Sosyal Bilimler 8/1 (2010) s .

241-260

SOSYAL BLMLER Yl : 2010 Cilt :8 Say :1

Celal Bayar niversitesi S.B.E.

Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

Yrd. Do. Dr. Mine YILMAZER

Celal Bayar niversitesi, Uygulamal Bilimler Yksekokulu

ZET
Kresellemeyle birlikte d ticaret ve sermayedeki serbestleme hareketleri yaygnlamtr. Bu almada, uluslararas piyasalarla btnleen Trkiyede dorudan yabanc yatrmlarn ve d ticaretin ekonomik bymeye katks incelenmeye allmtr. 1991Q12007Q3 dneminde er aylk verilerle GSYH, dorudan yabanc yatrmlar, ihracat ve ithalat deerleri arasndaki nedensellik ilikisi, Granger Nedensellik analizi yardmyla test edilmitir. Sonu olarak dorudan yabanc yatrmlarn zayf da olsa ihracat ve ithalat takip ettii, ancak dorudan yabanc yatrmlarla ekonomik byme arasnda gl bir nedensellik olmad bulunmutur. almada ayrca ithalat ve ihracat ile ekonomik byme arasnda karlkl ve ithalattan ihracata doru tek tarafl bir nedensellik olduu sonucuna ulalmtr. Anahtar Kelimeler: Ekonomik byme, dorudan yabanc yatrmlar, d ticaret, Granger Nedensellik.

Relationship with Foreign Direct Investment, Foreign Trade and Economic Growth: A Case Study on Turkey
ABSTRACT
Liberalization of capital and foreign trade has become commonplace with globalization. In this paper, it is tried to examine foreign direct investment and foreign trades contribution to the economic growth in the Turkey which is integrated international markets. Causality relations between GDP, foreign direct investment, export and import are tested by the help of Granger Causality Analyze, quarterly data in 1991Q1-2007Q3 period. As a result foreign direct investment is follow export and import weakly, but there is no strong causality between economic growth and foreign direct investment. In this paper, it is also found as a result that there is a correlative relation between export and import with economic growth and found that there is an unilateral causality from imports to exports. Key Words: Economic growth, foreign direct investment, foreign trade, Granger Causality.

241

M. Ylmazer/ Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

1. GR Ekonomi biliminin temel amac, bir lkedeki retim miktarn bir nceki yla gre artrarak kii bana gelir dzeyini ve yaam standardn ykseltebilmektir. Ekonomideki bu iyilemenin nasl srekli ve istikrarl hale getirilecei, bir dier deyile lkelerin srdrlebilir ekonomik byme srecine nasl ulaaca ekonomistler tarafndan en ok aratrlan konulardan biridir. Gelimi ve gelimekte olan lkeler arasnda, ekonomik byme performans ciddi farkllklar gstermektedir. Gelimekte olan lkelerin grece yoksul olanlar ok dk, hatta negatif byme ile kar karyadr. Buna karlk nispeten hzl byyen, var olan retim kaynaklar ve sahip olduu avantajlarla yurt dndan yatrm ekebilen lkeler (gelien piyasa ekonomileri) ise daha yksek, ancak istikrarsz bir ekonomik byme salayabilmektedirler. Gelien piyasa ekonomilerinin sanayilemi lkeler dzeyine ulama potansiyeli, dier gelimekte olan lkelere gre daha fazladr. Ancak bu lkeler, sahip olduklar makro ekonomik istikrarszlklar ve krlganlklar nedeniyle kriz yaratma ve krizden etkilenme olasl ile kar karyadr. Arjantin, Brezilya, Meksika gibi Latin Amerika lkeleri, in, Gney Kore, Endonezya, Tayland gibi Asya lkeleri ve Trkiyenin de aralarnda bulunduu gelien ekonomileri, gnmzde giderek sklaan ulusal ve uluslararas krizlerden nemli lde zarar grmektedir. Son dnemde gelimi lkelerin finans sektrndeki sorunlardan kaynaklanan 2008 krizinden ve sonrasnda ortaya kan ekonomik durgunluktan en ok etkilenenler yine bu lkeler olmutur. Da dnk ekonomi politikalarn benimseyen lkeler, uluslararas piyasalarda ortaya kabilecek sorunlara kar daha savunmasz kalmaktadr. Kresel ekonominin yaygnlamas ve lkeler arasndaki snrlarn byk lde ortadan kalkmas, bir lkede ortaya kan krizin ok ksa srede dier lkeleri etkilemesine neden olmaktadr. Gnmzde retim, sermaye ve ticaret snrlar aarak hzla yaylmaktadr. Bu srete, uluslararas lekte alan firmalar retimin belli aamalarn avantajl bulduklar lkelerde yapmay tercih etmektedirler. Buna karlk ekonomik bymelerini artrmaya alan birok gelimekte olan lke, da ak sanayileme politikalarn benimseyerek dorudan yabanc yatrmlarn (DYY) lkeye giriini desteklemektedirler. DYY, bir iletmenin mevcut lke snrlarn aarak, dier bir lkede retim tesisi kurmas ya da mevcut bir retim birimini satn almasdr. DYYnin zellikle gelimekte olan lkelerde kaynak kullanmn, altyap yatrmlarn, imalat sanayini ve teknolojik ilerlemeyi artrarak ekonomik bymeyi besledii kabul edilmektedir. Kreselleme hareketlerinin hzland 1990l yllardan itibaren DYY akmnn da ykseldii grlmektedir. DYY ak, dnya ekonomisinin canlanmasnda nemli bir rol oynamaktadr. Ancak 2008 krizi ve sonrasnda yaanan resesyon, belli bir sre DYYnin d trendi iinde olacan gstermektedir. DYYnin d ticaret ve retim zerine olumlu etkide bulunduu kabul edildii iin, uluslararas

242

Sosyal Bilimler 8/1 (2010) s .241-260

piyasalarda DYY akndaki azalmann Trkiye gibi gelimekte olan lkelerin byme performanslarn negatif ynde etkileyecei dnlebilir. Ekonomik bymenin kaynaklar zerine yaplan yeni almalarda, kresellemenin aktrleri olan DYY ve d ticaret konular zerinde durulmaktadr. hracat ve ithalat miktarndaki, bir dier deyile d ticaret hacmindeki genileme kaliteli rn uygulamas, lek ekonomisine gei ve teknolojik yenilik yaratarak istihdam ve igc verimliliini, dolaysyla ekonomik bymeyi ykseltebilmektedir. D ticareti sanayilemenin nemli bir basama olarak grp, yukarda sralanan olumlu etkileri n plana karabildii lde lkeler baarya ulaabilir. Aksi bir uygulama d ticaret an srekli artrp lkenin bor yk altnda ezilmesine yol aabilecektir. Bu almada, ncelikle DYY ve d ticaretin ekonomik bymeye ne tr etkilerde bulunabilecei aratrlmtr. Daha sonra uluslararas piyasalarla btnleen ve gelecekte dnya ekonomisinde sz sahibi olacak gelien piyasa ekonomilerinden biri olan Trkiye ekonomisinin gnmzdeki durumu zetlenmitir. almada ayrca bu konuda daha nce gerekletirilen uygulamal almalar ve elde edilen sonular incelenmitir. Son olarak DYY, ithalat, ihracat ve ekonomik byme arasnda bir nedensellik ilikisi olup olmadn bulabilmek iin Trkiye zerine bir deneme yaplmtr. 1991-2007 dnemindeki veriler dikkate alnarak sz konusu deikenler arasndaki iliki test edilmi ve elde edilen bulgular deerlendirilmitir. 2. DORUDAN YABANCI YATIRIMLAR VE EKONOMYE ETKLER Sermaye, retimin en nemli girdilerinden biridir ve zellikle gelimekte olan lkeler iin igcne gre bulunmas daha zor olan bir faktrdr. Ekonomik bymeyi artrabilmek iin gerekli olan sermayenin ncelikle yurt ii kaynaklarla finanse edilmesi gerekmektedir. Ancak gelir dkl ve tasarruf yetersizlii nedeniyle ortaya kan ak, dorudan ve dolayl yabanc yatrmlarla kapatlmaya allmaktadr. Bu nedenle gnmzde lkelerin milli gelir lmnde, gayri safi yurt ii hasla (GSYH) temel gsterge olarak alnmaktadr. nk GSYH, bir lkede bir ylda yerli ve yabanclar tarafndan gerekletirilen mal ve hizmet retiminin piyasa deerleri toplamdr. Sonu olarak DYYnin, ulusal geliri ve dolaysyla tasarruf oran dk olan lkelerde, ulusal tasarruf an kapatmak iin vazgeilmez bir ara olduu dnlmektedir. Emek-youn retim ynteminden, sermaye ve bilgi teknolojisi-youn retim tekniine hzl bir gei yapmaya uraan lkelerin, ulusal sermaye an kapatmak iin yabanc sermaye ve teknoloji giriine olan gereksinimleri her geen gn art gstermektedir. Bu srete igc hareketlilii yerine sermayenin hareketlilii ortaya kmakta ve retimin belli

243

M. Ylmazer/ Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

aamalar ounlukla yaplmaktadr.

igc

maliyetlerinin

dk

olduu

blgelerde

Ekonomi teorisinde DYY ve ekonomik byme arasnda pozitif bir iliki olduu kabul edilmektedir. Neo-klasik byme modeline gre DYY, toplam yatrmlarn miktarn ve etkinliini artrarak ekonomik bymeye olumlu katkda bulunmaktadr. sel byme modellerinde ise, DYY yatrmlarnn teknolojiyi gelimi lkeden bunu kabul eden lkeye doru yaygnlatrarak ekonomik bymeyi artrd savunulmaktadr. DYYnin gelimekte olan lkelere etkisi aadaki gibi zetlenebilir (UNCTAD, 1999: 156): DYY, ekonomik byme iin gerekli olan ve yetersiz kalan tasarruf ve yatrmlarn finansmanna yardmc olmaktadr. DYY salayan uluslararas irketler, ev sahibi lkeye kullandklar modern teknolojiyi getirmektedirler. Bylelikle retimde verimlilik ve rekabet art, teknolojik yenilikler, bilgi ve beceri dzeyinde ilerlemeler ortaya kabilmektedir. Buna karlk yaplan aratrmalar gstermitir ki, bu olumlu etkilerin ortaya kabilmesi igcnn verimlilik dzeyi, dier bir deyile beeri sermaye birikimiyle yakndan ilgilidir. leri teknolojiye dayal yatrmlardan yarar salayanlar, ancak belli bir eii aabilmi olan lkelerdir. DYY, ev sahibi lkenin yalnzca yerli sanayinde ilerlemeye neden olmamakta, ayn zamanda uluslararas rekabete alabilmesini salamaktadr. Teknolojik ilerleme, lek ekonomisi, piyasa bilgisinin ykselmesi ve rekabetin glenmesi lkenin ihracat gelirlerini de ykseltebilmektedir. Yine burada kk lekte faaliyette bulunan yerli sanayinin yaygn olmas bir dezavantaj yaratabilir. Byk lekli yabanc yatrmc eksik rekabete ve kk sanayicinin ortadan kalkmasna yol aabilir. DYY salayan uluslararas irketler, yaptklar yatrmla istihdam yaratmakta ve alanlarn yksek dzeyde bilgi ve beceri birikimine ulamalarn salamaktadr. Uzun dnemde ise teknolojik yenilik gelitirebilecek igc kapasitesinin ykselmesine ve istihdamn srekliliine yol aabilmektedir. Ancak bu noktada, ev sahibi lkedeki sosyal gvenlik sisteminin iyi ilemesi hayati nem tamaktadr. Uluslararas irketlerin, evrenin korunmasyla ilgili standartlara uyum gsterdii ve temiz teknoloji kulland kabul edilmektedir. Uygulamada ise baz aksaklklarn ortaya kabildii ve uluslararas irketlerin evre politikalar zayf olan lkelerde evresel damping yaratt grlebilmektedir (Walther, 2002: 463). Uluslararas sermayenin en nemli ksm ABD, Japonya ve Avrupa Birlii lkeleri tarafndan salanmaktadr. 2006 ylnda ABD, ngiltere, Fransa,

244

Sosyal Bilimler 8/1 (2010) s .241-260

Almanya, spanya ve Japonyadan oluan alt lke dnya sermayesinin %52sini finanse etmektedir (UNCTAD, 2007).
ekil 1.Gelimi ve Gelimekte Olan lkelere Dorudan Yabanc Sermaye Akm, 1970-2006

Kaynak:http://stats.unctad.org/FDI/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=899, 22.09.08.

ekil 1de DYY aknn 1970-2006 yllar arasndaki deiimi ve DYYnin gelimi ve gelimekte olan lkelerdeki dalm verilmektedir. 1990l yllardan itibaren DYY hacmi artm ve gelimekte olan lkeler de DYYden yararlanmaya balamtr. 1990larn sonunda Dou Asya lkeleri, Rusya, Arjantin ve Trkiyede yaanan krizlerin etkisiyle DYY akm gerilemi, 2002 sonrasnda yeniden hzlanmaya balamtr. Ancak gelimi lkelerin DYYden ald pay, her dnemde gelimekte olan lkelere gre ok daha yksek olmutur. Buna karlk dnemler itibariyle gelimekte olan lkelerin bazlar dierlerine gre daha avantajl olabilmektedir. 2008 krizi ncesinde DYYnin yeniden hz kazand 2000-2006 yllar arasnda, sermaye akndaki payn hzla ykselten gelimekte olan lkelerin banda in, Hindistan ve Suudi Arabistanla birlikte Trkiye de gelmektedir (UNCTAD, 2002: 13). 3. DI TCARET VE EKONOMK BYMEYE ETKS Sovyetler Birlii ve Dou Bloku lkelerinin serbest piyasa ekonomisine gemesi ve 1995 ylnda Dnya Ticaret rgtnn faaliyete balamas kreselleme srecini hzlandrmtr. Bu balamda blgesel ve kresel dzeydeki serbest ticaret anlamalar artm ve ou lke d ticaret kstlamalarn byk lde azaltmtr. Bylece bir yandan lkeler arasndaki bamllk artarken, dier taraftan bu zorlu rekabet ortamnda yer edinme sava yaanmaya balamtr. Ekonomik byme modellerinde d ticaretin byme zerindeki pozitif etkisini vurgulayan almalara ska rastlanmaktadr. Genel olarak kabul gren gr, ihracatn ekonomik byme zerine olumlu etkide bulunduudur. Bu olumlu etkinin nedenleri u ekilde zetlenebilir:

245

M. Ylmazer/ Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

hracat firmalarn snrl dzeydeki i pazar dnda geni bir piyasaya alma olana kazanarak byk lekte retim yapmasna ve lek ekonomisinin avantajlarndan yararlanmasna neden olabilir. Bylece maliyetler drlerek retimde verimlilik artrlabilir. D ticaret verimlilik artnn yan sra yeni teknolojilerin elde edilmesini (teknoloji ithali) ve yaylmasn salayarak ekonomik byme orann da artrmaktadr (Grossman, 1991; Rivera-Batiz ve Romer, 1991; Young, 1991). hracat rekabeti artrr. Uluslararas piyasalara girite artan rekabet; teknik bilginin yaylmas, daha iyi ynetim, kaliteli ve ileri teknolojiye dayal retimi zorunlu hale getirmektedir. hracat, yeni frsatlar yaratabilir. stihdam artar, maliyetler drlebilir, rn kalitesi ykseltilebilir ve karlatrmal olarak avantajlar salanabilir. hracat dviz gelirlerini artrarak d demeler bilanosundaki dviz sorununu azaltr. Bylece teknoloji, ara ve yatrm mallar ve nihai rn ithalatnn da artmasna olanak salar. Gnmzde gelimekte olan lkelerin nemli bir ksm ithalat aracl ile byme hzn artrabilmektedir. thalattaki ykselme yurt iinde elde edilemeyen ara mallarnn ve yeni teknolojilerin salanmasn kolaylatrmakta ve retimi desteklemektedir. thalata dayal byme hipotezini savunan bu gre gre, retim srecindeki ithal girdi kullanm teknolojik ilerlemeye yol amaktadr. Ayrca d ticaretle birlikte ortaya kan rekabetin AR-GE harcamalarn ve eitime yaplan yatrmlardaki kaliteyi ykselttii kabul edilmektedir.
Tablo 1. Dnyada retim ve hracat Art Hz, 2000-2007 (%)
Dnya GSYHs Tarm Maden malat Sanayi Dnya hracat Tarm Petrol ve Maden malat Sanayi 2000-2007 3.0 2.5 1.5 3.0 5.5 4.0 3.5 6.5 2005 3.0 2.0 1.5 4.0 6.5 6.0 3.5 7.5 2006 3.5 1.5 1.0 4.0 8.5 6.0 3.5 10.0 2007 3.5 2.5 0.0 5.0 6.0 4.5 3.0 7.5

Kaynak: International Trade Statistics 2008, World Trade Organization, s.1-7.

1990l yllarn sonunda d ticaretteki serbestleme politikalarna paralel olarak ihracat hareketleri hz kazanmtr. 2000-2007 yllar arasnda kresel boyutta gerekletirilen ihracat, retimin ok zerinde artmtr. Sz konusu dnemde ihracat %5,5 artarken, dnya GSYH art %3de kalmtr (Tablo 1).

246

Sosyal Bilimler 8/1 (2010) s .241-260

Ancak 2004 sonrasnda ortalamann zerine ykselen ihracat art, 2006 ylndan itibaren ithalat talebindeki azalmaya paralel olarak yavalamtr (WTO, 2008: 1). Bu dnemde birok lke d ticaret araclyla yurt ii yatrmlar destekleyen, bymeyi hzlandran ve dviz geliri salayan faaliyetleri canlandrabilmitir. Dnya ticaretindeki payn artrp sanayilemede baar salayabilmi baz gelien piyasa ekonomileri ve zellikle Gney Dou Asya lkeleri bu konudaki en iyi rneklerdir. 4. TRKYEDE DORUDAN YABANCI YATIRIMLAR VE DI TCARETN EKONOMK BYMEYE ETKS Dnyada serbest piyasa politikalarnn yaygnlat 1980li yllardan itibaren, sermaye lkeler arasnda rahat bir ekilde yer deitirmeye balamtr. Gnmze kadar devam eden bu hzl artla birlikte DYY 1980 ylnda yalnzca 55 milyar $ iken 2006 ylnda 1,305 milyar $a ykselmitir (stats.unctad.org, 2008). Trkiyede DYY aknn 1987 ylndan sonra hareketlendii, 2001 ylndan sonra hzla artt grlmektedir.
ekil 2. 1970-2006 Yllar Arasnda Trkiyeye Dorudan Yabanc Sermaye Ak

Kaynak:http://stats.unctad.org/FDI/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=899, 22.09.08

DYY ak, 2001 krizinden sonra uluslararas konjonktrden etkilenerek tarihte grlmemi bir art kaydetmitir (ekil 2). 1980 yl sonrasnda Trkiyeye yatrm amacyla gelen sermaye 1000 kat artm ve 1980 ylnda 18 milyon $ iken, 2006 ylnda 20 milyar $a ykselmitir. 2000 ylndan itibaren DYYnin dnya apndaki art hz bir miktar azalmakla birlikte gelimekte olan lkelere aktarlan sermayede nemli bir art ortaya kmtr ve gelimi lkelerin toplam DYY iindeki pay %68e gerilemitir. Dolaysyla Trkiye de bu gelimeden fayda salamtr. Trkiyeye giren DYY, 1990-2000 arasnda yaklak 1,5 kat artarken, 20002007 dneminde 22 kat ykselmitir.

247

M. Ylmazer/ Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

Trkiyenin da dnk sanayileme politikasn benimsedii 1980 ylndan itibaren d konjonktrden etkilenme dzeyi de art gstermitir. O zamana kadar ithal ikameci politika ile korunan yerli firmalar nispeten kk bir i pazardan uluslararas piyasalara alm ve kendini sk bir rekabet ortamnda bulmutur. Bu ortamda artk firmalar yalnzca yurt ii makro istikrarla deil, d konjonktr ve uluslararas eilimlerle de baa kmak zorunda kalmtr. ve d piyasalardan kaynaklanan gerek olumlu gerekse olumsuz etkiler, d ticaret aracl ile birok makro gstergeyi ve ekonomik bymeyi etkilemektedir. Trkiyede ihracat ve ithalat miktarndaki ykselme ile yabanc sermaye ak ekonomik bymeyi artran nemli faktrlerdir. zellikle son yllardaki ekonomik byme srecinde bu zellik daha da belirginlemitir. Ancak mal ve hizmet retiminde da baml olan Trkiyenin d ticaret bilanosunda, ithalat miktarnn giderek daha hzl artt grlmektedir. Bu nedenle Trkiyede ekonomik byme ve ihracat hzlandka, ithal girdi kullanmnn da ykseldii sylenebilir. Trkiyede zellikle 2001 sonras dnemde ekonomik bymenin kaynan aratran birok almada, ithalattan ihracata ve bymeye doru bir nedensellik olduu sonucuna varlmtr (Gerni vd, 2008; Erdoan, 2006, Yentrk, 2005; Ykseler ve Trkan, 2008). Gerekten de 2001 sonrasnda, retimdeki arta paralel olarak d ticaret a ykselmeye devam etmitir. Buna ramen ortaya kan cari ilemler a, uluslararas konjonktrn pozitif etkilerinden yararlanlarak d kaynaklarla finanse edilebilmitir. Bylece d ak verilmesine ramen ihracat ve ithalat hacmi ykseltilerek ekonomik byme hzlandrlmtr (Yentrk, 2005: 54). 5. DORUDAN YABANCI YATIRIMLAR, DI TCARET VE EKONOMK BYME LKSN NCELEYEN UYGULAMALI ALIMALAR Ekonomi teorisindeki genel kabule gre DYYnin ekonomik bymeye pozitif etkisi vardr. Buna karlk uygulamal almalar gz nne alndnda baz almalarda bu pozitif etkiyi destekler ynde sonulara ulald, baz almalarda ise bu pozitif etkinin kesin olmad grlmektedir. Vu ve Noy (2008) alt OECD lkesini kapsayan bir analiz gerekletirmiler ve DYYnin hem dorudan hem de igc ile etkileimi sonucu dolayl olarak ekonomik bymeyi olumlu etkiledii sonucuna ulamlardr. Razin (2002), 64 lke zerine yapm olduu analizlerde DYYnin finansal yatrmlara oranla, hem sermaye birikimi hem de ekonomik byme zerinde daha nemli bir etki yaptn bulmutur. Yang (2002) ise 9 lke zerine yapt karlatrmal analizde dolaysz yabanc sermaye yatrmlarnn rnee dahil edilen btn lkelerin sermaye oluumunu olumlu etkilediini bulurken, finansal sermaye hareketlerinin sermaye birikimi ve ekonomik byme zerinde net bir etkisinin olmad sonucuna ulamtr.

248

Sosyal Bilimler 8/1 (2010) s .241-260

Yao ve Wei (2007), DYYnin yeni sanayileen lkelerin bymelerini hzlandrdn ve inin son yllardaki hzl bymesinin, bu durumu aklayan en iyi rnek olduunu savunmutur. Bunlara ilaveten, farkl lke uygulamalaryla, DYYnin ekonomik bymeyi olumlu ynde etkiledii sonucuna ulaan birok alma vardr. rnein, Ramirez (2006) Meksika, Djankov ve Hoekman (2000) ek Cumhuriyeti, Marwah ve Klein Hindistan (1996), Cuadros vd (2004) Latin Amerika lkeleri, Fedderke ve Romm (2006) Gney Afrikada yabanc sermaye-byme ilikisinin gl olduu sonucuna ulamlardr. Dier taraftan DYYnin ekonomik bymeye pozitif etkisi olduuna dair gl kantlar bulamayan baz almalara da rastlanmaktadr. Carkovic ve Levine (2005) DYYnin byme zerinde pozitif etki yaratt konusunda gl bir kant bulamamlardr. Sonulara ynelik aklamalarnda, benzer almalardan farkl bir dnemi (1960-1995) incelemelerinin sonular etkileyebileceini sylemilerdir. Sonularn zaman farkllna gre deiiklik gsterebileceini ortaya karmlardr. Benzer ekilde Herzer vd (2008) gelimekte olan lkelerde DYY ile kii bana gelir, eitim, da aklk, finansal piyasa gelimilii arasnda belirgin bir ilikiye rastlamamlardr. Analizde 28 lkenin 1970-2003 dnemine ait verilerine ebtnleme teknii uygulanmtr. Bununla birlikte, Yang (2008) 110 lke zerine yapt almas sonucunda DYYnin ekonomik byme zerine etkisinin zaman ve mekna gre deiiklik gsterdiini savunmutur. 1973-1987 dneminde DYY, Latin Amerika lkelerinde pozitif Orta Dou lkelerinde negatif etki yaratmtr. 1988-2002 dneminde ise OECD, Avrupa ve Orta Asya lkelerinde DYYnin bymeye pozitif etkisi varken, Afrikada negatif etki grlmekte ve dier lkelerde nemli bir etkiye rastlanmamaktadr. DYYnin ekonomik byme zerinde pozitif etki yaratmadn ya da etkinin zayf olduunu savunan almalarda, lkelerin baz koullar salad lde yabanc sermayeden fayda salad vurgulanmaktadr. Sz konusu koullar aadaki gibi zetlenebilir: Eitimli igc: Ev sahibi lkenin eitim dzeyi, mesleki bilgi ve beeri sermaye dzeyine bal olarak DYY, ekonomik byme zerine farkl etkide bulunabilmektedir (Grossman ve Helpman (1991), Levine ve Renelt (1992), Balasubramanyam vd (1996), Borensztein vd (1998)). Liberalizasyon politikalar: DYY ekonomik byme zerine, ihracata dnk politika izleyen lkelerde pozitif, ithal ikameci uygulamalar benimseyen lkelerde negatif etkide bulunabilir (Balasubramanyam vd (1996)). Gelimi finansal piyasalar: Finansal piyasalar gelimi olan lkelerde DYY bymeyi artrmaktadr (Alfaro vd (2004)).

249

M. Ylmazer/ Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

Geni bir serbest piyasa: Daha yksek talep ve daha fazla krllk sz konusu olduunda, DYY ekonomik bymeyi pozitif ynde etkilemektedir (Nair-Reichert ve Weinhold (2001)). Gelir ve gelimilik dzeyi: DYY, daha yksek gelire sahip gelimekte olan lkelerin bymesine nemli etkide bulunmakta, daha dk gelirli lkelerde ise etkili olamamaktadr (Blomstrom vd (1994), Blonigen ve Wang (2004)). DYYnin uzun dnemde etkisi sanayilemekte olan lkelerde pozitif, nispeten sanayilemi lkelerde negatif olabilmektedir (Bende-Nabende vd (2003), Yao ve Wei (2007)). 1967 ylndan bu yana, d ticaret ile ekonomik byme arasndaki ilikiyi inceleyen birok alma yaplmtr. Bu konudaki ilk almalarda Emery (1967), Syron ve Walsh (1968), Serven (1968), Kravis (1970), Michaely (1977), Heler ve Porter (1978), Bhagwati (1978) ve Krueger (1978) ihracat art ve ekonomik byme arasnda iki deikenli analiz gerekletirmilerdir. Sz konusu aratrmalarda iki deikenin birbirini destekledii sonucuna ulalmtr. Sonraki aratrmalarda Balassa (1978, 1985), Wlliamson (1978), Fajana (1979), Tyler (1981), Feder (1983), Kavoussi (1984), Ram (1985, 1987) ve Moschos (1989) igc ve sermaye ile birlikte ihracatn da ele alnd bir retim fonksiyonundan hareket etmiler ve d ticaretin retime pozitif etkisi olduu ynnde sonulara ulamlardr. Bu aratrmalarda lkeler arasnda byk farkllklar olduu vurgulanmtr. 1980lerin sonlarnda ihracat ve byme arasndaki nedensellik ilikisini irdeleyen almalara rastlanmaktadr. Chow (1987), Darrat (1987), Afxentiou ve Serletis (1991), Serletis (1992), Bahmani-Oskooee ve Alse (1993) Granger nedensellik testi ile iki deiken arasndaki ilikiyi test etmilerdir. BahmaniOskooee ve Alse (1993) ve Chow (1987) ihracatn bymeyi olumlu ynde etkiledii sonucuna ularken, Afxentiou ve Serletis (1991), Darrat (1987), Serletis (1992), Colombatto (1990) ve Kugler (1991) iki deiken arasnda nedensellik ilikisine dair ok zayf kantlar bulmulardr. D ticaret nndeki engellerin hzla ortadan kaldrld 1990lardan itibaren, sz konusu almalarn giderek younluk kazand sylenebilir. Bu dnemde d ticaret hacmindeki artn, dier bir deyile hem ihracat hem de ithalattaki ykselmenin ekonomik bymeyi canlandrd gr hakimdir. Bu balamda ihracata ve ithalata dayal byme hipotezlerini kantlamaya alan aratrmalar yaplmtr. hracata dayal ekonomik byme hipotezinde, ihracattaki genilemenin rekabet ve kaliteli rn uygulamas, lek ekonomisine gei ve dolaysyla istihdam ve igc verimlilii art, teknolojik yenilik yaratarak ekonomik bymeyi ykseltecei savunulmaktadr (Khan ve Saqib (1993), Salvatore ve Hatcher (1991), Sengupta, 1991; Greenaway vd, 1999;

250

Sosyal Bilimler 8/1 (2010) s .241-260

Medina Smith, 2001; Konya, 2006). Dier taraftan ithalata dayal byme hipotezinde ise ithalatn ara ve yatrm mal girii ile lkede teknolojik yenilikleri ve modernizasyonu destekleyerek ekonomik bymeye katkda bulunduu vurgulanmaktadr (Serletis, 1992; Levine ve Renelt, 1992; Marwah ve Tavakolli, 2004; Shirazi ve Abdul Manap, 2005; Awokuse, 2006; Konya, 2006; Mahadevan ve Suardi, 2008; Parida ve Sahoo, 2007). Buna karlk d ticaret ve byme arasnda iliki bulamayan ya da bu ilikiyi zayf bir ekilde destekleyen baz almalara da rastlanmaktadr (Greenaway ve Sapsford (1994); Van den Berg ve Schmidt (1994); Jin (2006); Ramos (2001)). 6. EKONOMETRK UYGULAMA VE BULGULAR 6.1. Veri Taban ve Deikenlerin Tanm almada Trkiyenin GSYH, DYY, ihracat ve ithalat rakamlar kullanlmtr. Veriler 1991 ylnn birinci eyrei ile 2007 ylnn nc eyreini kapsamaktadr. GSYH, ihracat ve ithalat verileri Trkiye statistik Kurumu, DYY verileri ise Hazine Mstearl internet sayfalarndan alnmtr. hracat, ithalat, GSYH ve DYY rakamlar TL deerleri zerinden analize dahil edilmitir. Test ncesinde verilerin doal logaritmas alnmtr. Analizde kullanlan deikenler aada verilmitir. lndyy: Dorudan yabanc yatrm miktar (TL) lnihracat: Toplam ihracat deerleri (TL) lnithalat: Toplam ithalat deerleri (TL) lngsyih: Harcamalar yntemiyle GSYH (1987 fiyatlaryla TL) 6.2.Elde Edilen Bulgularn Deerlendirilmesi Bu almada, 1991Q12007Q3 dneminde er aylk verilerle GSYH, DYY, ihracat ve ithalat deerleri arasndaki nedensellik ilikisi incelenmitir. Deikenler zaman serisine dayal olduu iin ncelikle duraan olup olmad test edilmitir. Duraan olmayan seriler duraan hale getirilmitir. Serilere Geniletilmi Dickey-Fuller birim kk testi uygulanmtr. En son aamada ise deikenler arasndaki nedensellik ilikisi Granger nedensellik analizi yardm ile test edilmitir. Tm testler Eviews istatistik program kullanlarak gerekletirilmitir. Duraan serilerde veriler sabit bir ortalama etrafnda dalgalanmaktadr. Bu nedenle bir serinin duraan olup olmadn anlamak iin ncelikle serinin zaman iindeki deiimini gsteren grafii izilebilir. ekil 3de 19912007

251

M. Ylmazer/ Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

yllar arasnda drt deikene ait verilerden oluturulan serilerin eilimi incelenmitir.
ekil 3. DYY, GSYH, hracat ve thalat Deikenlerinin 1991Q1-2007Q3 Dnemindeki Deiimi
LNDYYTL
8
11.5 11.0

LNGSYIH

7
10.5

10.0 9.5

9.0 8.5

4
8.0

3 92 94 96 98 00 02 04 06

7.5 92 94 96 98 00 02 04 06

LNIHR
11.0 10.5 10.0 9.5 9.0 8.5 8.0 7.5 7.0 92 94 96 98 00 02 04 06

LNITH
11.0 10.5 10.0 9.5 9.0 8.5 8.0 7.5 7.0 92 94 96 98 00 02 04 06

ekil 3de verilerin logaritmal halinin zaman iindeki deiimi sunulmutur. Deikenlerin ele alnan yllar itibariyle duraan bir seyir izlemedii grlmektedir. Serilerin duraanln salamak iin verilerin ncelikle birinci fark alnmtr. Bu ekilde lndyy, lnihracat ve lnithalat serilerinin birinci farkta, lngsyihnn ise ikinci farkta duraan hale geldikleri grlmtr. Aada seriler duraan hale getirildikten sonraki durumlar gsterilmitir.

252

Sosyal Bilimler 8/1 (2010) s .241-260

ekil 4. 1991Q1-2007Q3 dneminde lndyy, lnihracat ve lnithalat serilerinin birinci farkta ve lngsyihnn ikinci farktaki grafikleri
DLNDYYTL
1.2

DLNIHR
.4

.3
0.8

.2
0.4

.1
0.0

.0
-0.4

-.1

-0.8 92 94 96 98 00 02 04 06

-.2 92 94 96 98 00 02 04 06

DLNITH
.20
.4 .3 .2

DLNGSYIH

.15

.10
.1

.05
.0

.00
-.1

-.05

-.2 -.3

-.10 92 94 96 98 00 02 04 06

92

94

96

98

00

02

04

06

lndyy, lngsyih, lnihracat ve lnithalat verilerinin dzey deerlerinin trend izledii, ancak lndyy, lnihracat ve lnithalat serilerinin birinci farklarnn, lngsyih serisinin ikinci farknn trendden arnd grlmektedir. Bu durumda ilk serinin birinci derecede, lngsyihnn ikinci derecede duraan olduu sylenebilir. Nedensellik analizine gemeden nce, birim kk testleri ile duraanlk testi sonularnn desteklenmesi gerekmektedir. Deikenlerin zaman iinde birim kk ierip iermedii Geniletilmi Dickey Fuller (ADF) testi ile aratrlmtr. Serinin birim kk ierdii bo hipotezine kar, birim kk iermedii alternatif hipotezi test edilmitir. ADF testi ile elde edilen sonular, %5 ve %1 anlamllk dzeyinde McKinnon kritik deerleri ile karlatrlabilir. Eer elde edilen sonular McKinnon kritik deerlerinden yksekse, bo hipotez reddedilir ve serilerin duraan olduu tespit edilir.

253

M. Ylmazer/ Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

Tablo 2. lndyy, lngsyih, lnihracat ve lnithalat deikenlerinin ADF birim kk testi sonular
ADF Test statistii Dzey Deikenler lndyy lnihracat lnithalat lngsyih -2.737950 0.688278 0.393894 Dzey -0.133254 -14.47488 -4.414324 -4.169357 kinci Fark -6.962523 Birinci Fark %5 -3.480463 -3.486509 -3.485218 -3.489228 MacKinnon Kritik deeri Dzey %1 -4.105534 -4.118444 -4.115684 -4.124265 %5 -3.480463 -3.486509 -3.170793 -3.495295 Birinci Fark %1 -4.105534 -4.118444 -4.115684 -4.137279

Dzey

kinci Fark

lnGSYH, lndyy, lnihracat ve lnithalat deikenlerinin dzey deerleri iin yaplan birim kk testine gre, ADF test istatistiinin mutlak deeri %5 ve %1 anlamllk dzeylerinde MacKinnon kritik deerlerinden kktr. Bu nedenle serilerin dzey deerde birim kk ierdii ynndeki sfr hipotezi kabul edilmektedir. Bu durumda seriler duraan deildir. Analize dahil edilen deikenlerden nn (lndyy, lnihracat, lnithalat) birinci fark alndnda (dlndyy, dlnihracat, dlnithalat) elde edilen kritik deerler %5 ve %1 dzeylerinde eik deerlerini amaktadr. Serilerin birinci fark alndnda, H0 hipotezinin reddedildii ve serilerin duraan olduu gzlenmektedir. lngsyih deikeninde ise ancak ikinci fark alndnda elde edilen kritik deerler %5 ve %1 dzeylerinde eik deerleri amaktadr. GSYH verisi ikinci fark alnarak duraanlatrlmtr. Granger nedensellik analizine balamadan nce deikenlere ait gecikme deerlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Veri setinin gecikme deerinin saptanmas iin iki yol kullanlmaktadr. Yntemlerden ilki veri setinin yapsna baklmasdr. Eer deikenler yllksa 1, alt aylk dnemler halindeyse 2, aylk ise 4 gecikme says kullanlr. Deikenlerin ka dnem nceden etkilendiini bulmann dier bir yolu ise, Akaike Bilgi Kriteridir. Bu yntemde verilerin gecikmeli deerleri arasnda minimum olan seilerek gecikme says tespit edilmektedir.
Tablo 3. dlngsyih, dlndyy, dlnihracat ve dlnithalat deikenlerinin Akaike Bilgi Kriteri
Gecikme 0 -7.048776 1 -7.820172 2 -9.864020 3 -10.59221 4 -11.05939* 5 -11.00231

Her drt seri iin de Akaike bilgi kriterleri, 4. gecikmede minimum deerler almtr. Sonu olarak iki farkl yntemden elde edilen sonulara gre, analizde kullanlacak gecikme uzunluunun 4 olabilecei kabul edilmitir. ki deiken arasndaki nedensel bir ilikinin varln ve ynn test etmek iin Granger nedensellik analizi kullanlmaktadr. Birim kk testi ile

254

Sosyal Bilimler 8/1 (2010) s .241-260

duraanl saptanan veriler ile yaplan nedensellik analizinin sonular Tablo 4de verilmitir.
Tablo 4. Granger Nedensellik Testi Sonular
Bo Hipotez dlngsyih dlndyynin nedeni deildir. dlndyy dlngsyihnn nedeni deildir. dlnihracat dlndyynin nedeni deildir. dlndyy dlnihracatn nedeni deildir. dlnithalat dlndyynin nedeni deildir. dlndyy dlnithalatn nedeni deildir. dlnihracat dlngsyihnn nedeni deildir. dlngsyih dlnihracatn nedeni deildir. dlnithalat dlngsyihnn nedeni deildir. dlngsyih dlnithalatn nedeni deildir. dlnithalat dlnihracatn nedeni deildir. dlnihracat dlnithalatn nedeni deildir. Gzlem Says 61 62 62 61 61 62 F istatistii 0.73702 0.42461 1.06343 0.53621 3.13982 1.56003 3.41924 8.38754 4.32627 5.10738 3.13982 1.56003 Olaslk Deerleri 0.57098 0.79016 0.38380 0.70971 0.02169 0.19851 0.01481 0.00002 0.00427 0.00151 0.02169 0.19851

Trkiyede 1991Q1-2007Q3 dneminde, analize dahil edilen drt deiken arasndaki nedensellik ilikisinin varl ve yn dikkate alndnda aadaki deerlendirmeleri yapmak mmkndr. GSYH ve DYY arasnda %1, %5 ve %10 dzeyinde karlkl bir nedensellik ilikisi bulunamamtr. Sz konusu dnemde DYYden ihracata ve ihracattan DYYye doru bir nedensellik bulunamamtr. Benzer ekilde ithalattan DYYye doru %5 anlamllk dzeyinde tek ynl bir nedensellik olduu bulunmutur. thalat ve ihracat deerleri ile ekonomik byme arasnda karlkl bir nedensellik olduu %1 anlamllk dzeyinde kabul edilmitir. %5 anlamllkla ithalatn ihracatn nedeni olduu hipotezi kabul edilmitir. Dier taraftan ihracat ithalatn nedeni deildir hipotezi kabul edilmitir. Deikenler arasndaki nedensellik ilikisi daha ok d ticaret ve ekonomik byme verileri arasnda younlamaktadr. Elde edilen bulgulara gre, yalnzca ithalattan DYYe tek ynl bir nedensellik vardr. Bir dier deyile DYYdeki art ithalattaki genilemeyi takip etmektedir. Dier sonulara bakldnda DYYden d ticaret ve retime doru anlaml bir nedenselliin bulunamamas, Trkiyede yabanc yatrmlarn henz makro ekonomik gstergeleri canlandran bir etki yaratamad eklinde yorumlanabilir. 7. SONU Bu almada gnmz dnya ekonomisinin bir gerei olan kresellemenin beraberinde getirdii sermaye ve d ticaretteki serbestleme olgusu incelenmitir. lkeler uluslararas rekabette gl olabildii, ekonomik

255

M. Ylmazer/ Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

byme ve kalknma iin gerekli olan yatrmlarn yabanc sermaye ve d ticaret gelirleriyle finanse edebildii lde baarya ulaabilmektedir. Dier gelimekte olan lkelerden farkllk gstererek hzla byyen, uluslararas piyasalarla btnleen ve gelecekte dnya ekonomisine yn verme gcne sahip olan lkeler, dier bir deyile gelien piyasa ekonomileri, kreselleme ve serbest piyasa sisteminin frsatlarn nispeten deerlendirebilmi lkelerdir. Trkiye zellikle 2001 krizinden sonra uygulanan Gl Ekonomiye Gei Program ile finans kesimini belli bir istikrara kavuturduktan sonra uluslararas piyasalardaki yerini biraz daha salamlatrmtr. 1991-2007 yllar arasnda Trkiyeye gelen DYY ile ekonomik byme ve d ticaret hacmi arasnda gl bir nedensel iliki bulunamamtr. Bu balamda yaplan alma, yukarda vurgulanan ve nedensellik ilikisini dorulayamayan dier aratrmalarla paralellik gstermektedir. Byle bir sonucun ortaya kmasnda en nemli faktrn, yabanc sermaye giriinin sz konusu dnemde son yllar hari dk miktarlarda kalmas olduu sylenebilir. Son yllarda d ticaret hacmindeki ve retimdeki hzl artla birlikte DYYnin de hareketlendii grlmektedir. Analizde DYYnin zayf da olsa ihracat ve ithalattaki gelimeyi takip ettii sonucuna ulalmtr. Bu taktirde uzun dnemde yukarda sz edilen baz almalar destekler biimde, lkelerin gelime dzeylerine bal olarak yabanc sermayenin faydal yatrmlara, dolaysyla retimde ve d ticarette canlanmaya yol aaca sonucunun elde edilebilecei beklenebilir. almada ayrca ihracat ve ithalat ile ekonomik byme arasnda karlkl bir nedensellik olduu ve ayrca ithalattan ihracata doru tek tarafl bir nedensel ilikisi bulunduu sonularna da ulalmtr. Gerekten 1991 sonras dnemin d ticaret ve ekonomik byme verileri karlatrldnda, ekonomik bymenin hzland dnemlerde d ticaret hacminin ykseldii, durgunluk dnemlerinde ise d ticaret hacminin darald grlebilir. Ayrca Trkiyede yaplan ihracatn ithal girdi, teknoloji ve hammadde kullanm gerektirdii gz nne alndnda, hem retimde hem de ihracat rakamlarndaki artn ithalattaki genilemeyi takip ettii sonucu dorulanabilir. GSYH ve d ticaret rakamlar birbirini destekler grnse de, ekonomik byme dnemlerinde ve zellikle son yllarda ithalat ve ihracat hacmindeki arta paralel olarak d ticaret a da bymektedir. Bu nedenle ortaya kan dviz gereksinimi ve bor ksr dngs, Trkiyenin makro ekonomik krlganln artrmaktadr. Uygulamalara bakldnda da dnk bir sanayileme politikasnn lkelerin bor ykn ykselterek da bamlln artrdn kantlayan birok rnek olduu gibi, kreselleme srecinde gerekletirdii teknolojik gelimeler sayesinde marka rnler satan ve uluslararas piyasalarda rekabet gcn gelitirebilen baz lkelerden de sz edilebilir. Bu durumda lkelerin hangi sanayileme politikasn tercih etmesi gerektii tartmasndan ok, hangi

256

Sosyal Bilimler 8/1 (2010) s .241-260

strateji tercih edilirse edilsin uygulanan politikann nitelii zerine konumak daha yararl olacaktr. KAYNAKA
Afxentou, P. C. and A. Serletis (1991) Exports and GNP causality in the industrial countries: 1950-1985. Kyklos 44/2: 167-79. Alfaro, L.; A. Chanda; S. Kalemli-Ozcan and S. Sayek (2004) FDI and economic growth: the role of local financial markets. Journal of International Economics 64, 89112. Awokuse, T. O. (2006) Causality between Exports, Imports, and Economic Growth: Evidence from Transition Economies. Economics Letters 94, 389-95. Bahmani-Oskooee, M. and J. Alse (1993) Export growth and economic growth: an application of cointegration and error-correction modelling. The Journal of Developing Areas Vol.27, 535-542. Balassa, B. (1978) Exports and economic growth: further evidence. Journal of Development Economics 5/2, 181-89. Balassa, B. (1985) Exports, policy choices, and economic growth in developing countries after the 1973 oil shock. Journal of Development Economics 4/1, 2335. Balasubramanyam, V. N.; M. Salisu and D. Sapsford (1996) Foreign direct investment and growth in EP and IS countries. Economic Journal 106(1), 92-105. Bende-Nabende, A.; J. Ford; B. Santoso and S. Sen (2003) The interaction between FDI, output and the spillover variables: Co-integration and VAR analyses for APEC, 1965-99. Applied Economics Letters, 10/3: 165-172. Bhagwati, J. (1978) Anatomy and Consequences of Exchange Control Regimes: Liberalization Attempts and Consequences Cambridge, MA: Ballinger. Blomstrom, M.; R.E. Lipsey and M. Zejan (1994) What explains developing country growth? in: Baumol, W., Nelson, R., Wolff, E. (eds), Convergence of Productivity: Cross-National Studies and Historical Evidence. Oxford University Press, London. Blonigen, B.A. and M. Wang (2004) Inappropriate pooling of wealthy and poor countries in empirical FDI studies, NBER Working Paper No. 10378, National Bureau of Economic Research, Cambridge, MA. Borensztein, E.; J. De Gregorio and J-W. Lee (1998) How does foreign direct investment affect economic growth. Journal of International Economics Vol. 45, 115-135. Carkovic, M. and R. Levine (2005) Does foreign direct investment accelerate economic growth? in: Moran, H., Graham, E.M. (eds), Does foreign direct investment promote development? Institute for International Economics, Washington, D.C. Chow, P.C.Y. (1987) Causality between export growth and industrial development: empirical evidence from the NICs. Journal of Development Economics 26/1, 55-63. Colombatto, E. (1990) An analysis of exports and growth. Kyklos 43/4: 579-97.

257

M. Ylmazer/ Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

Cuadros, A.; V. Orts and M. Alguacil (2004) Openness and growth: re-examining foreign direct investment, trade and output linkages in Latin America. Journal of Development Studies 26, 16792. Darrat, A.F. (1987) Are exports an engine of growth? another look at the evidence. Applied Economics 19/2, 277-83. Djankov, S. and B. Hoekman (2000) Foreign investment and productivity growth in Czech enterprises. The World Bank Economic Review, 14/1: 4964. Emery, R. F. (1967) The relation of exports and economic growth. Kyklos 20/2, 470-86. Erdoan, S. (2006) Trkiyenin ihracat yapsndaki deime ve byme ilikisi: koentegrasyon ve nedensellik testi uygulamas. Seluk niversitesi SBE, Doktora Tezi, Konya. Fajana, O. (1979) Trade and growth: the Nigerian experience. World Development 7/1, 73-78. Fedderke, J.W. and A.T. Romm (2006) Growth impact and determinants of foreign direct investment into South Africa, 19562003. Economic Modelling 23, 738 760. Feder, G. (1983) On exports and economic growth. Journal of Development Economics 12/2, 59-73. Gerni, C.; .S. Emsen ve M.K. Deer (2008) thalata dayal ihracat ve ekonomik byme: 1980-2006 Trkiye Deneyimi. 2. Ulusal ktisat Kongresi, 20-22 ubat 2008, DE BF ktisat Blm, zmir. Greenaway, D. and D. Sapsford (1994) What does liberalisation do for exports and growth. Weltwirtschaffliches Archiv 130/1, 152-74. Greenaway, D.; W. Morgan and P. Wright (1999) Exports, export composition and growth. The Journal of International Trade & Economic Development 8/1, 4151. Grossman, G. and E. Helpman (1991) Innovation and growth in the global economy. MIT Press Cambridge, MA. Grossman, H. (1991) Trade, innovation and growth. American Economic Review Vol.80, 86-91. Hazine Mstearl (2009) http://www.hazine.gov.tr/irj/portal/anonymous?NavigationTarget=navurl://ece 24785e13b51af18464d81e80b65f0&LightDTNKnobID=1728274996. Heller, P. S. and R.C. Porter (1978) Exports and growth: an empirical re-investigation. Journal of Development Economics 5/2, 191-93. Herzer, D.; S. Klasen and F. Nowak-Lehmann D. (2008) In search of FDI-led growth in developing countries: The way forward. Economic Modelling 25, 793-810. Jin, Jang C. (2006) Openness, growth, and inflation: Evidence from South Korea before the economic crisis. Journal of Asian Economics 17, 738-757. Kavoussi, R. M. (1984) Export expansion and economic growth: further empirical evidence. Journal of Development Economics 14 1/2, 241-50. Khan, A. H. and N. Saqib (1993) Exports and economic growth: the Pakistan experience. International Economic Journal 7/3, 53-64. Konya, L. (2006) Exports and growth: granger causality analysis on OECD countries with a panel data approach. Economic Modelling 23, 978-992. Kravis, I. B. (1970) Trade as a handmaiden of growth: similarities between the nineteenth and twentieth centuries. Economic Journal 80/320, 850-72.

258

Sosyal Bilimler 8/1 (2010) s .241-260

Krueger, A. O. (1978) Foreign trade regimes and economic development: liberalization attempts and consequences. National Bureau of Economic Research, 273-74. Kugler, P. (1991) Growth, exports and cointegration: an empirical investigation. Weltwirtschaffliches Archiv 127/1, 73-82. Levine, R. and D. Renelt (1992) A sensitivity analysis of cross-country growth regressions. American Economic Review 82/4, 942-63. Mahadevan, R. and S. Suardi (2008) A dynamic analysis of the impact of uncertainty on import-and/or export-led growth: the experience of Japan and the Asian Tigers. Japan and the World Economy 20/2, 155-174. Marwah, K. and A. Tavakoli (2004) The effect of foreign capital and imports on economic growth: further evidence from four Asian countries (1970-1998). Journal of Asian Economics 15, 399-413. Marwah, K. and L. Klein (1996) What are some prospects for Indias joining the Asian growth process? in Asia Pacific Economic Co-operation: Theory and Practice, R. Hooley et al (eds), Research in Asian Economic Studies, Volume 7, Part B, JAI Press, 419-439. Medina-Smith, E.J. (2001) Is the export-led growth hypothesis valid for developing countries? a case study of Costa Rica. Policy Issues in International Trade and Commodities Study Series no. 7, United Nations, New York and Geneva. Michaely, M. (1977) Exports and growth: an empirical investigation. Journal of Development Economics 4/1, 49-53. Moschos, D. (1989) Export expansion, growth and the level of economic development: an empirical analysis. Journal of Development Economics 30/1, 93-102. Nair-Reichert, U. and D. Weinhold (2001) Causality tests for cross-country panels: a new look at FDI and economic growth in developing countries. Oxford Bulletin of Economics and Statistics 63(2), 153171. Parida, P.C. and P. Sahoo (2007) Export-led growth in South Asia: a panel cointegration analysis. International Economic Journal 21/2, 155-75. Ram, R. (1985) Exports and economic growth: some additional evidence. Economic Development and Cultural Change 33/2, 415-25. Ram, R. (1987) Exports and economic growth in developing countries: evidence from time-series and cross-section data. Economic Development and Cultural Change 36/1, 51-63. Ramirez, M. D. (2006) Is foreign direct investment beneficial for Mexico? An empirical analysis, 1960-2001. World Development Vol. 34/5, 802-817. Ramos, F.F.R. (2000) Exports, imports, and economic growth in Portugal: evidence from causality and cointegration analysis. Economic Modelling 18, 613-623. Razin, A. (2002) FDI contribution to capital flows and investment in capacity. National Bureau of Economic Research, Working Paper, No: 9204. Rivera-Batiz, L.A. and P.M. Romer (1991) Economic integration and endogenous growth. The Qurterly Journal of Economics Vol.106/2, 531-555. Salvatore, D. and T. Hatcher (1991) Inward and outward oriented trade strategies. Journal of Developing Studies Vol.27, 7-25. Sengupta J. K. (1991) Rapid growth in NICs in Asia: Tests of New Growth Theory for Korea. Kyklos 44/4, 561-79. Serletis, A. (1992) Export growth and Canadian economic development. Journal of Development Economics 38/1, 133-45.

259

M. Ylmazer/ Dorudan Yabanc Yatrmlar, D Ticaret ve Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Deneme

Serven, A. K. (1968) The relation of exports and economic growth: comment. Kyklos 21/3, 546-48. Shirazi, N.S. and T.A. Abdul Manap (2005) Export-led growth hypothesis: further econometric evidence from South Asia. The Developing Economies XLIII-4, 472-88. Syron, R. F. and B.M. Walsh (1968) The relation of exports and economic growth: a note. Kyklos 21/3, 541-45. TUK (2009) http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4 ve http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=55&ust_id=16. Tyler, W. G. (1981) Growth and export expansion in developing countries: some empirical evidence. Journal of Development Economics 9/2: 121-130. UNCTAD (1999) World investment report 1999. United Nations, New York and Geneva. UNCTAD (2002) World investment report 2002. United Nations, New York and Geneva. UNCTAD (2007) World investment report 2007. United Nations, New York and Geneva. UNCTAD (2008) http://stats.unctad.org/FDI/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=899,
22.09.08.

Van den Berg, H. and J.R. Schmidt (1994) Foreign trade and economic growth: time series evidence from Latin America. Journal of International Trade and Economic Development 3, 12130. Vu, T.B. and I. Noy (2008) Sectoral analysis of foreign direct investment and growth in the developed countries. Journal of International Financial Merkets, Institutions & Money 19(2), 402-413. Walther, T. (2002) Dnya ekonomisi. ev: . alar, Alfa Yaynlar 1175, stanbul. Willamson, R. (1978) The role of exports and foreign capital in Latin American economic growth. Southern Economic Journal 45/2, 410-20. World Trade Organization (2008) International trade statistics 2008. WTO Publications. Yang, B. (2008) FDI and growth: a varying relationship across regions and over time. Applied Economics Letters 15, 105-108. Yang, J. (2002) Direct and financial foreign investment: how do they differ in the benefits to the developing countries. The George Washington University Global Management Research Working Paper, No:02-10. Yao, S. and K. Wei (2007) Economic growth in the presence of FDI: The perspective of newly industrialising economies. Journal of Comparative Economics 35, 211234. Yentrk, N. (2005) Krlerin yry Trkiye ekonomisi ve 1990 sonras krizler. 2. Bask, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul. Young, A. A. (1991) Learning by doing and the dynamic effects of international trade. Quarterly Journal of Economics 106/2, 369-406. Ykseler, Z. ve E. Trkan (2008) Trkiyenin retim ve d ticaret yapsnda dnm kresel ynelimler ve yansmalar, TCMB-TSAD-EAF Kresel Ekonomiye Entegrasyon Srecinde Byme Dizisi No:1.

260