T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

HDROLK BASIN VALFLER

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilir. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR GR 1 1. HDROLK BASIN KONTROL VALFLER 3 1.1. Giri............................................................................................................................... 3 1.2. Basn Emniyet Valfleri................................................................................................ 4 1.2.1. Hidrolik Devredeki Grevi .................................................................................... 4 1.2.2. Fonksiyon .............................................................................................................. 4 1.2.3. Direkt Kumandal Basn Emniyet Valfleri (DBD Tipi)....................................... 6 1.2.4. Pilot Kumandal Basn Emniyet Valfleri ............................................................. 7 1.3. Basn Sralama Valfleri ............................................................................................... 9 1.3.1. Basn Sralama Valflerinin zellikleri................................................................. 9 1.4. Ak Dolum Valfleri .................................................................................................... 11 1.5. Basn Drc Valfler............................................................................................. 12 1.5.1. Hidrolik Devredeki Grevi .................................................................................. 12 1.5.2. Fonksiyon ............................................................................................................ 13 1.5.3. 3- Yollu Pilot Kumandal Basn Drc Valfler ............................................ 13 1.6. Hidrolik Basn Kontrol Valflerde Meydana Gelebilecek Arzalar............................ 15 1.7. Hidrolik Basn Kontrol Valflerde Arza Tesbit Etme Yntemleri ............................ 15 1.8. Hidrolik Basn Kontrol Valfi Devreden Skme Yntemi ......................................... 16 UYGULAMA FAALYETLER ....................................................................................... 17 RENME FAALYET- 2 18 2. HDROLK BASIN KONTROL VALFN SKLME YNTEM 18 2.1. Hidrolik Basn Kontrol Valflerdeki Arzal Paralar Tamir Etme veya Yenisiyle Deitirme Yntemi........................................................................................................... 18 2.2. Hidrolik Basn Kontrol Valfi Toplama Yntemi ...................................................... 19 2.3. Hidrolik Basn Kontrol Valfi Uygun Aletlerle Devreye Takma Yntemi ................ 19 UYGULAMA FAALYETLER ....................................................................................... 20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21 CEVAP ANAHTARLARI 23 KAYNAKA 24

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Hidrolik basn kontrol valflerini skp takmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda; hidrolik basn kontrol valflerini tanyarak, arza tesbiti, skp takma, bakm ve onarm ilemlerini yapabilmeceksiniz. Amalar Hidrolik basn kontrol valfin arzasn tesbit etme ve hidrolik basn kontrol valfi skme ilemlerini yapabileceksiniz. Hidrolik basn kontrol valfin arzasn giderme ve hidrolik basn kontrol valfi devreye takma ilemlerini yapabileceksiniz. Ortam Snf, atlye, hidrolik laboratuvar, iletme ve internet ortam ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Donanm Snf: Bilgisayar ve donanm eitim retim materyali, dijital kayt cihaz Atlye: Ara bakm onarm alannn ihtiya duyduu donanm salamaldr. Ayrca okul dnda bulunan iletmelerden yararlanlr. LME VE DEERLENDRME Modl ile kazandrlacak yeterliin, renci tarafndan kazanlp kazanlmadn len , lme aralar ve deerlendirme kriterleri hakknda bilgi ve neriler yazlmaldr. rencinin faaliyetler sonunda kendini deerlendirebilecei aralara yer verilmelidir ii 525MT0155 Motorlu Aralar Teknolojisi Tarm Alet ve Makineleri Makineleri ve Liman Hizmet Makineleri Dallar Hidrolik Basn Valfleri Basn kontrol valflerinin grevleri arza tesbiti elemanlarnn devreden sklp taklmas ile ilgili konularn ieren renme materyalidir. 40/24

MODLN AMACI

GR
GR

GR
Sevgili renci, Gnmzde retimi ve kaliteyi artrarak mevcut potansiyeli en iyi kullanma amac, makine imalatlarn daha az insan gc ile daha ok ve daha kaliteli retim fikrine ynlendirmitir. Bu da giderek hidrolik ve pnomatik elemanlar ieren otomatik kontroll makinelerin gelitirilmesini salamtr. Trkiyede de dnyadaki tm bu gelimelere paralel olarak otomatik kontroll makine ve retim aralarna ynelme hzla ilerlemektedir. Sz konusu makinelerin kurulumu, test edilmesi, periyodik bakmlar, arza arama ve giderme teknikleri ile ilgili bilgiler, ileride bu meslekte alacak olan siz sevgili rencilerimize verilecektir ki, i ortamnda karlalabilecek bu durumlarda fikir oluturup zm retebileceksiniz. zellikle bakm ve onarm anlarnda verilecek yanl kararlar hem sistemin durmasna neden olarak maddi kayplara yol aabilecek, hem de personel ve makinelerin gvenliine zarar verici durumlar oluturabilecektir. zellikle, sistemde arza yapan veya arza yapt sanlarak sklen elemanlarn yeniden kullanlp kullanlamayaca, her onarmc iin hzla cevap verilmesi gereken bir sorudur. Onarm mmkn olan paralarn tekrar salkl grev yapp yapmayaca, yenileme maliyeti ile onarma maliyetinin karlatrlmas, eer malzeme yenilenecekse, yeni elemann seilmesi, bu elemann sistemin alma ortamnn ihtiyalarna cevap verip veremeyecei zenle analiz edilmelidir. Bu modl valflerin ilevlerini, teknik zelliklerini, montaj, demontaj, kontrol ve bakm konularn sizlere tantmak iin hazrlanmtr.

RENME FAALYET- 1
AMA
Hidrolik Basn kontrol valfin arzasn tesbit etme ve hidrolik basn kontrol valfi skme ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan makineler zerinde bulunan basn kontrol valflerini inceleyerek sistem btnl ierisinde grevini anlamaya alnz. Gzlemlerinizi snfta arkadalarnza paylanz. Okulunuzda veya evinizde internet ortamnda basn kontrol valfi ile ilgili bilgiler toplaynz. Topladnz bilgileri ve internet adresini arkadalarnzn da faydalanmasn salaynz.

1. HDROLK BASIN KONTROL VALFLER

1.1. Giri
Basn kontrol valfleri bir hidrolik sistemin veya sistemin bir blmnn basncnn belirlenen bir seviyede tutulmas iin tasarlanm valflerdir. Bu ilem, ksma kesidinin mekanik, hidrolik, pnomatik veya elektriksel olarak kumanda edilen ayar eleman araclyla deitirilmesi sonucu gerekletirilir. Basn kontrol valfleri ksma kesidinin szdrmazlnn salanma ekline bal olarak srgl ya da oturmal tip olabilir. Fonksiyonlarna bal olarak bu tr valfler drt gruba ayrlr: Basn emniyet valfleri Basn sralama valfleri Ak dolum valfleri Basn drc valfler Bu valfler direkt kumandal veya pilot kumandal olabilir.

1.2. Basn Emniyet Valfleri

1.2.1. Hidrolik Devredeki Grevi
Hidrolik sistemlerde basn emniyet valflerinin grevi sistem basncn belirli bir basn deeriyle snamaktr. Basn deeri nceden belirlenen deere eritii zaman emniyet valfi devreye girerek sistemdeki fazla debiyi (pompa ve kullanc debisi arasndaki fark) sistemden tanka geri gnderir.

ekil 1.1: Basn emniyet valfinin tipik uygulamas

ekil 1.1 de bir sistemde basn emniyet valfinin kullanl grlmektedir. Bu valf daima by-pass valfi olarak alr. Devrede stlendii greve uygun olarak basn emniyet valfi sistemin basn snrlama valfi olarak da bilinir.

1.2.2. Fonksiyon
Btn emniyet valflerinin almas giri basncnn bir lm yzeyine kuvvet uygulamas prensibine dayanr. Giri basnc, popeti veya kumanda srgsn hidrolik kuvvet ile ykler.

pE = Giri basnc pA = k basnc (ayn zamanda boaltma ileminde tank basnc ) A = Oturma alan n yklenmi yay kuvveti FF, srgy veya popeti kapanma ynnde etkilidir. Yay haznesi tanka aktr ve hazne ya tanka tahliye olur. Yay kuvveti basn kuvvetinden daha fazla olduu srece, oturma eleman oturma yzeyi zerinde hareketsiz kalr. Basn kuvveti yay kuvvetini atnda oturma eleman yay ynnde hareket eder ve tank balants alr. Bu durumda akkan tanka geri tahliye olur. Akkann emniyet valfi zerinden tanka tahliyesi ile akmas esnasnda hidrolik enerji sya dnr. W = p . Q . t p = Basn fark Q = Debi T = Zaman rnein sistemdeki kullancdan herhangi bir ak alnmyorsa akkan debisinin tamamnn valf zerinden akmas gerekir. Valf, oturma eleman zerindeki basn ve yay kuvveti dengeye gelinceye kadar ak konumda kalr. Valfin alma strou maksimum alma strouna (g snr ) ulancaya kadar akkann debisine bal olarak srekli deiir. Yay kuvveti ile ayarlanan set basn deeri bylelikle almaz. Basn emniyet valfinin fonksiyonunda valfin oturmal veya srgl tipte olmasnn herhangi bir nemi yoktur.

Fhyd = pE . A = FF + pA . A

ekil1.2: Oturmal tip basn emniyet valfinin alma prensibinin ematik gsterimi

ekil 1.2de gsterilen oturmal tip valflerinin tam szdrmazlk zelliinin yan sra hzl alma zellikleri de byk bir avantajdr. Bu valfler ok kk alma aralklarnda nispeten byk debileri iletebilir.

ekil 1.3: Basn emniyet valfi olarak kullanlan srgl valfin alma prensibi

Dier yandan srgl tip valf (ekil 1.3), srglerindeki entikler zerinden hassas bir ekilde dk debiler geirebilir. Kumanda srgs burada lm eleman (aln taraf) ve ayar organdr (kumanda kesi). Kapal kumanda piston ile gvde arasndaki boluktan, valfin giriinden kna doru(basnsz) srekli bir kaak ya akar. Srgl tiplerin tepkime karakteristii oturmal tipe gre daha hzldr. Giri basncnn hzl ykselmesi durumunda pistonun nce S kma uzunluunu gemesi (l mesafe) gerekir; ancak daha sonra ya kumanda kesi zerinden akabilir. alma sreci valf giriindeki basn ayar edilen ama basnc deerine kadar ykselir. alma mesafesi tepkime hz ile kaak arasnda her bir farkl durum iin bir uzlamay oluturur.

1.2.3. Direkt Kumandal Basn Emniyet Valfleri (DBD Tipi)

imdiye kadar incelenen alma prensipleri sadece valfteki statik kuvvetlere baldr. Olayn dinamik boyutunda ise bir yay-ktle sistemi bulunur. Bu sistem harekete geerek titreimler meydana getirir. Bu titreimler basnca etki eder ve bir yastklanma ile snmlenmeleri gerekir. Uygulanabilir yastklama trleri aada belirtilmitir. Srg haznesine snmleme srgs ve orifisi taklmas Tek yzl yastklama srgl Uygun byklkte bir geme tleransnn sahip yastklama srgs (yastklama aral) 6

Piston oturma elemanna rijit olarak balanmtr. Srg hareket ettiinde akkann orifis veya yastklama aral zeringen beslenmesi gerekir. Hareketin ynne karda bir snmleme kuvveti meydana gelir. Yay konii oturma yzeyine doru bastrr. Yay kuvveti dnel bir ayar dme ile kademesiz (analog) olarak ayarlanabilir. Bu sayede valf istenen basn deerine ayarlanm olur. P kanal sisteme balanmtr. Sistem basnc popet yzeyine etki yapar. ayet basn popeti oturma yzeyinden kaldrrsa, tanka (T) olan tahliye kanal alr popetin kalkma hareketi yastklama kanalndaki bir pim yardmyla snrlanr. Strok arttka yay sabitine bal olarak yay kuvveti de artar. Bu nedenle yay tutucunun alt ksm zel bir ekle sahiptir. Yay debisinin ak kuvveti yay kuvvetindeki art yaklak olarak dengeleyecek ekilde kullanlr. Tm aralklarnda basn iyi bir basn ayar ve dz bir p Q karakteristik erisi (debi artnda mmkn olduunca az basn artnn dk olmas) elde etmek iin, toplam basn aral alt kademelere blnr. Bir basn kademesi kendisi belirli bir yay kuvvetine ve set edilebilir belirli bir maksimum basn deerine karlk gelir.

ekil 1.4: Direkt kumandal basn emniyet valfi

nemli parametreler
Boyutlar 6lktan 30lua kadar Debi 330 lt/ dk Basn kademeleri 25,50,100,200,315,400 ve 630 bar

1.2.4. Pilot Kumandal Basn Emniyet Valfleri

Direkt kumandal valflerin kullanm yerleri ykselen debi deerinde ayar yaynn yere gereksinim duymasndan snrldr. Yksek debi deerleri byk oturma yuvasna veya srg apna gerek duyar. Yzey ve buna bal olarak yay kuvveti, ap bykl ile oransal olarak artar. Yksek debi deerinde montaj alan uygun ebatlarda tutabilmek amacyla pilot kumandal valfler kullanlr. Bu elemanlar iletme basncnn manyetik basmal ve snrlanmas (DBW)ile (DB) amalarna hizmet eder. 7

Devre zerinde Basn Emniyet Valfi

ekil 1.5: Basn emniyet valfi devre uygulamas

Valf elemannn oturma yuvasna bastran yay kuvveti ayarlanabilir. Giri basncnn meydana getirdii kuvvetin, yay kuvvetini amas durumunda valf almaya balar. Bu ekilde akkann bir ksm tanka akar.Giri basncnn artmaya devam etmesi halinde, toplam pompa debisinin tanka akmas mmkn oluncaya kadar valf almaya devam eder. ka etki eden direnler (tank hatt, dn hatt filtresi vb.) A2 yzeyine etkir. Bu etkinin neticesinde meydana gelen kuvvetin, yay kuvvetine ilave edilmesi gerekir. Valfin k ksmnda basn dengesi salanm olabilir. Basntan kaynaklanan titreim ve darbeleri nlemek iin, basn snrlama valflerine daha ziyade yastklama pistonu veya ak ksclar yerletirilir. Burada gsterilen yastklama dzeni valfin, Hzl almasn ve Yava kapanmasn temin eder. Bu ekilde, absn darbelerinin neden olaca tahribat nlenmi olur (valfin darbesiz ve sakin almas). Pompa, hidrolik akkan kar diren olmadan basnsz olarak hidrolik devreye basarken, bir ynlendirme ile i eleman balantsnn aniden kapatlmas halinde basn darbeleri meydana gelir. 8

Burada gsterilen devre emasnda, pompa debisinin tamam yksek basn altnda basn snrlama valfi zerinden tanka akmaktadr. Ynlendirme valfinin dier konuma kumanda edilmesi halinde, silindir ynnde basn ykselmeye balar ve yastklanm basn snrlama valfi yavaa kapanr.Yastklanmam bir valfte kapanma ok hzl olacandan ani basn deimeleri meydana gelebilir.

1.3. Basn Sralama Valfleri

Basn sralama valfleri tasarmlar bakmndan basn emniyet valflerine benzerler. Uygulama yerlerine bal olarak sralama, by-pass, n ykleme veya yavalatma valferi eklinde gruplara blnebilir. Basn sralama valfleri bir hidrolik sistemde ana ak hatt zerinde bulunurlar ve ayar edilen basn deerine ulatnda, bir sonraki hidrolik sistemi aar veya kapatrlar

1.3.1. Basn Sralama Valflerinin zellikleri

Basn emniyet valfleri prensip olarak basn sralama valfi olarak da kullanlabilir. Bunun iin koul, T kanalndaki (direkt kumandal basn emniyet valflerinde) veya B kanalndaki basncnn (Pilot kumandal basn emniyet valflerinde) ayar edilen basn deerini deitirmeyecek byklkte olmasdr. Bu zellik direkt kumandal basn emniyet valflerinde pilot kumandal basn emniyet valflerinde sznt yann beslenmesi ve pilot kumandal basn emniyet valflerinde pilot yann harici olarak ve tanka basnsz ekilde beslenmesi ile salanr.

1.3.1.1. DZ.D Tipi Direkt Kumandal Basn Sralama Valfleri

Sralama basncnn ayarlanmas iin 4 nul ayar elaman kullanlr. Baskyay 3 kumanda srgsn 2 balang pozisyonunda tutar ve valf bu anda kapaldr. P kanalndaki basn kumanda hatt zerinden (6) kumanda srgsnn (2,(8) yzeyine ve dolays ile de yay kuvvetine ters ynde bir etki yapar, P kanalndaki basncnn deeri ayarlanan yay kuvvetine ters ynde bir etki yapar, P kanalndaki basncn deeri ayarlanan yay (3) basks deerini aarsa, bu durumda kumanda srgs (2) bask yayna doru itilir. P kanalndan A kanalna doru olan balantda bu suretle alr . P kanalndan basnta herhangi bir dme olmakszn A kanalna bal olan sistem alm olur. Kumanda sinyali dhili olarak P kanalndaki kumanda hatt (6) ve orifis (7) zerinden gelir. Uygulama ekline bapl olarak kaak ya harici olarak T (Y) hatt zerinden veya harici olarak B (X) hatt zerinden geri dner.

Kanal A dan kanal P ye basnl akkann serbest olarak geri ak iin istee bal olarak devreye bir ek valf eklenebilir. Sralama basncnn izlenebilmesi iin devreye manometre balant hatt (1) konulmutur.

ekil 1.6: Direkt kumandal basn sralama valfi

nemli karakteristikleri:
Anma byklkleri 5.6 ve 10 Debi geirgenlii 80lt/dk Maksimum giri basnc 315 bar Maksimum ayarlanabilir sralama basnc 210 bar Valf, sakin konumunda aktr. ktaki(A) basn bir kontrol hatt (3) zerinden piston yzeyine (1) etki ettirilir. Bu ekilde meydana gelen kuvvet, belirli bir deere ayarlanm olan yay kuvveti ile karlatrlr. Piston yzeyine etkiyen kuvvetin ayarlanm olan yay kuvvetini amas durumunda valf kapanmaya balar. Kuvvet dengesi kuruluncaya kadar, piston yay kuvvetine eksenel istikamette hareket eder. Bu ekilde akkann getii kesit daralr ve basn dmesi meydana gelir. ktaki (A) basncn ykselmeye devam etmesi halinde valf tamamen kapanr. Valfin giriinde (P) birincil kontrol devresindeki basn ve knda (A) basn ayar valfi ile ayarlanan basn hakimdir.

10

ekil 1.7: ki yollu basn sralama valfi

1.4. Ak Dolum Valfleri

Basn boaltma valfleri olarak bilinen ak dolum valfleri hidrolik sistemlerde akmlatrlerle birlikte kullanlr. Elemanlarn grevi sistemdeki akmlatr arj olduunda, pompay basnsz alma konumuna getirmektedir. Bu valflerin dier bir kullanm alan da yksek ve dk basn pompalarnn bulunduu hidrolik sistemlerdir.(ift devreli sistemler).Bu gibi sistemlerde ayarlanan yksek basn deerine ulatnda alak basn pompas basnsz alma konumuna getirilir.

11

ekil 1.8: Akmlatrl hidrolik sistem ve ak dolum valfi

1.5. Basn Drc Valfler

1.5.1. Hidrolik Devredeki Grevi
Giri basncn (pompa basncn) istenilen deerde tutan basn emniyet valflerinden farkl olarak basn drc valfler, k basncna (kullanc basncna) etki eder. Giri basncnn drlmesi (birincil basn) veya k basncnn (ikincil basn) sabit tutulmas ana devrede etkili olan basncn altnda kalan deerin ayarlanmas ile salanr. Bu sayede devrenin bir ksmnn basncn sistem basncndan daha dk bir deere ayarlayabilmek mmkn olur.

12

1.5.2. Fonksiyon
Basn drc valfin uygun olarak k basncnn ayar edinen belirli basn deerinin zerine karsa kmamas iin k basnc, kumanda elamannn (srg veya bilya) arka ksmna iletilir ve kumanda yaynn nceden ayarlanm kuvvetiyle karlatrlr (ekil 34). Pa ak hidrolik kuvvet deeri aarsa, srg, kumanda blgesinin kapan ynnde yukarya dogru hareket eder, ayar pozisyonunda srg pozisyonu dengelidir (fk=pa x ak). Kumanda blgesinde, debisi ve pe giri basncna bagl olarak pa basnc degerini sabit tutmak iin gereken aklk miktar ayarlanm olur. Prensip olarak basn drc valfler direkt ve pilot kumandal olmak zere iki trldr.

1.5.3. 3- Yollu Pilot Kumandal Basn Drc Valfler

3 -Yollu basn drc valfler (ekil 40) temel olarak kumanda srgl (2) bir ana valf (1) ve pilot valfi olarak kullanlan direkt kumandal bir basn drc (3) valfinden meydana gelir. Balang konumunda kumanda srgs (2), karlkl yerletirilmi yaylar (5 ve 6) yay pulu (4) tarafndan normal konumda tutulur. P den A ya ve A dan T ye olan balantlar kapaldr. 5 nu. l yay 6 nu. l yaya gre biraz daha fazla n gerilmeye sahiptir. Bylece ana srgnn (2) balang konumu ana valfin (1) ierisinde bir durdurucu gibi alan yay pulu (4) yardm ile hassas olarak belirlenmi olur. Pilot srgs (7) yay (8) tarafndan ak olarak balang konumunda tutulur. Bu tr bir valf kullanlarak 3 ayr basn fonksiyonu (diyagram 10 ) gerekletirilebilir.

13

ekil 1.9: 3 yollu, pilot kumandal basn drc valf

1.5.3.1. Basn Drme Fonksiyonu

Pilot ya kumanda hatt (9) vastasyla P hattndan pilot valfe iletilir. Akkan ana valfin alan balants zerinden 10 nu. l kumanda hattna ve buradan devam ederek ana srgnn (2) yay boluklarna (11) ve (12) ayn ekilde kumanda hatt (13) zerinden a hattna iletilir. P hattndaki pilot ya debisi deeri yeterince ykseldiinde kullanc direncinin bir sonucu olarak A hattnda basn meydana gelir. Bu basn kumanda hatt (13), ana srg orifisleri (14 ve 15) ve hatlar (10 ve 16) zerinden, pilot srgs (7) zerinden tesir ederek bu srgy yaya doru iter. 17 nu.l kanal ile pilot srsn (7) kumanda kenar (18) arasndaki deiken aklk blgesi giri basncn ( P hatt ) yay (8) ile ayar edilen pilot basnc deerine indirir. (pilot ya pilot valfinin kndan 10 nu.l kumanda hatt, yay boluna (11) ve buradanda ana srg orifisleri (14 ve 15) zerinden yay boluna (12) devam ederek 15 nu.l kumanda hatt zerinden A hattnda ulr.) orifislerde (14 ve 15) bir basn dm meydana gelir. A hattnda gereksinim duyulan kullanc debisi deeri yk debi deerinden daha byk olursa, orifislerdeki (14 ve 15) basn d deerleri ykselir ve ana srg sol taraftaki yaya (5) doru itilir Pden Aya doru olan balant alr ve bylece kullanc iin gerekli olan debi salanm olur. Ana srgnn yeni pozisyonu basn ve yay kuvvetleri denge durumuna baldr. (orifislerdeki (13 ve 15) basn dleri, yaylar (5 ve 6 ). Valfin basn-debi karakteristikleri gz nnde bulundurulurkrn, pilot yaynda (8) ayar edilen deere gre A hattndaki basn deeri sabit tutulur. 14

1.5.3.2. Basn Tutma Fonksiyonu

A hattndaki debi ihtiyac sz konusu deil ise (silindir veya motorun almad durum) orifislerde (14 ve 15) oluan basn dm azalr. Ana srg (2) yay (5) aracl ile yaya (6) doru sa tarafa kapanma ynnde itilir. P hattndaki basn A hattndaki basntan daha byk olduu iin bir kaak ya debisi Pden Aya doru ve ayn ekilde 13 nu. l kanal orifisler (14 ve 15) ve 10 nu. l kanal zerinden pilot zerine (3) akar kaak ya debisi sonucu ykselen basn, kumanda hatt (16) zerinden pilot srgsne (7) etki yapar ve bu pistonu yaya (8) doru kendi kumanda blgesine doru (19) itmeye devam ederek basnsz Y (tank) hattna olan balanty aar. A hattndaki basn ayar edilen yay (8) kuvvetine bal olarak sabit kalr. Kaak ya debisinin azl nedeniyle ana sr orifislerindeki (14 ve 15) basn dm deerleri ana srgnn yaya (6) doru itilmesine yetmez. Ana srg (2) kapal konumunda kalr.

1.5.3.3. Basn Snrlama Fonksiyonu

Harici kuvvetlerin etkilerinden dolay A hattndaki basn deeri, ayar edilen deerin zerine karsa, byk bir pilot ya debisi, 13 nu. l kanal orifisler (14 ve 15), 10 nu. l kanal ve Y hatt zerinden tanka akar. Pilot yan ak yn bu anda basn drme fonksiyonuna zt yndedir. Orifislerdeki (14 ve 15) basn dm yayda (6) ayar edilen deeri aarsa, ana srg (2) yaya (6) doru yani sa tarafa itilir ve Adan Tye balanty aar. Ana srgnn geri konumu basn ile yay kuvvetinin denge durumuna uygundur (orifislerdeki bas dm ( 14 ve 15), yay (6) ).Valfin basn debi balants gz nnde bulundurularak, pilot yaynda (8) ayar edilen deere gre A hattndaki basn deeri sabit tutulur. Pilot yann debisinin tahliyesi, daima harici ve mmkn olduu kadar basnsz bir ekilde 20 nu. l kanal zerinden Y hattna doru gerekletitrilir.

1.6. Hidrolik Basn Kontrol Valflerde Meydana Gelebilecek Arzalar

Kullanlan szdrmazlk elemanlarnn anmas Hidrolik akkana karan toz, pislik vb. nedenlerden dolay valfte tkanmalar Balant rakorlarnda anmalar ve izikler Yayda meydana gelebilecek deformasyonlar Ar mekanik yklerden dolay valf gvdelerinde atlak ve krklar Srg elemannda anmalar

1.7. Hidrolik Basn Kontrol Valflerde Arza Tesbit Etme Yntemleri

Valfin giri ve k basnlar kontrol edilir. Valfin giri ve klarndaki szdrmazl kontrol edilir. Valf gvdesinde atlak ve krklarn gzle muayenesi yaplr.

15

1.8. Hidrolik Basn Kontrol Valfi Devreden Skme Yntemi

Arza tesbiti yapldktan sonra tamiri veya deitirilmesi gereken basn kontrol valfi devreden emniyet kurallar erevesinde sklr. Sistemi durdurulur. Taycya ve balant elemanna gre anahtar seimi yaplr. Tayc ve balant elemanlar sklr. Valf devreden skldkten sonra ak hatlar, kr tapa ile kapatlr.

16

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYETLER

LEM BASAMAKLARI Gerekli emniyet kurallarn alnz. Basn kontrol valflerinde meydana gelebilecek arzalar yorumlaynz. Basn kontrol valfindeki arzay tesbit ediniz. Basn kontrol valfini devreden sknz. NERLER Valfte arza tesbit ederken pompann kapal olduundan ve sistemde basn olmadndan emin olunuz. Basn kontrol valfindeki basn hatlarn kontrol ediniz. Basn kontrol valfinin d yzeyini, gzle muayene ediniz. Basn kontrol valfini skerken uygun aletlerle, valfe ve devreye zarar vermeden skmeye zen gsteriniz.

17

RENME FAALYET- 2 RENME FAALYET- 2

AMA
Hidrolik basn kontrol valfin arzasn giderme ve hidrolik basn kontrol valfi devreye takma ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan makineler zerinde bulunan basn kontrol valflerini inceleyerek sistem btnl ierisinde grevini anlamaya alnz. Gzlemlerinizi snfta arkadalarnza paylanz. Okulunuzda veya evinizde internet ortamnda basn kontrol valfi ile ilgili bilgiler toplaynz. Topladnz bilgilerden ve internet adreslerinden arkadalarnzn da faydalanmasn salaynz.

2. HDROLK BASIN KONTROL VALFN SKLME YNTEM

Skmek, birimi paralarna ayrmak demektir. Paralarn dkm veya resmine sahip olmak son derece yararldr. Bir valfi skmeden nce ne bulacanz grmenize yardmc olur. Skme ilemine devam ettike valften kardnz paralar tam olarak karma srasnda yaynz. Baz valfler sk geme paralara sahiptir, rnein pres geme manonlar veya bilyeler gibi. Bunlar gerekmedike sklmemelidir.

2.1. Hidrolik Basn Kontrol Valflerdeki Arzal Paralar Tamir Etme veya Yenisiyle Deitirme Yntemi
Yeterli muayeneyi yapabilmek iin btn paralar iyice temizlenmelidir. Para muayenesi ok dikkatli yaplmaldr. rnein szdrmazlk elemanlarn muayene etmek gerekli deildir, nk szdrmazlk elemanlar dzenli olarak deitirilmelidir. Paralarn genel muayenesi, knt, kesik, prz, entik, atlak, anma izleri veya bklm paralar gibi arzalarn grsel muayenesini ierir. izikler genellikle ince zmpara kd ya da tala karlabilir. atlaklarn deitirilmesi gerekir. Yay merkez kakl ar gerilme ve sonunda yayn deformasyona uramasna veya krlmasna yol aar. Deformasyona uram yay muayene etmek iin, yay dz bir yzeye yanlamasna yerletirilip yuvarlatlr. Yuvarlatma srasnda yamulmay gsteren bir yalpalama olup olmad grsel olarak muayene edilir. 18

2.2. Hidrolik Basn Kontrol Valfi Toplama Yntemi

Muayenesi tamamlanp tm arzal ve anm paralar deitirildikten sonra valf tekrar montaj edilir. Yeniden montaj, skme ileminin ynn deitirmektir. Valf keesini deitirirken keeye zarar vermekten kanlr ve keenin doru ekilde oturduundan emin olunur. Kee malzemesinin hidrolik akkanla uyumlu olduundan ve btn yzeylerin temiz olduundan emin olunur.

2.3. Hidrolik Basn Kontrol Valfi Uygun Aletlerle Devreye Takma Yntemi
Muayenesi yaplan ve arzal ksmlar deitirilen valf, devreye uygun anahtar vastasyla montaj edilir. Yeni veya tamiratl olsun, karlanla ayn tipte bir valf monte etmelisiniz. Her iki durumda da taklan valfin basn ve dn kaplarnn ak ynleri kontrol edilir. Valfin balanaca tayc ve balant elemanlar iyice temizlenmelidir.

19

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYETLER

LEM BASAMAKLARI Gerekli emniyet kurallarn alnz. Arza tespitinize gre, basn kontrol valfini sknz. Basn kontrol valfin arzasn tamir ederek veya yenisiyle gideriniz. Basn kontrol valfini toplaynz. Basn kontrol valfini devreye monte ediniz.

NERLER Basn kontrol valfini skerken kardnz paralar karma srasnda yaynz. Sktnz veya arzasn giderdiiniz tm paralar temizleyiniz. Keenin deitirildiinden emin olunuz. Basn kontrol valfini devreye balarken ak ynlerine dikkat ediniz. Basn kontrol valfinin balanaca tayclar ve balant elemanlarn temizleyiniz.

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OKTAN SEMEL TEST
Aadaki sorularda doru olduunu dndnz bir kk iaretleyiniz. 1. Bir hidrolik sistemin veya sistemin bir blmnn basncnn belirlenen bir seviyede tutulmas iin tasarlanm valf aadakilerden hangisidir? A) Ak kontrol valfi B) Basn kontrol valfi C) Yn kontrol vafi D) ek valf Hidrolik sistemde ana ak hatt zerinde bulunan ve ayar edilen basn deerine ulatnda, bir sonraki hidrolik sistemi aan veya kapatan, basn kontrol valf tipi aadakilerden hangisidir? A) Basn emniyet valfleri B) Basn sralama valfi C) Ak dolum valfi D) Basn drc valfi k basncna (kullanc basncna) etki eden, basn kontrol valf tipi aadakilerden hangisidir? A) Basn emniyet valfleri B) Basn sralama valfi C) Ak dolum valfi D) Basn drc valf Basn deeri nceden belirlenen deere eritii zaman emniyet valfi devreye girerek sistemdeki fazla debiyi (pompa ve kullanc debisi arasndaki fark) sistemden tanka geri gnderen, basn kontrol valf tipi aadakilerden hangisidir? A) Basn emniyet valfleri B) Basn sralama valfleri C) Ak dolum valfleri D) Basn drc valfler Direkt kumandal basn sralama valfi maksimum giri basnc ka bardr? A) 100 bar B) 215 bar C) 275 bar D) 315 bar

2.

3.

4.

5.

21

Aadaki cmleleri doru veya yanl (D veya Y) eklinde deerlendiriniz. 6. 7. 8. 9. 10. ( ... ) Ak dolum valfleri hidrolik sistemlerde akmlatrlerle kullanlr. ( ... ) Basn emniyet valflerinin almas giri basncnn bir lm yzeyine kuvvet uygulamas prensibine dayanr. ( ... ) Basn emniyet valflerinde, valf elemannn oturma yuvasna bastran yay kuvveti ayarlanamaz. ( ... ) Emniyet valfleri pompa k basncna ( kullanc basncna ) etki eder. ( ... ) Basn drc valfler direkt ve pilot kumandal olmak zere iki gruba ayrlr.

22

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARLARI OKTAN SEMEL SORULAR
1 2 3 4 5 B B D A D

DORU YANLI SORULARIN CEVAPLARI

6 7 8 9 10 D D Y Y D

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu deerlendirme sonucunda sorular doru yantlamsanz, faaliyette baarlsnz demektir. Eer yanl yantladysanz, faaliyetten baarl olabilmek iin faaliyeti tekrar ediniz.

23

KAYNAKA KAYNAKA
Mannesmann Rexroth GmbH Festo ddactc-Temel Seviye retim Kitab, TP 501, D.Merkle, B.Schrader, M.thomes, stanbul 1993. Festo ddactc- Altrmalar Temel Seviye,D.LE- TP 501, D.Merkle-1991 III. Ulusal Hidrolik Pnomatik kongresi ve sergisi Bildiriler Kitab Hidrolik ve Pnomatik, Fayk Demirta, Ankara 1992. Hidrolik ve Pnomatik Faruk Kartal, Festo ddactc, FluidSIM-H

24