PRAVILNIK

O TEHNIKIM NORMATIVIMA ZA TEMELJENJE GRAEVINSKIH OBJEKATA

("Sl. list SFRJ", br. 15/90) I OPTE ODREDBE lan 1 Ovim pravilnikom propisuju se tehniki normativi koji se primenjuju pri projektovanju i izvoenju radova na temeljenju graevinskih objekata. lan 2 Projekti temeljenja graevinskih objekata moraju da sadre: podatke o rezultatima istraivanja sastava tla, ispitivanja tla "in situ" i ispitivanja uzoraka tla, proraun dozvoljenog optereenja tla, proraun sleganja graevinskog objekta i dimenzionisanja temelja, kao i druge podatke predviene propisima iz oblasti graevinarstva. Projekti iz stava 1 ovog lana sastavni su deo tehnike dokumentacije graevinskog objekta, odnosno njegovog dela. Obim i stepen obrade podataka iz stava 1 ovog lana zavise od znaaja i sloenosti graevinskog objekta, odnosno njegovog dela i osobina tla. Ako postoje podaci o eventualnoj nestabilnosti terena u prirodnim uslovima, pre poetka istraivanja terena za potrebe temeljenja moraju se izvriti istraivanja terena i definisati uslovi stabilnosti. lan 3 Postojei graevinski objekt, odnosno njegov deo moe se dograivati samo ako je projekt iz lana 2 stav 1 ovog pravilnika izraen tako da se temeljenjem na osnovu tog projekta obezbeuje da temelji podnesu dodatna optereenja kojima se ne ugroava stabilnost tog objekta, odnosno njegovog dela i susednih objekata. II ISPITIVANJE TLA 1. Ispitivanje tla na terenu lan 4 Teren se ispituje radi potpune geotehnike identifikacije i klasifikacije tla na lokaciji objekta, odnosno na delu na kome objekt utie na teren za vreme gradnje i eksploatacije. Graa i osobine tla ispituju se inenjersko-geolokim kartiranjem terena, istranim jamama, oknima, rovovima, zasecima, jezgrima istranih buotina, penetracionim sondiranjem, krilnim sondama, presiometrima, probnim optereenjima, geofizikim metodama, kao i drugim metodama prema odredbama ovog pravilnika. Istraivanjima i ispitivanjima iz stava 2 ovog lana ne sme se ugroziti stabilnost graevinskog objekta, niti izazvati tekoe pri izvoenju radova na temelju objekta, odnosno njegovog dela. lan 5 Osobine tla ispituju se na poremeenim i neporemeenim uzorcima u laboratoriji ili opitima na terenu. lan 6 Tlo se ispituje pre poetka izrade tehnike dokumentacije na osnovu koje se gradi graevinski

objekt, odnosno njegov deo. Zavisno od nivoa obrade tehnike dokumentacije (idejni ili glavni projekat) i stepena istraenosti terena, odreuje se podruje istraivanja, kao i obim, vrsta i uslovi izvoenja istranih radova. Obrazloenje, odnosno koncepcija istraivanja, tehniki uslovi izvoenja istranih radova i ispitivanja i nain obrade i prikazivanja rezultata istraivanja daju se u projektu istraivanja. Projekt istraivanja terena, kao i sinteza i interpolacija rezultata istraivanja ne mogu se mehaniki koristiti kao podloga za drugi objekt na istoj lokaciji, niti za istovetan objekt na drugoj lokaciji. lan 7 Za izradu idejnog projekta odnosnog objekta, istraivanjem terena prethodno se definiu: 1) elementi moguih tehnikih reenja temeljenja, zavisno od kvaliteta i homogenosti tla i veliine i rasporeda optereenja od predvienog objekta; 2) radni uslovi pri izradi temelja; 3) topografska struktura, tj. reljef, s obzirom na njegovo formiranje; 4) litostratigrafski sastav i sklop, geneza i pripadnost po geolokim parametrima; 5) prisustvo podzemnih voda, mogui prilivi podzemnih voda u iskope i agresivnost podzemnih voda; 6) opta i lokalna stabilnost terena; 7) osnovna fiziko-mehanika svojstva sredina koje sainjavaju teren. lan 8 Radi utvrivanja kvaliteta i, posebno, mehanike heterogenosti tla u osnovi objekta, za izradu idejnog projekta, minimalni obim terenskih istranih radova za povrinu do 1000 m2 je: 1) jedna istrana buotina do projektovane dubine; 2) tri terenska istrana rada do projektovane dubine, sa intervalom ispitivanja po dubini ne veim od 2 m (statiko, odnosno dinamiko penetraciono sondiranje, presiometarsko ispitivanje, opiti krilne sonde i dr.). lan 9 Radi utvrivanja kvaliteta i mehanike heterogenosti tla za izradu glavnog projekta, minimalni obim terenskih istranih radova ini broj vornih mesta pravougaone mree, ija duina strana iznosi 20 do 30 m, raunajui i opite izvedene za fazu idejnog projekta. Granina kontura osnove objekta je spoljna kontura pravougaone mree. lan 10 Dubina ispitivanja tla odreuje se prema vrsti i rasporedu slojeva u tlu, nainu temeljenja, optereenju tla, veliini i znaaju graevinskog objekta, odnosno njegovog dela, osetljivosti objekta, odnosno njegovog dela na sleganje i prema raspoloivim geotehnikim i drugim podacima o terenu na kome se vri ispitivanje. lan 11 Ako su povrina temelja, specifino optereenje i osetljivost graevinskog objekta, odnosno njegovog dela, na neravnomerno sleganje vei ili ako se deformabilnost poveava i/ili se vrstoa smanjuje sa poveanjem dubine, tlo se ispituje sondiranjem na veim dubinama. lan 12

Dubina ispitivanja tla odreuje se, po pravilu, prema obrascu: p Bo D = ----------100 gde je: D - dubina ispitivanja izraena u metrima (m); p - proseno specifino optereenje tla i temelja izraeno u kilonjutnima po kvadratnom metru (kN/m2 ); Bo - irina objekta, odnosno njegovog dela izraena u metrima, merena pri dnu temelja. Ako je rastojanje "" temeljnih stopa izmeu dva susedna zida: > 2 (B1 + B2), kao i ako su usamljeni zidovi i stubovi (slika 1), dubina ispitivanja tla odreuje se prema obrascima: 1) D = 2 B, ako je specifino optereenje tla temelja p 100 kN/m2 2pB 2) D = ---------------, ako je specifino optereenje tla temelja p > 100 kN/m2, 100 gde B oznaava irinu najireg temelja, izraenu u metrima (m).

Crte 1. lan 13 Ako je odnos duine temelja prema irini temelja (L:B) manji od 2:1, dubina ispitivanja tla smanjuje se za 20%. lan 14 Ako se primenom odredaba l. 11 do 13 ovog pravilnika dobije dubina ispitivanja tla manja od 6 m, tlo mora da se ispituje na dubini od najmanje 6 m, osim ako se ispitivanjem tla dopre do vrste stene koja se nalazi na dubini manjoj od 6 m. lan 15 Dubina ispitivanja tla rauna se od dna temelja graevinskog objekta nanie. lan 16 Ispitivanje tla iskopavanjem vri se istranim jamama, istranim oknima, istranim rovovima i istranim zasecima. Taj postupak ispitivanja primenjuje se za ispitivanje tla za pozajmita materijala, kao i za plitko fundirane objekte privremenog karaktera koji imaju samo prizemnu etau, povrine osnove manje od 100 m2 (laki graevinski objekti). lan 17 U horizontalnom smeru tlo se ispituje istranim rovovima ili istranim zasecima. lan 18 Ako se tlo ispituje iskopavanjem, bone strane iskopa moraju se obezbediti od odronjavanja. lan 19 Ako se tlo ispituje buenjem, mora se buiti na veim dubinama ili ispod nivoa podzemnih voda. Prenik buotine zavisi od vrste ispitivanja i veliine aparata za ispitivanje neporemeenih

uzoraka u laboratoriji, a moe biti vei od 89 mm za glavne i dopunske buotine, odnosno vei od 46 mm za prethodne buotine. Buotine se stabilizuju zaceljivanjem, buakom isplakom ili vodom. Pri izboru naina stabilizacije buotina, prednost ima nain koji, zavisno od vrste tla i stanja podzemnih voda, prouzrokuje najmanji poremeaj zidova i dna buotine. lan 20 Buenje iz lana 19 ovog pravilnika moe biti udarno ili rotaciono. Izbor naina buenja zavisi od: vrste, veliine i osetljivosti graevinskog objekta, prenika i dubine buotine, materijala u kome se vri buenje i primenljivosti jednog od ovih naina buenja, potrebe tanog odreivanja promena pojedinih vrsta tla i nivoa podzemnih voda i potrebe vaenja neporemeenih uzoraka, odnosno izvravanja standardnog penetracionog i presiometarskog ispitivanja ili ispitivanja sa krilnom sondom. Udarno buenje se primenjuje samo ako se ne vade uzorci tla i moe se koristiti za pomone svrhe pri geotehnikim ispitivanjima. Udarno buenje nije dozvoljeno za identifikovanje i klasifikaciju materijala iz buotine. lan 21 Radi utvrivanja deformabilnosti tla u prirodnim uslovima, ispitivanje tla presiometrom vri se u istranim buotinama prenika koji odgovara preniku presiometarske sonde. lan 22 Tlo se ispituje penetracionim sondiranjem radi utvrivanja njegove mehanike heterogenosti, ako se iz tla koje se ispituje ne mogu vaditi neporemeeni uzorci ili ako kvalitet uzoraka nije dovoljno pouzdan za ocenu zbijenosti i konzistentnosti tla. lan 23 Tlo se ispituje penetracionim sondiranjem na jedan od sledeih naina: 1) statikim penetracionim sondiranjem; 2) dinamikim penetracionim sondiranjem; 3) standardnim penetracionim sondiranjem; 4) drugim priznatim metodama penetracionog sondiranja. lan 24 Krilnom sondom ispituje se meki glinoviti materijal, indeksa konzistencije Ic 0,25, iz koga vaenje neporemeenih uzoraka tla nije pouzdano ili mogue. lan 25 Pri kartiranju se pregledaju i uoavaju svojstva tla u prirodnim zasecima, zidovima istranih jama, oknima ili rovovima i materijala koji se dobija iz sondanih buotina. Uoena svojstva tla registruju se u izvetaju koji se vodi za svaki istrani rad. lan 26 Geofizike metode ispitivanja tla mogu se primeniti za ispitivanje velikih povrina ili dugih poteza. Geofizike metode ispitivanja tla obuhvataju merenja: elektrinog otpora (geoelektrina merenja), brzine irenja elastinih talasa (seizmika i mikroseizmika merenja), apsorpcije

neutronskih estica (merenje gustoe i zasienosti slojeva tla) i druga merenja tla zavisno od konkretnog sluaja. 2. Utvrivanje nivoa i ispitivanje podzemnih voda lan 27 U toku buenja, odnosno pri sondanim iskopima mora se utvrditi ustaljeni nivo podzemnih voda. Nivo podzemnih voda pravilno se meri i osmatra posebno ugraenim piezometrom. Piezometar se ugrauje zavisno od hidrogeoloke grae tla, uz paljivo izolovanje uticaja susednih slojeva tla. lan 28 Podaci o maksimalnom nivou podzemne vode, za predmetnu lokaciju, pribavljaju se od organizacije nadlene za vodoprivredu. lan 29 Uzorak podzemne vode uzima se sa jednog ili vie mesta iz dela tla koji se ispituje, prema odgovarajuim jugoslovenskim standardima. Uzorci podzemne vode uzimaju se za odreivanje agresivnosti na materijale temeljnih konstrukcija. 3. Prikazivanje rezultata terenskih sondiranja i ispitivanja tla lan 30 Rezultati terenskih sondiranja i ispitivanja tla unose se u izvetaj terenskog ispitivanja, koji sadri sledee podatke: 1) naziv i poloaj graevinskih objekata; 2) svrhu sondiranja; 3) naziv, odnosno ime naruioca i ime nadzornog organa; 4) naziv izvoaa i ime odgovornog rukovodioca radova; 5) datum sondiranja; 6) vrstu i oznaku sonde; 7) situacioni i visinski poloaj sonde; 8) vrstu i oznaku naprave za sondiranje; 9) predvienu dubinu sondiranja; 10) dubinu izvrenog sondiranja; 11) metod rada; 12) vrstu zacevljenja; 13) vrstu pribora i alata; 14) prenik buotine; 15) procent izvaenog jezgra; 16) nain vaenja neporemeenih uzoraka; 17) trajanje rada; 18) opis vremenskih prilika.

Na osnovu izvetaja terenskog ispitivanja izrauju se geoloki i geotehniki profili istranih buotina, odnosno profili sa rezultatima terenskih opita. 4. Uzimanje uzoraka tla za ispitivanje u laboratoriji lan 31 Za ispitivanje uzoraka tla u laboratoriji radi upoznavanja karakteristika temeljnog tla mora se izvaditi propisan, odnosno potreban broj neporemeenih uzoraka. lan 32 Neporemeeni uzorci tla moraju se vaditi, pakovati i otpremati tako da prostorna raspodela estica i prirodna sadrina vlage ostanu nepromenjeni. Neporemeeni uzorci uzimaju se iz svake vrste tla, a iz debljih slojeva, po potrebi, uzima se vie uzoraka. Prenik neporemeenog uzorka koji se uzima zavisi od veliine laboratorijskih aparata, s tim to ne moe biti manji od 46 mm. Visina uzorka ne moe biti manja od 180 mm. lan 33 Ako nije mogue uzeti potpuno neporemeen uzorak, uzee se poremeeni uzorak iz koga se moe pouzdano utvrditi prirodna vlanost tla. Poremeeni uzorci uzimaju se iz svake vrste tla, u koliinama koje su potrebne za predviena laboratorijska ispitivanja. lan 34 Uzorci se moraju paljivo pakovati u odgovarajue sanduke, oznaavati i najpodesnijim prevoznim sredstvima otpremati najkraim putem u geomehaniku laboratoriju. 5. Ispitivanje uzoraka tla u laboratoriji lan 35 Obim ispitivanja uzoraka tla u laboratoriji zavisi od: veliine, trajnosti i karaktera graevinskog objekta, oblika osnove temelja, statinog sistema i osetljivosti na sleganje, predvienog naina temeljenja, veliine i karaktera optereenosti na temelje, brzine graenja i naina izvoenja radova, vrste i sastava radova, vrste i sastava tla, homogenosti i heterogenosti tla, geolokih uslova i hidrogeolokih prilika u tlu, geotehnikih karakteristika pojedinih slojeva tla i poznatih podataka o temeljenju i sleganju susednih objekata. lan 36 U laboratoriji se ogledima odreuju osobine poremeenih i neporemeenih uzoraka tla, i to: sadrina vode, zapreminska masa tla, zbijenost tla, granulometrijski sastav tla, granice plastinosti tla, stiljivost sa spreenim bonim irenjem, otpornost prema smicanju (ogledom direktnog smicanja, ogledom triaksijalne kompresije, ogledom jednoaksijalne kompresije sa slobodnim bonim irenjem), sadrina organskih materija, sadrina karbonata i sadrina rastvorljivih soli, kao i druge osobine predviene propisima za laboratorijska ispitivanja uzoraka tla. lan 37 Rezultati ispitivanja uzoraka tla u laboratoriji prikazuju se na nain propisan u projektu tih ispitivanja. III KLASIFIKACIJA I IDENTIFIKACIJA TLA lan 38 Prema vrstama tla, prirodni materijali svrstavaju se u sledee osnovne grupe:

1) stena - monolitna (sa pukotinama, zdrobljena) ili trona (jae zdrobljena, zahvaena procesom raspadanja); 2) nevezani (nekoherentni) materijali - drobina ili obluci (prenika veeg od 60 mm), ljunak krupni (prenika od 60 mm do 20 mm), ljunak srednji (prenika od 20 mm do 6 mm), ljunak sitni (prenika od 6 mm do 2 mm), pesak krupni (prenika od 2 mm do 0,6 mm), pesak srednji (prenika od 0,6 mm do 0,2 mm) i pesak sitni (prenika od 0,2 mm do 0,06 mm); 3) vezani (koherentni) materijali - prah krupni (prenika od 0,06 mm do 0,02 mm), prah srednji (prenika od 0,02 mm do 0,006 mm), prah sitni (prenika od 0,006 mm do 0,002 mm), glina (prenika manjeg od 0,002 mm), organska glina sa primesom organskih supstancija (prenika manjeg od 0,002 mm) i treset. Ovi materijali sastoje se, po pravilu, od meavine osnovnih grupa navedenih u stavu 1 ovog lana. lan 39 Nevezani materijali u pojedinim osnovnim grupama iz lana 38 ovog pravilnika razvrstavaju se, prema granulometrijskom sastavu, u dobro granulisane (ako su u materijalu zastupljena zrna svih veliina) i jednoline (ako je razlika izmeu prenika najveeg i najmanjeg zrna mala). Vezani materijali, prema plastinosti, razvrstavaju se u materijale male, srednje i visoke plastinosti. lan 40 Osnovne grupe materijala i njihove smee oznaavaju se simbolima, i to: 1) nevezani materijali - drobina i obluci (nema simbola); ljunak dobro granulisan - GW, ljunak slabo granulisan - GP, ljunak jednolian - GU, ljunak sa peskovito-glinovitim vezivom - GC, ljunak slabo granulisan sa veim sadrajem praha ili gline - GM, pesak dobro granulisan - SW, pesak slabo granulisan - SP, pesak jednolian - SU, pesak sa glinovitim vezivom - SC, pesak slabo granulisan sa prekomernom koliinom praha ili gline - GM; 2) vezani materijali - prah male plastinosti - ML, prainasta glina male plastinosti - CL, organski prah i glina male plastinosti - CL, prah srednje plastinosti - MI, glina srednje plastinosti - CI, organska glina srednje plastinosti - OI, prah visoke plastinosti - MH, glina visoke plastinosti - CH, organska glina visoke plastinosti - OH, treset - Pt. Smee vie grupa materijala nazivaju se imenom grupe koja je u smei najvie zastupljena. Materijali na granici izmeu dve grupe oznaavaju se simbolom tih grupa (npr. CL/CI). lan 41 Nevezani materijali, prema vlanosti, razvrstavaju se u: suve, malo vlane i zasiene vodom. Nevezani materijali, prema porozitetu, razvrstavaju se u: vrlo zbijene, zbijene, srednje zbijene i rastresite. lan 42 Vezani materijali, prema vlanosti i konzistenciji, razvrstavaju se u tvrde, polutvrde, teko gnjeive, lako gnjeive i itke. Vezani materijali, prema koeficijentu pora, razvrstavaju se u: vrlo malo porozne, malo porozne, srednje porozne, jae porozne i vrlo porozne. IV POSMATRANJE SLEGANJA GRAEVINSKIH OBJEKATA lan 43 Sleganja graevinskih objekata, kao i objekata osetljivih na diferencijalna sleganja, obavezno

se registruju sistematski u toku graenja i za vreme postojanja i eksploatacije objekta, na nain kojim se omoguava da se sagleda konsolidacija tla pod optereenjem. Za objekte sa veim specifinim optereenjem tla istovremeno se posmatraju i registruju i sleganja susednih objekata i samog tla, horizontalno pomeranje temelja i tla, zaokretanje temelja i druge deformacije. lan 44 Sleganje graevinskih objekata posmatra se naroito: u toku graenja - pri svakom karakteristinom poveanju optereenja posle dovrenja svakog ili svakog drugog sprata zgrade, pri graenju novih susednih objekata, posle jae oscilacije nivoa podzemnih voda, posle vanrednih prirodnih ili vetakih uticaja (usled zemljotresa, eksplozije, pobijanja ipova i promene vlanosti tla u temeljima), pri nadziivanju zgrada, kao i u drugim slinim sluajevima. lan 45 Sleganje se mora posmatrati kod graevinskih objekata za koje je proraunato sleganje vee od 5 cm i kod graevinskih objekata stalnog karaktera, temeljenih na poboljanom tlu. lan 46 Posmatranje sleganja graevinskih objekata mora se predvideti i obraditi u glavnom projektu graevinskog objekta. V SILE KOJE DELUJU NA TEMELJE (OPTEREENJA) 1. Opte odredbe lan 47 Sile koje deluju na temelje razvrstavaju se u glavna, dopunska i posebna optereenja, prema propisima za proraunavanje graevinskog objekta. U glavna optereenja spadaju: sopstvena masa objekta, korisno optereenje, hidrostatiki pritisak i uzgon, hidrodinamiki pritisak i porni natpritisak, aktivni pritisak tla, kao i otpor tla (pasivni pritisak). U dopunska optereenja spadaju: kapilarni pritisak, pritisak od zaleivanja i uticaja koji se izuzetno javljaju. 2. Glavna optereenja lan 48 Stalne sile koje potiu od sopstvene mase graevinskog objekta i tla dobijaju se iz podataka o zapreminskim masama i zapreminama pojedinih elemenata konstrukcije objekta. One deluju vertikalno prema dole i moraju se uzeti u obzir pri svim proraunima temeljenja konstrukcije. lan 49 Sile od korisnog optereenja graevinskog objekta odreuju se prema odgovarajuim propisima, kao i prema pribavljenim podacima za predvieni objekt. Korisno optereenje moe delovati trajno, povremeno i trenutno, a mora se uzeti u obzir pri proraunu dejstva korisnog optereenja. lan 50 Hidrostatiki pritisak i uzgon javljaju se u porama tla zasienog vodom i dejstvuju na sve strane podjednako, a upravno na povrinu koja ne proputa vodu. Hidrostatiki pritisak mora se uzeti u obzir u sklopu glavnih optereenja ako se temelj graevinskog objekta nalazi ispod nivoa podzemne vode.

lan 51 Hidrodinamiki pritisak javlja se u porama tla pri kretanju podzemne vode i srazmeran je hidraulikom gradijentu toka podzemne vode u posmatranoj taki tla. Hidrodinamiki pritisak dejstvuje na estice tla kao sila mase u pravcu kretanja podzemne vode. lan 52 Porni natpritisak javlja se u porama tla ispunjenim vodom i ima hidrostatiki karakter. U vodom zasienom tlu porni natpritisak se sastoji od hidrostatike komponente odreene u lanu 50 ovog pravilnika i od natpritiska koji se javlja u deformabilnom tlu kao posledica promene naponskog stanja u tlu. U nezasienom tlu natpritisak vazduha u porama moe se razlikovati od natpritiska vode. Pri stalnom optereenju tla porni natpritisak opada s vremenom usled istiskivanja vode iz pora tla. Porni natpritisak javlja se prvenstveno u tlu male vodopropustljivosti. lan 53 Veliina, pravac dejstva i raspodela aktivnog pritiska odreuju se po priznatim teoretskim ili empirijskim metodama, pri emu se uzimaju u obzir i kinematski uslovi. lan 54 Veliina pritiska tla u stanju mirovanja odreuje se po priznatim teoretskim ili empirijskim metodama. lan 55 Veliina, pravac dejstva i raspodela pasivnog otpora tla odreuju se po priznatim teoretskim ili empirijskim metodama, pri emu se uzima u obzir najnepovoljniji oblik kliznih povrina u skladu sa mogunou pomeranja konstrukcije ili temelja. 3. Dopunska optereenja lan 56 Sile dopunskih optereenja uzimaju se pri proraunu i dimenzionisanju temelja prema odgovarajuim propisima za predviene objekte. Ako je veliina dopunskog optereenja priblina veliini korisnog optereenja ili sopstvenoj masi, dopunsko optereenje mora se uneti u raun u svim fazama analize temeljenja. lan 57 Kapilarni pritisak javlja se u porama tla zasienog vodom koje se nalazi iznad nivoa podzemne vode i dejstvuje kao sila. Veliina kapilarnog pritiska zavisi od relativne vlage vazduha i visine kapilarnog penjanja vode u tlu, a odreuje se merenjima i ispitivanjima. lan 58 Pritisak od zaleivanja javlja se u tlu pri temperaturi ispod 0o C ako su pore potpuno ili delimino ispunjene vodom. Veliina pritiska od zaleivanja zavisi od stepena zaleenosti i odreuje se merenjima i ispitivanjima. lan 59 Puzanje tla nastaje usled viskoznih deformacija u glinovitom tlu. Puzanje tla izaziva relaksacija napona pri stalnoj deformaciji i lagana deformacija optereenja zrna tla pri stalnom optereenju. Sile od dejstva puzanja tla odreuje se ako mogu uticati na konstrukciju graevinskog objekta i temelja.

lan 60 Bubrenje je poveanje zapremine tla usled poveanja sadrine vode u tlu ili rastereenja tla i javlja se samo na glinenom tlu. Sile bubrenja mogu izazvati poveani pritisak na temelje konstrukcije ako su deformacije temelja spreene. lan 61 Veliina i pravac dejstva seizmikih i dinamikih sila zavise od uticaja koji ih izazivaju. Sile seizmikog i dinamikog dejstva uzimaju se u proraun prema propisima za proraunavanje konstrukcija. Veliina i pravac dejstva seizmikog i dinamikog uticaja odreuju se prema propisima za optereenje konstrukcija, kao i na osnovu raspoloivih podataka merenja i izvrenih ispitivanja ili drugih podataka. Dinamiki uticaji nastaju usled naglih promena optereenja od periodinih ili neperiodinih udarnih sila, eksplozija i vibracija mase koje se prenose na temelj i tlo. 4. Posebna optereenja lan 62 Luno dejstvo u tlu nastaje u posebnim sluajevima deformacije tla, kao posledica smiuih napona na granicama mase tla koja se nalazi u stanju granine ravnotee. Luno dejstvo utie na raspodelu i veliinu pritiska na graninim povrinama mase tla. Luno dejstvo uzima se u obzir ako u kombinaciji sa drugim silama daje nepovoljnije optereenje. 5. Dozvoljena optereenja lan 63 Dozvoljeno optereenje tla odreuje se prema kriterijumu loma tla, kao i prema dozvoljenom sleganju graevinskog objekta. lan 64 Dozvoljeno optereenje pravougaonog temelja u osnovi rauna se za lom tla po sledeem obrascu: Q g Pa = ------ = ------ B'NgSgIg+(Cm + qtgjm )NcScdcic +q A' 2 gde je: Q - ukupno vertikalno dozvoljeno optereenje temelja; A' - korisna povrina temelja, tj. deo ukupne povrine osnove temelja koji je rezultantnom silom centrino optereen: A' = B'L' (crte 2)

Crte 2. B i L - irina i duina ukupne povrine temelja A; g - efektivna zapreminska masa tla ispod nivoa temeljnog dna, tj. zapreminska masa smanjena za veliinu uzgona, ako postoji; q - najmanje efektivno optereenje u nivou temeljnog dna pokraj temelja (crte 2); j m - dozvoljeni mobilisani ugao otpornosti na smicanje, koji se izraunava na sledei nain:

tgj tgjm= ------ gde je j ugao otpornosti za smicanje a Fj odgovarajui Fj faktor sigurnosti. Ng i Nc - faktori nosivosti za centralno i vertikalno optereen beskrajni pojas (L , B = B' = konst.), koji zavise od veliine dozvoljenog mobilisanog ugla otpornosti na smicanje (jm ), a dati su u dijagramu na crteu 3;

Crte 3. cm - dozvoljena mobilisana kohezija, odreena jednainom: C cm = -------- gde je C kohezija (vrstoa na smicanje kod nultog normalnog napona), a Fc odgovarajui faktor sigurnosti; Fc B' sgo i sc - faktori oblika, zavisno od odnosa -----L' (irine prema duini temelja), a odreuju se prema obrascima: B' sg = 1 - 0,40 -----L' B' sc = 1 + 0,20 ----L' dc - faktor dubine, koji zavisi od odnosa D/B' (dubina prema irini dna temelja za plitke temelje (D<B) izraunava se po sledeem obrascu: D dc = 1 + 0,35 ------B' ig i ic - faktori nagiba sile, zavisno od ugla j m i od odnosa: H ----------------------------A'cm + V tgj m gde su H i V horizontalna, odnosno vertikalna komponenta rezultantne sile koja dejstvuje na dno temelja (faktori ig i ic dati su na dijagramima na crteima 4 i 5). Ovaj obrazac se ne moe primeniti za duboka temeljenja (D > B'). lan 65 Ako temeljno dno nije pravougaonog oblika, primenjuje se obrazac iz lana 68 ovog pravilnika za pravougaonu efektivnu povrinu u koju se transformie stvarna povrina pod sledeim uslovima: 1) efektivna povrina se obrazuje kao radijalno simetrina povrina tako da je rezultanta u teitu te radijalne simetrine povrine;

Crte 4.

Crte 5. 2) efektivna povrina se pretvara u pravougaonik sa istim teitem, sa istim glavnim osama inercije, sa jednakom povrinom (BL) i sa priblino jednakim odnosom duine prema irini (L:B). lan 66 Faktori sigurnosti odreuju se prema funkcionalnosti i statikom karakteru graevinskog objekta, opsegu izvedenih istranih radova i ravnomernosti ili neravnomernosti sastava tla u intervalima za F = 1,2 do 1,8 (proseno 1,5) i za Fc = 2,00 do 3,00 (proseno 2,5). Sile optereenja mnoe se faktorima sigurnosti prema odgovarajuim propisima. lan 67 Granina nosivost posle dovrene konsolidacije, ako je tlo koherentno, dobija se po obrascu iz lana 64 ovog pravilnika sa vrednostima cm i jm koje odgovaraju efektivnim naponima. Ako se stepen konsolidacije ne rauna posebno, granina nosivost u poetnoj fazi konsolidacije rauna se sa vrednostima c i j (sa redukcijom na cm i jm ) koje se dobijaju triaksijalnim ogledima nedreniranih uzoraka zavisno od ukupnih napona. lan 68 Ako je temeljno tlo u dubinama do 2 B heterogenog sastava, pri proraunu dozvoljenog optereenja po obrascu iz lana 64 ovog pravilnika, uzimaju se karakteristike j , odnosno C najnepovoljnijeg sloja ili se posebnom analizom stabilnosti dokazuje usvojeno dozvoljeno optereenje. lan 69 Za poveanje dozvoljenog optereenja koherentnog tla pod novim optereenjem, uzimanjem u obzir i delimine konsolidacije, analizira se stabilnost temelja s obzirom na efektivna naprezanja u pojedinanim fazama graenja ili se na drugi odgovarajui nain dokazuju usvojene vrednosti. Poveanje dozvoljenog optereenja u pogledu povoljnog uticaja susednih temelja i ploe dokazuje se posebnim raunom. lan 70 Dozvoljeno optereenje u pogledu opasnosti od loma tla odreeno prema lanu 64 ovog pravilnika moe se prokontrolisati i na osnovu drugih savremenih nauno usvojenih obrazaca i raunskih metoda. lan 71 Vrednosti dozvoljenog optereenja u pogledu opasnosti od loma tla, propisane u l. 64 i 70 ovog pravilnika, uporeuju se sa vrednostima dozvoljenog optereenja tla prema sleganju graevinskog objekta, propisanim u l. 77 i 90 ovog pravilnika. lan 72 Vrednosti dozvoljenih optereenja tla koje se proraunavaju iz obrasca iz lana 64 ovog pravilnika vae samo ako se pri statikom proraunu uzimaju u obzir glavna i dopunska optereenja. Ako se uzimaju u obzir samo glavna optereenja, dobijene vrednosti smanjuju se za 20%. Ako

se, pored glavnih i dopunskih optereenja, uzimaju u obzir i posebna optereenja, dobijene vrednosti za sumarno dejstvo optereenja mogu se poveati za 20% pod uslovom da su uzeti koeficijenti sigurnosti Fj 1,5 ili Fc 2,5. lan 73 Ako rezultanta pritiska u dnu temelja izlazi iz jezgra preseka, a naponi u dnu temelja ispunjavaju uslove iz obrasca iz lana 64 ovog pravilnika za korisnu povrinu temelja A, mora se dokazati da se optereenje moe preneti na tlo bez deformacija koje mogu ugroziti statiku sigurnost ili funkcionalnost graevinskog objekta. Prilikom direktnog temeljenja, ekscentricitet (udaljenost rezultante od teita) ne sme, po pravilu, biti vei od 3/10 irine temelja merene u pravcu ekscentriciteta. lan 74 Ako se uzimaju u obzir samo glavna optereenja, rezultanta pritiska ne sme izlaziti iz jezgra preseka. lan 75 Kad se teite graevinskog objekta nalazi visoko iznad kote temelja (rezervoari za vodu, dimnjaci), rezultantna sila ne sme biti van jezgra preseka ni ako se pored glavnih optereenja uzimaju i dopunska optereenja. lan 76 Ekscentricitet rezultante na mestu kontakta sa tlom za objekte iz lana 75 ovog pravilnika ne sme biti vei od 1/18 irine temelja merene u pravcu ekscentriciteta ako je glavno dozvoljeno optereenje, uzimajui u obzir kriterijum sleganja, manje od 200 kN/m2 i ne sme biti vei od 1/12 irine temelja ako je glavno dozvoljeno optereenje vee od 200 kN/m2 ili jednako 200 kN/m2 . 6. Dozvoljeno optereenje tla u pogledu dozvoljenog sleganja graevinskog objekta lan 77 Sleganje tla pod uticajem optereenja odreuje se prema nainu prenoenja optereenja u tlu, sastavu slojeva i njihovim geotehnikim karakteristikama, kao i prema statikom i funkcionalnom karakteru graevinskog objekta. lan 78 Ukupna sleganja raunaju se po metodama koje se izvode po klasinoj teoriji elastinosti (za v - Poasonov koeficijent jednak 0,50 ili manji od 0,50) ili po modifikovanim teorijama elastinosti pri kojima se uzima u obzir linearno poveanje modula deformacije sa dubinom ili elastina anizotropnost poluprostora. lan 79 Ako se za izraunavanje ukupnog sleganja primenjuju metodi, obrasci i dijagrami koji se zasnivaju na integraciji deformacije od koncentrisane sile, u raun se unose deformacijski moduli koji odgovaraju intergranularnim naponima, a odreuju se na osnovu triaksijalnih konsolidacionih ogleda ili rezultata probnih optereenja. Deformacijski moduli mogu se oceniti iz modula stiljivosti odreenih iz edometarskih ogleda prema jednaini: 2v2 E = (1 - -------------) Mn odnosno za n = 0,30:E = 0,75 Mn. 1-n lan 80

Sleganje vodom zasienog tla usled deformacija pri nepromenjenoj zapremini rauna se prema reenjima koja se dobijaju integracijom deformacija po Busineskovim jednainama za poluprostor sa n = 0,50. Deformacijski moduli, kojima se raunaju sleganja, odreuju se iz nedreniranih triaksijalnih ogleda za stanja ukupnih napona koja priblino odgovaraju naponima u tlu. lan 81 Ako se za izraunavanje ukupnog sleganja primenjuju metodi, obrasci i dijagrami za vertikalna naprezanja koja su dobijena integracijom napona za koncentrisanu silu, u raun se unose, za odgovarajue intervale napona, specifine deformacije koje pokazuju edometarski ogledi ili moduli stiljivosti Mv koji se iz njih izvode. lan 82 Kod normalnog, neprekonsolidovanog, zasienog koherentnog materijala srednje plastinosti ili kruto plastinog materijala, kao i kod zasienog zbijenog peska i ljunka raunaju se samo deformacije usled smanjenja pora ispunjenih vodom. lan 83 Pri raunanju sleganja, reverzibilne deformacije u podruju napona koji su postojali u tlu pre poetka iskopa odvajaju se od deformacija u podruju dodatnih napona od optereenja graevinskog objekta. lan 84 Deformacijski moduli, odnosno moduli stiljivosti su kod normalno konsolidovanih naslaga u podruju reverzibilnih napona bitno povoljniji i razlikuju se od modula prilikom prvog optereenja iz lana 81 ovog pravilnika. lan 85 Ekscentricitet optereenja u izraunavanju sleganja uzima se do dubine koja je jednaka dimenziji temelja u pravcu ekscentriciteta. U veim dubinama, sleganja se mogu raunati kao za ravnomernu podelu pritisaka na osnovu temelja. lan 86 U slabo propusnom koherentnom tlu mogu se u izraunavanju sleganja zanemariti optereenja ije je ukupno dejstvo kratko u poreenju sa vremenom konsolidacije, zavisno od osetljivosti konstrukcije na prouzrokovane deformacije tla. lan 87 Za odreivanje veliina dozvoljenih raunskih sleganja moraju se uzeti u obzir sledei faktori: 1) ravnomernost u sastavu tla; 2) raspodela optereenja na tlo; 3) statiki karakter graevinskog objekta; 4) funkcionalnost graevinskog objekta; 5) vremenski razvoj konsolidacije; 6) krutost i armiranje konstrukcije temelja. lan 88 Za odreivanje razlike u sleganju konstrukcije temelja na raznim mestima moraju se uzeti u obzir sledei faktori: 1) neravnomernost u sastavu tla;

2) neravnomernost optereenja; 3) krutosti graevinskog objekta i temelja. lan 89 Kod fleksibilnih temeljnih traka ili temelja samaca statiki odreenih konstrukcija (na tlu bez naroitih heterogenosti u sastavu i na meusobnoj udaljenosti pojedinih temelja veoj od 7 m) dozvoljavaju se veliine diferencijalnih sleganja, i to: oko 50% apsolutnih raunskih sleganja u nekoherentnom tlu i oko 25% apsolutnih raunskih sleganja u koherentnom tlu. lan 90 Ako se dozvoljena apsolutna i relativna raunska sleganja ne dokazuju posebno detaljnom analizom sleganja konstrukcije temelja i graevinskog objekta, dozvoljavaju se raunska sleganja na nekoherentnom tlu najvie 2,5 cm, a na koherentnom tlu najvie 5 cm. 7. Izbor dozvoljenog optereenja tla lan 91 Kao dozvoljeno optereenje uzima se manja vrednost od vrednosti koja se dobija na osnovu lana 71 ovog pravilnika. 8. Probno optereenje lan 92 Probno optereenje moe se primeniti za odreivanje dozvoljenog optereenja tla tako to se iz krive ukupnog sleganja, kao funkcije optereenja, odrede moduli deformacije optereenog tla i karakteristike smicanja aktivizirane u fazi loma. Dobijene vrednosti se unose u raun dozvoljenog optereenja, s obzirom na dozvoljeno sleganje prema odredbama l. 77 do 90 ovog pravilnika, kao i u raun dozvoljenog optereenja s obzirom na opasnost od loma prema odredbama l. 63 do 76 ovog pravilnika. lan 93 Ako se probno optereenje vri na kvadratnim ploama stranica B ili krunim ploama prenika D i ako je najmanje do dubine 1,5 B, odnosno 1,5 D tlo istog sastava, moduli deformacije E za pojedinane stepene optereenja Dr i odgovarajuih sleganja Dr odreuju se prema obrascima: B D E = 0,82 Dr ------, odnosno E = 0,71 Dr -----Dr Dr Probnim optereenjem tla preko ploa ispituje se samo deformabilnost sloja debljine 1,5 B (1,5 D). lan 94 Probno optereenje vri se, po pravilu, za odreivanje stiljivosti i otpornosti na smicanje samo na nekoherentnom (peanom ili ljunkovitom) tlu ija je propustljivost dovoljna da se mogu i za vreme probnog optereenja i za vreme graenja u celini razviti naponi u tlu kao efektivna naprezanja. Na koherentnom tlu probnim naprezanjem mogu se dobiti podaci o moi noenja, s obzirom na opasnost od loma tla u uslovima stabilnosti temelja neposredno posle dogradnje, samo ako su optereenja kratkotrajna, odnosno ako stepen konsolidacije ispod podne ploe na dubini od oko 0,5 B odgovara stepenu konsolidacije ispod temelja u fazi dograivanja. Podaci o stiljivosti koherentnog tla dobijaju se pomou probnog optereenja dovoljno dugotrajnog da se razvije konsolidacija. Izuzetno, probno optereenje moe se vriti i na koherentnom tlu kad je to odreeno projektom.

lan 95 Probna optereenja vre se preko kvadratne ili krune povrine ije su stranice, odnosno prenik 40 cm ili vee, a izuzetno vee od 1 000 cm. 9. Horizontalno optereenje lan 96 Odnos H prema V izmeu tangencijalnog i normalnog optereenja u stopi plitkih temelja ne sme biti vei od tg d H tg d --------- tj. -------- -------F V F gde je: d - ugao trenja izmeu temelja i tla, F - koeficijent sigurnosti, Minimalne vrednosti za F su: F - od 1,5 (1,8) za ljunkovito i peano tlo; F - od 2 (2,5) za glinovito tlo. Navedene vrednosti vae za ukupno dejstvo svih sila, ukljuujui i zemljotres, a vrednosti u zagradama - samo za dejstvo glavnih optereenja. Pri odreivanju ugla d uzima se u obzir hrapavost kontaktne betonske povrine. Ako je visina talasa neravne povrine vea od dvostrukog prenika najveeg zrna tla, za d se moe usvojiti ugao unutranjeg trenja tla. lan 97 Ako je graevinski objekt statiki ili funkcionalno osetljiv na horizontalna pomeranja, izraunae se ili e se proceniti i tangencijalno pomeranje usled deformacije tla ispod temelja i usled tangencijalnih pomeranja na kontaktnoj povrini. 10. Duboki temelji lan 98 Pod dubokim temeljima podrazumevaju se temelji kod kojih je odnos izmeu dubine i irine temelja vei od 4. D ---- > 4 B Na duboke temelje se ne primenjuju odredbe lana 76 ovog pravilnika o ekscentrinim optereenjima, kao ni odredbe lana 96 ovog pravilnika ako se posebnim raunom dokae prenos naprezanja u tlo, uz deformacije koje ne ugroavaju graevinski objekt. lan 99 Izraunavanje deformacije po lanu 98 ovog pravilnika zasniva se na podeli kontaktnih naprezanja izmeu temelja i tla koja odgovaraju meusobnim odnosima njihovih deformacija, uzimajui u obzir vremenski razvoj tih deformacija i puzanje, odnosno sekundarnu konsolidaciju tla. lan 100 Zemljani pritisak (pasivni otpor) moe se uzeti u obzir za prenos horizontalnih optereenja

samo ako se trenje moe mobilisati du potencijalnih kliznih povrina u skladu sa dozvoljenim pomeranjima temelja, odnosno zidova zagata. Konsolidacione deformacije tla, izazvane poveanjem zemljanog pritiska, moraju biti u skladu sa moguim i dozvoljenim pomeranjima temelja zagata. lan 101 Ako se ne izvodi poseban detaljni raun, zemljani pritisak kod plitkih i dubokih temelja moe se koristiti samo u visini aktivnog pritiska raunatog za 0,75 tg j, gde je j ugao otpornosti tla na smicanje. lan 102 Bono trenje kod dubokih temelja uzima se samo ako su tangencijalni vertikalni boni pokreti dovoljni da ga mobiliu. Pri proraunu sleganja objekta uzima se u obzir i prenos tih sila trenja u tlo. lan 103 U raun optereenja temelja unose se eventualno i sile negativnog trenja ako ih moe izazvati optereenje okolnim objektima ili samo tlo koje je jo u fazi konsolidacije. 11. Dinamiko optereenje temelja lan 104 Ako dinamiko spoljanje optereenje dejstvuje direktno na temelje, mo noenja i sleganja temelja rauna se za sile koje se dobijaju umnoavanjem statikih sila koeficijentom: 1 a = ------------------------------------------------------------------___________________________ n b n [1 - (-----)]2 - 4 (-----)2 (-----)2 ne ne ne

gde je:

n - frekvencija spoljanjeg dinamikog optereenja; n e - sopstvena frekvencija objekta i tla koje je u veoj meri zahvaeno dejstvom dinamikog optereenja; b - koeficijent priguivanja. lan 105 Ako se dinamiko optereenje prenosi na temelje indirektnim putem, treba razmotriti oscilaciju cele konstrukcije. lan 106 Temelji graevinskih objekata u trusnim podrujima dimenzioniu se prema odgovarajuim propisima. VII TEMELJENJE 1. Plitko temeljenje lan 107

Najmanja dubina temelja odreuje se zavisno od vrste i osobina tla, klimatskih uslova i vrste graevinskog objekta. Ako temelj ne mora da bude dubok, najmanja dubina odreuje se prema smrzavanju, isuivanju, opasnosti od ispiranja tla i drugim slinim uslovima. Za najmanju dubinu temelja, odreenu na nain iz stava 1 ovog lana, moraju biti ispunjeni uslovi o dozvoljenom optereenju (l. 63 do 76). lan 108 Ako je tlo podlono smrzavanju, temeljenje se izvodi na dubini koja je za 10 do 20 cm vea od najvee dubine smrzavanja. Za odreivanje dubine smrzavanja koriste se viegodinji podaci meteorolokih stanica, a ako njih nema, koristi se iskustvo. lan 109 Najmanja dubina ukopavanja u odnosu na isuivanje tla zavisi od klimatskih prilika i vrste tla. Dubina dejstva isuivanja i stepen osetljivosti tla u odnosu na isuivanje odreuju se odgovarajuim metodama u laboratoriji ili na terenu. lan 110 Ako postoji strujanje podzemnih voda, najmanja dubina temelja odreuje se tako da se onemogue i otklone sve tetne posledice ispiranja tla ispod temelja. Mere i nain obezbeenja temelja odreuju se za svaki pojedini sluaj. lan 111 Najmanja dubina temelja optereenog horizontalnim silama odreuje se i prema stabilnosti protiv klizanja. lan 112 Temeljne konstrukcije se, po pravilu, proraunavaju i dimenzioniu prema njihovoj savitljivosti (deformabilnosti) i prema stiljivosti tla. Pri proraunu se primenjuje metod izjednaavanja deformacija konstrukcije i temeljnog tla. Izuzetno, ako su u pitanju privremeni manji graevinski objekti, temeljne konstrukcije se raunaju i dimenzioniu na nain odreen projektom. lan 113 Temeljne konstrukcije mogu biti trake, samci, nosai ili ploe, zavisno od oblika povrine oslanjanja, uslova deformacije i naina optereenja. lan 114 Za ocenu ponaanja temeljne konstrukcije (ili konstrukcije uopte) koja ima konstantnu krutost po celoj duini, a oslonjena je na tlo, primenjuje se koeficijent apsolutne krutosti (K). Zavisno od oblika povrine temelja, koeficijent apsolutne krutosti za etvrtaste temeljne konstrukcije (ili konstrukcije uopte) odreuje se prema obrascu: Eb d K = ------- (-----)3 2 Es L a za okrugle povrine temelja (ili konstrukcije uopte) - prema obrascu: Eb d K = --------- (-----)3 12 Es D

gde je: Eb - modul deformacije betona ili drugog materijala od koga je izraena temeljna konstrukcija, u kilonjutnima po kvadratnom metru; Es - modul deformacije tla ili stene, u kilonjutnima po kvadratnom metru; L - duina temelja ili temeljne konstrukcije, u metrima; d - visina temeljne ploe ili nosaa, u metrima; D - prenik okruglog temelja ili temeljne konstrukcije, u metrima. lan 115 Temelj i temeljna konstrukcija proraunavaju se primenom modula deformacije tla, koji, zavisno od vrste tla, moe biti stalan ili promenljiv. lan 116 Temeljne trake oslonjene na tlo ponaaju se kao krute ili savitljive. Njihova krutost utvruje se prema obrascu iz lana 114 ovog pravilnika. lan 117 Temeljni nosai proraunavaju se prema njihovoj krutosti ili krutosti cele konstrukcije i stiljivosti tla, pri emu se ne uzimaju u obzir promene intenziteta raspodele pritiska u poprenom pravcu. Temeljni nosai manjih dimenzija (do 4 m duine) mogu se proraunavati na osnovu pravolinijske raspodele pritisaka na kontaktnoj povrini. lan 118 Temeljni nosai - samci, izraeni na uobiajen nain od nabijenog betona, kamena ili opeke, ako su poloeni na tlo, smatraju se krutim. Temeljni nosai - samci izraeni od armiranog betona, ako nisu dui od 3 m, mogu se smatrati krutim. Krutost temeljnih nosaa - samaca odreuje se prema obrascu iz lana 114 ovog pravilnika. lan 119 Centrino optereeni temeljni nosai - samci za koje se utvrdi da se ponaaju kao kruti, a optereeni su koncentrisanom silom ili linijskim optereenjem, preraunavaju se i pomou metoda pravolinijske raspodele pritiska. U sluaju iz stava 1 ovog lana, dobijene vrednosti maksimalnih momenata savijanja na osnovu pravolinijske raspodele napona zavise i od odnosa L:B. lan 120 Za ekscentrino optereene temeljne nosae - samce, ako ekscentricitet nije vei od 1/4 duine temelja L, dozvoljeno je zanemarivanje dejstva ekscentriciteta pri dimenzionisanju temeljnih nosaa. lan 121 Ako je temeljni nosa - samac izraen od armiranog betona sa promenljivim momentom inercije, stvarna vrednost momenta moe se zameniti vrednou koja se dobija pod pretpostavkom da je prosena krutost temelja sraunata kao da je nepromenljiva visina nosaa. lan 122 U sluajevima koji nisu navedeni u l. 118 do 121 ovog pravilnika, temeljni nosai - samci proraunavaju se po jednoj od metoda za proraun temelja samaca, pri emu se uzima u obzir

krutost temeljnih nosaa i stiljivost tla. lan 123 Sloenije optereeni temeljni nosai ponaaju se kao kruti ili kao savitljivi, pa se njihovo ponaanje utvruje prema stepenu apsolutne krutosti propisane lanom 114 ovog pravilnika. lan 124 Temeljne konstrukcije kod kojih su pri dejstvu optereenja deformacije u uzdunom i poprenom pravcu istog reda veliine smatraju se ploama i proraunavaju se, po pravilu, sa povrinskom raspodelom pritiska, pri emu se uzima u obzir krutost temeljne konstrukcije i stiljivosti tla. lan 125 Temeljne ploe manjih dimenzija (duina do 4 m) mogu se proraunavati i na osnovu pravolinijske raspodele pritiska. lan 126 Temeljne ploe - samci sa koncentrisanim optereenjem na jednom mestu iji je odnos strana (L/B) > 2, a njihova konstrukcija dozvoljava deformacije istog reda veliine i u poprenom i uzdunom pravcu, proraunavaju se kao ploe. Ako je sistem temelja krut, temeljne ploe - samci iz stava 1 ovog lana smatraju se kao ploe samo ako je odnos strana (L/B) < 2. lan 127 Temeljne ploe izraene od nabijenog betona, opeke ili kamena smatraju se krutim. Temeljne ploe izraene od armiranog betona, ako nisu due od 4 m, mogu se smatrati krutim. lan 128 Savitljive i krute temeljne ploe i temelji - samci, ako su dui od 4 m, proraunavaju se metodama za proraun temeljnih ploa, pri emu se uzimaju u obzir krutost temeljne konstrukcije i deformabilnost tla, u zoni uticaja objekta. lan 129 Ako postoji kontinuitet u sistemu temelja i u gornjoj konstrukciji, pri proraunu sistema temelja i gornje konstrukcije vodi se rauna o uticaju gornjeg dela konstrukcije na promene raspodele pritiska na kontaktnoj povrini i o uticaju tla na naprezanje u gornjoj konstrukciji (crte 6). Uticaj iz stava 1 ovog lana uzima se u obzir ako je krutost gornje konstrukcije Ik manjeg reda veliine od krutosti sistema temelja It .

Crte 6. lan 130 Ako nema kontinuiteta u jednom delu ili u oba dela konstrukcije, takva konstrukcija smatra se kao specijalna, a proraunava se zavisno od savitljivosti (deformabilnosti) tla, odnosno konstrukcije i tla. lan 131 Temelj se konstruie i profilie na osnovu optereenja koja se javljaju na kontaktnim

povrinama izmeu temelja i tla, kao i na osnovu vrste i osobina materijala od koga je temelj izgraen. Ako je kvalitet tla takav da je dozvoljeno optereenje znatno vee od stvarnog kontaktnog naprezanja, temelji se moraju konstrukciono oblikovati. lan 132 Radi postizanja boljih konstrukcionih reenja i ekonominosti konstrukcija, u temeljnim konstrukcijama, na pogodnim mestima i na odgovarajuim odstojanjima, izvode se razdelnice. lan 133 Ako se izgradnja temelja predvia u podzemnoj vodi, mora se ispitati da li je podzemna voda agresivna na materijal od koga se izvode temelji. Ako je voda agresivna, temelji se moraju izgraditi ili zatititi na odgovarajui nain. 2. Temeljenje u otvorenoj jami lan 134 Temeljenje u otvorenoj jami mora se izvoditi na nain kojim se u potpunosti obezbeuje stabilnost kosina ili vertikalnih bokova jame od zaruavanja ili klizanja i od opasnosti od loma tla u dnu jame, kao i na nain kojim se susedni objekti obezbeuju od oteenja. lan 135 U skladu sa odredbom lana 134 ovog pravilnika, za temeljenje u otvorenoj jami primenjuje se jedan od sledeih naina rada: 1) iskop sa kosinama u nagibu obezbeuje najmanji faktor sigurnosti protiv klizanja Fs = 1,30 ako se rauna sa parametrima vrstoe iz rezultata ispitanih uzoraka tla u laboratoriji ili iz pogodnih ispitivanja na terenu, pri emu se uzima u obzir raspucalost tla, ili Fs = 1,70 ako su parametri vrstoe procenjeni iz klasifikacije tla; 2) iskop sa vertikalnim bokovima obezbeenim od zaruavanja ili klizanja drvenom oplatom ili zabijenim drvenim ili elinim talpama (pribojem) koje su na prikladan nain razuprte i obezbeene od ugibanja ili izmicanja na donjem rubu; 3) iskop sa kosim ili vertikalnim bokovima zatien osnovnom konstrukcijom od zabijenih i usidrenih stubova i odgovarajuih oplata izmeu njih; 4) izrada obodnih zidova graevinskog objekta po posebnim metodama kopanja i betoniranja u tlu, koji zatiuju kopanje materijala iz jame do potrebne dubine temeljenja objekta. lan 136 Za potporne zidove iskopa detaljno se proraunavaju raspodela pritiska i otpor tla i dimenzionie presek zida i razupiraa prema jednoj od metoda mehanike tla, pri emu se uzimaju u obzir deformacijski uslovi i uticaj vremena. lan 137 Dimenzije potpornih zidova i razupiraa iskopa dubine manje od 5 m proraunavaju se pod pretpostavkom da je raspodela pritiska zemlje trapezna, prema emama na crteu 7

Crte 7. gde je: ljunak i pesak (c = 0), a glina (j = 0); KA - tg2 (45o - j/2);

D - dubina temeljne jame; g - zapreminska masa materijala tla; c - kohezija; j - ugao otpornosti protiv smicanja. lan 138 Za temeljenje veih graevinskih objekata u otvorenoj jami ija je dubina vea od 5 m, ako nema podzemnih voda, projekt objekta mora sadravati i projekt jame sa svim njenim delovima, kao i tehnike uslove za sigurno izvoenje radova do potpunog dovrenja temelja. Ako je u terenu formirana izdan, navedeni uslov vai za temeljne jame ije je dno do 3 m ispod stvarnog nivoa podzemne vode. lan 139 Temeljna jama graevinskog objekta u blizini postojeih objekata mora se projektovati i izvesti tako da se ti objekti u potpunosti obezbede od eventualnih oteenja usled deformacije ili zaruavanja tla ili zbog erozije tla pri crpljenju podzemne vode iz jame ili oko nje. lan 140 Voda iz temeljne jame graevinskog objekta mora se, u sluaju iz lana 139 ovog pravilnika, crpsti na nain koji spreava smanjenje zbijenosti tla ili iznoenje sitnih estica tla usled nepovoljnog dejstva strujanja vode na mestu crpljenja. lan 141 Ako na koherentno dno temeljne jame deluje arterijski pritisak, u projektu temelja navode se dokazi o obezbeenju od statikog loma tla. 3. Temeljenje na ipovima lan 142 Projekt temeljenja na ipovima sadri: 1) analizu raspodele optereenja na pojedine ipove; 2) dokaz o dozvoljenom optereenju tla pod dejstvom pojedinih ipova, i to za vertikalna i horizontalna optereenja; 3) dokaz o kvalitetu materijala stabla ipa; 4) dimenzionisanje pojedinih ipova; 5) dokaz o stabilnosti temelja kao celine; 6) analizu predvienih sleganja, odnosno pomeranja ipova, odnosno temelja kao celine. lan 143 Optereenje se raspodeljuje na pojedine ipove tako da se ispune svi uslovi ravnotee i da se usklade deformacije konstrukcije i tla, pri emu se vodi rauna o krutosti i statikom karakteru konstrukcije i o sastavu i savitljivosti (deformabilnosti) tla. Optereenje temelja ne sme se, po pravilu, deliti tako da jedan deo deluje na ipove a drugi na tlo neposredno ispod rotilja. Ako se, izuzetno, odstupi od takvog pravila, treba navesti detaljne dokaze o usklaenosti deformacije tla i sleganja temelja. lan 144 Dozvoljeno optereenje tla pod dejstvom pojedinih ipova za sile koje dejstvuju u pravcu ose ipa dokazuje se najmanje na dva od sledeih naina:

1) obrascima za stepen mobilizacije otpornosti tla; 2) obrascima za otpornost registrovanu pri pobijanju ipova; 3) obrascima u kojima se koriste podaci penetracionog sondiranja; 4) probnim optereenjem ipova; 5) prema iskustvu sa ipovima u slinom tlu. lan 145 Dozvoljeno optereenje ipa Nd rauna se prema obrascu: Nd = q Aq + p Ap gde je: Nd - dozvoljeno optereenje ipa; q - dozvoljeno specifino optereenje tla u nivou vrha ipa; Aq - povrina preseka ipa u nivou vrha ipa; p - dozvoljeno specifino optereenje na trenje noseih slojeva uz omota; Ap - povrina omotaa du tih slojeva. lan 146 Dozvoljeno specifino optereenje q proraunava se prema obrascu: q = grNgr + ddKsNqr + cmNcr gde je: g - zapreminska masa tla u nivou vrha ipa; dd - vertikalni pritisak od sopstvene mase tla u nivou vrha ipa (crte 8); Ks - koeficijent zemljanog pritiska u stanju mirovanja u nivou vrha ipa; cm - mobilisana kohezija tla u nivou vrha ipa; Ncr Ngr, Nqr - faktori nosivosti zavisni od veliine dozvoljenog mobilisanog ugla otpornosti protiv smicanja j m ; r - poluprenik baze ipa.

Crte 8. lan 147 Faktori nosivosti Ngr, Nqr i Ncr dobijaju se primenom prorauna prema teoriji plastinosti za odreene pretpostavke, odnosno aproksimacije, pri emu se primenjuju faktori dati na crteu 9, s tim da se ispune i uslovi iz lana 76 ovog pravilnika. lan 148 Mobilisani parametri otpornosti cm i j m odreuju se prema odredbama l. 66 i 67 ovog pravilnika. lan 149 Odnos izmeu dubine vrha ipa ispod povrine noseeg sloja sa karakteristikama vrstoe j i c koje se uzimaju u raun i prenika ipa mora biti najmanje 1.

Crte 9. lan 150 Dozvoljeno specifino optereenje p izraunava se prema obrascu: p = am + doKs tgdm gde je: am - mobilisana adhezija izmeu ipa i okolnog tla (am = a/F), odnosno mobilisana kohezija okolnog tla ako je kohezija manja od adhezije; do - vertikalni pritisak od sopstvene mase tla u nivou sredine nosivog sloja h koji prenosi optereenje trenjem; dm - mobilisani ugao trenja izmeu ipa i tla tgd (tgd m = -----------), odnosno dm = jm ako je j manja vrednost od d . F lan 151 U slojevitom tlu uee manje otpornih slojeva u pogledu nosivosti ipa ne mora se uzimati u obzir. Ako se takvo uee ipak delimino uzima u obzir, dokazuje se mogunost predvienog mobilisanja otpornosti tih slojeva u vezi sa predvienim sleganjem slojeva. lan 152 Ako je tlo u koje je ip pobijen ili uvren u stanju konsolidacije pod dejstvom optereenja na povrini tla ili pod dejstvom sopstvene mase, omota ipa optereen je negativnim trenjem. Ako ne postoji drugi pouzdani dokaz o veliini negativnog trenja, dozvoljeno optereenje ipa, raunato samo prema otporu na vrhu ipa, smanjuje se za vrednost moi nosivosti trenjem (F = 1). lan 153 Osovinska mo noenja tla, uzimajui u obzir otpornost registrovanu pri pobijanju ipova, utvruje se, po pravilu, prema obrascima koji se zasnivaju na teoriji sudara slobodnih tela i u koje se, u teorijsku analizu, uvode eksperimentalni podaci. Osovinska mo noenja tla utvruje se prema obrascu: WH N = -----------sku gde je: N - mo noenja; W - masa malja; H - visina pada malja; s - pomeranje ipa pri jednom udarcu, ukljuujui i elastinu deformaciju tla; ku - koeficijent koji zavisi od faktora WHL Wp ---------------- i -------------A Ep s2 w

gde je: L - duina ipa; A - presek ipa; Ep - koeficijenti iz dijagrama na crteu 10; Wp - masa ipa (sa nastavkom za pobijanje). N Dozvoljeno optereenje ipa je Nd = ---F Koeficijent F bira se od vrednosti izmeu 2 do 3, pri emu se uzima u obzir heterogenost tla i znaaj graevinskog objekta.

WHL l = ---------------A Ep s2 Crte 10. lan 154 Pri proraunu osovinske moi noenja tla, iz lana 153 ovog pravilnika, pouzdaniji podaci dobijaju se samo za ipove u propusnom - nekoherentnom tlu. U obrasce za obraun dinamike moi noenja unose se, po pravilu, vrednosti pomeranja oznaene sa s koje se dobijaju pri ponovnom pobijanju ipova posle prekida od nekoliko dana. lan 155 Podaci statikog penetracionog sondiranja koriste se na osnovu obrasca iz lana 145 ovog pravilnika. Dozvoljeno specifino optereenje q u jednaini iz lana 145 ovog pravilnika odreuje se iz rezultata pentracije samog vrha penetrometra, uzimajui u obzir da je kod penetracije faktor sigurnosti F = 1. Dozvoljeno specifino optereenje P u istoj jednaini odreuje se analognom primenom na rezultat penetracije same cevi penetrometra. lan 156 Probno optereenje ipa na pritisak ili na zatezanje izvodi se na taj nain to se reakcije tereta prenose na tlo na udaljenosti na kojoj ne utiu bitno na tlo du ipa i to se merenja vezuju na stalnu taku van podruja deformacija koje izaziva probno optereenje. lan 157 Stepeni optereenja moraju trajati onoliko koliko je potrebno da se mogu jasno registrovati uticaji hidrodinamike konsolidacije i puzanja tla. lan 158 Najvee optereenje u homogenom tlu mora biti najmanje za 50% vee od predvienog optereenja ipa, a u heterogenom tlu najmanje za 100% vee od tog optereenja ili najmanje jednako predvienoj moi noenja ipa (optereenje za F = 1). lan 159 Dozvoljeno optereenje tla za horizontalne sile i za statike momente koji optereuju glavu ipa odreuje se prema dozvoljenom pomeranju vrha ipa, i to:

1) probnim optereenjem; 2) raunskom analizom koja se zasniva na savitljivosti (deformabilnosti) tla; 3) prema iskustvu sa ipovima u slinom tlu. lan 160 Mo noenja ipova za horizontalno optereenje glave odreuje se, po pravilu, pritezanjem ili razupiranjem dva ipa ugraena u tlo na udaljenosti neophodnoj da se sprei meusobni uticaj probnih ipova, pri emu se primenjuju odredbe iz lana 164 ovog pravilnika. lan 161 ip se dimenzionie na uzajamno dejstvo osovinskih sila i momenta savijanja koje prouzrokuje optereenje ipa sa transverzalnim silama i spregovima i odgovarajuom reakcijom tla, koje nastaju usled zemljanih pritisaka prouzrokovanih optereenjem povrine okolnog tla. lan 162 Reakcija tla koju optereenje transverzalnim silama i spregovima izaziva du ipa odreuje se po jednoj ili dve poznate raunske metode, pri emu se primenjuju metode po kojima se uzima u obzir deformabilnost tla. lan 163 Zbog opasnosti od izvijanja, stabilnost ipova raunski se kontrolie, i to za slobodne duine ipa van terena i za duine ipa kroz slojeve tla u itkoj konzistenciji. lan 164 Prethodno izraeni armiranobetonski ipovi moraju se dimenzionisati, pri emu se uzimaju u obzir optereenja koja mogu nastupiti pri prevozu, montai i pobijanju ipova. lan 165 Stabilnost temelja na ipovima kao celine dokazuje se po odredbama l. 63 do 76 i lana 91 ovog pravilnika koje se odnose na duboke direktne temelje, koji prenose optereenje preko ipova u tlo, u nivou vrhova ipova, na povrini ije su ivice udaljene od osovinske linije spoljanjih ipova za polovinu osovinskog razmaka izmeu ipova. lan 166 Sleganje temelja na ipovima, kao celine, proraunava se na nain iz l. 73 do 90 ovog pravilnika, pri emu se uzima u obzir nain prenoenja optereenja u tlo. lan 167 Raun sleganja zasniva se, po pravilu, na pretpostavci da se vertikalno optereenje prenosi u tlo u nivou vrhova ipova na povrini odreenoj u lanu 165 ovog pravilnika. lan 168 Osovinski razmak izmeu ipova mora iznositi najmanje 70 cm, a istovremeno ne sme biti manji od: 1) 2,5 d za ipove koji optereenje u tlo prenose uglavnom samo preko vrha; 2) 3 d za ipove u nekoherentnom tlu vee zbijenosti koji optereenje u tlo prenose preteno trenjem; 3) 5 d za ipove u nekoherentnom tlu male zbijenosti i u koherentnom tlu, koji optereenje u tlo prenose preteno trenjem. Ako je osovinski razmak izmeu ipova manji od razmaka iz stava 1 ovog lana, ipovi se

proraunavaju na nain predvien za duboke masivne temelje. lan 169 Ako je osovinski razmak izmeu ipova koji optereenje u tlo prenose preteno trenjem manji od 1/10 duine ipa, dozvoljeno optereenje ipa u temeljnoj grupi smanjuje se za po jednu estnaestinu dozvoljenog optereenja pojedinanog ipa za onoliko puta koliko ip u grupi ima susednih ipova. lan 170 Drveni ipovi moraju biti celom duinom u vodi ili stalno u tlu potpuno zasienom vodom, pri emu se samo na privremenim graevinskim objektima dozvoljava ostavljanje gornjeg dela drvenih ipova iznad kote najnieg vodostaja podzemne vode. lan 171 elini ipovi moraju se zatititi od korozije prema propisima o zatiti elinih konstrukcija od korozije. lan 172 Betonski ipovi moraju se zatititi od dejstva agresivne podzemne vode prema vaeim propisima o zatiti betona od agresivne podzemne vode. 4. Duboki masivni temelji lan 173 Dubokim masivnim temeljima, u smislu ovog pravilnika, smatraju se temelji izvedeni pomou bunara, kesona ili na drugi savremen nain. lan 174 Pri izraunavanju dozvoljenog optereenja dubokog masivnog temelja primenjuju se odredbe l. 47 i 95 ovog pravilnika. lan 175 Projekt dubokog masivnog temelja mora sadravati raun dozvoljenog optereenja, raun sleganja i statiki raun pod dejstvom objekta u eksploataciji, kao i statiki raun bunara, odnosno kesona u fazi transporta i graenja. lan 176 Bunari i kesoni moraju biti projektovani tako da pri iskopavanju kroz nenosivo tlo tonu usled sloma tla ispod nonog venca, bez potkopavanja venca. lan 177 Uslovi sloma tla temelja odreuju se po metodama koje se zasnivaju na teoriji granine ravnotee tla. lan 178 Granice optereenja Q1 na jedinicu duine nonog venca moraju se, saglasno lanu 181 ovog pravilnika, raunati po obrascu: g Q1 = --- b Ng + (c + g1 tgj ) Nc + gt b 2 gde je:

g - zapreminska masa tla, uzimajui u obzir dejstvo uzgona; b - irina nonog venca; t - dubina prodiranja, tj. razlika izmeu nivoa dna venca i nivoa iskopa unutar bunara, odnosno kesona; c i j - karakteristike vrstoe za totalno stanje napona (karakteristike nedreniranih uzoraka); Ng i Nc - koeficijenti prema dijagramu na crteu 4. lan 179 Ako noni venac ima trougaoni presek sa tengensom ugla izmeu unutranje i spoljanje stranice m = tgb , u obrascu iz lana 178 ovog pravilnika izraz b se zamenjuje izrazom mt. lan 180 Primena obrasca iz lana 178 ovog pravilnika zavisi od veliine unutranjeg prenika, odnosno irine koja mora biti najmanje: p j p a = 2b tg (------- + -------) -------- tgj 4 2 2 lan 181 Optereenje kesona, odnosno bunara potrebno za savlaivanje otpora Q1 poveava se za vrednost potrebnu za savlaivanje trenja na obodu kesona, odnosno bunara. Trenje na jedinicu povrine oboda moe se odrediti prema obrascu iz lana 150 ovog pravilnika, pri emu se koeficijent zemljanog pritiska u mirovanju moe reducirati priblino vrednosti aktivnog zemljanog pritiska pod uslovom da se vertikalni spoljanji zidovi kesona, odnosno bunara, na visini od 3 do 5 m iznad nonog venca, proire na spoljanju stranu za 5 do 15 cm. lan 182 Statiki proraun bunara i kesona izvodi se i za sile zatezanja koje mogu nastati ako se bunar, odnosno keson, usled trenja, zadri u gornjim otpornijim slojevima. lan 183 Ako je vie bunara ili kesona svrstano u jedan red, najpre se izvodi svaki drugi bunar, odnosno keson, a zatim oni koji su u meuprostorima. lan 184 Najvei dozvoljeni natpritisak u pneumatskim kesonima iznosi 3,5 bar. lan 185 U projektu se daju podaci o specijalnoj tehnikoj opremi, potrebni za rad u pneumatskom kesonu, kao i organizacija rada. Projekt mora biti u skladu sa propisima o radu u kesonima. lan 186 Za vreme graenja keson e se dimenzionisati za sluaj da unutranji pritisak padne na 3/4 radnog pritiska, nezavisno od predvienog pritiska vazduha. lan 187 U projektu se prikazuje i naponsko stanje ako je natpritisak vazduha u komori kesona potpuno odstranjen, a voda jo nije prodrla u takvu komoru. lan 188 Za objekte na padinama utvruje se stabilnost objekta koja je uslovljena konfiguracijom

povrine i geolokim sastavom slojeva tla. lan 189 Ako podzemna voda jae struji ili ako se ukopavanjem graevinske jame u podzemnu vodu i crpljenjem vode stvaraju novi hidrauliki uslovi strujanja i ispiranja, proverava se, uz neophodnu sigurnost, postojanje uslova za stabilnost temelja i tla, odnosno da li je potrebno i da li se moe stabilnost obezbediti drenaama, filterima, zagatnim zidovima, podvodnim betoniranjem ili drugim sredstvima. lan 190 Za graevinske objekte sa veim dinamikim uticajem na stabilnost i na sleganje temelja, uticaj vibracija posebno se procenjuje i dokazuje se usvojena vrednost dozvoljenog optereenja. lan 191 Ako na tlo na kome se nalazi objekt dugotrajno deluju temperature nie od 273oK (0oC), pojava smrzavanja vode u porama tla mora se spreiti konstrukcionim ili geotehnikim merama. lan 192 Ako postoje vee podzemne kaverne, procenjuje se mo noenja svodova iznad kaverni i potreba ispunjavanja kaverni injektiranjem ili na drugi nain. lan 193 Ako je temelj na stenovitom tlu, ispituje se monolitnost, raspucalost ili tronost stene, kao i njena postojanost u vodi i na vazduhu. Ako se stena iz stava 1 ovog lana ili deo stene u dodiru sa vodom raspada, temelj e se ukopati najmanje za 40 cm u stenu i njegovo dno zabetonirati gustim betonom, uz briljivo ispunjavanje prostora pored bonih kontaktnih povrina. Ako se stena iz stava 1 ovog lana u dodiru sa vazduhom raspada, a temelj se nalazi iznad stalnog nivoa podzemnih voda, temelj e se ukopati najmanje za 80 cm u stenovito tlo i zabetonirati, uz briljivo ispunjavanje prostora pored bonih kontaktnih povrina. lan 194 Dozvoljeno optereenje stene odreuje se prema monolitnosti, raspucalosti ili nepostojanosti stene u irokom intervalu od vrednosti koja se dobija sa aksijalnom vrstoom monolitne stene qu po jednaini pd = 2,5 qu /F do vrednosti koje odgovaraju tronom ili plastinom tlu koje moe nastati raspadanjem stene. lan 195 Za tlo eolskog porekla odreuju se, posebno, po dubini: 1) zapreminska masa u osuenom stanju; 2) prirodna vlanost. Tlo eolskog porekla, u kojem je nivo podzemne vode nizak, izrazito je heterogeno po gustini, pa se terenski istrani radovi moraju sprovesti striktno po emi iz l. 8 i 9 ovog pravilnika. Za odreivanje nosivosti, odnosno deformabilnosti tla, merodavni su: 1) strukturna vrstoa; 2) deformacije pri provlaavanju pod optereenjem. Pretaloeno eolsko tlo i eolsko tlo sa visokim nivoom podzemne vode, tretiraju se kao

koherentna glinovito-prainasta tla. lan 196 Pri temeljenju graevinskih objekata sa velikim vremenskim i lokalno jako promenljivim i neravnomernim optereenjima, veliina neravnomernog sleganja ispituje se u raznim fazama optereenja, a temelji se dimenzioniu prema oekivanim promenama sleganja. lan 197 Pri graenju novog graevinskog objekta u blizini postojeih, prouavaju se meusobni uticaji objekata na sleganje i na stabilnost, kao i uticaj buduih susednih objekata na naknadno sleganje tog objekta. lan 198 Ako se predviaju neravnomerna sleganja tla temelja u razliitim delovima graevinskog objekta, prouava se mogunost podele zgrade na delove koji se mogu izdvojiti kao samostalne celine razdvojene razdelnicama (fugama) koje dele ili ne dele temeljnu konstrukciju. Ako se razdelnice izvode, predvia se kruti temelj. lan 199 Dozvoljeni pritisak na tlo pri dnu postojeih temelja moe se pri nadziivanju spratova, poveavanju korisnog optereenja i sl. poveati srazmerno poveanju otpornosti protiv smicanja, pod dejstvom konsolidacije i prema stanju konstrukcije objekta. VIII ZAVRNE ODREDBE lan 200 Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da vai Pravilnik o tehnikim normativima za projektovanje i izvoenje radova na temeljenju graevinskih objekata ("Slubeni list SFRJ", br. 34/74). lan 201 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Slubenom listu SFRJ".