng ng i ta ch n gi tr R sao cho n vi k . s t p m t chi u trn n b ng (10-20)% Uo kho ng vi

d - B l c c ng h ng
Hnh 2.136a bi u th b l c c ng h ng dng m ch c ng h ng song song Lk Ck m c n i ti p v i t i Rt nh v y s ch n sng hi c t n s b ng t n s c ng h ng c a n. Ngoi ra t C1 cn c tc d ng l c thm. Hnh 2.136b bi u th b l c c ng h ng dng m ch c ng h ng n i ti p LKCK m c song song v i t i Rt. t n s c ng h ng n i ti p c a m ch LKCK tr khng c a n r t nh nn n ng n m ch cc sng hi c t n s b ng hay g n b ng t n s c ng h ng.

Hnh 2.136: M ch i n cc b l c c ng h ng

165

2.6.3.

c tuy n ngoi c a b ch nh lu

Trong m ch ch nh lu do c i n tr thu n c a cc cu n dy bi n p c a cc it v c a cc ph n t b l c m c n i ti p v i t i nn khi dng i n t i Io tng, i n p 1 chi u ra ti Uo gi m.

ng bi u th quan h gi a Uo v Io g i l c th bi u th gi c a i n p ra Uo nh sau:
Uo = Eo ( UD + Iarb-a + IORL)

c tuy n ngoi c a b ch nh lu. Ta (2-267)

UD l gi tr trung bnh c a i n p h trn cc it c a m t v ch nh lu: Iarb-a l gi tr trung bnh c a s t p trong cc cu n s c p v th c p bi n p khi c dng i n qua 1 v , I0RL l s t p trn ph n t l c m c n i ti p. Hnh 2.137 bi u th cc b l c khc nhau. c tuy n ngoi c a b chinh lu hai n a chu k v i cc

so snh cc tr ng h p trn, c th cn c vo: - i n p ra khi khng t i Eo d cc a c tuy n v d ng c a chng Tr ng h p khng l c, i n p khng t i b ng tr s hi u d ng c a d ng m t n a hnh sin t n s 100Hz. Trong cc tr ng h p khc, do i n tr trong c a van ph thu c vo dng i n t i nn c tuy n hi cong, d c c a c tuy n ph thu c i n tr ra c a b ch nh lu.

ng 2 ng v i tr ng h p t l c C. Do c t l c nn i n p khng t i tng ln khi dng Io tng, ngoi ra nh h ng c a van, bi n p, s phng nhanh c a t C qua t i cng lm cho Uo gi m nhanh hn khi gi m gi tr t l c.

Uo L cC L c hnh Khng l c L c RC

Io

Hnh 2.137:

c tuy n ngoi c a b ch nh lu

166

 ng 3 ng v i tr ng h p l c RC. Khi Io tng, s t p trn i n tr l c R tng nhanh nn i n p ra ti Uo gi m nhanh nh t so v i cc tr ng h p nu y. ng 4 ng v i tr ng h p l c LC (hnh L ng c). Ph n c tuy n gi m nhanh do dng t ha cho cu n L cha g y s t p c m tnh. Sau cng v i s tng c a dng t ha cu n L, s t p c m tnh trn cu n L v nh h ng c a n tng ln lm cho Uo gi m ch m nhng v n c d c l n hn khi khng l c do cu n L c i n tr 1 chi u. ng 5 ng v i b l c hnh g n gi ng v i tr ng h p l c t C do ch u nh h ng ch y u c a t C.
c tuy n

Nhn chung, d c c a c tuy n ngoi ph n nh i n tr ra ( i n tr trong) c a b ch nh lu. Do yu c u chung i v i m t ngu n p, chng ta mong mu n i n tr ny cng nh cng t t.

2.6.4.
an

nh i n p v dng i n

nh i n p

Nhi m v n nh i n p (g i t t l n p) m t chi u ra t i khi i n p v t n s l i i n thay i, khi t i bi n i (nh t l i v i bn d n) r t th ng g p trong th c t . i n tr ra c a b ngu n cung c p yu c u nh , h n ch s ghp k sinh gi a cc t ng, gi a cc thi t b dng chung ngu n ch nh lu. Vi c n nh i n p xoay chi u b ng cc b n p xoay chi u c nhi u h n ch nh t l khi i n p l i thay i nhi u. Dng b n p m t chi u b ng phng php i nt c s d ng ph bi n hn c bi t khi cng su t t i yu c u khng l n v t i tiu th tr c ti p i n p 1 chi u. Cc ch tiu c b n c a m t b n p l: i c a i n p - H s n p xc nh b ng t s gi a l ng bi n thin tng u vo v i n p u ra khi gi t i m t gi tr khng i.

K . =
Phn bi t h s

dUvo / Uvo R t = const dUra / Ura

n p theo ng dy:

(2-268)

K dy =
y

Ura1 % l h s Ura

n p theo t i K tai =

Ura 2 % Ura

Ura1 c xc Ura2

nh khi dUvo/ Uvo = 10% nh khi It i = Itmax. i

c xc

- i n tr ra c trng cho s bi n thin c a i n p ra khi dng i n t i thay (l y gi tr tuy t i v th ng Ura > 0 khi It > 0)

167

Rra =

dUra U = const dt t v
nh

(2-269) u vo: (2=270)

- Hi u su t: o b ng t s cng su t ra t i v cng su t danh

Ura .It UvoIv

- L ng tri (l ng khng n

nh) c a dng ( i n p) m t chi u ra t i:

Utri = Uvo / K. Cc d ng b n p trn th c t c chia thnh ba loi chnh: n p ki u tham s , n p ki u b tuy n tnh v n p ki u b xung.

n p ki u tham s . Nguyn I v c tuy n c a b n p ki u tham s dng it zener c nu 2.l.3. y, ch c n nh c l i vi nh n xt chnh sau:

+ Khi i n p vo U1 bi n i l ng U1 kh l n, t c tuy n it n p silic, ta th y i n p n nh bi n i r t t v dng i n qua it I tng ln kh l n. V y ton b l ng tng gi m c a U1 h u nh h trn Rhc i n p ra t i h u nh khng i. + Tr ng h p n u nh U1 = const v ch c dng t i t tng s gy nn s phn ph i l i dng i n. Khi Io gi m xu ng. K t qu l ng i n Ir h u nh khng thay i v U2 gi khng i.

Hnh 2.138: M ch dng nhi u it n p m c n i ti p cho nhi u m c theo yu c u

+ H s n nh c a m ch t l v i t s lc lm vi c) ngha l ri cng nh cng ph n t n nh quy t inh. Khi c n n c th m c n i ti p 2 hay nhi u it n p n nh (h. 2.138). Rhc/ri (ri l i n tr trong c a ph n t n t t v gi i h n trn c a Rhc do dng Imin nh i n p cao qu i n p n nh c a p, khi c th nh n c nhi u m c nh c a it i n

168

B n p tham s c u i m l m ch n gi n, ti t ki m, khuy t i m c a n l ch t l ng n p th p v khng thay i c m c i n p ra U2 theo yu c u.

n p lo i b dng b khu ch i c i u khi n (phng php b tuy n tnh). nng cao ch t l ng n nh, ng i ta dng b n p ki u b (cn g i l n p so snh ho c n p c h i ti p). Ty theo phng php c u trc, b n p b c hai d ng c b n l ki u song song v ki u n i ti p.
S kh i b n p ki u song song c c nguyn l lm vi c c a lo i ny tng t b n p tham s . Trong ph n t n p m c song song v i t i c thay b ng ph n t i u ch nh i u ti t dng i n trong gi i h n c n thi t qua i u ch nh gi m p trn i n tr Ro theo xu h ng b l i: U2 = U1 - URd, do , i n p ra t i c gi khng i. B t o i n p chu n a Ech vo so snh v i i n p ra U2 b so snh v l ch gi a chng c khu ch i nh kh i Y. i n p ra c a Y s kh ng ch ph n t i u ch nh D. S bi n i dng i n ti t 0 Itmax s gy nn s bi n i tng ng dng i n qua ph n t i u ch nh t Idmax 0. Hnh 2.139a, b bi u th s kh i b n p b m c n i ti p, trong ph n t i u ch nh D c m c n i ti p v i t i, do dng i n qua t i cng g n b ng dng qua D. Nguyn l ho t ng c a b n p d a trn s bi n i i n tr trong c a n i u ch nh D theo m c sai l ch c a i n p ra (sau khi c so snh v khu ch i) V d , do nguyn nhn no lm cho U2 bi n i, qua m ch so snh v khu ch i Y tn hi u sai l ch s tc ng vo n i u ch nh D lm cho i n tr c a n bi n i theo chi u h ng l U /c trn hai c c c a n b l i s bi n i c a U1. Ta c: U2 = U1 U /c (h. 2.189a,b) do c s bi n i cng chi u gi a U1 v U /c, U2 s n nh hn.

Hnh 2.139: a) S

kh i b

n p n i ti p dng, a*) S kh i b n p m c n i ti p m

169

Trong hai s trn, ph n t i u ch nh gy ra t n hao ch y u v nng l ng trong b n p v lm hi u su t c a b n p khng v t qu c 60%. Trong s m c song song, cng su t t n hao ch y u xc nh b ng cng su t t n hao trn R v trn ph n t i u ch nh D l: Pth = (U1 - U2)(It + ID) + U2ID = (Ut - U2)It + U1ID Trong s m c n i ti p, cng su t t n hao ch do ph n t Pth = (Ut - U2)It V y s n i ti p c t n hao t hn s su t cao hn v n c dng ph bi n hn. song song m t l ng l UtI nn hi u i u ch nh quy t nh

u i m c a s song song l khng gy nguy hi m khi qu t i v n lm ng n m ch u ra. S n i ti p yu c u ph i c thi t b b o v v khi qu t i, dng qua ph n t i u ch nh v qua b ch nh lu s qu l n gy h ng.

Hnh 2.140 : M ch n p ki u b v k t qu m ph ng

170

Hnh 2.140 a ra m ch nguyn l c a m t b c u t o theo s kh i 2.139a nu trn.

n p c c tnh m b m c n i ti p

Gi thi t U1 gi m, t c th i U2 gi m, gy nn s gi m c a Uht. i n p so snh Ui = Uht - Ech = UBE1 c a T1 gi m. V v y Urc gi m, Ub2 m hn nn UBE2 tng, dng T2 tng. Do U c gi m. Ta c N u dng t i tng d n trn s gi n nh U2. U2 = U1 U
c

N u gia s gi m c a Ut v U c b ng nhau, th U2 = const n i n p U2 gi m t c th i th m ch ho t ng tng t

Cc t C1 v C3 l c thm v kh dao ng k sinh, C2 nng cao ch t l ng n nh i v i cc thnh ph n m t n nh bi n i ch m theo th i gian. R2 thay i m c i n p ra (d ch i m tr t xu ng th |U2| tng). Lu : Khi mu n n nh i n p c c tnh dng, c n thay i cc tranzito l lo i npn, i chi u it Dz v cc t ha trong s 2.140. H s n nh c a m ch c tnh theo cng th c:

K =

Rc r R // R 2 rv .A + R c B ( 1+ 1 ) rE rB

(2-271)

Trong rv, rb, rE l i n tr vo, i n tr baz v i n tr colect T2

A = 1+

r R1 // R 2 + rv r 2
ng c a Dz; R1 v R2 - i n tr b phn p; n ch t l ng n nh: A

l h s i u ch nh, trong : r - i n tr 2 - h s khu ch i dng i n c a T2.

H s A nu ln nh h ng c a it n p, c a T2 th ng c gi tr l,5 2. i n tr ra c a b n p:

Rra =
Trong .

rE .R c .rv .A R crBB + rvrc A

(2-272)

B = 1+

R1 // R 2 rB nng

H s n nh c th t vi trm. Rra t ph n ch c n ph n trm m. cao ch t l ng n nh c th dng nh ng bi n php sau y:

171

+ Tng h s khu ch i b ng cch dng 2 hay 3 t ng khu ch tranzito m c t h p c l n c 103 104.

i ho c thay T2 b ng

+ Kh tri i n p do vi c dng b khu ch i ghp tr c ti p b ng cch dng s khu ch i vi sai c b nhi t nh hnh 2.141a. . i n p n nh do D t o ra c a vo B1 c a T1: i n p h i ti p a vo B2 c a T2, i n p ra c a m ch khu ch i vi sai l y trn colect c a T2 ( u ra khng i x ng) a vo kh ng ch T3. Do m ch vi sai c tri theo nhi t r t nh nn ch t l ng n nh c tng ln.

Hnh 2.141: Cc b a) S dng khu ch

n p ch t l ng cao dng ngu n n nh ph

nh theo

i cn b ng; b) S

+ Dng ngu n 1 chi u n nh ph cung c p cho T1 ngu n ny n s bi n thin c a t i v ngu n nn ch t l ng n nh tng ln.

+ Dng b khu ch i thu t ton. C th dng vi m ch A 741 thay cho T1 khu ch i. Do vi m ch c h s khu ch i l n, n nh cao nn ch t l ng b n p tng.
u i m chung c a cc b n p theo phng php b lin t c l ch t l ng n nh cao v cho php thay i c m c i n p ra trong 1 d i nh t nh. Tuy nhin, hi u su t nng l ng th p (d i 50%) do t n hao cng su t c a ngu n 1 chi u trn b n nh tng i l n. nng cao ch t l ng n p c bi t l d i i u ch nh i n p ra, n nh c a i n p ra cng nh nng cao hi u su t nng l ng, hi n nay ng i ta s d ng phng php n p b khng lin t c (hay th ng g i l n p xung).

n p xung

+ Nguyn l chung:

172

c i m quan tr ng nh t c a b n p b tuy n tnh l s sai l ch i n p ra c t lin t c ln m t tranzito cng su t i u khi n, b l i sai l ch ny v gi tri i n p ra sau b n nh: U ra = U
n nh

Uvo min
n nh.

v i Uvo min l gi tr nh nh t c a i n p a t i b

cc b n p xung, ng i ta thay tranzito i u khi n b ng m t b chuy n m ch xung. Tr s trung bnh (1 chi u) c a i n p l i ra c i u ch nh nh vi c ng hay m chuy n m ch theo 1 chu k xc nh v v i th i gian ng hay m c th i u ch nh c theo m c sai l ch c a Ura. N u t b chuy n m ch i n t m ch th c p c a bi n p ngu n, ta nh n c b n p xung th c p. Trong tr ng h p ng c l i, n u m ch s c p, ta c b n p xung s c p. gi m nh cng su t t n hao c a bi n p, ng i ta ch n t n s lm vi c c a chuy n m ch cao (vi kHz n vi ch c kHz). B ng cch , kch th c, tr ng l ng bi n p gi m vi l n v hi u su t nng l ng chung c a b n p c th t t i trn 80%. C p chuy n m ch i n t l cc tranzito cng su t lm vi c ch ng xung (ho c cc tranzito). Vi c i u khi n ng m tranzito c th c hi n nh 1 xung vung gc a t i baz, c chu k xung khng i. T n t i 3 kh nng i u khi n tranzito chuy n m ch l:

Thay i xung vung (tng ng v i th i gian m hay n i m ch c a tranzito) theo m c sai l ch c a Ura nh i u ch nh c i n p ra m t m c n nh. tr ng c a xung vung (tng ng v i th i gian kha hay ng t m ch 3

Thay i c a tranzito.

r ng v tr ng c a xung i u khi n. Tng ng Thay i ng th i c kh nng trn c 3 d ng m ch nguyn l th c hi n nh sau (ki u th c p). + Phng php thay S i r ng xung: kh i c a phng php ny cho trn hnh 2.142.

c i m k t c u c a phng php ny l tranzito chuy n m ch T, cu n ch n L v t i m c n i ti p nhau, it m c song song v i t i.

Tranzito T lm vi c nh 1 kha i n t m ho c kha v i t n s khng i (kho ng 20 khz) do kh i t o xung nh p c a ph n i u khi n t o ra. Ph n i u khi n th c hi n vi c so snh i n p ra Ura v i 1 i n p chu n Ucb (do kh i t o i n p chu n t o ra), k t qu sai l ch c kh i K khu ch i sau i u ch r ng xung t o ra xung vung c r ng thay i (t i kh i t o xung i u khi n) tr c khi a i u ti t kho ng th i gian m c a n. Trong kho ng th i gian ngh t i kha tranzito c a xung i u khi n, dng i n ra c m b o nh t l c C v cu n ch n L. it D dng ngn ng a vi c xu t hi n i n p t c m trn cu n L qu l n lc chuy n m ch tranzito chuy n t m sang kha v do b o v tranzito kh i qu p nh th ng UCEngcmax.

173

Hnh 2.142: khi n

n p xung th

c p theo phng php

i u ch nh

r ng xung

i u

M t trong nh ng phng n n gi n i u ch r ng xung l dng xung tam khng i so snh v i i n p c n n nh nh minh h a gic c chu k v bin trn hnh 2.143.

Vi c phn tch chi ti t s kh i hnh 2.142 qua gi n i n p v ng i n (tm phng trnh UL(t) v IL(t) qua xc nh dng tuy n tnh IL(t) v IL) cho php rt ra cc k t lu n chnh i v i phng php ny l:

+ T s Ura/Uvo t l v i tm /T v do 0 tm T nn 0 Ura Uvo . T c l d i i u ch nh c a i n p ra n nh n m trong gi i h n 0 Uvo. i n p ra sau b n p lun khng l n hn i n p vo. + Dng trung bnh qua tranzito chuy n m ch (l dng i n vo) lun lun nh hn dng ra t i: Iv < Ira .

174

.khi n

Hnh 2.l43: M t phng php i u ch

r ng xung nh 1xung chu n d ng tam gic

+ B n p nh n nng l ng c a m ch vo (Uvo d i d ng khng lin t c v chuy n nng l ng 1 chi u ra t i d i d ng lin t c theo th i gian).

- Phng php i u ch nh
S

r ng xung

kh i c a phng php ny c cho trn hnh 2.144.

c i m k t c u c a phng php ny l cu n ch n L it b o v D v t i m c n i ti p nhau. Tranzito chuy n m ch T m c song song v i t i phn cch qua it. Vi c phn tch nguyn l ho t ng tng t nh trn, qua c th rt ra cc nh n xt chnh sau :

Hnh 2.144: Phng php i u ch nh

r ng xung

+ Do s d ng tnh ch t t c m c a cu n ch n L, c kh nng nh n c Ura > Uvo t s Ura/Uvo ty l v i T/tkha . V Uo tkha T nn Uvo Ura t c l phng php ny cho php nh n c i n p ra l n hn i n p vo b n nh hay d i i u ch nh r ng hn. i u ny c th gi i thch tm t t do c hi n t ng tch ly nng l ng t tr ng trong cu n L lc tranzito m (tng ng v i kho ng th i gian tm = tx c a

175

xung) khi D kha, ng t t i kh i m ch vo. Khi tranzito kha (tng ng v i kho ng th i gian tngh = tkha nng l ng c a Uvo k t h p v i nng l ng c a UL qua it (lc ny m ) n p cho t C v cung c p Ura cho t i. + Nng l ng c a ngu n Uvo lin t c cung c p cho b n p (trn cu n L) v vi c truy n nng l ng ra t i x y ra d i d ng xung khng lin t c.

- Phng php i u ch nh
S

ng th i

r ng xung v

r ng xung

kh i th c hi n phng n ny cho trn hnh 2.145.

c i mk tc u y l tranzito chuy n m ch v it m c n i ti p v i t i, cu n ch n L m c song song v i t i phn cch qua it. Khi tranzito m , dng do Uvo cung c p cho cu n L tch ly nng l ng t tr ng. i t lc ny kha ng t ph n tr c n kh i m ch t i, t C c n p y t tr c, phng i n qua m ch t i, cung c p Ura. Khi tranzito kha ( ng v i kho ng th i gian khng c xung i u khi n), trn L xu t hi n s c i n ng t c m, chi u ng c l i v i Uvo lm it D m gi i phng nng l ng t cu n L n p cho C v cung c p cho m ch t i. Qua vi c phn tch c m y nh n xt sau: + i n p UL v UC ng c c c tnh v i Uvo do t i u ra ta nh n c i n p trn t i ng c c c tnh v i Uvo hay b n p c tc d ng o d u i n p vo c n n nh. + i n p ra c xc nh theo h th c: Ura / Uvo= - tm / tkha

Hnh 2.145: Phng php i u ch nh

ng th i tm v tkha

V tm v tkha lun bi n i t l ng c (do chu k T l h ng s ) d i cho php nh n i n p ra l 0 |Ura| hay phng php ny cho php i u ch nh Ura r ng nh t trong 3 phng php trnh by. + Nng l ng t m ch vo cung c p cho b truy n nng l ng ra t i cng d i d ng xung. n p d i d ng xung vo b n p

176

- Phng php n p xung s c p

S kh i th c hi n phng php n nh s c p cho trn hnh 2.146.

Hnh 2.146: Phng php n p xung ki u s c p

M ch hnh 2.146 ho t ng nh sau: i n p l i c ch nh lu tr c ti p b ng m t m ch c u t o nn ngu n m t chi u i x ng c 150V cung c p cho hai tranzito T1 v T2 c i u khi n theo ki u y ko nh hai dy xung i u khi n ng c pha r ng thay i theo quy nhau c t n s kho ng 5 50 kHz. Cc xung i u khi n c lu t c a i n p sai l ch c a i n p Ura (gi ng nh phng php n nh ki u th c p ni trn). Nh T1 v T2 i n p Uo l n l t c a t i 1 bi n p xung v t i th c p c a n qua m t m ch ch nh lu hai n a chu k, v 1 khu l c LC, ta nh n c i n p ra c n nh. c i m chnh c a phng php ny l y s d ng bi n p xung lm vi c t n s cao nn k t c u g n v t n hao nh . M ch cch phn cch i n th gi a m ch th v s c p b o v kh i i u khi n kh i nh ly h ng c a n p (th ng dng ghp bi n p hay ghp option). i m lu cu i cng l trong t t c cc phng php nu, c th chuy n m ch tranzito b ng cc kha tiristo (xem ph n 2.7 ti p sau). Khi i u ch nh th i i m xu t hi u xung i u khi n m cho tiristo (thay v i r ng c a xung vung i u khi n kha tranzito) nh cc m ch t o xung thch h p. thay kha , ch c n u khi n i u khi n

nh dng i n

Trong nh ng thi t b i n t c chnh xc, n nh cao, ngoi yu c u n nh i n p ra t i cn c yu c u n nh dng i n qua m t m ch t i no . Ph n d i y c p t i m t vi phng php n dng. n nh dng i n qua m t m ch t i (khi i n p ngu n hay khi tr s t i thay i) ta c th dng ph n t n dng nh barette. D ng c ny g m c m t s i dy s t hay t trong bng th y tinh ch a hi r. Khi c ng i n qua barette, s i dy vnfram c nung nng lm cho i n tr c a n bi n i. c tuy n c a barette c v trn hnh 2.147a. Khu v c lm vi c c a barette l o n AB trong khi i m lm vi c c a barette bi n i th dng qua n h u nh khng i.

177

Hnh 2.147:

c tuy n V-A v m ch dng Barette v m ch n dng

Hnh 2.147b bi u th m ch i n dng barette n nh dng qua Rt gi s Uv tng th i n tr c a B cng tng (do n b nung nng hn), s t p trn B tng b l i s tng c a Uv dng n i ti p qua B v Rt gi n nh. Barette mb os n nh chnh xc 1% khi i n p ngu n bi n i (10-15%) cc tham s dng i n v i c a ph n t barette l cc c p gi tr i n p v dng ng v i cc i m A, B, C trn hnh 2.147a.

- Tranzito nh m t ngu n dng i n

Hlnh 2.148: M ch n dng dng tranzito

ch

khng bo ha

M t phng php ph bi n hn n nh dng i n l s d ng tranzito lm o n n m ngang c a c tuy n ra c a n. Khi , i n tr vi phn c a tranzito vi c kh l n (l yu c u c n thi t i v i 1 ngu n dng g n v i l t ng) trong khi i n tr 1 chi u l i nh . Hnh 2.148 a ra m t m ch n dng n gi n dng tranzito m c theo s EC c h i ti p m dng i n trn RE , i n tr t i c m c n i ti p v i tranzito m ch colect.
Khi UCE > UC bo ha, dng i n m ch ra Ic = Ira IE g n nh khng thay khi tranzito b bo ha :

i cho t i

178

Ira IE =

UE UB - UBEO = RE RE

(2-273)

i n tr trong c a ngu n dng khi c xc inh b i

ri =
V d v i

dUra R E = rcE 1+ (R1 // R 2 )+ rBE + RE dIra

rCE = 100k

(2-274)

Ira = 1mA RE = 5k UE = 5V rBE =

= 300

UT 25mV 300. mA 7.5k Ic 1

R1 // R2 = 10k ta nh n c gi tr n i tr ngu n l ri = 7,6 M

trnh nh h ng c a R1 // R2 lm gi m ri, R2 c thay b ng it n p nh i n p UB v c tc d ng b nhi t cho UBE (h. 2.148b).

C th dng FET lo i th ng m (JFET) lm ph n t c, d khi n i tr ngu n dng c xc nh b i : ri = rDS + M.Rs = rDS(1 + SRs)

n dng nh trn hnh 2.148 (2-275)

v i rDS l i n tr mng - ngu n lc UGS = 0 v S l d c (h d n) c a c tnh truy n t, c a FET. Th ng gi tr n i tr c a ngu n dng lo i ny th p hn 12 c p so v i lo i dng BST.

nng cao ch t l ng n nh c a dng i n trn Rt ng i ta s d ng cc m ch n dng ki u "gng dng i n" nh bi u th trn hnh 2.149 a v b. V i m ch 2.149 (a) tng t nh trn, dng i n ra c xc Ira = IE = UB UBEO Iv .R 2 = RE RE nh b i: (2-276)

Do UE tng 2mV/0C nn vi c a thm it vo nhnh c R2 s b i n p UB ln 1 l ng tng ng (theo nhi t ), hay lc UD UBEO, rt ra : Ira = R2 Iv RE (2-277)

179

Ngha l dng i n m ch ra t l v i ng Iv m ch c tn l gng dng i n".

m ch vo (cng t

l do ny

Hnh 2.149: S

gng dng i n n gi n

Trong m ch 2.149 b, it D c thay th b ng T1 n i theo ki u it. Ch c a T1 l bo ha v UCE1 = UBE1 = UCEbha V UBE1 = UBE2 nn IB1 = IB2 = IB v IC1 = IC2 = IB suy ra : Iv = 1IB + 2 IB Ira = 2IB v v i 1= 2 = ta c Ira =
Iv I v +2

(2-278)

ngha l trn 2 nhnh vo v ra c s cn b ng dng i n; m ch cho kh nng lm vi c c khi RE = 0. Tuy nhin vi c c thm RE s b sai l ch gi a T1 v T2 cng nh lm tng n i tr c a ngu n dng. - Ngu n n dng dng IC tuy n tnh M t phng php khc n trn hnh 2.150. nh dng i n c s d ng IC tuy n tnh c cho

180

Hnh 2.150: Ngu n n dng IC tuy n tnh

M ch hnh 2.150 cho dng i n I2 ra t i khng ph thu c vo i n p ra U2 m c i u ch nh b i i n p vo U1 n u ch n U1 = Uchu n th I2 n nh. Ta hy xc nh dng I2 . Ura Un Un =0 R2 R3 T i nt P c
U1 Up R2 + U2 Up R =0

ch

T i nt N c:

T i nt A c t

Ura U2 Up U2 + I2 = 0 R1 R2 khu ch i c a IC, Ura = U2 + UR1 gi i tm I2 c (2-279a)

i u ki n Un =Up v i ch

1 R1 + R 3 R1 + 2R 2 R2 + R3 I2 = 2R + 2R R U1 + 2R R 2R R U2 2 1 3 1 3 1 2
b ng cch ch n R2 2 R3 = (R1 + R 2 ) c I2 = U1 t c l I2 khng ph thu c vo U2 R1/R 2

(2-279b)

181

N u ch n R2 >> R1 th t (2.279b) c: R2 = R3

I2

U1 R1

(2-280)

Khi , i u ch nh chnh xc R3 c th t c tr khng ra r t l n v dng i n ra I2 khng ph thu c vo i n p ra U2. Tuy nhin I2 c ph thu c y u vo Rt v kh c ph c nh c i m ny ng i ta dng cc m ch ph c t p c s d ng 2 hay nhi u IC tuy n tnh, ho c k t h p vi c dng IC v tranzito ngu n dng.

2.6.5.

n p tuy n tnh IC

thu nh kch th c cng nh chu n ha cc tham s c a cc b n p m t chi u ki u b tuy n tnh ng i ta ch t o chng d i d ng vi m ch, nh vi t s d ng cng d dng hn. Cc b IC n p trn th c t cng bao g m cc ph n chnh l b t o i n p chu n, b khu ch i tn hi u sai l ch, tranzito i u ch nh, b h n ch dng (trong ph n l n cc n p u c b h n ch dng). Cc IC n p th ng b o m dng ra kho ng t 100mA n 1A i n p t i 50V, cng su t tiu tn kho ng 500 - 800 mw Hi n nay ng i ta cng ch t o cc IC n p cho dng t i 10A, i n p t 2-50V. Cc lo i IC n p i n hnh th ng dng l: LM105, LM309, A723, LM323, LM345, LM350, LM337, LM338, Seri 78Hxx Ty thu c vo yu c u v cc tham s k thu t nh i n p ra, dng ra, h s n nh i n p, kh nng i u khi n i n p ra, d i nhi t lm vi c, ngu n cung c p, n nh theo th i gian v.v... M ng i ta ch t o ra nhi u lo i (c c u trc m ch bn trong) khc nhau, v i 3 ho c 4 chn ra gip cho vi c s d ng n h t s c thu n ti n.

a - Lo i IC n p 3 chn n i (h.2.151 ( u ra, u vo v t). Lo i ny th ng cho ra m t i n p c nh. i di n cho lo i ny l Seri 7800 hay 7900. i n p ra c ch b ng 2 s cu i cng c a k hi u. V d 7805 ( n p 5v) ; 7812 (+ 12V) ; 7815 (+ 15V) ; 7818 (+ 18V) ; 7824 (+ 24V).
T i n C = 0,1 F c i thi n qu trnh qu nh t n s cao, dng i n ra, ph bi n 1A. v gi cho i n tr ra c a m ch

Hnh 2.151: S

ngu n n p dng IC lo i 7805 (h IC78xx)

182

Seri 79xx tng t nh Seri 78xx nhng cho i n p ra m.

b - Lo i IC n p b n chn n i
(h. 2.152): Lo i ny c thm m t u ra dng i u ch nh ( u Y). u ra c Lo i lC n p ny th ng dng trong nh ng tr ng h p yu c u i n p th thay i c, ho c c n tinh ch nh cho th t chnh xc.

Hnh 2.152: S

ngu n n p 4 chn n i (lo i ,A 78G)

c - Lo i IC n p 3 chn n i ra c i u ch nh (h. 2.153)

Hnh 2.153a: IC n p c i u ch nh

183

Lo i ny c n dng khi i n p ra c th i u ch nh c. Lo i IC ny th d nh LM 317 khng c chn n i t, m thay vo l chn Y. Nh c phn p R1, R2.Dng ra t i u Adj r t nh (50 100A). i n p trn R1 l 1,25V t c l dng qua R1 l 5mA. i n p ra c th i u ch nh trong kho ng

R Ura = 1.251 + 2 V R 1

(2-281)

Hnh 2.153b: IC n p c th

i u ch nh

( y m c i n p chu n Uch = 1.25V l do 1 ng n p ki u ngu n gng dng i n t o ra, n m bn trong c u trc c a LM317 c d ng tng t nh LM113) Trong tr ng h p c th ny i n p ra c th n 25V. i u ch nh trong ph m vi t 1,25V

d tng dng t i u ra ng i ta c th m c thm tranzito i u ch nh ph i h p v i IC n p (h.2.154a) ho c nng cao i n p u ra b ng cch u thm z (h.2.154b) kh :
Ura = U
n

+ U2

184

Hnh 2.154: IC n p dng thm tranzito b tr hay dng it zener

tng dng s d ng (a)

nng m c Ura (b)

e - C u trc i n hnh bn trong c a IC n p c cho trn hnh 2.155 (lo i A7800, A 78G).
V i lo i c u trc 3 chn ra (khng c chn s 4) cc i n tr h c ch t o ngay bn trong v IC (A7800). Cn v i lo i c c u trc baz c a T2 c ng a ra u R1, R2 t ngoi, khi c th i u ch nh) m c i n p ra l y t i chn 2 :' R Ura = Uch 1 + 2 R 1 i ti p R1, R2 4 chn, c c ch n (ho c (2-282)

ch ng hi n t ng qu t i (ng n m ch t i hay tng qu m c i n p vo) ng i ta a vo cc khu m ch b o v qu p (dng R5 Z2) v b o v qu dng (dng R3, R4) k t h p v i tranzito T3.

185

Hnh 2.155 : S

c u trc i n hnh IC n p

Dng c c baz c a c p tranzito i u ch nh Darlingtn T4 T4 c duy tr khng v t qu gi i h n IBmax (c v mA) nh tc d ng phn dng c a T3 lc qu p hay qu dng. T dng i n l i ra : Ira Iramax = 4.Imax Bnh th ng T3 tr ng thi kha nh vi c ch n R3 R4 thch h p. Khi s t p trn R3 tng ln do qu dng t t i gi tr UR3 0,6v, T3 chuy n sang m , ngn ng a s gia tng ti p t c c a dng IB4.T m c h n ch dng ra xc nh b i : Iramax = 0.6V R3 (2 - 283)

(ch r ng m c h n dng ny ch thch h p khi Ura nh , cn khi Ura l n n s gi m i do nh h ng c a R4 R5) Cng su t nhi t tiu tn c c i trn T4 T4 xc nh t h th c Pt = Iramax (Uvo Ura ) V nh ng nguyn nhn khng mong mun, m ch ra b ch p ( Ura 0) Ira hay i n p l i vo tng qu cao u d n t i kh nng b qu nhi t gy h h ng cho T4 T4. M ch dng Z2 v R5 c tc d ng b o v T4 kh i cc nguyn nhn ny. - N u Uvo - Ura < Uz (Uz l gi tr i n p nh th ng Zener c a dng qua R5 v ch m ch h n ch R3R4T3 ho t ng lc qu dng. Z2), s khng c

186

- N u Uvo - Ura Uz nhnh Z2, R5 d n dng, qua phn p R4.T5 t 1 i n p dng ln T3 lm n m ngay c khi dng trn R3 cha t t i tr Iramax (v nh lm gi m dng ra k c khi i u ki n Ira Iramax khng th a mn).

2.7.

PH N T

NHI U M T GHP P-N

M t ng d ng quan tr ng khc l cc m ch ch nh lu c kh ng ch c u t o t cc d ng c nh nhi u m t ghp p-n. Cc d ng c ch nh lu c kh ng ch u c c u trc d ng b n l p bn d n cng ngh p-n-p-n x p lin ti p nhau.

2.7.1.

Nguyn l lm vi c,

c tuy n v tham s c a tiristo

a - Tiristo c ch t o t b n l p bn d n p1-n1-p2-n2 t xen k nhau (trn N1 ++ + ++ i n tr cao, t o ra 2 l p P1 v P2 , sau ti p N2 ). Gi a cc l p bn d n ny hnh thnh cc chuy n ti p p-n l n l t l J1, J2,J3 v l y ra 3 c c l ant (A), katt (K) v c c kh ng ch G (h.2.156a).
ti n cho vi c phn tch nguyn l lm vi c c a tiristo hy t ng t ng 4 l p bn d n c a tiristo c th chia thnh hai c u trc tranzito p1n1p2 v n1p2n2 nh hnh c th v c s 2.156b v i s n i thng cc mi n N1 v P2 gi a chng. T tng ng nh hnh 2.156c. K hi u quy c c a tiristo cho trn hnh 2.156d.

Hnh 2.156: C u trc 4 l p p-n c a tiristo (a, b); S tng ng (c) v k hi u quy c c a tiristo (d)

b c tuy n Vn-Ampe c a tiristo c ang nh hnh 2.157 v chia thnh 4 vng r r t. Tr c tin hy xi t tr ng h p phn c c ng c tiristo v i UAK < 0. c tnh o n ny c th coi nh c a 2 it phn c c ng c m c n i ti p (J1 v J3). Dng qua tiristo chnh l dng d ng c c a it (gi ng h t nh dng ng c bo ha c a it). N u tng i n p ng c d n n m t gi tr nh t nh th 2 chuy n ti p J1 v J3 s l n l t b nh th ng theo c ch thc l v c ch Zener, dng ng c qua tiristo tng

187

ln t ng t (dng ny do c ch nh thng J3 quy t nh). N u khng c bi n php ngn ch n th dng ng c ny s lm h ng tiristo. Vng c tuy n ng c c a tiristo tr c khi b nh th ng g i l vng ch n ng c.

Hnh 2.157:

c tuy n von-ampe c a tiristo

Khi phn c c thu n tiristo (v i UAK > 0), u tin hy xt tr ng h p c c G h m ch (IG = 0), chuy n ti p J1 v J3 lc ny c phn c c thu n cn J2 phn c c ng c. Khi UAK cn nh , dng qua tiristo quy t nh ch y u b i dng ng c c a J2. Xt chung cho c tiristo th dng i n ch y qua tiristo lc ny l dng d thu n Ifx. Gi tr i n hnh c a dng d ng c (IRx) v d thu n (Ifx) kho ng 100A. N u IG= 0 th dng d thu n s gi nguyn gi tri ban u. Khi tng UAK t i gi tr x p x i n p nh th ng chuy n ti p J2. i n p thu n ng v i gi tr ny g i l i n p nh th ng thu n UBE. Ni m t cch khc, khi i n p thu n tng n gi tr ny, dng Ico trong tiristo l n d n t i lm cho Q1 v Q2 trong s tng ng (h.2.156c) m v l p t c chuy n sang tr ng thi b o ha. Tiristo chuy n sang tr ng thi m . N i tr c a n t ng t gi m i, i n p s t ln 2 c c A v K cng gi m xu ng n gi tr UE g i l i n p d n thu n. Phng php chuy n tiristo t kha sang m b ng cch tng d n UAK g i l kch m b ng i n p thu n.

188

N u IG khc 0, dng IG do UGK cung c p s cng v i dng ng c v n c trong tiristo Ico lm cho Q2 c th m ngay i n p UAK nh hn nhi u gi tr kch m lc IG=0 Dng IG cng l n th UGK c n thi t tng ng m t tiristo cng nh . ( y cng c n ni thm r ng cho d ngay t u i n p UGK cung c p m t dng IG l n hn dng m c c ti u c a Q2 nhng i n p UAK v n cha l n phn c c thu n Q1 v Q2 th tiristo cng v n cha m ). Nh trn hnh 2.157 m c dng kh ng ch IG tng t IG1 n IG4 tng ng v i m c i n p UAK gi m xu ng t U1 t i U4. y l phng php kch m tiristo b ng dng trn c c i u khi n. i n p d n thu n UF c th vi t UF = UBE1 + UBE2 = UBE2 + UCE1. i v i v t li u silic th i n p bo ha c a tranzito silic vo c 0,2v cn UBE nh bi t vo c 0,7v; nh v y suy ra UF = 0.9V. Trn ph n c tuy n thu n, ph n m tiristo cha m g i l mi n ch n thu n, mi n tiristo m g i l mi n d n thu n (h.2.157). Quan st mi n ch n thu n v mi n ch n ng c c a tiristo th y n c d ng gi ng nh c tuy n ng c c a it ch nh lu thng th ng. Sau khi cc i u ki n kch thch m k t thc, mu n duy tr tiristo lun m th ph i m b o cho dng thu n IE l n hn m t gi tr nh t nh g i l dng ghim I4 (l gi tr c c ti u c a dng thu n IE). N u trong qu trnh tiristo m ; IG v n c duy tr th gi tr dng ghim tng ng s gi m i khi dng lG tng (h.2.157). Trong cc s tay thuy t minh cc nh s n xu t cn k hi u IHC ch dng ghim khi c c G h m ch v IHX c bi t khi gi a c c G v K c n i nhau b ng i n tr phn c c ch dng ghim c bi t. c - Hai c p tham s quan tr ng c n ch khi ch n cc tiristo, t i l dng i n v i n p c c i m tiristo c th lm vi c khng b nh th ng ng c v nh th ng thu n trnh by trn. i n p d n thu n c c i m b o cho tiristo cha m theo chi u thu n chnh l i n p thu n, i n p ny th ng , c k hi u l UOM ho c UFxM i v i tr ng h p G n i v i i n tr phn c c. V i ngha tng t , ng i ta nh ngha i n p ch n ng c c c i VRoM v VRxM dng i n thu n c c i. Cng su t t n hao c c i FaM l cng su t l n nh t cho php khi tiristo lm vi c, i n p m tiristo khi UAK = 6v c c kh ng ch UG l m c i n p ng ng c n Nh ng tham s v a nu trn y thu ng c cho trong cc s tay nhi t 250C. V i cc tiristo lm vi c ch xung t n s cao cn ph i quan tm n th i gian ng m tiristo tm l th i gian chuy n t tr ng thi ng sang tr ng thi m v td l th i gian chuy n t tr ng thi m sang tr ng thi ng c a tiristo.

2.7.2.

Cc m ch kh ng ch

i n hnh dng tiristo

a - M ch ch nh lu c kh ng ch ki u pha xung
M ch kh ng ch xung n gi n nh t c trnh by trn hnh 2.158. N u c c G c a tiristo trong m ch k trn lun c phn c c cho tiristo thng th vai tr c a tiristo cng gi ng nh m t van ch nh lu thng th ng. Khi t vo c c G m t chu i xung kch thch lm tiristo ch m t i nh ng th i i m nh t nh (cng v i chu k dng c a i n p ngu n t vo ant) th d ng i n p ra trn t i c a tiristo khng ph i l ton b cc n a chu k dng nh cc m ch ch nh lu thng th ng m ty theo quan h pha gi a xung kch v i n p ngu n, ch c t ng ph n c a n a chu k dng nh hnh 2.158.

189

Hnh 2.158 : M ch kh ng ch xung n gi n a) S

minh h a ho t

nguyn l; b) D ng i n p

ng hy xt:

i n V d : m ch ch nh lu c kh ng ch c d ng nh hnh 2.158a v i bin p xoay chi u u vo l 30V, i n tr t i l 15, R1=1k. Hy xc nh lo i tiristo c n thi t cho s , tnh dng i n v i n p m tiristo t vo c c G xc nh i n p kch m t vo ant c a tiristo. Gi i: xc nh tiristo thch h p cho m ch, tr c h t c n lu y tiristo ph i m b o lun ng khi cha c xung kch thch t vo c c G. Ngha l i n p c c i c a i n p ngu n (UFxM ch n thu n c a n (UFxM) ph i l n hn bin >30V); ch n tiristo c UFxM = 50V. By gi xt t i i u ki n dng t i c c i (Ip). ng v i i n p vo c c i, i n p trn t i s l: E v U AK Rt

UK = ev - UAK do Ip =

khi tiristo m , i n p gi a c c ant v katt c a tiristo UAK i n hnh l 1V, do c th tnh : Ip = (30V 1V)/15 = 1,93A

190

Gi tr hi u d ng c c i cho php c a dng thu n tiristo C6F l 1,6a. Nh v y dng tiristo C6F trong tr ng h p ny l thch h p. xc nh c i n p v dng c c G, c n s d ng c tuy n Vn-Ampe ngu n kch thch c c G ng v i t ng xung c a tiristo C6F cn c vo s tay tra c u bi t ng v i r ng xung 20s th UG = 0,5v v IG = 0,1A. Dng kch m c c G cn c vo s nguyn l b ng

IT = IG + IRL v IRL = UG/R1 Do IT = IG + (UG/R1) = 001mA + (0,5V/k = 0,51mA. V y i n p kch m c c G l UG 0,5V dng kch m c c G l IT : 0,51mA. Nh trn bi t tiristo s ng khi dng t i IT nh hn dng IH theo s tay tra c u i v i C6F th IH = lmA. T s m ch kh ng ch bi t ev = UAK + IHR1 =1v + (1mA.15) = 1,015V. Nh v y tiristo s ng khi ev h xu ng nh hn 1,015V. b - M ch kh ng ch pha 900 (h.2.159)

Hnh 2.159: M ch kh ng ch pha 900

Dng kch m c c G c l y t ngu n cung c p qua i n tr R1 N u R1 c i u ch nh n gi tr i n tr nh th tiristo s m h u nh ng th i v i n a chu k dng t vo ant. N u R1 c i u ch nh n m t gi tr l n thch h p th tiristo ch m n a chu k dng lc ev n gi tr c c i. i u ch nh i n tr R1 trong kho ng 2 gi tr ny tiristo c th m v i gc pha t 0 900. N u t i gc pha 900 m IG khng m tiristo th n cng khng th m cb tc gc pha no v t i gc pha 0 90 dng IG c c ng l n nh t. it 1 b o v tiristo khi n a chu k m c a ngu n i n t vo c c G. T hnh 2.159 c th th y r ng trong kho ng th i gian tiristo m , dng IG ch y qua R1, D1 v Rt. B i v y khi tiristo m c th vi t: ev = IGR1 + UD1 + UG + IGR1 ; IGR1 = ev - UD1 - IGR1- UG

191

R1 =

1 (e v UD1 UG IGR t ) IG

(2-284)

nguyn l c a m ch kh ng ph pha nh hnh 2-159, i n p V d v i s ngu n xoay chi u c bin l 30V, i n tr t i 15. Xc nh kho ng i u ch nh c a R1 c th m tiristo t i b t k gc no trong kho ng 5-900. Bi t r ng dng m c c G l 100A, v i n p c c G l 0,5V.

Gi i : t i 50 th ev = 30sin50 = 30. 0,0872 = 2,6V. p d ng bi u th c (2-370) tnh c :

Rt = (2,6v - 0,7v - 0,5v - 100A. 15)/1OOA R1= R1min = 1,4V/100A =14k t i 900 th ev = 300, sin900 = 30V tng t tnh c R1 = R1max = 288k Nh v y ch nh t 14k gc m c a tiristo c th m n 288k. t 50 900 th i n tr R1 ph i i u

c - M ch kh ng ch pha 1800

Hnh 2.160: M ch kh ng ch pha 1800

M ch kh ng ch pha 1800 i n hnh trnh by trn hnh 2.160. M ch ny tng t nh m ch kh ng ch pha 900 bi t hnh 2.15e ch khc l thm vo it 2 v t i n C1. Kho ng n a chu k m c a i n p t vo, t C1 c n p theo chi u m nh d ng i n p trnh by trn hnh 2.160: Qu trnh n p ti p di n t i gi tr c c i c a n a chu k m. Khi i m c c i c a n a chu k m i qua it 2 c phn c c m (v ant c a n c n i v i t i n C1 c i n th m so v i katt). Sau t C1 phng i n qua i n tr R1. Ty theo gi tr c a R1 m C1 c th phng h t ( i n p trn hai c c c a t b ng 0), ngay khi b t u n a chu k dng c a ngu n t vo tiristo, ho c c th duy tr m t i n p m nh t nh trn c c c a n cho mi t i gc pha 1800 c a chu k dng ti p sau t vo tiristo. Khi t C1 tch i n theo chi u m th D1 cng b phn c c ng c v xung dng khng th a vo kch m cho

192

tiristo. Nh v y b ng cch i u ch nh R1 ho c C1 ho c c hai c th lm tiristo m b t c gc no trong kho ng t 0 -1800 c a n a chu k dng ngu n i n p t vo tiristo.

Hnh 2.161: M ch kh ng ch pha v i it ch nh lu

Trn c s s nguyn l n gi n hnh 2.160 c th thay i i cht v k t c u m ch c d ng i n p ra trn t i theo mong mu n (h.2.161). it D3 c m c thm vo lm cho trn t i xu t hi n c n a chu k m c a i n p ngu n cung c p s kh ng ch ch th c hi n i v i n a chu k dng c a ngu n.

Hnh 2162 : M ch kh ng ch

o m c song song

Trn hnh 2.162 trnh by s hai b ch nh lu c kh ng ch dng tiristo m c song song ng c chi u. B ng cch m c m ch nh v y c th th c hi n kh ng ch c c n a chu k dng l n chu k m. Trn y m i ch nu nh ng v n gi n ng d ng tiristo cc m ch ch nh lu c kh ng ch .

193

2.7.3.
a Triac

Vi d ng c ch nh lu c c u trc 4 l p
A2 P1 N1 N2 P2 N3 N4 P3
a)

A2 P1 N1 N2 G N3 N4 P3
b)

P2

A1

A1

c)

Hnh 2.163: C u trc (a) s

tng ng (b) v

c tuy n (c) c a TRIAC

C u t o, s tng dng v c tuy n Vn -Ampe c a triac c trnh by trn hnh 2.163. T c th th y r ng triac tng dng v i hai tiristo m c song song ng c chi u. Cc c c c a n g i l A1, A2 v G.A2 ng vai tr ant, A1 ng vai tr catt. Khi c c G v A1 c i n th (+) so v i A2 tiristo tng ng Q1 v Q2 m , khi y A1 ng vai tr ant cn A2 ng vai tr cat t. T th y r ng TRIAC c kh nng d n i n theo c hai chi u.

194

Hnh 2.164: Kh o st m ch kh ng ch dng TRIAC qua m ph ng

S kh ng ch dng TRIAC c trnh by trn hnh 2.164. Ch r ng k hi u quy c c a TRIAC l t h p c a hai k hi u tiristo. Trong kho ng n a chu k dng c a i n p t vo, it 1 c ph n c c thu n, it D2 phn c c ng c v c c G dng so v i A1. i u ch nh R1 s kh ng ch c i m b t u m c a TRIAC. b- V m t c u t o IAC hon ton gi ng nh TRIAC nhng khng c c c kh ng ch G. IAC c kch m b ng cch nng cao i n p t vo h i c c. K hi u m ch v c tuy n Vn -Ampe c a IAC c trnh by trn hnh 2.165.

195

Hnh 2.165: K hi u v d ng ng v c a c
i tb nl p

IAC; TRIAC

i t b n l p c g i l it SOV-lay, c c u t o tng t nh tiristo nhng khng c c c kh ng ch G, c kch m b ng cch nng i n p trn hai c c it (v t qu i n p m thu n). K hi u m ch v c tuy n Vn -Ampe c a it b n l p c trnh by trn hnh 2.166 ; i n p m thu n c a it 4 l p tng ng vi i n it m g i l dng m p nh th ng thu n c a tiristo. Dng c c ti u ch y qua (Is)

Hnh 2.166: K hi u m ch v

c tuy n c a i t b n l p

Hnh 2.167: M ch dao

ng dng it b n l p

196

Dng ghim (IH) v i n p d n thu n UF c a it b n l p cng tng t nh trong tiristo. M t trong nh ng ng d ng ph bi n nh t c a it 4 l p l t o ra dao ng rng ca (s nguyn l c a m ch nh hnh 2.167). Trong t C1 c n p i n tr R1 t ngu n E. Qu trnh n p ti p i n cho n khi i n p trn hai c a t i n C1 v t qu gi tr i n p kch m cho it 4 l p lm it m , t phng i n nhanh qua n i tr nh c a it lm i n p trn t C1 gi m xu ng. i n p t trn hai c c it cng gi m. Khi t m c lm dng qua it nh hn dng ghim IH th it l i kha v t C l i b t u n p. i n p ra c d ng rng ca hnh 2.167. i n tr R1 trn s ph i ch n khi it m dng ch y trong m ch ph i c c ng b ng dng m it Is (N u nh hn Is th it s khng m ). Nhng R1 cng ph i l n ngn khng cho dng qua it gi m xu ng d i gi tr dng IH khi t C1 phng i n. Ngha l ngn ng a kh nng it ng ngay sau khi t phng i n. V d : S nguyn l t o m ch dao ng rng ca (h.2.167) it b n l p c tham s nh sau: Us = 10V ; Us = 1v, Is = 500mA v IH = 1,5mA ngu n E =30V. Hy tnh gi tr c c i v c c ti u c a R1 m ch lm vi c bnh th ng. Gi i: Cn c vo m ch c th vi t : E = (IR1) + Uc v R1 = T i i n p m m ta suy ra : E - Uc I

it c : Uc = Us v Imin = Is

R1max =

E - Us 30V - 10V = = 40k Is 500.10 6 A

it m hon ton ta c Uc = U1 v Umax =IH. V y: N u c it 4 l p ghp song song v ng c chi u sau t chng vo m t v b c ta c it b n l p hai chi u. Nguyn l lm vi c c a lo i ny tng t nh it 4 l p m t chi u v a k trn.

197

Chng 3

K THU T XUNG - S
"K thu t xung - s '' l thu t ng bao g m m t lnh v c kh r ng v quan tr ng c a ngnh k thu t i n t - tin h c. Ngy nay, trong b c pht tri n nh y v t c a k thu t t ng ha, n mang ngha l khu then ch t, l cng c khng th thi u gi i quy t cc nhi m v k thu t c th h ng t i m c ch gi m cc chi ph v nng l ng v th i gian cho m t qu trnh cng ngh hay k thu t, nng cao tin c y hay hi u qu c a chng. Trong chng ny, do th i gian h n ch , chng ta ch c pt im ts v n c tnh ch t c b n, m u c a k thu t xung - s . Vi c nghin c u chi ti t hn s c th c hi n gio trnh K thu t xung, K thu t s v X l tn hi u s .

3.1.
3.1.1.

KHI NI M CHUNG
Tn hi u xung v tham s

Tn hi u i n p hay dng i n bi n i theo th i gian (mang n i dung c a m t qu trnh thng tin no ) c hai d ng c b n: lin t c hay r i r c (gin o n). Tng ng v i chng, t n t i hai lo i h th ng gia cng, x l tn hi u c nh ng c i m k thu t khc nhau mang nh ng u, nh c i m khc nhau l h th ng lin t c (analog) v h th ng r i r c (digital). Nhi u khi, do c i m l ch s pht tri n v u th c a t ng lo i ta g p trong th c t h th ng lai ghp k t h p pht huy y c vi c gia cng x l hai lo i tn hi u trn. i t ng c a chng ny ch l tn hi u xung. c p t i lo i tn hi u r i r c theo th i gian g i

D ng cc tn hi u xung th ng g p cho trn hnh 3.1. Chng c th l m t dy xung tu n hon theo th i gian v i chu k l p l i T, hay ch l m t xung n xu t hi n m t l n, c c c tnh dng, m ho c c c tnh thay i.

Hnh 3.1: Cc d ng tn hi u xung a) Dy xung vung; b) Dy xung tam gic (rng ca); c) Dy xung hm m (xung kim)

198

Hnh 3.2 ch ra m t xung vung th c t v i cc o n c trng: s n tr c, nh v s n sau. Cc tham s c b n l bin , r ng xung, r ng s n tr c v sau, s t nh.

Hnh 3.2: Cc tham s c a m t tn hi u xung

Bin xung Um xc inh b ng gi tr l n nh t c a i n p tn hi u xung c c trong th i gian t n t i c a n. r ng s n tr c v s n sau (ttr v ts) xc inh b i kho ng th i gian tng v th i gian gi m c a bin xung trong kho ng gi tr 0,l Um n 0,9Um r ng xung tx xc nh b ng kho ng th i gian c xung v i bin 0,1Um (hay m c 0,5Um ty theo chu n quy c). s t nh xung th hi n m c gi m bin xung o n nh xung. V i dy xung tu n hon, cn c cc tham s vung). trn m c

c trng sau (c th xt v i dy xung

Chu k l p l i xung T (hay t n s xung f = 1/T) l kho ng th i gian gi a cc i m tng ng c a hai xung k ti p nhau. Th i gian ngh tng (h3.1a) l kho ng th i gian tr ng gi a hai xung lin ti p. H s l p y l t s gi a r ng tx v chu k T.

=
t

tX T

c h th c : T = tx + tng v < 1 i v i d ng

Trong k thu t xung - s , ng i ta th ng s d ng phng php s tn hi u xung v i quy c ch c hai tr ng thi phn bi t:

199

Tr ng thi c xung (kho ng tx) v i bin l n hn m t m c ng ng UH g i l m c cao hay m c "1', m c UH th ng c ch n c b ng 1/2 i n p ngu n cung c p. Tr ng thi khng c xung (kho ng tng v i bin nh hn m t m c ng ng UL) g i l m c th p hay m c "O". M c UL c ch n ty theo ph n t kha (tranzito, IC). Cc m c i n p ra trong d i UL < Ura < UH l cc tr ng thi c m. V n s c c p k hn ph n ti p theo. ny

3.1.2.

Ch

kha c a tranzito
ng m m ch khu ch i

Tranzito lm vi c ch kha ho t ng nh m t kha i n t v it c nhanh (l0-9 + l0-6s), do c nhi u c i m khc v i ch xt Chng 2.

a - Yu c u c b n v i m t tranzito khc bi t:
Ura UH khi Uvo UL Ura UL khi Uvo UH

ch

kha l i n p

u ra c hai tr ng thi (3-1)

Ch kha c a tranzito c xc inh b i ch i n p hay dng i n m t chi u cung c p t ngoi qua 1 m ch ph tr (kha th ng ng hay th ng m ). Vi c chuy n tr ng thi c a kha th ng c th c hi n nh m t tn hi u xung c ng chuy n c c tnh thch h p tc ng t i u vo. Cng c tr ng h p kha t i tr ng thi m t cch tu n hon nh m ch h i ti p dng n i b , khi khng c n xung i u khi n (xem cc ph n m ch t o xung ti p sau).
a ra nh ng

c i m ch y u c a ch

kha, hy xt m ch c th hnh 3.3.

Hnh 3.3: M ch kha (

o) dng Tranzito

200

S th c hi n c i u ki n (3-1) khi l a ch n cc m c UH, UL cng nh cc gi tr Rc v RB thch h p. Ban u (khi Uv = 0 hay Uv UL) tranzito tr ng thi ng, dng i n ra Ic = 0, lc khng c t i Rt. Ura = +Ecc Lc i n tr t i nh nh t Rc = Rt (v i Rt l i n tr vo c a m ch t ng sau n i v i u ra c a s ) Ura = 0,5Ecc l m c nh nh t c a i n p ra tr ng thi H, phn bi t ch c ch n, ta ch n UH < 0,5Ecc (ch ng h n UH = l,5V khi Ecc = 5V). Ph h p v i i u ki n (3-1), i n p vo ph i n m d i m c UL ( c hi u l i n p vo l n nh t tranzito v n b kha ch c ch n UL=UVmax). V i tranzito silic ng i ta ch n UL = 0,4V. u vo Uvo UH tranzito Khi c xung i u khi n c c tnh dng a t i chuy n sang tr ng thi m (bo ha), i n p ra khi ph i th a mn i u ki n Ura UL. i n tr Rc ch n thch h p th i gian qu nh v dng Ic khng qu l n, ch ng h n Rc = 5k. Xc nh RB khi Uv = UH = 1,5V th Ura UL = 0,4V. Mu n v y Icbh = ECC/RC = 1mA, v i = 100 khi dng baz IBbH = 10A. tranzito bo ha v ng, ch n IB = 100A (t c l c d tr 10 l n), lc lu UBE = 0,6V c RB = (1,5 0,6)V = 9k 1000

bc tnh truy n t c a s v i nh ng tham s trn cho hnh 3.4. nh gi m c tin c y c a kha, ng i ta nh ngha cc tham s d tr ch ng nhi u m c cao SH v m c th p SL: SH = Ura kha UH SL = UL - Ura m y, Ura kha v Ura m l cc i n p th c t t i l i ra c a tranzito lc kha hay m tng ng v i tr ng h p c th trn SH = 2,5V l,5V = 1V (lc Uv UL) (3-2)

SL = 0,4V 0,2V = 0,2V (lc Uv UH) T c nh n xt sau: t c m c SH l n b ng cch ch n Ecc v cc tham s Rc, RB - C th d dng thch h p.

- Do SL th ng nh , c n ph i quan tm c bi t t i vi c nng cao tnh ch ng nhi u v i m c th p. V tr s i n p ra Urabh = UCEbh th c t khng th gi m c, mu n SL tng, c n tng m c UL (xem bi u th c 3.2).

201

Hnh 3.4:

c tuy n truy n

t c a tranzito kha

3.1.3.

Ch

kha c a khu ch

i thu t ton

Khi lm vi c ch xung, m ch vi i n t tuy n tnh ho t ng nh m t kha i nt ng, m nhanh, i m lm vi c lun n m trong vng bo ha c a c tuy n truy n t Ura = f(Uvo) (h.2.104). Khi i n p ra ch n m m t trong hai m c bo ha U+ramax v U-ramax ng v i cc bin Uv l n. minh h a nguyn l ho t ng c a m t IC kha ta xt m t v d i n hnh l m ch so snh (comparator). a - M ch so snh (h.3.8) th c hi n qu trnh so snh bin c a i n p a vo (Uvo) v i m t i n p chu n (Ung ng) c c c tnh c th l dng hay m. Thng th ng gi tr Ung ng c nh tr c c inh v mang ngha l m t thng tin chu n (tng t nh qu cn trong php cn tr ng l ng ki u so snh), cn gi tr Uvo l m t l ng bi n i theo th i gian c n c gim st theo di, nh gi, mang ng (th ng bi n i ch m theo th i gian) c n c i u thng tin c a qu trnh khi n trong m t d i hay m t tr ng thi mong mu n. Khi hai m c i n p ny b ng nhau (Uvo= Ung ng) t i u ra b so snh s c s thay i c c tnh c a i n p t U+ramax t i U-ramax ho c ng c l i. Trong tr ng h p ring, n u ch n Ung ng = 0 th th c ch t m ch so snh nh d u lc i c c tnh c a UVo. Trong m ch hnh 3.8a Uvo v Ung ng c a t i hai u vo o v khng o tng ng c a IC. Hi u c a chng Uo = Uv - Ung ng l i n p gi a hai u vo c a IC s xc nh hm truy n c a n: Khi Uv < Ung Khi Uv Ung
ng th ng

Uo < 0 do Ura = U+ramax (3-3)

th Uo > 0 v Ura = U-ramax

Nh v y, i n p ra i c c tnh khi Uvo chuy n qua gi tr ng ng Ung ng. N u Uvo v Ung ng trong hnh 3.8a i v tr cho nhau hay cng i c c tnh (kh v tr gi nguyn) th c tnh hnh 3.8b o ng c l i (ngha l h.38c v d). Khi Uv < Ung Khi Uv Ung
ng th ng

Ura = - U-ramax

th Ura = + U+ramax

202

b - Trong nh ng tr ng h p bin c a Uvo v Ung ng l n hn gi tr i n p u vo t i a cho php c a IC, c n m c chng qua b phn p i n tr tr c khi a t i cc u vo c a IC. Gi ng nh kha tranzito, khi lm vi c v i cc tn hi u xung bi n i nhanh c n lu t i tnh ch t qun tnh (tr ) c a IC thu t ton. V i cc IC thu t ton tiu chu n hi n nay, th i gian tng c a i n p ra kho ng V/s, do vi c dng chng trong cc m ch comparator c nhi u h n ch khi i h i chnh xc cao. Trong i u ki n t t hn, vi c s d ng cc IC chuyn d ng c ch t o s n s c t c chuy n bi n nhanh hn nhi u c p (c V/ns. v d lo i A710, A110, LM310-339 hay NE521...). Ho c dng cc bi n php k thu t m ch gi m kho ng cch gi a 2 m c Uramax

Hnh 3.8 : a), c) - B so snh dng IC thu t ton v i hai ki u m c khc nhau v b), d) - Hm truy n t tng ng c a chng
c - C th m r ng ch c nng c a m ch so snh nh truy n t cho trn hnh 3.9b, g i l b so snh t ng. m ch hnh 3.9a v i c tnh

c tnh hnh 3.9b th y r b so snh t ng s chuy n tr ng thi u ra lc T t ng i s c a hai i n p vo ( a t i cng m t u vo) t t i 1 gi tr ng ng ( a t i u vo kia). N u ch n Ung ng = 0 (h.3.9a) th m ch s l t lc c i u ki n U1 + U2 = 0 (h.3.9b). Cc nh n xt khc, i v i m ch hnh 3.8a y u ng cho b so snh t ng khi o l i: t U1 v U2 t i u vo N v Ungu ng t i u vo P.

203

Hnh 3.9: B so snh t ng (a) v

c tuy n truy n

t c a n (b)

3.2.

M CH KHNG

NG B

HAI TR NG THI

NH

Cc m ch c hai tr ng thi n nh u ra (cn g i l m ch trig) c c trng b i hai tr ng thi n nh b n theo th i gian v vi c chuy n n t tr ng thi ny sang tr ng thi kia (x y ra t c th i nh cc vng h i ti p dng n i b ) ch x y ra khi t t i l i vo thch h p c a n cc xung i n p c bin v c c tnh thch h p. y l ph n t c b n c u t o nn m t nh (ghi, c) thng tin d i d ng s nh phn.

3.2.1.

Tri g

i x ng (RS-trig) dng tranzito

Hnh 3.11: Tri g

i x ng ki u RS dng tranzito

204

Hnh 3.11 a ra d ng m ch nguyn l c a m t tri g RS i x ng. Th c ch t y l hai m ch o hnh 3.3 dng T1 v T2 ghp lin ti p nhau qua cc vng h i ti p dng b ng cc c p i n tr R1R3 v R2R4.

a - Nguyn l ho t ng: M ch 3.11 ch c hai tr ng thi n kha ng v i m c i n p ra Q = 1, Q = 0 hay T1 kha T2 m = 0, Q =1.

nh b n l: T1 m , T2 ng v i tr ng thi ra Q

Cc tr ng thi cn l i l khng th x y ra (T1 v T2 cng kha) hay l khng n nh (T1 v T2 cng m ). T1 v T2 khng th cng kha do ngu n +Ecc khi ng m ch s a m t i n p dng nh t nh t i cc c c baz. T1 v T2 c th cng m nhng do tnh ch t i x ng khng l t ng c a m ch, ch c n m t s chnh l ch v cng b gi a dng i n trn 2 nhnh (IB1 IB2 hay Ic1 Ic2) thng qua cc m ch h i ti p dng, chnh l ch ny s b khot su nhanh chng t i m c s chuy n v m t trong hai tr ng thi n nh b n nu (ch ng h n tho t u IB1 > IB2 t ICl > IC2, cc gi m p m trn colect c a T1 v dng trn colect c a T2 thng qua phn p R2R4 hay R1R3 a v lm IB1 > IB2 d n t i T1 m T2 kha. N u ng c l i lc u IB1 < IB2 th s d n t i T1 kha T2 m ). Tuy nhin, khng ni ch c c m ch s tr ng thi no trong hai tr ng thi n nh nu. u ra n tr , tr ng thi vo ng v i lc R=S=1 (cng c xung dng) l b c m. Ni khc i i u ki n c m l R.S=0). (3-6). T vi c phn tch trn rt ra b ng tr ng thi c a Trig RS cho php xc nh u ra c a n ng v i t t c cc kh nng c th c a cc xung u vo tr ng thi b ng 3.1. y ch s n th hi n tr ng thi hi n t i, ch s (n + l) th hi n tr ng thi tng hai c a u ra, d u cho th hi n tr ng thi c m. u vo R g i l u vo xa (Reset). u vo S g i l u vo thi t l p (Set). u vo Rn 0 0 1 1 Sn 0 1 0 1 Qn+1 Qn 1 0 x u ra
n+1

0 1 x

B ng 3.1. B ng tr ng thi c a trigo RS

3.2.2.

Tri g Smit dng Tranzito

S tri g RS trn l t tr ng thi khi t vo c c baz c a tranzito ang kha m t xung dng c bin thch h p m n (ch xt v i quy c logic dng). C th s d ng ch m t i n p vo duy nh t c c tnh v hnh d ng ty (ch yu c u

205

m c bin l n) lm l t m ch trig. Lo i m ch ny c tn l Trig Smit, c c u t o t cc tranzito hay IC tuy n tnh (cn g i l b so snh c tr ). a. Hnh 3.12 a ra m ch nguyn l tri g Smit dng tranzito v c a n. c tuy n truy n t

Hnh 3.12: Trig Smit dng tranzito (a); c tuy n truy n t (b) v k t qu m ph ng bi n tn hi u hnh sin thnh xung vung (c)
Qua c tuy n hnh 3.12b th y r: khi Uv < U Khi Uv U ; ; Ura = Uramin Ura = Uramax (3-7)

Lc tng d n Uvo t m t tr s r t m th:

ng ng

Lc gi m d n Uv t 1 tr s dng l n th: khi Uv > Ung khi Uv Ung

t t

; ;

Ura = Uramax Ura = Uramin (3-8)

b. C th gi i thch ho t ng c a m ch nh sau: Ban u T1 kha (do B1 c t t 1 i n p m l n) T2 m (do RC nh dng lm vi c t Ec) lc Ura = UCE2 bo ha = Uramix. Khi tng Uv t i lc Uv U ng T1 m , qua m ch h i ti p dng ghp tr c ti p t colect T1 v baz T2 lm T2 b kha do t bi n i n p m t C1 a t i, qua m ch R1R2 t bi n i n p dng t i C2 a t i baz T1... qu trnh d n t i T1 m bo ha, T2 kha v Ura = Uramax, phn tch tng t , m ch s l t tr ng thi v T1 kha T2 m lc Uvo gi m qua gi tr Ung t.

206

Cc gi tr Uv ng v Uvng t do vi c l a ch n cc gi tr RC, R1 ,R2 c a s 3.12a quy t nh. Hi n t ng trn cho php dng trig Smit nh m t b t o xung vung, nh h i ti p dng m qu trnh l t tr ng thi x y ra t c th i ngay c khi Uvo bi n i t t Hnh 3.12 c) m t m t v d bi n i tn hi u hnh sin thnh xung vung nh trig Smit.

3.2.3.

Trig Smit dng IC tuy n tnh

n Uvo t 1 gi tri m l n, ta thu c c

a - V i trig Smit o (h.315a) khi tng tnh truy n t d ng hnh 3.15(b). T c l:

Ura

Hnh 3.15: Trig Smit ki u

o a) v ki u khng o (c) v i cc tng ng (b) v (d)

c tnh truy n

- Khi Uv c gi tr m l n Ura = +Uramax trn l i vo khng

o (P) c (3-9) t t i Uvng t . Khi Uvo

UPmax =

Uramax R = Uv ng t R1 + R 2 1
i cho t i khi Uvo cha

Tng d n Uvo tr ng thi ny khng Uvng t , qua m ch h i ti p dng c UPmin =

- Uramin R1 = Uv R1 + R 2

ng

(3-10)

207

v ti p t c gi nguyn khi Uv tng. - Khi gi m Uvo t 1 gi tr dng l n, cho t i lc Uv = Uv chuy n t -Uramin t i + Uramax . t c hai tr ng thi n R1 .K 1 R1 + R 2 v i K l h s khu ch Khi i khng t i c a IC. nh b i: (3-12) nh c n c i u ki n (311)
ng

m ch m i l t lm Ura

tr chuy n m ch c xc
Utr =

R1 (Uramax Uramin ) = (Uramax Uramin ) R1 + R 2

b-V v i v i1 dng

i tri g Smit khng o (h.3.15c) c c tnh truy n t hnh 3.15d d ng ng c c tnh hnh 3.15b. Th c ch t s 3.15c c d ng l m t b so snh t ng 3.9a trong s hai u vo c n i t i u ra (U2Ura). T phng trnh cn b ng i n cho nt P c:
Uvo Ura = R1 R2
Suy ra ng ng: Uvngn =

R1 Uramax R2 R1 Uramin R2

(3-13)

Uv hay

tr chuy n m ch xc
Utr =

nh b i : (3-14)

R1 (Uramax Uramin ) R1

Do cch a i n p vo t i l i vo khng o (P) nn khi Uv c gi tri m l n: Ura = -Uramin v khi Uv c gi tr dng l n: Ura = +Uramax. Cc phn tch khc tng t nh v i m ch 3.15a xt. c - Tng t nh s trig Smit dng tranzito hnh 3.12a, c th dng cc m ch 3.15a v 3.15c t o cc xung vung gc t d ng i n p vo b t k (tu n hon). Khi chu k xung ra Tra = Tvo. i u ny c bi t c ngha khi c n s a v t o l i d ng m t tn hi u tu n hon v i thng s c b n l t n s gi ng nhau (hay chu k ng b nhau). Hnh 3.16a v b a ra v d gi n minh h a bi n i i n p hnh sin l i vo thnh xung vung l i ra s d ng trig Smit o (3.16a) v trig Smit khng o (3.16b). Cc h th c t (3-9) n (3-14) cho php xc nh cc m c ng ng l t c a trig Smit v nh ng thng s quy t nh t i gi tr c a chng. Trig Smit l d ng m ch c

208

b n t xy d ng cc m ch t o dao trong cc ph n ti p c a chng ny.

ng xung dng IC tuy n tnh s

c xt

3.3.

M CH KHNG

NG B

M T TR NG THI

NH

y l lo i m ch c m t tr ng thi n nh b n. Tr ng thi th hai c a n ch n nh trong m t kho ng th i gian nh t nh no (ph thu c vo tham s c a m ch) sau m ch l i quay v tr ng thi n nh b n ban u. V th , m ch cn c tn l trig m t tr ng thi n nh hay a hi i hay n gi n hn l m ch r le th i gian.

3.3.1.

a hi

i dng tranzito
l n p - th i

Hnh 3.17a ch ra m ch i n nguyn l v hnh 3.17b l gi n gian minh h a nguyn l ho t ng c a m ch a hi i dng tranzito.

Hnh 3.17: M ch i n nguyn l a hi i dng tranzito (a), gi n i m o Uvo; UB1; UB2; Ura (b)

th i gian qua b n

Th c ch t m ch hnh 3.17a l m t trig RS, trong m t trong cc i n tr h i ti p dng c thay b ng m t t i n. Tr ng thi ban u T2 m -T1 kha nh R, T2 m bo ha lm UCE2 = UBEI = 0 nn T1 kha, y l tr ng thi n nh b n (g i l tr ng thi i). Lc t = to c xung i n p dng l i vo m T1, i n th c c colect c a T1 gi m t +E xu ng g n b ng 0. B c nh y i n th ny thng qua b l c t n s cao RC t ton b n c c baz c a T2 lm i n th t bi n t m c thng (kho ng +0,6v) n m c -E + 0,6v -E, do T2 b kha l i. Khi T1 c uy tr tr ng thi m nh m ch h i ti p dng R1R2 ngay c khi i n p vo b ng 0. T C ( u qua R n i n th +E) b t u n p i n lm i n th c c baz T2 bi n i theo quy lu t : UB2 E [ 1 - 2exp( -t/RC )] (3-15)

209

V i i u ki n ban

u: UB2(T = to) = -E t t i gi trl +0,6 kho ng th i gian di xung ra tx: (3-16)

v i u ki n cu i: UB2(T -> ) = E T2 b kha cho t i lc t = t1 (h.3.17b) khi UB2 ny xc nh t i u ki n UB2(t1) = 0 v quy t nh t1- to = tx = RCln2 = 0,7RC

Sau lc t = t1, T2 m v qu trnh h i ti p dng qua R1, R2 a m ch v l i tr ng thi ban u, i xung vo ti p sau (lc t = t2). Lu nh ng i u trnh by trn ng khi T > t x > x (3-17) (x l r ng xung vo v Tv l chu k xung vo) v khi i u ki n (3-17) c th a mn th ta lun c chu k xung ra Tra = Tv.

3.3.2.

M ch a hi

i dng IC thu t ton

Hnh 3.18: Nguyn l m ch a hi i dng IC. Kh i ng b ng c c tnh dng (a), i n p tng ng (b) v (d) c c tnh m (c), gi n

210

Hnh 3.18a a ra m t d ng c a s nguyn l m ch a hi i dng IC thu t ton v hnh 3.18b l gi n th i gian gi i thch ho t ng c a m ch. n gi n, gi thi t IC c cung c p t m t ngu n i x ng E v khi Uramax = |Uramin| = Umax Ban u lc t < t1, Uv = 0; D thng n i t (b qua s t p thu n trn it) do Ura = -Umax t UN= Uc = 0. Qua m ch h i ti p dng R1 R2, -Umax a t i u vo P i n p Up = -Umax. (v i = thi R1 l h s phn p m ch h i ti p). R1 + R 2 i) c a m ch. y l tr ng thi n nh b n (tr ng

Lc t = t1 c xung nh n c c tnh dng t i u vo P. N u bin thch h p v t hn gi tr -Umax, s l t sang tr ng thi cn b ng khng b n v i Ura = +Uramax= Umax v qua m ch h i ti p dng c Up = Umax. Sau lc t1, i n p ra Umax n p cho t C lm cho Uc = UN dng d n cho t i lc t=t2 khi UN = Umax th x y ra t bi n do i n th u vo vi m ch UN- Up i d u, i n p ra i d u l n th hai Ura= -Umax (lu trong kho ng t1 - t2, UN = Uc > 0 nn it b phn c c ng c v tch kh i m ch). Ti p , sau lc t2 t C phng i n qua R h ng t Umax lc t = t3, Uc = Un 0 i t tr nn m , ghim m c m ch quay v tr ng thi i ban u. N u xung kh i dng s hnh 3.18c v i t n s xung ra thay i c c minh h a trn th hnh 3-18d. V i 3.18a, b ta c nh n xt cho t C t m c 0 t i m c -Umax . T i gi tr i n p ra lc l th u vo o gi tr 0, ng Uvo c c tnh m, c th nh R. Ho t ng c a m ch

r ng xung x = t2-t1 c lin quan t i qu trnh n p

, v i gi thi t U+ramax=|U-ramin| = Umax ta c Uc (t) = UN (t) = Umax (1 e t/RC ) (3-18)

thay gi tr Uc(t1) = 0, Uc(t2) = Umax vo phng trnh (3-18) ta c

x = t 2 t1 = RCln

R 1 = RCln1 + 1 R 1 2

(3-19)

G i t3 - t2 = thph l th i gian h i ph c v tr ng thi ban u c a s , c lin quan t i qu trnh phng i n c a t C t m c Umax v m c 0 h ng t i lc xc l p Uc() = -Umax xu t pht t phng trnh: Uc(t) = Uc() - [Uc() - Uc(0)] exp ( -t / RC) c k t qu : thph = RCln (1 + ) = RCln[1+R1 / ( R1 + R2) (3-21) (3-20)

211

So snh hai bi u th c xc nh x v thph th y do < 1 nn x >> thph . Ng i ta c g ng ch n cc thng s v c i ti n m ch thph gi m nh , nng cao tin c y c a m ch khi c dy xung tc ng u vo. Khi c n tun theo i u ki n: x + thph < Tvo = Tra (3-22) v i Tv l chu k dy xung kh i ng c a vo. Cc h th c (3-19) v (3-21) cho xc nh cc thng s quan tr ng nh t c a m ch 3.18a.

3.4.
3.4.1.

M CH KHNG

NG B HAI TR NG THI KHNG ( A HI T DAO NG)

NH

a hi dng tranzito

N u thay th i n tr h i ti p cn l i trong m ch hnh 3.17 b ng 1 t i n th 2 ta nh n c m ch hnh 3.19 l m ch a hi t dao ng dng tranzito. Lc tr ng thi cn b ng c a m ch (m t tranzito kha, m t tranzito m ) ch n nh trong m t th i gian h n ch no , r i t ng l t sang tr ng thi kia v ng c l i. Hnh 3.19b cho bi u th i gian c a m ch a hi t dao ng 3.19a. Hai tr ng thi nu trn c a m ch a hi t dao ng cn c g i l cc tr ng thi nh ng thay i tng i ch m c a dng i n v i n p gi a chu n cn b ng. cc i m trong s d n d n t i m t tr ng thi t i h n no , m t i y c nh ng i u ki n t ng chuy n t ng t t tr ng thi ny sang tr ng thi khc. N u tc ng t i cc c a vo m t i n p ng b no c chu k l p x p x nhng ng n hn chu k b n thn c a i n p dao ng, qu trnh chuy n t ng t s x y ra s m lm vi c ng b c a a hi t dao ng m c hn, tng ng lc ta c ch i m chnh l chu k c a xung ra ph thu c vo chu k c a i n p ng b , cn r ng xung ra do cc thng s RC c a m ch quy inh. Nguyn l ho t ng c a m ch hnh 3.19a c th tm t t nh sau: Vi c hnh thnh xung vung c a ra c th c hi n sau m t kho ng th i gian 1=t1 - to ( i v i c a ra 1 ho c 2=t2 t1 (v i c a ra 2) nh cc qu trnh t bi n chuy n tr ng thi c a s t i cc th i i m t0, t1, t2... Trong kho ng 1 tranzito T1 kha T2.m . T C1 c n p y i n tch tr c lc to phng i n qua T2 qua ngu n Ec qua R1 theo ng +C1 -> T2 -> R1 -> -C1 lm i n th trn c c baz c a T1 thay i theo hnh 3.19.b. ng th i trong kho ng th i gian ny t C2 c ngu n E n p theo ng +E -> Rc -> T2 -> -E lm i n th trn c c baz T2 thay i theo d ng 8.19b. Lc t = t1 th UB1 0,6V lm T2 m v x y ra qu trnh t bi n l n th nh t, nh m ch h i ti p dng lm s l t n tr ng thi T1 m T2 kha. Trong kho ng th i gian 2=t2 t1 tr ng thi trn c gi nguyn, t C2 ( c n p tr c lc t1) b t u phng i n v C1 b t u qu trnh n p tng t nh nu trn cho t i lc t = t2, UB2 = +0,6V lm T2 m v x y ra t bi n l n th hai chuy n s v tr ng thi ban u: T1 kha T2 m ...

212

Hnh 3.19: M ch nguyn l b

a hi t dao

ng(a) v bi u

th i gian (b)

Cc tham s ch y u v xung vung u ra c xc nh d a trn vi c phn tch r ng xung ra 1 v 2 lin quan tr c ti p v i nguyn l v a nu trn v ta th y r h ng s th i gian phng c a cc t i n t h th c (3-16), tng t c k t qu : 1 = RCln2 0,7R1C1 2 = R2C2ln2 = 0,7R2C2 s N u ch n i x ng RI = R2; C1 = C2, T1 ging h t T2 ta c 1 =2 v nh n c a hi i x ng, ng c l i ta c a hi khng i x ng. Chu k xung vung Tra =1 +2 (3-23)

213

Bin xung ra c xc nh g n ng b ng gi tr ngu n E cung c p. r o ra cc xung c t n s th p hn 1000Hz, cc t trong s c n c i n dung l n. Cn t o ra cc xung c t n s cao hn 10kHz nh h ng c h i c a qun tnh cc tranzito (tnh ch t t n s ) lm x u cc thng s c a xung vung nghim tr ng. Do v y, d i ng d ng c a s hnh 3.19a l h n ch v vng t n s th p v cao ng i ta a ra cc s a hi khc t o xung c u th hn m ta s xt d i y.

3.4.2.

M ch a hi dng IC tuy n tnh

l p cc xung vung t n s th p hn 1000HZ s a hi ( i x ng ho c khng i x ng) dng IC tuy n tnh d a trn c u trc c a m t m ch so snh h i ti p dng c nhi u u i m hn s dng tranzito nu. Tuy nhin do tnh ch t t n s c a IC kh t t nn v i nh ng t n s cao hn vi c ng d ng s IC v n mang nhi u u i m (xt v i tham s xung). Hnh 3.20a v b a ra m ch i n nguyn l c a a hi i x ng ng IC thu t ton cng gi n th i gian gi i thch ho t ng c a s . D a vo cc k t qu nu 3.2.3, v i trig Smit, c th gi i thch tm t t ho t ng c a m ch 3:20(a) nh sau: Khi i n th trn u vo N t t i ng ng l t c a trig Smit th s chuy n tr ng thi v i n p ra t bi n gi tr ng c l i v i gi tr c. Sau i n th trn u vo N thay i theo h ng ng c l i v ti p t c cho t i khi cha t c ng ng l t khc (v d kho ng (t1 t2) trn hnh v 3.20b). S l t v tr ng thi ban u vo lc t2 khi UN = U ng = -Umax . Qu trnh thay i UN c i u khi n b i th i gian phng v n p c a C b i Ura qua R. N u ch n th Uramax = Uramin = Umax U
ng

= -Umax

Ung t = -Umax ; = R1/(R1+R2)

Hnh 3.20: B

a hi trn c s b khu ch

i thu t ton

214

l h s h i ti p dng c a m ch. C n lu i n p vo c a N, chnh l i n p trn t C, s bi n thin theo th i gian theo quy lu t qu trnh phng i n v n p i n c a C t ngu n Umax hay - Umax thng qua R trong cc kho ng th i gian 0 t1 v t1t2... lc phng trnh vi phn xc nh UN(t) c d ng: U UN dUN = max dt RC v i i u ki n ban UN s u UN (t = 0) = U
ng

(3-24) = -Umax (3-25)

c nghi m UN(t) = Umax {1 [ 1 + exp ( - t / RC)]} t t i ng ng l t c a trig Smit sau m t kho ng th i gian b ng: = RCln (1+ )/(1-) = RCln ( 1 + 2R1/R2) T chu k dao ng c xc inh b i:

(3-26)

Tra = 2 = 2RCln ( 1 + 2R1/R2) N u ch n R1 = R2 ta c : Tra 2,2 RC

(3-27) (3-28a)

t c chu k dao ng t o ra ch ph thu c cc thng s m ch ngoi R1 v R2 (m ch h i ti p dng) v R, C (m ch h i ti p m). Cc h th c (3-26) v (3-27) cho x nh cc tham s c b n nh t c a m ch. Khi c n thi t k cc m ch a hi c n nh t n s cao hn v c kh nng i u ch nh t n s ra, ng i ta s d ng cc m ch ph c t p hn.

3.5.

DAO

NG BLOCKING

Blocking (b dao ng ngh t) l m t b khu ch i n hay y ko c h i ti p dng m nh qua m t bi n p xung (h.3.22a), nh t o ra cc xung c r ng h p (c 10-3 10-6s) v bin l n. Blocking th ng c dng t o ra cc xung i u khi n trong cc h th ng s . Blocking c th lm vi c ch khc nhau: ch t dao ng, ch i, ch ng b hay ch chia t n. Hnh 3.22a l m ch nguyn l Blocking t dao ng g m 1 trazito T m c emit chung v i bi n p xung Tr c 3 cu n k s c p, B v t (th c p). Qu trnh h i ti p dng th c hi n t k qua B nh c c tnh ng c nhau c a chng. T C v i n tr R h n ch dng i n c c baz. i n tr R t o dng phng i n cho t C (lc T kha). it D1 lo i xung c c tnh m trn t i sinh ra khi tranzito chuy n ch t m sang kha. M ch R1, D2 b o v tranzito kh i b qu p. Cc h s bi n p xung l nb v nt c xc nh b i: nb = k / B ; nt = k / t (3-29)

215

Hnh 3.22a: M ch nguyn l Blocking n (a) v tn hi u ra (b)

Qu trnh dao ng xung lin quan t i th i gian m v c duy tr tr ng thi bo ha (nh m ch h i ti p dng) c a tranzito. K t thc vi c t o d ng xung l lc tranzito ra kh i tr ng thi bo ha v chuy n t bi n v t t (kha) nh h i ti p dng. + Trong kho ng 0 < t < t1 T t t do i n p n p trn C: Uc > 0; t C phng i n qua m ch (B-> C -> R -> RB -> - Ecc lc t1, Uc = 0 + Trong kho ng t1 < t < t2 khi Uc chuy n qua gi tr 0 xu t hi n qu trnh t bi n Blocking thu n nh h i ti p dng qua B d n t i m h n tranzito t i bo ha. + Trong kho ng t2 < t < t3 T bo ha su, i n p trn cu n k g n b ng tr s Ecc l giai o n t o nh xung, c s tch ly nng l ng t trong cc cu n dy c a bi n p, tng ng i n p h i ti p qua B l UB= Ecc / nB v i n p trn cu n t i t l UB= Ecc / nt Lc ny t c thay i dng colect gi m nh nn s c i n ng c m ng trn k , B gi m lm dng c c baz Ib gi m theo, do lm gi m m c bo ha c a T ng th i t C c Ib n p qua m ch t - ti p gip emit - baz c a T - RC - B t. Lc do Ib gi m t i tr s t i h n Ib = IBgh = Ic = Icbh/ xu t hi n qu trnh h i ti p dng theo h ng ng c l i (qu trnh Blocking ng c): T thot kh i tr ng thi bo ha Ic gi m v Ib gi m... a T t ng t v tr ng thi kha dng Ic = 0. Tuy nhin, do qun tnh c a cu n dy trn c c colect xu t hi n s t c m ch ng l i s gi m t ng t c a dng i n, do hnh thnh m t m c i n p m bin l n (qu gi tr (3-30)

216

ngu n Ecc) y l qu trnh tiu tn nng l ng t tr ng tch ly tr c, nh dng thu n t ch y qua m ch D2R1, lc ny cu n t c m ng i n p m lm D1 t t v tch m ch t i kh i s . Sau t C phng i n duy tr T kha cho t i khi Uc = 0 s l p l i m t nh p lm vi c m i. r ng xung Blocking tnh c l (3-31)

tx = t3 t1 =(R + rv) Cln B.Rt/ nB(Rt + rv)

trong rv l i n tr vo c a tranzito lc m Rt = nt2Rt l t i ph n nh v m ch c c colect (m ch s c p) l h s khu ch i dng tnh c a T. nh v Th i gian h i ph c t4 t6 (h.3.22) do th i gian phng i n c a t quy t c xc nh b i: thph = t6 - t4 = C. RBln(1+1/nB) (3-32)

N u b qua cc th i gian t o s n tr c v s n sau c a xung th chu k xung Tx tx + thph v t n s c a dy xung l: (3-33a)

f=

1 t x + t hph

S Blocking c th xy d ng t hai tranzito m c y ko lm vi c v i m t bi n t o cc xung vung v i hi u su t nng l ng cao v ch t p xung bo ha t l ng tham s xung t t. i m lu sau cng l khi lm vi c ch ng b c n ch n chu k c a dy xung ng b Tv nh hn chu k c a Tx c a dy xung do Blocking t o ra. N u ch chia t n th c n tun theo i u ki n Tx >>tv v khi c dy xung u ra c chu k l p l Tra = nTvo (h.3.23a v b) v i n l h s chia.

3.6.
3.6.1.

M CH T O XUNG TAM GIC (XUNG RNG CA)

Cc v n chung
t : Thng tin, (m c) v th i th ng i n t ch y u sau:

Xung tam gic c s d ng ph bi n trong cc h th ng i n o l ng hay t ng i u khi n lm tn hi u chu n hai chi u bin gian c vai tr quan tr ng khng th thi u c h u nh trong m i h hi n i. Hnh 3.24 a ra d ng xung tam gic l t ng v i cc tham s

217

U Umax

Uo tq T tng

Hnh 3.24: Xung tam gic l t ng

Bin Umax m c m t chi u ban u Uq (t = 0) = U0 chu k l p l i T (so v i xung tu n hon), th i gian qut thu n tq v th i gian qut ng c tng (thng th ng tng << tq), t c qut thu n hay nghing vi phn c a ng qut. K=
c

dUq (t) dt

nh gi ch t l ng Uq th c t so v i l t ng c h s khng ng th ng nh ngha l :
=

dUq /dt(t 0) dUq /dt(t = t q ) dUq /dt(t = 0)

U'q (0) U'q (t q ) U'q (0)

(3-33b)

Ngoi ra cn cc tham s khc nh: t c T

qut trung bnh

n

KTB = Umax / tq v hi u su t nng l ng: = Umax / Engu c h s ph m ch t c a Uq l Q = / .

Nguyn l t o xung tam gic d a trn vi c s d ng qu trnh n p hay phng i n c a m t t i n qua m t m ch no . Khi quan h dng v p trn t bi n i theo th i gian c d ng ic (t) = C dUc (t) dt (3-34)

trong i u ki n C l m t h ng s , mu n quan h Uc(t) tuy n tnh c n th a mn i u ki n ic(t) = h ng s . Ni cch khc s ph thu c c a i n p trn t i n theo th i gian cng tuy n tnh khi dng i n phng hay n p cho t cng n nh. C hai d ng xung tam gic c b n l: trong th i gian qut thu n tq, Uq tng ng th ng nh qu trnh n p cho t t ngu n m t chi u no v trong th i gian qut thu n tq, Uq gi m ng th ng nh qu trnh phng c a t i n qua m t m ch t i. V i m i d ng k trn c cc yu c u khc nhau, m b o tng <<tq, v i d ng

218

tng ng th ng c n n p ch m phng nhanh v ng c l i v i d ng gi m ng th ng c n n p nhanh phng ch m. . . , i u khi n t c th i cc m nh phng n p, th ng s d ng cc kha i n t tranzito hay IC ng m theo nh p i u khi n t ngoi. Trn th c t n nh dng i n n p hay dng i n phng c a t c n m t kh i t o ngu n dng i n (xem 2.6) nng cao ch t l ng xung tam gic. V nguyn l c 3 phng php c b n sau: a - Dng m t m ch tch phn n gi n (h.3.25a) g m m t khu RC n p i n cho t t ngu n E. Qu trnh phng, n p c m t kha i n t K i u khi n. Khi , Umax << E do ph m ch t c a m ch th p v h s phi tuy n t l v i t s Umax/E;
=

Umax E

(3-35)

N u s d ng ph n tng ng th ng ta c Uc(t) = E [1- exp( - t/RnC)] v i RnC >>Rphng.C. N u ch n ngu n E c c tnh m ta c Uc(t) l gi m ng th ng.

Hnh 3.25: Phng php Mille t o Uq

b - Dng m t ph n t n nh dng ki u thng s c i n tr ph thu c vo i n p t trn n Rn=f(URn) lm i n tr n p cho t C. gi cho dng n p khng i, i n tr Rn gi m khi i n p trn n gi m, lc

= Umax/Etd v i Etd = In

. Ri

(8-36)

Ri l i n tr trong c a ngu n dng nn kh l n, do v y Etd l n v cho php nng cao Umax v i m t m c mo phi tuy n cho tr c. c - Thay th ngu n E c

nh

u vo b ng m t ngu n bi n

e(t) = E + K (Uc - Uo) hay e(t) = E + KUC (3-37)

v i K l h ng s t l b hn m t: k = de(t)/dUc < l (v i hnh 3.26a) Ngu n b sung KUC b l i m c gi m c a dng n p nh m t m ch khu ch c h i ti p thay i theo i n p trn t Uc khi m c mo phi tuy n xc nh b i: i

219

 = (1-k)Umax/E

(3-38)

gi tr ny th c t nh v k 1 nn 1-k l VCB v v th c th l a ch n c Umax l n x p x E lm tng hi u su t c a m ch m v n nh .

3.6.2.

M ch t o xung tam gic dng tranzito

Hnh 3.27 a ra cc s dng tranzito thng d ng t o xung tam gic trong (a) l d ng n gi n, (b) l m ch dng ph n t n dng (phng php Miller) v (c) l m ch b c khu ch i bm ki u Bootstrap.

Hnh 3.27: Cc m ch t o xung tam gic dng tranzito thng d ng nh t

a. V i m ch (a): Ban u khi Uv = 0 (cha c xung i u khi n) T m bo ha nh RB, i n p ra Ura = Uc = UCEbh 0V. Trong th i gian c xung vung, c c tnh m i u khi n a t i c c baz, T kha, t C c n p t ngu n +E qua R lm i n p trn t tng d n theo quy lu t Uc(t) = E (1 - e-t/RC) (3-39) i n p ny Uc(t) = Ura(t) s phi tuy n g n ng b c nh t tng ng th ng theo t v i h

220

i0 i(t q ) i0 E - Um R

Um v i i(0) = E/R E l cc dng n p lc u v cu i

(3-40)

i(t q ) =

Khi h t xung i u khi n T m l i, C phng i n nhanh qua T; Ura= Uc 0 m ch v l i tr ng thi ban u. T bi u th c sai s (3-40) th y r mu n sai s b c n ch n ngu n E l n v bin ra c a xung tam gic Um nh . y l nh c i m cn b n c a s n gi n hnh 3.27a. b. V i m ch (b) tranzito T2 m c ki u baz chung c tc d ng nh m t ngu n n dng (c b nhi t nh dng ng c qua DZ l it n p (xem 2.6) cung c p dng IE2 n nh n p cho t trong th i gian c xung vung c c tnh m i u khi n lm kha T1. V i i u ki n g n ng dng c c colect T1 khng i th:
1 I Uc (t) = c2dt = c2 t I C0 C
tq

l quan h b c nh t

(3-41)

nh n c M ch (b) cho php t n d ng ton b E t o xung tam gic v i bin l Um E. Tuy v y, khi c t i Rt n i song song tr c ti p v i C th c phn dng qua Rt v Um gi m v do sai s tng. s d ng t t c n c bi n php nng cao Rt hay gi m nh h ng c a Rt i v i m ch ra c a s . c. V i m ch (c) T1 l ph n t kha th ng m nh RB v ch kha khi c xung vung i m ch ng m (k < 1). c c tnh dng i u khi n. T2 l ph n t khu ch Ban u (Uv = 0) T1 m nh Rb, it D thng qua R c dng Io E/(R + Rd) v i Uc = UCE1bh 0. Qua T2 ta nh n c Ura 0. T Co c n p t i i n p UN - UE2 E v i c c tnh nh hnh 3.27. Trong th i gian c xung vo T1 b kha, C c n p qua D v R lm i n th t i M (cng l i n th c c baz T2) m d n T2 m m nh, gia s Uc qua T2 v qua Co (c i n dung l n) g n nh c a ton b v i m N b thm v i gi tr s n c t i N ( ang gi m theo quy lu t dng n p) gi n nh dng trn R n p cho C. Ch khi dng h i ti p qua Co v N c tr s b ng E/R th khng cn dng qua D d n t i cn b ng ng, ngu n E d ng nh c t kh i m ch v C c n p nh i n th E c n p tr c trn Co. S (c) c u i m l bin Um t x p x gi tr ngu n E trong khi sai s gi m i (1 - k) l n (v i k l h s truy n t c a T2 m c chung emit) v nh h ng c a Rt m c t i c c emit c a T2 thng qua t ng m phn cch T2 t i Uc(t) r t y u. Cc s 3.27 a b c c th s d ng v i xung i u khi n c c tnh ng c l i khi d ng th ng kha (khng c RB) chuy n m ch T1 c thi t k

3.6.3.

M ch t o xung tam gic dng vi m ch thu t ton

Hnh 3.28 a v b a ra hai s t o xung tam gic dng IC thu t ton.

221

Hnh 3.28: Cc m ch t o xung tam gic dng IC tuy n ttnh a) D ng m ch tch phn n gi n b) Dng m ch ph c t p c i u ch nh h ng qut v c c tnh
a - M ch 3.28 a xy d ng trn c s khu ch i c o trong thay i n tr b ng t C, khi i n p ra c m t b i (gi thi t Uo = 0) Q(t ) 1 Ura (t ) = = C C Rht

I (t)dt + Q
t c 0

(3-42)

v i Qo l i n tch c trn t t i lc t = 0 v i Ic (t ) =
Uvo (t ) ta c Ura (t ) = R

1 RC

U
t 0

vo

(t)dt + Ura
u c a tch phn

(3-43)

Thnh ph n Urao xc

nh t

i n ki n ban

Urao = Ura (t = 0) = Q0 / C N u Uvo(t) l m t xung vung c gi tr khng l m t i n p ng th ng Ura(t) = ( - Uvo/RC). t + Urao i n t t. (3-44) chnh xc c a (3.44) l ty thu c vo gi thi t g n ng Uo 0 hay dng u vo IC g n b ng 0, cc vi m ch ch t l ng cao m b o i u ki n ny kh i trong kho ng 0 t th Ura(t)

222

b Phn tch ho t ng c a m ch 3.28b. Khi c xung i u khi n c c tnh dng, T m bo ha, thng m ch phng i n cho t C trong kho ng th i gian to (to < tngh v i tngh = tvo l th i gian c xung i u khi n). Trong kho ng tq (khng c xung i u khi n) IC lm vi c tnh, n u Uo = 0 th Up = UN = Uc Ta xc nh quy lu t bi n tnh nh sau: i c a Uc(t), t tm i u ki n ch khu ch i tuy n

(3-45) c quan h l tuy n

Phng trnh dng i n t i nt N v i m ch h i ti p m:

E0
suy ra

UN R1

UN Ura R2

Ura = Uc

R1 + R 2 R E0 2 R1 R1

(3-46)

Phng trnh dng t i ni P v i m ch h i ti p dng:

E Uc dU U Ura =C c + c R3 dt R4
T hai h th c (346) v (3-47) rt ra phng trnh c a Uc(t)

(3-47)

dUc Uc 1 = dt C R3

R2 1 E = R1R 4 C R3

E0R 2 R1R 4

(3-48)

Tnh ch t bi n i c a Uc(t) ph thu c vo h s c a s h ng th hai v tri c a (348). N u R3 > R1R4/R2 ng Uc(t) c d ng ng cong l i. N u R3<R1R4/R2 R2 ng Uc(t) c d ng ng cong lm. Khi R1/R2=R3/R4 (3-49)

th Uc ph thu c b c nh t vo t. Khi c:

Uc =

1 E C R3

E0

R2 t R1R 4

(3-50)

N u ch n R1 = R3 v R2 = R4 ta c bi u th c thu g n

Uc =
T :

1 (E E0 )t R 3C

(3-51)

223

N u E > Eo c Ura l i n p tng ng th ng. N u E < Eo c Ura gi m ng th ng. N u ch n Eo = 0 ta nh n c xung tam gic c c tnh dng, cn ch n Eo l 1 ngu n i u ch nh c th Ura c d ng c hai c c tnh v i bin g n b ng 2Ec Trn th c t , th ng ch n E = Ec v Eo l y t trn t C xc nh b i: Ucmax = (E - Eo)tq/ R3C Ec qua chia p. Bin c c i

(3-52)

Ng i ta c th t o ra ng th i m t xung vung v m t xung tam gic nh ghp n i ti p m t b tch phn sau m t trig Smit (h. 3.30). B tch phn IC2 l y tch phn i n p ra n nh trn l i ra (Ura1) c a trig Smit. Khi Ura2 t ng ng t t c a trig th i n p ra c a n i d u t bi n do Ura2 i h ng qut ng c l i. Qu trnh l i ti p di n cho t i khi t t i ng ng l t th hai c a trig Smit v s quay v tr ng thi u. T n s c a dao ng thay i nh R ho c C. Bin Ura2 ch ph thu c ng ng l t c a trig Smit, c xc nh b i: Ura2 = Umax R1/R2 (v i Umax l gi tr i n p ra bo ha c a IC1). Chu k dao ng xc (3-53) nh b i (3-54)

T= 4RCR1/R2

Hnh 3.30: S

t o

ng th i xung vung (Ura1) v xung tam gic (Ura2)

224

3.7.
3.7.1.

C S
v

IS
nh l

LOGIC V CC PH N T
i s logic

LOGIC C B N

C s c a

a - H tin

i s logic l phng ti n ton h c phn tch v t ng h p cc h th ng thi t b v m ch s . N nghin c u cc m i lin h , (cc php tnh c b n) gi a cc bi n s tr ng thi (bi n logic) ch nh n m t trong hai gi tr "1" (c) ho c ''0" (khng c). K t qu nghin c u ny th hi n l m t hm tr ng thi cng nh n ch cc tr s "0" ho c "1. Ng i ta xy d ng 3 php tnh c b n gi a cc bi n logic l: Php ph nh logic ( o), l k hi u b ng d u "-" pha trn k hi u c a bi n Php c ng logic (tuy n), k hi u b ng d u "+" Php' nhn logic (h i), k hi u b ng d u "." K t h p v i hai h ng s "O" v "1" c nhm cc quy t c sau: Nhm 4 quy t c c a php c ng logic: x + 0 = x, x + 1 = 1, x+x=x x+ x =1 (3-55)

Nhm 4 quy t c c a php nhn logic x . 0 = 0, x . 1 = x, Nhm hai quy t c c a php ph ( x) = x x.x =x x. x =0 nh logic. (3-57) (3-56)

(x ) = x

C th minh h a tnh hi n nhin c a cc quy t c trn qua v d cc kha m ch i n n i song song (v i php c ng) v n i ti p (v i php nhn) v h ng s 1 ng v i kha th ng ng n i m ch, "0" kha th ng m ng t m ch. - T n t i cc inh lu t hon v , k t h p v phn b trong c ng v nhn. Lu t hon v : x + y = y + x; xy = yx i s logic v i cc php (3-58)

Lu t k t h p: x + y + z = (x + y) + z = x + (y + z) xyz = (xy)z = x(yz) Lu t phn b : x(y + z) = xy + xz - xu t pht t cc quy t c v lu t trn c th x . y + x y = x; x + xy = x; (3-59) (3-60)

a ra m t s

inh l thng d ng sau:

x( x + y) = xy (x + y)(x + z) = x + yz

225

x(x + y) = x;

xy + y = x + y

(3-61)

nh l emorgan: F(x, y, z,...+,.) = F(x, y, z,...,.,+ )

V d :

(x + y + z) = x.y.z

v (x.y.z ) = x + y + z

(3-62)

b - Hm logic v cch bi u di n chng C 3 cch bi u di n hm logic tng ng nhau - Bi u di n gi i tch v i cc k hi u hm, bi n v cc php tnh gi a chng. C hai d ng gi i tch c s d ng l d ng tuy n: hm c cho d i d ng m t t ng c a cc tch cc bi n v d ng h i - d i d ng m t tch c a cc t ng cc bi n. N u m i s h ng trong d ng tuy n ch a m t cc bi n ta g i l m t mintec k hi u l m v c d ng tuy n y , tng t v i d ng h i y l tch cc maxtec (M). M i hm logic c th c v s cch bi u di n gi i tch tng ng ngoi hai d ng trn. Tuy nhin, ch t n t i m t cch bi u di n g n nh t, t i u v s bi n v s s h ng hay th a s v c g i l d ng t i thi u. Vi c t i thi u ha hm logic, l a chng t m t d ng b t k v d ng t i thi u, mang m t ngha kinh t k thu t c bi t khi t ng h p cc m ch logic ph c t p. ' V d : D ng tuy n
D ng h i y

F = x.y. z + x yz + x y z : m1 + m2 + m3
F = (x + y + z)( x + y + z )(x + y + z) = M1. M2 . M3

- Bi u di n hm logic b ng b ng tr ng thi trong li t k ton b s t h p bi n c th c c v gi tr hm tng ng v i m i t h p k . V d : V i F(x, y, z) = x y z + xy z + x.y.z = m1 + m6 + m7 (3-63)

3.7.2.

Cc ph n t

logic c b n

Cc php ton c b n c a i s logic c th c th c hi n b ng cc m ch kha i n t (tranzito ho c IC) nu ph n 3.1. Nt c trng nh t y l hai m c i n th cao ho c th p c a m ch kha hon ton cho m t s tng ng n tr v i hai tr ng thi c a bi n hay hm logic. N u s tng ng c quy c l i n th th p - tr ''0'' v i n th cao - tr ''1" ta g i l logic dng. Trong tr ng h p ng c n l i, v i quy c m c th th p tr ''1" v m c th cao - tr ''0'', ta c logic m. gi n, trong chng ny, chng ta ch xt v i cc logic dng.

a - Ph n t ph
- Ph n t ph

nh logic (ph n t
nh c 1

o - NO)
u ra th c hi n hm ph nh logic: (3-70)

u vo bi t v 1

FNO = x

t c l FNO = 1 khi x = 0 ho c ng c l i FNO = 0 khi x = 1. B ng tr ng thi, k hi u quy c v gi n th i gian minh h a c cho trn hnh 3.31a, b v c tng ng.

226

a) X
0 1

FNO 1 0

x FNO

t t

b)

c)

Hnh 3.31: B ng tr ng thi (a), k hi u (b), gi n

c a ph n t NO (c)

th c hi n hm FNO, c th dng m t trong cc s m ch kha (tranzito hay IC) nu 3.1.2 d a trn tnh ch t o pha c a m t t ng Ec i v i tranzito hay u vo N c a IC thu t ton. M ch i n th c t c ph c t p hn nng cao kh nng lm vi c tin c y v kh nng chnh xc. Hnh 3.32 a ra m t s o ki u TTL (Tranzito-Tranzito-Logic) hon thi n trong m t v IC s . M ch ra c a s g m 2 tranzito T3 v T4 lm vi c ng c pha nhau ( ch kha) nh tn hi u l y trn cc l i ra phn t i c a T2. M ch vo c a s d ng tranzito T1 m c ki u BC v tn hi u vo (x) c a t i c c emit c a T1 th hi n l cc xung i n p c c tnh dng (lc x = 1) c bin l n hn m c UH ho c khng c xung (lc x = 0) i u khi n x1 kha (lc x = 1) hay m (lc x = 0). Ngha l khi x = 0 T1 m , i n th Uc1 = UB2 m c th p l T2 kha, i u ny lm T3 kha (v UE2 m c th p) v T4 m (v Uc2 m c cao), k t qu l t i u ra, i n th t i i m A m c cao hay FNO = l. Nh T4 m m c th t i A c nng ln x p x ngu n +E (u i m hn so v i vi c dng m t i n tr Rc3) nn T4 c g i l tranzito ''ko ln", i u ny cn lm tng kh nng ch u t i nh hay dng l n cho t ng ra. Khi x = 1, tnh hnh s ng c l i T1 kha, T2 m lm T4 kha v T3 m d n t i FNO = 0. Nh n xt:

- K t c u m ch hnh 3.32 khng cho php u chung cc l i ra c a hai ph n t o ki u song song nhau (3.32b) v khi n u FNO1 = 1 v FN02 = 0 s x y ra ng n m ch T4m ch1 v i T3m ch2 ho c ng c l i. Lc c n s d ng cc ph n t NO ki u h colect T3 (khng c T4) v dng i n tr Rc3 m ch ngoi.
- C th k t c u ph n t NO t 1 c p MOSFET knh n v knh p (m t lo i th ng m v m t lo i th ng kha) nh hnh 3.33. Khi x = 0 (Uvo= 0) T2 m T1 kha Ua = UDD hay FNO = 1. Khi x = 1 (Uvo =UDD) T2 kha T1 m Ura0 hay FNO = 0. FAND = x1x2x3 ... xn (3-71)

227

Hnh 3.32: B

o TTL c u ra hai tr ng thi k t c u d i d ng m t vi m ch s (a). Ki u m c chung hai u ra cho hai ph n t NO b)

Hnh 3.33: S

NO ki u CMOS

228

S hnh 3.33 c ch t o theo cng ngh CMOS v c u i m cn b n l dng tnh l i vo cng nh l i ra g n b ng 0. b - Ph n t v (AND) l ph n t nhn logic, t c l hm FAND . c nhi u u vo bi n v m t u ra th c hi n hm

FAND = 1 khi v ch khi t t c cc bi n xi nh n tri 1 FAND = 0 khi t nh t 1 trong cc bi n xi c tr 0 B ng tr ng thi, k hi u quy c v gi n hnh 3.34 (v i n = 2). th i gian, minh h a c a FAND cho

M ch i n th c hi n FAND lo i n gi n nh t d a trn cc kha it cho trn hnh 3.35, bnh th ng khi x1 = x2 = 0 nh E qua phn p R1 R2 c UA > 0 cc it D1 D2 u m , i n p ra m c th p (c b ng s t p thu n c a it) FAND = 0. Tnh hnh trn khng thay i khi ch x1 = 0 ho c x2 = 0.

a)
X1 0 0 1 1 X2 0 1 0 1 FAND 0 0 0 1

X1 t X2 t

FAND t

Hnh 3.34: B ng tr ng thi (a), k hi u (b), gi n

c a ph n t AND (c)
l n hn

Khi x1 = x2 = 1 ( ng v i tr ng thi cc u vo c xung vung bin UA) cc it u kha cc nhnh u vo, lc UA=ER2/(R1+R2) Lu khi s l ng n i v i +E nhnh tng u khc ang lm vi c. th cao FAND =1 (khi R2 > > R1)

u vo nhi u hn s bi n, cc u vo khng dng c n ng tch kh i m ch ( it kha) trnh c nhi u v i cc

229

Hnh 3.35: S
c - Ph n t ho c (OR) l ph n t c ng logic:

nguyn l m ch AND d a trn it

c nhi u u vo bi n, m t u ra th c hi n hm (3-72)

FOR = x1 +x2+x3+...+xn FOR = 1 khi t nh t m t trong cc bi n xi nh n tr 1. FOR = 0 khi t t c cc bi n nh n tr 0: x1 = ... xn = 0 X1

t X1 0 0 1 1 X2 0 1 a)0 1 FOR 0 1 1 1 b) FOR c) X2 t t

Hnh 3.36: B ng tr ng thi (a) k hi u quy c b) v gi n OR

th i gian (c) c a ph n t

B ng tr ng thi k hi u quy c v th th i gian minh h a c a FOR cho trn hnh 3.36 (cho v i n = 1). C th dng kha it th c hi n hm FOR (3-37). Bnh

230

th ng khi x1 = x2 = 0 cc it u kha trn R khng c dng i n Ur = 0. FOR = 0 khi t nh t m t u vo c xung dng it tng ng m t o dng trn R do UA m c cao hay FOR=1. Khi s u vo nhi u hn s bi n, u vo khng dng c n i t ch ng nhi u.

Hnh 3.37: S
d - Ph n t v ph hm logic v - ph

nguyn l m ch OR dng it
nhi u u vo bi n m t u ra th c hi n (3-73)

nh (NAND) l ph n t nh:

FNAND= x1.x 2 .x 3 ...x n FNAND = 0 khi t t c cc u vo cc bi n c tr 1 FNAND = 1 trong cc tr ng h p cn l i. Hnh 3.38 a ra b ng tr ng thi, k hi u quy c v tr ng h p n = 2. X1 X1 0 0 1 1 X2 0 1 a)0 1 FNAND 1 1 1 0 b) X2

th th i gian minh h a trong

t t t

FNAND c)

Hnh 3.38: B ng tr ng thi (a) k hi u quy c b) v gi n NAND

th i gian (c) c a ph n t

231

- Cng nh cc ph n t NO, OR, AND, c th th c hi n ph n t NAND b ng nhi u cch khc nhau d a trn cc cng ngh ch t o bn d n: lo i i n tr tranzito - logic (RTL) lo i it tranzito - logic (DTL), lo i tranzito - tranzito - logic (TTL) hay cng ngh CMOS.
minh h a, hnh 3.39 a ra m t ph n t NAND d a trn cng ngh TTL, s d ng lo i tranzito nhi u c c emit, c u i m l b o m m c logic, tc ng nhanh v kh nng t i l n.

Hnh 3.39 : Nguyn l xy d ng ph n t NAND lo i TTL

Hnh 3.40: Ph n t logic NAND TTL th c t c n nh)

u vo i u khi n (lo i 3 tr ng thi ra

232

V i m ch 3.39 khi t t c cc l i vo c i n p cao (x1 = x2 = x3 = 1) T1 kha UCM = UB2 m c cao lm T2 m FNAND = 0. N u ch m t trong cc l i vo c m c i n p th p ti p gip emit - baz tng ng c a T1 m lm m t dng IB2 nn T2 kha: FNAND = 1. Th c t T2 c thay b ng 1 m ch ra (h.3.40) d ng y ko tng t hnh 3.32 cho dng ra l n tng kh nng t i v ch ng nhi u. Khi T2 kha T3 cng kha (do UE2 = 0) FNAND = 1 nh b l p l i c c emit T4 tr khng ra th p tng kh nng ch u t i cho ton m ch. Khi T2 m T3 m T4 kha, D tch nhnh T4 kh i m ch ra FNAND = 0 (m c ra c + 0,1V). i u khi n t ng ra, c th dng m t l i vo c bi t khi U k = 0 (m c th p) T3 T4 u b kha (tr ng thi n nh th 3 c a s cn g i l tr ng thi tr khng cao). Khi U k m c cao it D1 kha, s lm vi c bnh th ng nh phn tch trn v i hai tr ng thi n nh cn l i. Tn hi u U k c g i l tn hi u ch n v (CS) t o kh nng cho php (lc CS = 1) hay khng cho php (lc CS = 0) m ch NAND lm vi c, i u ny c bi t thu n l i khi ph i i u khi n nhi u NAND lm vi c chung v i 1 l i ra. e - Ph n t ho c - ph logic ho c - ph nh -

nh (NOR) g m nhi u

u vo bi n, m t

u ra th c hi n hm (3-74)

FNOR = x1 + x 2 + x 3 + ... + x n

FNOR = 1 khi m i bi n vo c tr s "0" v FNOR = 0 trong cc tr ng h p cn l i. B ng tr ng thi, k hi u quy c v gi n th i gian minh h a c a FNOR (v i n = 2) cho trn hnh 3.41. X1 X1 0 0 1 1 X2 0 1 a)0 1 FNOR 1 0 0 0 b) X2 t t t

FNOR c)

Hnh 3.41: B ng tr ng thi (a) k hi u quy c b) v gi n NOR

th i gian (c) c a ph n t

Hnh 3.42 cho k t c u th c hi n FNOR trn cng ngh RTL. Khi t nh t m t trong cc c a vo c xung dng m , i n p ra m c th p FNOR = 0, cn khi x1 = x2 = ... = xn = 0, do cc tranzito c thi t k ch th ng kha. T t c cc tranzito kha FNOR = 1 (lu : n u thi t k cc tranzito th ng m th m ch ho t ng nh 1 ph n t NAND v i cc xung vo c c tnh m i u khi n kha cc tranzito).

233

- C th th c hi n ph n t NOR d a trn cng ngh MOS ho c CMOS (t ng c p MOSN v MOSP v i m i u vo) v i nhi u u i m n i b t: th i gian chuy n bi n nhanh, khng c dng r v tiu th cng su t c c b.

Hnh 3.42 : Ph n t NOR v i c c colect h

3.7.3.

Cc thng s

c trng c a ph n t

IC logic
d ng c a IC logic, ng i ta i t bi n c a (3-75)

nh gi c tnh k thu t v kh th ng s d ng cc tham s c b n sau:

nng s

Tnh tc ng nhanh (ph n ng v th i gian c a ph n t v i s bi n tn hi u vo) th hi n qua th i gian tr trung bnh khi xung qua n:

tr =

t+ + t 2

t+ l th gian tr s n tr c khi chuy n m c logic 0 ln 1. t- l th i gian tr s n sau khi chuy n "1" v "0 N u tr < 10-8s ta c lo i ph n t c c nhanh N u tr < 3.10-8s lo i nhanh N u tr < 3. 10-7s lo i trung bnh N u tr 0,3 s lo i ch m

234

- Kh nng s d ng th hi n qua s l ng u vo m v h s phn t i n u ra (s u vo c a cc ph n t logic khc c th ghp v i u ra c a n). Th ng n = 4 n 10, n u c cc m ch khu ch i m u ra c th tng n = 20 n 50; m = 2 n 6. - Ng i ta quy nh v i nh ng ph n t logic lo i TTL, cc m c i n p (v i logic dng - m c logic cao v th p) nh sau: D i D i m b o m c 1 m b o m c 0 u ra u ra u vo u vo m c 1 l 2 n 0,8 V m c 0 l 0,4 +E Ura 2,4V 0,4V Ura.0 0V +E Uv1 2V 0,8V Uvo 0V n 2,4 V

D i cho php m c 1 D i cho php m c 0 d tr ch ng nhi u

Nh v y, d tr ch ng nhi u Cc quy nh ny c thay nui 3 V ho c th p hn. NO -> NO OR -> AND NOR -> NAND

i ph h p v i cc th h linh ki n m i dng v i ngu n

- Tnh tng h gi a cc ph n t logic khi chuy n logic dng thnh logic m:

235

M cl c
Chng 1: M U ....................................................................................................1 1.1. CC I L NG C B N ............................................................................1 1.1.1 i n p v dng i n ...............................................................................1 1.1.2. Tnh ch t i n c a m t ph n t ...............................................................2 1.1.3. Ngu n i n p v ngu n dng i n .........................................................5 1.1.4. Bi u di n m ch i n b ng cc k hi u v hnh v (s ) .......................7 1.2. TIN T C V TN HI U ...................................................................................8 1.2.2. Tin t c......................................................................................................8 1.2.3. Tn hi u....................................................................................................8 1.2.4. Cc tnh ch t c a tn hi u theo cch bi u di n th i gian .....................10 1.3. CC H TH NG I N T I N HNH........................................................12 1.3.2. H th ng thng tin thu - pht .................................................................12 1.3.3. H o l ng i n t ...............................................................................13 1.3.4. H t i u ch nh.....................................................................................14 Chng 2: K THU T TNG T ..........................................................................16 2.1. CH T BN D N I N - PH N T M T M T GHP P-N...........................16 2.1.1. Ch t bn d n nguyn ch t v ch t bn d n t p ch t.............................16 2.1.2. M t ghp p-n v tnh ch nh lu c a t bn d n....................................21 2.1.3. Vi ng d ng i n hnh c a it bn d n ..............................................28 2.2. PH N T HAI M T GHP P-N ....................................................................38 2.2.1. C u t o, nguyn l lm vi c, c tuy n v tham s c a tranzito bipolar.38 2.2.2. Cc d ng m c m ch c b n c a tranzito ..............................................43 2.2.3. Phn c c v n nh nhi t i m cng tc c a tranzito...........................48 2.2.4. Tranzito tr ng (FET)............................................................................63 2.3. KHU CH I ................................................................................................74 2.3.1. Nh ng v n chung .............................................................................74 2.3.2. Khu ch i dng tranzito l ng c c......................................................84 2.4 KHU CH I DNG VI M CH THU T TON...........................................135 2.4.1 Khi ni m chung ..................................................................................135 2.4.2. B khu ch i o ...............................................................................138 2.4.3. B khu ch i khng o ....................................................................140 2.4.4. M ch c ng ...........................................................................................140 2.4.5. M ch tr ..............................................................................................142 2.4.6. B tch phn.........................................................................................144 2.4.7. B vi phn............................................................................................145 2.4.8. Cc b bi n i hm s .......................................................................146 2.4.9. Cc m ch l c .......................................................................................147 2.5. T O DAO NG I U HA ......................................................................150 2.5.1. Nguyn l chung t o dao ng i u ho..............................................150 2.5.2. My pht dao ng hnh sin dng h t dao ng g n v i h b o ton tuy n tnh .............................................................................................152 2.5.3. T o tn hi u hnh sin b ng phng php bi n d i t m t d ng tn hi u hon ton khc ....................................................................................158

236

2.6. NGU N M T CHI U..................................................................................162 2.6.1. Khi ni m chung ..................................................................................162 2.6.2. L c cc thnh ph n xoay chi u c a dng i n ra t i ...........................163 2.6.3. c tuy n ngoi c a b ch nh lu........................................................166 2.6.4. n nh i n p v dng i n ..............................................................167 2.6.5. B n p tuy n tnh IC .........................................................................182 2.7. PH N T NHI U M T GHP P-N.............................................................187 2.7.1. Nguyn l lm vi c, c tuy n v tham s c a tiristo ...........................187 2.7.2. Cc m ch kh ng ch i n hnh dng tiristo .........................................189 2.7.3. Vi d ng c ch nh lu c c u trc 4 l p...............................................194

Chng 3: K THU T XUNG - S ..........................................................................198 3.1. KHI NI M CHUNG....................................................................................198 3.1.1. Tn hi u xung v tham s .....................................................................198 3.1.2. Ch kha c a tranzito .....................................................................200 3.1.3. Ch kha c a khu ch i thu t ton...............................................202 3.2. M CH KHNG NG B HAI TR NG THI N NH............................204 3.2.1. Tri g i x ng (RS-trig) dng tranzito ..............................................204 3.2.2. Tri g Smit dang Tranzito ....................................................................205 3.2.3. Trig Smit dng IC tuy n tnh ..............................................................207 3.3. M CH KHNG NG B M T TR NG THI N NH..........................209 3.3.1. a hi i dng tranzito.......................................................................209 3.3.2. M ch a hi i dng IC thu t ton.....................................................210 3.4. M CH KHNG NG B HAI TR NG THI KHNG N NH ( A HI T DAO NG) ..........................................................................................................212 3.4.1. a hi dng tranzito.............................................................................212 3.4.2. M ch a hi dng IC tuy n tnh ...........................................................214 3.5. B DAO NG BLOCKING.......................................................................215 3.6. M CH T O XUNG TAM GIC (XUNG RNG CA)..................................217 3.6.1. Cc v n chung ................................................................................217 3.6.2. M ch t o xung tam gic dng tranzito .................................................220 3.6.3. M ch t o xung tam gic dng vi m ch thu t ton................................221 3.7. C S I S LOGIC V CC PH N T LOGIC C B N ....................225 3.7.1. C s c a i s logic .........................................................................225 3.7.2. Cc ph n t togic c b n.....................................................................226 3.7.3. Cc thng s c trng c a ph n t IC logic ......................................234

237

Ti li u tham kh o
[1]. Nguy n Bnh (2000), n i. [2]. [3]. Work Bench 5.12 [4]. www.nano.physik.uni-muenchen.de

i n t cng su t, Nh xu t b n Khoa h c v K thu t, H

Xun Th (ch bin) (2005), K thu t i n t , Nh xu t b n Gio d c, H n i.

238