List do chrzecijaskiego narodu

Sam Harris Tumaczy Andrew Sienx

Do amerykaskiego Czytelnika
Od chwili publikacji mojej ksiki The End of Faith (Koniec wiary) tysice ludzi napisao do mnie, zwracajc uwag, e le czyni nie wierzc w Boga. Najbardziej wrogie listy pochodziy od chrzecijan. To dziwne, bo wanie chrzecijanie uwaaj, e ich wiara reprezentuje najlepiej wartoci przebaczenia i mioci. W rzeczywistoci, wielu, ktrzy gosz, e zostali najbardziej przemienieni przez mio Chrystusa, jest gboko, czasem morderczo, nietolerancyjnymi dla krytyki. Cho mona przypisa to ludzkiej naturze, jest dla mnie jasnym, e taka nienawi jest mocno poparta w tekcie Biblii. Skd to wiem? Najbardziej niebezpieczni z moich korespondentw zawsze cytowali rozdziay i wersy Biblii. Cho ta ksika przeznaczona jest dla ludzi kadej wiary, zostaa napisana w formie listu do chrzecijan. Odpowiadam tu na wiele argumentw przytaczanych przez chrzecijan gdy broni swych religijnych przekona. Gwnym celem ksiki jest danie argumentw ludziom wieckim w naszym spoeczestwie, ktrzy uwaaj, e religia powinna by usunita z polityki, argumentw przeciwko ich oponentom z Chrzecijaskiej Prawicy. Tak, wic chrzecijanin, o ktrym mwi dalej, to chrzecijanin w wskim sensie tego sowa. To kto, kto wierzy, e Biblia jest natchnionym sowem boym oraz, e tylko ci, ktrzy przyjm bosko Jezusa Chrystusa zostan zbawieni po mierci. Wiele bada spoecznych sugeruje, e mocno ponad poowa Amerykanw podziela te przekonania. Oczywicie, takie metafizyczne przekonania nie implikuj przynalenoci do konkretnej odmiany chrzecijastwa. Konserwatyci z dowolnej sekty katolicy, protestanci, ewangelici, baptyci, zielonowitkowcy, wiadkowie Jehowy i tak dalej wszystkich jednakowo dotyczy moja polemika. Szczeglnie przekonania konserwatywnych chrzecijan ostatnio wywieraj wyjtkowy wpyw na nasz narodowe ycie w naszych sdach, w naszych szkoach, w kadej gazi wadz pastwowych. W Licie do chrzecijaskiego narodu, zamierzam podway intelektualne i moralne roszczenia chrzecijastwa w ich najbardziej

zaangaowanych postaciach. Std, liberalni i umiarkowani chrzecijanie nie zawsze rozpoznaj siebie w chrzecijaninie, do ktrego pisz. Powinni jednak rozpozna 150 milionw swoich ssiadw. Nie mam wielkich zudze, e liberaowie i umiarkowani postrzegaj szalone pewniki Chrzecijaskiej Prawicy z podobnym zaniepokojeniem jak ja. Mam jednak nadziej, e zaczn dostrzega, jak szacunek wymagany przez nich dla swoich przekona religijnych daje schronienie dla ekstremistw kadej wiary. I cho liberaowie i umiarkowani nie wlatuj samolotami w wieowce lub nie organizuj swego ycia wedug apokaliptycznej przepowiedni, jednak rzadko kwestionuj suszno wychowywania dzieci w przekonaniu, e s one chrzecijanami, muzumanami lub ydami. Nawet najbardziej postpowe wierzenia wspieraj religijne podziay naszego wiata. W Licie do chrzecijaskiego narodu, to z chrzecijastwa wybraem cechy najbardziej dzielce, ranice i wsteczne. W tych przykadach liberaowie, umiarkowani i niewierzcy mog rozpozna wspln przyczyn za. Wedug ostatniego badania Gallupa, tylko 12 % Amerykanw uwaa, e ycie na ziemi powstao w naturalnym procesie, bez boskiej ingerencji. 31 % uwaa, e ewolucja bya kierowana przez Boga. Jeeli nasze rozumienie wiata poddane zostaoby gosowaniu, idee rozumnego projektu pokonayby biologii naukow w stosunku 3 do 1. To moe niepokoi, bo przyroda nie dostarcza adnych przekonywujcych dowodw na istnienie rozumnego projektanta-stwrcy, a za to niepoliczone przykady nierozumnego tworzenia. Wspczesna dyskusja wok rozumnego projektu nie powinna usuwa nam sprzed oczu skali religijnego zauroczenia u zarania XXI wieku. Te same badanie Gallupa pokazuje, e 53 % Amerykanw jest po prostu kreacjonistami.1 Oznacza to, pomimo ponad stu lat bada naukowych pokazujcych pradawno ycia i jeszcze bardziej zaawansowany wiek ziemi, e ponad poowa naszych ssiadw wierzy, e cay wszechwiat zosta stworzony 6000 lat temu. Czyli tysic lat po tym jak Sumeryjczycy wynaleli pierwszy klej. Ci, ktrzy wybieraj naszego prezydenta i czonkw Kongresu, lub sami mog zosta wybrani, wierz, e dinozaury weszy parami do Arki Noego, e wiato zostao stworzone po drodze z dalekich galaktyk do Ziemi, i e pierwszy przedstawiciel naszego gatunku zosta zmontowany z gleby i boskiego oddechu w ogrodzie z gadajcym wem, przez niewidzialnego Boga. Z pord rozwinitych narodw, mieszkacy Stanw Zjednoczonych, jako jedyni maj takie przekonania. Nasz kraj sprawia dzi wraenie niezrcznego, wojowniczego i nierozgarnitego olbrzyma jak nigdy w naszej historii. Kady, komu nie jest obojtny los cywilizacji, atwo stwierdzi, e taka kombinacja wielkiej siy i wielkiej gupoty jest po prostu przeraajca nawet u przyjaci. Prawda jest jednak taka, e wielu z nas nie dba o los cywilizacji. 44 % Amerykanw jest przekonana, e Jezus wrci, by sdzi ywych i umarych w cigu najbliszych 50 lat. Wedug najpopularniejszej interpretacji biblijnej

przepowiedni, Jezus nadejdzie dopiero, gdy rzeczy bd si dzia wyjtkowo le, tu na ziemi. Nie bdzie wic przesad wyobrazi sobie, e gdyby Nowy Jork zastpia nagle kula ognia, znaczny procent Amerykanw znalazby dobr stron we wanie powstaym grzybie atomowym najlepsza rzecz, ktra moe si zdarzy wanie nadchodzi powrt Chrystusa. Powinno by absolutnie oczywiste, e ten rodzaj przekona nie zbuduje nam pewnej przyszoci spoeczestwa, ekonomii, rodowiska naturalnego czy polityki wiatowej. Prosz sobie wyobrazi konsekwencje sytuacji, gdyby jakakolwiek cze rzdu Stanw Zjednoczonych naprawd uwierzya, e wiat si koczy i to koczy w sposb wspaniay. Fakt, e prawie poowa Amerykanw najwyraniej tak uwaa tylko na podstawie religijnych dogmatw, powinien by uwaany za moralny i intelektualny stan zagroenia.2 Ksika, ktr zamierzasz przeczyta, jest moj reakcj na to zagroenie. Mam wielk nadziej, e uznasz j za wan. Sam Harris Nowy Jork, 1 maja, 2006 r.

List do chrzecijaskiego narodu

Wierzysz, e Biblia jest sowem boym, Jezus synem Boga, a tylko wierzcy w Jezusa zostan zbawieni po mierci. Jako chrzecijanin, wierzysz w to nie dlatego, e pewniej si dziki temu czujesz, ale dlatego, e s prawdziwe. Zanim wska na problemy z tymi twierdzeniami, chc wskaza kilka spraw, z ktrymi oboje moemy si zgodzi. Zgadzamy si, na przykad, e jeeli jeden z nas ma racj, drugi si myli. Biblia jest sowem boym lub nie jest. Jezus oferuje ludzkoci jedyn prawdziw drog do zbawienia (Ewangelia Jana 14:6) lub nie oferuje. Zgadzamy si, e prawdziwy chrzecijanin, uwaa, e inne religie si myl. I jeeli chrzecijastwo jest prawd, a ja pozostan niewierzcym, powinienem oczekiwa cierpie w piekle. Gorzej, przekonaem wielu znajomych i przyjaci, by odrzucili sam pomys Boga. Oni rwnie bd cierpie mki w wiecznym ogniu (Ewangelia Mateusza 25:41). Jeeli podstawowa doktryna chrzecijastwa jest prawd, zmarnowaem swoje ycie w najgorszy moliwy sposb. Przyznaje si do tego bez bicia. Fakt, e moje stae, uparte i publiczne odrzucenie chrzecijastwa nie martwi mnie w najmniejszym stopniu, powinien zwrci Twoj uwag, za jak wte uwaam Twoje uzasadnienie do bycia chrzecijaninem. Oczywicie s chrzecijanie, ktrzy nie zgadaj si z adnym z nas. Uznaj, e inne wyznania rwnie prowadz do zbawienia. Inni nie boj si pieka i nie wierz w fizyczne zmartwychwstanie Jezusa. Ci chrzecijanie czsto okrelaj siebie jako liberalnych religijnie lub jako umiarkowanych. Z ich punktu widzenia obaj nie rozumiemy, co to znaczy by osob wierzc. Istnieje szeroki i pikny obszar wiary midzy ateizmem a fundamentalizmem, ktry by dyskretnie badany przez pokolenia mylcych chrzecijan. Wedug liberaw i umiarkowanych, wiara dotyczy tajemnicy, znaczenia, wsplnoty i mioci. Ludzie tworz religi z caego swojego ycia, nie tylko z wiary. Pisaem gdzie indziej o problemach, ktre widz w postawie liberalnej i umiarkowanej. Wystarczy wspomnie, e sprawa jest prostsza i jednoczenie bardziej pilna, ni liberaowie i umiarkowani zwykle przyznaj. Biblia jest po prostu zwyk ksik, napisan przez miertelnych, lub ni nie jest. Jeeli Biblia jest zwyk ksik, a Chrystus by zwykym czowiekiem doktryna chrzecijastwa jest faszywa. Jeeli Biblia jest zwyk ksik, a Chrystus by zwykym czowiekiem, to historia teologii chrzecijaskiej jest opowieci o grupie wyksztaconych ludzi wyjaniajcych przez wieki wsplne zudzenie. Jeeli za gwne zaoenia chrzecijastwa s suszne, to czeka mnie kilka ponurych niespodzianek, mnie i innych niewierzcych podobnych do mnie. Ty, czytelniku to wiesz. I co najmniej poowa Amerykanw. Bdmy wic ze sob

szczerzy: wraz z upywem czasu jedna strona musi wygra ten spr, a druga strona naprawd przegra. Rozwa jednak, e kady zaangaowany muzumanin ma te same powody do bycia muzumaninem, jak ty do bycia chrzecijaninem. A mimo wszystko nie uwaasz jego przyczyn za przekonywujce. W Koranie wielokrotnie napisane jest, e stanowi on prawdziwe sowo twrcy wiata. Muzumanie wierz w to rwnie mocno, jak ty wierzysz w sowa Biblii. Bogata literatura opisuje ycie Mahometa i dowodzi, z punktu widzenia islamu, e by on ostatnim prorokiem Boga. Mahomet przekonuje te jasno swoich czytelnikw, e Jezus nie by bogiem (Koran 5:71-75; 19:30-38), oraz, e ktokolwiek, kto myli inaczej spdzi wieczno w piekle. Muzumanie s przekonani, e opinia Mahometa na ten temat, tak jak na wszystkie inne, jest niepodwaalna. Dlaczego nie pozbawia ci snu myl o tym, by przej na islam? Czy potrafisz dowie, e Allach nie jest tym jedynym prawdziwym Bogiem? Czy potrafisz dowie, e archanio Gabriel nie odwiedzi Mahometa w grocie? Oczywicie, e nie. Ale nie potrzebne s ci te dowody, by odrzuci wierzenia muzumanw jako absurdalne. To na nich spoczywa ciar udowodnienia, e ich przekonania o Bogu i Mahomecie s prawdziwe. Nie zrobili tego. Nie mog tego zrobi. Muzumanie po prostu nie stwierdzaj niczego o rzeczywistoci, czego mona by dowie. Jest to oczywiste dla kadego, kto nie znieczuli swego umysu dogmatem islamu. Tak naprawd wiesz doskonale, jak by ateist w stosunku do wierze muzumanw. Czy nie jest oczywiste, e muzumanie oszukuj siebie? Czy nie jest oczywiste, e ktokolwiek, kto myli, e Koran to idealne sowo Stwrcy wiata, nie czyta tej ksiki uwanie? Czy nie jest oczywiste, e doktryna islamu stanowi prawie idealn barier dla uwanego badania? Tak. Te rzeczy s oczywiste. A teraz zauwa, e sposb, w jaki postrzegasz islam jest dokadnie taki sam jak ten, w ktry wierzcy muzumanie postrzegaj chrzecijastwo. I jest to sposb, w jaki ja postrzegam wszystkie religie.

Mdro Biblii
Wierzysz, e chrzecijastwo jest najlepszym rdem ludzkiego dobra. Wierzysz, e Jezus naucza ideaw mioci, wspczucia i bezinteresownoci lepiej ni ktokolwiek w historii. Wierzysz, e Biblia jest najbardziej gbok ksig kiedykolwiek napisan, ktrej tre wytrzymaa prb czasu tak dobrze, e musi to by ona natchniona przez Boga. Wszystkie te przekonania s faszywe. Pytania dotyczce moralnoci, to pytania o szczcie i cierpienie. Dlatego ani ty, ani ja nie mamy moralnych zobowiza wobec kamieni. W stopniu, w jakim nasze dziaanie moe wpyn na doznania innych istot ywych dobrze lub le pytania moralne maj zastosowanie. Pomys, e Biblia jest idealnym przewodnikiem moralnym jest po prostu zadziwiajcy, gdy poznamy jej tre. Na przykad boskie rady dla rodzicw s proste: jeeli dziecko zrobi cokolwiek le, powinnimy zbi je kijem (Ksiga Przysw 13:24, 20:30, Ewangelia Marka 7:9-13 i Ewangelia Mateusza 15:4-7). Gdyby za byy bezczelne na tyle by nam odpowiedzie, powinnimy je zabi (Ksiga Wyjcia 21:15, Ksiga Kapaska 20:9; Ksiga Powtrzonego Prawa 21:18-21, Ewangelia Marka 7:913 i Mateusza 15:4-7). Powinnimy rwnie kamieniowa ludzi za herezj, niewierno, homoseksualno, prac w szabat, oddawanie czci obrazom, czary i wiele innych wymylonych przewin. Oto jeszcze jeden przykad nieprzemijajcej mdroci boej: Jeli ci bdzie pobudza skrycie twj brat, syn twojej matki, twj syn lub crka albo ona, co na onie twym spoczywa albo przyjaciel tak ci miy, jak ty sam, mwic: Chodmy, sumy bogom obcym, nie usuchasz go, nie ulegniesz mu, nie spojrzysz na niego z litoci, nie bdziesz mia miosierdzia, nie bdziesz tai jego przestpstwa. Winiene go zabi, pierwszy podniesiesz rk, aby go zgadzi, a potem cay lud. Ukamienujesz go na mier, poniewa usiowa ci odwie od Pana, Boga twojego, ktry ci wywid z ziemi egipskiej, z domu niewoli Jeli usyszysz w jednym z miast, ktre Pan, Bg twj, daje ci na mieszkanie, e wyszli spord ciebie ludzie przewrotni i uwodz mieszkacw swego miasta mwic: Chodmy, sumy obcym bogom!, ktrych nie znacie - przeprowadzisz dochodzenia, zbadasz, spytasz, czy to prawda. Jeli okae si prawd, e tak obrzydliwo popeniono pord ciebie, mieszkacw tego miasta wybijesz ostrzem miecza, a samo miasto razem ze zwierztami oboysz kltw Ksiga Powtrzonego Prawa 13:7-163

Wielu chrzecijan uwaa, e Jezus odegna si od caego tego barbarzystwa w sposb niepozostawiajcy wtpliwoci i poda nam doktryn czystej mioci i tolerancji. Nic z tych rzeczy. W rzeczywistoci, w wielu miejscach Nowego Testamentu Jezus potwierdza obowizywanie caego prawa ze Starego Testamentu. Nie sdcie, e przyszedem znie Prawo albo Prorokw. Nie przyszedem znie, ale wypeni. Zaprawd, bowiem powiadam wam: Dopki niebo i ziemia nie przemin, ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni si w Prawie, a si wszystko speni. Ktokolwiek, wic znisby jedno z tych przykaza, choby najmniejszych, i uczyby tak ludzi, ten bdzie najmniejszy w krlestwie niebieskim. A kto je wypenia i uczy wypenia, ten bdzie wielki w krlestwie niebieskim. Bo powiadam wam: jeli wasza sprawiedliwo nie bdzie wiksza ni uczonych w Pimie i faryzeuszw, nie wejdziecie do krlestwa niebieskiego. Ewangelia wg w. Mateusza 5:17-20 Apostoowie czsto potwierdzaj to stanowisko ( na przykad Drugi List do Tymoteusza 3:14-16). To prawda, e Jezus powiedzia take gbokie sowa o mioci, przebaczeniu i wyrozumiaoci. Nie czy bliniemu, co tobie niemie (Zota Zasada) jest wspaniaym moralnym zaleceniem. Ale wielu nauczycieli dawao podobne rady wieki przed Jezusem (Zoroaster, Budda, Konfucjusz, Epiktet...), i wiele pism rozwaao wag wszechobecnej mioci z wiksz precyzj ni Biblia, a bez skazy bezwstydnej celebracji przemocy, ktr znajdujemy na stronach Starego i Nowego Testamentu. Jeeli mylisz, e chrzecijastwo jest najprostsz i nieskalan ekspresj mioci i wspczucia, ktra kiedykolwiek istniaa, nie wiesz wiele o innych religiach wiata. Wemy religi dainw w Indiach. Dainowie przestrzegaj zasady penego wyrzeczenia si przemocy. I cho dainowie wierz w wiele nieprawdopodobnych rzeczy na temat wszechwiata, nie wierz w nic, co mogoby podsyci ognie Inkwizycji. Prawdopodobnie uwaasz Inkwizycj za wynaturzenie prawdziwego ducha chrzecijastwa. Prawdopodobnie to byo wynaturzenie. Problem jednak w tym, e nauki Biblii s tak mtne i pene sprzecznoci, e moga ona atwo uzasadni palenie heretykw na stosach przez 5 dugich stuleci. Nawet najznakomitsi myliciele kocioa jak w. Augustyn i w. Tomasz z Akwinu, mogli twierdzi, e heretycy powinni by torturowani (Augustyn) lub zabijani na miejscu (Tomasz).4 Marcin Luter i Jan Kalwin zalecali hurtowe mordowanie heretykw, odstpcw, ydw i czarownic.5 Ty, oczywicie masz prawo interpretowa Bibli inaczej, cho niewtpliwie jest zadziwiajcym, jak sobie poradzisz z rozrnieniem tej prawdziwej nauki chrzecijaskiej od zej, jeli najbardziej wpywowi myliciele w historii nie dali temu rady? Wielu chrzecijan oczywicie uwaa, e taka niegrona posta jak

Martin Luther King jest najlepszym przykadem wyznawcy ich religii. Lecz tu te wystpuje problem religia dainw jest niewtpliwie lepszym przewodnikiem dla kogo, kto chce sta si kim takim jak Martin Luther King, ni chrzecijastwo. Cho King na pewno uwaa si za oddanego chrzecijanina, przyj swoje zasady wyrzeczenia si przemocy gwnie z pism Mahatmy Ghandiego. W 1959 roku wybra si nawet do Indii, by pozna organizacj protestw spoecznych bez przemocy bezporednio od uczniw Ghandiego. A skd Ghandi, urodzony jako hinduista, zaczerpn swoje pogldy o unikaniu przemocy? Od dainw. Jeli mylisz, e Jezus naucza jedynie Zotej Zasady i mioci bliniego, powiniene przeczyta Nowy Testament jeszcze raz. Zwr szczeglnie uwag na reguy moralne, ktre wejd w ycie, gdy Jezus wrci na ziemi w obokach chway:

Bo przecie jest rzecz suszn u Boga odpaci uciskiem tym, ktrzy was uciskaj, gdy z nieba objawi si Pan Jezus z anioami swojej potgi w pomienistym ogniu, wymierzajc kar tym, ktrzy Boga nie uznaj i nie s posuszni Ewangelii Pana naszego Jezusa. Jako kar ponios oni wieczn zagad z dala od oblicza Paskiego i od potnego majestatu Jego Drugi List do Tesaloniczan 1:6-9
Ten, kto we Mnie nie trwa, zostanie wyrzucony jak winna latorol i uschnie. I zbiera si j, i wrzuca do ognia, i ponie. Ewangelia wg w. Jana 15:6 Gdy wemiemy poow nauki Jezusa, to moemy atwo zrozumie postpowanie Franciszka z Asyu i Martina Luthera Kinga. Gdy wemiemy drug poow, zrozumiemy Inkwizycj. Kto uwaa, e Biblia jest najlepszym przewodnikiem w kwestiach moralnoci, ma bardzo dziwne wyobraenie o radach i moralnoci. Gdy rozwaamy moraln mdro Biblii, poytecznym jest rozway kwestie moralne, ktre wiatu udao si rozwiza ku oglnemu poytkowi. Na przykad niewolnictwo. Cay cywilizowany wiat zgadza si dzi, e niewolnictwo to wynaturzenie. A jakie moralne rady otrzymujemy od Boga Abrahama? Sprawd w Biblii, a przekonasz si, e Stwrca wszechwiata jasno oczekuje od nas bymy posiadali niewolnikw: Kiedy bdziecie potrzebowali niewolnikw i niewolnic, to bdziecie ich kupowali od narodw, ktre s naokoo was. Take bdziecie kupowali dzieci przychodniw osiadych wrd was, przychodniw i potomkw ich, urodzonych

w waszym kraju. Ci bd wasz wasnoci. Zostawicie ich w dziedzictwie waszym synom, aby ich posiadali na wasno, na zawsze. Bdziecie ich uwaa za niewolnikw. Ale z brami Izraelitami nie bdziecie si obchodzili srogo. Ksiga Kapaska 25:44-46 Biblia rwnie jasno stwierdza, e kady czowiek ma prawo sprzeda swoj crk w seksualne niewolnictwo6 cho pewne zastrzeenia tu obowizuj:

Jeliby kto sprzeda sw crk w niewol jako niewolnic, nie odejdzie ona, jak odchodz niewolnicy. A jeliby nie spodobaa si panu, ktry przeznaczy j dla siebie, niech pozwoli j wykupi. Ale nie moe jej sprzeda obcemu narodowi, gdy byoby to oszustwem wobec niej. Jeli za przeznaczy j dla syna, to niech uczyni z ni, jak prawo nakazuje obej si z crkami. Jeli za wemie sobie inn, nie moe tamtej odmawia poywienia, odziey i wsplnego mieszkania. Jeli nie speni wobec niej tych trzech warunkw, wwczas odejdzie ona wolna bez wykupu. Ksiga Wyjcia 21:7-11
Jedyne realne ograniczenie, jakie narzuca Bg odnonie niewolnictwa, to zakaz bicia swoich niewolnikw zbyt mocno, tak by nie uszkodzi im oczu i zbw (Ksiga Wyjcia 21). Niewtpliwie nie jest to rodzaj moralnej wraliwoci, ktra leaa u podstaw zniesienia niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych. W adnym miejscu Nowego Testamentu Jezus nie sprzeciwia si niewolnictwu. w. Pawe zobowizuje nawet niewolnikw do tego, by suyli swoim panom dobrze a szczeglnie swoim chrzecijaskim panom:

Niewolnicy, ze czci i bojani w prostocie serca bdcie posuszni waszym doczesnym panom, jak Chrystusowi List do Efezjan 6:5 Wszyscy, ktrzy s pod jarzmem jako niewolnicy, niech wasnych panw uznaj za godnych wszelkiej czci, aeby nie bluniono imieniu Boga i [naszej] nauce. Ci za, ktrzy maj wierzcych panw, niechaj ich nie lekcewa z tego powodu, e s brami, ale niech im lepiej su, dlatego e s oni wierzcymi i umiowanymi jako uczestnicy dobrodziejstwa. Tych rzeczy nauczaj i do nich zachcaj!

Jeli kto naucza inaczej i nie trzyma si zdrowych sw Pana naszego Jezusa Chrystusa oraz nauki zgodnej z pobonoci, jest nadty, niczego nie pojmuje, lecz choruje na dociekania i sowne utarczki. Z nich rodz si: zawi, sprzeczka, blunierstwa, zoliwe podejrzenia Pierwszy List do Tymoteusza 6:1-4
Jest jasne z powyszych ustpw, e dziewitnastowieczni abolicjonici mieli wprawdzie moraln racj, jednak byli na straconej pozycji w dyskursie teologicznym. Wielebny Richard Fuller powiedzia w 1845 roku Co Bg zaleca w Starym Testamencie i pozwala w Nowym, nie moe by grzechem. Nasz dobry wielebny sta tu na twardym gruncie. Nic w chrzecijaskiej teologii nie naprawia powanych wad Biblii, gdy chodzi o odpowied na jedno z najwikszych w historii i prawdopodobnie najprostszych moralnych wyzwa, przed ktrym stano nasze spoeczestwo. W odpowiedzi, chrzecijanie jak Ty, czsto zwracaj uwag, e abolicjonici czerpali znaczn inspiracj z Biblii. Oczywicie, e czerpali. Ludzie od wiekw wybierali z Biblii wygodne im kawaki, by uzasadni kady impuls moralny lub inny. Ale to nie znaczy, e akceptacja Biblii, jako sowa boego, jest najlepszym sposobem by odkry, e porywanie i zniewolenie milionw niewinnych mczyzn, kobiet i dzieci jest moralnie ze. Zreszt najwyraniej nie jest wedug Biblii. Fakt, e niektrzy abolicjonici uyli pewnych fragmentw Pisma, by odrzuci inne, nie wskazuje, e Biblia jest dobrym przewodnikiem moralnym. Nie sugeruje te, e istoty ludzkie musz zasiga ksikowej rady, by mc rozwiza tego rodzaju kwestie moralne. W chwili, gdy czowiek rozpoznaje w niewolniku drugiego czowieka, podobnego do niego samego, posiadajcego podobn zdolno cierpienia i odczuwania szczcia zrozumie, e jest to absolutnie ze, by posiada kogo na wasno i traktowa go jak maszyn rolnicz. Wyjtkowo atwo jest dozna takiego olnienia a jednak idea ta wymagaa wsparcia bagnetw, by zosta zaakceptowana na terenie konfederackiego poudnia, midzy najbardziej religijnymi chrzecijanami, jakich zna ten kraj. Warto rwnie rozpatrzy w tym kontekcie Dziesi Przykaza, jako e wikszo Amerykanw uwaa je za moralnie i niezbdne. I cho amerykaska konstytucja ani jednym sowem nie wspomina Boga, a bya w czasach swojego powstania uwaana za dokument areligijny, wielu chrzecijan uwaa, e nasz nard jest zbudowany na judeochrzecijaskich fundamentach. Dziwne, ale wanie 10 Przykaza wymieniane s czsto, jako niepodwaalny dowd tego faktu. Wprawdzie ich wpyw na histori USA jest wtpliwy, nasz szacunek dla Przykaza nie jest przypadkiem. S w kocu jedynymi zdaniami w Biblii, tak wanymi, e Stwrca uzna potrzeb osobistego wypisania ich w kamieniu. Tak

wic, mona oczekiwa, e s to najwspanialsze zdania w historii ludzkoci, na jakikolwiek temat, w jakimkolwiek jzyku. A oto one. Przygotuj si 1. Nie bdziesz mia bogw innych oprcz Mnie. 2. Nie uczynisz sobie posgu ani adnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko albo na ziemi nisko, lub w wodzie poniej ziemi.7 3. Nie bdziesz wzywa imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy. 4. Pamitaj o dniu szabatu, aby go uwici. 5. Czcij ojca twego i matk twoj. 6. Nie bdziesz zabija. 7. Nie bdziesz cudzo. 8. Nie bdziesz krad. 9. Nie bdziesz mwi przeciw bliniemu twemu kamstwa, jako wiadek. 10.Nie bdziesz poda domu bliniego twego. Nie bdziesz poda ony bliniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wou, ani jego osa, ani adnej rzeczy, ktra naley do bliniego twego. Pierwsze 4 zalecenia nie maj adnego zwizku z moralnoci. Tak jak zapisane, zabraniaj praktykowania innych ni judeochrzecijaskich religii (jak hinduizm), zakazuj wikszoci sztuki religijnej, okrzykw w rodzaju Boe, a niech to! i wykonywania zwykej pracy w szabat a wszystko pod grob kary mierci. Mona si zastanawia, co tak wanego, dla przyszoci ludzkiej cywilizacji, jest w tych nakazach. Przykazania od 5 do 9 dotycz moralnoci, cho mona dyskutowa jak wielu ludzi w historii ludzkoci szanowao rodzicw i wstrzymywao si od morderstw, zdrady, kradziey lub obmowy akurat z powodu tych przykaza. Nakazy takie wystpuj praktycznie w kadej znanej kulturze ludzkiej w historii. Nie ma nic specjalnie przekonywujcego w wersji biblijnej. Istniej oczywiste ewolucyjne i biologiczne przyczyny tego, e ludzie maj tendencj do traktowania dobrze rodzicw i nie przepadaj za mordercami, cudzoonikami, zodziejami i kamcami. Jest naukowo stwierdzone, e takie moralne emocje jak poczucie sprawiedliwoci i niech do okruciestwa wystpuj zanim kto nauczy si czyta. A badania map naczelnych pokazuj, e te uczucia (w jakiej formie) poprzedzaj wyksztacenie si ludzkiej natury. Wszyscy nasi kuzyni wrd map naczelnych dobrze traktuj rodzicw i krewnych oraz s oglnie nietolerancyjni dla zodziei i mordercw. Zwykle take za bardzo nie lubi oszustw lub zdrady w seksie. Szczeglnie szympansy wykazuj wiele zoonych spoecznych zachowa czego mona by si spodziewa po naszych najbliszych krewnych w przyrodzie. Std wydaje si mao prawdopodobne, by

zwyky Amerykanin rzeczywicie otrzymywa konieczne moralne pouczenie, gdy widzi 10 Przykaza wykutych w kamieniu przy wejciu do kadego sdu. I w kocu, co zrobimy z faktem, e na sam koniec tych Przykaza, Stwrca naszego wszechwiata nie znalaz waniejszych i pilniejszych dla ludzkoci spraw, jak zazdro o sucych i zwierzta domowe? Jeeli mamy bra biblijnego Boga powanie, to musimy przyzna, e nie da On nam nigdy wolnoci wyboru, ktre przykazania mamy przestrzega, a ktre moemy zlekceway. Nie mwi te nam, e moemy zmniejszy kary, ktre nakaza nam egzekwowa za zamanie Przykaza. Jeeli zastanowisz si, co mona wymyli lepszego ni 10 Przykaza, w dziedzinie moralnoci, musisz sam poszuka innych pism. I znw nie musimy siga daleko Mahavira mdrzec dainw w jednym zdaniu wynis si ponad moralno Biblii: Nie ra, nie naduywaj, nie przeladuj, nie zniewalaj, nie obraaj, nie gwa i nie torturuj i nie zabijaj adnego zwierzcia czy istoty ywej. Wyobramy sobie, jak innym byby nasz wiat, gdyby Biblia zawieraa takie zdanie, jako swj gwny przekaz. Chrzecijanie przez wieki, w imieniu Boga, napadali, przeladowali, zniewalali, obraali, gwacili, torturowali i mordowali ludzi. Wszystko na podstawie dopuszczalnego odczytywania Biblii. Takie zachowanie nie byoby moliwe dla kogo, kto zachowuje zasady dainw. Jakim wic cudem moesz twierdzi, e Biblia jest najczystszym przewodnikiem moralnoci, jaki widzia wiat?

Rzeczywista moralno
Wierzysz, e gdyby nie sowo boe wyraone w Biblii, nie byoby uniwersalnego standardu moralnoci. W rzeczywistoci moemy atwo zaproponowa obiektywne rda porzdku moralnego, ktre nie wymagaj istnienia Boga Prawodawcy. Obiektywne prawdy moralne warte poznania istniej, gdy istniej take lepsze czy gorsze sposoby poszukiwania szczcia na wiecie. Jeeli poznamy psychologiczne prawa rzdzce ludzkim samopoczuciem, wiedza ta tworzy trwa podstaw obiektywnej moralnoci. Cho wci nie mamy penej naukowej teorii ludzkiej moralnoci, mona zaryzykowa spostrzeenie, e gwacenie i zabijanie ssiadw nie jest przez ni aprobowane. Wszystkie nasze dowiadczenia sugeruj, e to mio jest raczej skadnikiem szczcia, a nie nienawi. To obiektywne stwierdzenie o ludzkim umyle, o dynamice spoecznych kontaktw i o moralnym porzdku naszego wiata. atwo zauway, e Hitler by moralnie zy bez zasigania opinii Pisma. Mio do innych jest na pewno jednym ze wspanialszych rde naszego wasnego szczcia, ale mio implikuje te zaniepokojenie o los, szczcie i cierpienie tych, ktrych kochamy. Tak wic, nasze wasne poszukiwanie szczcia dostarcza uzasadnienia dla samopowicenia. S niewtpliwie sytuacje, gdy nasze wielkie powicenie dla dobra innych jest niezbdne dla podtrzymania gbszego poczucia dobra w samym sobie. Wiara, ktra jest oparta na wtych podstawach, nie jest potrzebna do altruistycznych zachowa. W wielu miejscach Ewangelii Jezus jasno mwi nam, e mio moe przemieni ludzkie ycie. Nie musimy jednak wierzy, e urodzi si z dziewicy, lub powrci na ziemi jako superbohater, aby przyj jego nauk do serca. Jednym z najbardziej niszczcych efektw religii jest oddzielenie moralnoci od rzeczywistoci ludzkiego i zwierzcego cierpienia. Religia pozwala ludziom wyobraa sobie, e ich postpki s dobre moralnie, kiedy w rzeczywistoci s obojtne nie sami nie czyni nic, by zmniejszy lub ograniczy cierpienie. Wicej religia pozwala wyobrazi sobie, e czyny s dobre moralnie, gdy s skrajnie niemoralne w sytuacjach, gdy przestrzeganie religijnych regu przyczynia si do zbdnego i wielkiego cierpienia niewinnych istot ludzkich. Tak mona wyjani, dlaczego chrzecijanin, taki jak Ty, powica wicej moralnej energii sprzeciwianiu si aborcji, ni zwalczaniu ludobjstwa. Wyjania, dlaczego bardziej martwisz si losem ludzkich embrionw, ni badaniami komrek macierzystych, ktrych efekty potencjalnie bd ratowa ycie. To wyjania te, dlaczego dziaasz przeciwko uywaniu kondomw na terenie Afryki subsaharyjskiej, gdzie miliony ludzi umieraj na AIDS kadego roku. Wierzysz, e Twoje religijne wyobraenia o seksie, w caej

ich meczcej komplikacji, maj jaki zwizek z moralnoci. A jednak Twoje wysiki by ingerowa w seksualno dwojga dorosych, czy by ochroni wasne crki i synw przed seksem przedmaeskim, prawie nigdy nie maj na celu zmniejszenia ludzkiego cierpienia. W rzeczywistoci zmniejszenie cierpienia jest nisko w Twojej hierarchii wartoci. Zaniepokojenie Twoje wywouje gwnie fakt, e Stwrca wiata mgby si poczu obraony czym, co ludzie robi nago. Ta Twoja pruderia codziennie dodaje nowe cierpienia do sumy ludzkiego nieszczcia. Rozwamy na przykad, spraw ludzkiego wirusa brodawczaka (HPV), ktry jest dzi najczciej rozprzestrzenianym wenerycznie drobnoustrojem w USA. Wirus zaraa ponad poow amerykaskiej populacji i kadego roku powoduje mier 5000 kobiet na raka szyjki macicy. Centrum Kontroli Epidemii (CDC) ocenia, e ponad 200 tys. kobiet rocznie umiera na HPV na caym wiecie. Dzi mamy ju szczepionk, ktra wydaje si bezpieczna i skuteczna. Szczepionka uodpornia 6000 kobiet, ktre uczestniczyy w badaniach klinicznych. A jednak konserwatywni chrzecijanie w naszym rzdzie wstrzymali szczepienia, twierdzc, e HPV znakomicie odstrasza przed seksem przedmaeskim.8 Ci poboni mczyni i kobiety chc zachowa raka szyjki macicy jako zacht do wstrzemiliwoci seksualnej, nawet jeli oznacza to powicenie ycia tysicy kobiet rocznie. Pewnie nie ma nic zego w zniechcaniu nastolatkw do wczesnego seksu. Ale nie mamy ju adnych wtpliwoci, e nauczanie abstynencji seksualnej nie jest najlepszym sposobem ograniczenia liczby nastoletnich ci i rozpowszechniania si chorb wenerycznych. W rzeczywistoci, dzieciaki, ktre ucz si abstynencji, rzadziej uywaj rodkw antykoncepcyjnych i ochronnych, gdy ju uprawiaj seks co wielu z nich na pewno zrobi. Jedno z bada pokazao, e przysigi dziewictwa u nastolatek opniaj pierwszy seks tylko o rednio 18 miesicy jednoczenie te dziewicze nastolatki czciej uprawiay seks oralny i analny. Amerykaskie nastolatki uprawiaj seks tak samo czsto jak nastolatki w reszcie rozwinitych pastw, ale amerykaskie dziewczyny 4-5 razy czciej zachodz w ci i rodz dzieci lub dokonuj aborcji. Modzi Amerykanie rwnie znacznie czciej zaraaj si HIV i innymi chorobami wenerycznymi.9 Rzeczka wystpuje wrd amerykaskich nastolatkw 70 razy czciej ni u ich rwienikw w Holandii lub Francji.10 Mona przyj, e co czy te liczby z faktem, e 30 % naszych szkolnych programw wychowania seksualnego uczy tylko abstynencji (za 200 mln. dolarw rocznie). Problem z takimi chrzecijanami jak Ty, polega na tym, e nie jeste specjalnie zaniepokojony ciarnymi nastolatkami i roznoszeniem si chorb. Nie jeste zaniepokojony cierpieniem zwizanym z seksem. Jeste zaniepokojony samym seksem. Tak jakby ten fakt wymaga dalszych dowodw Reginald Finger11, przedstawiciel kocioa ewangelickiego w Komitecie

Doradczym ds. Szczepie przy Centrum Kontroli Epidemii (CDC), owiadczy ostatnio, e rozwaa sprzeciwienie si rozwojowi szczepionki na HIV czym skae miliony mczyzn i kobiet na mier z powodu AIDS poniewa szczepionka taka bdzie zachca do przedmaeskiego seksu, przez zmniejszenia jego ryzyka. To jeden z wielu przykadw, gdy Twoje religijne przekonania staj si po prostu miercionone. Twoje zastrzeenia do bada nad komrkami macierzystymi s podobnie wstrzsajce. Badania nad komrkami macierzystymi s jednym z najbardziej obiecujcych obszarw rozwoju wspczesnej medycyny. Mog przynie przeom w leczeniu kadego rodzaju chorb lub ran, na ktre cierpi ludzie z prostej przyczyny komrki macierzyste mog zastpi kady rodzaj komrek w tkankach naszego ciaa. Badania te mog mie rwnie zasadnicze znaczenie dla zrozumienia raka oraz wielu schorze rozwojowych i genetycznych. Z tych powodw trudno przesadzi w ocenie korzyci, jakie badania nad komrkami macierzystymi mog przynie. Oczywicie w trakcie tych bada dochodzi do niszczenia trzydniowych embrionw ludzkich. To wanie Ci martwi. Przyjrzyjmy si szczegom. Trzydniowy ludzki embrion skada si ze 150 komrek i nazywany jest blastocyst. Dla porwnania w mzgu muchy jest 100 000 komrek. Ludzkie embriony, ktre ulegaj zniszczeniu w czasie bada komrek macierzystych nie maj mzgw, czy nawet neuronw. Std nie ma powodu, by sdzi, e mog odczuwa cierpienie w jakikolwiek sposb. Warto pamita w tym kontekcie, e wspczenie, gdy zostanie stwierdzona mier mzgowa czowieka, uwaamy za w peni dopuszczalne pobiera organy z ywego jeszcze ciaa (jeli wczeniej zmary si na to zgodzi), a nastpnie pogrzeba je w ziemi. Jeeli wic jest akceptowane by traktowa czowieka, ktrego mzg zmar, jakby nie by ju ywym czowiekiem, to powinno by akceptowane by podobnie traktowa blastocyst. Jeeli rzeczywicie martwisz si cierpieniem na tym wiecie, to powiniene mie wiksze zastrzeenia moralne do zabicia muchy, ni ludzkiej blastocysty. Pewnie uwaasz, e podstawowa rnica midzy much a ludzk blastocyst, to potencja przeksztacenia si w peni rozwinitego czowieka tej drugiej. Ale przecie prawie kada komrka Twojego ciaa ma taki potencja, jak wskazuje wspczesna genetyka. Za kadym razem, gdy drapiesz si po nosie popeniasz ludobjstwo potencjalnych ludzkich istot. To fakt. Argument o potencjale rozwoju embrionw prowadzi donikd. Zamy jednak na chwil, e kady trzydniowy ludzki embrion ma dusz, godn Twojej moralnej ochrony. Embriony na tym etapie czasami dziel si i staj si pniej oddzielnymi osobami (bliniaki jednojajowe). W takim przypadku czy dusza ulega rozszczepieni na dwie dusze? Czasami dwa embriony cz si w jeden, zwany chimer. Ty, lub kto, kogo znasz, mg

powsta w ten sposb. Bez wtpienia teolodzy trudz si z ustaleniem, co w tym przypadku dzieje si z nadmiarow dusz. Czy nie jest to czas, by przyzna, e arytmetyka dusz nie ma adnego sensu? Naiwna koncepcja duszy na pytce Petriego jest intelektualnie nie do obrony. Nie jest te do obrony moralnie, gdy stoi na przeszkodzie rozwoju jednego z najwikszych przeomw w medycynie. Twoje przekonania o ludzkiej duszy przeduaj trudno moliwe do zniesienia cierpienia dziesitkw milionw ludzkich istot. Wierzysz, e ycie zaczyna si w chwili poczcia. Wierzysz, e blastocysty maj dusze i e dobro jednej duszy na przykad dziewczynki z poparzeniami na 75 procentach powierzchni ciaa nie przewaa nad prawem do istnienia innej duszy nawet, jeli ta dusza przebywa akurat na pytce Petriego. Wiele ustpstw zostao poczynionych w naszym publicznym dyskursie i zdarza si czsto, e nawet zwolennicy bada na komrkach macierzystych przydaj Twojemu stanowisku jakie moralne racje. Nie masz adnych racji. Twj opr przeciwko badaniom nad komrkami macierzystymi wynika co najmniej z niewiedzy. Nie ma w rzeczywistoci moralnej przyczyny dla wstrzymywania si rzdu federalnego przed finansowaniem tych bada. Powinnimy przeznaczy wielkie rodki na badania komrek macierzystych i powinnimy zrobi to natychmiast. Ale z powodu takich chrzecijan jak Ty i Twoich wyobrae o duszy, nie robimy tego. Wicej, niektre stany wprowadziy wasne zakazy bada. Jeeli kto chciaby eksperymentowa z blastocystami w Poudniowej Dakocie, ryzykuje wieloletnim wizieniem12. Moralna prawda jest tu prosta kady, kto sdzi, e prawa blastocysty mog przeway nad prawem do ycia dziecka z uszkodzonym rdzeniem krgowym, ma postrzeganie moralnoci olepione religijn metafizyk. Powizanie midzy religi i moralnoci tak czsto goszone i tak rzadko praktykowane zostao tu skompromitowane, jak zawsze, gdy religijny dogmat przewaa nad moralnym rozsdkiem i prawdziwym wspczuciem13.

W imi boe
A co z tymi wszystkimi dobrymi uczynkami, ktre ludzie robili w imieniu Boga? Nie ulega wtpliwoci, e wielu wierzcych dokonuje bohaterskich powice na rzecz ograniczenia cierpienia innych ludzi. Ale czy trzeba wierzy w co opartego na niedostatecznych dowodach, by postpowa si w ten sposb? Jeeli by wspczucie rzeczywicie wymagao wiary w religijne dogmaty, jak wytumaczy wysiki wieckich lekarzy w najbardziej zniszczonych wojn zaktkach trzeciego wiata? Wielu lekarzy jest napdzanych chci ograniczenia ludzkiego cierpienia, bez adnej myli o Bogu. I cho bez wtpienia chrzecijascy misjonarze s pracuj rwnie nad ograniczaniem cierpienia, przystpuj do pracy obcieni niebezpieczn i dzielc ludzi mitologi. Misjonarze w trzecim wiecie marnuj mnstwo czasu i pienidzy (nie wspominajc o cierpliwoci niechrzecijan) nawracajc potrzebujcych. Rozpowszechniaj nieprawdziwe informacje o antykoncepcji i przenoszeniu chorb wenerycznych, a prawdziwe zachowuj dla siebie. I cho misjonarze robi wiele dobrego, ponoszc due osobiste ryzyko, ich dogmatyzm roznosi ignorancj i mier. W przeciwiestwie do ochotnikw ze wieckich organizacji, takich jak Lekarze Bez Granic, ktrzy nie marnuj czasu opowiadajc o niepokalanym poczciu Jezusa. Nie rozpowiadaj te ludziom w subsaharyjskiej Afryce gdzie prawie 4 miliony ludzi umiera na AIDS kadego roku e uycie kondoma to grzech. Chrzecijascy misjonarze potrafili naucza o grzesznej naturze uycia kondomw w wioskach gdzie adne inne informacje o kondomach nie mogy dotrze. Ten rodzaj nabonoci to ludobjstwo14. Moemy te przy okazji zapyta: co jest bardziej moralne? Pomaganie ludziom z wraliwoci na ich cierpienie, czy pomaganie im, poniewa mylisz, e otrzymasz w zamian nagrod od Stwrcy. Matka Teresa jest doskonaym przykadem, w jaki dobra osoba, pragnca pomaga innym, moe wykolei swoje moralne wyczucie przez wiar religijn. Christopher Hitchens15 wyjania to z charakterystyczn dla niego wyrazistoci: [Matka Teresa] nie bya przyjacielem biedakw. Bya przyjacielem biedy. Nauczaa, e cierpienie jest darem Boga. Spdzia cae ycie na zwalczaniu jedynej znanej metody na bied dania praw kobietom i wyzwolenie ich z pozycji zwierzt domowych przeznaczonych do obowizkowego rozmnaania. Zgadzam si tu z Hitchensem, ale nie mona zaprzeczy, e Matka Teresa bya wielkim bohaterem wspczucia. Bya poruszona cierpieniem ludzkich istot i zrobia wiele by obudzi u innych wraliwo na to cierpienie. Jednak problem polega na tym, e jej wspczucie zostao ograniczone wysokimi barierami religijnego dogmatyzmu. W swojej mowie, wygoszonej przy okazji odbierania Nagrody Nobla, powiedziaa16:

Najwikszym niszczycielem pokoju jest aborcja Wielu ludzi jest bardzo, bardzo zaniepokojonych losem dzieci w Indiach, dziemi w Afryce gdzie cakiem wiele z nich umiera, moe z niedoywienia, z godu i tak dalej, ale miliony umieraj specjalnie z woli matek. I to jest dzi najwikszy niszczyciel pokoju. Bo, jeeli matka moe zabi jej wasne dziecko to jedynie pozostaje do zrobienia, e ja zabij ciebie, a ty mnie nie ma nic porodku. Jako diagnoza problemw wiata, te zdania s zadziwiajco le trafione. Jako stwierdzenie moralne nie s lepsze. Wspczucie Matki Teresy byo bardzo le ustawione, jeeli zabijanie zarodkw w trzecim trymestrze martwio j bardziej ni cae cierpienie, ktrego bya wiadkiem na wiecie. Aborcja jest z metod i powinnimy wszyscy mie nadziej na przeom w antykoncepcji i zniesienie jej potrzeby, a jednak wci moemy rozwaa, czy poddane aborcji zarodki cierpi gdy s niszczone. Natomiast nie mona o tym wtpi w przypadku milionw mczyzn, kobiet i dzieci, ktrzy musz wytrzyma koszmar wojny, godu, polityczne tortury czy cierpienie choroby umysowej. W tej chwili miliony mylcych i czujcych ludzi znosi niewyraalne fizyczne i umysowe cierpienia, w okolicznociach, w ktrych wspczucie Boga jest niewidoczne, a wspczucie ludzi jest czsto ograniczone absurdalnymi wyobraeniami o grzechu i zbawieniu. Jeeli martwisz si ludzkim cierpieniem, to aborcja powinna by bardzo nisko na Twojej licie nieszcz. Aborcja wyjtkowo dzieli ludzi w Stanach Zjednoczonych, ale dopiero moralne stanowisko Kocioa na ten temat jest w peni i w sposb straszny zrealizowane w Salwadorze. W Salwadorze aborcja jest nielegalna w kadym przypadku. Nie ma wyjtku, nawet w przypadku gwatu lub kazirodztwa. W chwili, gdy kobieta pojawia si w szpitalu z perforacj macicy, co wskazuje uliczn aborcj, zostaje przypita kajdankami do ka, a jej ciao traktowane jest, jak miejsce zbrodni. Wkrtce lekarze kryminolodzy pojawiaj si, by zbada jej macic i szyjk macicy. W salwadorskich wizieniach siedz kobiety z wyrokami 30 lat wizienia za przerwanie ciy. I to wszystko w kraju, w ktrym uycie rodkw antykoncepcyjnych jest potpiane, jako grzech przeciw Bogu17. Ale jest to dokadnie ta polityka, ktr naley przyj, jeli si zgadza z hierarchi ludzkiego cierpienia przedstawion przez Matk Teres. I wanie arcybiskup Salwadoru aktywnie zabiega o tak polityk. Jego dziaania zostay wsparte przez Papiea Jana Pawa II, ktry w czasie wizyty w miecie Meksyk w 1999 roku powiedzia: Koci musi gosi Ewangeli ycia i przemawia z prorocz moc przeciwko kulturze mierci. Niech kontynent nadziei bdzie take kontynentem ycia! Oczywicie stanowisko Kocioa na temat aborcji cechuje podobna niewiedza na temat biologii, jak na temat ludzkiego cierpienia. Ocenia si, e 50 % przypadkw poczcia koczy si naturaln aborcj, zwykle bez wiadomoci kobiety, ktra nie wie, e bya przez chwil w ciy. Podobnie,

20 %18 rozpoznanych ci koczy si poronieniem. Prawda krzyczy do nas: jeeli Bg istnieje, to jest on najbardziej masowym aborcjonist w dziejach.

Czy ateici s li?

Jeeli masz racj, e wiara religijna jest jedyn realn podstaw moralnoci, to ateici powinni by mniej moralni ni wierzcy. A nawet powinni by cakowicie niemoralni. Czy s? Czy czonkowie organizacji ateistycznych w Stanach Zjednoczonych popeniaj wicej ni przecitn liczb przestpstw przy uyciu przemocy? Czy czonkowie Narodowej Akademii Nauk, z ktrych 93 % odrzuca ide Boga, kami, cudzoo i kradn na potg? Mona rozsdnie zaoy, e grupy te zachowuj si co najmniej rwnie poprawnie jak reszta spoeczestwa. A jednak ateici s najbardziej potpian mniejszoci w Stanach Zjednoczonych. Badania spoeczne pokazuj, e bycie ateist jest absolutn przeszkod przy ubieganiu si o stanowisko publiczne w naszym kraju (bycie czarnym, muzumaninem lub homoseksualist ju nie jest). Cakiem niedawno, tysiczne tumy w wiecie muzumaskim podpalay europejskie ambasady, groziy mierci, bray zakadnikw a nawet zabijay wszystko w protecie przeciw 12 dowcipom rysunkowym na temat proroka Mahometa, opublikowanym w duskiej gazecie. A kiedy byy ostatnio zamieszki ateistw? Czy jest gdziekolwiek na wiecie gazeta, ktra zawaha si przed publikacj dowcipw o ateistach, ze strachu przed porwaniem lub zabiciem z zemsty redaktorw gazety? Chrzecijanie, jak Ty, jako ostateczny argument, zwracaj uwag, e monstra takie jak Adolf Hitler, Jzef Stalin, Mao Zedong, Pol Pot i Kim Il Sung rodz si w onie ateizmu. I cho jest prawd, e ludzie ci byli czsto wrogami zorganizowanej religii, to nigdy nie byli specjalnie racjonalni19. I rzeczywicie, ich publiczne wypowiedzi byy zwykle szalone, gdy wypowiadali si na tak rne tematy jak rasa, gospodarka, narodowo, mechanizmw historii i moralnych zagroe ze strony intelektualizmu. Problem z tyranami nie polega na tym, e odrzucaj dogmaty religijne, ale e przyjmuj inne, niszczce ycie, mity. W wikszoci przypadkw sami staj si obiektami pseudoreligijnych kultw jednostki, potrzebujcych cigej pomocy propagandy, by przetrwa. Jest rnica midzy propagand a uczciw dystrybucj informacji, ktrej (zwykle) oczekujemy w liberalnej demokracji. Tyrani, ktrzy organizuj ludobjstwa, lub w spokoju patrz na mier z godu wasnego narodu, zwykle s osobami ekscentrycznymi a nie mistrzami rozumu. Kim Il Sung, na przykad, da, by wszystkie jego ka, w ktrych sypia, byy usytuowane na wysokoci dokadnie 500 m nad poziomem morza. Jego kodry miay by wypenione najdelikatniejszym puchem. A jaki jest najdelikatniejszy puch? Najwyraniej pochodzi z podgardli jaskek. 700 tysicy jaskek byo potrzebnych by wypeni jedn kodr. Powaga, z jak traktowa swe dziwaczne potrzeby, ka nam wtpi, by by rozsdnym czowiekiem.

W przypadku holokaustu, antysemityzm, ktry sta za budow obozw mierci mia korzenie bezporednio w redniowiecznym chrzecijastwie. Przez wieki chrzecijascy europejczycy postrzegali ydw, jako najgorszy rodzaj heretykw i podawali ich obecno wrd wiernych, jako przyczyn kadego spoecznego za. Cho pniejsza nienawi do ydw w Niemczech wyraaa si gwnie w wiecki sposb, korzenie miaa religijne. Szczeglna religijna demonizacja europejskich ydw trwaa przez cay okres. Watykan powtarza jeszcze w 1914 roku w swoich gazetach kamstwo krwi20. Zarwno Koci Katolicki jak i kocioy protestanckie maj wstydliw histori, gdy chodzi o zgod na nazistowskie ludobjstwo21. Owicim, sowiecki guag i pola mierci Kambody nie s przykadami sytuacji, gdy ludzie staj si zbyt racjonalni. Przeciwnie, te straszliwe historie dowodz niebezpieczestw politycznego i rasowego dogmatyzmu. To czas, gdy chrzecijanie tacy jak Ty powinni przesta sugerowa, e racjonalne odrzucenie Twojej wiary oznacza lepe przyjcie ateizmu, jako dogmatu. Nie trzeba akceptowa niczego na podstawie niedostatecznych argumentw by spostrzec, e niepokalane poczcie Jezusa to absurdalna idea. Problem z religi podobnie jak z nazizmem, stalinizmem czy jakkolwiek inn totalitarn mitologi to problem z dogmatem, jako takim. Nie znam ludzkiego spoeczestwa w przeszoci, ktre wpado w kopoty tylko z tego powodu, e ludzie pragnli dowodw na swoje podstawowe przekonania. Cho uwaasz, e zniknicie religii jest niemoliwe, to musisz sobie uwiadomi, e w duej czci cywilizowanego wiata prawie si to udao. Norwegia, Islandia, Australia, Kanada, Szwecja, Szwajcaria, Belgia, Japonia, Holandia, Dania i Wielka Brytania to spoeczestwa najmniej religijne na ziemi22. Wedug danych Raportu Rozwoju (2005) ONZ, s to take spoeczestwa o najwyszych wskanikach zdrowia, czasie ycia, umiejtnoci czytania i pisania, dochodzie na gow, wyksztaceniu, rwnoci pci i najniszych wskanikach morderstw i miertelnoci noworodkw.23 Jeeli gdzie jest powany problem z przestpczoci w Zachodniej Europie, zwykle dotyczy imigrantw. 70 % osb w wizieniach we Francji to muzumanie. A muzumanie w Zachodniej Europie nie s raczej ateistami. I dalej 50 pastw na samym dole listy poziomu rozwoju ONZ to spoeczestwa niewzruszenie religijne. Inne analizy pokazuj podobny obraz: Stany Zjednoczone s wyjtkiem wrd bogatych demokracji ze sw wysok religijnoci. I s te wyjtkiem ze swoim wysokim poziomem liczby morderstw, aborcji, ci nastolatek, powszechnoci chorb wenerycznych i miertelnoci noworodkw. Podobne zjawiska moemy obserwowa wewntrz obszaru Stanw Zjednoczonych: stany poudniowe i rodkowego zachodu, gdzie religijna ortodoksja przewaa, s szczeglnie nawiedzone przez wyej wymienione zjawiska typowe dla

dysfunkcjonalnego spoeczestwa, podczas gdy wzgldnie wieckie stany pnocnego wschodu zbliaj si do europejskich poziomw. I cho preferencje polityczne nie s idealnym wskanikiem religijnoci, to nie jest tajemnic, e republikaskie stany s republikaskie dziki wpywom konserwatywnych chrzecijan.24 Jeeli wystpuje pozytywna korelacja midzy chrzecijaskim konserwatyzmem a zdrowiem spoecznym, to powinnimy zaobserwowa j w republikaskich stanach. Nie obserwujemy. Z 21 miast z najniszym wspczynnikiem przestpstw z uyciem przemocy, 13 (62 %) ley w stanach demokratycznych, 8 (38 %) w republikaskich. Z 25 najbardziej niebezpiecznych miast 19 (76 %) ley w stanach republikaskich,25 6 (24 %) w demokratycznych. Wicej 3 z 5 najbardziej niebezpiecznych miast w USA ley w pobonym stanie Teksas.26 12 stanw z najwyszym poziomem wama to republikaskie stany. Z 22 stanw z najwyszym wskanikiem morderstw, 17 jest republikaskich.27 Oczywicie wizanie danych tego rodzaju nie odpowiada na pytanie o przyczyny wiara w Boga moe prowadzi do spoecznej dysfunkcji, ale dysfunkcja moe skania ludzi do wiary w Boga. Jeden czynnik moe wpywa na drugi, lub oba mog wynika z jakiego gbszego rda za. Pozostawiajc na boku dyskusj o przyczynach i skutkach, mona zauway, e statystyki dowodz, e ateizm jest kompatybilny z podstawowymi aspiracjami cywilizowanego spoeczestwa. Dowodz te, e powszechna wiara w Boga nie jest gwarancj zdrowego spoeczestwa. Kraje z najwyszym poziomem ateizmu s rwnie najbardziej dobroczynne zarwno pod wzgldem udziau bogactwa, ktry przekazuj na cele pomocy spoecznej, jak i udziau, ktry przekazuj jako pomoc dla krajw trzeciego wiata.28 Wtpliwy zwizek midzy przestrzeganiem litery sowa boego, a realizacj chrzecijaskich wartoci jest ilustrowany przez dane na temat rwnoci spoecznej. Wemy pod uwag stosunek pac prezesw zarzdw do rednich pac zwykych pracownikw danej firmy:29 w Anglii to 24/1, we Francji 15/1, w Szwecji 13/1, a w USA, gdzie 80 procent spoeczestwa spodziewa si powoania na sd ostateczny 475/1. Wielu wielbdw spodziewa si najwyraniej, e przelizgnie si atwo przez oko igielne.

Od kogo pochodzi dobro w dobrej ksidze?

Nawet, jeli wiara w Boga ma stay i dobry wpyw na ludzkie zachowanie, wci to nie daje powodu by wierzy w Boga. W Boga mona wierzy tylko wtedy, gdy uwaa si, e istnieje On naprawd. Gdyby nawet ateizm prowadzi prosto do moralnego chaosu, nie prowadzioby to do wniosku, e chrzecijaska doktryna jest prawd. Moe to islam jest prawd, a moe wszystkie religie funkcjonuj jak placebo? Jako opis wszechwiata, mog by kompletnie faszywe, ale, mimo to, pozostawa uyteczne. A jednak obserwacja wskazuje, e religie s zarwno faszywe, jak i niebezpieczne. Kiedy mwisz o pozytywnym wpywie, jaki Twoja wiara ma na ludzk moralno, korzystasz z przykadu religijnych liberaw i umiarkowanych. Oni, zamiast powiedzie, e wierz w Boga z powodu spenionych biblijnych przepowiedni lub przekonywujcych cudw opisanych w Ewangeliach, zwykle twierdz, e ich wiara wynika wanie z dobrego wpywu ich wiary na wiat. Czsto mwi, e ich wiara wynika z faktu, e Bg nadaje znaczenie yciu. Gdy fala tsunami zabia kilkaset tysicy ludzi w dzie po Boym Narodzeniu 2004 roku, wielu konserwatywnych chrzecijan postrzegao ten kataklizm, jako dowd Boskiego gniewu. Bg najwyraniej przesya kolejn zakodowan wiadomo o zu aborcji, rnowierstwa i homoseksualizmu. I cho uwaam t interpretacj zdarze za szczeglnie odrzucajc, ma ona cho zalet racjonalnoci, przy pewnym zestawie zaoe. Liberaowie i umiarkowani odmawiaj wycignicia jakichkolwiek wnioskw na temat Boga, na podstawie jego czynw. Bg pozostaje absolutn zagadk i zwyczajnym rdem pocieszenia, pasujcym nawet do najbardziej pustoszcego za. Zaraz po azjatyckim tsunami, liberaowie i umiarkowani skaniali siebie samych do szukania Boga nie w mocy, ktra poruszya fal, ale w ludzkiej odpowiedzi na t fal.30 Myl, a pewnie moemy si razem zgodzi, e jest to przykad ludzkiej zdolnoci do dawania dobra, ni raczej boskiej, gdy spuchnite, rozkadajce si ciaa wycigane s z morza. W dzie, gdy ponad 100 000 dzieci zostao wydartych z ramion matek i po prostu utopionych, liberalna teologia musi przejrze, czym jest jej stanowisko: najwikszym ze miertelnych zudze. Teologia boskiego gniewu ma znacznie wicej intelektualnych zalet. Jeeli Bg istnieje i wykazuje zainteresowanie ludzkimi sprawami, jego wola nie jest niezrozumiaa. Jedyn niezrozumia spraw tutaj jest fakt, e tak wielu, racjonalnych skdind, mczyzn i kobiet moe zaprzecza niepowstrzymanej grozie tych wydarze i uwaa je za szczyt moralnej nauki. Jak wikszo chrzecijan wierzysz, e miertelni, tacy jak my, nie mog odrzuci moralnoci Biblii. Nie moemy powiedzie na przykad, e Bg postpi le, gdy utopi wikszo ludzkoci w potopie opisanym w Ksidze Rodzaju, poniewa nasza ocena tego wydarzenia ograniczona jest ludzkim

punktem widzenia. A jednak uwaasz i moesz oceni, czy Jezus jest Synem Boym, Zota Zasada jest szczytem moralnej mdroci a Biblia nie jest po brzeg pena kamstw. Uywasz wasnej intuicji moralnej, by oceni autentyczno nauki Biblii by w chwil pniej zarzeka si, e ludzkie istoty nie mog posugiwa si wasn intuicj, jako przewodnikiem dobrego postpowania w wiecie i raczej musimy opiera na zaleceniach Biblii. Uywasz wic wasnej intuicji moralnej, by zdecydowa, e Biblia jest waciwym gwarantem twoich moralnych intuicji. Twoje wasne przekonania s wci pierwsze a Twoje rozumowanie zatacza koo. To my decydujemy, co jest dobre w Dobrej Ksidze. Czytamy Zot Zasad i oceniamy j jako byskotliwe podsumowanie wielu naszych impulsw etycznych. A wtedy natykamy si na kolejn bosk zasad moraln: jeeli mczyzna przekona si w noc polubn, e panna moda nie jest dziewic, musi ukamienowa j na mier na progu domu jej ojca (Ksiga Powtrzonego Prawa 22:13-21). Jeeli jestemy cywilizowani, odrzucimy to jako trudne do wyobraenia, pene za szalestwo. Wiara w Bibli, jako sowo boe, nie jest tu w ogle pomocna. Wybr jest prosty: moemy prowadzi rozwaania o moralnoci i dobru czowieka godne dwudziestego pierwszego wieku w ktrych mamy wiadomo odkry nauki i filozoficznych rozwaa nagromadzonych w ostatnich dwch tysicach lat dyskursu czowieczego lub moemy ograniczy si do rozwaa z czasw pierwszego wieku zapisanych w Biblii. Dlaczego ktokolwiek miaby wybra to drugie podejcie?

Dobro Boga
Gdzie na wiecie kto porwa ma dziewczynk. Wkrtce j zgwaci, bdzie torturowa i w kocu zabije. Jeeli nawet to okrutne zdarzenie nie dzieje w tej wanie chwili, to zdarzy si w kilka godzin lub najwyej dni. Pewno t daje nam statystyka rzdzca yciem 6 miliardw ludzkich istot. Ta sama statystyka pokazuje take, e rodzice tej dziewczynki wierz tak jak Ty wierzysz e wszechmocny i miociwy Bg chroni ich rodzin. Czy maj racj? Czy to dobrze, e tak wierz? Nie. Istota ateizmu zawarta jest w tej odpowiedzi. Ateizm nie jest filozofi, nie jest nawet pogldem na wiat, jest po prostu stwierdzeniem oczywistoci. W rzeczywistoci, ateizm, jako sowo, nie powinno nawet istnie. Nikt nie musi identyfikowa siebie, jako nieastrologa lub niealchemika. Nie mamy sw opisujcych ludzi, ktrzy wtpi w fakt, e Elvis Presley jest wci wrd nas ywy, e kosmici przebyli galaktyk specjalnie by nachodzi farmerw i ich bydo. Ateizm nie jest niczym wicej ni dwikami zakopotania, jakie wydaj z siebie racjonalni ludzie, gdy stykaj si z nieuzasadnianymi wierzeniami. Ateista to po prostu kto, kto uwaa, e 260 milionw Amerykanw (87 % populacji), ktrzy nigdy nie wtpili w istnienie Boga powinni przedstawi jakie dowody jego istnienia i jego dobra, gdy na co dzie, na caym wiecie jestemy wiatkami nieustajcego zabijania niewinnych. Ateista, to kto, kto uwaa, e zamordowanie jednej maej dziewczynki nawet raz na milion lat podwaa ide istnienia dobrego Boga. Otaczaj nas przykady sytuacji, gdy Bg zawid ludzko. Wemy Nowy Orlean, ostatnio zniszczony przez huragan. Zgino tam ponad 1000 osb, dziesitki tysicy stracio cay ziemski dobytek, a prawie milion ludzi musia opuci miasto. Mona bezpiecznie zaoy, e prawie kada osoba yjca w Nowym Orleanie w chwili, gdy huragan Katrina uderzy w miasto, dzielia Twoj wiar w wszechmogcego, wszechobecnego i wspczujcego Boga. Ale co robi Bg, gdy Katrina niszczya ich miasto? Przecie sysza modlitwy tych starszych mczyzn i kobiet, ktrzy uciekali na strych przed wstpujc powodzi, tylko po to by tam powoli uton. To byli ludzie wiary. Ci dobrzy mczyni i kobiety modlili si przez cae swoje ycie. Czy masz odwag przyzna oczywiste? Ci biedni ludzie umarli mwic do zmylonego przyjaciela. Byo oczywicie wiele znakw ostrzegajcych przed huraganem o biblijnych rozmiarach, ktry uderzy w Nowy Orlean, a ludzka odpowied na nadchodzc katastrof bya tragicznie nieudolna. Ale bya nieudolna w wietle nauki. Religia nie dostarczya podstaw do adnej reakcji. Wczesne ostrzeenie o

drodze przemieszczania si huraganu Katrina zostao wydarte niemej Naturze przy uyciu oblicze klimatologicznych i zdj satelitarnych. Bg nie powiedzia o swych planach nikomu. Jeeli mieszkacy Nowego Orleanu mieliby polega na mioci boej, poznaliby nadchodzcy zabjczy huragan wraz z pierwszymi podmuchami wiatru na twarzach. A jednak, co nie bdzie dla Ciebie zaskoczeniem, badanie spoeczne przeprowadzone przez The Washington Post wykazao, e 80 % ludzi, ktrzy przeyli Katrin stwierdzio, e wydarzenie to tylko wzmocnio ich wiar w Boga. Gdy Nowy Orlean by niszczony przez huragan Katrina, prawie 1000 szyickich pielgrzymw zostao stratowanych na mier na pewnym mocie w Iraku. Ci pielgrzymi mocno wierzyli w Boga z Koranu. Cae ich ycie byo zorganizowane w oparciu o niepodwaalny fakt jego istnienia: ich kobiety kroczyy zakwefione przed Nim, a mczyni regularnie mordowali jeden drugiego z powodu rywalizujcych interpretacji Jego sw. Byoby czym wyjtkowym, gdyby cho jeden z ocalonych z tragedii straci wiar w Niego. Bardziej prawdopodobne jest, e przeywszy, wyobrazili sobie, e ich ocalenie wynika z boej aski. Nadchodzi moment, gdy dostrzegamy bezgraniczny narcyzm i samooszukiwanie si ocalonych. Chwila, gdy przyznajemy, jak nieprzyzwoite jest, gdy ocaleni siebie uwaaj za uratowanych przez kochajcego Boga, gdy ten sam Bg wanie utopi dzieci w koyskach. W chwili, gdy przestaniesz owija rzeczywisto cierpienia na wiecie w religijne fantazje, poczujesz do gbi jak drogocennym jest ycie i jak wielkim nieszczciem jest, e miliony ludzkich istot cierpi najbardziej straszne ograniczenia ich szczcia, bez sensownych przyczyn. Jest godnym zastanowienia, jak wielka i jak bardzo bezsensowna powinna by katastrofa, ktra zachwieje wiatow wiar. Holokaust tego nie uczyni. Ani ludobjstwo w Rwandzie nawet, gdy midzy zabjcami byli ksia z maczetami w rkach. 500 milionw ludzi umaro na osp w XX wieku, w tym wiele dzieci. Drogi boe s, niewtpliwie, niezbadane. Wyglda na to, e kade wydarzenie, niewane jak wielkim jest nieszczciem, moe by uznane za zgodne z religijn wiar. Oczywicie, ludzie wierzcy stale zapewniaj si wzajemnie, e Bg nie jest odpowiedzialny za ludzkie cierpienie. Ale jak wic moemy uzna, e Bg jest wszechobecny i wszechmocny? To od wiekw istniejcy problem teodycei i powinnimy uzna go za wyjaniony. Jeeli Bg istnieje, to albo nie moe zrobi nic by powstrzyma najbardziej ekstremalne nieszczcia, albo o to w ogle nie dba. Tak wic Bg jest albo bezsilny, albo zy. I zaraz kusi ci, by wykona nastpujcy piruet mylowy: Bg nie moe by oceniany wedug ludzkich standardw moralnych. Ale przecie wczeniej zauwaylimy, e ludzkie standardy moralne s dokadnie tym, czego uye na starcie by uzna dobro Boga. No i taki Bg, ktry przejmowaby si rzeczami tak trywialnymi

jak maestwo homoseksualistw, czy imi, ktrym nazywany jest w modlitwie, nie jest taki znowu niepoznawalny. Jest take inna prosta moliwo, najbardziej racjonalna i jednoczenie najmniej odraajca biblijny Bg jest fikcj, jak przed nim Zeus i tysice innych martwych bogw, o ktrych wikszo normalnych ludzi dzi nie pamita. Czy moesz dowie, e Zeus nie istnieje? Oczywicie, e nie. Wic teraz wyobra sobie, e yjesz w hipotetycznym spoeczestwie, gdzie kadego roku ludzie wydaj z ich wasnych dochodw dziesitki miliardw dolarw by przebaga bogw z gry Olimp, gdzie take rzd wydaje kolejne miliardy dolarw podatnikw w celu wsparcia instytucji wyznawcw tych bogw, gdzie nieujawnione kolejne miliardy dolarw zwolnie podatkowych wzmacniaj pogaskie witynie, i gdzie wybieralni przedstawiciele narodu ograniczaj badania medyczne z powodu szacunku dla tekstu Iliady i Odysei, a take gdzie kada debata o polityce spoecznej jest modyfikowana wedug widzimisi staroytnych autorw, ktrzy wprawdzie pisali dobrze, ale nie wiedzieli o przyrodzie cho tyle by nie zanieczyszcza wasnego jedzenia ekskrementami. Byoby to powane naduycie naszych materialnych, moralnych i intelektualnych zasobw. Ale to jest wanie spoeczestwo, w ktrym yjemy. To jest wanie ten zadziwiajcy nieracjonalny wiat, ktry Ty i podobni ci chrzecijanie usilnie prbujecie stworzy. To straszne, e umieramy i tracimy wszystko, co kochamy; jest podwjnie straszne, e tak wiele istot ludzkich cierpi bez potrzeby za ycia. A e tak wiele z tego cierpienia moe by przypisane religii religijnej nienawici, religijnym wojnom, religijnym tabu i motywowanym religi marnotrawstwu zasobw to wszystko sprawia, e uczciwa krytyka wiary religijnej jest moraln i intelektualn koniecznoci. Niestety, wyraenie krytyki spycha niewierzcego na margines spoeczestwa. Za to, e jest w ywym kontakcie z rzeczywistoci, staje si wstydliwie oderwany od ycia ssiadw w ich fantastycznym wiecie.

Sia przepowiedni
Powiada si czsto, e jest rozsdnym wierzy, e Biblia jest sowem boym, poniewa wiele wydarze opisanych w Nowym Testamencie potwierdza przepowiednie Starego Testamentu. Zapytaj siebie jednak, czy trudnym byo dla twrcw Ewangelii opowiedzie histori ycia Jezusa w sposb zgodny z przepowiedniami? Czy nie byoby w mocy miertelnika napisa jedn ksik tak, by potwierdzaa przepowiednie z wczeniejszej? I tak jest na podstawie analizy tekstw mona zauway, e dokadnie tak zrobili twrcy Ewangelii. Twrcy Ewangelii ukasza i Mateusza, na przykad stwierdzaj, e Maria porodzia jako dziewica, opierajc si na greckim zapisie Ksigi Izajasza 7:14. Ale hebrajski tekst Ksigi Izajasza uywa sowa alma, ktre oznacza po prostu mod kobiet bez jakiejkolwiek aluzji do dziewictwa. Wydaje si, wic pewnym, e dogmat niepokalanego poczcia i wiele z chrzecijaskiej rezerwy w stosunku do seksu, jest wynikiem bdu w tumaczeniu z hebrajskiego. Innym argumentem przeciw doktrynie niepokalanego poczcia jest fakt, e pozostali ewangelici w ogle o nim nie syszeli. Marek i Jan wydaj si zaniepokojeni zarzutami braku legitymacji Jezusa, ale nigdy nie wspominaj o jego cudowny pochodzeniu. Pawe opisuje Jezusa jako urodzonego z nasienia Dawidowego w ciele i urodzonego z kobiety bez odnoszenia si do dziewictwa Marii w ogle. Ewangelici popenili te inne pomyki w wiedzy literackiej. Mateusz w 27:9 wspomina na przykad, o wypenieniu si przepowiedni, ktr przypisuje Jeremiaszowi. Przepowiednia ta zapisana jest jednak przez Zachariasza 11:1213. Ewangelie czsto przecz sobie wzajemnie. Jan mwi nam, e Jezus zosta ukrzyowany na dzie przed wieczerz paschaln; Marek za, e dzie po wieczerzy. Po tych przykadach, jak moesz twierdzi, e Biblia jest doskonaa we wszystkich swych aspektach? A co mylisz o muzumanach, mormonach czy sikhach, ktrzy ignoruj podobne niespjnoci w ich witych ksigach? Wszyscy mwi rzeczy w rodzaju Duch wity patrzy tylko na istot i nie jest zwizany sowami (Luter). Czy to znaczy, e jeste skonny zaakceptowa take ich ksigi, jako idealne sowa Stwrcy wiata? Chrzecijanie czsto zapewniaj, e Biblia przepowiada przysze wydarzenia historyczne. Na przykad w Ksidze Powtrzonego Prawa 28:64 czytamy Pan ci rozproszy pomidzy wszystkie narody, od kraca do kraca ziemi. W Ewangelii ukasza 19:43-44 Jezus mwi Bo przyjd na ciebie dni, gdy twoi nieprzyjaciele otocz ci waem, oblegn ci i cisn zewszd. Powal na ziemi ciebie i twoje dzieci z tob i nie zostawi w tobie kamienia na kamieniu za to, e nie rozpoznao czasu twojego nawiedzenia.31 Mamy wierzy, e te wypowiedzi przepowiadaj nadchodzc histori ydw z tak

niesamowit dokadnoci, e jedynym wyjanieniem jest nadnaturalne ich pochodzenie? Wyobra jednak sobie jak niesamowicie dokadne byyby przepowiednie istoty wszechwiedzcej. Jeeli Biblia byaby tak ksig, zawieraaby idealnie precyzyjne przepowiednie historycznych wydarze. Spodziewaby si stwierdze w rodzaju W drugiej poowie dwudziestego wieku ludzko wytworzy wiatowy system poczonych komputerw ktrych zasady konstrukcyjne opisane s w Ksidze Kapaskiej i system ten bdzie nazwany Internetem. Ale Biblia nie zawiera niczego takiego. W zasadzie nie zawiera ani jednego zdania, ktre nie mogoby by napisane przez mczyzn lub kobiet yjcych w pierwszym wieku naszej ery. To powinno Ci zastanowi. Ksika napisana przez wszechwiedzcego mogaby zawiera rozdzia o matematyce, ktry po dwch tysicach lat studiw, wci byby najbogatsz skarbnic wiedzy matematycznej znan ludzkoci. Zamiast tego Biblia nie zawiera w ogle formalnej wiedzy matematycznej, a raczej oczywiste bdy. W dwch miejscach, na przykad, Dobra Ksiga stwierdza, e stosunek obwodu okrgu do jego rednicy wynosi 3:1 (I Ksiga Krlewska 7:23-26 oraz II Ksiga Kronik 4:2-5). Jako przyblienie liczby pi nie jest to zbyt imponujce. Dziesitne rozwinicie liczby pi zmierza do nieskoczonoci 3,1415926535 i wspczesne komputery pozwalaj policzy je z dowoln dokadnoci. Ale staroytni Egipcjanie i Babiloczycy znali warto pi z dokadnoci kilku cyfr po przecinku wiele wiekw przed tym, jak najstarsze ksigi Biblii zostay zapisane. Biblia daje nam przyblienie, ktre jest kiepskie nawet jak na standardy staroytnych. Nie bdzie zaskoczeniem, gdy stwierdzimy, e wierzcy znaleli sposoby racjonalizacji tego faktu, ale racjonalizacje nie ukryj oczywistego faktu, e Biblia jest kiepskim rdem wiedzy matematycznej. Mona na pewno powiedzie, e gdyby grecki matematyk Archimedes by autorem odpowiednich wersw w I Ksidze Krlw I II Ksidze Kronik, tekst ten byby znacznie lepszym dowodem wszechwiedzy autora.32 Dlaczego Biblia nie mwi nic o elektrycznoci, DNA lub choby o rozmiarach i wieku wszechwiata? A co z lekiem na raka? Kiedy poznamy ju biologi raka, ta wiedza bdzie moga by podsumowana na kilku kartkach. Dlaczego ta wiedza, lub cokolwiek podobnego nie wystpuje w Biblii? Dobrzy, poboni ludzie umieraj w cierpieniach na raka w tej chwili, a wielu z nich to dzieci. Biblia to obszerna ksiga. Bg znalaz miejsce by instruowa nas o utrzymaniu niewolnikw oraz ofiarach z przernych zwierzt. Dla kogo nie bdcego chrzecijaninem, jest mocno zadziwiajcym jak trywialn ksik moe by Biblia i wci by uwaan za produkt Wszechobecnego.

Konflikt nauki i religii

I cho jest dzi moraln koniecznoci, by naukowcy mwili otwarcie o konflikcie pomidzy nauk a religi, nawet Narodowa Akademia Nauk uznaa ten konflikt za nieistniejcy: U rda domniemanego konfliktu pomidzy niektrymi wierzeniami religijnymi a ewolucj, ley niezrozumienie fundamentalnej rnicy midzy religijnym i naukowym sposobem poznania. Religia i nauka odpowiadaj na inne pytania dotyczce wiata. Czy istnienie wszechwiata lub ludzkiej egzystencji ma jaki cel nie jest pytaniem dla nauki. Religijny i naukowy sposb poznania odgrywa i bdzie odgrywa wan rol w ludzkiej historii Nauka jest sposobem poznania wiata przyrody. Jest ograniczona do wyjaniania przyrody za pomoc naturalnych przyczyn. Nauka nie mwi nic o rzeczach nadprzyrodzonych. Czy Bg istnieje, czy nie, jest pytaniem obojtnym dla nauki.33 To owiadczenie zadziwia brakiem szczeroci. Naukowcy yj oczywicie w cigym strachu utraty publicznego finansowania, wic Akademia moga wypowiada si tak z obawy przed pacc podatki tuszcz. W rzeczywistoci konflikt pomidzy religi a nauk jest nie do uniknicia. Sukcesy nauki czsto podwaaj religijne dogmaty; utrzymanie religijnych dogmatw zawsze odbywa si kosztem nauki. Nasze religie nie mwi wycznie o celu ludzkiej egzystencji. Podobnie jak nauka, kada religia zawiera te szczegowe stwierdzenia o budowie wiata. Te teksty stwierdzaj zdecydowanie, e opisuj fakty Stwrca wszechwiata moe sysze Twoje modlitwy (i czasami odpowiada); dusza wchodzi w zarodek w chwili poczcia; jeeli nie bdziesz wierzy w okrelone rzeczy o Bogu, bdziesz straszliwie cierpia po mierci. Takie stwierdzenia s szczeglnie sprzeczne ze stwierdzeniami nauki, poniewa s oparte na fatalnej jakoci dowodach. W najszerszym znaczeniu sowo nauka (ang. science od aciskiego scire - wiedzie) reprezentuje nasze poszukiwanie prawdy o wiecie. Nie musimy rozrnia twardej i mikkiej nauki, lub midzy nauk cis, a np. histori jako nauk humanistyczn. Jest faktem historycznym, e Japoczycy zbombardowali Pearl Harbor 7 grudnia 1941 roku. Tak wic, fakt ten tworzy cz wiatopogldu naukowej racjonalnoci. W sytuacji, gdy istnieje wiele dowodw potwierdzajcych ten fakt ktokolwiek, kto wierzy, e wydarzyo si to w inny dzie lub, e to Egipcjanie bombardowali, musi mocno uzasadni swe twierdzenia. Rdzeniem nauki nie jest kontrolowany eksperyment lub modelowanie matematyczne; jest nim intelektualna uczciwo. Nadszed czas, gdy powinnimy przyzna, na czym polega gwna cecha ludzkiego dyskursu: gdy rozpatrywana jest prawdziwo twierdzenia, mona rozway uczciwie dowody i logiczne przesanki. Lub mona nie rozwaa niczego. Religia jest

takim obszarem naszego ycia, gdzie ludzie wyobraaj sobie, e obowizuj tam inne standardy intelektualnej uczciwoci. Rozwamy ostatnie deliberacje Kocioa Katolickiego na temat doktryny zawieszenia. Trzydziestu najlepszych teologw z caego wiata spotkao si ostatnio w Watykanie w celu dyskusji nad pytaniem, co dzieje si z dziemi, ktre umary bez sakramentu chrztu. Od redniowiecza katolicy wierzyli, e takie dzieci znajduj si w stanie zawieszenia, gdzie ciesz si na zawsze uczuciem naturalnego szczcia, jak to okreli Tomasz z Akwinu. Co byo na przykad w wyranej sprzecznoci z opini witego Augustyna, ktry wierzy, e te nieszczsne dziecice dusze spdz wieczno w piekle. I cho zawieszenie nie ma oparcia w Pimie i nigdy nie byo czci oficjalnej doktryny Kocioa, byo przez wieki wan czci katolickiej tradycji. W 1905 roku Papie Pius X najwyraniej w peni popar zawieszenie: Dzieci, ktre umieraj bez chrztu pozostaj w zawieszeniu, gdzie nie ciesz si z obecnoci Boga, ale rwnie nie cierpi. A teraz najwiksze umysy Kocioa spotkay si ponownie by rozway t spraw. Czy moemy wymyli sobie zagadnienie bardziej intelektualnie bezsensowne? Wystarczy sobie wyobrazi jak wygldaj te deliberacje. Czy jest cho najmniejsza szansa, e kto przedstawi dowody wskazujce na pomiertny los dzieci bez chrztu? Czy jakakolwiek wyksztacona osoba moe uzna to za co innego ni mieszne, straszne i niewyobraalne marnotrawstwo czasu? Gdy rozway si fakt, e jest to towarzystwo, z ktrego szeregw pochodzi i przez ktre jest chroniona elitarna grupa ksiy molestujcych dzieci, cae przedsiwzicie zaczyna promieniowa diaboliczn aur zmarnowanej ludzkiej energii. Konflikt midzy nauk a religi mona sprowadzi do prostego faktu z zakresu ludzkiego rozumienia i dyskusji: albo kto ma dobre powody swoich przekona, albo nie ma. Jeeli byyby dobre powody, by wierzy, e Jezus urodzi si z dziewicy albo Mahomet polecia do nieba na skrzydlatym koniu, te przekonania musiayby by czci naszego racjonalnego opisu wszechwiata. Kady wie, e decydowanie o historycznym przebiegu jakiego wydarzenia na podstawie wiary jest idiotyczne dopki rozmowa nie zaczyna dotyczy pochodzenia takich ksiek jak Biblia czy Koran, zmartwychwstania Jezusa, rozmowy Mahometa z archanioem Gabrielem, czy innego dogmatu religijnego. Jest czas, bymy przyznali, e wiara jest niczym innym jak zgod religijnych ludzi na wiar, gdy rozum zawodzi. Cho gbokie przekonanie, bez jasnych dowodw, uwaane jest za znak szalestwa i gupoty w kadej dziedzinie naszego ycia, wiara w Boga wci otaczana jest wielkim szacunkiem w naszym spoeczestwie. Religia jest jedynym obszarem naszego dyskursu, gdzie za szlachetne uwaa si przekonanie do rzeczy, do ktrych adna ludzka istota przekonan by raczej nie

moe. Jest zastanawiajcym, e ta aura szlachetnoci obejmuje tylko wiary, ktre wci maj wielu wyznawcw. Kto zapany na oddawaniu czci Posejdonowi, nawet na morzu, bdzie uwaany za obkanego.34

Istnienie ycia
Wszystkie zoone formy ycia rozwiny si z prostszych przez miliardy lat. Ten fakt wydaje si nie podlega inteligentnej dyspucie. Jeeli wtpisz, e ludzkie istoty wyewoluoway z wczeniejszych gatunkw, rwnie dobrze moesz wtpi, e soce jest gwiazd. Pewnie, soce nie wyglda na zwyczajn gwiazd, ale wiemy, e to gwiazda, ktra przypadkiem znajduje si do blisko ziemi. Wyobra sobie wasne zakopotanie, gdyby okazao si, e Twoja religijna wiara opiera si przekonaniu, e soce nie jest gwiazd w ogle. Wyobra sobie miliony chrzecijan w Stanach Zjednoczonych, ktrzy wydaj setki milionw dolarw kadego roku na zwalczanie tego pogldu i bezbonych astronomw i astrofizykw. Wyobra sobie, e staraj si z pasj, by ich nierozsdne pogldy byy nauczane w szkoach naszego narodu. Dokadnie taka sytuacja panuje teraz w odniesieniu do ewolucji. Chrzecijanie, ktrzy nie wierz w ewolucj, czsto mwi rzeczy w rodzaju ewolucja jest tylko teori, nie faktem. Takie stwierdzenia zdradzaj powane niezrozumienie sposobu, w jaki sowo teoria uywane jest w naukowych rozwaaniach. W nauce fakty musz by wyjaniane w odniesieniu do innych faktw. Te wiksze modele wyjanie nazywane s teoriami. Za pomoc teorii mona przewidywa fakty i teorie mog by, co do zasady, testowane. Zwrot teoria ewolucji w adnym wypadku nie sugeruje, e ewolucja nie jest faktem. Mona mwi o zarazkowej teorii chorb lub teorii grawitacji bez poddawania w wtpliwo faktu istnienia w naturze chorb czy grawitacji. Mona otrzyma doktorat w kadej dziedzinie nauki, tylko po to, by nastpnie cynicznie uywa jzyka naukowego w celu usprawiedliwienia racych bdw Biblii. Niektrzy chrzecijanie tak zrobili; niektrzy nawet otrzymali tytuy szanowanych uczelni. Bez wtpienia bd kolejni. I cho ci ludzie oficjalnie s naukowcami, nie zachowuj si jak naukowcy. Po prostu nie angauj si w uczciwe badanie natury wszechwiata. A ich proklamacje o Bogu i bdach darwinizmu nijak nie oznaczaj, e istnieje jaka powana naukowa kontrowersja co do istnienia ewolucji. W 2005 roku w 34 krajach przeprowadzono badanie na temat akceptacji ewolucji wrd dorosej populacji. Stany Zjednoczone zajy 33 miejsce, tu przed Turcj. Take uczniowie licew w Stanach maj gorsze wyniki z nauk przyrodniczych i matematyki ni uczniowie we wszystkich rozwinitych krajach europejskich i azjatyckich. 35 Te dane s jednoznaczne budujemy cywilizacj ignorancji. Oto co wiemy. Wszechwiat jest znacznie starszy ni twierdzi Biblia. Wszystkie zoone organizmy na ziemi, cznie z nami, wyewoluoway z

wczeniejszych organizmw przez miliardy lat. Dowody na to s przytaczajce. ycie, ktre widzimy wok, jest ekspresj kodu genetycznego zapisanego w czsteczce DNA, a DNA podlega przypadkowym mutacjom, z ktrych niektre zwikszaj szanse przeycia i rozmnaania si w danym rodowisku. Proces mutacji i naturalnej selekcji pozwoli izolowanym populacjom rozmnaa si wsobnie i w wielkich przedziaach czasu, wytwarza gatunki. Nie ma wtpliwoci, e istoty ludzkie w taki wanie sposb wyewoluoway z przedludzkich przodkw. Wiemy na podstawie dowodw genetycznych, e dzielimy wsplnych przodkw z mapami naczelnymi i pozostaymi mapami, a ci przodkowie z kolei mieli wsplnych przodkw z nietoperzami i latajcymi lemurami. Drzewo ycia ma wiele gazi i jest dzi bardzo dobrze poznane. W konsekwencji, nie ma powodu by wierzy, e poszczeglne gatunki zostay stworzone w aktualnej postaci. Jak rozpocz si proces ewolucji jest wci zagadk, ale w adnym przypadku nie znaczy to, e jakie bstwo gdzie tam czai si na dnie. Z wiernego odczytania zapisw Biblii na temat stworzenia jasno wynika, e Bg stworzy wszystkie zwierzta i roliny w formie, jak dzi znamy. Nie ma wtpliwoci, e Biblia si myli. Wielu chrzecijan, ktrzy chc rzuci cie wtpliwoci na prawd ewolucji, ostatnio postuluje co nazywanego Inteligentnym Projektem (IP). Problem z IP polega na tym, e nie jest to nic innego jak program polityczny i religijny udajcy nauk. Od kiedy wiara w biblijnego Boga nie znajduje wsparcia w rozwijajcym si naukowym poznaniu wiata, zwolennicy IP mog tylko prbowa eksploatowa fragmenty rzeczywistoci nieopisane dokadnie przez nauk. Dyskusja o IP przebiega na wielu frontach na raz. Jak wielu teistw przed nimi, zwolennicy IP czsto argumentuj, e sam fakt istnienia wszechwiata dowodzi istnienia Boga. Uzasadnienie brzmi mniej wicej tak: wszystko co istnieje ma przyczyn; przestrze i czas istniej; tak wic przestrze i czas powstay przez co, co wykracza poza przestrze i czas. Jedynym bytem, ktry wykracza poza przestrze i czas i jednoczenie zachowuje moc kreacji jest Bg. Wielu chrzecijan, tak jak i Ty, uwaa ten argument za przekonywujcy. A jednak, nawet jeeli przyjmiemy gwne zaoenia (kade z nich wymaga uzasadnie ktrych teoretycy IP nie chc nawet przyj do dyskusji), to ostateczna konkluzja z nich nie wynika. Skd stwierdzenie, e jedyn rzecz, ktra moe powoa do ycia przestrze, jest istota wysza? Nawet jeli przyjmiemy, e nasz wszechwiat wymaga projektanta, to nie oznacza, e jest nim w biblijny Bg i e akceptuje On chrzecijastwo. Jeeli wszechwiat jest inteligentnie zaprojektowany, to moe by symulacj uruchomion na superkomputerze obcych. Lub moe by dzieem zego Boga, lub dwch takich bogw zajtych wzajemnym konfliktem w jakim wikszym kosmosie. Jak wielu krytykw religii zwracao uwag, pomys Stwrcy prowadzi natychmiast do problemu nieskoczonej ptli. Jeeli Bg stworzy wszechwiat, to co stworzyo Boga? Mwienie, e Bg, z definicji, jest niestworzony po

prostu prosi si o konkluzj. Kady byt zdolny do stworzenia zoonego wiata, musi by sam bardzo skomplikowany. I jak zauway wielokrotnie biolog Richard Dawkins, jedynym naturalnym procesem, ktry moe projektowa rzeczy jest ewolucja. Po prawdzie, nikt nie wie jak i dlaczego powsta wszechwiat. Nie jest pewne czy w ogle moemy sensownie mwi o powstaniu wiata, jako, e pojcie pocztku ma sens w odniesieniu do czasu, a tu mwimy o powstaniu samej czasoprzestrzeni.36 Kada uczciwa intelektualnie osoba przyzna, e nie wie, dlaczego wszechwiat istnieje. Oczywicie naukowcy chtnie przyznaj si do niewiedzy w tym punkcie. Wierzcy za nie. Wielce ironiczny jest fakt, e w religijnym dyskursie, gdzie wierzcy tak czsto podkrelaj swoj pokor, czsto potpiaj naukowcw i niewierzcych za ich intelektualn arogancj. A przecie nie ma wiatopogldu bardziej zanurzonego w arogancji ni wiara czowieka religijnego: Stwrca wiata interesuje si mn, akceptuje mnie, kocha mnie, nagrodzi mnie po mierci, a moje obecne przekonania pozostan zgodne z prawd do koca wiata, a kady kto nie zgadza si ze mn spdzi wieczno w piekle Przecitny chrzecijanin, w przecitnym kociele, wysuchujcy przecitnej niedzielnej mszy osiga poziom arogancji niewyobraalny w naukowym dyskursie a byo paru wyjtkowych arogantw wrd naukowcw. Ponad 99 procent gatunkw stworze, ktre kiedykolwiek chodziy, latay lub wiy si na ziemi, wygino do dzi. Ten tylko fakt wyklucza inteligentny projekt. Kiedy przygldamy si wiatu przyrody, widzimy niesamowit zoono, ale nie dostrzegamy optymalnych rozwiza. Obserwujemy nadmiarowo, cofanie si, zbdne komplikacje, widzimy zadziwiajce niesprawnoci, ktre skutkuj cierpieniem i mierci. Widzimy ptaki nieloty i we ze szcztkow miednic. Widzimy gatunki ryb, salamander i skorupiakw, ktre maj niefunkcjonujce oczy gdy ewoluoway w ciemnociach przez miliony lat. Widzimy wieloryby, ktre wytwarzaj zby w fazie zarodka, ktre za znikaj u dorosych. Te cechy naszego wiata wydaj si wyjtkowo zagadkowe, jeli Bg stworzy wszystkie gatunki na ziemi w sposb inteligentny; adne nie s zaskakujce w wietle ewolucji. Biolog J.B.S. Haldane znany jest z powiedzenia, e jeli Bg istnieje, to ma wyjtkow sabo do ukw. Mona by mie nadziej, e spostrzeenie tak bardzo podwaajce kreacjonizm, zamknie dyskusj na zawsze. Faktem jest jednak, e cho istnieje wspczenie okoo 350 tysicy znanych gatunkw ukw, Bg, jak si zdaje, ma jeszcze wiksz sabo do wirusw. Naukowcy oceniaj, e na kady gatunek zwierzcy na ziemi istnieje co najmniej 10 odmian wirusw. Wiele wirusw jest niegronych, a niektre najstarsze mogy peni wan rol w powstaniu skomplikowanych organizmw. Ale wirusy maj skonno do traktowania organizmw takich jak Ty czy ja, jak poyczone

genitalia. Wiele z nich przenika do naszych komrek tylko po to by je zniszczy, przy okazji zabijajc nas strasznie, bezlitonie, niepowstrzymanie. Takie wirusy jak HIV, czy wielka rzesza chorobotwrczych bakterii, ewoluuj na naszych oczach nabieraj odpornoci na leki antywirusowe i antybiotyki ku naszej szkodzie. Ewolucja zarwno przewiduje jak i wyjania ten fenomen; a Ksiga Rodzaju nie. Jak moesz wyobraa sobie, e wiara religijna daje najlepsze opisy tych zjawisk, lub e sugeruj one istnienie gbszej i miosiernej wszechobecnej istoty? Nasze wasne ciao dostarcza przykadw na niestaranno i niekompetencj stwrcy. W fazie embriona powstaj ogon, skrzela i pene futro mapy. Szczliwie tracimy te czarujce dodatki przed urodzeniem. Ta dziwaczna sekwencja rozwoju zarodkowego jest atwa do wytumaczenia w kategoriach genetyki i ewolucji; jest jednak trudna do wytumaczenia, jako efekt inteligentnego projektu. U mczyzn moczowd przechodzi przez gruczo prostaty. Prostata ma tendencj do powikszania si w trakcie ycia. W efekcie, wikszo mczyzn w wieku 60 lat moe zawiadczy, e co najmniej jeden z projektw Boga pozostawia wiele do yczenia. Kobieca miednica nie jest inteligentnie zaprojektowana by wspomaga cud narodzenia. Kadego roku setki tysicy kobiet cierpi na wyduon i zaburzon akcj porodow i w efekcie padaj ofiar urazu zwanego przetok porodow. Kobiety w trzecim wiecie, ktre na to cierpi, czsto staj si nadpobudliwe, s porzucane przez mw i wypdzane poza spoeczno. Fundusz ds. Ludnoci Organizacji Narodw Zjednoczonych ocenia, e ponad 2 miliony kobiet cierpi na przetok.37 Przypadki nieinteligentnego projektu w naturze s tak powszechne, e mona by napisa o nich ksik. Pozwol sobie na jeszcze jeden przykad. Przewody ukadu oddechowego i pokarmowego u czowieka maj wsplny odcinek w krtani. Te sprytne rozwizanie sprawia, e dziesitki tysicy dzieci lduje rocznie na oddziaach ratunkowych szpitali w Stanach Zjednoczonych. Kilkaset zadawi si na mier. Wiele innych dozna nieodwracalnego uszkodzenia mzgu. Jakiemu miosiernemu celowi to suy? Ale moemy sobie wyobrazi miosierny cel: widocznie rodzice tych dzieci powinni otrzyma nauczk; a pewnie Bg przygotowa specjaln nagrod w niebie dla kadego dziecka, ktre udawi si na mier kapslem od butelki. Problem ley w tym, e takie podejcie mona dopasowa do kadej sytuacji na wiecie. Jaki straszliwy bd nie moe by uzasadniony wedug tej metody? I dlaczego w ogle chcesz tak myle? Co jest moralnego w takim rozumowaniu?

Religia, przemoc i przyszo cywilizacji

Miliardy ludzi podzielaj Twoje przekonanie, e Stwrca wiata napisa (lub podyktowa) jedn z naszych ksig. Niestety istnieje wiele ksig, ktre uwaane s za sowo boe, a ksigi te stwierdzaj rne rzeczy o tym, jak naley y. Konkurujce doktryny religijne podzieliy nasz wiat na spoecznoci o rnych moralnociach i stay si rdem niekoczcych si konfliktw midzy ludmi. W reakcji, wielu wraliwych ludzi zaleca postpowanie zwane religijn tolerancj. I cho niewtpliwie tolerancja jest lepsza ni wojna religijna, nie jest pozbawiona swoich sprzecznoci. Nasza obawa przed wywoaniem nienawici religijnej, sprawia, e unikamy krytyki idei, ktre s coraz trudniejsze do stosowania i ewidentnie dziwaczne. Sprawia te, e uwaamy za suszne okamywa siebie czsto w intelektualnie bardzo wyszukany sposb o kompatybilnoci wiary i naukowego racjonalizmu. Nasze konkurujce religijne pewniki hamuj powstanie sprawnej globalnej cywilizacji. Wiara z przekonaniem, e Bg zwraca uwag na imi, ktrym jest nazywany, e Jezus nadchodzi na ziemi, e muzumascy mczennicy id prosto do raju jest po zej stronie narastajcego konfliktu idei. Religia znacznie bardziej intensyfikuje konflikty ni plemienno, rasizm czy polityka. Jest jedyn form mylenia grupowego, ktra dzieli ludzi wedug zasad pomiertnej nagrody i kary. Jedn z trwaych patologii ludzkiej kultury jest skonno do wychowywania dzieci w strachu i demonizowania innych istot ludzkich na podstawie wiary religijnej. W efekcie wiara zachca do przemocy na co najmniej dwa sposoby. Po pierwsze ludzie czsto zabijaj innych, poniewa uwaaj, e tak chce Stwrca wiata. Islamski radykalizm jest ostatnim przykadem takiego zachowania. Po drugie dua liczba ludzi wchodzi w konflikt z innymi, poniewa okrelaj swoj moralno spoeczn na podstawie przynalenoci religijnej: muzumanie staj po stronie muzumanw, protestanci protestantw, a katolicy popr katolikw. Nie zawsze s to czysto religijne konflikty. Ale zakamanie i nienawi, ktre dziel jedn spoeczno od drugiej s czsto produktem tosamoci religijnej. Tak wic konflikty, ktre zdaj si mie ziemskie podoe, s czsto gboko zwizane z religi. Walki w Palestynie (ydzi kontra muzumanie), na Bakanach (prawosawni Serbowie przeciw katolickim Chorwatom i boniackim i albaskim muzumanom), w Pnocnej Irlandii (protestanci kontra katolicy), w Kaszmirze (muzumanie przeciw hinduistom), w Sudanie (muzumanie przeciw chrzecijanom i animistom),38 w Nigerii (muzumanie przeciw chrzecijanom), Etiopii i Erytrei (muzumanie przeciw chrzecijanom), na Wybrzeu Koci Soniowej (muzumanie przeciw chrzecijanom), w Sri Lance (syngalescy buddyci kontra tamilscy hinduici), na Filipinach (muzumanie przeciw chrzecijanom), w

Iranie i Iraku (muzumanie sanniccy przeciw szyitom), na Kaukazie (prawosawni Rosjanie przeciw muzumaskim Czeczenom, prawosawni i katoliccy Ormianie przeciw muzumaskim Azerom), to tylko kilkanacie ostatnich przykadw. I cho podziay religijne na wiecie wydaj si oczywiste, wielu ludzi wci wyobraa sobie, e konflikt religijny jest zawsze powodowany przez brak edukacji, bied i polityk. Wikszo niewierzcych, liberaw i umiarkowanych najwyraniej jest przekonanych, e nikt tak naprawd nie jest zdolny, z powodw religijnych, do powicenia ycia swojego i innych. Oni po prostu nie wiedz jak czuje si kto pewny Raju i jak mona wierzy w Raj. Warto pamita, e zamachowcy z 11 wrzenia byli wyksztaconymi przedstawicielami redniej klasy, ktrzy nie zaznali w zauwaalnym stopniu politycznych przeladowa. Ale za to spdzili znaczn cz czasu w lokalnym meczecie, gdzie rozmawiali o zepsuciu niewiernych i rozkoszach, ktre czekaj na mczennikw w Raju. Ilu jeszcze architektw i inynierw musi wyrn w cian z prdkoci 600 km/h zanim przyznamy, e przemoc dihadu raczej nie jest wynikiem braku wyksztacenia, biedy lub polityki? Wstrzsajce jest, e w roku 2006 kto moe mie wyksztacenie i zasoby wystarczajce do zbudowania bomby atomowej, a jednoczenie wierzy, e zazna 72 dziewic w Raju. Zachodni ateici, liberaowie i umiarkowani wolno przyjmuj ten fakt. Przyczyna jest prosta: oni nie wiedz, co znaczy naprawd wierzy w Boga. Spjrzmy dokd prowadz wiat religijne niezgody. Na ziemi yje okoo 1,5 miliarda muzumanw, z ktrych wielu uwaa, e pewnego dnia Ty i ja przejdziemy na islam, bdziemy niewolnikami muzumaskiego kalifatu lub zostaniemy zabici za brak wiary. Islam jest najszybciej rozwijajc si religi Europy. Przyrost naturalny muzumanw europejskich jest 3 razy wyszy ni ich niemuzumaskich ssiadw. Jeeli trend si utrzyma, Francja bdzie w wikszoci muzumaska w cigu 25 lat i to, gdy natychmiast zostanie zatrzymana imigracja. W caej Europie spoecznoci muzumaskie nie wykazuj chci by przyjmowa wieckie i obywatelskie wartoci przyjmujcych krajw, a jednoczenie wykorzystuj te wartoci bez skrupuw, dajc tolerancji dla ich antysemityzmu, upoledzeniu kobiet i religijnej nienawici, do ktrej nagminnie nawouje si w ich meczetach. Maestwa z przymusu, egzekucje honorowe kobiet, karne gwaty zbiorowe, mordercza nienawi do homoseksualistw s teraz cechami skdind wieckiej Europy dziki islamowi. Uwaa si, e kobieta splamia honor rodziny jeli odmwia maestwa z przymusu, poprosia o rozwd, bya niewierna, zostaa zgwacona lub pada ofiar innego rodzaju napaci seksualnej. Kobiety, ktre znalazy si w takiej sytuacji s czsto mordowane przez ich ojcw, mw lub braci, czasem przy wspudziale innych kobiet. Egzekucje honorowe, mona prawdopodobnie postrzega jako zjawisko kulturowe, a nie wycznie religijne. Nie jest te charakterystyczne tylko dla wiata islamu. Praktyka ta znajduje jednak mocne

wsparcie w islamie, gdy religia ta wyranie uwaa kobiet za wasno mczyzny i nakazuje kara niewierno mierci. W wiecie muzumaskim, kobieta, ktra zgosi gwat, ryzykuje, e zostanie zamordowana za niewierno w kocu przyznaa si do stosunku pozamaeskiego. Polityczna poprawno i obawa przed rasizmem sprawia, e wielu Europejczykw nie jest chtnych sprzeciwia si odraajcym religijnym obyczajom ekstremistw yjcych pord nich. Z paroma wyjtkami, jedynymi publicznymi osobami, ktre miay odwag mwi otwarcie o zagroeniu, jakie islam niesie dla europejskich spoeczestw s faszyci. Nie wry to dobrze naszej cywilizacji. Pomys, e islam jest pokojow religi opanowan przez ekstremistw, jest zudzeniem i jest te szczeglnie niebezpiecznym zudzeniem dla samych muzumanw. Nie jest jasnym, jak mamy rozwija dialog ze wiatem islamu, ale usypianie samych siebie za pomoc eufemizmw nie jest odpowiedzi. Jest ju truizmem wrd ludzi od polityki zagranicznej, e prawdziwa reforma islamu nie moe by narzucona z zewntrz. Powinnimy jednak zrozumie, dlaczego tak jest dlatego, e wikszo muzumanw jest cakowicie opanowana przez ich wiar. Muzumanie postrzegaj polityk i konflikt globalny w kategoriach islamu. A muzumanin, ktry nie postrzega tak wiata, ryzykuje, e zostanie uznanym za apostat i zabitym przez innych muzumanw. Jak moemy mie nadziej na porozumienie ze wiatem islamu, jeeli sami nie postpujemy rozsdnie. Nic nie osigniemy, deklarujc, e wszyscy wierzymy w jednego Boga. Nie wierzymy w jednego Boga i nic bardziej nie podwaa tego faktu, jak historia naszych wasnych wojen religijnych. A wewntrz islamu szyici i sunnici nie mog dogada si jak w ten sam sposb modli si do jednego Boga i z tego powodu zabijaj si od wiekw. Jest wysoce nieprawdopodobnym, e uda nam si uzdrowi podziay tego wiata przez midzyreligijny dialog. Poboni muzumanie s, tak samo mocno jak Ty, przekonani, e ich religia jest doskonaa i jakiekolwiek odstpstwo prowadzi prosto do pieka. Jest oczywicie atwe, by przedstawiciele gwnych religii spotykali si czasem, by zgodzi si, e pokj powinien panowa na ziemi lub, e miosierdzie jest wsplnym elementem, ktry jednoczy religie wiata. Nie uciekniemy jednak przed spostrzeeniem, e osobiste przekonania religijne warunkuj sposb wykorzystania tego pokoju, jak rwnie przed pytaniem co dokadnie znaczy miosierdzie. Miliony, lub nawet setki milionw muzumanw gotowych jest umrze, zanim pozwol by Twoja wersja miosierdzia przyja si na Pwyspie Arabskim. W jaki sposb dialog midzy religiami, nawet na najwyszym szczeblu, ma uzgodni wiatopogldy fundamentalnie odmienne i z zasady odporne na zmian? Niezmiernie wanym jest, w co konkretnie wierz miliardy ludzi, i dlaczego.

Podsumowanie
Jednym z najwikszych wyzwa stojcych przed ludzk cywilizacj w XXI wieku jest nauczenie si mwienia o najgbszych ludzkich problemach etyce, dowiadczeniu duchowym i nieuchronnoci ludzkiego cierpienia w sposb, ktry nie jest raco nieracjonalny. Desperacko potrzebujemy publicznej dyskusji prowadzonej w sposb wspierajcy krytyczne mylenie i intelektualn szczero. Nic bardziej nie stoi na przeszkodzie temu zamierzeniu, ni szacunek, ktrym darzymy wiar religijn. Mgbym by pierwszym, ktry przyzna, e usunicie religii w naszych czasach nie ma szans. A jednak to samo mona byo powiedzie o wysikach zmierzajcych do zakazania niewolnictwa w kocu XVIII wieku. Kady, kto w 1775 roku mwi z przekonaniem o likwidacji niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych, sprawia wraenie czowieka traccego swj czas i traccego go niebezpiecznie. Porwnanie nie jest idealne, ale przekonywujce. Jeeli kiedykolwiek przezwyciymy religijne odurzenie, bdziemy patrze na ten okres ludzkiej historii z przeraeniem i zadziwieniem. Jak ludzie mogli wierzy w takie rzeczy w XXI wieku? Jak mogli dopuci do tak niebezpiecznych podziaw spoecznych przez puste idee o Bogu i Raju? Tak naprawd, niektre Twoje najbardziej najgbsze wierzenia s podobnie zawstydzajce, jak przekonania tych, ktrzy wysali ostatni statek niewolniczy do Ameryki w kocu 1859 roku (tym samym, w ktrym Darwin opublikowa O pochodzeniu gatunkw). Nadszed czas by nauczy si zaspokaja nasze emocjonalne potrzeby bez posugiwania si niedorzecznoci. Musimy znale sposb, by przywoa si rytuau, by wyrnia te chwile w yciu kadego czowieka, ktre wymagaj skupienia i wraliwoci narodzenie, maestwo, mier bez okamywania siebie o naturze wiata. Tylko, gdy uznamy za dziwaczne odchylenie wychowanie naszych dzieci jako chrzecijan, muzumanw, ydw, tylko wtedy mamy szans naprawi najgbsze i najbardziej niebezpieczne podziay w naszym wiecie. Nie mam wtpliwoci, e Twoje doznanie Chrystusa wspistniao z najlepszymi wydarzeniami w Twoim yciu. Pewnie po tym kochasz innych ludzi w sposb wczeniej niewyobraalny. Moge nawet dozna uczucia ekstatycznej radoci i szczcia w czasie modlitwy. Nie chc podwaa wartoci tych dowiadcze. Pragn jednak zwrci uwag, e miliardy innych ludzi, w kadym czasie i miejscu doznaway podobnych przey ale w ich przypadku w czasie rozmyla o Krisznie, Allachu, Buddzie, w chwili uniesienia przy odbiorze sztuki, przy wykonywaniu muzyki lub pod wpywem kontemplacji pikna natury. Bez wtpienia czowiek jest zdolny do gboko przemieniajcych

dowiadcze. I rwnie bez wtpienia jest zdolny do bdnej interpretacji tych dozna, tak, by gbiej oszukiwa si, co do natury rzeczywistoci. Masz racj oczywicie, gdy wierzysz, e jest wicej rzeczy wartych by y, ni tylko poznawanie struktury i zawartoci wszechwiata. Ale to nie sprawia, e nieuzasadnione (i nieuzasadnialne) twierdzenia na ten temat s w jakimkolwiek sensie bardziej godne szacunku. Powinnimy przyj, e by rozrni nauk i religi nie jest wane bymy odrzucili nasze intuicje moralne i przeycia duchowe z dyskusji o naturze wiata istotne jest, co moemy uczciwie wnioskowa na ich podstawie. S dobre przesanki do tego by wierzy, e Jezus i Budda nie opowiadali bzdur, gdy opisywali zdolno czowieka do przeksztacenia swojego ycia w rzadki i pikny sposb. Ale jakiekolwiek powane badanie etyki lub ycia kontemplacyjnego wymaga przyjcia tych samych standardw rozsdku i samoanalizy, ktre oywiaj wszystkie intelektualne dyskursy. Jako fenomen biologiczny religia jest produktem procesu mylowego, ktry ma gbokie korzenie w ewolucyjnej przeszoci. Niektrzy badacze postuluj, e religia moga odegra wan rol w nadawaniu spjnoci spoecznej duym grupom prehistorycznych ludzi. Jeeli to prawda, to religia wypenia swe wane zadanie. Ale to nie znaczy, e ma t rol do wypenienia i teraz. Nie ma przecie nic bardziej naturalnego ni gwat. Ale nikt nie bdzie twierdzi, e gwat jest dobry i zgodny z zasadami cywilizowanego spoeczestwa tylko dlatego, e mia ewolucyjne zalety dla naszych praprzodkw. To, e religia penia jak wan funkcj w przeszoci, nie wyklucza faktu, e jest teraz najwiksz przeszkod w budowie globalnej cywilizacji. Ten list jest produktem niepowodzenia klski wielu byskotliwych wczeniejszych atakw na religi, niepowodzenia naszych szk w ogoszeniu mierci Boga w sposb, ktry kada kolejna generacja moe zrozumie, niepowodze mediw w krytyce osb publicznych poddajcych si religijnym pewnikom niepowodzeniom may i duym, ktre pozwalaj prawie kademu spoeczestwu na ziemi wci grzeba si w rozwaaniach o Bogu i nienawidzi tych co grzebi inaczej. Niewierzcy, tacy jak ja, stoj przy Tobie, oguszeni przez muzumaskie hordy wrzeszczce o mierci dla caych narodw. Ale stoimy zadziwieni take Tob Twoj odmow dostrzeenia rzeczywistoci, cierpienia, ktrego jeste przyczyn w subie Twoich religijnych mitw, Twoim przywizaniem do zmylonego Boga. Ten list jest efektem tego zadziwienia i jest wyrazem malutkiej nadziei.

10 ksiek, ktre polecam

1. Bg urojony, Richard Dawkins 2. Odczarowanie religia jako zjawisko naturalne, Daniel C. Dennett 3. Misquoting Jesus, Bart D. Ehrman 4. Kingdom Coming, Michelle Goldberg 5. The End of Days, Gershom Gorenberg 6. Freethinkers, Susan Jacoby 7. Niezwyke zudzenia i szalestwa tumw, Charles Mackay 8. Dlaczego nie jestem chrzecijaninem, Bertrand Russell 9. God, the Devil, and Darwin, Niall Shanks 10. Atheism: The Case Against God, George H. Smith

O Autorze
Sam Harris napisa bestseller The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason, polecany przez New York Times, wyrniony nagrod PEN/Martha Albrand Award for First Nonfiction. W Internecie zaprasza na www.samharris.org.

Przypisy

Nie ma kopotw ze znalezieniem danych z bada, ktre dokumentuj gbi i powszechno pobonoci w Ameryce. PEW (www.people-press.org) oraz Gallup (www.gallup.com) pozostaj najlepszymi rdami takich informacji. Wedug ostatnich bada Gallupa: http://www.editorandpublisher.com/eandp/news/article_display.jsp?vnu _content_id=loo2l547O4 "What God sanctioned": F. G. Wood, The Arrogance of Faith (New York: A. A. Knopf, 1990 r.), str. 59. wikszo Amerykanw najwyraniej tak uwaa: Seventy-two percent of Americans approve of displaying the Ten Commandments on public property. http://pew forum.org/press/index.php?ReleaseID=32
3 4 2

Od tumacza: wszystkie cytaty z Biblii pochodz z Biblii Tysiclecia.

Heretycy powinni by torturowani: P. Johnson, A History of Christianity (New York: Simon & Schuster, 1976 r.), str. 116-117. Lub zabijani na miejscu: Summa Theologica, paragraf 3 w pytaniu 11 w Secunda Secundae. Martin Luther i John Calvin: W. Manchester, A World Lit Only by Fire: The Medieval Mind and the Renaissance (Boston: Little, Brown, 1992 r.). Od tumacza: Te reguy obowizuj z ca moc w wiecie muzumaskim. Ostatnio (2008 r.) jeden z wielkich muftich w Arabii Saudyjskiej potwierdzi zgodno obowizujcego prawa z islamem, do sprzedawania 10-letnich dziewczynek jako on dla 45-letnich mczyzn. Od tumacza: Przykazania w Biblii nieznacznie rni si od tego, co w Katechizmie rozpowszechnia Koci Katolicki. Rwnie numeracja nieznacznie rni si u ydw, katolikw, protestantw i prawosawnych. Czasami niektre przykazania s czone np. 1 i 2 w Biblii to 1 w Katechizmie. Produkcja szczepionki: Forbidden Vaccine, The New York Times, 30 grudnia 2005 r. (artyku). Znane dane: M. Goldberg, Kingdom Coming: The Rise of Christian Nationalism (New York: W. W. Norton, 2006 r.), str. 137. Wystpowanie rzeczki: N. D. Kristof, Bush's Sex Scandal, The New York Times, 16 lutego 2005 r. Reginald Finger: M. Specter, Political Science, The New Yorker, 13 marca 2006 r., str. 58-69.
11 10 9 8 7 6 5

W rzeczywistoci wiele stanw: The States Confront Stem Cells, The New York Times, 31 marca 2006 r. Gdyby kto eksperymentowa: http://www.usccb.org/prolife/issues/bioethic/statelaw.htm Czy moesz w to uwierzy, e Watykan sprzeciwia si aktualnie uyciu kondomw jako zabezpieczenia przed HIV nawet wrd maonkw. Podobno Papie Jan Pawe II zamierza przemyle t polityk, Kardyna Javier Lozano Barragan, przewodniczcy Papieskiej Rady ds. Suby Zdrowia, ogosi w radiu watykaskim, e jego biuro prowadzi bardzo naukowe, techniczne i moralne studia na ten temat (sic). No wic, jeli doktryna Kocioa Katolickiego zmieni si pod wpywem tych pobonych deliberacji, bdzie to znak, nie mdroci wiary, a tylko faktu, e jeden z dogmatw sta si nie do utrzymania. Christopher Hitchens: Mommie Dearest, 20 padziernika 2003 r., http://www.slate.com/id/2090083/ Najwikszy niszczyciel: http://nobelprize.org/peace/laureates/1979/teresalecture.html O Salwadorze: J. Hitt, Pro-Life Nation, The New York Times Magazine, 9 marca 2006 r. 20 procent: C. P. Griebel et al., Management of Spontaneous Abortion, American Family Physician, vol. 72, no. 7 (1 padziernika, 2005 r.), str. 1243-50.
19 18 17 16 15 14 13

12

Ateizm Hitlera by wyranie przeceniany:

Moje uczucia, jako chrzecijanina, prowadz mnie do mojego Boga i Zbawcy wojownika. Prowadz mnie do czowieka, ktry w samotnoci, otoczony przez niewielu zwolennikw, rozpozna prawdziw natur ydw. I wezwa ludzi do walki z nimi. I ktry, boska prawda! By najwikszy nie, jako cierpicy, ale jako wojownik. W bezgranicznej mioci, jako chrzecijanin i jako czowiek, czytam pismo, ktre mwi nam jak Pan w kocu powsta w Swojej mocy i wypdzi zaraz ze wityni, gniazdo mij i wy. Jak wspaniaa bya jego walka po stronie wiata przeciw ydowskiej trucinie, jako chrzecijanin ja rwnie mam obowizek wobec mojego narodu. Hitler owiadczy to w przemwieniu 12 kwietnia 1922 roku (Norman H. Baynes, ed. The Speeches of Adolf Hitler, April 1922-August 1939. Vol. 1 z 2, str. 19-20. Oxford University Press, 1942 r.) Kamstwo krwi (blood libel) w odniesieniu do ydw to faszywe relacje o mordowaniu przez ydw nie-ydw w celu uzyskania krwi do religijnych ofiar. Te kamstwa s wci powszechnie akceptowane w wiecie islamu. 42 Watykan pisze: J. I. Kertzer, The Modern Use of Ancient Lies, The New York Times, 9 maja 2002 r.
21 20

Wedug ONZ: P. Zuckerman, Atheism: Contemporary Rates and Patterns, w The Cambridge Companion to Atheism, Michael Martin, ed. (Cambridge, Eng.: Cambridge University Press, wkrtce). To samo porwnanie: G. S. Paul. Cross-National Correlations of Quantifiable Societal Health with Popular Religiosity and Secularism in the Prosperous Democracies, Journal of Religion and Society, vol. 7 (2005 r.); R. Gledhili, Societies Worse Off 'When They Have God on Their Side,' The Times (Wielka Brytania), 27 wrzenia 2005 r. Przynaleno partyjna: http://peoplepress.org/commentary/display.php3?AnalysisID=i03
25 26 27 28 24 23

22

Z 25 miast: http://www.morganquitno.com/cito6pop.htm#25 3 z 5 najbardziej niebezpiecznych miast: http://www.fbi.gov/ucr/ucr.htm Z 22: http://www.itaffectsyou.org/blog/?p=200

Kraje z wysokim poziomem: www.globalissues.org/TradeRelated/Debt/USAid.asp#ForeignAidNumbers inChartsandGraphs; http://www.oecd.org

29 30 31

Rozwa liczby: www.nybooks.com/articles/17726. "nie w mocy": http://www.thetablet.co.uk/sample04.sh.tml

W oparciu o teksty: See J. Pelikan, Jesus Through the Centuries (New York: Harper & Row, 1987 r.); A. N. Wilson, Jesus: A Life (New York: W. W. Norton, 1992r.); i B. M. Metzger i M. D. Coogan, eds., The Oxford Companion to the Bible (Oxford, Eng.: Oxford University Press, 1993 r.), str. 789-90. Sprzecznoci w Ewangeliach: jest wiele rde materiaw o sprzecznociach. Burr, Self-contradictions of the Bible (1860 r.) jest dzieem klasycznym. U rda: National Academy of Sciences, Teaching About Evolution and the Nature of Science (1998 r.), str. 58; http://www.nap.edu/catalog/5787.html Po prawdzie, otrzymuje ostatnio e-maile z protestami ludzi, ktrzy twierdz z pen gorliwoci, e wierz w Posejdona i e inni bogowie greckiej mitologii s realni. W midzyczasie, uczniowie w liceach w USA: L. Gross, Scientific Illiteracy and the Partisan Takeover of Biology, PLoS Biol 4(5): e167. DOI: 10.1371/journal.pbio.0040167 (2006 r.); http://biology.plosjournals.org/perlserv?request=get-document&doiio.i37i/journal.pbio.0040167. Fizyk Stephen Hawking uwaa czasoprzestrze za czterowymiarow zamknit rur, bez pocztku I koca (co jak powierzchnia sfery).
36 35 34 33 32

Lekarstwem na przetok porodow, jak si okazuje, jest prosty zabieg chirurgiczny, a nie modlitwa. Cho wielu ludzi wiary wydaje si przekonana, e modlitwa moe uleczy wiele schorze (mimo, e badania naukowe tego nie pokazuj), jest interesujcym, e modlitwa jest uwaana za skuteczn tylko w przypadku chorb i ran, ktre mona wyleczy. Nikt, na powanie, spodziewa si, e modlitwa spowoduje, e osobie bez koczyny odronie ona sama. A dlaczego nie? Salamandrom przydarza si to czsto, najwyraniej bez modlitwy. Jeeli Bg wysuchuje modlitw cho czasami, dlaczegby czasami nie spowodowaby odronicie koczyny inwalidzie? I dlaczego ludzie wierzcy nie powinni oczekiwa, e modlitwa zadziaa. Jest nawet zabawna witryna powicona tej zagadce: www.whydoesgodhateamputees.com (dlaczegobgnienawidzikalek). Wojna religijna w Sudanie jest rnym konfliktem od ludobjstwa, ktre wanie odbywa si w Darfurze (region Sudanu).
38

37