DPT IX.

KALKINMA PLANI (2007-2013)

Demiryolu Aralar Sanayii zel htisas Komisyonu Raporu

Mays 2006

indekiler

Sayfa

1. GR .................................................................................................................................................. 1 1.1. Sektrn Tanm ve Snrlanmas................................................................................................. 1 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR ............................................................................................... 2 2.1. Mevcut Durum ............................................................................................................................. 2 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm.................................................................... 2 2.1.2. retim................................................................................................................................... 9 2.1.3. Onarm Ynetimi ve Teknoloji........................................................................................... 16 2.1.4. D Ticaret .......................................................................................................................... 21 2.1.5. Yurtii Tketim .................................................................................................................. 30 2.1.6. Fiyatlar................................................................................................................................ 34 2.1.7. stihdam .............................................................................................................................. 35 2.1.8. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi ................................................................ 35 2.1.9. Sektrn Rekabet Gc ...................................................................................................... 36 2.1.10. Dier Sektr ve Yan Sanayi ile ilikiler ........................................................................... 42 2.1.11. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi ................................................................................ 42 2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu............................... 44 2.2.1. ALSTOM............................................................................................................................ 45 2.2.2. ANSALDO BREDA........................................................................................................... 45 2.2.3. BOMBARDIER TRANSPORTATION ............................................................................. 46 2.2.4. CAF .................................................................................................................................... 47 2.2.6. HITACHI LTD .................................................................................................................. 48 2.2.7. ROTEM .............................................................................................................................. 49 2.2.8. SIEMENS ........................................................................................................................... 49 2.3. GZFT ( Gl Ynler Zayf Ynler, Frsatlar Tehditler) Analizi........................................ 50 3. IX. PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER....................... 53 3.1. Yurtii Talep projeksiyonu ........................................................................................................ 53 3.1.1. Yk Vagonlar in Tama Talebi ve Bu Talebi Karlayacak Aralarn Tespiti.............. 53 3.1.2. Yolcu Vagonlar in Tama Talebini Karlayacak Aralarn Tespiti ............................. 56 3.1.3. Yk ve Yolcu Tama Talebini Karlayacak Lokomotiflerin Tespiti................................ 60 3.1.4. Banliy Vagonlar in Tama Talebini Karlayacak Aralarn Tespiti.......................... 63 3.1.5. Kent i Rayl Tama Sistemleri........................................................................................ 64 3.2. hracat Projeksiyonu .................................................................................................................. 77

3.3. retim projeksiyonu .................................................................................................................. 82 3.4. thalat Projeksiyonu ................................................................................................................... 87 3.5. Yatrm Tahminleri .................................................................................................................... 88 3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler................................................................................................ 88 3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri ............................................................................... 90 3.6. Teknolojide, Ar-Ge Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, Girdi Piyasalarnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri ........................ 91 3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler......................................... 92 3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri ............................... 93 4. ABYE KATILIM SRECNN SEKTRE ETKLER................................................................. 94 5. IX. PLAN DNEM N NERLEN STRATEJ, AMA, POLTKA, NCELK VE TEDBRLER ......................................................................................................................................... 96 5.1. Temel Sektrel Vizyon ve Strateji ............................................................................................. 96 5.2. Temel Ama ve Politikalar......................................................................................................... 97 5.2.1. ABye Katlm Srecine Ynelik Ama ve Politikalar....................................................... 97 5.2.2. Dier Ama ve Politikalar .................................................................................................. 98 5.3. Ama ve Politikalar Gerekletirmeye Ynelik ncelikler, Tedbirler ve Hukuki-Kurumsal Dzenlemeler .................................................................................................................................... 98 5.3.1. ABye Katlm Srecine Ynelik ncelikler, Tedbirler ve Hukuki-Kurumsal Dzenlemeler................................................................................................................................ 99 5.3.2. Tevik Sistemine likin Tedbirler...................................................................................... 99 6. SONU VE GENEL DEERLENDRME ................................................................................... 101 6.1. Temel Ama ve Politikalar ile ncelik ve Tedbirlerin Gelime Eksenleri Baznda Tasnifi.... 101

ii

Tablolar Sayfa Tablo 1: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde nemli Kurulular...................................................... 6 Tablo 2: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu ........................................... 8 Tablo 3 : Birim retim Girdileri (2005 Yl Fiyatlaryla) .................................................................... 12 Tablo 4 : retim Miktar (Adet)............................................................................................................ 13 Tablo 5 : retim Deeri (Cari fiyatlar Adet/YTL)................................................................................ 14 Tablo 6-B: Sna ve Ticari Maliyetler ................................................................................................... 15 Tablo 6-A: Sna ve Ticari Maliyetler ................................................................................................... 15 Tablo 6-C: Sna ve Ticari Maliyetler ................................................................................................... 15 Tablo 6-D: Sna ve Ticari Maliyetler ................................................................................................... 15 Tablo 7: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde rn thalat (Adet).................................................. 22 Tablo 8: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin USD) ......... 23 Tablo 9 : AB ve nemli lkelerden Demiryolu Tatlar malat Sektrnde rn thalat (Adet)...... 24 Tablo 10 : AB ve nemli lkelerden rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin USD) .......................... 25 Tablo 11: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Yar rn thalat (Dolar) ...................................... 26 Tablo 12: Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat (Adet).............................................................. 27 Tablo 13: Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat (FOB,Cari Fiyatlarla Bin YTL) ...................... 28 Tablo 14: Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar (FOB, Bin YTL)..... 28 Tablo 15: AB ve nemli lkelerden Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat (Adet)................... 28 Tablo 16: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Yar rn hracat (CIF, Dolar) ............................. 29 Tablo 17: Tketim Miktar (Birim) ....................................................................................................... 31 Tablo 18: Tketim Deeri (Cari Fiyatlaryla Bin YTL)....................................................................... 32 Tablo 19 : Demiryolu Tatlar malat Sektr stihdam durumu (Kii)............................................... 35 Tablo 21 : Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Orta ve Dou Avrupada Pazar (M).................... 39 Tablo 21 : Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Orta ve Dou Avrupada Pazar (M).................... 40 Tablo 22: Mevcut Hatlar in Yk Vagonu Says............................................................................... 55 Tablo 23: Mevcut Hatlar iin Yolcu Ara Says .................................................................................. 57 Tablo 24: Yapm Planlanan Yksek Hzl Hatlar iin Yolcu Arac Says .......................................... 58 Tablo 25: Mevcut Hatlar in eken Ara Says (Miktar) ................................................................... 62 Tablo 26: Demiryolu Tatlar malat Sanayii Yurtii Talep Projeksiyonu (Adet) ............................... 73 Tablo 26: Demiryolu Tatlar malat Sanayii Yurtii Talep Projeksiyonu (Adet) (Devam)............... 74 Tablo 27: Demiryolu Tatlar malat Sanayii Yurtii Talep Projeksiyonu (2005 - Bin $)................... 75 Tablo 27: Demiryolu Tatlar malat Sanayii Yurtii Talep Projeksiyonu (2005 - Bin $)................... 76 Tablo 28: Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat Projeksiyonu (Miktar)...................................... 80 Tablo 29: Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat Projeksiyonu (2005 - Bin $)............................. 81 Tablo 30: Demiryolu Tatlar malat Sanayii retim Tahminleri (Adet) ............................................ 85 Tablo 31: Demiryolu Tatlar malat Sanayii retim Tahminleri (2005 Fiy.-Bin $)........................... 86 Tablo 32: Demiryolu Tatlar malat Sanayii thalat Projeksiyonu (Adet) .......................................... 87 Tablo 33: Demiryolu Tatlar malat Sanayii thalat Projeksiyonu (2005 Fiy. - Bin $)....................... 87 Tablo 34: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Eklenecek Yeni Kapasiteler ................................... 88

iii

DEMRYOLU ARALARI SANAY ZEL HTSAS KOMSYONU

Katlmc Kurumlar / Kurulular Ad DPT Mstearl Yeri (l) Ankara Katlmcnn Ad Soyad Serdin YILMAZ (Koordinatr), Ekrem Karademir rfan ZYILMAZ TCDD Genel Mdrl Ankara (Raportr), Arzu FDAN Hazine Mstearl DLH Genel Mdrl Ankara Bykehir Belediyesi stanbul Bykehir Belediyesi TLOMSA TVASA TDEMSA Siemens Alstom Bombardier Mitsubishi HACO Teknik Mavirlik n. Ve Tic. LTD. ti. Marubeni Corporation Ankara Ankara Ankara stanbul Eskiehir Adapazar Sivas Ankara Ankara Ankara Ankara stanbul Ankara Fatih AKALIN Kenan AKTA Erdoan ELK Murat KAVAK Ekrem TURAN Recep IIK, Kemal Erdemolu Celaleddin BAYRAKIL Nezih ERTRK Necla AKBAY Engin DURMU A. Haluk KANIK Cavit YILDIZ Bar TAN hsan Kaler HRCAN Ziya DORU Ercan BALIN Katlmcnn nvan

Planlama Uzman, Planlama Uzman Yrd. Cer Dairesi, APK Dairesi Dai. Bk. Makina Mhendisi ube Mdr tirakler Dai. Bk. Pazarlama Dai Bk. Genel Mdr Yrd., Dai. Bk. Mavir Ynetici Direktr Yrd. Gn. Md. Yrd. Mdr irket Mdr Altyap Projeleri Sorumlusu Genel Mdr Sivil Elektronik Sistemler Mdr Uzman

Mitsui D Ticaret LTD. ti. Ankara Aselsan Demiryol- Sendikas Ankara Ankara

iv

SUNU 08.06.1984 tarih ve 233 sayl K.H.Kya gre faaliyet gsteren ve TCDD Genel Mdrlnn bal ortaklklar olan TLOMSA, TVASA ve TDEMSA ile Ankara Demiryolu Fabrikas (ADF) ve bu kurululara taeron olarak hizmet vererek sisteme dahil olan zel sektr firmalar lkemiz demiryolu tatlar imalat ve onarm sektrnde kilit nitelik tamaktadr. Demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren TLOMSA, TVASA ve TDEMSA ile Ankara Demiryolu Fabrikasnn sadece TCDD taleplerini karlayabilir durumdaki mevcut yaplaryla uluslar aras rayl tat reticileriyle rekabet edebilmeleri g, hatta olanakszdr. Ana reticilerin bu yaplar TCDD taleplerini dahi gerek teknoloji ve gerekse de maliyet ynnden mkemmel olarak karlamaktan ok uzaktr. 8. Be Yllk Kalknma Plannda da yer ald zere demiryolu tatlar imalat ve onarm sektrnde faaliyet gsteren reticilerin, zamanla yaran amzda, mevcut yaplarn hzla terkederek gnmzn hzl teknolojik geliimlerine ayak uydurabilen, retim kapasitesi, maliyet ve sat sonras servisleri ile dier reticilerle rekabet edebilen, etkin pazarlama sistemine sahip, brokrasiden ve siyasi etkilerden arndrlm yeni bir yapya kavuturulmas zaruret arzetmektedir. Gerek 8. Be Yllk Kalknma Plannda yer alan hususlar gerekse de 9. Plan dneminde (2007-2013) sektrde beklenen gelimeler, bu oluumu cazip klmaktadr. Bu yeni oluum ile birlikte ncelikle TCDD ve kentsel ulam konusunda faaliyet gsteren belediyelerimiz, takiben de Trk Cumhuriyetleri, Afrika, Orta Asya ve Ortadou lkeleri ve hatta aksam baznda dier dnya demiryolu reticileri bu konuda potansiyel pazar olacaktr. Bu almada Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannda, Ulatrma Ana Plan Stratejisi almalarnda ve TCDDnin almalarnda yer alan hususlar/saptanan dorular aynen yer almtr. rfan ZYILMAZ 9. Plan Demiryolu Tatlar Sanayii zel htisas Komisyonu Raportr

1. GR 1.1. Sektrn Tanm ve Snrlanmas Sektr eken-ekilen demiryolu aralarnn yapmn ve bu aralarn bakm dnda kalan planl onarmlar ile hasar onarmlarn kapsar. almada, sektrde faaliyet gsteren kurulularn 2005 yl itibariyle yapm, onarm gereklemeleri ve maliyetleri irdelenmi, 2006-2013 dnemini kapsayacak geliimi doacak taleplerle mukayeseli olarak deerlendirilerek neriler gelitirilmitir. Sektrn konusunu oluturan Demiryolu Tatlar Uluslararas Standart Sanayi Snflamas 3 no.lu revizyonu (ISIC Rev.3 )e gre 3520 numaral faaliyet kodunda yer alan mallar ve d ticaret istatistikleri asndan ise Gmrk Tarife statistik Pozisyonu (GTP) ile 8601, 8602, 8603, 8604, 8605, 8606 ya gre aadaki ekilde snrlandrlmtr. 1.eken Tatlar i) Dizel Lokomotifler, ii) Elektrikli Lokomotifler, iii) Motorlu ve Elektrikli Trenler1, Ray Otobsleri, Metro ve Hafif Rayl Sistem2 Aralar ve kendinden tahrikli Demiryolu Hizmet Aralar 2.ekilen Tatlar i) Yolcu Vagonlar3, Metro ve Hafif Rayl Sistem Aralar4 ii) Yk Vagonlar Bu durumda sektr eken-ekilen demiryolu tatlarnn, imalat ve onarmn yapan sanayii dal biiminde tanmlayabiliriz.
1. Vagon blmleri hari. 2. Kendinden tahrik sistemi olanlar. 3. Motorlu ve elektrikli trenlerin vagonlar ve rmorklar dahil olmak zere posta furgonu, restoran vagonu vb. aralar da kapsar. 4. Kendinden tahrik sistemi olmayanlar.

2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Mevcut Durum Sektrde aada ksa tanm yaplan TCDD Genel Mdrlne bal ortaklklar ve Ankara Demiryol Fabrikas ile bu reticilerin taeronu olarak sisteme dahil olan zel sektr faaliyette bulunmaktadr. 2.1.1. Kurulu Says, Mevcut Kapasite ve Kullanm 2.1.1.1. TLOMSA (Trkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.., Eskiehir) 1894 ylnda Eskiehirde kurulmu, eitli aamalardan getikten sonra 1965 ylnda balatlan tevsiat almalaryla Bojili Yk Vagonu ve Diesel Lokomotif yapmna balam, 1971 ylnda messese haline getirilmitir. 1986 ylnda karlan 86/10527 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile TCDD Genel Mdrlnn bal ortakl haline dntrlm ve Trkiye lokomotif ve Motor Sanayii A..(TLOMSA) olarak yeni bir statye kavuturulmutur. 85.000.000 YTL - nominal 53.812.334,73 YTL. denmi sermayesi bulunan TLOMSA n % 99,5205633s TCDDye, % 0,0004706s smet DUMANa, %0,0012711 oranndaki paylar srasyla Trkiye Denizcilik letmeleri A.., Asil elik San.ve Tic.A.ye %0,4764239 oranndaki pay da ASELSAN A.ye aittir. 500.000 m2 ak alan zerine kurulu bulunan TLOMSA ta 176.000 m.lik kapal alan mevcuttur. 2.1.1.2. TVASA (Trkiye Vagon Sanayii A.., Adapazar) 1951 ylnda, TCDDnin tamamn ithal ettii vagonlarn bakm ve onarmlarnn yaplmas ve yedek para retilmesi amacyla Vagon Tamir Atlyesi olarak almtr. 1961 ylnda PTTnin siparii zerine ilk defa yerli vagon retimini gerekletirmitir. Bu vagonlarn ithal edilen vagonlara gre ok daha ucuz olduu anlalnca, 1964 ylnda yerli yolcu vagon retimi gndeme gelmitir. Bu gelimeye, kullanlmakta olan ithal vagonlarn tamir sorunlar da eklenince, Adapazar Demiryol Fabrikas statsne dntrlen kuruluta, yolcu vagonu seri imalatna balanmtr. 1975 ylnda Adapazar Vagon Sanayii Messesesi

olarak tekilatlanmasnn ardndan, yurtd hatlarda da yolcu tamacln mmkn klan, uluslararas standartlarda yolcu vagonlarnn retimine balanmtr. 1986 ylnda, TCDDye Bal Ortaklk eklinde yaplandrlarak bugnk statsne kavuturulmutur. TVASA, 1999 ylndaki Marmara Depremi sonucunda retim kapasitesinin tamamna yaknn yitirerek, imalat faaliyetlerine ksa bir sre ara vermek zorunda kalm, vagon onarm faaliyetlerine zor artlarda da olsa devam etmitir. Yolcu tamaya ynelik her trl rayl tatn retim ve onarm; her eit tesis ve makine paralar imalat ve onarm; faaliyet konular ile ilgili olarak, yurt ii ve yurt dnda yerli ve yabanc kurulularla ibirlii veya itiraklerde bulunmak, proje ve mavirlik ileri yapmak.; faaliyet alanlaryla ilgili tesisler kurmak ve iletmelerin ihtiyac olan enerjiyi retmek.; lisans, teknik beceri ve benzeri anlamalar yapmak.; faaliyet konularna giren alanlarda AR-GE almalar yapmak, yaptrmak vs. gibi ama ve grevleri bulunan TVASAn sermayesi 15.000.000, YTL. (15 milyon Yeni Trk Liras) olup en byk hissedar T.C. Devlet Demiryollar letmesi Genel Mdrldr. TVASAn hkmet dzeyinde gzetimi, koordinasyonu ve ilikileri Ulatrma Bakanlna bal olarak yrtlmektedir. irket TCDDnin Bal Ortakl durumundadr ve sermayesinin %99.998i TCDDye % 0,002 oranndaki paylar sras ile Trkiye Gemi San.A.., TD Genel Md. ve Asil elik San.ve Tic.A. ye aittir. 1999 Marmara Depremi ncesi 89.329 m fabrika kapal alan olan irket, depremde %80ini kaybetmitir. 2001, 2002, 2003, 2004, 2005 yllarnda yaplan yatrmlar sonucu, Kapal alan 53.964 m ye karlmtr. 2006 yl yatrm plannda yer alan kapal alanlar ile toplam kapal alan 57.000 m olacaktr. TVASAn alan bilgileri yledir; Toplam Alan.......................................: 720.986 m Fabrika Alan (hata i).....................: 359.073 m Fabrika Kapal Alan.........................: 53.964 m Lojmanlar Sahas...............................: 180.211 m Lojman (153 Konut)..........................: 12.716 m Misafirhane (68 Yatak)......................: 510 mx3kat Lokal..................................................: 540 m Dier Alanlar.....................................: 181.702 m

Depremde yklan atlyelerin yerine, rayl tat retimi iin ideal olan boyuna ak planlanm ve yeni yaplan atlyelerin inaat buna gre olmutur. Atlye ii vagon aktarmada kullanlan transport aralarnn st gereksiz yere kapatlmam, transport yolu e karlarak atlyeler aras aktarma daha hzl hale getirilmitir. TVASA Genel Mdrlnn yetkili organ Ynetim Kuruludur. Drt ye ve bir bakandan oluan Ynetim Kurulunun bakan ayn zamanda irketin genel mdrdr. TVASA Genel Mdrlnn tm icra faaliyetleri Genel Mdr, Genel Mdre bal drt Genel Mdr Yardmcs ile 5 Fabrika Mdrl ve 11 Daire Bakanlnca yrtlmektedir. TVASAta memur, szlemeli ve ii olmak zere snf personel vardr. TVASAta 73 657 sayl DMKya tabi ve 281i 399 sayl KHKya tabi toplam 354 memur ve szlemeli personel bulunmaktadr. Bu personelin 135i lisans ve yksek lisans dzeyinde, 49u n lisans dzeyinde formasyona sahiptir. Toplam personelin 166s teknik hizmetler snfnda grev yapmaktadr. TVASAta 4857 sayl Kanununa tabi olarak alan 965 adet ii personel istihdam edilmektedir. Bu personelin 690 daimi, 275i geici statdedir. i personelin 679u teknik meslek eitimli, 19u lise ve 267si ilkretim mezunudur. 2.1.1.3. TDEMSA (Trkiye Demiryolu Makinalar Sanayii A.., Sivas) 1939 ylnda Sivas Cer Atlyesi olarak kurulan, 1975 ylnda Messese ve 1986 ylnda bugnk A.. statsne kavuan TDEMSA, yk vagonu yapm ve onarm konusunda lkemizin en byk sanayii kuruluudur. 287.467 m2.lik toplam alanda 92.650 m2.lik kapal tesisi mevcuttur. 80 000 000 YTL. sermayesi bulunan TDEMSAn % 99.99u TCDDye % 0,002 oranndaki paylar sras ile Trkiye Gemi San.A.., TD Genel Md. ve Asil elik San. Ve Tic. A..ye aittir. irket genel mdr ve ynetim kurulu tarafndan ynetilir. TDEMSAta memur, szlemeli ve ii olmak zere snf personel vardr. TDEMSAta toplam 301 memur ve szlemeli personel bulunmaktadr. TDEMSAta 4857 sayl Kanununa tabi olarak alan 1441 adet ii personel istihdam edilmektedir. irketin sahip olduu ana retim ve onarm birimleri; 1-Vagon retim fabrikas 2-Talal malat Fabrikas,

3-Dvme ve Pres leri Fabrikas, 4-Dkm Fabrikas, 5-Vagon Onarm Fabrikas, olup bunlara destek grevini yapan bata Bakm Onarm ve Enerji retim Dairesi Bakanl olmak zere dier yardmc retim birimleri ve dier teknik ve idari birimlerdir. 2.1.1.4. ADF (Ankara Demiryol Fabrikas) 1946 ylnda motorlu demiryol tatlarnn onarm iin kurulmu, zamanla yedek paralarn, elektrojen gruplarnn ve motorlu drezinlerin yapmna/onarmna balamtr. Daha sonra kapasitesi artrlarak Ankara Behibeye tanan fabrika 104.200 m2.lik toplam alanda 42.800 m2.lik kapal tesisi ile faaliyet srdrmektedir. Yukarda tanmlar yaplan demiryol tatlar imalat ve onarm sektrndeki kurulularn tamam kamu kuruluudur. Bu kurulularda yabanc sermaye yoktur ve ayrca lke iinde konularnda rekabeti herhangi bir kurulu da bulunmamaktadr yani ilgili faaliyet alanlarnda tekel konumuna sahiptir. 2.1.1.5. zel Sektr (Demireller A., Yavuzlar A., Ycesan A., olpan Makina, Mert Makina, Rayl Tatlar, Hzta) Son yllarda, gelimi otomotiv sanayi ve yan kurulular ile yaygn elik konstrksiyon sanayi, demiryolu tatlar yapm ve onarmnda, zel sektrn yukarda zikredilen ana reticilerin taeronu olarak sisteme dahil olmasn salamtr. Bu katk arlkl olarak yolcu ve yk vagonu yapm ve onarmlarnda grlmektedir. TCDDnin ana statsnde gerekli yasal dzenlemeler yaplarak zel sektrn demiryollarnda kendi trenini altrabilmesine imkn salanmtr. Bu uygulamayla bir taraftan zel sektrn getirecei dinamizm ile demiryolu tamaclnn gelimesi, rekabetin artmas ve daha kaliteli hizmet sunumu salanrken, dier taraftan da demiryolu tatlar imalat ve onarm sektrnde u ana kadar ana reticilerin taeronu olarak alan zel sektre yeni bir faaliyet alan alm olacaktr.

Tablo 1: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde nemli Kurulular

Varsa Sra No (1) Kurulu Ad (2) Yeri retim Konusu Yabanc Sermaye Pay (%) (3) (4) (5) Kamu Kurulular 60 Ad/Yl Elektrikli/ Dizel / EMU Ara mali, 1TLOMSA Eskiehir Lokomotif, EMU ve Vagon retimi 500 Ad/Yl Bojili Yk Vag. Yok 1982 mali, 30 Ad/yl Loko On. (300,000 A/S) (2), 250 Ad/yl Yk Vagonu Onarm. Ray Otobs, 2TVASA Adapazar DMU ve Vagon retimi Yok 965 100 Ad/Yl Vagon/ DMU Ara mali, (Tek Vardiya) 700 Ad/Yl Vagon Onarm, (1 Milyon A/S) (2) 1500 Ad/Yl Vagon mali, Yok 1441 7600 Ad/Yl Vagon Onarm, (2.7 Milyon A/S) (2) 48 ad/yl loko revizyonu, eitli 4ADF Ankara Demiryolu Tatlar Onarm Yok 282 loko ana gruplarnn onarm ve yedek para retimi (480,000 A/S) (2) zel Sektr Kurulular DEMRELLER, YAVUZLAR, 5ZEL TEEBBS YCESAN, OLPAN, HIZTA Kaynak : lgili Kamu Demiryolu Kurulular (1) (2) Kurulularn ana mal retim kapasitelerinin % 5i orannda yedek para yapm kapasiteleri vardr. Onarmlar iin gerekli adam/saat kapasitesi. Demiryolu Tatlar Onarm Elektrikli dizi ve yolcu vagonu Yok 400 onarm (2,000,000 A/S) (2) (800,000 A/S) i Says (6) 2005 Yl Kapasite (1) (7)

3-

TDEMSA

Sivas

Yk Vagonu retimi

Sektrdeki ana kurulularn retim kapasiteleri Tablo 1de verilmitir. Bu Kurulularca 1999-2005 dnemi iinde gerekletirilen imalat ve onarm adetleri ile KKO (Kapasite Kullanm Oranlar) lar Tablo 2de verilmitir. Her iki tablonun karlkl incelenmesinden ve ana reticilerin kapasite kullanm/ kapasite kullanm oranlar ierisinde ana reticilere taeron olarak alan zel sektr retimlerinin de yer ald gz nne alndnda sektrde faaliyet gsteren ana kurulularn kapasitelerinin altnda yapm ve onarm gerekletirdii grlecektir.

Bunun nedenlerini irdelediimizde; Tek mteri TCDDnin taleplerinin yatrm ve bte imkanlar ile snrl olmas; bu taleplerin DPT ve Hazine onaylar nedeniyle zamannda ve yeterli denek ile devreye alnamamas, TCDD taleplerinden artan kapasitenin doldurulmasndaki glkler, Pazardaki taleplere cevap verebilecek teknoloji/pazarlama teknii yoksunluu, Maliyetlerin olmas gereken deerden daha yksek olumas ( Nitelikli ve gerektii sayda i gc yerine ikin/verimsiz kadrolar ile alma, retim miktarlar ve cinsi ne olursa olsun aracn fatura edildii dnem ierisindeki tm giderlerin retilen aralara pay edilerek ve bunun zerine kar ilavesi konulmasyla elde edilen deerin maliyet olarak gsterilmesi vb. nedenlerden dolay. ) Baar-taltif (terfi) temeline dayal hiyerarik yapdaki zaafiyet ve gereksiz mdahaleler nedeniyle kilit personelin muhafaza edilememesi, Kamu hale Kanunu ve Kamu Szlemeleri Kanununda yer alan hususlar nedeniyle uluslararas ticarette karlalan glkler (Ceza tutar, kabulden sonraki hata ve ayplardan sorumluluun snr vb. ), D kredi/finansman bulunmasndaki glkler, Belediyelerin farkl teknoloji seimlerinden ve referans/ciro gibi taleplerinden kaynaklanan olumsuzluklar, gibi nedenlerin yer ald grlecektir. Gnmz dnyasnda eken, ekilen demiryolu aralar imalat sektrnde youn ve hzla artan bir rekabet vardr. Pazardaki taleplere cevap verebilecek teknolojilere sahip aralar gelitirmek, dnya fiyatlar ile yarabilecek maliyette retim yapmak, bunu uygun sat kredileri ile desteklemek ve en nemlisi bilinli pazarlama teknikleriyle rn pazarlamak byk nem tamaktadr. Kamu kuruluu olan sektrdeki reticilerin bu artlar karlamalar mmkn olamamaktadr. Keza, nitelikli personel teminindeki glkler, baar-taltif temeline dayal hiyerarik yapdaki zaafiyet ve gereksiz mdahaleler yetimi kilit personelin muhafazasn ve konu zerinde bir ekol olumasn engellemektedir.

Tablo 2: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Kurulu Kapasite Durumu

Sra No (1) TLOMSA 1Elektrikli/Dizel/ EMU Ara mali Kapasite KK KKO % Kapasite Yk Vagon mali 2Yk Vagonu Onarm KK KKO % Kapasite KK KKO % Lokomotif, Elektrikli 3Dizi ve Ray Otobs Onarm TVASA Kapasite 1Yolcu Vagonu mali KK KKO % 2Yolcu Vagonu Onarm Kapasite KK KKO % Adet Adet % Adet Adet % 20 20 100 400 370 93 2 2 100 600 529 88 10 10 100 600 546 91 60 44 73 700 506 72 100 42 42 700 321 46 100 58 58 700 595 85 100 64 64 700 506 72 Kapasite KK KKO % Adet Adet % Adet Adet % Adet Adet % Adet Adet % 60 5 8 500 400 80 250 170 68 30 97 323 60 9 15 500 50 10 250 778 311 30 108 360 60 11 18 500 103 20 250 469 188 30 100 333 60 8 13 500 2 0 250 246 98 30 93 310 60 14 23 500 87 17 250 124 50 30 48 160 60 24 40 500 115 23 250 50 20 30 106 353 60 0 0 500 200 40 250 146 58 30 149 496 malat Kurulu ve Ana Mallar (2) Kapasite KK ve KKO % (3) (4) Kapasite Birimi 1999 (5) 2000 (6) 2001 (7) YILLAR 2002 (8) 2003 (9) 2004 (10) 2005 (11)

TDEMSA Kapasite 1Yk Vagon mali KK KKO % Kapasite 2Yk Vagon Onarm KK KKO % ADF Kapasite 1Loko Onarm KK KKO % Kaynak : lgili Kamu Demiryolu Kurulular Adet Adet % 40 35 86 40 33 83 40 24 60 40 29 73 40 32 80 40 31 78 40 39 98 Adet Adet % Adet Adet % 1500 210 14 7600 3881 51 1500 0 0 7600 4315 56 1500 0 0 7600 3834 50 1500 135 9 7600 3410 45 1500 135 9 7600 2649 35 1500 15 1 7600 2770 36 1500 306 20 7600 1750 23

zel sektr demiryolu tatlar onarm konusunda ok esnek bir yapya sahip olup TCDD den gelen onarm taleplerini karlayabilmekte, zmlerini bulabilmektedir. zel sektr imkanlar yolcu vagonu V3, Elektrikli Banliy treni ve Dizel Motorlu Tren onarmlarnda kullanlmaktadr.

2.1.2. retim 2.1.2.1. retim Ynetimi Teknoloji Demiryolu sektrnn uzun yllar devletin tekelinde olmas ve iktidar elinde bulunduran siyasi iradelerin ncelii karayollar ile ksa zamanda sonu verecek projelere vermesi sonucunda; imalat sanayiinde gelimeler dk seviyede kalm lisans anlamalar ve know-how anlamalarndan ileriye geememitir. Pasif bir alc olmak yerine TCDDce verilen destek erevesinde alnan lisans anlamalar ile kendi teknolojisini artrmay ulusal bir hedef olarak ngren akll bir mteri olmaya allm; ancak planlanan saydaki aracn imalatnn bitmesi ile lisans anlamalar rafa kaldrlm; lisans anlamalar ile gelen teknoloji gelitirilmemitir. malat sanayiindeki bu atalete hkmet ve belediyeler de ayn ekilde cevap vermi; demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren ana reticilere gerek AR-GE harcamalar gerekse de retim ve/veya teknoloji geliimi ile ilgili herhangi bir destek vermemitir. Tm bu olumsuzluklara ramen retim teknolojisi trne zg deiiklikler gstermekle birlikte, nitelik asndan dnya standartlarna yaklamaktadr. Demiryol tatlar yapmnda deer olarak yerli katk oranlar tablo 3de verilmitir. Tablodan da anlalaca gibi yerli katk, genel olarak tatn mekanik ksmn ve genel montaj ile testlerini kapsar. Ancak son zamanlarda yaplan imalatlarda yerli firmalar ile birlikte baz AR-GE almalar yaplmakta; sistemler teknolojik gelimelere uygun hale getirilebilmektedir. Bu sektrde 1999-2005 yllarnda retim yapan kurululardan TLOMSAta DE 33000, DH 7000, DH 10000, DH 12000 tipi ana hat ve manevra lokomotifleri, kayar yan duvarl yk vagonlar, sarn vagonlar, rulo vagonlar, sabit semerli vagonlar yeni olarak imal edilmi, TDEMSAta sabit semerli cevher vagonu, hafif ve ar petrol rn tama vagonu, habis kayar duvarl yk vagonu, konteynr vagonu, gabs kapal yk vagonu, travers tama vagonu, TVASA ta ise lks pulman vagonu, lx yemekli vagonu, lks yatakl vagonu, lks salon vagonu, engelli wc li pulman vagon ve jeneratr vagonu imal edilmi, Bursa metro aralarnn da i giydirmesi yaplmtr. Avrupa lkelerine yk tayan vagonlarmzn Avrupa demiryolu trafiine uyumu erevesinde maksimum hzlarnn 100 km/saatten 120 km/saate kartlmas ve dingil

yknn 20 ton dan 22.5 ton a ykseltilerek yk tama kapasitelerinin 10 ton artrlmas ynnde alnan karar dorultusunda TDEMSA 2004 ylnda bu kapasitelere uygun 3 deiik tipte bojili yk vagonu retimine balamtr. 2005 yl Nisan ayndan itibaren servise verdii vagonlar Avrupa lkelerinde yk tamaktadr. Son dnemde yerel ynetimlerce srdrlen metro ve hafif rayl sistemlerin tm aralar anahtar teslimi projeler kapsamnda komple olarak yurt dndan ithal edilmi, yurt ierisinde ise bu aralara yaplan katk montaj ve i giydirme iiliinden teye geememitir. Ancak TVASA iin montaj ve i giydirme iilii esnasndaki alma ve grmeler nemli bir tecrbe olmu ve kazanmtr. Bu kapsamda stanbul Bykehir Belediyesinin rayl tamaclk sektrnde TaksimYenikap arasnda kullanaca ve ihalesini Gney Kore Cumhuriyetinin ROTEM firmasnn ald 92 adet metro aracnn TVASA ta imalat iin ROTEM firmasyla bir n protokol imzalanmtr. TCDD, bal ortaklklarn retim kapasitesi ve yelpazesini/teknolojisini artrmak iin uzun sredir ura vermekte, bal ortaklklarn retim yelpazesinde tren setlerinin (DMU, EMU), ikiz lokomotiflerin (oklu lokomotif kullanm kapasitesi ), AC tahrik sistemli elektrik lokomotiflerin yer almasna almaktadr. Demiryolu aralarnn ksa vadede belirli aksamn orta/uzun vadede de tamamnn yerli olarak retilmesini salamak iin almalarn srdrmektedir. Bu kapsamda yeni teknoloji ad altnda baka lkelerde demode olmu teknolojilerin Trkiyeye girii engellenmelidir. Demiryolu sektrnde g elektroniinde gelimeler, elektrik g kontrol sistemlerinde de nemli gelimeler salamtr. 3 fazl AC inverterler olduka basitlemi ve ksa devre asenkron motorlu AC ekim sistemi n plana kmtr. Yksek ve gvenilir teknoloji, iletme artlarna uygun cer ve frenleme karakteristikleri, yksek performans, yksek iletme gvenlii ve faal oran, dk bakm ve iletme masraflar AC tahrik sisteminin konvansiyonel DC sisteminden balca stnlkleridir. AC tahrikli tatlarn balang yatrmlar DC tahrike nazaran yksek olmasna ramen , daha dk bakm ve iletme gideri bu fark ksa zamanda telafi etmektedir. AC ekim sistemi hzl tren projelerinde de tercih edilen bir ekim sistemidir ve bilindii zere AB komisyonu tarafndan kararlatrlan yirmi projeden alts hzl tren projesidir. Bu nedenle bal ortaklklarmz ksa sre ierisinde AC ekim teknolojisi ile ilgili almalarn gelitirmelidir. Ayrca gerek lkemiz demiryollarnda TVASA metro, hafif metro ve tramvay retme tesis ve kabiliyeti

10

ve gerekse de kent ii rayl tama sistemlerinde alacak ara bojilerinin radial steering zellikte olmas seyir kalitesini ykseltecek, tekerlek ray anmalarn asgariye indirecek ve dereyman emniyetini arttracaktr. Demiryolu sektrnde yksek hz, beraberinde konfor ve gvenlik faktrlerinin en st dzeyde gerekletirilmesine ve karlanmasna ynelik teknolojik faaliyetleri de beraberinde getirmektedir. Bu kapsamda demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren ana kurulular;
Tren kazalarnda vagonlarn katlanmalarnn ynlendirilebildii teknolojilerin gelitirilmesi/uygulanmas, Rayl sistemlerde ve yksek hz trenlerinde dingil ykn azaltacak yksek dayanml, hafif kompozit malzemelerin gelitirilmesi/uygulanmas Daha hafif aralar retmek iin gerekli teknolojik almalarn yan sra datlm g ile ilgili AR-GE almalarnn yaplmas Rayl tamaclkta tekerlek mrn artracak ileri ray ve tekerlek malzemelerinin gelitirilmesi/uygulanmas, AC tahrik sisteminin gelitirilmesi/uygulanmas Radial steering bojilerin uygulanmas, ift kabinli, oklu kumandal lokomotiflerin teknolojilerinin gelitirilmesi/uygulanmas evreye saygl malzeme ve ekipmanlarn aratrlmas, gelitirilmesi ve uygulanmas, Engelli yolcularmz iin gerekli ekipmanlarn aratrlmas, gelitirilmesi ve uygulanmas, Ses ve titreim kaynaklarnn azaltlmas, enerji sarfiyatnn azaltlmas Konteyner ve piggy-back sistem teknolojilerinin gelitirilmesi ve uygulanmas

gibi konularda bu teknolojilerin geliebilmesi iin gerekli grlen kompozitler, ray ve tekerlek malzemeleri, akll/uzman sistemler gibi teknoloji alanlarnda faaliyet gstermelidir.

11

Tablo 3 : Birim retim Girdileri (2005 Yl Fiyatlaryla)

Ana Mamul Girdiler (malat Kurulu) (Mal Baznda) (1) TLOMSA Miktar Yerli (2) thal (3) Deer (USD) Yerli (4) thal (5)

DE 3300 Tipi Ana Hat Lokomotifi

51

49

1.154.957

1.106.603

Yk Vagonu Yapm

80-85

15-20

116.000-124.000

22.000-30.000

TVASA

TVS 2000 Tipi Pulman Vagonu

90,4

9,6

533.655

57.242

TVASA

Jeneratr Vagonu

76,4

23,6

586.913

181.925

TDEMSA

Yk Vagonu Kaynak : lgili Kamu Demiryolu Kurulular

73

27

59 572

22 000

12

2.1.2.2. retim Miktar ve Deeri

Tablo 4 : retim Miktar (Adet)

Sra malat Kurulu No Ve Ana Mallar (1) (2) TLOMSA DH 9500 Tipi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 YILLAR
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2000

YILLIK ARTILAR (%)

2001 2002 2003 2004 2005

(3) 5 400 20 -

(4) 8 1 50 2 -

(5) 8 3 3 100 10 22 -

(6) 5 3 2 24 19 1 16 135 -

(7) 8 6 87 9 32 1 135 -

(8) 12 12 100 15 33 25 15 -

(9) 200 30 9 1 15 9 1 50 155 100

(4/3) 60 -90 -

(5/4) 0 100 -

(6/5) -37 1 -98 -

(7/6) 166 335 68

(8/7) 100 15 266 -22 -89 -

(9/8) 100 -10 -

loko malat DH 7000 tipi loko (ETBOR) imalat DH 10000 Tipi loko malat DH 12000 Tipi loko malat DE 33000 Tipi loko malat Rulo Vagonu mali(Erdemir) Kapal Kayar Yan Duvarl Vagon malat Sabit semerli Vagon 60 m3 Sarn (MSB) Vagonu yapm

TVASA 10 Lks pulman 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Vagon mali Lks Yatakl Vagon mali Lks Yemekli Vagon mali Lks Kuetli Vagon mali Lks Salon Vagon mali Jenaratr Vagonu mali Pulman Vagon mali Mod Yemekli Vagon mali Mod. Engelli WCli Pulman Vagon mali Mod. Bursa Belediyesi Metro arac imali

27 -

TDEMSA 20 Fals-Wu Sabit

semerli cevher 210 vagonu(IRAK) 21 Hafif ve Ar Petrol rn Tama Vagonu 22 Habis Kayar Duvarl Kapal Yk Vagonu 23 SgssTipi Konteynr Vagonu Gabs Kapal Yk 24 Vagonu Kaynak : lgili Kamu Demiryolu Kurulular

13

Tablo 5 : retim Deeri (Cari fiyatlar Adet/YTL)

Sra No (1) TLOMSA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 DH 9500 Tipi lokomotif malat DH 7000 tipi loko imalat DH 10000 Tipi lokomotif malat DH 12000 Tipi lokomotif malat DE 33000 Tipi lokomotif malat Rulo Vagonu mali (ERDEMR) Kapal Kayar Yan Duvarl Vagon malat Sabit semerli Vagon 60 m3 Sarn Vagonu yapm Lks pulman Vagon mali Lks Yatakl Vagon mali Lks Yemekli Vagon mali Lks Kuetli Vagon mali Lks Salon Vagon mali Jenaratr Vagonu mali Pulman Vagon imali Modernizasyon Yemekli Vagon imali Modernizasyon Engelli WCli Pulman Vagon imali Modernizasyon Bursa B. Metro arac imali iilik ve Malzeme Fals-Wu Sabit semerli cevher vagonu Hafif ve Ar Petrol rn Tama Vagonu Habis Tipi Kayar Duvarl Vagon Sgss Tipi Konteynr Vagonu Gabs Tipi Kapal Yk Vagonu 338.061 12..092 188.645 14.054 634.569 330.000 49.796 340.186 1.150.596 1.686.785 111.562 49.796 349.085 419.769 440.756 44.636 1.667.548 1.646.594 158.845 636.414 532.381 497.806 48.224 88.491 1.869.422 3.687.000 158.845 579.418 611.092 87.819 1.614.600 3.080.000 157.984 98.726 678.755 632.595 89.463 3.169.851 216.484 861.796 640.000 922.800 1.159.801 122.799 194.867 178.362 197.441 80 27 2 15 1 17 2 27 87 81 45 -2 13 -16 3 malat Kurulu Ve Ana Mallar (2) 1999 (3) 2000 (4) 2001 (5) YILLAR 2002 (6) 2003 (7) 2004 (8) 2005 2000 (9) (4/3) YILLIK ARTILAR ( %) 2001 (5/4) 2002 (6/5) 2003 (7/6) 2004 (8/7) 2005 (9/8)

TVASA

TDEMSA

Kaynak : lgili Kamu Demiryolu Kurulular

14

2.1.2.2. Maliyetler

Tablo 6-A: Sna ve Ticari Maliyetler

Ana Mal Birimi: DE Lokomotif mali Tlomsa (1) Sna Maliyet Hammadde-Malzeme Enerji Direkt ilik Amortisman Dier Genel dare Giderleri Sat ve pazarlama Gideri Arge Giderleri 2.603.939 10.485 120.075 26.114 342.617 55.942 3.957 6.722 3.169.851 0,82 0,00 0,04 0,01 0,10 0,03 0,00 0,00 100,0 (2) 2005 Yl YTL Pay (%) (3)

Tablo 6-B: Sna ve Ticari Maliyetler

Ana Mal Birimi: Kapal Kayar Kapl Yk Vagonu mali Tlomsa (1) Sna Maliyet Hammadde-Malzeme Enerji Direkt ilik Amortisman Dier Genel dare Giderleri Sat ve pazarlama Gideri Arge Giderleri 120.330 1.441 19.500 3.588 62.472 924 544 7.687 216.484 0,54 0,01 0,09 0,02 0,30 0,00 0,00 0,04 100,0 (2) 2005 Yl YTL Pay (%) (3)

Ticari Maliyet

Ticari Maliyet

TOPLAM MALYET Kaynak: Tlomsa

TOPLAM MALYET Kaynak: Tlomsa

Tablo 6-C: Sna ve Ticari Maliyetler

Ana Mal Birimi: Lks Pulman Vagonu mali Tvasa (1) Sna Maliyet Hammadde-Malzeme Enerji Direkt ilik Amortisman Dier Genel dare Giderleri Sat ve pazarlama Gideri Finansman Giderleri 402.304 80.692 294.437 777.484 100,0 47 12 41 (2) 2005 Yl YTL Pay (%) (3)

Tablo 6-D: Sna ve Ticari Maliyetler

Ana Mal Birimi: Jeneratr Vagonu mali Tvasa (1) Sna Maliyet Hammadde-Malzeme Enerji Direkt ilik Amortisman Dier Genel dare Giderleri Sat ve pazarlama Gideri Finansman Giderleri 396.339 78.881 265.213 740.433 59 9 32 100,0 (2) 2005 Yl YTL Pay (%) (3)

Ticari Maliyet

Ticari Maliyet

TOPLAM MALYET Kaynak: Tvasa

TOPLAM MALYET Kaynak: Tvasa

15

2.1.3 Onarm Ynetimi ve Teknoloji Yllk Birim Onarm Gereksinimler: eken-ekilen demiryol tatlarnn, teknik talimatlarna uygun olarak kullanmlar sresince girmesi gereken planl onarm ileri ile istatistik verilere gre olas hasar onarmlarnn bir yla isabet eden ve adam saat trnden belirlenen i kapsamdr. Yllk Onarm Kapasitesi: Sektrde hizmet veren bir kuruluun demiryol tatlarnn her trl onarm iin tesis edilen tezgah ve tesislerde ayn anda verimli olarak altrlabilecek en ok ii saysnn 3240 saat ile arplmas sonucu bulunacak yllk adam-saat tutarnn o tr tatlarn yllk birim onarm gereksinmesine blnmesiyle bulunacak adet, 3240 saat, bir iinin ylda, izin ve hastalk dnda kalan, ortalama net alma sresini yanstan 1900 saat ile 1. vardiye iin 1,0 ve 2. vardiye iin 0,8 verimli alabilecei varsaymndan hareketle (1,8) x 1800 = 3240 eitliinden elde edilmitir. 2.1.3.1. Dizel Lokomotiflerin Onarm Yntemi Dizel lokomotiflerin onarmlar retici firmalarn hazrlad onarm ynergelerine uygun olarak yaplmaktadr. Bunlarda hasar onarmlar ve planl onarmlar olarak gruplandrlabilirler. Hasar onarmnda, yalnz hasarl blmn onarm ve seyrsefer emniyeti bakmndan zorunlu olan muayenesi sz konusudur. Planl onarmlar; lokomotifin yapt kilometre esasna gre gerekleir. Bunlar 400500 bin km.de yaplan snrl revizyon, 800 bin-1.000.000 km.de yaplan genel revizyonlardr. Planl onarmlarn ortalama aralklar aadaki emada gsterilmitir: Yapm SR GR SR GR

16

Yaplan hesaplamaya gre DE lokomotiflerin yllk birim onarm gereksinimi 2500 adam saattir. Dizel lokomotiflere uygulanan onarm a diyagram aada verilmitir:

2.1.3.2. Elektrik lokomotiflerin Onarm Yntemi Elektrik lokomotiflerinin onarmlar retici firmalarn hazrlad onarm ynergelerine gre yaplmaktadr. Hasar onarmlar dnda aadaki emada gsterilen ve yaplan kilometre esasna dayanan aralklarla planl onarmlar yaplmaktadr. Yapm E2 E2 E3

Elektrik lokomotif yllk birim onarm gereksinimi 2200 A/Sdir. Elektrik lokomotiflerine uygulanan onarm a diyagram aada verilmitir.

17

2.1.3.3. Motorlu ve Elektrikli Trenlerin Onarm Yntemi Motorlu ve elektrikli trenlerin vagon blmlerine yolcu vagonlar gibi, termik, elektrik ve elektronik blmleriyle g aktarma organlarna dizel ya da elektrikli lokomotiflerdeki gibi uygulama yaplr. Yaplan hesaplamalarda yolcu blmelerinin yllk 1600, motris blmelerinin de 2200 adam-saat birim onarm gereksinimi tespit edilmitir. 2.1.3.4. Metro ve Hafif Rayl Sistemlerin Onarm Yntemi Kent ii ve banliy hizmetlerinde kullanlan metro ve hafif rayl sistemlerinin ekenekilen aralarn onarmlar da imalat firmalarn ynergelerine gre yaplr. Bu aralarn da elektrik-elektronik ve g aktarma sistemlerine elektrikli lokomotiflere uygulanan bakm yntemi ve vagon blmlerine ise yolcu vagonlarndaki uygulanan bakm yntemi tatbik edilir.

18

2.1.3.5. Yolcu Vagonlarnn Onarm Yntemi TCDDnin teknik ynergelerinde belirtilen aadaki emada verilen aralklarla yaplan planl onarmlarla, hasar onarmlarn kapsar. Yapm V1 V1 V1 V2 V2 V3

Yolcu vagonlarnda yllk birim onarm gereksinimi 1600 adam/saattir. Yolcu vagonlarna uygulanan onarm a diyagram aada verilmitir:

2.1.3.6. Yk Vagonlarnn Onarm Yntemi TCDDnin teknik ynergelerinde belirtilen ve aadaki emada verilen aralklarla yaplan planl onarmlarla, hasar onarmlarn kapsar. Yapm V1 V1 V1 V2

19

Yk vagonlarnda yllk birim onarm gereksinimi 90 adam/saattir. Yk vagonlarna uygulanan onarm a diyagram aada verilmitir:

2.1.4. rn Standartlar Sektrde retim yapan kurulular, rayl tat sektrnn hzla globallemesi karsnda, gelecekte var olmann temel unsurunun, farkndadr. Bu amala; TDEMSA ISO 9001 standard, TLOMSA ISO 9001 ve TV kalite standard ve TVASA Genel Mdrl ise ISO 9001 standard almtr. TVASA, 1996 ylnda fabrikalarnda kalite kontrol almalarna balam, 1998 ylnda kalite gvence sistemini belgelemitir. 2003 ylnda ise kalite ynetim sistemini 2000 versiyonu ile belgelemitir. irketin bundan sonraki amac, toplam kalite ynetimine gemek olup, almalar srmektedir. TVASA, TS EN ISO-9001:2000 artlarna uygun bir Kalite Ynetim Sistemi Belgesine sahip olup, irketteki tm faaliyetler, bu sistem prosedrleri erevesinde, gereklemekte ve kayt altna alnmaktadr. sal ve gvenlii konusunda Trk Standartlar Enstits ile TS (OHSAS) 18001 ISG Ynetim Sistemi belgelendirme almas devam etmektedir. Ayrca tm demiryol imalat sektrnde yerli malzeme temininde TSE standard zorunlu art olarak aranmakta, yurt d teminlerde ise uluslararas demiryol standard olan UIC ve ayrca ISO, DIN, ASTM gibi standartlardan da yararlanlmaktadr. Demiryol sektrnde tm imalat ve kontroller rnn gerektirdii standartlara gre yaplmaktadr. kaliteyi uygun fiyata retmek olduunun

20

2.1.4. D Ticaret 2.1.4.1 thalat Demiryolu tatlar yapm ve onarm sektrnn 19992005 dnemindeki ana mal ithalat Tablo 7de verilmitir. Tablo 7de belediyelerin demiryolu toplu tam sistemlerinde kullanmak iin ithal ettikleri aralar ( Genel olarak internetten temin edilmesi nedeniyle Belediyelerin hazine garantili ve/veya kendi imkanlar ile temin ettii aralar ile ilgili bilgi doyurucu bulunmamsa da Tablo 7de gsterilmitir.) mahalli idareler bal altnda ve zel sektrn tamay hzlandrmak iin getirdii sahibine ait vagonlar zel sektr bal altnda yazlmtr. TCDD, mevcut tama talebini en hzl/kesintisiz bir ekilde salayabilmek; gerek vagon gerekse de bakm onarm maliyetlerini tatclarla paylamak amacyla sahibine ait vagonlarla yaplan tamalar tevik etmi bu kapsamda zel sektr kendi ykn tamak zere yurt dndan vagon getirmitir. Bahse konu zel sektrn vagonlar, ounlukla Bulgaristandan olmak zere Srbistan, Fransa ve Ukraynadan ithal edilen vagonlardr. Bu vagonlardan sadece 2001 2003 yllarnda Ukraynadan alnan 31 adet sarn vagonu yeni imal olup dier tm vagonlar ikinci el vagondur. Ayrca 2004 ylnda 5 adet Zagkks tipi LPG tamaya mahsus sarnl vagon nc ahs tarafndan Bulgaristandan kiralanmtr . thal edilen ve/veya kiralanan ikinci el vagonlarda bir standard yakalayabilmek; lkemizin vagon mezarl olmasnn nne gemek amacyla 2005 ylndan sonra zel sektr tarafndan ithal edilecek vagonlara 10 yandan kk olma zorunluluu getirilmitir. Ancak bu zorunluluun yansra lkemiz ekonomisi asndan; sahibine ait vagonlarn/demiryolu tatlarnn, lkemizde demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren ana kurulu ve/veya zel sektr ile TCDDden karlanmas iin zendirici tedbirler alnmaldr. [rnein kendi ykn tatmak isteyen zel sektr kendi vagonuna sahip olmak istedii gibi eitli retim sektr ierisinde yer alan baz fabrikalarda manevra vb. ihtiyalar iin kendi lokomotifine sahip olmak istemektedir. Gerek kullanm skl gerekse de kapasite asndan bu fabrikalarn ihtiyacna ok kk gl ve biyelli lokomotifler cevap verebilmektedir. letmecilik asndan ise biyelli lokomotiflerin TCDD bnyesinde kullanm olana kalmamtr. Bu biyelli lokomotiflerin en ksa zamanda bu tip fabrikalara uygun fiyatlar ile satlabilmesine/devredilebilmesine olanak tannmaldr. Bahsi geen bu kolaylk eken cer

21

aralar kadar ekilen cer aralar iin de geerlidir. Yine bir rnek vermek gerekirse nc (Alarko-OHL) ahs tarafndan Romanyadan getirilen 8 adet DH 125 (6LD 528-B) tipi sve Lokomotifi biyelli lokomotiftir. Bu lokomotif ile ilgili olarak Romanyadan bakm eleman da getirilmitir. Bu lokomotifler byk gl olmakla birlikte birok firmann/fabrikann ihtiyac, TCDDnin elindeki kk gl biyelli lokomotifler ile salanabilecektir.] zel sektr tarafndan ithal edilen yk vagonlar, ikinci el olarak temin edilmitir ve fiyat satn alnan vagonun durumu/satn alan zel sektrn ticari pazarlk kabiliyeti ile direkt ilgilidir.

Tablo 7: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde rn thalat (Adet)

Sra No (1) (2) ZEL SEKTR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Cevher Vagonu Bunkerli Vagon Kapal Vagon Ak Vagon Platform Vagonu Sarn Vagonu LPG iin Zagkks sarn vg. (Kira) Manevra loko (Kira) MAHALL DARELER Konya Tramvay stanbul Bel. Tramvay Adana Bel. Eskiehir Bel Tramvay Bursa Belediyesi stanbul Bel. FUNKLER TCDD 15 16 Elektrikli loko Yolcu vagonu 16 16 20 20 36 36 15 15 Ana Mallar 1999 (3) 30 2000 (4) 178 22 156 2001 (5) 115 30 84 1 32 10 22 20 20 31 15 16 20 20 YILLAR 2002 (6) 30 30 2003 (7) 54 24 30 30 20 10 20 20 5 48 10 20 18 20 20 2004 (8) 258 50 203 2005 (9) 540 77 10 424 24 5 4 4 34 20 14 25 25 0 0 2000 (4/3) 493 940 -64 -3 -27 0 0 -20 -3 33 -38 0 0 746 60 0 0 0 109 -92 70 0 YILLIK ARTILAR (%) 2001 (5/4) -35 36 2002 (6/5) -74 2003 (7/6) 80 2004 (8/7) 377 2005 (9/8) 109 54

Kaynak: TCDD ve Belediyelerin internetteki sayfalar

22

Tablo 8: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin USD)
Sra No (1) (2) ZEL SEKTR 1 Ana Mallar 1999 (3) 660 2000 (4) 4.986 2001 (5) 2.667 YILLAR 2002 (6) 630 2003 (7) 1.704 2004 (8) 5.713+ Kira 2005 (9) 13.022+ Kira 2000 (4/3) 655 YILLIK ARTILAR (%) 2001 (5/4) -47 2002 (6/5) -76 2003 (7/6) 170 2004 (8/7) 235 2005 (9/8) 128

Cevher Vagonu

462

870

88

Bunkerli Vagon

225

Kapal Vagon

1.450

2.233

54

Ak Vagon

435

4.524

240

940

Platform Vagonu

1.764

630

504

4.263

9.925

-64

-20

746

132

Sarn Vagonu Zagkks sarnl vg.(KRALIK)

33

1.200

Bilinmiyor. -

624

Belli deil 6.000

Manevra loko (Kira) MAHALL DARELER

85.752

41.954

58.276

56.298

71.932

39

-3

27

-91

Konya Tramvay

484

557

10

stanbul Tram.

28.116

37.448

37.448

33

11

Adana

85.752

12

Esk.Tram.

33.927

13

Bursa Metrosu stanbul Bel. FUNKLER TCDD

41470

30.160

18.850

14

6.000

3.639

4.548

4.548

4.548

4.548

4.548

4.548

25

15

Elektrikli loko(Kira)

3.639

4.548

4.548

4.548

4.548

4.548

4.548

16

Yolcu vg(Kira)

Bedelsiz

Kaynak:TCDD ve Belediyelerin internetteki sayfalar

23

Tablo 9 : AB ve nemli lkelerden Demiryolu Tatlar malat Sektrnde rn thalat (Adet)

Ana Mallar No (1) AB lkeleri Fransa 1 2 Platform vagonu stanbul Bel. Fnikler Almanya 3 4 5 6 7 8 Konya Bel. Tramvay Bursa Bel Metrosu Yolcu Vagonu Avusturya stanbul Bel. Tramvay Adana Belediyesi Eskiehir BelTramvay nemli Dier lkeler Bulgaristan 9 10 11 12 13 14 15 Cevher Vagonu Bunkerli Vagon Kapal Vagon Ak Vagon Platform Vagonu Sarn Vagonu LPG iin Zagkks Sarn vagon (KRALIK) Ukrayna 16 17 18 Sarn Vagonu Srbistan Platform Vagonu Bosna Hersek Elektrikli Lokomotif(Kira) Romanya 19 Manevra Lokomotif(Kira) 16 16 20 20 1 1 20 20 20 20 30 30 20 20 20 20 18 20 20 5 5 25 25 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 30 15 15 178 22 156 114 30 84 30 30 24 24 253 50 203 522 77 10 406 24 493 904 -36 36 -74 -64 -20 -20 954 746 106 54 100 36 36 32 10 22 16 16 15 15 10 10 20 20 10 10 38 20 18 30 25 5 14 14 -50 -73 -38 -38 33 33 0 90 0 40 (2) 1999 (3) 2000 (4) 2001 (5) YILLAR 2002 (6) 2003 (7) 2004 (8) 2005 (9) 2000 (4/3) YILLIK ARTILAR (%) 2001 (5/4) 2002 (6/5) 2003 (7/6) 2004 (8/7) 2005 (9/8)

Kaynak: TCDD ve belediyelerin internetteki sayfalar

24

Tablo 10 : AB ve nemli lkelerden rn thalat (CIF, Cari Fiyatlarla, Bin USD)

Sra No (1) (2) Ana Mallar 1999 (3) 85.752 85.752 85.752 2000 (4) 2001 (5) 41.954 41.954 484 41.470 30.160 28.116 28.11 18.850 37.448 37.44 Bedelsiz 71.375 37.448 33.927 YILLAR 2002 (6) 58.216 30.160 2003 (7) 56.298 18.850 2004 (8) 71.932 557 557 2005 (9) 6.700 6700 700 6000 -

AB lkeleri Toplam Fransa 1 2 3 4 5 6 7 8 Platform vagonu stanbul Bel. Fnikler Almanya Konya Bel. Tramvay Bursa Bel. Metrosu Yolcu Vagonu Avusturya stanbul Bel. Tramvay Adana Belediyesi Eskiehir Bel. Tramvay

nemli Dier lkeler Bulgaristan 9 10 11 12 13 14 15 Cevher Vagonu Bunkerli Vagon Kapal Vagon Ak Vagon Platform Vagonu Sarn Vagonu LPG iin Zagkks sarn vagon (KRALIK) Ukrayna 16 17 18 19 Sarn Vagonu Srbistan Platform Vagonu Bosna Hersek Elektrikli Lokomotif Romanya Manevra Lokomotif (Kira) 3.639 3.639 4.548 4.548 4.548 40 40 4.548 4.548 4.548 4.548 1200 1200 4.548 4.548 4.548 4.548 Belli deil 660 225 435 4.986 462 4.524 2.634 870 1.764 630 630 504 504 5.713 1450 4263 11755 2233 240 8658 624 Bilgi yok 567 567 4.548

Kaynak: TCDD ve belediyelerin internetteki sayfalar

TCDD, elektrik lokomotif ihtiyacn karlamak zere 1999dan balamak zere 2005 yl dahil yllar itibariyle 16 adet; 20 adet; 20 adet; 20 adet; 20 adet; 20 adet; 20 adet olmak zere Bosna Hersek Cumhuriyetinden toplam 136 adet elektrikli lokomotif kiralamtr. Ayrca DB Die Bahndan da 14 adet yolcu vagonunun bir yl sre ile bedelsiz olarak geliini salamtr.

25

2.1.4.2. Yar rn thalat Tablo 11de 1999-2005 yllar arasnda yerli retimi yaplan demiryolu aralar iin gerekli olan ara bana ithal girdileri verilmektedir. Sz konusu dneme ilikin yar rn ithalat miktar TCDD taleplerine, fiyatlarndaki deimeler de bu taleplerin miktarlarna ( miktar az ise fiyat artmakta, miktar ok ise fiyat dmektedir. ) ve/veya temin edilen lkelere bal olarak deimeler gstermektedir.

Tablo 11: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Yar rn thalat (Dolar)

No Ana Mallar DE 33000 tipi lokomotif 1.1. Dizel Motor 1.2. Alternatr 1 1.3. Hava Kompresr 1.4. Elektrik Kumanda Kabini 1.5. Boji ve Aksam 1.6. Fren Donanm ve Yardmc Ekipmanlar. PULMAN YOLCU VAGONU (Bir Vagonluk) 2.1.Tekerlek Takm 2.2. Rulman 2.3. Yatay Amortisr 2 2.4. Dikey Amortisr 2.5. Dikey Amortisr 2.6. Reglatr Fren Silindiri 2.5. Reglatr Fren Silindiri 2.6. Fren Malzemesi 2.7.Otomatik Kap Sistemi YK VAGONU 3.1. Tekerlek Takm 3 3.2. Reglatr 3.3. Triblvalf 3.4. Rulman JENERATR VAGONU 4.1. 2 adet Dizel Motor 4.2. Tekerlek Takm 4.3. Fren Sistemi 4 4.4. Fren Silindiri 4.5. Rulman 4.6. Amortisr 4.7. Yaptrc 4.8. Balata 4.9. Dier Kaynak: TCDD ve lgili Kamu Demiryolu Kurulular 1.106.603 496.397 183.041 11.500 83.319 297.984 34.362 57.242 14.800 6.928 260 616 400 3.558 1.480 18.200 11.000 8.316 4.800 260 2.000 1.256 92.951 43.190 14.815 17.333 5.037 9.600 1.800 821 355

26

Dizel anahat, elektrikli anahat ve manevra lokomotiflerinde yerli imal oran asgari yzde 30 olup 2003 ylnda TLOMSA tarafndan GM firmas lisans ile retilmeye balanan DE 33000 tipi lokomotiflerde bu oran yzde 51 e kadar kmtr. Lokomotiflerde tekerlek takmlar, mekanik olmayan fren aksam, termik, elektrik, hidrolik (loko tipine gre) makine aksam, g elektronii elemanlar, elektronik kumanda ve kontrol sistemleri ana ithal kalemlerini oluturur. Yolcu ve yk vagonlarnda tekerlek takmlar, mekanik olmayan fren aksam ve amortisrler balca ithal malzemelerdir. 2.1.4.3. hracat 1999 - 2005 dnemi ierisinde sektrdeki kurulular TCDDnin eken ve ekilen ara taleplerini karlamann yan sra, ihracata ynelik pazar araylarn da srdrmlerdir. Bu almalarn sonucunda TLOMSA 2001 - 2003 yl ierisinde 14 adet DH 10000 tipi lokomotif, 2004 yl ierisinde 12 adet DH 12000 tipi lokomotif imal edip Iraka ihra etmitir. TDEMSA, 2002 - 2003 yllarnda toplam 240 adet hafif ve ar petrol rn tama vagonu reterek Iraka ihracat gerekletirmitir. TVASA, 2005-2006 yllarnda 12 adet D+J Jeneratr vagonu reterek Iraka ihracat gerekletirmitir.

Tablo 12: Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat (Adet)

Sra No 1999 (1) 1 2 (2) DH 10000 Tipi Lokomotif malat DH12000 Tipi Lokomotif Hafif ve Ar Petrol 3 rn Tama Vagonu Kaynak: lgili Kamu Demiryolu Kurulular 120 120 (3) 2000 (4) 2001 (5) 3 2002 (6) 3 2003 (7) 8 2004 (8) 12 Ana Mallar YILLAR 2005 Tah. (9) 2000 (4/3) 2001 (5/4) 2002 (6/5) 2003 (7/6) 166 2004 (8/7) YILLIK ARTILAR (%) 2005 Tah. (9/8) -

27

Tablo 13: Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat (FOB,Cari Fiyatlarla Bin YTL)
Sra No (1) 1 2 (2) DH 10000 Tipi Lokomotif malat DH12000 Tipi Lokomotif Hafif ve Ar 3 Petrol rn Tama Vagonu Kaynak: lgili Kamu Demiryolu Kurulular 10.560 10.560 Ana Mallar 1999 (3) 2000 (4) 2001 (5) 4.764 YILLAR 2002 (6) 5.397 2003 (7) 14.328 23.088 2004 (8) 2005 (9) 2000 (4/3) YILLIK ARTILAR (%) 2001 (5/4) 2002 (6/5) 13 2003 (7/6) 165 2004 (8/7) 2005 (9/8) -

Tablo 14: Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat Ortalama Birim Fiyatlar (FOB, Bin YTL)
Ana Mallar No (1) 1 (2) DH 10000 tipi lokomotif imalat 2 DH12000 tipi lokomotif Hafif ve ar 3 petrol rn tama vagonu Kaynak: lgili Kamu Demiryolu Kurulular 88 88 0 1.924 1.588 1.799 1.791 13 0 Fiyat Biri mi (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) 1999 2000 2001 YILLAR 2002 2003 2004 2005 Tah. (10) (5/4) (6/5) (7/6) (8/7) (9/8) 2000 YILLIK ARTILAR (%) 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. (10/9)

Tablo 15: AB ve nemli lkelerden Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat (Adet)
Sra No (1) IRAK 1 2 3 DH 10000 Tipi Lokomotif malat DH12000 Tipi Lokomotif Hafif ve Ar Petrol rn Tama Vagonu 3 3 120 8 120 12 0 166 0 (2) Ana Mallar 1999 (3) 2000 (4) 2001 (5) YILLAR 2002 (6) 2003 (7) 2004 (8) 2005 Tah. (9) (4/3) (5/4) (6/5) (7/6) (8/7) 2000 YILLIK ARTILAR(%) 2001 2002 2003 2004 2005 Tah. (9/8)

Kaynak: lgili Kamu Demiryolu Kurulular

28

2.1.4.4. Yar rn hracat Bal ortaklklarmz eitli lkelerle lokomotif ve vagon ile ihracatna ynelik pazar araynn yan sra aksam ve yedek para yapm konusunda da temaslarda bulunmutur. Bu temaslarn sonucunda demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren ana reticilerden biri olan TLOMSA, Almanya, Fransa, Avusturya gibi AB lkelerinin yan sra Tayland gibi uzak dou lkelerine ve Irak gibi komularmza eitli lokomotif aksam (anzman paras, motor gvdesi, silindir bal, vidal koum takm) reterek ihracatn salamtr.

Tablo 16: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Yar rn hracat (CIF, Dolar)
No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Ana Mallar Motor Kapak ve Deflektr retimi (Adtranz/ALMANYA) Cet Motoru Cus 4639 Q1 Rotor Onarm (Adtranz/ALMANYA) 3 adet 16 PA4-175 tipi motor gvdesi (Semt Pielstick/Fransa) 19 kalem anzuman Paralar (Voth /Avusturya) 12 adet Silindir Bal (Semt Pielstick/Fransa ) 1 adet Silindir Bal (Semt Pielstick/Fransa ) 19 kalem anzuman Paras (Voth /Avusturya) 138 kalem anzuman Paras (Voth /Avusturya) 16 Adet Emme klbtr (ya muhafaza kapa ) 19 kalem anzuman Paralar (Voth /Avusturya) 2 adet motor gvdesi (Semt Pielstick ) DH 10000 tipi manevra lokomotif yedek para (Irak Demiryollar iin MAFEKS/stanbul Firmasna ) 1 adet Vidal Koum takm ve 1 adet kanca (MERIDAN RAL Firmas ) 19 kalem anzuman Paralar (Endstri Teknik Ltd.) Muhtelif loko yedek malzemesi (Irak Demiryollar iin MAFEKS /Ankara ) 256 Adet Silindir Bal (Tayland Demiryollar iin) Rana/Tayland 80 Adet Silindir Bal (Tayland Demiryollar iin) Rana/Tayland 2 Adet Yar donatlm motor gvdesi (Tayland Demiryollar iin) Rana/Tayland 32 Adet EGZOST KLBTR (Tayland Demiryollar iin) Rana/Tayland 64 Adet su ceketi (Tayland Demiryollar iin) Rana/Tayland (10/2005) 116,923 13,549 103,112 8,181.04 6,154 513 9,371.94 6,247.92 809.00 12,496 76.958 260.932 750 11,819.29 (9.609,18 EUR) 443,634 262,295.04 (213.248 EUR) 10,050.58 (8.171,20 EUR) 109,042.00 4,160.30 9,578.00

Kaynak: lgili Kamu Demiryolu Kurulular

29

lgili dnemde demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren ana reticilerin Irak iin yaptklar demiryolu aralarnda tevik kullanlmtr. 2.1.5. Yurtii Tketim Demiryolu tamaclnda yurtii tketim talebi; TCDDnin; - Uzun vadeli talep projeksiyonuna bal olarak yeni bir hattn almasna, - Yeni bir trenin sefere konulmasna, - Sistemdeki aralarn yenilenme ihtiyacna Demiryolu ulatrmasnda kendi ara filosunu kurmak isteyen kamu ve zel sektr kurulularnn taleplerine, Mahalli idarelerin planlad yeni ulatrma eitliliine bal olarak ekillenmektedir. TCDD taleplerini genelde; - Bal ortakllarnn retim portfylerinden z kaynak ile , - Bal ortaklklarnn kapasitesini doldurabilmek amacyla bal ortaklklarnda yerli retim artl ile hazine garantili kredi ile dier dnya demiryolu ara reticilerinden, - Kiralama yntemi ile ve/veya karlkl iyi ilikiler erevesinde bedelsiz kullanm eklinde karlamtr. zel sektrn aralar, ounlukla Bulgaristandan olmak zere Srbistan, Fransa, Romanya ve Ukraynadan ithal edilen vagonlardr. Bu vagonlardan sadece 2001 2003 yllarnda Ukraynadan alnan 31 adet sarn vagonu yeni imal olup dier tm vagon ve lokomotifler ikinci eldir. Kamu Kurulular da ihtiyalarn TCDDnin Bal Ortakllarnn retim portfylerinden Mahalli idareler ise hazine garantili uluslararas ihaleler ile yurt dndan ithalat olarak karlamtr.

30

Tablo 17: Tketim Miktar (Birim)

Sra No (1) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 (2) E 52500 Tipi Loko Vagon Kiralama DB DH 9500 Tipi Loko DE 33000 Tipi Loko KayarYanDuvarl Vagon Lks Pulman Vagon Lks Yatakl Vagon Lks Yemekli Vagon Lks Kuetli Vagon Lks Salon Vagon Jenaratr Vagonu Pulman Vagon ( Mod) Yemekli Vagon ( Mod.) Engelli Pulman V Mod. Sgss Tipi Konteynr Vg. Gabs Kapal Yk Vg Sabit Semerli Vagon DH 7000 loko (ETBOR) Rulo Vg (ERDEMR) Hafif ve Ar Petrol rn Tama Vg.(MSB) 60 m3 Sarn (MSB) Vg. Cevher Vagonu Bunkerli Vagon Kapal Vagon Ak Vagon Platform Vagonu Sarn Vagonu LPG sarn vg.(Kira) Manevra loko(Kira) Konya Bel.Tramvay Bursa Bel. Metrosu stanbul Bel. Tramvay Eskiehir Bel. Tramvay Adana Belediyesi stanbul Belediyesi FUNKLER Kaynak: TCDD, lgili Kamu Demiryolu Kurulular ve Belediyelerin internetteki sayfalar 15 15 36 22 156 30 84 1 10 22 30 16 15 24 30 10 20 15 50 203 5 10 20 18 77 10 424 24 5 4 940 36 -64 -27 -20 -37 33 746 0 54 109 TCDD ZEL RKET VAGONLARI/LOKOMOTFLER Ana Mallar 1999 (3) 16 5 20 400 400 2000 (4) 20 8 50 2 1 2001 (5) 20 8 100 10 YILLAR 2002 (6) 20 5 2 24 19 1 15 2003 (7) 20 6 87 9 32 1 15 2004 (8) 20 12 100 33 25 15 2005 (9) 20 14 250 30 9 1 15 9 155 100 2000 (4/3) 25 60 -90 YILLIK ARTILAR (%) 2001 (5/4) 0 0 100 2002 (6/5) 0 -37 -98 2003 (7/6) 0 -4250 68 0 2004 (8/7) 0 100 15 266 -22 0 2005 (9/8) 0 150 -9 -

TCDD HTYACI

KAMU KURULU HTYACI

BELEDYELER

31

Tablo 18: Tketim Deeri (Cari Fiyatlaryla Bin YTL)

Sra No (1) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 (2) E 52500 Tipi Loko Vagon Kiralama DB Die Bahn DH 9500 Tipi Loko DE 33000 Tipi Loko Kapal Kayar Yan Duvarl Vagon Lks pulman Vagon Lks Yatakl Vagon Lks Yemekli Vagon Lks Kuetli Vagon Lks Salon Vagon Jenaratr Vagonu Pulman Vagon (Mod) Yemekli Vagon (Mod.) Engelli WCli Pulman Vagon Mod. Sgss Tipi Konteynr Vg. Gabs Kapal Yk Vg Sabit semerli Vagon DH 7000 Loko (ETBOR) Rulo Vg (ERDEMR) Hafif ve Ar Petrol rn Tama Vg.(MSB) 60 m3 Sarn (MSB) Vg. Cevher Vagonu Bunkerli Vagon Kapal Vagon Ak Vagon Platform Vagonu Sarn Vagonu LPG sarn vg.(Kira) Manevra loko(Kira) Konya Bel.Tramvay Bursa Bel Metrosu stanbul Bel. Tramvay Eskiehir Bel Tramvay Adana Belediyesi stanbul Belediyesi FUNKLER 122 236 46.538 312 3.053 1.264 2.532 48 703 60.281 49.693 46.307 26.389 52.427 50.281 45.554 1.038 705 1.680 1.481 1.450 5.724 748 2.233 240 13.382 841 8.090 TCDD ZEL RKET VAGONLARI/LOKOMOTFLER Ana Mallar 1999 (3) 1.974 1.690 3.773 4.836 2000 (4) 3070 5.076 2.490 680 330 2001 (5) 6.611 9.204 4.980 3.490 335 1.327 YILLAR 2002 (6) 7.493 8.338 317 15.274 7.976 440 2003 (7) 6.367 22.128 13.820 5.214 17.036 497 1.317 2004 (8) 6.106 36.966 15.798 22.399 15.277 1.342 2005 (9) 6.132 Bedelsiz 43.297 25.854 5.760 922 17.397 5.693 27.646 19.744 -

TCDD HTYACI

KAMU KURULU HTYACI

BELEDYELER

Kaynak: TCDD, lgili Kamu Demiryolu Kurulular ve Belediyelerin internetteki sayfalar

32

Tablo 17de ana mallar itibariyle verilen yurtii tketim miktarlarndan; TCDDnin elektrikli lokomotiflere olan ivedi ihtiyac gzlenecektir. Gerek ekonomik krizin etkilerinin ortadan kalkmasna bal olarak yk tamaclnda grlen ykseli/talep gerekse de yolcu tamacl ile ilgili yksek tama talepleri TCDDyi ilave tren koymaya zorlamaktadr. Bu trenlerin servise girmesi halinde TCDD elektrikli lokomotifler ile ilgili olarak darboaz yaayacaktr. Ayrca Bosna Hersekten kiralanan elektrikli lokomotiflerin 800.000 km.yi aanlarnn revizyon grmek zere Bosna Herseke gnderilmesi gerekmektedir. TCDDdeki E 52500 tipi lokomotiflerin tamamnn revizyondan geirilmesi en az iki yl alacaktr. Bu da lokomotiflerin dk faal oranyla almas demektir. Bahse konu lokomotiflerin yalar da gz nne alndnda TCDDnin ivedilikle elektrikli lokomotif temin etme zaruriyeti ortaya kmaktadr. Yine bu tablodan TCDD yolcularnn ekonomik/retim dzeyinin deitii/ykseldii/bilinlendii ve bu yolcularn daha konforlu aralar tercih ettii gzlenmektedir. Dolaysyla TCDD de en ksa zamanda ara parkn buna uygun olarak yenilemek zorundadr. Tablo 17de ayrca kamuoyunun TCDDyi engelli yolcularmzn ihtiyalarna cevap vermesi iin ynlendirdii; TCDDnin en ksa zamanda bu konu ile ilgili almalarn tamamlamas gereklilii de ortaya kmaktadr. Yine ayn tablodan belediyelerin/kamuoyunun, rayl ulama eilimi; artk rayl tamacln kent ii ulamda sz sahibi olmaya alt gzlenmektedir. zel irketlerin vagon ve lokomotif almnda Trkiyedeki retim fabrikalarn (TLOMSA; TVASA; TDEMSA) ve TCDDyi dnmedii de grlmektedir. Gelen vagon ve lokomotiflerin ikinci el olduu dnldnde bu konunun ileride dourabilecei skntlarn gz ard edilmemesi gerekmektedir. Bu nedenle zel irketlerin ihtiyacnn TLOMSA; TVASA; TDEMSA imali ve/veya TCDDnin kullanm d brakt aralardan salanmas iin zendirici tedbirler alnmal, bu aralar iin bahse konu kurulularn yurt d firmalar ile rekabet edebilecek fiyatlarla ihtiyac karlayabilmesi iin gerekli dzenlemeler yaplmaldr. Ayrca zel irketlerin ara saylar dikkate alndnda TCDDnin vagon says ve rotasyonunu en ekonomik ekilde salamas halinde tamacln u anki dzeyin ok stne karabilecei gzlenmektedir. TCDDnin byk gl manevra lokomotiflerine olan ihtiyac, TCDDnin tren tekillerinde bir deiiklie /yenilie gittiini, blok /uzun trenlere yneldiini gstermektedir.

33

MSBnin ihtiyacnn sarn vagon olarak younlat; ana reticilerin bu vagonlarn retim ve bakm onarmlar ile ilgili olarak MSB ile uzun soluklu almalar yapabilecei anlalmaktadr. Ayrca bu tablodan lkemizde demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulularn; retimleri/retimlerinin fiyatlandrlmas; retimlerinin pazarlanmas ile ilgili ciddi kayglar duymad; TCDD Genel Mdrl ve kamu kurulularn personel /malzeme giderlerini karlayacak dier bir deyimle hayatta kalmalarn salayacak kurulu olarak grd; TCDDnin kendilerinin retim/onarmna birebir baml olduunu varsayarak bir rehavet ierisinde olduklar anlalmaktadr. Bu konunun nlenmesini salayacak tedbirler ivedilikle alnmaldr. 2.1.6. Fiyatlar Demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren TLOMSA, TVASA ve TDEMSA, ok genel olarak ifade edilmek gerekir ise; alma/retim miktarlar ve cinsi ne olursa olsun rettikleri aracn fatura edildii dnem ierisindeki tm giderlerini retilen aralara pay ederek ve bunun zerine kar ilavesi koyarak elde ettikleri deeri, maliyet olarak gstermekte ve bu deeri TCDDye fatura etmektedir. Dolaysyla en ksa zamanda bu reticilerin rettikleri aralarn, sadece TCDDye ve/veya kamu kurulularna deil; tm zel sektre ve/veya dier dnya demiryolu kurulularna satabilecek ekilde yaplandrlmas; bu ama dorultusunda i stratejisi ve akna uygun bir ynetim ve rgtlenme yaps salamalar gerekmektedir. Bu konu ile ilgili olarak gerekir ise zel sektr katlm salanmal; verimlilii artracak tedbirler alnarak maliyetler aaya ekilmelidir. Mteri memnuniyetsizliine / kamasna yol aan konular hzla tespit edilmeli, bu konularda neriler gelitirilmeli ve sorunlarn zmnde yardmc olunmaldr. Az bir aba ile yabanc reticilerle rekabet edebilecek konumda olan bu reticilerin dier handikaplar olan d kredi/finansman bulma ile ilgili skntlarn aabilecek zmler getirilmelidir.

34

2.1.7. stihdam

Tablo 19 : Demiryolu Tatlar malat Sektr stihdam durumu (Kii)

YILLAR gc (1) 1999 (2) 2000 (3) 2001 (4) 2002 (5) 2003 (6) 2004 (7) 2005 (8) 2000 (9) YILLIK ARTILAR 2001 (4/3) 2002 (5/4) 2003 (6/5) 2004 (7/6) 2005 (8/7)

TLOMSA
Yksek - Teknik - dari Orta - Teknik - Memur i - Dz - Kalifiye 170 112 39 195 210 1318 166 107 40 186 110 1401 156 111 41 173 103 1362 149 112 40 163 94 1145 126 113 33 142 87 1026 117 110 32 130 87 1017 112 97 29 115 84 971 -2 -4 3 -5 -48 62 -6 4 3 -7 -6 -3 -4 1 -2 -6 -9 -16 -15 1 -18 -13 -7 -10 -7 -3 -3 -8 0 -1 -4 -4 -9 -11 -3 -5

TVASA
Yksek - Teknik - dari Orta - Teknik - Memur i - Dz - Kalifiye 120 66 20 200 504 748 113 67 19 194 447 719 113 69 19 188 400 706 111 73 19 179 371 695 112 70 18 173 345 693 121 67 48 129 296 685 113 71 47 123 287 678 -6 2 -5 -3 -11 -4 0 3 1 -3 -11 -2 -2 6 1 -5 -7 -2 1 -4 -5 -3 -7 0 8 -4 167 -25 -14 -1 -7 6 -2 -5 -3 -1

TDEMSA
Yksek - Teknik - dari Orta - Teknik - Memur i - Dz - Kalifiye 109 92 31 130 174 1253 107 94 32 123 171 1236 103 105 31 119 146 1650 102 100 29 113 137 1458 100 98 25 106 125 1391 91 93 23 98 125 946 89 83 23 93 101 1338 -2 2 3 -5 -2 -5 -4 12 -3 -3 -3 -3 -1 -5 -6 -5 -6 -12 -2 -2 -14 -6 -9 -5 -9 -5 -8 -8 0 -32 -2 -11 0 -5 -19 41

ADF
Yksek - Teknik - dari Orta - Teknik - Memur i - Dz - Kalifiye 27 26 15 61 22 328 27 25 15 50 17 353 27 24 15 57 18 339 27 25 14 52 18 313 26 26 14 43 16 289 21 23 10 21 9 290 20 20 9 20 9 273 1 -4 1 -18 -23 8 1 -4 1 14 6 -4 1 4 -7 -9 1 -8 -4 4 1 -17 -11 -8 -20 -12 -29 -51 -44 0 -5 -15 -10 -5 1 -6

2.1.8. Mevcut Tevik Tedbirlerinin Deerlendirilmesi TCDD, yatrm programnda bulunan ve grup kredisi olan aralarn retiminde kullanlacak aksamda tevik kullanmakta ve bu malzemeler ile ilgili KDV dememektedir. Ancak bu tevikin ihra edilmek zere retilen aksam ve aracn retiminde kullanlacak ham madde; yar mamul; mamul malzemeleri de kapsayacak ekilde geniletilmesi gerekmektedir. hracat teviklerini arttrc nlemler alnmaldr.

35

2.1.9. Sektrn Rekabet Gc 8. Be Yllk Kalknma Plannda da yer ald zere eken-ekilen demiryolu aralar imalat sektrndeki rekabet tm dnyada hzla artmaktadr. Bu konuda pazarn liderliini koruyan ALSTOM, BOMBARDIER, SIEMENS gibi firmalar, pazardaki paylarn Japon ve Kore
firmalarna brakmamak iin kyasya bir rekabet iindedir. Bir fikir verebilmesi asndan bu firmalarn Avrupadaki pazar paylar aada gsterilmeye allmtr.

ekil 1. 2000-2004 Yllar Arasnda Ara reticisi Firmalarn Avrupa'da DMU Pazar Pay

9% 11% 27% Bombardier Alstom Siemens Stadler Dierleri

17%

36%

ADTrans almasndan ve ADtransn Almanya ve ngiltere zerindeki etkinliinden yararlanan BOMBARDIER, EMU konusunda imalat olarak ana pozisyonda gzkmektedir. BOMBARDIERi pazarda; % 21 ile Alstom, % 14 ile Siemens, % 4 ile Stadler, % 3 ile Ansaldo, % 1 ile de dierleri izlemektedir.

36

ekil 2. 2000-2004 Yllar Arasnda Ara reticisi Firmalarn Avrupa'da EMU Pazar Pay

14%

4%

3% 1%

21%

Stadler Ansaldo Breda Dierleri Bombardier Alstom Siemens

57%

Dizel tren setleri iin Avrupada demiryollarnn yatrm programlarnda ayrlan para 700 milyon Eurodur. retici firmalar aa yukar ylda toplam 130 adet DMU nun yan sra 50 adet daha DMU satabileceklerini planlamaktadr. EMU tren seti pazarna gelince; yllk EMU iin pazar hacmi 1.7 milyar Eurodur. Her yl 280 EMU yaplaca; buna ilaveten 80 EMU daha satlabilecei tahmin edilmektedir. nmzdeki 5 yl ierisinde EMU temin konusunda en aktif lkeler arasnda Almanyann yan sra talya ve Fransa da yer alacaktr. Gittike artan talepleri ile DMU ve EMU tren setleri temininde talya, Fransa ve spanya ilgin bir pazar konumundadr.

37

ekil 3. 2000-2004 Yllar Arasnda Ara reticisi Firmalarn Avrupa'da Elektrikli Lokomotif Pazar Pay

4% 3% 30%

41%

Ansaldo Breda Dierleri Bombardier Alstom Siemens

22%

ekil 4. 2000-2004 Yllar Arasnda Ara reticisi Firmalarn Avrupa'da Dizel Lokomotif Pazar Pay

13% 3% 3% 10% 53%

Siemens Dierleri Bombardier Alstom GM Vossloh

18%

Aadaki tablolarda da Orta ve Dou Avrupada 2004-2006 yllar arasndaki ara tiplerine gre teorik ve gereklemesi beklenen piyasa ve yatrm hacimleri ve 2007-2009 yllar arasndaki eilim gsterilmitir.

38

Tablo 21 : Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Orta ve Dou Avrupada Pazar (M)
2004-2006 Teorik Hacim Elektrikli Lokomotif Rusya Dou Blokundan ayrlan idareler Polanya Orta Avrupa Romanya/Bulgaristan Eski Yugoslavya/Arnavutluk Baltk Toplam Dizel Lokomotif Rusya Dou Blokundan ayrlan idareler Romanya/Bulgaristan Eski Yugoslavya/Arnavutluk Baltk Orta Avrupa Polanya Toplam EMU Rusya Orta Avrupa Romanya/Bulgaristan Dou Blokundan ayrlan idareler Polanya Baltk Eski Yugoslavya/Arnavutluk Toplam 2.150 105 30 605 465 95 30 455 150 40 0 0 0 0 645 735 660 400 90 110 385 315 320 65 55 25 25 15 0 575 1,620 420 420 475 310 75 20 470 70 25 10 0 0 0 575 2004-2006 Gerekleme 2007-2009 eilim

39

Tablo 21 : Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Orta ve Dou Avrupada Pazar (M)
2004-2006 Teorik Hacim DMU Romanya/Bulgaristan Rusya Orta Avrupa Dou Blokundan ayrlan dier idareler Eski Yugoslavya/Arnavutluk Polanya Baltk Toplam Yolcu Vagonlar Rusya Orta Avrupa Romanya/Bulgaristan Dou Blokundan Ayrlan Dier dareler Polanya Eski Yugoslavya/Arnavutluk Baltk Toplam Yk Vagonlar Rusya Orta Avrupa Dou Blokundan Ayrlan Dier dareler Polanya Baltk Romanya/Bulgaristan Eski Yugoslavya/Arnavutluk Toplam 3.000 500 1.150 580 100 580 160 900 350 230 95 80 60 0 1.720 650 350 335 265 270 75 25 35 18 18 13 13 8 1 101 55 220 290 140 20 2 20 230 55 30 30 30 20 0 450 2004-2006 Gerekleme 2007-2009 eilim

Demiryolu sektrndeki pazarn bykl asndan bir fikir oluturabilmesi iin de yine 2005-2009 yllar arasnda Avrupadaki yatrm program aada gsterilmitir.

40

100

120

140

160

20

40

60

80

100

150

200

250

300

350

400

50
Almanya

0
ngiltere Danimarka Fransa rlanda

Almanya

talya

Fransa

spanya

sve

svire

ekil 5. 2005-2009 Avrupa DMU Yatrm Program (M)

ekil 6. 2005-2009 Avrupa EMU Yatrm Program (M)

41
talya Romanya Hollanda Avusturya Dierleri

Hollanda

ngiltere

Avusturya

Macaristan

Polanya

Dierleri

Dnya leinde faaliyet gsteren ve yukarda Avrupadaki pazar paylar gsterilen bu firmalar daha az enerji tketen, yksek kalite, gvenilirlik, konfor ve hafif konstrksiyona sahip aralar retmek iin srekli olarak aratrma-gelitirme faaliyetlerine yatrm yapmaktadr. Youn rekabet sonucu finans ve mhendislik glerini birletirmek amac ile ortaya kan irket evlilikleri, sektrde faaliyet gsteren imalat saylarn azaltmtr. Pazardaki farkl taleplere yant verebilecek teknolojilere sahip aralar gelitirmek ve dnya fiyatlar ile yarabilmek iin optimal lekte kaliteli ve dk maliyetli retim gerekletirmek, ara imalatlarnn sektrde kalabilmesi iin uymak zorunda olduklar en nemli arttr. Bunlarn yan sra uygun sat kredilerinin salanmas ve en nemlisi bilinli pazarlama tekniklerinin uygulanmas rekabet gcn arttracak nemli etkenlerdir.

2.1.10. Dier Sektr ve Yan Sanayi ile ilikiler

Son yllarda, gelimi otomotiv sanayi ve yan kurulular ile yaygn elik konstrksiyon sanayi, demiryolu tatlar yapm ve onarmnda, zel sektrn yukarda zikredilen ana reticilerin taeronu olarak sisteme dahil olmasn salamtr. Bu katk arlkl olarak yolcu ve yk vagonu yapm ve onarmlarnda grlmekle birlikte tren dizileri/lokomotif ile ilgili olarak da almalar balamtr.

2.1.11. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi

Halihazrda, kamu kuruluu niteliinde olan sektrdeki retici kurulularn yukardaki temel koullar salayabilecek yapda olduklarn sylemek mmkn deildir. Bu kurulularn kapasitelerinin tam olarak deerlendirilebilmesi, teknolojik gelimelerin izlenmesi ve retime yanstlmas, uygun pazarlama tekniklerinin kullanlarak pazarn eitlendirilmesi, kalite ve sat sonras hizmetlerde de rekabet edebilmek iin birtakm yapsal reformlarn hzla tamamlanmas gereklidir. Halen bu kurulular, TCDDnin kendi artnameleriyle ithal ettii cer aralarnn, szlemelerinde Trkiyede yapm ngrlen paralarn; salanan imalat bilgilerine gre imal eden, cer aralarnn genel montajn yapan bir kurulu olmaktan ileri gidememitir. TCDD artnameleri, ihtiyaca uygun modern eken-ekilen ara teminini esas almakla

42

beraber, genel olarak uygun kredi getirilmesi artn da iermekte ve kredi artlar ekenekilen ara seiminde hakim faktr olabilmektedir. Uygulanan bu yntem TCDDnin hatlarnda zellikle grmeyi arzu ettii en modern eken-ekilen ara teminini ve dolayl olarak yerli yapm iin en modern teknoloji transferini de engellemektedir. Trkiyede ekenekilen ara retimine balanmasna olanak salayan bu yntem, ilk yllarda yararl olmakla birlikte u anda, tasarm, teknolojik gelime, kalite ve rekabet edebilirlik ynnde kayda deer gelime salayamamtr. Keza yaplan idari hatalar yetimi uzman personelin kaybna sebep olmu, konu zerinde bir ekol olumasna engel olmutur. Bu durum, TCDD taleplerinin yetersiz kald durumlarda bo kapasitenin, yeni mterilerin farkl isteklerini karlayacak ekilde deerlendirilmesini de nlemitir. Tm bu nedenlerle yukarda aklanan halihazr yapnn terk edilerek gnmzn hzl teknolojik gelimesine ayak uydurabilen, retim kalitesi, maliyet ve sat sonras servisleri dier reticilerle rekabet edebilen, etkin pazarlama sistemine sahip, brokrasiden ve siyasi etkilerden arndrlm yeni bir yap oluturulmaldr. Gnmz koullarna uyan yeni yaplamay cazip klacak, tatminkar bir yurtii talep vardr. Keza, sektrde iyi tannm bir isim, kredi imkanlar ve zel teebbsn pazarlama yetenei ile ihracat imkanlar gelitirilebilir. Trk Cumhuriyetleri, Afrika, Orta Asya ve Ortadou lkeleri bu konuda potansiyel pazarlardr. Yeni yaplanma; - eken demiryolu aralar tasarm ve yapmnda dnyaca tannm bir yabanc ortan, - Trk zel teebbsnn, - Sektrdeki ana reticilerin n itiraki ile oluan kamu pay snrl bir zel teebbs olmaldr. Yabanc katlmc, lokomotiften hafif rayl sistem aralarna kadar tm demiryolu eken aralarnn tasarm, gelitirme ve yapm teknolojilerine ilikin birikimlerini getirerek bunlarn mevcut yapyla adapte edilip sreklilik kazanmasn salayabilecek, isim, kalite ve kredisiyle ihracat pazarlamasna katkda bulunabilecektir. Bilindii zere komple ara yapm btnlk ieren bir sretir. Bu nedenle yabanc katlmc lokomotiften hafif rayl sistem aralarna kadar tm demiryolu eken aralarnn tasarmnn yan sra demiryolu aralarnn herhangi bir aksamn ( rnein cer motoru, boji vb. ) seerek bununla ilgili teknolojisini tamamen bu yeni yaplanmaya aktarabilecek; ve bal ortaklklar tm dier demiryolu ara reticilerine aksam salayan bir yer haline

43

getirebilecektir. Bu suretle bal ortaklklar hem karl hem de uluslar aras pazarlarda rekabet edebilen kurulular olarak varlklarn srdrebilecek; ileride tamamen kendine ait komple ara imalat tasarlayabilen/retebilen kurulular haline gelebilecektir. Sektrdeki ana reticiler mevcut fiziki imkanlar ile demiryolu tatlar ve bnyesindeki dier imalat ilerindeki tecrbe ve birikimleriyle sisteme katk salayacaktr. Bu yeni oluumlar, TCDD ihalelerine dier itirakilerden farksz olarak katlmaldr. Ancak, ihalelerde yerli imalat art aranarak, yerli imalatlara rekabet ans salanabilir. Burada nemli olan rekabet ortamnn yaratlmas suretiyle teknolojik gelime ve verimli almay tevik etmektir. Yine ister komple demiryolu arac isterse belli bir aksamn retmek zere kurulan/kurulacak olan bu yeni firmalara yatrm tevikleri ve vergi avantajlar getirilmelidir. Kamu hale Kanunu ve Kamu Szlemeleri Kanununda ya da yeni kartlacak sektrel kanunlarda ve ynetmeliklerde uluslararas ticareti kolaylatrc iyiletirmeler yaplmas ve Trkiyede olmayan yksek teknolojilerin getirilebilmesine olanak salanmas gerekir.

2.2. Sektrn Dnyada (OECD, DT, lkeler) ve AB lkelerindeki Durumu

lkemiz demiryollarnn toplam anahat uzunluu 8697 km.dir. Nfuslar lkemizin nfusuyla yaklak ayn dzeyde olan talyann hat uzunluu 16.288, ngilterenin 17.052 km. ve Fransann ise 29.269 km.dir. Halbuki yzlmmz bu lkelerin srasyla 2.6 ; 3.2 ve 1.4 katdr. Nfus bana den demiryolu uzunluumuz AB lkelerinden daha dktr. 10.000 nfus bana demiryolu uzunluu AB ortalamas 5.1 iken lkemiz deeri 1.22 dir. Kilometre kare bana demiryolu uzunluumuz da AB lkelerinden az olup, ortalamann 1/5i kadardr. Bununla paralel olarak; demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren ana reticiler (TLOMSA,TVASA ve TDEMSA) halihazrda Iraka satt az saydaki demiryolu arac hari sadece TCDD taleplerini karlayabilir durumdadr. Bu sektrde retim yapan dier dnya reticilerinden bazlar ALSTOM, ANSALDO BREDA, BOMBARDIER, CAF, HTACH, KAWASAK, KOLZAM, PESA, RER RGA, ROTEM, SEMENS, TALGO, STADLER, ZTNK POZNAN, EMD, GE, VOSSLOH, MHI, TUKYU CAR, KNK SHARYOdur. Bu reticilerden gerek AB gerekse de Dnyada sz sahibi olanlarla ilgili ksa bilgi alfabetik sraya gre aada verilmitir.

44

2.2.1. ALSTOM
Toplam ciro Tren blm cirosu Toplam alan Tren blm alan Tren Setlerinin retim Yerleri Ana rnler 16.5 milyar (2003) 5 milyar (2003) 110.000 28.500 (2003) (2003)

Salzgitter, La Rochelle, Reichshofen, Savigiano, Chorzow, Colioherro, Ptit Foret Coradia Lirex, Coradia Doplex, Coradia Lint, Coradia Minuetto

ALSTOM, GEC Alsthom ad altnda Byk Britanyada GEC ve Fransada Alcatel Alsthom irketlerinin bir yan kuruluu olarak ortaya kmtr. 1998 ylndan beri ALSTOM bamsz bir iletme olup, faaliyet alan; enerji retimi ve tedariki, tersanecilik ve demiryolu aralar ve buna ilaveten demiryolu alt yapsn kapsamaktadr. Demiryolu teknolojisinin ait olduu ALSTOM ulatrma blmnde gncel olarak 60 deiik lkede yaklak toplam 28.500 kii almaktadr. irket cirosunun yaklak 1/4 lk ksm ulatrma alanndan elde edilmektedir. Aralar otuzun zerinde sanayi iletmesinde imal edilmektedir. Son olarak bu konu zerinde 5 milyar Euroluk bir ciroya ulalmtr. Avrupa pazar burada 2/3 lk pay ile genel cironun byk farkla nde gelen ksmn oluturmaktadr. ALSTOM iin dier nemli pazarlar Amerika ve Pasifik Okyanusunun Asya ksm olup bunlarn her birinde cironun 1/5 lik ksm elde edilmektedir. ALSTOM un rn talebi demiryolu ara pazarnn tamamn kapsamaktadr. Elektrik ve dizelle alan tren setlerinin yan sra yk vagonlar, uzak mesafe yolcu tama trenleri, tramvay ve hafif rayl ehir aralar ve ayrca metro aralarnn yan sra elektrik ve dizel lokomotifler imal edilen dier rnleridir.

2.2.2. ANSALDO BREDA

Toplam ciro Tren blm cirosu Toplam alan Tren blm alan Tahrikli vagonlarn yerleri Ana rnler 540 milyon (2003) 540 milyon (2003) 2.500 2.500 (2003) (2003)

Fistola, Neapel TAF, BM 72, IC 4 , TSR, RegioStar

45

Ansaldo Breda demiryolu aralar ve otobsleri imalats olan Breda Costruzioni irketinin Finmaccanica Grubu tarafndan devir alnmasndan sonra ortaya kmtr. Bu grup iletmeyi irketin ara blm olan Ansaldo Transporti ile birletirmitir. Ansaldo Bredann yan sra Ansaldo Signal ve Ansaldo Transporti Sistema Ferroviari bugn Finmaccanica Grubunun ulatrma blmne dahildirler. Bunun yan sra Finmaccanica Grubu dierlerinin yan sra uak, helikopter, uydu, roket sistemleri, radar tesisleri ve elektrik santralleri imal etmektedir. Bu grubun hisseleri talyan Devletinin elindedir. Ansaldo Breda blgesel ve uzak tamacln yansra ehir ii tamacl, demiryolu aralarnn tasarm ve imalat alannda faaliyet gstermektedir. Ansaldo Bredann sat yapt ana pazar talya olmakla birlikte 1990l yllarn ortalarndan beri irket dier pazarlara da girme baarsn gstermitir. Bu konuda ana arlk noktas Avrupann dier kesimi ve zellikle skandinav lkeleridir.

2.2.3. BOMBARDIER TRANSPORTATION

Toplam Ciro Demiryolu Blm Cirosu Toplam alan Demiryolu Blm alan Tren Seti retim Yerleri Ana rnler 12.5 milyar (2003) 5.9 milyar (2003) 64.600 (2003) 35.600 (2003) Crespin, Henningsdorf, Vasteras, Achen, Derby AGC, Talent, ET 42x, Itino, Meridian, Turbostar, Electrostar, Contessa, Regina

BOMBARDIER dnya apnda rayl tamaclk teknii ve bununla balantl hizmet konusunda nde gelen irketlerdendir. Montreal merkezli Kanada holdinginin dier faaliyet alanlar ise; uak yapm, tatil aralar ve sermaye hizmet sektrdr. Adtranzn Daimler Chrysler tarafndan 2000 ylnda devralnmasndan beri BOMBARDIER demiryolu aralar imalat sektrnde bugne kadar mevcut olan vagon imalatndaki eksperlik alan ve mekanik modllerin imalat yannda elektro teknik alanda da uzman hale gelmitir. Bu stlenilme ile birlikte BOMBARDIER dnya zerinde demiryolu tekniinde zellikle de tren setlerinde lider duruma gelmitir. BOMBARDIER TRANSPORTATION irketinin rn portfy ierisinde yakn mesafe, ehir ii ve uzak mesafe yolcu tamaclnn yansra aralarn kapsaml olarak

46

modernletirilmesi, iletme ve bakm sektrnde kapsaml servis de bulunmaktadr. rn portfynde metrolar, ehir ii rayl tamaclk aralar, tramvay, tek ve ift katl EMU ve DMU trenler, yolcu vagonlar, hzl trenler, elektrikli ve dizel lokomotifler bulunmaktadr. Bunun haricinde BOMBARDIER TRANSPORTATION demiryolu toplu sistemleri, yksek yolcu kapasiteli ehir ii tamaclk sistemleri, tam otomatik people-mover sistemleri, tahrik ve kumanda teknii, demiryolu kumanda sistemi, dndrme yerleri ve yk vagonlar sunmaktadr. BOMBARDIER, Kuzey Amerikadaki vatannda temsil edilmekle beraber imalatnn byk ksm ve cirosu Avrupadadr.

2.2.4. CAF
Toplam ciro Tren blm cirosu Toplam alan Tren blm alan Tahrikli vagonlarn yerleri Ana rnler 694 milyon (2003) 694 milyon (2003) 3.472 3.472 (2003) (2003)

Zaragossa , Beassain, Sacramento Civia, UQE 3500, Sm4, Class 332, SFM

1917 ylnda kurulmu olan spanyol firmas Costrucciones Y Auxiliar De Ferrocarril (CAF) demiryolu aralar alannda 100 yl akn bir gemii bulunan en eski ve en byk demiryolu aralar reticisidir ve CAFn trenleri dnyada 20 lkede almaktadr. Halihazrda yaklak 3.500 kiilik bir igc olan CAFn, spanyada toplam 900.000 metrekareyi aan yzey alanna sahip fabrikas vardr (Beasain, Zaragoza ve Irun) ve drdncs (Linares) 2006 ylnda tamamlanacaktr. CAF grubunun Ispanya dndaki yan kurulular CAF Amerika, CAF ngiltere, CAF talya, CAF Meksika, CAF Arjantin ve CAF Brezilya olup, ayrca Amerika ve Meksikada iki demiryolu arac fabrikas ile Arjantin, Brezilya, ngiltere ve talyada muhtelif demiryolu arac bakm tesisleri de vardr. CAF nde gelen btn dizel veya elektrikli cer veya dier ara alt sistem imalatlar ile alm olup, sistem entegrasyonu konusunda ok tecrbelidir.

47

2.2.5. EMD
1922 ylnda kurulan ve ana faaliyeti dizel yk ve yolcu lokomotifi, elektrik jeneratr, eitli deniz tatlar iin g niteleri retmek olan EMD firmas, 80 yl akn bir sredir faaliyetlerini srdrmektedir. LaGarangede bulunan fabrika mhendislik faaliyetleri ile bata dizel motor, alternatr ve elektronik kontrol sistemleri olmak zere eitli paralarn retimi yaplmaktadr. Lokomotif montaj ise London-Kanadada bulunan fabrikada yaplmaktadr. EMDnin fabrikasnda bugne kadar yetmibinden fazla dizel motor retilmitir. Halen arlkl olarak 645 ve 710 serisi dizel motorlar retilmektedir. EMD tarafndan mteri taleplerine bal olarak deiik modellerde lokomotif retilmektedir. Halen arlkl olarak Kuzey Amerika iin AC tahrikli SD 70 Ace ve DC tahrikli SD 70 M-2 tipi lokomotifler ile Avrupa lkeleri iin JT42 CWR tipi lokomotifler retilmektedir. Bugne kadar retilen lokomotifler yzden fazla lkede servis yapmaktadr.

2.2.6. HITACHI LTD

Toplam ciro Tren blm cirosu Toplam alan Tren blm alan Tahrikli vagonlarn yerleri Ana rnler 7.994 milyar yen k.A (bilgi yok) 326.344 k.A Tokyo A-Train

Japon elektronik holdingi HITACHI 1910 ylnda kurulmutur. Bugn HITACHI rnleri enerji ve ulatrma alannda olduu gibi, ayn zamanda kimya, tesis imalat, telekomnikasyon ve tketici elektronik aletleri gibi bir ok alanda kullanlmaktadr. Bu rnler 1.000 den fazla firma tarafndan Japonya ierisinde ve dnda HITACHI Ltd. Tokyoya ait firmalar tarafndan gelitirilmekte ve retilmektedirler. HITACHI, EMU imalatnda 65 yl aan deneyimi ile gl mali performans ve kalite, zamannda teslimat ve gvenilirlikle desteklenen zor kazanlm itibaryla gerek bir global irkettir. zellikle elektrikli tren seti, monoray ve yksek hzl tren konusunda deneyimlidir.

48

2.2.7. ROTEM
Toplam ciro Tren blm cirosu Toplam alan Tren blm alan Tahrikli vagonlarn yerleri Ana rnler Holding yaklak 32 milyar (2003) k.A. 3.800 k.A Changwon , Uiwang XG EMU ,KNR DMU, Seri 600 (TRA), MTRC EMU (Hong Kong) DMRC EMU (Hindistan)

1990l yllarn sonuna doru Kore ekonomisinin yeniden yaplandrlmasnn sonucu olarak Temmuz 1999 tarihinde holding Hyundai, Dae-woo ve Hanjinin yrttkleri demiryolu ara ileri birletirilmitir. Yeni irket ilk olarak KOROS (Korea Rolling Stock Corporation) olarak adlandrlm ve Ocak 2002 tarihinde isim ROTEM olarak deitirilmitir. Pazarlama ileri iin ana holding Rotem Company Hyundai&Kia Motors Group ad altnda almaktadr. ROTEM kapal Kore pazarnda en byk demiryolu sanayiidir. Gncel olarak 3.800 alan mevcut olup, bunlar genellikle iki iletme Changwon ve Uiwang da ve ayrca aratrma merkezleri Uiwang ve Yongin merkezlerinde almaktadr. Yukarda da deinildii zere ROTEMin Koredeki retim tesisleri; 1) Seul yaknndaki Uiwang ehrinde yerleik Uiwang Tesisi ile AR-GE Merkezi, 2) Kore Yarmadasnn gneydousundaki Masan Liman yaknndaki Changwonda kurulu Changwon tesisidir.

2.2.8. SIEMENS
Toplam ciro Yeni sipari Tren blm cirosu Toplam alan alanlarn dnyadaki dalm 417.000 % 41i Almanyada; % 26s Almanyann dndaki Avrupa lkelerinde; % 20si Amerikada % 11i Asya-Pasifikte % 2si Dnyadaki dier firmalar. Tren blm alan Tren setlerinin yerleri Ana rnler 17.740 Krefeld rdingen , Nrnberg , Prag DESRO, ET 42X, ET Mainline, VERATUS, BR 472 (CZ), Dm12 Holding 74,233 milyon (2003) 75,056 milyon (2003) 4.7 milyar (2003)

49

SIEMENS tm dnya zerinde faaliyet gsteren ve ana merkezi Mnih ehrinde olan bir elektronik ve teknoloji holdingidir. SIEMENS eitli sanayi dallarnda rnler retmekte olup, ulatrma sistemleri yannda zellikle telekomnikasyon, bilgisayar, ev aletleri, otomasyon teknii konusunda uzmanlamtr. SIEMENSin ulatrma sistemleri alanndaki alanlarnn says tm ekonomik zorluklara ramen dnya zerindeki iletmelerde 2003 ylnda 17,700 kiiye ykselmitir. SIEMENS ulatrma sistemleri 2002 2003 mali ylnda cirosunu %7,6 artrarak 4,7 milyar Euroya ykseltmitir. Bu cironun yarsndan fazlas demiryolu aralar ile gerekletirilmitir. SIEMENS ulatrma sistemlerinin imalatnn arlk noktas yaklak 15.000 kiinin alt Avrupadr. SIEMENS ulatrmann elde ettii cironun yaklak 1/3lk blm Almanya pazarnda gerekletirilmitir. Ana merkez Erlangerin yan sra tren setlerinin gelitirme ve imalat merkezleri Krefeld ve Prag (vagon kasas ve montaj) ve ilaveten Nnberg (tahrik aksam)dir.

2.3. GZFT ( Gl Ynler Zayf Ynler, Frsatlar Tehditler) Analizi

Demiryolu ulamndaki eken-ekilen ara yetersizlii gibi sorunlarn alabilmesi demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren TLOMSA, TVASA ve TDEMSA ile mmkndr. Demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulular yeniden yaplanma, ada ynetim, yetkin bir kadro ve finansal destek/kredi temini drtls ile salkl bir gelimeye doru ynlendirilebilir. Demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulularn kuvvetli ynlerinin saptanmasnda ciddi bir glk bulunmaktadr. Ancak demiryolunun bir tama sistemi olarak kozlar ve gc, demiryollarmzn ve dolaysyla demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulularn potansiyel gcdr. Bu kozlar, hz, konfor, gvenlik v.b. olarak sralanabilir. Demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulular, demiryollarnn potansiyel gcne uygun eken-ekilen ara retmek ile mkelleftir. Demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulularn zayf ynleri, 50 yl akn bir dnemde gereken ilgi ve destekten yoksun kaln yaratm olduu, altyap,

50

personel ve eitim konusundaki gerilemeler, iktidardaki siyasi idarelerin gereksiz mdahaleleri ve baar/taltif esasna dayanmayan atamalar sonucu kilit personelin muhafaza edilememesi ve gnmz koullarna uymayan yaplanma sonucunda talep ekici hizmet sunulamamas ve ekonomik etkinlikten koparak, ara maliyetlerinin dnya fiyatlar ile yarabilecek dzeyde olmamas, etkin/bilinli pazarlama teknikleriyle rnn pazarlanmasnn salanamamas, bunu uygun sat kredileri ile desteklenememesidir. Demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulularmzn frsatlar, bu kurulularn yeniden yaplanmas ile mmkndr. Bu olaslk, ekonomide dzle karak, zayflklar gce dntrmek amac ile deerlendirilebilir. Bu gelime, demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulularmzn ABnin ada standartlarna uyarlamalar yaplmasna olanak verebilir. Tehdit anlamnda; ABye uyum abalarnn yava yrmesi, demiryolu iin beklenen destein ve olumlu yeni gelimelerin ortaya kmamas, demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulularmz iin en byk tehdidi oluturacaktr. Sonuta; demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulularmza ilikin GZFT Tablosu aadaki gibi oluturulabilir:

Kuvvetli Ynler: 1. Demiryolunun hz, konfor, gvenlik gibi henz kullanlmayan kozlar ve bu kozlara uygun
ara retilmek zorunda olmas,

2. Trkiyede bir ok lkeye gre demiryollarna uygun tama uzaklklarnn sz konusu

olmas ve bunun iin de tren seti temin gereklilii,

3. Avrupa-Asya arasndaki demiryolu balantsn salayacak Boaz Tp Geiinin inaasna

balanlm olmas ve bu proje iin yksek sayda ara temin gereklilii,

4. Elden geirildiinde ncelikle yk tamaclna yeterli olabilecek kmsenmeyecek bir

aa sahip olunmas ve bu ada servis yapacak 120 km/h hza sahip yk vagonlarnn retilmesine gerek duyulmas,

5. Kent ii ulam iin belediyelerin yksek sayda araca ihtiyac olmas, 6. Demiryolu aralarnn enerji verimlilii, 7. Demiryolu aralarnn evre dostu olmas, 8. Kamuoyunun destei,

51

9. Siyasal iktidarn kararl destei. 10. Rayl tat retiminde proje bazl uzmanlam fonksiyonel igc ve kstlda olsa yeni
rn gelitirebilen AR-GE faaliyeti,

11. Karayolu tatlar yan sanayiinin (TEMSA, MAN, BMC, MERCEDES, FORD,
TOYATA, HUNDAI, HONDA, FIAT, RENAULT) demiryolu tatlar yan sanayiinde kullanlabilme imkan.

Zayf Ynler: 1. Personel ve eitimdeki yetersizlik, 2. Ynetimin ve kadrolarn sk sk deiimi, 3. Organizasyon ve ynetim anlaynn gnmzn yeni yaklamlarna uyumsuzluu, 4. Uluslararas rekabette finansal bunalm/kredi temin edememe 5. Mteri gvensizlii, 6. zgven yoksunluu. Frsatlar: 1. AB ile btnleme balamnda daha byk tama uzaklklarnn ortaya kmas olana ve
bu olanaa uygun ara temin gereklilii,

2. ABye uyum balamnda yeniden yaplanma ile ada anlaya uygun bir ynetimin
salanmas,

3. AB yksek hzl demiryolu ana entegrasyon gereinden ortaya kacak itici g, bu g

sonucunda yksek miktarda ara temin gereklilii,

4. Kamuoyunun zorlamas neticesinde kentsel ulamn rayl tamacla kaymas ve bu

tama iin yksek miktarda ara temin gereklilii,

Tehditler: 1. Yeniden yaplanma oluumlarndan beklenen sonularn elde edilememesi, 2. ABye uyum srecinin yava yrmesi, 3. Boaz Tp Geii Projesinden ve kent ii ulam projelerinden beklenen katknn
alnamamas,

4. Siyasal iktidarlarn desteinin zayflayabilmesi.

52

3. DOKUZUNCU PLAN DNEMNDE (2007-2013) SEKTRDE BEKLENEN GELMELER 3.1. Yurtii Talep projeksiyonu
9. Plan Dneminde TCDD nin eken ekilen ara talebi

3.1.1. Yk Vagonlar in Tama Talebi ve Bu Talebi Karlayacak Aralarn Tespiti

9. Plan Dneminde yk vagonu talep projeksiyonu tanan eya cinsi baznda yaplmtr. Benzer fiziksel zellikteki eyalar gruplandrlarak ayn tip vagonla tanmas planlanmtr. Vagon eitlemesinde azlk, sadelik ve standardizasyon, iletmede vagon tahsis planlamasnda esneklik salanmtr. Tanan eya grubu ve gereken vagon cinsi aada belirtilmitir.

VAGON CNS - Cevher vagonu (Otomatik boaltmal) Fa, Fd, Fad, Fas, Fals

TAINAN EYA GRUBU Demir cevheri, linyit (6 ay), kok, maden kmr, krom cevheri

- Bunkerli vagon Uadgs - Kapal vagon G, Ga (Standart ve zel tip) - Ak vagon E, Ea

Hububat (3 ay), manyezit, imento eker, gbre, ttn, gda maddeleri, canl hayvan (6 ay), imento (torba), dier tamalar (60 %)

eker pancar (3 ay), kspe (6 ay), kereste, naat malzemeleri, dier tamalar (30 %)

53

VAGON CNS - Platform vagonlar K, S, Sa, R, U

TAINAN EYA GRUBU - Ziraat Aletleri (6 ay), ilenmemi demir, uluslararas tamalar (60 % nin 80 %), dier tamalar (10 %)

- Sarn vagonu Z, Za

Hafif petrol rnleri (12 ay)

Yksek olan rotasyon srelerinde plan dneminde yzde 25 azalma/iyileme ngrlmtr. Yllk vagon alma gn says 300 gn olarak dikkate alnmtr. TCDDnin 40 yl ekonomik mrn dolduran yk vagonlarn yllar itibariyle skat edecei planlanmtr. Demiryolu kurulular arasnda yk vagonlarnn deiimi ve kullanlmasna ilikin anlamaya (RIV 2000) gre yk vagonlarnn mali deerinin hesabnda yllk % 4 amortisman ve maksimum deerin % 80 nin dlebilecei varsaylmtr.

Bu almada; TCDD Genel Mdrl Hareket Dairesince hazrlanan tablodan yararlanlmtr. TCDD Hareket Dairesince hazrlanan almada 2006 2013 Plannda yllk % 3.5 luk yk talep tahmini art ngrlmtr. Yk talep tahmini, yk vagonu skat, tamirlik vagon says, yedek vagon durumu, yk vagonu rotasyonu ve yk vagonu mevcudu dikkate alnmtr.

Ayrca Uluslararas Demiryollar Birlii (UIC), Avrupa Demiryollar Ortakl (ECFE), Uluslararas Kamu Tamalar Birlii (UITP) ve Avrupa Demiryolu Endstrileri Birliiin (UIFE) ortak kararnda, 2020 ylnda demiryollarnn pazar paynn ykte %15in zerine kaca planlanm; bu balamda bu ykler iin gerekli yk vagonlarnn tamamlanmas/yenilenmesi gereklilii gz ard edilmemitir. (rnein blok trenler ile imento tanmasna arlk verilmesi ve buna paralel olarak da bunkerli (Ug ) vagonlarn saysnn artmas planlanm; 2009 ylna 120 adet bunkerli vagon retimi konmutur.)

54

Tablo 22: Mevcut Hatlar in Yk Vagonu Says

2006 CEVHER (Fal,Fas) Talep (Bin) Kullanlabilir vagon (*) Gereken vagon says Yk vagon ihtiyac Vagon imali Talep (10 ) Kullanlabilir vagon (*) Gereken vagon says Yk vagon ihtiyac Vagon imali Talep (10 ) Kullanlabilir vagon (*) Gereken vagon says Yk vagon ihtiyac Vagon imali Talep (103) AIK (E,Ea) Kullanlabilir vagon (*) Gereken vagon says Yk vagon ihtiyac Vagon imali (Kb,R,Rm;Sg,Sp,Sa, Talep (10 ) Kullanlabilir vagon (*) Ui) Gereken vagon says Yk vagon ihtiyac Vagon imali Talep (10 ) Sarn (Z,Za) Kullanlabilir vagon (*) Gereken vagon says Yk vagon ihtiyac Vagon imali
3 3 3 3

2007 10.944 3.820 3.820 0 0 259 281 319 38 0 2.381 3.879 3.982 104 0 1.510 2.278 2.340 62 200 3.068 3.971 4.013 0 400 635 713 751 38 200

2008 11.579 3.783 3.224 0 0 281 280 276 0 0 2.571 3.730 3.430 0 0 1.626 2.244 2.004 0 100 3.344 3.962 3.431 0 250 698 724 659 0 175

2009 11.927 3.740 3.214 0 0 295 278 280 2 120 2.623 3.669 3.387 0 0 1.677 2.117 1.990 63 200 3.442 3.706 3.478 5 0 732 712 669 0 0

2010 12.275 3.698 3.202 0 0 313 390 297 0 0 2.702 3.632 3.378 0 200 1.726 2.125 1.984 36 0 3.533 3.676 3.458 4 195 751 665 665 0 0

2011 12.643 3.698 3.193 0 0 332 388 315 0 0 2.783 3.476 3.368 0 0 1.778 1.883 1.978 96 90 3.632 3.679 3.443 0 0 774 657 663 6 0

2012 13.022 3.698 3.184 0 0 352 386 334 0 0 2.866 3.476 3.359 0 0 1.831 1.815 1.973 158 90 3.733 3.679 3.428 0 0 797 647 661 14 15

2013 13.413 3.698 3.174 0 0 372 384 353 0 0 2.952 3.476 3.349 0 0 1.886 1.950 1.968 18 90 3.838 3.679 3.414 0 0 821 630 659 29 15

10.890 3.671 3.910 239 0 257 283 326 43 0 2.369 3.830 4.014 185 400 1.502 2.227 2.395 168 0 3.048 3.762 4.102 340 400 630 623 767 143 200

PLATFORM

1-Vagon tip ve adetlerinde mteri tercihine, talep durumuna ve gnn koullarna gre deiiklik yaplabilir. 2-Talep tahmininde ve vagon parknda 3. ahs vagonlar dikkate alnmamtr. 3- Vagon gruplamalar nedeniyle; gruptaki baz vagonlara ihtiya olmasna ramen, baz vagonlarn fazlal nedeniyle ihtiya gzkmemekte olup, bu durumda olan vagonlarn ihtiyalar da dikkate alnarak tabloda ayarlama yaplmtr. (zellikle platform vagonlarda) (*) : Kullanlabilir vagon hesabnda; tamirlik, yedek, imal, skat, tilizasyon durumu dikkate alnmtr.

(G,Ga,Habbinss)

KAPALI

BUNKERL (Ug)

55

3.1.2. Yolcu Vagonlar in Tama Talebini Karlayacak Aralarn Tespiti

2000 2004 yllar arasnda tanan ana hat ve blgesel hatlardaki yolcu tamalarnda, yllar arasnda dalgalanmalar olmasna ramen ortalama yzde 2lik bir art gereklemitir. TCDD, 2006 ylnda yolcu tamaclnda % 20 art salanmasn ve mteri memnuniyetinin % 25 artrlmasn hedeflemektedir. Bu da kesintisiz, gvenilir, hzl, modern teknoloji rn eken-ekilen aralarn kullanm ile mmkndr. Yolcu vagonlar iin tama talebini karlayacak aralarn tespiti ile ilgili hesaplamalarda; Ulatrma Ana Plan Stratejisindeki tespitler, karayollarnda kapasite sorununun yaand kesimlerde demiryollarna trafik aktarlmas olanaklar ve bu hatlara ek seferler konabilecei dikkate alnmtr. Bu hatlarn yan sra AB yksek hzl demiryolu a ile btnlememizi salayacak olan ve 2006 yl TCDD yatrm programnda yer alan Ankara-stanbul yksek hzl uygulama demiryolu hatt ile Ankara-Konya hzl tren hattnn ivedilikle tamamlanacan; TekirdaMuratl; Ankara-Sivas; Ankara-Afyon-zmir hatt iin DLHca yaptrlan projelerinin hzla hayatiyete geirilecei varsaylmtr. Gelimiliin kstasn boa harcanan zamann azl ve ekonomiklik olarak tanmlayan lkelerde olduu gibi, gerek iletmecilik maliyetlerinin minimize edilmesini gerek yolcu konforuna ynelik hizmetlerin daha kolay sunulabilmesini ve gerekse de yolcu ihtiyacna uygun modler tasarm/tren tekilini ve srati dikkate alarak; TCDD ncelikle yeni servise koyaca trenler, devamnda da daha ekonomik olacan dnd hatlar iin tren+vagon konsepti yerine EMU/DMU gibi tren setlerini tercih etmitir. Modern demiryolu iletmecilii yapan lkelerin yolcu tama stratejisi olarak kabul edilen EMU/DMU gibi tren setlerinin TCDD hatlarnda da yaygn olarak kullanlabilmesi iin bal ortaklklar nezdinde almalara balanmtr. DMU/EMU tren setlerinin devreye girmesiyle yolcu tamaclnda kullanlan yksek gl lokomotifler yk tamaclna kaydrlacaktr. Bu kapsamda, 2006-2013 yllar arasnda yolcu konforu ile hizmet kalitesinde gerekletirilecek iyilemelerle yolcu saysnda % 3lk art ngrlm; elde edilen bymeyi karlayabilmek amacyla; 2005 yl itibari ile mevcut ana hat ve blgesel hatlarda altrlan toplam 160 adet trene her yl iin ilave be tren servise konulmutur. Bu hesaplamalar yaplr iken; TCDD filosunda gzken ancak byk ounluu teknik ve ekonomik mrlerini doldurmu olmalar nedeniyle faal oranlar dk, arza skl fazla,

56

iletme ve bakm masraflar yksek, mteri memnuniyeti / taleplerini karlamayan ikinci snf ve kompartmanl vagonlarn 2006-2015 yllar ierisinde peyderpey servisten ekilecei varsaylmtr. TCDD, halen filosunda gzken ikinci snf ve kompartmanl vagonlar ile zorunlu hallerde ilave tren taleplerini ve ksa hatlarda banliy hizmetini karlamaktadr. Yine bu hesaplamalar yaplr iken; daha nceki yllarn gecikmi ihtiyac olan eitli tipteki 30 adet TVS 2000 tipi yolcu vagonunun 2006 yl Yatrm Programna alnmas salanmtr. retilecek bu 30 adet vagonla birlikte 2006 ylnda mevcut 300 adet yolcu vagonunun daha yenilenmesi ve klimal hale getirilmesi ve/veya yenilenemeyen vagonlar yerine yenilerinin retimi salanacaktr. Bu vagonlarn tamamlanlmasndan sonra demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulular retim akn DMU/EMU tren setlerine gre yaplandracaktr. Ayrca yolcu tamasnda Ankara-stanbul, Ankara-Konya, Ankara-Sivasdaki Yksek Hzl Tren Hatlarnn 2007-2010 yllar arasnda tamamlanaca planlandndan bu hatlara yeni tren seferleri konaca varsaylm ve bu hatlardaki yolcu talebini karlayacak aralar tespit edilmitir.

Tablo 23: Mevcut Hatlar iin Yolcu Ara Says

2006 Mevcut Vagon Says Iskat Gereken park mevcudu Lks yolcu vagonu retimi/Temini EMU/DMU retimi/Temini Kaynak: TCDD (*)Temin edilecek tren setleri yolcu talebine/tren tekiline gre 2,3,4, 5 vagondan meydana gelen modler tren setleri olacaktr. Bu nedenle tabloda tren set adedi deil setleri oluturacak vagon adedi belirtilmitir. (**)Bu blmde demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren kurulularn retmesi planlanan tren setlerinin yan sra AYB kredisi ile ROTEM tarafndan retilecek toplam 24 aralk 2li tren setleri de yer almtr. 955 69 1037 30 2007 966 13 1058 2008 934 128 1014 2009 946 60 1027 69 (*) 2010 987 39 1037 80 (*) 2011 1033 34 1053 80 (*) 2012 1053 60 1067 80 (*) 2013 1087 52 1087 86 (*)

30(*) 96 (**)

57

Tablo 24: Yapm Planlanan Yksek Hzl Hatlar iin Yolcu Arac Says
2006 Gereken park mevcudu EMU Tren Seti retim/Temin Program Kaynak: TCDD
Not : Bu blmde Ankara-Konya ve Ankara-stanbul yksek hzl tren hattnn 2007 tarihinde; Ankara-Sivas yksek hzl tren hattnn 2010 tarihinde servise girecei planlanmtr. Ankara-stanbul hatt iin 10 set ara temini ile ilgili olarak CAF firmas ile szleme yaplmtr. Ankara-Konya Hzl tren setleri 6 set olarak 2006 Yatrm Programnda yer almtr. Ankara-stanbul hzl tren setinin ubat 2006 itibari ile henz Hazine onay tamamlanmadndan TCDDnin aralarn planlanan teslimat tablosu yukarda ekle dnmtr.

2007 95 -

2008 95 36

2009 95 66

2010 137 42

2011 137 -

2012 137 -

2013 137 -

TCDDnin yk ve yolcu tama talebini karlayacak eken aralarn tespiti esnasnda gznne alnan hususlar; letme blgeleri baznda eken aralarn tr ve saylar dikkate alnmtr. Blgelere isabet eden yk ve yolcu hamton-km talebi, eken cer ara cins ve says, o blgeye zg tren cins ve ekim trne gre istatistiki ortalama tren arlklar, eken aralarn gnlk ortalama parkurlar ve dizel ekimde yzde 80, elektrikli ekimde yzde 85 faal oranlar dikkate alnmtr . Hesaplamalarda eken ara saysna yzde 5 yedek ihtiyacnn eklenmesi gereklilii dikkate alnmtr Parkta mevcut eken aralarn ekonomik mrn dolduranlar/dolduracaklar ile olas kazalar dikkate alnm ve bu sonulara gre bir program dahilinde lokomotiflerin yllar itibari ile skat yaplmtr. 2007 ylnda Sirkeci-Halkal, Gebze - Haydarpaa hatlarnda tamaclk hizmeti durdurulacandan bu hatlardaki 50 ya ortalamasna sahip teknik ve ekonomik mrlerini doldurmu faal oranlar dk arza skl fazla iletme ve bakm masraflar yksek teknolojisi eski olmas nedeniyle malzeme temininde glklerle karlalan E 8000 tipi banliy trenleri skat edilecektir. 9. Plan Dneminde DE 24000 tipi lokomotifler 150 adede indirilmi, 2013 sonrasnda da 100 adede indirilmesi planlanmtr. Bosna-Hersekten kiralanan 52500 tipi lokomotiflerden 10 adedinin 2009; 10 adedinin ise 2010 ylnda iade edilmesi planlanmtr. TCDD Cer Dairesinden alnan verilerden plan dneminde 105 adet BoBo tipi ilave

58

elektrikli anahat lokomotife ihtiya duyulaca grlmtr. Bu lokomotiflerden 80 adedinin ivedilikle temini gerekmektedir. Plan dneminde yeni retilen DE 33000 tipi lokomotiflerin toplam saysnn 89 adet olaca dikkate alnmtr. 9. Plan dneminde bir taraftan artan talebi karlamak, bir taraftan da ekonomik mrn dolduranlar yenilemek iin DE 33000 tipi anahat lokomotiflere ilaveten toplam 173 adet dizel anahat lokomotifine ihtiya duyulmaktadr. nmzdeki yllarda imal ve teslim edilecek bu lokomotifler, talep projeksiyonlar ve sektrdeki ana reticilerin retim kapasiteleri dikkate alnmak suretiyle 2012 ylndan itibaren teslim edilecek ekilde temin edilmelidir. Bu lokomotifler, dizel elektrikli lokomotiflerin en yeni kua olan yksek adhezyon kapasitesi sunan AC cer motorlu lokomotifler olmaldr. 9. Plan dneminde bir taraftan artan talebi karlamak, bir taraftan da ekonomik mrn dolduranlar yenilemek iin toplam 50 adet manevra lokomotifine ihtiya duyulmaktadr. nmzdeki yllarda imal ve teslim edilecek bu lokomotifler, talep projeksiyonlar dorultusunda 2007 ylndan itibaren teslim edilecek ekilde temin edilmelidir. TCDDnin tren tekillerinde bir deiiklie /yenilie gittiini; blok /uzun trenlere yneldiini; bu nedenle zellikle orta ve byk gl manevra lokomotiflerine ihtiyac bulunduunu gz nne alarak; VIII. Be Yllk Kalknma Plannda yer alan 38 adet ar hizmet tipi manevra-yol anahat lokomotifinin minimum 1500 BGl ikiz dizel hidrolik, modern lokomotifler olmaldr. TCDD ebekesindeki elektrifikasyon almalarnn tamamlanmas durumunda yolcu trenleri, elektrikli trenlerle yaplacaktr. DMU, EMU tren setlerinin devreye girmesiyle yolcu tamaclnda kullanlan yksek gl lokomotifler yk tamaclna kaydrlacaktr. Halen Sirkeci-Halkal, H. Paa-Gebze, Kaya-Sincan, Basmane ili, Basmane-Aliaa, Alsancak-Cumaovas-Buca arasnda banliy hizmeti yaplmaktadr. Bu hatlardan; Basmane-ili, Alsancak-Cumaovas hat kesimi, kent ii ulam ile ilgili elektrifikasyon ve altyap almalar nedeniyle 2006 ylndan itibaren 24 ay sre ile ulama kapatlacaktr. Marmaray tp geii kapsamnda elektrifikasyon ve altyap almalar yaplacandan 2007 ylnda Sirkeci-Halkal-Sirkeci ve Haydarpaa-GebzeHaydarpaa hatt ulama kapatlacaktr. blgesel

59

eken ve ekilen demiryolu ara taleplerinin tespitinde modern teknolojiye uygun standart aralar esas alnmtr. Burada ama tat veya tren tipinin belirlenmesinde iletici kurulua tercih esneklii salamaktr.

3.1.3. Yk ve Yolcu Tama Talebini Karlayacak Lokomotiflerin Tespiti

2006 2013 yllar arasndaki lokomotif saysnn tespitinde Cer Dairesince hazrlanan lokomotif ihtiya tablosu dikkate alnmtr. Plan dneminde yeni retilen DE 33000 tipi lokomotiflerin toplam says 89 adet olacaktr. 9. Plan dneminde DE 33000 tipi lokomotiflere ilaveten ihtiya duyulan toplam 173 adet dizel anahat lokomotifinin, talep projeksiyonlar ve sektrdeki ana reticilerin retim kapasiteleri dikkate alnmak suretiyle, 2012 ylndan itibaren ylda 30ar adetlik paketler halinde teslim edilecei ngrlmtr. G elektroniindeki gelimeler, elektrik g kontrol sistemlerinde nemli gelimeler salamtr. 3 fazl AC inverterler olduka basitlemi ve ksa devre asenkron motorlu AC ekim n plana kmtr. Yksek ve gvenilir teknoloji, iletme artlarna uygun cer ve frenleme karakteristikleri, yolcu ve yk ekimine uygun yksek performans, yksek iletme gvenlii ve faal oran, dk bakm ve iletme masraflar AC tahrik sisteminin konvansiyonel DC tahrik sisteminden balca stnlkleridir. Dizel elektrikli lokomotiflerin en yeni kua ok daha yksek adhezyon kapasitesi sunan AC cer motorlu lokomotiflerdir. AC dizel lokomotifleri, TCDDde olduu gibi dik rampal demiryollarnda zellikle avantajldr. Tm bu nedenlerle yllar itibariyle ihtiya duyulan ilave dizel lokomotifler, 3 fazl, alternatif akm tahrik tekniine sahip modern lokomotifler olmal; TCDD tama kapasitesini arttrmak iin zorunlu olduu filo yenileme ile ilgili kararlarn brokratik hantallktan uzakta teknolojik kararlara uygun olarak vermelidir. Plan dneminde 105 adet BoBo tipi ilave elektrikli anahat lokomotifi gerektii dikkate alnmtr. Bu lokomotiflerden 80 adedinin ivedilikle temini gerekmektedir. ncelikle temini gereken 80 adet lokomotifin 20er adetlik partiler halinde teslim edilmesi ngrlmtr. Yllar itibariyle ihtiya duyulan elektrik lokomotiflerin 3 fazl alternatif akm tahrik tekniine sahip olmalar gerekmektedir.

60

TCDD tekilat garlarnda yk ve yolcu trenlerinin tekil ilemlerinde, dkme ar emtiann (demir cevheri, kmr, boraks vb.) dolum ve boaltma yerlerindeki manevra hizmetlerinde, tekilat triyaj garlaryla yakn istasyonlar arasnda para manevra hizmetlerinde ve ksa mesafeli ve dk tonajl mntka yolcu/banliy tren hizmetlerinde hizmete en uygun kapasitedeki dizel manevra/dizel yakn yol manevra lokomotifi kullanlmas gereklilii dikkate alnmtr. Manevra hizmetleri iin TCDD halen, 300-400 HP hafif manevra hizmet lokomotiflerine, 600-700 HP orta manevra hizmet lokomotiflerine, 900 HP ar manevra hizmet lokomotiflerine sahiptir. Ancak TCDD elindeki hafif manevra hizmet lokomotifleri, ekonomik mrn doldurmu biyelli lokomotiflerdir. Gerek malzeme teminindeki glkler gerekse de faal halde tutmak iin yaplan masrafn ekonomik olmamas nedeniyle TCDD elindeki hafif manevra hizmet lokomotiflerini peyderpey skat planna almtr. IX. Plan dneminde bir taraftan artan talebi karlamak, bir taraftan da ekonomik mrn dolduranlar yenilemek iin toplam 50 adet manevra lokomotifine ihtiya duyulmaktadr. nmzdeki yllarda imal ve teslim edilecek bu lokomotifler, talep projeksiyonlar dorultusunda 2007 ylndan itibaren teslim edilecek ekilde temin edilmelidir. Bu lokomotifler, ncelikle TCDDnin ihtiyacna buna ilaveten de demiryolu tatlar imalat ve onarm sektrnn retim yelpazesinin genilemesine ve d lkelerdeki farkl taleplere yant verebilecek teknoloji ve dnya fiyatlaryla yarabilecek maliyette lokomotifler olmaldr.

TCDDnin tren tekillerinde bir deiiklie /yenilie gittiini; blok /uzun trenlere yneldiini; bu nedenle zellikle orta ve byk gl manevra lokomotiflerine ihtiyac bulunduu gz nne alarak; VIII. Be Yllk Kalknma Plannda yer alan 38 adet ihtiya lokomotifin minimum 1500 BG motorlar ile donatlan ve ayn tip iki adet lokomotifin tek kumanda merkezinden kumandas ile oluturulacak ikiz loko kompozisyonu ile retilmesinde yarar grlmektedir. Bu dizaynn dizel hidrolik olmas halinde, zellikle rampal ve kurplu yollarda yksek momentli bir ekim gc oluturmak suretiyle lkemiz corafi yapsndan kaynaklanan baz ekim problemlerine zm getirilecektir. Bakiye ihtiya lokomotifte yine TCDD ihtiyalar dikkate alnarak tasarlanmal ve retilmelidir.

61

Tablo 25: Mevcut Hatlar in eken Ara Says (Miktar)

2006 YILI DL 1) BLOK TRENLER 2) YOLCU TRENLER 3) YAVA YK 4) RANFORLAR 5) MANEVRA 6) TRENLER TOPLAM HTYA MEVCUT LOKO ISKAT /KRALIK LOKO ADE YEN LAVE LOKO KALAN MEVCUT FARK 213 104 35 29 13 24 418 394 24 24 394 -24 EL 30 39 0 3 0 0 72 68 0 0 68 -4 2007 YILI DL 234 106 35 29 13 24 441 394 24 24 394 EL 33 40 0 3 0 0 76 68 3 0 65 2008 YILI 2009 YILI 2010 YILI DL 283 108 35 29 13 24 492 369 25 0 344 -148 EL 55 42 0 3 0 0 100 94 11 20 103 3 2011 YILI DL 283 108 35 29 13 24 492 344 25 0 319 -173 EL 66 42 0 3 0 0 111 103 1 20 122 11 2012 YILI DL 283 108 35 29 13 24 492 319 0 30 349 -143 EL 80 42 0 3 0 0 125 122 1 0 121 -4 2013 YILI DL 283 108 35 29 13 24 492 349 0 30 379 -113 EL 100 42 0 3 0 0 145 121 1 0 120 -25

DL EL DL EL ANAHAT LOKOLAR 257 108 35 29 13 24 466 394 24 23 393 -73 37 41 0 3 0 0 81 65 0 20 85 4 283 108 35 29 13 24 492 393 24 0 369 -123 45 42 0 3 0 0 90 85 11 20 94 4

-47 -11

MANEVRA LOKOLAR MANEVRA LOKO HTYACI MANEVRA LOKO MEVCUTU MANEVRA LOKO ISKATI YEN LAVE MAN. LOKO MANEVRA LOKO FARKI 110 129 12 0 7 114 117 10 1 -6 119 108 2 10 -3 124 116 2 10 0 129 124 2 10 3 134 132 2 7 3 139 137 2 0 -4 145 135 2 0 -12

Kaynak: TCDD, DL : Dizel Loko, EL : Elektrikli Loko

62

3.1.4. Banliy Vagonlar in Tama Talebini Karlayacak Aralarn Tespiti

TCDD tarafndan Sirkeci-Halkal, Haydarpaa-Gebze, Sincan-Kaya, Basmane ili, Basmane-Aliaa, Alsancak-Cumaovas-Buca arasnda banliy hizmeti verilmektedir. Banliy hatlarnda 2000-2004 yllar arasnda tanan yolcu saylar incelendiinde sadece Kaya -Sincan-Kaya arasnda toplam % 3,1 lik bir art grlmekte dier hatlarda ise yolcu saylarnda nemli dler tespit edilmektedir. Buna neden olarak mahalli idarelerin toplu tama konusundaki alternatif yatrmlar, TCDD nin lkedeki deiime ve gelimeye ayak uyduramayp ara parkn yenileyememesi, yolcularn istedii konfor artlarn salayamamas, pik saatlerde mevcut yolcu talebinin karlanamamas gibi nedenler saylabilir TCDDnin banliy hizmeti verdii hatlardan; Basmane-ili, Alsancak-Cumaovas hatt elektrifikasyon ve altyap almalar nedeniyle 2006 ylndan sonra 24 ay sre ile ulama kapatlacaktr. Kapatlan bu hat kesimlerinde daha sonra zmir Bykehir Belediyesi ile kurulmu olan yeni irket tarafndan temin edilecek aralarla banliy hizmeti verilecektir. zmir'de kent ii ulam rahatlatmak iin, Belediye ile ibirliine gidilerek Aliaa-Alsancak-Cumaovas arasndaki yeni demiryolu hattnda mterek banliy iletmecilii yapmak zere 26 Mart 2005 tarihinde zmir Banliy letmecilii Protokol imzalanmtr. Bu proje kapsamnda, TCDD bugne kadar; 80 km'lik tek hatt ift hatta karm, Hattn elektrifikasyon, sinyalizasyon ve telekomnikasyon tesislerini ina etmi, 2 adet istasyonun da metro standardnda inasn tamamlamtr. zmir Bykehir Belediyesi ise geri kalan 25 adet istasyonun inasn, alt ve st geitlerin inasn, banliy tatlarnn bakm-onarmlarnn yaplaca atlye binalarn yapacaktr. Banliy iletmecilii ise TCDD ve Belediyenin %50 'er hisse ile ortak olarak kurduklar irket tarafndan gerekletirilecektir. Proje hayata getiinde ylda 165 milyon kii tanacaktr. Sirkeci-Halkal ve Haydarpaa-Gebze hatlar 2007 ylnda Marmaray tp geii kapsamnda elektrifikasyon ve altyap almalar nedeniyle kapatlacak ve almalarn tamamlanmasndan sonra DLH tarafndan temin edilecek aralarla banliy hizmeti verilecektir. Kaya-Sincan-Kaya hattnda 15 dakika ara ile 26 set banliy treni almakta olup yolcu younluunu karlayamamaktadr. 2007 ylnda HaydarpaaGebze ve Sirkeci

63

Halkal hat kesiminden boa kacak E 14000 tipi trenlerden 16 seti bu hat kesimine kaydrlarak toplam 42 banliy trenleri ile yaplacak yolcu tamacl 10 dakikada bire indirilecektir. Adapazar-Gebze-Adapazar hat kesiminde yaplan dizel tamacl durdurularak E 14000 tipi trenlerden 16 seti de bu hat kesimine kaydrlacaktr. E 14000 tipi trenlerden 6 setinin Halkal-erkezky-Halkal hat kesimine kaydrlmas, 5 setinin de Ankara-PolatlAnkara arasnda almas planlanmaktadr. 2008-2009 yllar arasnda temin edilecek 32 set banliy trenleri Sincan-Kaya-Sincan arasnda devreye girmesiyle bu hat kesiminden aa kacak E 14000 tipi banliy trenleri, Adana-Mersin-skenderun hat kesiminin tamamnn elektrifiye edilmesinden sonra, bu blgedeki blgesel trenler de kullanlacaktr. Bu bilgiler nda 2008-2009 yllar arasnda 32 set banliy trenleri temin edilmesiyle 2006-2013 yllar arasnda TCDD nin yeni banliy tren setine ihtiyac bulunmamaktadr.

3.1.5. Kent i Rayl Tama Sistemleri 3.1.5.1. Marmaray Yeni Aralarn Temini (CR2)
Proje kapsamnda 440 adet ara alnmas planlanmaktadr. 2008 yl sonuna kadar 80 adet, 2009 yl ierisinde 140 adet, 2010 yl ierisinde 140 adet ara, 2011 yl ierisinde 80 adet ara olacak ekilde toplamda 440 adet aracn temin edilmesi planlanmaktadr. Bylece; 2025 ylnda 44 adet 10 aral tren filosu hizmette olacaktr. Her bir aracn boyu yaklak 2223 m ve aralarn tamam motor donanmna sahip olacaktr. Aralar dnyada kabul grm standartlarda ve evre dostu aralar olacaktr. Projenin finansman konusundaki almalar srdrlmektedir. Avrupa Yatrm Bankasndan 400 milyon Euro kredi salanmas iin kredi anlamas imzalanm olup, Bakanlar Kurulu Karar alnmas beklenmektedir. Yerli katknn en yksek seviyede olmas hedeflenmektedir. Marmaray Projesinde kullanlacak aralarn imalatnn uzun zaman almas nedeniyle alt ve st yap inaatlar ile paralel bir ekilde imal edilmesi gerekmektedir. Aralarn maliyetinin 801.113.624 $ olduu gz nne alndnda sz konusu aralarn lkemizde imal edilmesi bir alternatif olarak dnlmekte olup, Demiryolu Boaz Tp Geii naat ile paralel yrtlmesi ve e zamanda tamamlanmas projenin btnl asndan son derece nemlidir.

64

3.1.5.2. Ankara Bykehir Belediyesi

1996 ylnda iletmeye alan ve Ankara ehirleraras yolcu terminaliyle balant salayabilmek amacyla Terminal-Beevler-Tandoan-Maltepe-Kzlay-Dikimevi gzergahnda alan Ankaraya ait 33 adet ara, 1997 ylnda hizmete alan Batkent Kzlay arasnda alan Metroya ait 108 adet ara bulunmaktadr Bunlar trafik talebine gre 3 veya 6 aral diziler halinde kullanlabilmektedir. Aralarn planl bakm ve onarmlar Macunkyde kurulu bakm onarm merkezinde gereklemektedir. Ankara Metrosu Sistemi 14.6 km uzunluunda, ift hatl, ar rayl sistem olup, 12 istasyon ve bir depodan olumaktadr. Gzergh, gneydou-kuzeybat istikametinde uzanarak Batkent ile ehir merkezini birbirine balamaktadr. Batkent-Sincan-(Trekent) M3 hatt iin 19.02.2001 tarihinde szleme imzalanarak yapm almalarna balanmtr. Ati-ayyolu (M2) hatt iin 27.08.2002 tarihinde szleme imzalanarak yapm almalarna balanmtr. Kzlay-Sgtz (M2 balants) hatt iin 08.04.2003 tarihinde yapm almalarna balanmtr. Ulus-Keiren (M4) hatt iin 15.07.2003 tarihinde szleme imzalanarak yapm almalarna balanmtr. Kzlay-ayyolu-2 (M2) aras inaat tamamlama isleri iin 08.03.2005 tarihinde szleme imzalanarak yapm almalarna balanmtr. Proje kapsamnda 2013 ylna kadar 324 adet ara alnmas planlanmaktadr. Bu aralarn en erken 2008 ylnda temin edilmesi beklenmektedir. Bylece 2013 ylnda Ankara Bykehir Belediyesinin toplam 465 (33+108+324 adet ) adetten oluan bir tren filosu hizmette olacaktr. Temin edilecek aralarn dnyada kabul grm standartlarda ve evre dostu aralar olmas ve dier belediyelerce temin edilmesi planlanan aralar ile benzer zellikler tamas gerekmektedir.

65

3.1.5.3. stanbul Bykehir Belediyesi / ETT

Yapmna 1992 ylnda balanan ve Taksim 4.Levent arasnda hizmet veren metro, 16 Eyll 2000 tarihinde hizmete girmitir 32 Adet arala hizmet vermektedir. u an almalar devam eden Taksim - Yenikap ve 4.Levent- Ayazaa blmleri hizmete alndnda gzergah toplam 17 km.yi bulacaktr. Aksaray - Esenler - Yenibosna LRT hatt 1989 ylnda ksmen alm, zaman iinde yaplan yatrmlarla yeni gzergahlar sisteme dahil edilmi, son olarak ta 13 Aralk 2002 tarihinde Dnya Ticaret Merkezi ve Havaalan istasyonlar da almtr. 8.5 km olan Aksaray -Kartaltepe arasndaki Hafif Metro hattnda ilk defa 03 Eyll 1989 tarihinde yolcu tanmaya balanmtr. 18 Aralk 1989 tarihinde Esenler istasyonu, 31 Ocak 1994 tarihinde Otogar istasyonu ve daha sonra da Terazidere, Davutpaa, Merter, Zeytinburnu ve Bakrky istasyonlar hizmete almtr. 26 Temmuz 1995 Ataky, 26 Austos 1995'te ise Yenibosna istasyonu, Mart 1999da Bahelievler istasyonu alm, 20 Aralk 2002 tarihinde dzenlenen trenle de hafif metro hatt havaalanna ulamtr. Hafif metro 74 adet arala hizmet vermektedir Zeytinburnu-Kabata arasnda hizmet veren tramvay hattnn Sirkeci-Aksaray-Topkap blm 1992 tarihinde, Topkap-Zeytinburnu blm Mart 1994 ve Sirkeci-Eminn blm ise Nisan 1996 tarihinde hizmete almtr. 30 Ocak 2005 tarihinde yaplan trenle hat Kabata'a uzatlmtr. naat srmekte olan fnikler hatt tamamlandnda, tramvay-metro ve deniz ulam Kabata blgesinde entegre olacaktr. 55 Adet arala hizmet vermektedir. Zeytinburnu-Kabata cadde tramvay haricinde stanbul Bykehir Belediyesi tarafndan yaptrlan ve halen inaat halinde bulunan 2 cadde tramvay hattnn da almalar hzla tamamlanmaktadr. lk etapta almalar son aamaya gelmi olan Zeytinburnu-Baclar hattnn, Vezneciler-Sultan iftlii hattnn Sultan iftlii-Metris blmnn, Edirnekap'ya kadar olan dier blmnn 2006 yl sonunda hizmete alnmas planlanmaktadr. Zeytinburnu-Baclar hattnda almalar son aamada olup hattn elektro mekanik ilemlerinin tamamlanmas ile birlikte deneme seferlerine balanacaktr. Edirnekap-Sultan iftlii hattnda ise trafiin rahat ilemesi iin baz blmlerin yer altna alnmas iin almalara balanmtr, hattn a-kapa yntemi ile yaplacak yer alt blmlerinin projeye sonradan dahil edilmesi nedeni ile al tarihi 2006 sonu olarak ngrlmektedir. Bu hattn Edirnekap-Vezneciler arasnda kalan blmnde Antlar Kurulu kararnn beklenmesi nedeni

66

ile alma yaplamamaktadr. Bykehir Belediyesi mevcut Zeytinburnu-Kabata hattnn son istasyonu olan Kabata istasyonunun tamamlanmas iin almalara hz vermitir. stasyonun Taksim - Kabata Fnikler hattnn Kabata stasyonu ile beraber almas dnlmektedir. Ayrca Bykehir Belediye Meclisinden bu hattn Beikta'a kadar uzatlmas iin karar kartlm ve avan proje almalarna balanmtr. 01 Kasm 2003 tarihinde hizmete giren Kadky-Moda Tramvaynda 2.6 km.lik sistemde 10 istasyon yer almaktadr. 4 adet tramvay aracnn alt Kadky-Moda tramvay Kadky Meydanndan hareket edip, otobs zel yolu ve Bahariye Caddesini takip ederek Moda Caddesi zerinden tekrar Kadky Meydanna gelmektedir. stanbulda dnyann en eski 3. yeralt metrosu olan ve halen Galata-Beyolu arasnda hizmet veren Tnel 5 Aralk 1874 tarihinde hizmete girmitir. Ald gnden bu yana aralksz hizmet veren Tnel her gn binlerce yolcuyu Karaky' den Galata ve stiklal Caddesi aracl ile Beyolu'na, karlkl olarak ta Beyolu'ndan Karaky'e tamaktadr. letmeciliini ETT yapmaktadr. Taksim - Kabata Fnikler hattnn uzunluu 0.6 km olup saatte 9.000 yolcu kapasite ile almas planlanmaktadr. Sistem 2 istasyondan olumaktadr. Taksim istasyonu, stanbul Metrosu Taksim istasyonu ile balantl olacaktr. Zeytinburnu-Kabata tramvaynn da Kabata istasyonu ile balants olacaktr. Hatta grev yapacak 4 adet ara Ulam A.. tarafndan teslim alnmtr. stanbul Bykehir Belediyesinin na Halindeki Projeleri 1 - Taksim - Yenikap Metro Projesi 2 - Vezneciler - Sultan iftlii Cadde Tramvay 3 - Kabata - Beikta Cadde Tramvay 4 Zeytinburnu - Baclar Cadde Tramvay 5 - Aksaray - Yenikap Hafif Rayl Metro 6 - Taksim - Kabata Funikuler 7 - 4. Levent - Ayazaa Metrosu 8 - Otogar - Baclar Metrosu 9 - Kadky - Kartal Hafif Rayl Metro

67

stanbul Bykehir Belediyesinin Dier Projeleri 1 - Yenikap - Baclar Metrosu 2 - skdar - mraniye Dudullu Hafif Rayl Metrosu 3 - Bakrky - Beylikdz Hafif Rayl Metro 4 - Baclar - Mahmutbey Baakehir Metrosu 5 - Baclar - Mahmutbey Olimpiyat Ky Metrosu 6 - mraniye - Gztepe Hafif Rayl Metro 7 - Bakrky (DO) - ncirli (E5) Monoray 8 - Eminn - Eyp - G.O.P. - Hali Kys Cadde Tramvay 9 - Baclar - Yzncyl Mah. Cadde Tramvay 10 - Otogar - ili - Beikta Metrosu 11 - Kartal - Sabiha Gken Havaalan Hafif Rayl Metrosu 12 - Zeytinburnu - Bakrky Cadde Tramvay Proje kapsamnda 2013 ylna kadar 382 adet ara alnmas planlanmaktadr. Bu aralarn en erken 2008 ylnda temin edilmesi beklenmektedir. Bylece 2013 ylnda stanbul Bykehir Belediyesinin toplam 521 (74+55+4+2+4+382 adet ) adetten oluan bir tren filosu hizmette olacaktr. Temini planlanan aralardan 382 adet aratan 70 adedi ETT tramvay arac; 92 adedi metro arac; 120 adedi Kadky-Kartal iin temini dnlen hafif rayl aralar, 100 adedi de skdar-mraniye, Baclar-Olimpiyat ky, YenibosnaBeylikdz, Yenikap-Baclar gibi projeler iinden plan dneminde gereklemesi muhtemel hatlar iin temini gereken minimum ara says olarak ngrlmtr. Metro aralarnn planl bakm ve onarmlarn yapacak yeterli kapasitede bakm onarm merkezi 4. Leventte tesis edilmitir. Temin edilecek aralarn dnyada kabul grm standartlarda ve evre dostu aralar olmas ve dier belediyelerce temin edilmesi planlanan aralar ile benzer zellikler tamas gerekmektedir.

3.1.5.4. zmir Bykehir Belediyesi

26 Austos 2000de sefere balayan zmir Metrosu yol-Bornova arasndaki 11.6 kilometrelik hatta 45 arala hizmet vermektedir. Mevcut metro 2. aama olarak yol'dan

68

kuyular'a uzatlacaktr. 5.5 kilometrelik yeni hat tamamen yer altnda olacak ve 6 adet istasyon yaplacaktr. Bu hattn tamamlanmas ile 45 adet mevcut hafif rayl sistem aracna 30 adet daha ara ilavesine ihtiya vardr. Ayrca Aliaa-Cumaovas arasndaki 80 km.lik banliy hattnn metro standartlarna kavuturulmas almalarnn tamamlanmas ile 9. Plan dneminde 99 adet banliy arac alnmas planlanmaktadr. Bylece 2013 ylnda zmir Bykehir Belediyesinin toplam hizmette olacaktr. Temin edilecek aralarn dnyada kabul grm standartlarda ve evre dostu aralar olmas ve dier belediyelerce temin edilmesi planlanan aralar ile benzer zellikler tamas gerekmektedir. Metro aralarnn planl bakm ve onarmlarn yapacak 140 ara kapasiteli bakm onarm merkezi Halkapnarda tesis edilmitir. Temin edilecek banliy trenleri iin de Bier Ovasnda bir ar bakm onarm atlyesi yaplmas planlanmaktadr. Sz konusu aralar ile ilgili olarak ili ve Cumaovasnda da temizlik/servis bakm niteleri dnlmektedir. zmir Bykehir Belediyesinin Dier Projeleri Bornova - Otogar (3. Aama) Mevcut hattn Ege niversitesi Hastanesi'nden Bornova Merkez ve Otogara balantsn salamak amacyla Ege niversitesi Hastanesi nndeki metro son duraktan Bornova Hkmet Kona nne gidecek hattn uzunluu 3.2 km. olacaktr. Mevcut metro hattnn otogara balanmas iin ise iki farkl gzergah dnlmektedir. Halkapnar Metro stasyonu'ndan Kamil Tunca Bulvar'n izleyerek zmir Otogar'na ulaacak yeni bir hat alacak; ya da Bornova Metro son duraktan Ege niversitesi kampsn takiben otogar balants kurulacaktr. Bu iki seenekten hangisinin tercih edilecei, yaplacak fizibilite almalarnn ardndan belirlenecektir. kuyular - nciralt (4. Aama) kuyular-yol hatt projelendirilirken, metronun Balova-Narldere ile Buca'ya da ulatrlmasna olanak salayacak planlar yaplmtr. Balova-Narldere hattnda ilk etap olarak metronun Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi'ne ulatrlmas hedeflenmitir. Balova Kava, Kipa ve Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi 174 (45+30+99 adet) adetten oluan bir tren filosu

69

olmak zere 3 istasyonun yer alaca yaklak 4 kilometrelik bu hattn yapmna yolkuyular hattnn hizmete alnmasnn ardndan balanmas planlanmaktadr yol - Buca (5. Aama) yol-Buca gzergahnn projelendirilmesi almalarnda 8 kilometrelik hattn 7 istasyondan olumas ngrlmektedir. Bu istasyonlarn yol, Bozyaka SSK Hastanesi, Cennetolu, irinyer, Buca Belediye, Buca Stat, Buca Koop ve Dokuz Eyll niversitesi olmas planlanmaktadr.

3.1.5.5. Kayseri Bykehir Belediyesi

Kayseri Rayl Sistemi kentin batsnda organize sanayi blgesindeki Ana Depo ve Bakm Tesisleri Sahas ile balantl Bat Terminalinden balamakta, ehit Bykeli Taha Carm, Hasan Esat Ik, ehit Bykeli smail Erez ve Ahmet Gazi Ayhan Bulvarlar'nn ana eksenleri boyunca giderek DS Blge Mdrl karsnda Osman Kavuncu Bulvarnn ana eksenine gemesinin ardndan, Otogar Kava sonrasnda Dvenn, Cumhuriyet Meydan, NATO ve Tuna Cad.-Sivas Cad. (Ekol) Kavaklarndan gelerek kentin dousunda Mimar Sinan Kava yaknndaki Dou Terminaline ulamaktadr. Gzergahn toplam uzunluu yaklak 17.5 km.dir Kayseri Rayl Tama Sistemi Projesi 5 Ocak 2006 ylnda balam olup 2008 ylnda tamamlanacaktr. Sistem iin 22 ara tasarlanm olup iki ara 2007 ylnda, kalan 20 ara ise 2008 ylnda teslim alnacaktr. Aralar % 100 alak tabanl aralardr. Kayseri Bykehir Belediyesinin Dier Projeleri: 1. etabn faaliyete girmesiyle 2010 ylnda mevcut aralarn mevcut talebi karlamayaca hesaplandndan 2010 ylnda 20 adet araca daha ihtiya vardr. 2. etap olarak proje Mimar Sinan ve Beyazehir ldem konutlarna kadar uzatlacaktr. Bu proje iin de 2013 ylnda 24 araca daha ihtiya vardr. Bylece 2013 ylnda Kayseri Bykehir Belediyesinin toplam 66 (22+20+24 adet) adetten oluan bir tren filosu hizmette olacaktr. Temin edilecek aralarn dnyada kabul grm standartlarda ve evre dostu aralar olmas ve dier belediyelerce temin edilmesi planlanan aralar ile benzer zellikler tamas gerekmektedir.

70

3.1.5.6. Adana Bykehir Belediyesi

Adana Bykehir Belediyesi'nin en nemli projelerinden olan Adana Rayl Tama Sistemi Projesi 1992 ylnda hazrlanan fizibilite etd dorultusunda ihaleye karlm ve 07.10.1996 tarihinde szlemesi imzalanmtr. Yer tesliminden sonra gzergah deitirilerek hattn Gney Adana'ya inmesi iin Ulatrma Bakanl ve DPT'den tekrar onay alnmtr. Bu nedenle ie fiili olarak 01.02.1999 tarihinde balanmtr. Projenin tamamlanmam blmleri iin ek kredi talebinin bulunmasn mteakip Adana Rayl Tama Sistemi aamal ekilde hizmete girecektir. Aralarn planl bakm ve onarm ilerinin yaplaca uygun kapasitede bakm onarm merkezi de proje kapsamndadr. Metro iin gerekli 36 Adet ara teslim alnm olup henz iletime alnmamtr. Netice olarak 9. Plan Dneminde ara temini gerekmemektedir.

3.1.5.7. Bursa Bykehir Belediyesi

Bursa Ray/Hafif Rayl Sistemin ilk aamas yaklak olarak 17 km olan ve Mudanya Yolunda organize sanayi blgesinden balayp zmir Mudanya Yolu kavanda zmir Yolunda al Kavandan balayan gzergahla birleen ve sonra Acemler, Srameeler, Merinos Kava, ehre Kst stasyonunda biten bir gzergahtan olumaktadr. lk sistemde 17 istasyon mevcuttur ve bunun 4 yeralt istasyonu dierleri de hemzemindir. ki hatl gzergahn toplam uzunluu 17 km olup bunun 3.4 kilometresi yeraltnda kalan da ou caddenin ortasnda olmak zere hemzemindir. Bursa Ray tarifeli seferlere 15 Haziran 2002 tarihinde balam olup u anda 48 adet arala hizmet vermektedir Aralar Siemens tarafndan temin edilmi olup i giydirmesi TVASA tarafndan yaplmtr.

3.1.5.8. Eskiehir Bykehir Belediyesi

Eskiehir tramvay sistemi ift hat uzunluu yaklak 16 kilometre olan tramvay ebekesi, kentin kuzeybat-gneydou ve gneybat-kuzeydou blgelerini apraz olarak birletirmektedir. Hat zerinde yaklak her 600 metrede bir durak ve yaklak 50 dnmlk arazi zerinde periyodik bakmlarn gerekletirilebilecei bakm, kontrol ve ynetim tesisleri

71

ile geceleme hatlarn barndran depo alan bulunmaktadr. Filo, her biri be vagonlu 18 diziden olumaktadr. Zaman iinde yaplacak yllk ilave hatlarla sistem kentin eitli semtlerine kadar uzanacaktr.

3.1.5.9. Konya Bykehir Belediyesi

Konya tramvay sistemine ilk vagon 25 Kasm 1988de Kln Belediyesinden nakledilmi, 23 Nisan 1992de deneme seferleri balamtr. 28 Eyll 1992de Alaaddin-Cumhuriyet arasndaki 10.5 km.lik ksmda ilk yolcu tanmaya balamtr. Daha sonra Cumhuriyet-Kampus arasndaki ksm bitirilerek 19 Nisan 1996 tarihinde Alaaddin-Kamps aras seferler balatlmtr. Balangta 16 tramvayla hizmet veren iletme, zamanla oluan yolculuk taleplerini karlayabilmek iin 1995-1996 yllarnda 25, 2001 ylnda 10 ve 2004 ylnda 10 kullanlm tramvay vagonu daha satn alnarak kapasitesini artrmtr. Halihazrda toplam ara says 60tr. Vagonlarn tamam Kln Belediyesinden temin edilmitir. rencilerin ulamn rahatlatmak amacyla mevcut hattn Kamps alan ierisine 3.3 km uzatlmasyla ilgili almalar devam etmekte olup ksa bir sre sonra ihaleye klacaktr. Mevcut tramvaylarn eski ve yolcu taleplerini karlamayaca hesaplandndan 2009 ylnda 20 araca, 2013 ylnda ise 30 yeni araca ihtiya vardr. Bylece 2013 ylnda Konya Belediyesinin toplam 110 (60+20+30 adet) adetten oluan bir tren filosu hizmette olacaktr. Temin edilecek aralarn dnyada kabul grm standartlarda ve evre dostu aralar olmas ve dier belediyelerce temin edilmesi planlanan aralar ile benzer zellikler tamas gerekmektedir.

3.1.5.10. Samsun Bykehir Belediyesi

Proje almalarna 2001 ylnda balanan Samsun Bykehir Belediyesi rayl sistem tramvay projesi ihalesi 2006 ylnda yaplacaktr. Sistemin 2010 ylna kadar tamamlanmas planlanmaktadr. Projenin ilk etabn kent merkezi ile Ondokuz Mays niversitesi arasndaki 15 kilometrelik mesafe oluturacaktr. Bu gzergah 15 ayr istasyondan oluacak ve 4 geli, 4 gidili olacaktr. Bu ksm 156 milyon dolara mal olacaktr. Projenin ikinci etab ise Kutlu Kent istikametine doru olan 28 kilometrelik gzergahtan olumaktadr. Toplam 24 adet tramvay alm planlanmaktadr.

72

3.1.5.11. Antalya Bykehir Belediyesi

Antalya'da rayl ulam 5 km uzunluunda tek hatl tramvay ile 1999 ylnda balamtr. Kentin kapsaml bir rayl sisteme kavuturulmas iin almalar devam etmektedir. Tramvay Antalya ile Almanya'nn Nrnberg kenti arasnda yaplan Karde Kent Protokol sonras Antalya Bykehir Belediyesi'ne hediye edilmitir. Antalya Bykehir Belediyesince proje kapsamnda 4 adet ara alnmtr. Antalya Bykehir Belediyesinin Dier Projeleri lk etapta 12 kilometrelik Kepez'den iki ayr gzergahla kent merkezine ulam salanacaktr. Kepez'den inecek olan gzergahn biri Yeni Otogar, Dumlupnar Bulvar ve Campiramit nnden Mevlana'ya ulaacaktr. Dieri ise Yeni Otogar'dan all istikametini takip ederek Eski Otogar blgesinde son bulacaktr.

3.1.5.12. Dier Kent i Rayl Sistem almalar

Gaziantep Kent i Rayl Sistem Etd DLH naat Genel Mdrlnce 1999 ylnda tamamlanmtr. Denizli ve Manisa illeri hafif rayl sistem etd-proje almalar da DLH naat Genel Mdrl almalar arasndadr. Malatyada rayl sistem konusunda almalara balamtr. Bu illerdeki rayl tama sistemleri iin gerekli aralar, talep projeksiyonuna dahil edilmemitir.

Tablo 26: Demiryolu Tatlar malat Sanayii Yurtii Talep Projeksiyonu (Adet)
Sra (1) Ana Mallar (2) YILLAR 2006 (3) 24 400 400 2007 (4) 24 200 400 2008 (5) 24 20 20 100 250 2009 (6) 20 12 120 200 2010 (7) 20 2011 (8) 20 2012 (9) 30 2013 (10) 30 -

1 DE 33000 Tipi Lokomotif malat 2 Elektrikli Anahat Lokomotifi 3 Dizel Anahat Lokomotifi 4 EMU Banliy Treni 5 Bunkerli Vagon 6 Kapal Vagon 7 Ak Vagon 8 Platform Vagonu

73

Tablo 26: Demiryolu Tatlar malat Sanayii Yurtii Talep Projeksiyonu (Adet) (Devam)
Sra Ana Mallar YILLAR 2006 200 3 20 6 1 100 30 500 50 3 1 2007 200 1 30 28 10 70 20 400 50 2 1 2 1 20 1 1 70 20 10 1 10 20 24 11 15 1 15 92 120 2008 175 10 6 27 42 80 20 70 15 400 60 2009 10 10 27 42 140 20 60 300 60 2010 10 6 80 140 30 50 200 75 324 100 30 10 20 24 15 1 2011 7 80 80 50 50 150 75 2012 80 50 50 150 100 2013 86 50 50 100 100 -

9 Sarn Vagonu 10 DH 1500 tipi Manevra Lokomotif mali 11 Yksek Hzl Tren Seti 12 AYB DMU (ROTEM) 13 Blgesel DMU Set (Vagon) 14 Hzl DMU/EMU Set (Vagon) 15 Lks Pulman Vagon 16 Lks yatakl Vagon 17 Lks Kuetli Vagon 18 Lks Salon Vagon 19 Marmaray Projesi (Ara) 19 Cevher Vagonu 20 Bunkerli Vagon 21 Kapal Vagon 22 Ak Vagon 23 Platform Vagonu 24 Sarn Vagonu 25 Manevra Lokomotifi BELEDYELER 26 Ankara Bel. Metro Projeleri 27 stanbul Bel. Metro Projeleri 28 stanbul Bel. Hafif Rayl Projeleri 29 stanbul Bel. ETT Tramvay Pro. 30 stanbul Bel. Dier Pro. 31 Konya Bel. Tramvay 32 Bursa Bel. Metrosu 33 Eskiehir Bel. Tramvay 34 zmir Belediyesi Banliy 35 zmir Belediyesi Metro 36 Kayseri Belediyesi Tramvay 37 Samsun Bel. Tramvay (Dizi) KAMU KURULU HTYACI 38 DH loko 10000 (TTK) 39 DH loko 10000 (Eti maden) 40 Sarn Vg.(MSB) ZEL RKET CER ARACI HTYACI 41 Kardemir Lokomotif htiyac 42 ALKM, YAKA, ADANAMENTO L.

TCDD ZEL RKET VAGONLARI/LOKOMOTFLER

74

Tablo 27: Demiryolu Tatlar malat Sanayii Yurtii Talep Projeksiyonu (2005 - Bin $)
Sra (1) TCDD 1 DE 33000 Tipi Lokomotif malat 2 Elektrikli Anahat Lokomotifi 3 Dizel Anahat Lokomotifi 4 EMU Banliy Treni 5 Bunkerli Vagon 6 Kapal Vagon 7 Ak Vagon 8 Platform Vagonu 9 Sarn Vagonu 10 DH 1500 tipi Manevra Lokomotif mali 11 Yksek Hzl Tren Seti 12 AYB DMU (ROTEM) 13 Blgesel DMU Set (Vagon) 14 Hzl DMU/EMU Set (Vagon) 15 Lks Pulman Vagon 16 Lks yatakl Vagon 17 Lks Kuetli Vagon 18 Marmaray Projesi (Ara)
56.400 40.000 34.000 25.000 20.826 60.000 12.000 34.000 25.000 1.600 63.160 17.910 5.373 66.000 6.000 20.000 21.875 16.000 117.036 50.528 56.843 94.500 145.657 39.600 15.000 12.000 16.000 214.566 56.843 94.500 254.900 58.650 80.000 80.000 80.000 20.000 0 16.575 16.000 136.542 180.000 254.900 80.000 5.400 11.200 180.000 145.657 90.000 5.400 1.875 180.000 92.000 5.400 1.875 193.500 -

Ana Mallar (2)

YILLAR 2006 (3) 2007 (4) 2008 (5) 2009 (6) 2010 (7) 2011 (8) 2012 (9) 2013 (10)

TCDD ZEL RKET VAGONLARI/LOKOMOTFLER 19 Cevher Vagonu 20 Bunkerli Vagon 21 Kapal Vagon 22 Ak Vagon 23 Platform Vagonu 24 Sarn Vagonu 25 Manevra Lokomotifi
10.000 1.800 42.500 6.250 Bilinmiyor 1.250 7.000 1.200 34.000 6.250 2.500 7.000 900 34.000 7.500 2.500 6.000 25.500 7.500 3.750 5.000 17.000 9.375 6.250 5.000 12.750 9.375 6.250 5.000 12.750 12.500 6.250 5.000 8.500 12.500

75

Tablo 27: Demiryolu Tatlar malat Sanayii Yurtii Talep Projeksiyonu (2005 - Bin $)
Sra (1) BELEDYELER 26 Ankara Bel. Metro Projeleri 27 stanbul Bel. Metro Projeleri 28 stanbul Bel. Hafif Rayl Projeleri 29 stanbul Bel. ETT Tramvay Pro. 30 stanbul Bel. Dier Pro. 31 Konya Bel. Tramvay 32 Bursa Bel. Metrosu 33 Eskiehir Bel. Tramvay 34 zmir Belediyesi Banliy 35 zmir Belediyesi Metro 36 Kayseri Belediyesi Tramvay 37 Samsun Bel. Tramvay (Dizi) KAMU KURULU HTYACI 38 DH loko 10000 (TTK) 39 DH loko 10000 (Eti maden) 40 Sarn Vg.(MSB) ZEL RKET CER ARACI HTYACI 41 Kardemir Lokomotif htiyac 42 ALKM,YAKA,ADANAMENTO L.
3.024 1.512 1.512 1.512 1.512 1.512 1.512 1.610 1.610 1.875 5.229 52.296 48.400 24.200 211.750 24.200 52.296 62.748 26.620 45.375 45.375 276.000 360.000 972.000 300.000 72.600 26.145 52.290 62.755 -

Ana Mallar (2)

YILLAR 2006 (3) 2007 (4) 2008 (5) 2009 (6) 2010 (7) 2011 (8) 2012 (9) 2013 (10)

Kaynak: TCDD, lgili Demiryolu Kamu Kurulular ve Belediyelerin internetteki sayfalar

76

3.2. hracat Projeksiyonu

1999-2005 dnemi ierisinde sektrdeki kurulular TCDDnin eken ve ekilen ara taleplerini karlamann yan sra, ihracata ynelik pazar araylarn da srdrmlerdir. Bu almalarn sonucunda TLOMSA 2001-2003 yl ierisinde 14 adet DH10000 tipi lokomotif ve 2005 yl ierisinde 12 adet DH12000 tipi lokomotif imal edip Iraka ihra etmitir. TDEMSA 2002-2003 yllarnda toplam 240 adet hafif ve ar petrol rn tama vagonu reterek Iraka ihracat gerekletirmitir. Sektrdeki kurulular eitli lkelerle lokomotif ve vagon ile ihracata ynelik pazar araynn yan sra aksam ve yedek para yapm konusunda da temaslarda bulunmutur. Bu temaslarn sonucunda demiryolu tatlar imalat ve onarmnda faaliyet gsteren ana reticilerden biri olan TLOMSA, Almanya, Fransa, Avusturya gibi AB lkelerinin yan sra Tayland gibi uzak dou lkelerine ve Irak gibi yakn komularmza eitli lokomotif aksam, anzman paras, cer motoru rotor onarm, motor gvdesi, silindir bal, vidal koum takm, emme klbtr gibi muhtelif lokomotif aksam reterek ihra etmitir. TLOMSAn GM teknolojisi ile imal ettii dizel-elektrikli anahat lokomotiflerinin ve dizel-hidrolik yol-manevra lokomotiflerini baarl pazarlama ve uygun kredi ile desteklemesi durumunda ihra ans olabilecektir. Elektrikli anahat lokomotifi iin ihracat pazarlarnda rekabete imkan verecek bir teknoloji halihazrda TLOMSAta mevcut deildir. Bu konuda AC tahrik sisteminde modern, gvenilir, iletme ekonomisi yksek bir teknolojinin salanmas, hem TCDD taleplerini karlamak hem de ihracat potansiyeli yaratmak iin gereklidir. Konu ile ilgili olarak hazrlanan artnamelere % 25 yerli katk art getirilmitir. Benzer biimde TVASA DMU tren setlerini, TDEMSA da hafif ve ar petrol rn tama vagonlarn baarl pazarlama ve uygun kredi ile desteklemesi durumunda ihra edebilecektir. Sektrdeki ana reticilerin yeniden yaplanmalarnn gereklemesi durumunda zellikle ihracat ynnde nemli imkanlar salanacaktr. Trk Cumhuriyetleri, Afrika, Orta Asya ve Ortadou lkeleri ve hatta aksam baznda dier dnya demiryolu reticileri bu konuda potansiyel pazar olacaktr. Plan dnemi ierisinde ; ncelikle TLOMSAn, Irak iin rettii 14 adedi DH 10000 ve 12 adedi DH 12000 olmak zere toplam 26 adet dizel hidrolik araca ve TDEMSAn yine Irak iin rettii

77

toplam 240 adet hafif ve ar petrol rn tama vagonuna ait cer ara aksam/ekipman reterek ihra edebilecei, Bal ortaklklarmzn Almanya, Fransa, Avusturya gibi AB lkelerine, Tayland gibi uzak dou lkelerine ve Irak gibi yakn komularmza eitli lokomotif aksam komple dizel motor, anzman paras, motor gvdesi, silindir bal, vidal koum takm) reterek ihra edebilecei, Bu kapsamda Plan dnemi ierisinde Fransz SEMT-PIELSTICK firmasna her sene 5 adet motor gvdesi ihra edebilecei Hali hazrda TLOMSA tarafndan Fransz Demiryollarnn (SNCF) firma veri tabanna girilmi olup, SNCFnin yllk binlerle ifade edilen miktarlarda eitli yedek para taleplerinin plan dneminde ve mteakip yllarda karlanabilecei, Plan dnemi ierisinde EMD ile off-set anlamas kapsamnda boji ve bolster yaplarak Amerikaya ve dier lkelere ihra edilebilecei, Plan dnemi ierisinde Taylanda SEMT-PIELSTICK motor ihracatnn devam edecei, TVASAn Irak iin retecei 3 kuetli, 2 yatakli, 1 yemekli (Bu aralarn 2 adet pushbull tren olarak retilmesi iin grmeler devam etmektedir.) vagon reterek ihra edecei, TVASAda, srail iin 2 adet pushbull tren retilerek ihra edilmesi iin grmeler devam etmektedir. TVASAda, Arnavutluk iin toplam 6 adet (3l) DMU tren seti retilerek ihra edilmesi iin grmeler sonulandrlmak zeredir. Orta ve Dou Avrupada 2004-2006 yllar arasndaki ara tiplerine gre teorik ve gereklemesi beklenen piyasa ve yatrm hacimleri ve 2007-2009 yllar arasndaki trendin (eilimi ) gsterilmeye alld grlecei zere Arnavutlukun, 2007-2009 yllarnda elektrikli/dizel tablolardan da ve yedek paralar

lokomotif, elektrikli/dizel tren seti ve yk vagon tiplerinde sabit bir ihtiyac/talebi gzkmektedir. Sektrdeki ana reticilerimizin bu talebi iyi deerlendirmeleri halinde konu ile ilgili srekli bir pazar oluturmak mmkndr. Suriye ve Trkiye arasnda Halep ehrinde ortak bir firma kurulmas konusunda mutabakata varlmtr. Bu mutabakat erevesinde TVASA, Suriye Demiryollarna ait 232 adet yolcu vagonunun modernizasyonunu yapacaktr. Bu modernizasyon iin ncelikle TVASA sahas sonrasnda Suriye Halepde kurulacak firma sahas

78

kullanlacaktr. Bahse konu 232 adet vagonun modernizasyonunun 5 yllk bir dnem ierisinde tamamlanmas, ilk 100 adedinin ise TVASA sahasnda yaplmas planlanmaktadr. TLOMSAda ran, Irak ve Suriye ihtiyac olan DMU tren setlerinin ROTEM firmas ile birlikte Trkiyede yaplmas konusunda n grmeler devam etmektedir. TLOMSA komu lkelerin DE anahat lokomotifi ihtiyalar dorultusunda baz komu lkelere EMD lisans ile rettii lokomotifleri teklif etmi sonucunu beklemekte olup, bu plan sreci ierisinde sipari almas kuvvetle muhtemeldir. Ayrca dier komu lkelerle de bu tip lokomotif ihtiyalarn karlayabilecei ynndeki temaslar devam etmektedir. TLOMSAn Irak iin 5 adet FLAMAPROOF lokomotif (700 BGl, bojili) reterek ihra edecei, TLOMSAda Sudan, Msr, Cezayir ve Suriye ile her trl lokomotif, vagon ve dizel motor retmek iin n grmeler devam etmektedir. TLOMSA ran Demiryollarnn ihtiyac olan 70 adet DH manevra lokomotifi konusunda Wagon Pars Companynin am olduu ihalede n yeterlilik alm, ihale dokmanlarnn teminini mtakiben teklifini iletecektir. Bu konuda yaplan n grmeler WPCnin TLOMSA ile ibirliinden yana olduu ynndedir. TDEMSAda srail ile balast tama vagonu retmek iin n grmeler devam etmektedir. TVASA, Bulgaristan Demiryollar ile 20 adet lks yatakl vagon imalat ve 80 adet vagon modernizasyonu hakknda grmelere devam etmektedir. Bu projenin parasal tutar yaklak 77 milyon EURO civarndadr. TVASA ile ranl yetkililer arasnda, toplam 300 aralk ran Demiryollarnn acil ihtiyacnn, TVASA tarafndan retim imkan olan ara tipleri hakknda, grmeler balamtr.

79

Tablo 28: Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat Projeksiyonu (Miktar)

Sra No (1) 1 2 3 4 5 6 7 8 (2) Irak jeneratr vagon Suriye/ran/Irak DMU tren setleri (ROTEM ile birlikte) 3 vagonlu Irak iin 3 kuetli; 2 yatakl, 1 yemekli ( ve/veya 2 adet pushbull tren seti ) srail iin 2 adet pushbull tren seti Arnavutluk iin 6 adet DMU tren seti (3l ) Irak iin 5 adet flame proof lokomotif Sudan/Msr/Suriyeye her trl lokomotif/vagon/dizel motor Suriye iin 232 adet yolcu vagonunun modernizasyonu ( 100 adedi TVASAta yaplacaktr. ) 9 10 srail iin bakast tama vagonu (Kullanlm ve/veya yeni) Irak iin retilen 14 adet DH 10000; 12 adet DH 12000; 240 adet Hafif ve ar petrol rn tama vagonu iin muhtelif aksam 11 12 13 14 SEMT PIELSTICK firmasna motor gvdesi SNCFe lokomotif ve motor komponentleri. EMDye boji ve bolster Taylanda dizel motor 5 5 5 10 10 5 10 10 5 10 10 5 10 10 5 10 10 5 5 10 20 20 20 20 10 20 20 30 30 Ana Mallar 2006 (3) 12 2 2 18 vagon 5 5 30 vagon 5 30 vagon 5 30 vagon 2007 (4) 2008 (5) YILLAR 2009 (6) 2010 (7) 2011 (8) 2012 (9) 2013 (10)

Kaynak: TCDD, lgili Demiryolu Kamu Kurulular .

Not : Trk Cumhuriyetleri, Afrika, Orta Asya ve Ortadou lkeleri ve hatta aksam baznda dier dnya demiryolu reticileri bu konuda potansiyel pazar olacaktr.

80

Tablo 29: Demiryolu Tatlar malat Sektr hracat Projeksiyonu (2005 Bin $)
Sra No (1) 1 2 3 YILLAR Ana Mallar 2006 (2) Irak Jeneratr Vagon Suriye/ran/Irak DMU tren setleri (ROTEM ile birlikte) 3 vagonlu Irak iin 3 kuetli; 2 yatakl, 1 yemekli ( ve/veya 2 adet pushbull tren seti ) 4 5 6 7 8 srail iin 2 adet pushbull tren seti Arnavutluk iin 6 adet DMU tren seti (3l ) Irak iin 5 adet flame proof lokomotif Sudan/Msr/Suriyeye her trl lokomotif/vagon/dizel motor Suriye iin 232 adet yolcu vagonunun modernizasyonu ( 100 adedi TVASAta yaplacaktr. ) 9 10 srail iin bakast tama vagonu (Kullanlm ve/veya yeni) Irak iin retilen 14 adet DH 10000; 12 adet DH 12000; 240 adet Hafif ve ar petrol rn tama vagonu iin muhtelif aksam 11 12 13 14 SEMT PIELSTICK firmasna motor gvdesi SNCFe lokomotif ve motor komponentleri. EMDye boji ve bolster Taylanda dizel motor 337 2.225 337 300 4.450 337 350 580 337 400 580 337 400 580 337 400 580 337 337 200 260 348 350 350 130 9.600 9.600 14.400 14.400 12.000 19.210 8.300 2000 2157 2200 12.000 (3) 6.582 2007 (4) 2008 (5) 96.100 2009 (6) 96.100 2010 (7) 96100 2011 (8) 2012 (9) 2013 (10) -

Kaynak: TCDD, lgili Demiryolu Kamu Kurulular .

81

3.3. retim projeksiyonu

2006-2013 dneminde TCDDnin ihtiyac olan yeni dizel ve elektrikli anahat lokomotifleri, dizel manevra ve manevra-yol lokomotifleri, eitli tipteki yk vagonu ve tren seti (EMU/DMU) talebini karlayacak yurtii retim kapasitesi demiryolu sektrnde retim yapan ana kurulularda mevcuttur. Ancak bu kapasitenin tam olarak deerlendirilebilmesi, teknolojik gelimelerin izlenmesi ve retime yanstlmas, uygun pazarlama tekniklerinin kullanlarak pazarn eitlendirilmesi, kalite ve sat sonras hizmetlerde de rekabet edebilmek iin birtakm yapsal reformlar gereklidir. Halen bu kurulular, TCDDnin kendi artnameleriyle CKD olarak ithal ettii cer aralarnn, szlemelerinde Trkiyede yapm ngrlen paralarn, salanan imalat bilgilerine gre imal eden, cer aralarnn genel montajn yapan bir kurulu olmaktan ileri gidememitir. 30 yllk srete yerli yapm oran, eken aralarda neredeyse sadece mekanik ksmn ieren snrlarda kalmtr. TCDD artnameleri, ihtiyaca uygun en modern ara teminini esas almakla beraber, genel olarak uygun kredi getirilmesi artn da iermekte ve kredi artlar ara seiminde hakim faktr olabilmektedir. Uygulanan bu yntem, yerli yapm iin modern teknoloji transferini de engellemektedir. Trkiyede eken/ekilen ara retimine balanmasna olanak salayan bu yntem ilk yllarda yararl olmutur. Ana firmadan salanan imalat bilgileri kullanlarak yzde 60 yerli yapm oranlarna ulalmtr. Ancak teknoloji seiminde zaaf olan ve en nemlisi rekabete kapal olan bu yntem sreklilik kazanmtr. Bal kurulular rekabete kar korunan bir yerli retici olmutur. Sonuta, tasarm, teknolojik gelime, kalite ve rekabet edebilirlik ynnde kayda deer gelimeler salanamamtr. Keza yaplan idari hatalar yetimi uzman personelin kaybna sebep olmu, konu zerinde bir ekol olumasna engel olmutur. Bu durum, TCDD taleplerinin yetersiz kald durumlarda bo kapasitenin, yeni mterilerin farkl isteklerini karlayacak ekilde deerlendirilmesini de nlemitir. Yukarda aklanan halihazr yapnn terk edilerek gnmzn hzl teknolojik gelimesine ayak uydurabilen, retim kalitesi, maliyet ve sat sonras servisleri dier reticilerle rekabet edebilen, etkin pazarlama sistemine sahip, brokrasiden ve siyasi etkilerden arndrlm yeni bir yap oluturulmaldr. Gnmz koullarna uyan yeni yaplamay cazip klacak, nceki blmlerde aklanan tatminkar bir yurtii talep vardr. Keza, sektrde iyi tannm bir isimle, kredi imkanlar ve

82

zel teebbsn pazarlama yetenei ile ihracat imkanlarn gelitirmek mmkndr. Trk Cumhuriyetleri, Afrika, Orta Asya ve Ortadou lkeleri bu konuda potansiyel pazarlardr. Yeni yaplanma; - eken demiryolu aralar tasarm ve yapmnda dnyaca tannm bir yabanc ortan, - Trk zel teebbsnn, - Bal kurulularn n itiraki ile oluan kamu pay snrl bir zel teebbs olmaldr. Yabanc katlmc, lokomotiften hafif rayl sistem aralarna kadar tm demiryolu eken aralarnn tasarm, gelitirme ve yapm teknolojilerine ilikin birikimlerini getirerek bunlarn mevcut yapyla adapte edilip sreklilik kazanmasn salayabilecek, isim ve kalitesiyle ihracat pazarlamasna katkda bulunabilecektir. Trk zel teebbs giriimci yaps ve katksyla zel sektr yaklamn sisteme yanstacaktr. Bunun tesinde gelimi lkelerde olduu gibi zel sektrn demiryol sanayiine girmesi gibi nemli bir aama gerekletirilmi olacaktr. Bal ortaklklar, mevcut fiziki imkanlar ile demiryolu tatlar ve bnyesindeki dier imalat ilerindeki tecrbe ve birikimleriyle sisteme katk salayacaktr. Bu yeni oluum TCDD ihalelerine dier itirakilerden farksz olarak katlmaldr. Ancak, ihalelerde yerli imalat art aranarak, yerli imalatlara rekabet ans salanabilir. Burada nemli olan rekabet ortamnn yaratlmas suretiyle teknolojik gelime ve verimli almay tevik etmektir. Bal ortaklklarn ve yeni yaplanan oluumun (EUROTEM) i kapasitesi, 9. Plan dneminde TCDD ihtiyalarn karlayabilecek durumdadr. TCDD-ROTEM-HYUNDAIASA-HACO arasnda Adapazarnda kurulacak demiryolu aralar fabrikas iin Ortam Giriim (EUROTERM) anlamas 8 Mart 2006da Ankarada imzalanmtr. Fabrikann kurulu almalar 2006 yl sonuna kadar tamamlanacaktr. Fabrikann % 51 hissesi Roteme, % 34 ASA-HACOya, % 15i TCDDye ait olacaktr. Kurulucak olan fabrikada ilk etapta 200-250 kiinin almas beklenmektedir. Elektrikli banliy trenlerinin/ray otobslerinin/vagonlarn onarmlarnda zel sektr bal ortaklklar ile rekabet edebilecektir. Yk vagonu yapm, genel olarak elik konstrksiyon arlkl niversal bir imalat eklidir. Bu nedenle geni ekilde zel teebbs imkanlarndan yararlanmak mmkndr. Nitekim TDEMSA byle bir uygulamaya gemitir. Bu uygulama maliyetlerde azalmann yan sra dolayl olarak kapasite artn da salayacaktr.

83

EUROTEM benzeri yeni oluumlarn oalmas halinde bal ortaklklar TCDD ihtiyalar dnda kalan kapasitesini alternatif yeni yatrmlarla (Marmaray aralar vb.) kullanabilecektir. Demiryolu tamaclnn ulatrma sisteminde paynn artmasna paralel olarak TCDDnin yeni yk vagon yapm ve yk vagon onarm talebi de artacaktr. Daha geni ekilde zel teebbsn devreye girmesi, bal ortaklklarn kamu kuruluu olmasndan kaynaklanan skntlardan kurtulmas halinde, 9. Plan dneminden ileriki yllarda da TCDDnin yk vagon yapm/onarm talepleri karlanabilecektir. Gelimi otomotiv sanayi ve yan kurulular ile yaygn elik konstrksiyon sanayii zel sektrn gze arpan potansiyel imkanlardr. Halen Derince, Mithatpaa, Arifiye ve Bursada faaliyet gsteren Demireller A., Yavuzlar A., Ycesan A., Mert Makine Ltd, Rayl Tatlar A., Hzta ve olpan Makina vb. irketler 9. Plan dneminde TCDD'nin ortalama yllk 800 Bin adam-saatlik yolcu vagonu ve elektrikli dizilerin (mekanik ksm) onarm talebine cevap verebileceklerdir.

84

Tablo 30: Demiryolu Tatlar malat Sanayii retim Tahminleri (Adet)

Sra No (1) TCDD 1 2 3 4 5 6 7 8 9 DE 33000 Elektrikli Anahat Lokomotifi Dizel Anahat Lokomotifi Elektrikli Banliy Treni (Set) Bunkerli Vagon Kapal Vagon Ak Vagon Platform Vagonu Sarn Vagonu
24 400 400 200 3 20 6 1 24 200 400 200 1 30 28 23 20 20 100 250 175 10 27 42 80 20 12 120 200 10 27 42 140 20 10 80 140 20 7 80 80 30 80 30 86 -

YILLAR Ana Mallar (2) 2006 (3) 2007 (4) 2008 (5) 2009 (6) 2010 (7) 2011 (8) 2012 (9) 2013 (10)

10 DH 1500 11 Blgesel DMU Set (Vagon) 12 Hzl DMU/EMU Set (Vagon) 13 Lks Pulman Vagon 14 Lks yatakl Vagon 15 Lks Kuetli Vagon 16 Lks Salon Vagon 17 Marmaray Projesi (Ara) BELEDYELER 17 Ankara Bel. Metro Projeleri 18 stanbul Bel. Hafif Rayl Projeleri 19 stanbul Bel. Dier Pro. 20 Konya Bel. Tramvay 21 Bursa Bel. Metrosu 22 Eskiehir Bel. Tramvay 23 zmir Belediyesi Banliy 24 zmir Belediyesi Metro 25 Kayseri Belediyesi Tramvay KAMU KURULU HTYACI 26 DH loko 10000 (TTK) 27 DH loko 10000 (Eti maden) 28 Sarn Vg.(MSB) ZEL RKET CER ARACI HTYACI 29 Kardemir Lokomotif htiyac 30 ALKM,YAKA,ADANAMENTO

20 10 120

324 10 11 15 20 100 15 30 10 20 24 -

1 -

1 -

1 -

15

2 1

Kaynak: TCDD, lgili Demiryolu Kamu Kurulular ve Belediyelerin internetteki sayfalar

85

Tablo 31: Demiryolu Tatlar malat Sanayii retim Tahminleri (2005 Fiy.-Bin $)
Sra No (1) TCDD 1 2 3 4 5 6 7 8 9 DE 33000 Elektrikli Anahat Lokomotifi Dizel Anahat Lokomotifi Elektrikli Banliy Treni (Set) Bunkerli Vagon Kapal Vagon Ak Vagon Platform Vagonu Sarn Vagonu
56.400 40.000 34.000 25.000 2.082 17.910 5.373 754 60.000 12.000 34.000 25.000 1.600 63160 19.438 58.650 80.000 66.000 6.000 20.000 21.875 16.000 56843 94500 145.657 80.000 39.600 15.000 12.000 16.000 56843 94500 254.900 80.000 20.000 0 16.575 16.000 180.000 254.900 80.000 5.400 11.200 180.000 145.657 90.000 5.400 1.875 180.000 92.000 5.400 1.875 193500 -

YILLAR Ana Mallar (2) 2006 (3) 2007 (4) 2008 (5) 2009 (6) 2010 (7) 2011 (8) 2012 (9) 2013 (10)

10 DH 1500 11 Blgesel DMU Set (Vagon) 12 Hzl DMU/EMU Set (Vagon) 13 Lks Pulman Vagon 14 Lks yatakl Vagon 15 Lks Kuetli Vagon 16 Lks Salon Vagon 17 Marmaray Projesi (Ara) BELEDYELER 17 Ankara Bel. Metro Projeleri 18 stanbul Bel. Hafif Rayl Projeleri 19 stanbul Bel. Dier Pro. 20 Konya Bel. Tramvay 21 Bursa Bel. Metrosu 22 Eskiehir Bel. Tramvay 23 zmir Belediyesi Banliy 24 zmir Belediyesi Metro 25 Kayseri Belediyesi Tramvay KAMU KURULU HTYACI 26 DH loko 10000 (TTK) 27 DH loko 10000 (Eti maden) 28 Sarn Vg.(MSB) ZEL RKET CER ARACI HTYACI 29 Kardemir Lokomotif htiyac 30 ALKM,YAKA,ADANAMENTO

48.400 24.200 -

972.000 360.000 24.200 52.296 26.620 45.375 300.000 72.600 26.145 52.290 62.755 -

2.041 -

2.245 -

2.245 -

2.000

3.024 2.041

2.041

2.041

2.041

2.041

Kaynak: TCDD, lgili Demiryolu Kamu Kurulular ve Belediyelerin internetteki sayfalar

86

3.4. thalat Projeksiyonu

Tablo 32: Demiryolu Tatlar malat Sanayii thalat Projeksiyonu (Adet)

Sra No (1) Ana Mallar (2) 2006 (3) 2007 (4) 10 70 20 400 50 2 2008 (5) 6 24 20 70 15 400 60 20 70 24 YILLAR 2009 (6) 10 20 60 300 60 2010 (7) 6 30 50 200 75 92 2011 (8) 50 50 150 75 2012 (9) 50 50 150 100 2013 (10) 50 50 100 100 -

TCDD 1 Yksek Hzl Tren Seti 2 AYB DMU

ZEL RKET VAGONLARI/LOKOMOTFLER 3 Bunkerli Vagon 4 Kapal Vagon 100 5 Ak Vagon 30 6 Platform Vagonu 500 7 Sarn Vagonu 50 8 Manevra Lokomotifi 3 BELEDYELER 9 stanbul Bel.Metro Projeleri 10 stanbul Bel. ETT Tramvay Pro. 11 Kayseri Belediyesi Tramvay (Dizi) 13 Samsun Bel. Tramvay (Dizi)

Tablo 33: Demiryolu Tatlar malat Sanayii thalat Projeksiyonu (2005 Fiy. - Bin $)
Sra No (1) Ana Mallar (2) 2006 (3)
-

YILLAR 2007 (4)

-

2008 (5)
117.036 50.528

2009 (6)
214.566 -

2010 (7)
136.542 -

2011 (8)
-

2012 (9)
-

2013 (10)
-

TCDD 1 Yksek Hzl Tren Seti 2 AYB DMU

ZEL RKET VAGONLARI/LOKOMOTFLER 3 Bunkerli Vagon 4 Kapal Vagon 10.000 5 Ak Vagon 1.800 6 Platform Vagonu 42.500 7 Sarn Vagonu 6.250 8 Manevra Lokomotifi na BELEDYELER 9 stanbul Bel.Metro Projeleri
-

1.250 7.000 1.200 34.000 6.250 -

2.500 7.000 900 34.000 7.500 -

2.500 6.000 25.500 7.500 -

3.750 5.000 17.000 9.375 -

6.250 5.000 12.750 9.375 -

6.250 5.000 12.750 12.500 -

6.250 5.000 8.500 12.500 -

5.229 -

52.296 -

276.000 211.750 62.748 -

10 stanbul Bel. ETT Tramvay Pro. 11 Kayseri Belediyesi Tramvay (Dizi) 13 Samsun Bel. Tramvay (Dizi)

Kaynak: TCDD, lgili Demiryolu Kamu Kurulular ve Belediyelerin internetteki sayfalar

87

3.5. Yatrm Tahminleri 3.5.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler

Tablo 34: Demiryolu Tatlar malat Sektrnde Eklenecek Yeni Kapasiteler

Yatrma Balama Yl (1) 2006 Proje Ad (2) EUROTEM Yaratlacak lave Kapasite (4) lk etapta 50 ara / yl retime Balama Yl (6) 2006 yl sonu itiba riyle retime gemesi planlanmaktadr. Yatrm Tutar (YTL) (7) 14 Milyon YTL Yaratlacak stihdam (Kii) (8) ilk etapta 200-250 kii alacaktr.. Yatrm Yeri (9) TVASAn tl durumdaki 30 bin metrekare arsalar zerinde kurulmas planlanmaktadr.

2006-2013 dneminde demiryolu sektrnde i yapan kurulular TCDDnin ihtiyac olan yeni dizel ve elektrikli anahat lokomotifleri, dizel manevra ve manevra-yol lokomotifleri, eitli tipteki yk vagonu ve tren seti (EMU/DMU) talebini karlamann yansra, kent ii ulam ile ilgili belediyelerin ihtiyalarn, kamu kurulularnn ihtiyacn ve zel sektr ihtiyacn karlamak zorundadr. Yurtii retim kapasitesinin tam olarak kullanlmas, teknolojik gelimelerin izlenmesi ve retime yanstlmas halinde, TCDD ihtiyalarnn gerektii gibi karlanmasnda herhangi bir sknt olmayacaktr. Bal ortaklklarn rekabete kar korunan bir yerli retici konumundan karak gnmzn hzl teknolojik gelimesine ayak uydurabilen, retim kalitesi, maliyet ve sat sonras servisleri dier reticilerle rekabet edebilen, etkin pazarlama sistemine sahip, brokrasiden ve siyasi etkilerden arndrlm bir konuma gelmesi salanmaldr. Bunu takiben EUROTEM benzeri yeni oluumlarn pazarda tek olmas, dolaysyla bal ortaklklar rneinde olduu gibi rekabete kar korunan yerli retici haline gelmesi nlenmeli, EUROTEM benzeri en az bir firmann daha sratle yaplandrlmas salanmaldr. EUROTEM, TVASA ile birlikte yaplanmtr. Ana faaliyet konusu eken demiryolu aralar/tren setleri olan ve iinde TLOMSAn da bulunduu zel sektr arlkl firmalar da bir an nce yaplandrlmaldr. Bu yaplandrma almalar esnasnda dnyann nde

88

gelen demiryolu tatlar imalat sektr reticileri rekabet gc ynnden titizlikle deerlendirilmeli; i gc, hammadde, ekipman ve pazarlama gibi faktrler detayl bir ekilde analiz edilmeli; Trkiyedeki demiryolu tatlar imalat sektrnn hangi imalatlarla en rekabeti lke konumunda olabilecei doru bir ekilde saptanmaldr. lk saptamalara gre rnein, iilik ile ilgili faktrleri deerlendirirken ii cretinin in ve Hindistanda dk olmas, Trkiyede ii cretlerinin yksek olmas, in ve Hindistana kyasla Trkiye iin bir dezavantaj olup Trkiyenin rekabet gcn olumsuz etkilemektedir. Yine bilinmektedir ki iilie dayal rekabet gc alannda baz lkeler ak bir stnle sahipken dier lkelerin bazlar da, kalite, verimlilik ve pazarlama gibi rekabet alanlarnda daha baarl bir grafik izmektedir. Sadece iilie dayal rekabet dikkate alndnda in firmas demiryolu tatlar imalat sektrnde en rekabeti firma konumunda iken; kalite ve zellikle AB lkelerine pazarlama ynnden de SIEMENS, BOMBARDIER, ALSTOM gibi firmalar ba ekmekte CAF, ANSALDO, ROTEM gibi firmalar bu pazarda kendine yer bulmaya almaktadr. Sektrn uluslararas piyasalarda rekabet gcn belirleyen en nemli faktrlerden biri de kukusuz cer ara aksam fiyatlar ve iilik cretlerinde grlen gelimeler ile dviz kurlarnn gsterdii seyirdir. Byk bir ounlukla da baml olan cer ara aksam fiyatlarndaki artlar ve cret artlarnn yansra bal ortaklklarn yapsndan kaynaklanan olumsuzluklar (siyasi basklar, nitelikli eleman temininde yaanan glkler vb.) maliyetleri artrmak suretiyle bir bask oluturmaktadr. Trkiye Demiryolu Tatlar malat Sektr, komponent bazndaki yerli retime balam olup, bu husus daha da gelitirilmelidir. Elektrikli banliy trenlerinin, ray otobslerinin ve yolcu vagonlarn onarmlarnda zel sektr bal ortaklklar ile rekabet edebilecek dzeydedir. Demiryolu tamaclnn ulatrma sisteminde paynn artmasna paralel olarak TCDDnin ve zel sektrn yk vagonu ve vagon onarm talebi de artacaktr. Tm bu aralarn onarmlarnda, gelimi otomotiv sanayi ve yan kurulular ile yaygn elik konstrksiyon sanayii gze arpan potansiyel imkanlardr. Halen Derince, Mithatpaa, Arifiye ve Bursada faaliyet gsteren Demireller A., Yavuzlar A., Ycesan A., Mert Makine Ltd, Rayl Tatlar A., ve olpan Makina vb. irketler XI. Plan dneminde TCDDnin yolcu vagonu ve elektrikli dizilerin (mekanik ksm) onarm talebinin belirli bir ksmna ve hatta ray otobslerinin belirli dzeydeki onarmlarna cevap verebilecek dzeydedir.

89

9. Plan dneminde Demireller A., Yavuzlar A., Ycesan A., Mert Makine Ltd, Rayl Tatlar A. ve olpan Makina vb. gibi komple eken-ekilen ara onarm/imalatnda yer alan irketlerin yansra aksam baznda retim (MKE, bir, Savronik, Federal Elektrik, Medel, Ege Soutma, Dimsa, Tolkar, Karmetal, Akelik, RTM vb.), onarm yapan (Art Elektronik) ve hizmet veren irketlerin saysnn hzla oalmas salanmaldr. Bu tip irketlerin kurulmas tevik edilmeli ve kolaylatrlmaldr. Bahse konu irketlerin demiryolu sektrne yapaca yatrm, gerekirse vergi avantajlar ve yatrm tevikleri ile desteklenmeli, bu irketlere bankalarca orta ve uzun vadeli krediler verilmesi salanmaldr. Trkiye, imalat sektrnde komponent/sistem imalats olarak (Tekerlek, Cer motoru, Jeneratr, ATS cihaz, Hz duyucular, Elektronik kartlar, Similatr vb.) kendisini sadece Trkiyede retilen/onarlan aralar iin deil dnyada retilen/onarlan aralara da hizmet verecek lde teknoloji gelitirmelidir. Demiryolu imalat sektrnn gelimesi iin komponent imalats olarak Trk sermayesine ve Trk zel sektrne ihtiya bulunmaktadr. Mevcut Trk zel sektrnn bu konuda bir lokomotif rol stlenmesi gerekmektedir. Ankara Demiryolu Fabrikasnn yeniden yaplandrlmas ile ilgili almalar tamamlanmal, bakm onarm hizmetlerinin yukarda bahsi geen irketler benzeri oluumlardan alnmas iin teknik artnameler tamamlanmal, gerekiyor ise demiryolu tzk, ynetmeliklerinde ve kanunlarnda dzenlemeler yaplmaldr.

3.5.2. Muhtemel Yatrm Alanlar ve Yerleri

Sektrde mmkn olabilecek yeni yatrm alanlar ncelikle bal ortaklklar ve ADF yaknlarnda olmaldr. zellikle byk kapasiteli tesislerin jeolojik etd sonucu belirlenen salam bir arazi zerine, depreme dayankl konstrksiyonda kurulmas faydaldr. Bu suretle, yre halkna iyeri salanaca gibi, blgedeki youn yan sanayi ve benzer karakterdeki dier sanayi kurulular ile retim ilikileri kolay olacaktr. Bu yeni kurulu/kurulular eken-ekilen aralarn yansra metro ve hafif rayl sistem tatlar retebilecek ve bylece, nemli bir pazar potansiyeli arz eden kent ii rayl sistem aralarnn yurt iinde retilmesi olana da yaratlm olacaktr.

90

Yeni fabrika ve bakm-onarm tesislerinin yer seiminde Trkiyenin blgesel kalknma ihtiyalar gznne alnarak olabildiince istihdam problemi olan iller seilmelidir. zellikle bakm onarm iin kurulacak irketlerin demiryolunun kapatmay planlad veya kapatt depo ve atelyelerde kurulmas gerek ulam gerek ise i gc asndan avantaj salayacaktr.

3.6. Teknolojide, Ar-Ge Faaliyetlerinde, stihdam Piyasasnda, Girdi Piyasalarnda, evre Uygulamalarnda vb. Muhtemel Gelimeler ve Sektrn Rekabet Gcne Etkileri
AR-GE faaliyetlerinin yetersizlii nedeniyle teknoloji reten bir yapya

kavuturulamayan demiryolu tatlar imalat sanayi, uluslararas piyasada rekabet gcne kavuamamtr. Ylarca demiryollarnn ve demiryolu tatlar imalat sanayinin ihmal edilmesi de yeni teknolojilerin yerine yaygn olarak kullanlan teknolojilerin benimsenmesine, mevcudun korunmaya allmasna yol am ve yeni teknolojilerle kazanabilecek frsatlar deerlendirilemitir. Yatrmlarda bilgi ve youn teknoloji ieren makine imalat, kimya, elektronik ve yazlm sektrnn yeterince gelitirilmesi salanamam mevcut sanayi eski teknoloji zerine kurulmu, youn retim ile rekabet gcnn artrlmas mmkn olamamtr. AB lkeleri, Gney Kore ve Japonya demiryolu tatlar sanayilerinin en byk gc Ar-Ge, r-Ge, yenilikilik ve teknolojiden kaynaklanmaktayken, Trk demiryolu tatlar sanayiinin temelde yatan en nemli zaaf Ar-Ge ve r-Ge fakirlii olmutur. Kaynak ihtiyacnn karlanamamas, yatrm organizasyonu ve teknik kadronun yetersiz kalmas, atl yatrmlara yol am ve yok denecek kadar az olan Ar-Ge faaliyetleri teknolojik atlmlarn zamannda yaplamamasna neden olmutur. Temel aratrma, uygulamal aratrma ve deneysel aratrma olarak tanmlanan ve demiryolu ve demiryolu tatlar imalat sanayiinde yok denecek kadar az olan AR-GE faaliyetlerin hayati nemine inanlarak, Ar-Ge ve r-Ge iin gerek kamunun, gerekse iletmelerin AB lkelerindekine benzer oranlarda kaynak ayrmas salanmaldr. Ar-Ge ve r-Ge faaliyetleri ncelikli olarak ve mmkn olabilecek en yksek oranlarda tevik edilmelidir. Ar-Ge faaliyetleri ile ilgili olarak ulusal yenilik sisteminin geleri olan niversiteler, kamu kurumlar, bilimsel kurulular, sivil toplum rgtleri ve zel sektrn ibirlii salanmaldr. Acilen, yeterli sayda ve kalitede Ar-Ge ve r-Ge uzman yetitirilmelidir. Bunun iin

91

niversitesilerde demiryolu sektr ile ilgili mevcut/gelecein rn ve yntemlerinin en ileri dzeyde retilip aratrld lisansst programlarnn da yrtlecei demiryolu krsleri kurulmaldr. Trkiyede birok alanda olduu gibi Ar-Ge, r-Ge faaliyetlerinde de asl sorun, sadece kaynaklarn kt olmas deil, ayn zamanda ilgili kurumlar arasnda ibirlii ve iblm yaplamamas nedeniyle bu kt kaynaklarn verimli bir ekilde deerlendirilememesidir. Bu nedenle, kurumlar st teknoloji paylam ve standart gelitirme ile ilgili olarak yaplandrlacak bir birim, yerli imalatta biriken teknolojinin dier imalatlar arasnda iyi bir ekilde paylalmasn salamaldr. Bu birim, TCDD ve bu sektrde alan ana reticiler ile birlikte niversiteler ve TBTAK gibi bilim kurumlarndan seilen kiilerden olumaldr. Bahse konu birim, AB ve rakip lkelerde gelitirilmekte olan yeni teknolojileri ivedilikle incelemeli, lkemizde uygulanmas gereken teknoloji ve retim sistemini ortaya koymaldr. Bu birim, demiryolu ve demiryolu tatlar imalat sanayiine teknik destek salamann yansra demiryolu endstrisi iin yeni standartlar gelitirilmesini, demiryolu kazalar ile ilgili bir veri taban oluturup srekli olarak gncellenmesini salamaldr. Bu oluum Trkiyeye baka lkelerde demode olmu teknolojilerin geliini engelleyebilecek etkin almalar yapmaldr. Esasnda Ar-Ge faaliyetlerinde ve zellikle Ar-Ge uzman yetitirme konusunda ABdeki demiryolu kurulular ve demiryolu krsleri ve Ar-Ge merkezleriyle ibirlii iin artlar uygun olup, ABden destek alma imkan vardr. Sonuta, 21. yzylda demiryolunun, kentsel, kentleraras ve ktalararas ulatrmada enerji verimliliinin ykseklii, evre dostu bir ulatrma tr olmasnn tesinde, trafik kazalarn azaltmak amacyla yararlanlmas zorunlu ve ayn zamanda gvenli, ekonomik ve rahat bir sistem oluu ile ulatrmada gemitekinden daha nemli rol oynayaca gz ard edilmemeli, demiryolu ve demiryolu tatlar ile ilgili AR-GE almalarna, tatlar imalat sanayii ile ilgili teknolojik yatrmlara nem verilmelidir. demiryolu

3.7. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likilerde Muhtemel Gelimeler

Yllarca demiryollarnn bir devlet politikas olarak geri braklmas; arln karayollarna verilerek demiryollarna yeterli yatrmn yaplamamas bu sektrn ve bu sektre bal yan sanayinin gelimemesine neden olmutur.

92

Trkiyedeki demiryolu aralar imalat sanayi zerkletirilmesine ramen hala % 99 u devletin elinde bulunmaktadr. malat TCDDden gelen sipari, yurt iindeki dier kamu kurumlarnn ihtiyalar ve seneler itibari ile sreklilii olmayan lkelere demiryolu tatlar retilmek eklinde olmaktadr. Bilindii zere belli bir ihale iin yaplacak yatrm srekli olamazsa yan sanayi katks sadece iilik ve i dizayn ile snrl olarak kalmaktadr. Bu konuda faaliyet gsteren demiryolu imalat sanayi i ve d pazarlarda serbest rekabet artlar altnda rekabet edebilme gcne sahip, gnmzn hzl teknolojik gelimesine ayak uydurabilen retim kalitesi, maliyet ve sat sonras servisleri dier reticilerle rekabet edebilen etkin pazarlama sistemine sahip, evreci, brokrasiden ve siyasi etkilerden arndrlm bir yaplanmaya girmelidirler. Bu ise imalat sanayinin, buna paralel yan sanayinin ve sektre girebilecek yeni oyuncularn girmesine nclk edecektir.

3.8. Sektrde Kamunun Rol, zelletirme Faaliyetleri ve Muhtemel Etkileri

TCDDnin etkin ve verimli iletmecilik yapabilmesi amacyla yeniden yaplanmasna ynelik srdrlen almalara hz verilmelidir. Bu aamadan sonra oluacak ve yllardr konuulmaktan te gidilemeyen blgesel demiryolu iletmecilii iyi bir ekilde dzenlenmeli ve finansal sorumluluk almak zere ibirliine gidilmelidir. TCDDnin daha etkin, fonksiyonel ve modern bir iletmecilik yapsna kavuturulmas salanmaldr. Bu ekliyle TCDD, demiryolu tatlar imalat sektrnde ynlendirici ve denetleyici olmaldr. Bal kurulularn gnmzn hzl teknolojik gelimesine ayak uydurabilen, retim kalitesi, maliyet ve sat sonras servisleri dier reticilerle rekabet edebilen, etkin pazarlama sistemine sahip, brokrasiden ve siyasi etkilerden arndrlm bir konuma gelmesi salanmal, bunun iin gerekli tm dzenlemeler yaplmaldr. Demiryolu imalat sektrnn gelimesi iin Trk sermayesi ve Trk zel sektr her trl katk ve zveriyi salamaldr.

93

4. ABYE KATILIM SRECNN SEKTRE ETKLER

AB, Trkiye demiryolu sektrnn yeniden yaplanmasn ve glendirilmesini desteklemektedir. Trkiye demiryolu sisteminin iyiletirilmesi iin AB fonlaryla desteklenen eletirme projesi Avrupa Birliine katlm srecinde, Trk Hkmeti demiryolu sisteminin AB standartlarna uyarlanmas iin gerekli mevzuat erevesini gzden geirmektedir. Proje, yolcu gvenlii ve hizmet kalitesi standartlar ykseltilmi, daha iyi ileyen bir demiryolu sisteminin yaplanmasn salayacaktr. Trk ve Alman bakanlklar ABye katlm srecinde Trk demiryolu sektrnn hazrlanmasna yardmc olacaktr. Yerleik Eletirme Danman (Resident Twinning Advisor-RTA) diye adlandrlan uzun dnemli Alman uzman, 18 ay boyunca Devlet Demiryollar Genel Mdrlnn almalarna yardmc olacaktr. Trkiye Ulatrma Bakanlna, AB Mktesebat tzklerinin aka anlalmas, tanmlanmas ve uygulanmas iin teknik yardm salayacak. RTA, yeni demiryolu sektr mevzuatnn taslann hazrlanmasnda, gzden geirilmesinde ve deitirilmesinde yardmc olacaktr. Eletirme Projesinin drt ana bileeni vardr: 1. Demiryolu sektrnn hukuki yapsnn gncelletirilmesi, 2. letme lisanslarnn ve gvenlik belgelerinin kartlmas iin tzklerin ve prosedrlerin incelenmesi, 3. Altyap giderlerinin ve deneklerin erevesinin belirlenmesi, 4. Tketici haklarnn genel erevesinin ve koullarnn gzden geirilmesi. Avrupa Komisyonu 2001de kabul ettii Beyaz Kitapta demiryolu ulamnn canlandrlmas, deniz yollarnn ve i sularda ulamn tevik edilmesi gibi yntemlerle 2010 ylna kadar farkl ulam trleri arasndaki dengeyi dzeltmeye ynelik nlemler vermitir. Trkiye uyum sreci erevesinde, demiryolu mktesebatna uyum mevzuat iin bir yol haritas ieren, demiryolu sektrnn 2008 ylna kadar yeniden yaplanmasna ynelik iddial bir demiryolu ulam hareket plan benimsemitir. Zamannda deiik kaynaklardan ok eitli tip ve adetlerde alnan tat ve komponentlerde almalarnda zaman standartlar ierisinde konusunda standardizasyona en iyi gidilmektedir. banda ABye gelmekte uyum olup kurumlarn

demiryollarnn gnn teknoloji ve aralar ile donatlmas durumunda sancsz bir gei dnemi yaanacaktr. Ancak demiryolu ulamnda geri kalm yerel ynetimler, metro ve

94

hafif rayl sistemlerin avantajlar karsnda tm aralar anahtar teslimi projelerle komple olarak yurt dndan ithal etmekte olup, sistemler krediyi veren lkelerin standartlarna uygun olmakta, bu da eitlilie yol amaktadr. Bu konuda ana kompenent ve llerin belirlenmesi aamasnda dier blmlerde bahsi geen TCDD/ana reticiler, niversiteler ve aratrma kurulularndan oluacak birime byk i dmektedir. Bu bilim kurulunun almalar, demiryolu tatlar sanayiinde faaliyet gsteren kurulularn ABye uyumlu, gelimi teknolojiyi yakalam ve standart aralar retmesine vesile olacaktr.

95

5. DOKUZUNCU PLAN DNEM N NERLEN STRATEJ, AMA, POLTKA, NCELK VE TEDBRLER 5.1. Temel Sektrel Vizyon ve Strateji
Demiryolu tatlar retim sanayiinde faaliyet gsteren kurulularn misyonu, yolcu ve yk tamaya ynelik rayl tat retimi, onarm ve revizyonunu, lkemizi da baml brakmadan, milli ekonomiye azami katky salayarak, an teknolojisine ve normlarna uygun, hzl, gvenli, konforlu, kaliteli olarak gerekletirmek olmaldr. Demiryolu tatlar retim sanayiinde faaliyet gsteren kurulularn vizyonu, insanln ihtiya duyduu ve duyaca yolcu/yk tama aralarn, gelitirdii ileri teknolojisi ile dnyann her yerinde reten, satan, sektrnde norm belirlemede etkin bir irket olmaktr. Bu amaca ynelik olarak demiryolu tatlar retim sanayiinde faaliyet gsteren kurulular; - Trk demiryollar iin anahtar konumda olmal, bakmdan retime cer aralar ve ekipmanlar iin toplam hizmet konusuna odaklanmal, srekli gelien bir izgiye sahip olmal, - leri teknoloji seviyesi, retim ve kendi tasarmlar ile cer aralarnn ve ana ekipmanlarn retiminde dier reticilere rakip bir konuma ykselmeli, - Mterilerin her trl ihtiyacn karlamak zere emniyetli iletme hizmetleri alannda, hafif ve ar bakm i dallarnda aktif olarak yer almaldr. - Demiryolu endstrisinde lider olabilmek iin her abay sarfetmeli, dnya apndaki mterilerin hzla deien taleplerini karlayabilecek AR-GE almalarna arlk vermeli, teknolojik gelimeleri gz nne almaldr. Demiryolu tatlar retim sanayiinde faaliyet gsteren kurulularn stratejik gelecei, Ulatrma Bakanl, TCDD ve demiryolu tatlar retim sanayiinde faaliyet gsteren kurulularca birlikte belirlenmeli, bu konu ile ilgili hkmetin destei tam olarak alnmaldr. Bu kapsamda; Demiryolu tatlar retim sanayiinde faaliyet gsteren kurulularn yeniden yaplandrlmas salanmaldr. Yeniden yaplandrmada ABye uyum balamnda lkemizin zel koullar dikkate alnmak kaydyla AB uyum gerekleri yerine getirilmeli, demiryolu sektr ve TCDD kanunlar ivedilikle karlmaldr.

96

Yk /yolcu talebine uygun cer aralarna odaklanlmaldr. Hzl tren, DMU/EMU tren setleri, kombine tamacla ynelik aralar, ar manevra hizmetine ynelik lokomotifler gibi eken ve ekilen aralardaki yetersizliklerin ortadan kaldrlmas iin retim kapasiteleri % 100 kullanlmal ve bununla ilgili finansman destei salanmaldr. Bakm ve yenileme politikalar, yeniden gzden geirilmeli, gerek cer arac gerekse de komponent baznda zel sektrden daha fazla destek alnmas salanmaldr. Bu konu ile ilgili yatrm yapmay planlayan irketler desteklenmeli, tevik edilmelidir. Kadro yetersizlikleri giderilmeli, siyasi kadronun personel zerindeki basks kaldrlmal ve eitim almalar etkinletirilmelidir. Teknolojik gelimeler izlenmeli ve uygulanmas salanmaldr. Demiryolunun ulatrma sistemi iinde gereken konuma gelebilmesi iin demiryolu tatlar retim sanayiine zel desteklerin verildii bir gei dnemi salanmaldr.

5.2. Temel Ama ve Politikalar

Demiryolu tatlar retim sanayiinde faaliyet gsteren kurulular, iletmecilik anlayn hzl bir ekilde, zel sektr kalplar ile yeniden yaplandrarak; Daha dinamik ve esnek, Kapasitesini maksimum kullanan, Klerek Byme Stratejisini benimseyen, Giriimci ve risk alan

ada bir dnya irketi olmay ve bu glerini mevcut i ve d pazar potansiyelini harekete geirecek ekilde kullanarak, bilgi birikiminin, lke ve blge kalknmasna dntrlmesini hedefleyen kurulular olmaldr.

5.2.1. ABye Katlm Srecine Ynelik Ama ve Politikalar

AB ile uyum salanmas kapsamnda; Yeniden yaplandrma almalarnn devam niteliinde ABye uyum gerekleri yerine getirilmeli, yeniden yaplandrma esnasnda lkemizin zel koullar dikkate alnmaldr.

97

AB mktesabatnn Trkeye evrilmesi ve buna bal uygulamalara ivedilik kazandrlmaldr. AB projeleri kapsamnda Trkiyeyi ilgilendiren Avrupa-Asya geileri konusunda rol alabilmek zere teknik ve politik almalar yaplmal, bu hatlarda altrmak zere retilecek aralarda Trkiye demiryolu ara sanayii konusunda faaliyet gsteren kurulularn tam kapasite ile yer almas salanmaldr.

5.2.2. Dier Ama ve Politikalar

Yolcu/yk tamaya ynelik her trl rayl tatn ve bu rayl tatlarn retiminde kullanlacak komponentlerin retim ve onarm, Her eit tesis ve makine paralar imalat ve onarm, Faaliyet konular ile ilgili olarak, yurt ii ve yurt dnda yerli ve yabanc kurulularla ibirlii veya itiraklerde bulunmak, proje ve mavirlik ileri yapmak, Faaliyet alanlaryla ilgili tesisler kurmak ve iletmelerin ihtiyac olan enerjiyi retmek, Lisans, teknik beceri ve benzeri anlamalar yapmak, Faaliyet konularna giren alanlarda AR-GE almalar yapmak ve yaptrmak, Uluslararas lojistik entegrasyonlarda lkemizin de ngrlmesini salayacak intermodal yapmak, Ulatrma yatrmlar ve Trkiye demiryolu ara sanayii konusunda faaliyet gsteren kurulularn rettii ara, sistem ve komponentler ile ilgili yatrmlarn, ulusal gvenlik ynyle ayrntl olarak deerlendirilmesi iin, proje nerilerinde TSK ile ibirlii iinde almak ve gr alveriinde bulunmak. ve transit tamacla dayal aralar ile ilgili Ar-Ge ve r-Ge almalar

5.3. Ama ve Politikalar Gerekletirmeye Ynelik ncelikler, Tedbirler ve Hukuki Kurumsal Dzenlemeler
Belirlenen ama ve politikalar gerekletirmek iin gerekli ncelikler, Yeniden yaplanma, Personel ve istihdam politikas ,

98

Kamu hale Kanunu ve Kamu Szlemeleri Kanununda dzeltilmesi gereken hususlar, Demiryolu tatlar imalat sektr ve Demiryolu Kanununun kartlmas, bununla ilgili ynetmeliklerin hazrlanmas. Tevikler, Finans ve d kredi destei, Kentlerin yerleim zellikleri ve nfus byklklerine gre kapsam ve yntemleri asndan farkllaan ulam planlarnn hazrlanabilmesi iin gerekli yasal dzenleme gerekletirilecektir. Kent ii rayl sistemlerinin planlanmas, projelendirilmesi, yapm, iletilmesi ve finansmannn salanmas konularnda yetki ve sorumluluklar, teknik lt ve standartlar belirleyen yasal dzenlemeler yaplmal; her belediyenin kendine zg kent ii rayl sistem arac gelitirmesi ve ithal etmesi nlenmeli, bununla ilgili denetim eksikliini giderici yasal dzenlemeler yaplmaldr.

5.3.1. ABye Katlm Srecine Ynelik ncelikler, Tedbirler ve Hukuki-Kurumsal Dzenlemeler

AB ile uyum salanmas kapsamnda Yeniden yaplandrma almalarnn devam niteliinde ABye uyum gerekleri yerine getirilmeli, yeniden yaplandrma esnasnda lkemizin zel koullar dikkate alnmaldr. AB mktesabat Trkeye evirilmeli ve buna bal uygulamalara ivedilik kazandrlmaldr.

5.3.2. Tevik Sistemine likin Tedbirler

Demiryolu tatlar imalat sektrnde faaliyet gsteren kurulularmzn ihracata ynelik faaliyetlerini gerek retim, gerekse pazarlama aamalarnda destekleyerek, uluslararas pazarlarda karlatklar sorunlarn giderilmesine yardmc olmak ve rekabet gc kazanmalarna olanak salamak amacyla "hracata Ynelik Devlet Yardmlar Kararlar" Aratrma-Gelitirme (AR-GE) Yardm

99

evre Maliyetlerinin Desteklenmesi Pazar Aratrmas Destei Eitim Yardm stihdam Yardm Yurtd Ofis-Maaza Yardm Patent, Faydal Model Yardm Uluslararas Nitelikteki Yurt i Fuarlarn Desteklenmesi Yurtdnda Dzenlenen Fuar ve Sergilere Milli Dzeyde veya Bireysel Katlmn Desteklenmesi Trk Demiryolu Ara ve Komponentlerinin Yurtdnda Markalamas ve Trk Mal majnn Yerletirilmesine Ynelik Faaliyetlerin Desteklenmesi balklar altnda hzla gzden geirilmeli ve tm almalar en ksa sre ierisinde tamamlanmaldr.

100

6. SONU VE GENEL DEERLENDRME 6.1. Temel Ama ve Politikalar ile ncelik ve Tedbirlerin Gelime Eksenleri Baznda Tasnifi
Hava koridorlarnn tkanmaya balad, otoyollarnn doyuma ulat gnmzde, lkeler toplu tamaclkta demiryoluna ynelmektedir. lkemiz de ncelikle demiryollar ve demiryolu tatlar retim sanayiine ynelmeli ve bu kapsamda; Demiryolu tatlar retim sanayiinde faaliyet gsteren kurulularn mevcut olanaklar en etkin biimde kullanmal ve yeni yatrmlarla kapasite artrlmaldr. Yatrmlarn gerekletirilmesi iin gerekli finansmann oluturulmasna ynelik dzenlemeler yaplmaldr. Ulusal finans kurulular, etkin projelerle sektre ekilmelidir. Ulatrma ile ilgili gelirlerin bir ksmnn demiryolu ve demiryollar tatlar retim sanayiine ynelik yatrmlarda kullanlmas salanmaldr. Trkiyenin jeopolitik konumunun salad olanaklar iyi deerlendirilmelidir. Demiryolu tatlar retim sanayiine ynelik kurululardaki ynetim ve rgtlenme yeniden yaplandrlmaldr. Demiryolu Sektr ve TCDD Kanunu karlmaldr. Hem ulatrmann etkinletirilmesi, hem de lojistik alanndaki gelimelere ivme kazandrlmas asndan lojistikteki gelimeler izlenmeli, ibirlii ve btnleme olanaklar deerlendirilmeli ve buna uygun demiryolu aralar retilmelidir. Demiryolu tatlar retim sanayiindeki ana kurulularda halihazr yapnn terk edilerek gnmzn hzl teknolojik gelimesine ayak uydurabilen, retim kalitesi, maliyet ve sat sonras servisleri ile dier reticilerle rekabet edebilen, etkin pazarlama sistemine sahip, brokrasiden ve siyasi etkilerden arndrlm yeni bir yap oluturulmaldr. Demiryolu imalat sektrnn gelimesi iin Trk sermayesine ve Trk zel sektrne destek verilmelidir. Mevcut Trk zel sektrnn bu konuda bir lokomotif rol stlenmesi halinde vergi avantajlar ve yatrm tevikleri ile desteklenmeli, bu irketlere bankalarca orta ve uzun vadeli krediler verilmelidir.

101

Trkiye'de belirli alanlarda aratrma ve retim konularna younlam gelimi bir elektronik sektr bulunmaktadr. Elektronik sektr Demiryolu Aralar retiminde de bir ok gereksinimi karlamaya hazr durumdadr. zellikle Elektrik, Elektronik, Haberleme ve G/Src Sistemlerinin Mekanik Sistemlerde olduu gibi yerli sanayi katksyla yurt iinden temin edilmesi, Bykehir Belediyelerinin ve Kamunun ara almlarnda zorunluluk haline getirilmelidir.

Trkiyenin demiryolu retim sektrnde sadece ara reticisi olarak deil komponent ve sistem imalats olarak da (Tekerlek, Cer motoru, Jeneratr, ATS cihaz, Hz duyucular, Elektronik kartlar, Similatr vb.) yer almas salanmaldr. Bu konuda faaliyet gsterecek irketlerin kendisini sadece Trkiyede retilen veya onarlan aralar iin deil dnyada retilen veya onarlan aralara da hizmet verecek lde iyi yetitirmesi ve teknoloji gelitirmesi iin gerekli destekler verilmelidir.

TVASA ile birlikte yaplandrlan EUROTEM benzeri bir oluumun TLOMSA ile de eken cer aralar konusunda kurulmas salanmaldr. Bal ortaklklarn yansra Ankara Demiryolu Fabrikasnn yeniden yaplandrlmas ile ilgili almalar tamamlanmal, araca ait komponentlerin bakm onarmn gerekir ise zel irketlerden alaca bir organizasyona sahip olmas salanmaldr.

Demiryolu ulatrmas ve demiryolu tat imalat sektrnn karmak, sonular geni kapsaml olan sorunlarn zmek zere bir aratrma kurulu/bir birim oluturulmaldr. Tm gelimi lkelerde bu tr kurullar ok nemli ilevler yklenmektedir. Bu kurul ulatrmann yaamsal nitelikteki yetimi personel sorunu iin zm gelitirebilir. Gerek aratrma gerekse eitim konusunda dorudan amaca ynelik almalar yapabilecei gibi, bu almalarn niversiteler ve dier kurullarca yerine getirilmesi amacyla organizasyonlar gerekletirilebilir. Bu kurul, sektrdeki ilgili kurumlar arasnda ibirlii ve iblm yaplmasna bylelikle kt kaynaklarn verimli bir ekilde deerlendirilmesine katkda bulunmaldr. Kurul, TCDD ve bu sektrde alan ana reticiler ile birlikte niversiteler ve TBTAK gibi bilim kurumlarndan seilen kiilerden oluacaktr. Kurul, AB ve rakip lkelerde gelitirilmekte olan yeni teknolojileri incelemeli, lkemizde uygulanmas gereken teknoloji ve retim sistemini ortaya koymaldr. Kurulda demiryolu ve demiryolu tatlar imalat sanayiine teknik destek salamann yansra demiryolu endstrisi iin yeni standartlar gelitirilmeli, demiryolu kazalar ile ilgili bir veri taban oluturup

102

srekli olarak gncellenmelidir. Kurul Trkiyeye baka lkelerde demode olmu teknolojilerin geliini engelleyecek etkin almalar yapmaldr. Ar-Ge ve r-Ge iin gerek kamunun, gerekse iletmelerin AB lkelerindekine benzer oranlarda kaynak ayrmas salanmaldr. Ar-Ge ve r-Ge faaliyetleri ncelikli olarak ve mmkn olabilecek en yksek oranlarda tevik edilmelidir. Ar-Ge faaliyetleri ile ilgili olarak ulusal yenilik sisteminin eleri olan niversiteler, kamu kurumlar, bilimsel kurulular, sivil toplum rgtleri ve zel sektrn ibirlii salanmaldr. Acilen, yeterli sayda ve kalitede Ar-Ge ve r-Ge uzman yetitirilmelidir. Bunun iin niversitesilerde, demiryolu sektr ile ilgili rn ve yntemlerinin en ileri dzeyde retilip aratrld lisansst programlarnn da yrtlecei demiryolu krsleri kurulmaldr. Ar-Ge faaliyetlerinde ve zellikle Ar-Ge uzman yetitirme konusunda ABdeki demiryolu kurulular ve demiryolu krsleri ve Ar-Ge merkezleriyle ibirlii iin uygun olan artlar kullanlmal, ABden destek alnmaldr. Kadro yetersizlii giderilmeli, personel zerindeki siyasi bask kaldrlmal ve eitim almalar etkinletirilmelidir. Demiryolu tatlar retim sanayii alannda gereksinim duyulan nitelikli personel yetitirilmelidir. niversitelerin Mhendislik Fakltelerinde demiryolu mhendislii blm almas salanmaldr. Teknolojik gelimeler izlenmeli ve uygulanmas salanmaldr. Demiryolunun ulatrma sistemi iinde gereken konuma gelebilmesi iin demiryolu tatlar retim sanayiine zel desteklerin verildii bir gei dnemi salanmaldr. Demiryolu tatlar imalat sektrnde faaliyet gsteren firmalarn ihracata ynelik faaliyetlerini gerek retim, gerekse pazarlama aamalarnda destekleyerek, uluslararas pazarlarda karlatklar sorunlarn giderilmesine yardmc olmak ve rekabet gc kazanmalarna olanak salamak amacyla "hracata Ynelik Devlet Yardmlar Kararlar" hzla gzden geirilmelidir. Tevikler ile ilgili onay srecine bir sistem/hz getirilmelidir. Kamu almlar konusunda AB mevzuatnn uygulanmasna ynelik kurumsal altyapnn iyiletirilmesi almalar, lkemizin genel yaps dikkate alnmak kaydyla ele alnmal, mevcut Kamu hale Kanunu ve Kamu Szlemeleri Kanununda

103

dzeltilmesi gereken hususlar ivedilikle dzeltilmelidir.

-

AB ile uyum erevesinde devam eden Demiryolu Tamacl statistik Bilgi Sisteminin ivedilikle kurulmas salanmal, konu ile ilgili elemanlar eitilmeli ve ara talep tahminleri bu bilgisayar verilerine gre ekillendirilmelidir.

evre ve Orman Bakanlnca devam eden ekonomik ve teknolojik olarak uygun emisyon snrlarnn uygulanmas gibi almalar titizlikle takip edilmeli, eken aralarn tasarm ve uygulamalarnda bu husus dikkate alnmaldr.

Sosyo-ekonomik gelimeler, planlarda deiiklik yaplmas gereksinimi yaratabilir. Bu nedenle, demiryolu tatlar imalat sektr ile ilgili planlarn belirli dnemler ierisinde gncelletirilmesi ve zenle gerekletirilmesi yararl olacaktr. Gncelletirme almalarnn kapsaml olmasna ve sektrn ilgili tm kurulularnn katlmnn salanmasna zen gsterilmelidir. Gncelletirmenin gerekletirilmesi de plan yrtecek organlarn rgtsel konumlarnn belirlenmesini ve karmaaya meydan vermeyecek biimde yetki ve sorumluluklarn tanmlanmasn zorunlu klmaktadr.

104