T.C.

SLEYMAN DEMREL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS FELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALI

GELENEKSEL YAPININ KIRILMA SRECNDE DNDARLIK (OUZEL RNE)

(YKSEK LSANS TEZ)

Hazrlayan: Tark GVEND 0030206073

Tez Danman: Do. Dr. Kemaleddin TA

ISPARTA-2008

NSZ
Son birka yzyl iinde dnya zerinde meydana gelen deiimler toplumlarn meydana getirdikleri geleneksel tutum ve davran havuzlarnn kapaklarn amaktadr. Bireylerin zihin, inan ve davran dnyalarn besledikleri kltr ve dinin ii modernizmin eliyle sekler bir srele boaltlmaktadr. Davran kodlar dalm, tutum dnyalar maddi menfaatler ile manevi erekler arasnda kalm gei toplumlarnda, suni ylmalarla oluan kentlerde ulam imknlarnn glenmesi krsal kente tarken eitlenen kitle iletiim aralar da medya ve modern eitimi yanna alarak kentin modern deerlerini krsala ulatrmaktadr. Sekler hayat ve beraberinde getirdii yeni yaplar, geleneksel yapda ciddi krlmalara neden olmakta kltr ve din anlaylarnda da kkl deiimler yaatmaktadr. Modernizmi sembolize eden kentlerde de kltrel kodlarna yabanc lmpen topluluklar meydana gelmekte nesiller arasnda birbirlerini tanmlayamayan zihn boluklar olumaktadr. Bu yap ierisinde insanlarn tutum ve davranlarnn ekillenmesinde gl etkileri bulunan din olgusunun fonksiyonun belirlenmesinin modernleme ile birlikte toplumu etkileme ve toplumdan etkilenme boyutlarnn ortaya karlmasnn Ouzelindeki din yaay anlamak ve yeniden tanmlayabilmek asndan din sosyolojisine katk salanacana inanmaktayz. Ouzeli, Gaziantepe bal 12.000 nfuslu bir ile olmann tesinde gerek corafi konumu gerek kltrel yaps itibar ile olduka zgn sosyokltrel zelliklere sahip bir iledir. Bu erevede Ouzeli ile merkezinde yaayan insanlarn din inan, ibadet tutum ve davranlarnn belirlenmesi, din hayata ynelik tutumlarn eitli faktrlere gre nasl bir farkllama gsterdiinin tespit edilmesi ve din hayatn sosyal sistem ierisindeki yeri ve neminin aratrlmasn almamzn amac olarak belirledik. Aratrmamz girile birlikte iki blm ve bir sonutan meydana gelmektedir. Giri blmnde aratrmann konusu, yntem ve teknikleri, evren ve snrllklar, son olarak varsaymlar ile ilgili olarak bilgiler verilmitir.
iii

Birinci blmde sosyal deime, din ve dindarlk, gelenek ile ilgili teorik ve kavramsal bilgiler verilmektedir. kinci blmde ise aratrma blgemizdeki din yaayla ilgili bulgular zerinde durulmakta ve bulgularla ilgili yorumlar yaplmaktadr. Sonu ksmnda da aratrma bulgularnn genel deerlendirilmesi yaplarak varsaymlar test edilmeye allmtr. almann her aamasnda ilgi, yardm ve desteklerini esirgemeyen, yapc eletirileri ve rehberlii ile bana yol gsteren danman hocam Do. Dr. Kemaleddin TAa teekkr ederim. Ayrca zellikle almamn son ve zor dnemlerinde yanmda bulunan Sayn Adem GRLER ve Nuran ZLK hocalarma ve anketin uygulanmasndaki yardmlarndan dolay Ouzeli mam Hatip Lisesi rencilerine de desteklerinden dolay teekkr ederim.

iv

ZET
Modernizmin gelien iletiim imkanlarnn, bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin geleneksel yapda meydana getirdii deiimlerin din ve dindarlk zerindeki yansmalarn tespit etmek, seyrini belirlemek ve sebeplerini anlayabilmek iin gelitirilen bu alma, kuramsal erevesinin yan sra geleneksel yap zelliklerine sahip Ouzelinde yaplan ampirik alma ile de somut verilere ulalmaya gayret edilerek ngrlen sonulara ulalmaya allmtr. Modern eitimin, teknolojinin rettii yeni yaam tarzlarn krsala tayan medyann ve ekonomik kayglarn glendirdii sosyal deimenin, geleneksel yapda krlmalar meydana getirmekle kalmayarak din ve dindarlk zerindeki farkllamalarn deerlendirebilmek almann temel amacn oluturmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Sosyal Deime, Din ve Dindarlk, Gelenek, Gelenekilik, Olgunlam Dindarlk, Olgunlamam Dindarlk.

ABSTRACT
The first objective of this empricial study is to identify the effect modernism, developing communication tools and scientific and technological developments on local traditional and religious life style in Oguzeli, Gaziantep. This specific place was chosen, for it has a unique traditional culture. In the next step, this study will also explore the impact of those changes in traditional daily life style on religion and daily religious behavior of people in this South-eastern town.

Key Words: Social Change, Religion, Tradition, Traditionalism, Matured Religious, Immature Religious.

NDEKLER NSZ ..................................................................................................................... iii ABSTRACT ............................................................................................................... v NDEKLER ......................................................................................................... vi TABLOLAR ............................................................................................................. ix GR ....................................................................................................................... 13 1. ARATIRMANIN KONUSU VE PROBLEM .................................................. 13 2. ARATIRMANIN AMACI VE NEM ............................................................ 17 3. VARSAYIMLAR ................................................................................................ 18 4. KAPSAM VE SINIRLILIKLAR ......................................................................... 20 5. YNTEM............................................................................................................. 20
5.1. Aratrmann Modeli ............................................................................................................. 21 5.2. Aratrmann Evreni ve rneklemi ....................................................................................... 21 5.3. Aratrmann Verilerinin Toplanmas ve Analizi .................................................................. 22

BRNC BLM ................................................................................................... 23 KAVRAMSAL VE KURAMSAL EREVE ....................................................... 23 1. SOSYAL DEME VE DN ............................................................................. 23
1.1. Sosyal Deime ..................................................................................................................... 24 1.2. Sosyal Deime Modelleri .................................................................................................... 27 1.3. Sosyal Deiimin Temel Dinamii Olan Din........................................................................ 28 1.4. Sosyal Deimeyi Engelleyen Din Anlaylar ..................................................................... 29

2. DN VE DNDARLIK ......................................................................................... 32
2.1. Dine Yaklamlar .................................................................................................................. 32 2.2. Dindarlk ve Din likisi ........................................................................................................ 35 2.3. Dindarln Tipolojileri ......................................................................................................... 39 2.4. Dindarln Boyutlar ............................................................................................................ 44

2.4.1. nan Boyutu ...................................................................................... 45 2.4.2. badet Boyutu ..................................................................................... 46 2.4.3. Tecrbe Boyutu .................................................................................. 47 2.4.4. Bilgi Boyutu ....................................................................................... 47 2.4.5. Etki Boyutu......................................................................................... 48

3. GELENEK, GELENEKLK VE DN .............................................................. 48

3.1. Gelenek ................................................................................................................................. 49 3.2. Geleneksel Toplum ............................................................................................................... 51 3.3. Gelenekilik .......................................................................................................................... 51 3.4. Gelenek ve Din ..................................................................................................................... 53 3.5. Genel Anlamda Geleneksel Yapnn Krlma Srecinde Dindarlk....................................... 55

KNC BLM ...................................................................................................... 58 ARATIRMANIN BULGULARI VE YORUMLARI ........................................... 58 1. RNEKLEM GRUBUNUN OLGUSAL KML ........................................... 58
1.1. rneklem Grubunun Cinsiyeti .............................................................................................. 58 1.2. rneklem Grubunun Ya ..................................................................................................... 59 1.3. rneklem Grubunun Eitim Durumu ................................................................................... 59 1.4. rneklem Grubunun Medeni Durumu .................................................................................. 60 1.5. rneklem Grubunun Meslei ................................................................................................ 60 1.6. rneklem Grubunun Gelir Durumu ...................................................................................... 61 1.7. rneklem Grubunun Ald Din Eitimi .............................................................................. 62 vi

1.8. rneklem Grubunun Dindarlk Dzeyi ................................................................................. 62 1.9. rneklem Grubunun Siyasi Konumu .................................................................................... 63

2. DNDARLIK FARKLILAMALARINA ETK EDEN FAKTRLER............. 63

2.1. Eitim Durumuna Gre Dindarlk Farkllamalar ............................................................... 63

2.1.1. Eitim ve Hastalk, Ruhsal Problemlerin Allaha olan nanca Etkisi 64 Tablo 10. Eitim ve Hastalk, Ruhsal Problemlerin Allaha olan nanca Etkisi ................................................................................................................ 64 2.1.2. Eitim ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi .............. 65 Tablo 11. Eitim ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi........ 65 2.2.1. Meslek ve Kadnlarn Hayatna Katlabilmeleri ............................. 66 2.2.2. Meslek ve badetlerin Davran Deiikliine Neden Olmas ........... 68 2.2.3. Meslek ve Gnlk Hayatta Dine Alan Alan .................................... 69 2.2.4. Meslek ve Hastalk, Ruhsal Problemlerin Allaha Olan nanca Etkisi71 Tablo 15. Meslek ve Hastalk, Ruhsal Problemlerin Allaha Olan nanca Etkisi ................................................................................................................ 71 2.2.5. Meslek ve Dnya Malna Bak ......................................................... 73

2.3. Din Eitimi Durumuna Gre Dindarlk Farkllamalar ....................................................... 74

2.3.1. Din Eitimi ve Evlilik Konusunda E Adaylarnn Dindar Olmas .. 74 2.3.2. Din Eitimi ve evre Basks ............................................................. 75 2.3.4. Din Eitimi ve Dnya Malnn Deersizlii ...................................... 78 2.3.5. Din Eitimi ve Gnlk Yaamda Dinin Referans Alnmas .............. 79 2.3.6. Din Eitimi ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi ...... 80 2.3.7. Din Eitimi ve Ailede Din Telkin Sorumluluu .............................. 82 2.3.8. Din Eitimi ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan ................................................................................................................. 83 2.3.9. Din Eitimi ve Doal Afetlerde lah Ceza Anlay ......................... 84 2.3.10. Din Eitimi ve Mezheplere Ballk ................................................ 86 2.4.1. Dindarlk Dzeyleri ve E Seimindeki Etkileri ................................ 87 2.4.2. Dindarlk Dzeyleri ve Evlilik ncesi Flrte Kar Tutumlar ........... 88 2.4.3. Dindarlk Dzeyleri ve Kurban Kesme badeti Yerine Parasal Yardm ............................................................................................................. 90 2.4.4. Dindarlk Dzeyleri ve badetlerdeki Davran Deiiklii ............... 91 2.4.5. Dindarlk Dzeyleri ve an artlar Karnda badetler ................. 93 2.4.6. Dindarlk Dzeyleri ve slamn Temel Kaynaklar ........................... 94 2.4.7. Dindarlk Dzeyleri ve Toplumsal Bask ........................................... 95 2.4.8. Dindarlk Dzeyleri ve Ailede Din Telkin Sorumluluu .................. 96 2.4.9. Dindarlk Dzeyleri ve Hz. Muhammetin Her ada rnek Alnabilirlii ..................................................................................................... 97 2.4.10. Dindarlk Dzeyleri ve Gnlk Yaamda Dinin Referans Alnmas 99 Tablo 36. Dindarlk Dzeyleri ve Gnlk Yaamda Dinin Referans Alnmas ........................................................................................................... 99 2.4.11. Dindarlk Dzeyleri ve Din Bilgi Edinmede slamn Temel Kaynaklar ...................................................................................................... 100 2.4.12. Dindarlk Dzeyleri ve nsanlarn Deerlendirilmesinde nancn Rol ................................................................................................................ 101 2.4.13. Dindarlk Dzeyleri ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan ................................................................................................. 102 2.5.1. Siyasi Konum ve E Seiminde Dindarlk ....................................... 104
vii

2.4. Dindarlk Dzeylerine Gre Dindarlk Farkllamalar ......................................................... 87

2.5. Siyasi Konumuna Gre Dindarlk Farkllamalar .............................................................. 103

2.5.2. Siyasi Konum ve Din Nikh............................................................ 106 2.5.3. Siyasi Konum ve Evlilik D Birliktelik ......................................... 108 2.5.4. Siyasi Konum ve Ailede Din Telkin Sorumluluu ......................... 109 2.5.5. Siyasi Konum ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan ............................................................................................................... 110 2.5.6. Siyasi Konum ve Gnn artlarnda badetler ................................. 111 2.5.7. Siyasi Konum ve Gnlk Hayatta Dine Alan Alan ....................... 112 2.5.8. Siyasi Konum ve Doal Afetlerde lah Ceza Anlay .................... 113 2.5.9. Siyasi Konum ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi 115 2.5.10. Siyasi Konum ve Din Bilgi Edinmede slamn Temel Kaynaklar117 3. DNDARLIK FARKLILAMALARININ ETL BOYUTLARINA YNELK TUTUMLAR ....................................................................................... 118
3.1. E Seimi ve Dindarlk ....................................................................................................... 118 3.2. Evlilikte Din Nikh ............................................................................................................ 119 3.3. Evlilik ncesi Birliktelik .................................................................................................... 120 3.4. Kadnlarn Hayatna Katlmalar ..................................................................................... 121 3.6. Ailede Kiilerin Din Telkin Sorumluluu .......................................................................... 122 Tablo 55. Ailede Kiilerin Din Telkin Sorumluluu................................................................. 122 3.7. slamn Yardmlamaya Verdii nemin Gnmz nsanlar Tarafndan Kabul............ 123 3.8. Rzk Endiesi ile Az ocuk Yaplmas .............................................................................. 124 3.9. Allaha Olan nanta Kt Tecrbelerin ve Derin Korkularn Rol ................................... 125 3.10. Kuran ve Snnetin amzdaki Alglan ..................................................................... 126 3.11. Dnyaya Verilen Deerle lmden Sonraki Hayata Verilen Deer ................................. 126 Tablo 60. Dnyaya Verilen Deerle lmden Sonraki Hayata Verilen Deer ......................... 126 3.12. Hz. Muhammetin Her ada rnek Alnmasnn Gereklilii ......................................... 127 3.13. Zekt ve Sadakada Alt Motivasyon: Zenginlik Beklentisi ................................................ 128 3.14. Mevsimlik Dindarlk ......................................................................................................... 129 3.16. Kiinin Din nan ve Eylemlerinde Modernizmin Etkileri .............................................. 130 3.17. Dinin Gnlk Hayatta Kendine Yer Bulmas.................................................................... 131 3.18. badetlerin Vicdanla Tatmini ............................................................................................ 132 3.19. Gelenekiliin Kitabi Dindarla Mdahalesi ................................................................... 133 3.20. Din Ritellerin Amac: Ahlaki Olgunluk ......................................................................... 133 3.21. nsanlar Tanmlamada Din Kimlik.............................................................................. 134 3.22. Din Olduu Dnlen Uygulamalardan Medet Beklentileri .......................................... 135 3.23. Dini Doru Yaama ve Mezhep likisi ............................................................................ 136 3.24. Dindarln Cemaatlere ve Tarikatlara Dayandrlmas .................................................... 138 3.25. Doal Afetlerde lah Ceza Anlay ................................................................................. 139 3.27. Din Bilgilerin Geleneksel Yapdan Edinilmesi ................................................................ 140 3.28. Din Bilgilerin Kitabi Kaynaklara Dayandrlmas ........................................................... 141

SONU .................................................................................................................. 142 KAYNAKA ......................................................................................................... 148

viii

TABLOLAR
Tablo 1. rneklem Grubunun Cinsiyeti Tablo 2. rneklem Grubunun Ya Tablo 3. rneklem Grubunun Eitim Durumu Tablo 4. rneklem Grubunun Medeni Durumu Tablo 5. rneklem Grubunun Meslei Tablo 6. rneklem Grubunun Gelir Durumu Tablo 7. rneklem Grubunun Ald Din Eitimi Tablo 8. rneklem Grubunun Dindarlk Dzeyi Tablo 9. rneklem Grubunun Siyasi Konumu Tablo 10. Eitim ve Hastalk, Ruhsal Problemlerin Allaha Olan nanca Etkisi Tablo 11. Eitim ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi Tablo 12. Meslek ve Kadnlarn Hayatna Katlabilmeleri Tablo 13. Meslek ve badetlerin Davran Deiikliine Neden Olmas Tablo 14. Meslek ve Gnlk Hayatta Dine Alan Alan Tablo 15. Meslek ve Hastalk, Ruhsal Problemlerin Allaha Olan nanca Etkisi Tablo 16. Meslek ve Dnya Malna Bak Tablo 17. Din Eitimi ve Evlilik Konusunda E Adaylarnn Dindar Olmas Tablo 18. Din Eitimi ve evre Basks Tablo 19. Din Eitimi ve Allah nancnda Etkili Olan Dnyevi Bunalm ve Skntlar Tablo 20. Din Eitimi ve Dnya Malnn Deersizlii Tablo 21. Din Eitimi ve Gnlk Yaamda Dinin Referans Alnmas Tablo 22. Din Eitimi ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi Tablo 23. Din Eitimi ve Ailede Din Telkin Sorumluluu

ix

Tablo 24. Din Eitimi ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan Tablo 25. Din Eitimi ve Doal Afetlerde lah Ceza Anlay Tablo 26. Din Eitimi ve Mezheplere Ballk Tablo 27. Dindarlk Dzeyleri ve E Seimindeki Etkileri Tablo 28. Dindarlk Dzeyleri ve Evlilik ncesi Flrte Kar Tutumlar Tablo 29. Dindarlk Dzeyleri ve Kurban Kesme badeti Yerine Parasal Yardm Tablo 30. Dindarlk Dzeyleri ve badetlerdeki Davran Deiiklii Tablo 31. Dindarlk Dzeyleri ve an artlar Karsnda badetler Tablo 32. Dindarlk Dzeyleri ve slamn Temel Kaynaklar Tablo 33. Dindarlk Dzeyleri ve Toplumsal Bask Tablo 34. Dindarlk Dzeyleri ve Ailede Din Telkin Sorumluluu Tablo 35. Dindarlk Dzeyleri ve Hz. Muhammetin Her ada rnek Alnabilirlii Tablo 36. Dindarlk Dzeyleri ve Gnlk Yaamda Dinin Referans Alnmas Tablo 37. Dindarlk Dzeyleri ve Din Bilgi Edinmede slamn Temel Kaynaklar Tablo 38. Dindarlk Dzeyleri ve nsanlarn Deerlendirilmesinde nancn Rol Tablo 39. Dindarlk Dzeyleri ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan Tablo 40. Siyasi Konum ve E Seiminde Dindarlk Tablo 41. Siyasi Konum ve Din Nikh Tablo 42. Siyasi Konum ve Evlilik D Birliktelik Tablo 43. Siyasi Konum ve Ailede Din Telkin Sorumluluu Tablo 44. Siyasi Konum ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan Tablo 45. Siyasi Konum ve Gnn artlarnda badetler Tablo 46. Siyasi Konum ve Gnlk Hayatta Dine Alan Alan Tablo 47. Siyasi Konum ve Doal Afetlerde lah Ceza Anlay Tablo 48. Siyasi Konum ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi
x

Tablo 59. Siyasi Konum ve Din Bilgi Edinmede slamn Temel Kaynaklar Tablo 50. E Seimi ve Dindarlk Tablo 51. Evlilikte Din Nikh Tablo 52. Evlilikte ncesi Birliktelik Tablo 53. Kadnlarn Hayatna Katlmalar Tablo 54. evre Basks ile Gnah Psikolojisi Tablo 55. Ailede Din Telkin Sorumluluu Tablo 56. slamn Yardmlamaya Verdii nemin Gnmz nsanlar Tarafndan Kabul Tablo 57. Rzk Endiesi ile Az ocuk Yaplmas Tablo 58. Allaha Olan nanta Kt Tecrbelerin ve Derin Korkularn Rol Tablo 59. Kuran ve Snnetin amzdaki Alglan Tablo 60. Dnyaya Verilen Deerle lmden Sonraki Hayata Verilen Deer Tablo 61. Hz. Muhammetin Her ada rnek Alnmasnn Gereklilii Tablo 62. Zekt ve Sadakada Alt Motivasyon: Zenginlik Beklentisi Tablo 63. Mevsimlik Dindarlk Tablo 64. Din Ritellerin Dezenformasyonu Tablo 65. Kiinin Din nan ve Din Eylemlerinde Modernizmin Etkileri Tablo 66. Dinin Gnlk Hayatta Kendine Yer Bulmas Tablo 67. badetlerin Vicdanla Tatmini Tablo 68. Gelenekiliin Kitabi Dindarla Mdahalesi Tablo 69. Din Ritellerin Amac: Ahlaki Olgunluk Tablo 70. nsanlar Tanmlamada Din Kimlik Tablo 71. Din Olduu Dnlen Uygulamalardan Medet Beklentileri Tablo 72. Dini Doru Yaama ve Mezhep likisi Tablo 73. Dindarln Cemaatlere ve Tarikatlara Dayandrlmas

xi

Tablo 74. Doal Afetlerde lah Ceza Anlay Tablo 75. Kiisel Dncelerin ve Duygulanmlarn Allah nancna Etkisi Tablo 76. Din Bilgilerin Geleneksel Yapdan Edinilmesi Tablo 77. Din Bilgilerin Kitabi Kaynaklara Dayandrlmas

xii

GR
Bu blmde aratrmann konusu ve problemi, amac ve nemi, hipotezi, kapsam ve snrlar ve yntemi zerinde durulacaktr. 1. ARATIRMANIN KONUSU VE PROBLEM Trkiyede din hayata ve Trk toplumunun dindarlna, din ve sosyal deiim penceresinden baktmzda bir toplumsal bir kaosla kar karya kalrz. Byle bir sre, herkesin durmas gereken noktay kardn, ayakta kalabilmek iin bir zemin kavgasnn yaandn bize iaret etmektedir. Gei toplumlarnda grlen bu kaos trafii, hangi durumda hangi toplumsal dinamie yeil k yaklmas gerektiine karar verecek st belirleyicinin otoritesini kaybetme srecidir. Toplumsal btnlemeyi salayan ve zlmeyi engelleyen, bireylerin ve sosyal guruplarn stnde duran manann yerine geebilme savadr. Bu mcadele iindeki gelgitlerde, Trkiyede din hayat ve dindarlk hzl deiimlere maruz kalmaktadr. Krsalda din hayat, ie kapanarak ve geleneksellikle btnleerek zihn tutumdan uzaklamakta, tabii gruplarn hviyetine brnmektedir. ehirlerde manay din deerler olarak alglayanlar bu otoriteyi nce bireyselliklerine sonra en yaknlarndaki evrelerine tayarak zihn tutumla hareket etmeye almaktadrlar. Bilimsel ve teknolojik gelimeler, toplumlarn mevcut din yapsn da etkileyerek inan, dnce ve yaay konusunda bir takm tartmalar beraberinde getirmitir. Dnyann hemen her blgesinde yaanan bu bilimsel ve teknolojik gelimeler, lkemizde de pek ok unsurun (zellikle din dokunun) bu sreten etkileimini kanlmaz bir sonu olarak karmza karmaktadr.1 Bu etki ve yaknlama rf ve det, yaam tarz ve kltr gibi birok alanda kendini gstermektedir. Teknolojik gelimelerin kitle iletiim aralar ile ilan, gelien ulam imknlar ile birlikte elde edilmesinin kolaylamas (Nizip ilesinin Salkm
Orhan Trkdoan, Ky Sosyolojisinin Temel Sorunlar, Geniletilmi kinci Bask, Dede Korkut Yaynlar, stanbul, 1977, s. 272.
1

13

kynde bir bayann Internetten sipari ettii zayflama aletinin kendisine kargo yoluyla ulamas) yeni yaam tarzlar oluturmakta dier bir ifade ile modern yaamn krsala ulamasn salamaktadr. Bunun sonucunda ise geleneksel yapda aile yaplar, e seim usulleri, kadn erkek arasndaki iliki kalplar zamanla deiime uramtr ve uramaktadr. nsanlk tarihi ile beraber var oluunu gnmze dein devam ettiren din, bu yolculukta insanolunun ayrlmaz bir paras olmaya devam etmektedir. nsan topluluklar, beraberindeki din anlaylarn farkl adlarla ve kabullerle karlam olsalar da bahsedilen tarih sre ierisinde bireysel ve toplumsal alanda bu fakl din anlaylarna yer amlardr. Bahsedilen uzun srete din olgusu, olduka zengin tanmlar dnyasna sahip olmutur. Din hakknda yaplan zengin tanmlar iinde din kutsaln tecrbesidir.2 eklindeki zl ifade dinin subjektif ynn vurgulamaktadr. Dinin bu subjektif yn, bireyin din inan ve tutumlaryla iinde bulunduu topluma karmas ile objektif, dier bir ifade ile sosyal ynn aa karmaktadr. Buna gre insann doas, varlnn kayna ile ilgili sorulara Tanr kavram ile cevap vermeye alan bir inan sistemi olarak din, ayn zamanda insann tutum ve davranlarn dzenleyen deerler manzumesinin belirleyicisi ve gndelik yaamdaki yol gstericisi olarak nemli rolleri yerine getirir. Bu dinin toplumsal boyutunu da aklamaktadr. 3 Dindarlk, kiinin eylemlerinde dini referans almasdr. Daha geni bir ifade ile dindarlk, bir kiinin gnlk hayatnda dinin nemini ifade eden, dine inanma ve balanma derecesini gsteren bir kavramdr.4 Dindarlk veya din yaant, deiik kltrel ve sosyoekonomik evrede yer ald iin farkllklar gsterebilmektedir. rnein namaz klmak bir dindarlk gstergesi olabildii gibi i yerine din metinler asmak, bir dindarlk gstergesi olabilmekte dinin ibadet boyutuna ilgisiz olan bir bayann evlenecei erkekten din nikh istemesi, bayanlarla tokalamaktan kanan bir erkein ekincesi de bir dindarlk gstergesi olabilmektedir.

Joachim Wach, Din Sosyolojisi, ev. nver Gnay, Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, Kayseri, 1990, s. 2. 3 Mehmet Ali Kirman, Din Sosyolojisi Terimleri Szl, Rabet Yaynlar, stanbul, 2004, s. 61. 4 Kirman, s. 63.

14

Din eylem, ayn zamanda toplumsal bir eylemdir. Weber, eylemi, toplumsal nitelie brndren unsurun dierlerini dikkate alan eylem olduunu belirtmitir. Bu manada din eylemler, sosyal hayatta btnleme unsuru olarak dier insanlarla ortaklaa yaplan sosyal bir eylem trdr. Dindarlk, sadece din adna gerekletirilen eylemlerden olumamakta ayn zamanda eylem dnyasnn kstlanmas ile de kendini ifade etmektedir. Trkiyede sanayilemenin ve modernizmin glenmesi, youn nfus hareketliliinin yaanmas, geleneksel ve toplumsal kurumlarn gl deiimlere maruz kalmas, eitimin laik bir zemine oturtulmas, sekler anlayn yaygnlamas gibi etkenler, din ve dindarlk alglamalarnda gl deiimlere sebep olmaktadrlar. Bu deiimlerden en nemlisi modernizm ile glenen bireycilik anlaydr. Kiinin doutan getirdii zellikler ve yaamn srdrd evresel farkllklar nedeniyle kii farkl tutum ve davranlara sahip olabilmektedir. Ancak modernizm, bu tabii farklla keyfi, olduka znel bir tutum ve anlay katarak Ben yaptm oldu. algsn glendirmitir. Byle bir alg, din ve dindarln benimsenmesi asndan dnldnde din ve dindarln tarih referans kaynaklar, kiisel gr ve kabuller arasnda unutulmaya balanacaktr. Bylece kiisel haz ve menfaatlerin merkezde tutulduu din ve dindarlk anlaylar tabii fakllklar olmaktan ziyade, toplumun birlik ve beraberliini salayan deerlerin zlmesine, kiisel din karmaasna, din ve ahlaki deerlerin iinin boaltlma abasna sebep olabilmektedir. Temel problem ikiyzl dindarlk anlay veya Allportun deyiiyle olgunlamam dindarlk anlaydr.5 Trkiyede yaplan alan aratrmalarnda din ve dindarlk algs tespit edilmeye ve bu algnn sebepleri kefedilmeye allmtr. Olgunlamam dindarlk tezahrlerinin geleneksel yapdaki serveni, modernizmin bu yapda sebep olduu krlmalarla birlikte nasl bir seyir izledii geleneksel yap ve modern yapda dindarlk anlayn karlatrmal olarak grmeye imkn verebilecektir.

Hasan Kayklk, Allporta Gre Dini Yaaya Geliimsel Bir Alm, Dini Aratrmalar Dergisi, Cilt. 5, S.15 (Ocak-Nisan), 2003, s. 128.

15

Aratrma alan olarak setiimiz Ouzelinde yzyllardr devam edegelen geleneksel yapy ve bu yap iinde yaanan dindarl, yukarda belirtmi olduumuz bilimsel ve teknolojik gelimeleri ve din hayata olan etkisini de dikkate alarak bilimsel metotlarla incelemeye alacaz. Ouzeli, Gaziantepe bal 12.000 nfuslu bir ile olmann tesinde gerek corafi konumu, gerek kltrel yaps itibar ile olduka zgn sosyokltrel zelliklere sahip bir iledir. Din sosyolojisi asndan da ilede yaanan din hayatn incelenmesi basit bir ekilde bir ilenin incelenmesinden te anlamlar tamaktadr. Bu ile, krsal ile kent ilikisinin corafi yaknlk zerinden deerlendirildiinde kente yaknln beklenen sonularn sergilememekte, kendi iine kapal toplum zelliklerini tarken geleneksel yapda krlmalara engel olamamaktadr. Sosyoekonomik ve kltrel farkllama ile kar karya bulunan Ouzelindeki din yaay, geleneksel yapdaki krlmalar zerinden incelemek, var olan krlmalarn sebeplerine gidebilmek ve bu krlmalarn dindarla olan yansmalarn grebilmek aratrmann konusunu tekil edecektir. Yukarda aratrmann k noktas ve konusu hakknda verilen bilgiler nda aratrmann temel problemini, Trkiyede geleneksel yapnn gl olmasnn sebeplerinin banda kentleme problemlerine, kentin modern deerlerine uzak kalmak gelmektedir. Dolaysyla krsalda korunmaya alnm geleneksel yap, krlmalara maruz kalmaktadr. Bu dorultuda aratrmamzn temel problemini yle ifade edebiliriz: Krlm bir geleneksel yapda dindarlk anlaylarnda ne gibi farkllklar meydana gelmektedir ve bu srecin balca sebepleri nelerdir? Aratrmamzn alt problemleri de yle sralanabilmektedir: 1. Bat toplumlarnda balayan sanayileme, glerle hzlanan kentleme srelerinin lkemizde de yaanmaya balamasyla sz edilen deiim, geleneksel deerlerin gl olduu Gaziantepin Ouzeli ilesinde de etkili olmakta mdr? 2. Hzl bir modernleme srecine girilmesine ramen baz geleneksel deerler namus, ayp, knanma gibi kayglar nedeniyle zellikle kadnlar zerindeki otoritesini devam ettirmekte midir?
16

3. Geleneksel toplum zelliklerine sahip bireylerde, olgusal zellikler kent toplumlarnda olduu gibi bamsz deiken olma zelliini korumakta mdr? 4. Trkiyede din cemaatlerin ve tarikatlarn dindarlk oluumundaki etkileri bilinmektedir. Geleneksel yap zelliklerine sahip Ouzelinde de cemaatler tarikatlar dindarlk oluumunda gl etkilere sahip midir?

5. Geleneksel toplumlarda tabu hline gelen aile, kadn erkek ilikileri, namus anlaylar gibi konularda krlma anlamna gelebilecek deiimler yaanmakta mdr? Yaanmakta ise bu sreci balatan ve devam ettiren sebepler nelerdir? 6. Geleneksel yapda meydana gelen krlmalar dindarln farkl boyutlarnda deiimlere sebep olmakta mdr? 7. Ouzeli ilesinde geleneksel yapda meydana gelen krlma sebeplerinin banda bireylerin eitim farkllarndan daha ok modern eitimin yaygnlamas, dier yandan medyann basn ve ekran yoluyla modern anlaylar bireylere ulatrmas sylenebilir mi? 2. ARATIRMANIN AMACI VE NEM

Bu aratrmann amac, kiinin dindarlk alglamasnda zerinde durduu zemini tespit etmeye alrken st belirleyici olarak yzn yukar evirdiinde otorite olarak neyi benimsedii ve benimsedii bu st yap ile kurduu ilikidir. Ayrca sz edilen ilikinin nitelii, bu nitelii olumlu veya olumsuz etkileyen i ve d dinamikleri ve sosyal gleri de elde edilen veriler dorultusunda ortaya karmaktr. Trkiyede bireylerin din alglarnn ve dindarlklarnn iddetini tespit etmek zere zellikle son yllarda, din sosyolojisi alannda birok aratrma ve inceleme yaplmtr. Bizim aratrmamzda din ve dindarlk zerinde istatistik bulgulara ulamak ve aratrmann yapld evrede, modernleme yolunda ortaya kan deiimleri tespit etmek amalanmtr. Bu tespitler nda blge halknn bireysel ve toplumsal boyutta din eilimleri ve sosyoekonomik zellikleri
17

arasnda ortaya konulacak niteliklerin, blge yaamnda fayda salayacak nlemlerin alnabilmesi iin gerekli olduu dncesindeyiz. 3. VARSAYIMLAR Aratrma ncesi kantlanmalar gerekli grlen, doruluu ancak elde edilen bulgular ile test edilebilen, sonuta kanun veya teori olarak kabul edilecek olan varsaymlarn iyi tespit edilmesi gerekmektedir. nk aratrma sonularnn geerlilii, bu varsaymlarn doruluu ile orantl olacaktr.6 Varsaymlar, aratrmann zerinde kurulduu temeli oluturduklarndan salam varsaymlara dayanmayan bir aratrmann sonucu da ok salkl olmayacaktr.7 Din, tarih boyunca muhtelif ekiller altndaki deiikliklere ilgisiz ve yabanc kalamamtr. Kimi zaman din toplumu etkilemi kimi zaman sosyokltrel evrenin etkisinde kalm kimi zaman da karlkl etkileim sz konusu olmutur.8 amzda modernizm ve sekler akm, geleneksel din kurum ve deerleri temelden sarsm ve sarsmaya da devam etmektedir. Deiimde geleneksel din deerlerin kabulnde bireyciliin n plana kt grlmektedir. Din normlar, toplumun sosyal organizasyonlar olan aile, iktisat, ahlak vb. kurum ve kurulular zerinde geleneksel olarak nitelendirilen dnemlerde daha belirgin ve kolektivist etkiye sahipken modern olarak tanmlanan son dnemlerde ise bu etkinin azald ve dinin bireysel bir tercih eklini ald grlmektedir.9 Berger ve Luckman bireysel din eilimlerin glenerek dinin ritel boyutunun ve sosyal eylem olarak din pratiklerin kamusal alandan ekildiini belirtmiler ve genel olarak din bir gerilemenin amzda olmadn ancak dinin boyut deitirdiini ileri srmlerdir. Din hayat derinden etkileyen bireycilik, kentlerin kendine zg deerleri ve hareketlilii ile ferde ularken krsalda geleneksel deerlerin gl olduu toplumlarda da bata medya olmak zere eitim ve ekonomik araylar ile ferde
Niyazi Karasar, Bilimsel Aratrma Yntemi, 6.Bask, Aratrma Eitim Danmanlk Ltd., Ankara, 1994, s. 71. 7 Zeki Arslantrk, Aratrma Metot ve Teknikleri, Marmara niversitesi lahiyat Vakf Yaynlar, stanbul 1995, s. 34. 8 nver Gnay, Erzurum Kenti ve evre Kylerinde Dini Hayat, Erzurum Kitapl Yaynlar, Erzurum, 1999, s. 11. 9 Wach, s. 56.
6

18

ulamakta dindarlk algs ciddi deiimlere maruz kalmaktadr. Buna gre aratrmamzn temel varsaym u olmaktadr: Geleneksel yap zelliklerine sahip Ouzelinde bata eitim olmak zere medya, kentle iletiim skl ve glenen ekonomik beklentiler nedeniyle geleneksel yap ve unsurlarnda krlmalar yaanmakta ve dini hayatta fakllamalara sebep olmaktadr. Aratrmamzn alt varsaymlarn da yle sralayabiliriz: 1. Bat toplumlarnda balayan sanayileme, glerle hzlanan kentleme srelerinin lkemizde de yaanmaya balamasyla meydana gelen sosyal deimeler, geleneksel din inan, dnce ve davranlar da kimi zaman mekanik kimi zaman da olaan sreleri ile etkilemi, bu alanda da bir deiim ve farkllama meydana gelmitir. Bu deiim geleneksel deerlerin gl olduu Gaziantepin Ouzeli ilesinde grlmektedir. 2. Hzl bir modernleme srecine girilmesine ramen baz geleneksel deerler, din deerler kadar deiime uramamakta bireyin vicdanna skp kalmamakta din deerler ile atmasna ramen namus, ayp, knanma gibi kayglar nedeniyle zellikle kadnlar zerinden otoritesini konuturmaktadr. 3. Geleneksel toplum zelliklerine sahip bireylerde, olgusal zellikler kent toplumlarnda olduu gibi din ve dindarlk konusunda bamsz deiken olma zelliini korumaktadr. 4. Trkiyede zellikle kentlerde, din cemaatlerin ve tarikatlarn dindarlk oluumundaki etkileri bilinmektedir. Geleneksel yap zelliklerine sahip Ouzelinde de cemaatler tarikatlar dindarlk oluumunda gl etkilere sahiptir. 5 Geleneksel toplumlarda tabu haline gelen aile, kadn erkek ilikileri, namus anlaylar gibi balklarda krlma anlamna gelebilecek deiimler yaanmakta ve sz edilen deiimler etkisini hissettirmektedir. 6. Geleneksel yapda meydana gelen krlmalar dindarln farkl boyutlarnda kent toplumlarnda olduu gibi deiimlere sebep olmaktadr. 7. Ouzeli ilesinde, bireylerin eitim farkllarndan daha ok modern eitimin yaygnlamas, dier yandan medyann basn ve ekran yoluyla modern anlaylar bireylere ulatrmas ve tketim kltrnn glenmesiyle ekonomik

19

beklentilerin artmas

geleneksel yapda meydana gelen krlma sebeplerinin

banda temel etkenler olarak grlebilir.

4. KAPSAM VE SINIRLILIKLAR Geleneksel toplum zelliklerini gl biimde tamasna ramen kitle iletiim aralar ve ilede alan Meslek Yksek Okulunun getirdii yeni sosyal tutum ve davranlar ile Gaziantepin Ouzeli ilesi, modernlemeye kaplarn aralamaktadr. Aratrmamz bu deiimler iersinde din yaant zerinde bulgular elde ederek yeni sonulara ulamak ile snrldr. Aratrmamz, Gneydou Anadolu Blgesinde kendine zg toplumsal kltrel yapsyla zellik arz eden Gaziantepin Ouzeli ilesi ile ilgilidir. Aratrmamz ampirik bir alma olduundan zaman, mekn ve deiebilirlik alarndan snrllklara sahiptir: 1. Elde edilen sonular rneklemin temsil ettii Gaziantepin Ouzeli ilesi ile snrldr. 2. Aratrmada ulalan sonular, anket sorularna deneklerin vermi olduu cevaplarn samimi ve doru olduu varsaym ile snrldr. 3. Aratrma belirli bir zaman dilimi iinde gerekletiinden, deneklerin gr ve kanaatlerinde zamanla deiiklik olabilmektedir. Bu da aratrmamzn bir dier snrlldr.

5. YNTEM almamz temel olarak giri ve iki blmden meydana gelmektedir. Giri blmnde, almamzla ilgili kullanacamz yntem ve teknikler hakknda bilgi verilerek uygulama safhasna geilmitir. Bu safhada almamz alan uygulamas olan anket ile desteklemeye ve konu ile ilgili bulgular elde etmeye allmtr. Aratrmada tesadfi rnekleme teknii ile evreni temsil yeteneine sahip bir rneklem tekil edilmitir.. Kota rneklemesi teknii uygulanarak elde edilecek bu rneklem, evreni temsil eden minyatr model olmutur.. Bu aratrmann evrenini Ouzelinde yaamakta olan
20

insanlar oluturmaktadr.. Bu evrenden drt yz kii denek olarak almaya dhil edilmi, son aamada da anket verilerinden hareketle konunun yorumu yaplmtr. lk blm teorik ereve olup alma alanmzdaki kavramlarn irdelenmesi ve deerlendirilmesinden olumaktadr. Genel olarak din ve dindarlk ilikileri, din ve sosyal deime ilikileri, gelenek ve gelenekilik ile din ilikileri, son olarak da modernleme ve modernizmin dine yansmalar kavramlar zerinden deerlendirilmitir. kinci blmde ise din ve toplum ilikileri, elde edilen bulgular zerinden deerlendirilerek sonu blmnde de hipotezlerin geerlilii veya geersizlii snanmtr.

5.1. Aratrmann Modeli Gaziantepin Ouzeli ilesinde din yaant zerinden din ve dindarlk ile ilgili yeni sonulara ulalmak iin yaplan bu aratrmada teorik blmlerin modeli dokmantasyon metot ve teknikleri ile deneysel (ampirik) blm ise tarama (survey) modeli ile oluturulacaktr.

5.2. Aratrmann Evreni ve rneklemi Herhangi bir gzlem alanna giren obje ya da fertlerin tmne ana ktle
10

denir. Aratrmann evreni Ouzeli ilesindeki bireylerdir. Ancak bu

kadar geni bir ana ktleyi tamsaymla ele alp incelemek olduka g olduundan ana ktleden aratrma evrenini temsil yeteneine sahip bir rneklem seme yoluna gidilmitir. Herhangi bir evrenden belirli bir yolla seilmi daha kk saydaki obje ya da fertlerin oluturduu gruba rnek, bir amaca ynelik olarak karlm rnek gruba da rneklem denilmektedir.11 rneklem kendi iinde tesadfi, kota ve monografi gibi balklara ayrlmaktadr. Tesadf rneklemde evrendeki tm bireyler eit olarak seilme olanana sahip iken, kota rneklemesinde bireyler rneklemde belirli kategoriler altnda
10 Zeki Arslantrk, Sosyal Bilimciler iin Aratrma Metot ve Teknikleri, amlca Yaynlar, stanbul, 2001, s.102 11 Arslantrk, s.103.

21

temsil edilmektedir. Monografi rneklemde ise belirli bir alt grubun evreni temsil edecei dncesiyle rneklemde yer almas ile olumaktadr. Aratrma alanmz olan Ouzeli ile merkezinin tm zerinde alma yapma zaman, enerji ve maliyet bakmndan ok kolay olamayaca iin deneklerin tespitinde tesadf rnekleme teknii ile evreni temsil yeteneine sahip bir rneklem oluturulmutur. Bu rneklemede ana ktlede var olan kategorilerin belli snrlamalar dhilinde kota rneklemesi ile yer almas salanarak ana ktleyi temsil eden bir minyatr model oluturulmutur. Bu minyatr model zerinden de aratrmann verileri elde edilmitir. rneklem seilirken Ouzeli ilesinin sosyoekonomik farkllklar gzetilmi ve 400 denek zerinden aratrma yaplmasna karar verilmi ancak hatal doldurulan 19 anket formunun karlmas sonucunda 381 katlmcnn cevaplandrd anketler analize dhil edilmitir.

5.3. Aratrmann Verilerinin Toplanmas ve Analizi Anket teknii ile toplanan verilerin zmlenmesinde, bilgisayar ortamnda SPSS istatistiksel paket program kullanlmtr. Aratrmann amacnda aklanan sorulara cevap tekil edecek veriler, Ouzeli ilesinde yaayan rneklem grubunda yer alan bireylerden anket yoluyla toplanmtr. Var olan durumu ortaya koymaya yarayacak veriler ile yazl metinler taranmas daha nce gerekletirilmi, almalarn incelenmesi ile yaplm, anket uygulamas ise aratrmac tarafndan yrtlmtr.

22

BRNC BLM KAVRAMSAL VE KURAMSAL EREVE

Ouzelindeki din hayat ile ilgili alan almasna ve bulgulara gemeden nce bu blmde aratrmann teorik erevesi iinde kavramlar aklanacaktr. Sosyal deime ve din, din ve dindarlk, gelenek, gelenekilik ve din kavramlar alt balklar ile incelenecektir.

1. SOSYAL DEME VE DN lgilendii saha ve konular, toplumsal hareketlilikleri doru okuma gayretleri ve hzl sosyal deiimler, sosyolojiyi gnmzde bir bilim olarak ne karmaktadr. Sosyoloji, modernliin rn olan bir birimdir ve temel ilgisi modernlik zerine olmaktadr.12 Modernliin de tabii sonularndan kabul edilen hzl toplumsal deiimler, tarma dayal geleneksel dinsel dncenin hkim olduu bir dnyadan sanayiye dayal, modern akln ve bilimin hkim olduu sekler bir dnyaya gei eklinde deerlendirilmitir.13 Bu deerlendirmelerin her corafya, lke ve toplum iin ayrtrlmas mmkn grlmeyebilir. Bu adan Trk toplumunda modernliin sonularndan biri olan sosyal deimeyi gzleyebilmek, bireylerin din ve geleneksel deerlerindeki deiimleri not alabilmek iin ilk olarak sosyoloji ve sosyal deiimi deerlendirmek doru bir davran olabilir. Sosyoloji, toplumun ilmi olduuna gre ve toplumda ileyen ve dnen bir mekanizma ve yapsal fonksiyonel bir btn olarak ele alnd iin, toplumun iinde farkl kesimlerde grlen sosyal olaylar, sosyal messeseleri, gruplar, sosyal ilikileri, sosyal yap zelliklerini ve bu yapda ortaya kabilecek deiim eilimlerini ele alarak inceleyen bilim daldr.14 Dier bir tanmda ise sosyoloji, toplumsaln olduu gibi ya kiiler aras ilikiler dzeyinde ya geni btnlerin

Mehmet Aysoy, Sosyolojinin Gelenei Konu Edinmesi ya da Gelenein Sosyolojik Paradigmaya ndirgenmesi, Muhafazakr Dnce Dergisi, S.3 (K), 2005, s. 90. 13 Aysoy, s. 91. 14 Mustafa E. Erkal, Sosyoloji, Der Yaynlar, stanbul, 1999, s.15.

12

23

snflar, uluslar, uygarlklar ya da yaygn deyile btnsel toplumlarn makroskopik dzeyde bilimsel olarak incelenmesidir.15 Sosyolojiyi bir bilim olarak sosyal bilimler sahasna tayan dnrlerin ounun felsefeci olmas sosyolojinin bir bilim olarak bamszln geciktirmi, ilk dnemlerde sosyoloji bu dnrlerin felsefelerine gre deerlendirilmitir. Klasik sosyoloji bir taraftan Auguste Comte ve onu takip eden Herbert Spencer ile etraf sarlrken dier taraftan Hegel ve Karl Marx ile evrilmitir. Ancak 1850li yllarda Bat Avrupa lkelerin de meydana gelen inklaplar neticesinde ilk sosyoloji sistemleri ortaya kmtr. Artk sosyoloji, somut gereklerle ve sosyal olaylarla ilgilenmek, sosyal olaylarn kanunlarn aramak, bu olaylar aratrrken sebep sonu ilikileri zerinde durmak zorunda kalmtr. Metot olarak daha ok tmevarmc, genelletirici, skolastik olmayan, pein hkmlerden syrlm bir yol izlenmitir. Farkl yapya sahip toplumlarda grlen sosyal olaylar ve gelimeleri yere, aa ve toplum yaplarna gre itibari bir ekilde deerlendirmek ihtiyac domutur. Kalp ve beyni donduran, slogan ve kavram ambargosu ve determinizm sarslmtr. Ne olmas gerektiinden ok neler oluyor sorusunun cevaplar aranr olmutur.16 Gnmz sosyoloji de daha ok uygulamal aratrmalar nem kazanmtr. zellikle son dnemde din inan ve yaayta srekli artan bir canlanmann grlmesi gzleri din sosyolojisine evirmi, bu alanda yaplan almalar, toplum din ilikisini anlamada zelikle sosyal deime din ilikisini aklamada nemli bir yere sahip olmutur. 1.1. Sosyal Deime Sosyal deime, zaman iersinde bir toplumun yapsnda, bu yapnn eitli fonksiyonlarnda ve bireylerin stlendii toplumsal rollerde yani toplumdaki ilikiler sisteminde, toplumsal kurumlarda
17

ve

bireylerin

davranlarnda meydana gelen deimeler olarak tanmlanabilir.

Raymond Aron, Sosyolojik Dncenin Evreleri, ev. Korkmaz Alemdar, Bilgi Yaynlar, Ankara, 1989, s. 17. 16 Erkal, s. 18. 17 Mehmet Ali Kirman, Din Sosyolojisi Terimleri Szl, Rabet Yaynlar, stanbul, 2006, s. 232.

15

24

Sosyal deime, zaman ierisinde bir toplumda gzlenebilen ve toplumun sosyal tekilatnn yaps ve fonksiyonlarn geici olarak deil de srekli ve kkl bir ekilde etkileyen ve toplumun tarihinin akn deitiren deiiklerdir.18 Bu kkl deiimler sosyal deerlerde kiisel ve fonksiyonel deiimlerde kendini gstermektedir.19 Her iki tanmda da ortak yaklam, deiimin toplumsal yap ve bu yapnn ilevlerinde gerekletiidir. Ancak deiimin her zaman ileriye doru seyrettiini ifade eden grler olduu gibi deiimin gerileme eklinde olabileceine dair grler de olmaktadr. Bu farkllk, din ve dinin kayna hakkndaki grlerdeki fakllklar ile paralellik arz etmektedir. Neticede toplumsal deime, bilimsel ve nesnel bir kavram olarak hibir yn ve deer kaygs ifade etmez 20 Toplumlarda meydana gelen her hareketlenmeyi toplumsal deiim olarak kabul etmek, sosyal zlme ve sosyal tekml de deiim ierisinde deerlendirme yanlna drebilmektedir. Soysal zlme, toplumun alt sistemleri olan aile, cemaat ve sosyal kurumlarnda meydana gelen bozulmadr ve tek ynldr. Sosyal tekml ise iinde gerekten bir toplumsal deiimi barndrmasna ramen gzlenemeyecek kadar yava seyretmesi ve insan mrn aan uzun bir zaman diliminde meydana gelmesi sebebiyle toplumsal deiimden ayrlmaktadr. Bunun yannda protesto mitingi, byk bir konser, doal afete maruz kalan topluluklar gibi sosyal olaylar da toplumsal deiim deil ancak onun tetikleyicisi olarak kabul edilmektedirler. Yukar da ifade edilen tanmlardan yola kldnda sosyal deiim u ekilde tanmlanabilmektedir: Tek ynl olmaktan uzak, en azndan bir insan mr iinde gzlenebilecek zaman iinde gerekleebilen, snrl bir corafyada cereyan eden, toplum tekilatlarnda ve kltrnde ortaya kan deiikliklerdir. Dier bir ifade ile sosyal deiim, farkl zaman dilimlerinde sosyal yap unsurlarnda ortaya kan nitelik ve nicelik farkllamasdr.21 Toplumlar tarihsel yrylerinde farkl deiimlere maruz kalarak bugne ulamlardr. Deiim, toplumun devamllnda en nemli zelliklerin

nver Gnay, Din Sosyolojisi, nsan Yaynlar, stanbul, 1998, s. 329. Ali N. Akdoan, Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geite Din Hayat, Rabet Yaynlar, stanbul, 2002, s. 22. 20 Kirman, s. 232. 21 Erkal, s. 226.
19

18

25

banda gelmektedir. Statik anlaylarca toplum, bir kadavraya benzetilmi, l kabul edilen sosyal organlar incelenerek toplumun sosyal tekilatlar ve artlar incelenmeye allmtr. Dinamik anlay sahiplenen dnrler ise toplumun en nemli gerei olarak deiimi kabul etmiler, toplumda ortaya kan deiimleri ve bu deiimlerin sebeplerini incelemeyi sosyolojinin temel konusu olarak alglamlardr. Gerekte az veya ok her toplumda deiim kendini gstermektedir. Kimi toplumlar deiimi hzl yaarken kimileri yava yaamaktadr. yle ki ok yava olduu ve ok uzun srd toplumlarda deiimi izlemek imknsz olmaktadr. Ancak bu olgu deiimi inkr etmeyi gerektirmemektedir.22 Sosyologlarn sosyal deiime balardaki souk yaklam, son yzyldaki toplumlarda meydana gelen gl deiimler ve bu deiimlerin topluma ve sosyal yaplara olan etkileri nedeniyle hzla deimitir. Sosyoloji biliminde yaanan bu deiim, din sosyolojisini de etkilemi; son yarm yzylda din sosyolojisi alannda birok alma yaplmtr. Gnmz toplumlarnn dnya lsnde kar karya bulunduklar hzl sosyal deimeler ve bunlarn din yaay alannda uyandrd yanklar ister istemez din sosyologlarn, dinin sosyal deime ile ilikilerini, bilimsel ller ierisinde ele almaya mecbur etmitir. Sosyal deimenin din ile ilikisine bakldnda temel problem, sosyal deimenin dinin dinamiklerinin bir sonucu olup olmaddr. Veya sosyal deimelerin dini etkileyerek dinin toplumsal dinamikler karsnda edilgen kabul edilmesi sonucunda zn ve aknln andrd iddiasdr. Sosyal deimenin temel nedenleri arasnda toplumu oluturan alt sistemlerde meydana gelen atmalar gelmektedir. Bu atmay deiime gtrecek unsurlar arasnda da kltr deimeleri yer almaktadr. Corafi ve iklimsel farkllklar da bu deiimde nemli rol oynamakla birlikte insan faktr ile demografik hareketler tm bu etkenlerin nedeni olmaktadr. Yukarda ifade edilen faktrlerin yol at toplumsal deimeler ile din arasndaki ilikilerde iki hatta ynl bir iliki sz konusudur. Buna gre din bir ynyle sosyal deimeye engel tekil eden bir faktr olarak karmza
22

Gnay, s. 324.

26

karken bir baka vehesi altnda sosyal deimenin temel faktr veya motor gc olarak kendini gstermektedir. Nihayet sosyolojik perspektiften yaklaldnda din deimeyi sosyal deimenin bir sonucu olarak ele almak yahut en azndan sosyal deimenin din zerindeki etkilerinden sz etmek mmkn olmaktadr.23 Bu iliki ksaca sosyal deime ve din ilikileri bakmndan grdmz gibi bir ynyle din menei, din tecrbeye ve onun ifadesi olan mukaddes metinlere ballk olmak itibaryla deimeye engel oluturmaktadr. te yandan o yine bu menei tecrbenin iinde bulunduu dinamik ruh sayesinde yerine gre sosyal deimenin asli kaynan fonksiyonunu stlenmekte ve nihayet zamanla toplumda ortaya kan sosyal deimelerin din yaay zerinde yanklar olmaktadr.24 eklinde aklanabilir. 1.2. Sosyal Deime Modelleri Sosyal deimeyi evrimci model zerinden deerlendiren dnrlerden bn-i Haldun, tarih metoda dayal yaklamnda, sosyal deimeye determinist bir adan bakmaktadr. Haldun, mran, asabiyet ve tavrlar kavramlar ile sosyal deimeyi neden sonu ilikileri iinde ele almtr.25 Bunun yannda o, tmyle dz bir sebeplilik izgisinde yrmemekte dairesel bir yaklam n plana almaktadr. Devletlerin glenmesi iin bedevinin cesareti gerekirken ehirleen bedevi, medeniyet noktasnda gelimekte, saldr ve savunma kabiliyetleri asndan zayflamakta ve bir baka gcn egemenliine doru yol almaktadr. Dairesel olan bu deiim, toplumlarn yaam boyunca devam etmektedir.26 A. Comte ise sosyal deimeyi hl kanunu ile aklamtr. Buna gre sosyal olaylarn ve deimelerin teolojik sebeplerle akland dnem, metafizik baz glerle akland dnem ve pozitif, ilmi sebeplere dayandrld dnemler srasyla teolojik, metafizik ve pozitif dnemler olarak ifade edilmitir. Karl Marx ise sosyal deimenin sosyal snflarn atmasndan doacan ileri srmektedir.

23 24

Gnay, s. 333. Gnay, s. 341. 25 Erkal, s. 230. 26 Erkal, s. 230.

27

Yapsal-fonksiyonel model de sosyal yap ile fonksiyonlarnn ilikisi sosyal deimeyi belirlemektedir. Bu dncenin temsilcilerinden T. Parsons karmaklaan yaplar nedeniyle fonksiyonlarn da farkllamas sonucunda deiimlere ihtiya duyulduunu ileri srmektedir.27 Gnmzde ise modern sosyoloji, bu yaklamlarn tmn bir arada deerlendirmekte, herhangi bir deime modelini tek bana aklayc bulmamaktadr. Modern sosyoloji de sosyal deiim sanayi ihtilali ile balamaktadr. Sonrasnda nfus hareketlilii, bu gl deiim srecini devam ettirmitir. Trkiyenin corafi yapsnn ve iklim zelliklerinin ok deiken olmas, blgeleraras kalknma ve gelime farkllklarn da dourmaktadr. Bu sosyal deimenin hzna ve niteliine etki ederken ayn zamanda sosyal deiimin farkllamas din hayatta ve dindarlkta farkllama eklinde de karmza kmaktadr. Bu anlamda bir taraftan geleneksel toplum zelliini korumaya alan, bir taraftan da modernlemenin sonularn her geen gn daha youn olarak hisseden Trk toplumunda, dinin anlalma ve yaanmasnda birok yeni biimler ve farkllamalarn gzlenmesi normal bir sretir. 1.3. Sosyal Deiimin Temel Dinamii Olan Din Dinin sosyal deimenin temel faktr olmas, ayn zamanda toplumda yeni deerlerin kayna konumunda olmas anlamna geldiinden bu konu, sadece din sosyologlarn deil, kimi filozoflarn ve sosyologlarn da inceleme alanna girmitir. Batda Max Weber, ekonomi din ilikisi zerine yapt almada Protestan ahlaknn yeni bir ekonomi anlay getirdii dier bir ifade ile kapitalizm olgusunu oluturduu, bu anlamda dinin var olan mevcut ekonomi anlaynn yerine yeni bir bak as getirdiini ifade ederek dinin de sosyal deimenin temel motoru olduunu ortaya koymutur. O, kapitalizmin oluumunda dini etken kabul ederken ilemesinde bunun sz konusu olamadn ileri srmtr. Bir anlamda ekonomi seklerizme braklmtr. 28

27 28

Erkal, s. 236. Aron, s. 423.

28

Btn evrensel dinler, toplumda kendilerine yer amak iin byk sosyal deimelerin nedeni olmulardr. Kimi dinler gl bir deiimle toplumda st belirleyici olarak yerini alrken kimi dinler de zayf balanglar nedeniyle bizzat sosyal deimenin etkisi altnda kalarak toplumun alt sistemleri olarak kalmlardr. Aslnda her din, bir yandan toplumdaki yerleik dzeni koruma konusunda birtakm roller stlenirken bir yandan da bu dzeni daha yksek bir bilin ve inan evreninde deitirmeyi talep etmektedir. Bu da dinlerin hem deiim hem de durgunluk iin elverili artlarda dikkate deer roller stlendiini gstermektedir.29 slamiyet, bir dinin gl deiimlerle toplumun tm sosyal kurum, yap ve deerlerinde meydana getirebilecei sosyal deiimlere nemli bir emsal tekil etmektedir. Putperest inanlar ve gelenekleri iinde bocalayan bir toplumda, Hz. Peygamberin arsnn ksa zamanda nasl kkl din sosyal deiimleri beraberinde getirdii, stelik onlarn yalnzca Arabistan ile snrl kalmayarak o zamanki dnyann byk bir blmn etki alanna dhil ettii grlmektedir. Bylece slam kltr ve medeniyetinin bu yaratc hamle sayesinde insanla kazandrdklar, tarihin ve gnmzn gerekleri olarak kabul edilmektedir.30 Dinin deerleri muhafaza fonksiyonunun yannda yeni deerlerin kayna olmas ve bylece toplumdaki sosyal deiimde yer almas mmkndr. Batda modern kapitalizmin douunda oynad rolde grld zere din, sosyal ve ekonomik deimenin ve dolaysyla yeni deerlerin yaratlmasnn hkim faktr olabilir. 1.4. Sosyal Deimeyi Engelleyen Din Anlaylar Aslnda her yeni din anlay, toplumda yer bulabilmek iin var olan sosyal yap ve deerleri sarsmay ve kendi deer yaps iinde deitirmeyi esas kabul etmitir. Din anlay mevcut sosyal deerler iinde kendine yer bularak var olana tabi olmaktansa kar karya kald sosyal deerleri, yaplar ve gelenekleri kendisine tabi klma mcadelesi vermektedir. yle ki henz doduu toplumda kendine zg kimlii ile var olabilmesini ve st belirleyici olarak yerini alabilmesini bu ekilde mmkn grmektedir.Byle bir sreci yaayan din,
29 Necdet Suba, Trk(iye) Dindarl: Yeni Tipolojiler, slamiyat, Cilt 5, Say 4 (Ekim-Aralk), 2002, s. 20. 30 Gnay, s. 336.

29

toplumsal deimenin temel dinamii ve belirleyicisidir. Ancak din, insanla birlikte yrmeye balad bu yolculuunda geride kalmamak, gemiin tarih sayfalarna bir not olarak dmeden gnmzde de varln devam ettirmek istediinde bunu salayacak olan gelenekselleme ve kurumsallamann oluturulmasna alacaktr. Sonrasnda ise meydana getirdii din gelenei korumak iin gelenekilii seecektir. Din, karizmatik din liderin din tecrbesine ballkla kalmayarak, onu metinlere aktarp tekrar yaayarak geleneklemekte bu gelenein icrasn salayan kurumlarnn olumas ve nihayetinde tm bu sreci bir koruma kalkan gibi iinde saklayan muhafazakrlk31 anlaynn glenmesi ile bymekte ve insan zamanndan geride, gemite kalmamaktadr. Bu noktada herhangi bir sosyal deime, din menein ve gelenein bozulmas olarak alglandnda din tecrbenin ilk kaynana geri dn refleksiyle ie kapanma ve sonuta deiime kar durma tepkisellii ile karlamaktadr. Bunun yannda sosyal btnl salayan din, bu btnl bireye ve topluma telkin ettii deerler zerinden gerekletirmektedir. Toplumsal btnln devam edebilmesi iin bu deerleri koruma tavr, kimi zaman sosyal deimeyi engelleyen bir srece ynelmektedir. Weber, karizmann kemiklemesi veya rutinlemesi kavramlar ile din liderin kararlarn ve kiiliini, dier bireylerin doast bir nedene dayandrarak inand liderliine geri dn, zlemi belirtmek iin bireylerin onun ahsiyetini vazgeilmez olarak alglamasndan dolay din statiin olutuunu belirtmitir. Sosyal tarihe bakldnda hatta gnmze gelindiinde geleneksellemi dinlerin deiime kar durarak statkoyu korumaya almas, birok dnr ve sosyolog tarafndan eletirilmitir. Din, her toplumda ve corafyada buna benzer refleksleri sergilemektedir. Batda, zellikle Sanayi Devrimine ve de ncesine bakldnda, Hristiyan teolojisinin statkoyu koruma anlayn, din itikat anlaylarna ve ritellerine yerletirdikleri grlmektedir. O dnemde ocuklarn syledii bir ilahide snfsal fakllklar takdir edenin Tanr olduu ancak bu farkllklara teslimiyeti Tanrnn istemekte olduu, her bireyin kendi snfna raz olarak, barakada yaayan bir Hristiyan ile atoda yaayan bir soylunun imannn

Genel anlamda muhafazakarlk, kurumsal dzenin altn izerken aile, din, yerel cemaat, lonca ve toplumsal snflarn yapsnn devamlln savunmak olarak deerlendirilebilir. Geni bilgi iin bk. Robert Nisbet, Sosyolojik zlmenin Tarihi, Ayra Yaynlar, Ankara, 2002, s. 93.

31

30

ayn olduu vurgulanmtr.32 Bunun gibi srelerle din, var olan korumakla birlikte sosyal deimeye de engel oluturmaktadr. Sanayi Devrimi ile oluan ii snf, kendi hak ve hukuklarn salayacak sosyal deimelere engel olarak dini grm ve dine tepki gstermitir. K. Marx ise bu tepkiyi dinin insanlar uyuturan, toplumlarn tekmln salayacak sosyal deimelerin karsnda duran bir olgu gibi alglayarak onu bir afyon olarak ifade etmitir.33 Hint kast sisteminin yzyllarca devam edebilmesinin arkasnda din merutiyet ve din korumaclk vardr. slam dnyasnda Arap Yarmadasnda Hz. Peygamberin arsnn, ksa zamanda nasl din sosyal ve kltrel bir deiimi beraberinde getirdii, snrlar aarak evrenselletii grlmektedir. Fakat bu dinamizm, evre artlar, karizmatik liderin vefat ile birlikte itihat kapsnn kapanmas ve taklitiliin had safhaya ykselmesi ile daha sonra slam toplumunda maziperest ve mizoneist eilimlerin ba gstermesine sebep olmutur.34 slam dnyasnda da sosyal deiim, geriye dn zlemi ve refleksleriyle karlamtr. Asr- saadet zlemi, kaybolan safiyet araylar sonuta bu anlay ifade eden sosyal cemaatlerin meydana gelmesi, sosyal deimenin kimi zaman slam dnyasnda da engellenmesi gereken bir tavr olarak kabul edildii gerekliini ortaya koymaktadr. Ancak bu tavr, mevcut durumu korumaktan ziyade din deerlerin ve gelenein bozulmas endiesinden kaynaklanmaktadr. Selefiyye ve Vahhabilik bu anlayla ne kan din gruplardr.35 Trkiyede ise baz cemaat ve tarikatlar, bu refleksle btnlemilerdir. zellikle smail Aa Cemaati olarak bilinen grup giyim, yeme ime gibi beeri mnasebetlerin maddi unsurlarnda bu refleksle da kapall ak bir biimde ortaya koymulardr. Belirtmek gerekir ki her dinin dinamik bir yaps ve asli unsurlar ile olmasa da feri unsurlar ile deiime ak bir yan vardr. Bu adan dinin deil fakat gelenekselleerek kurumsalllam dinlerin ve bu kurumlar temsil eden bireylerin mevcut durumlarnn devam iin sosyal deimelere kar ktklar grlmektedir.

32 33

Vecdi Bilgin, Sosyal zlme ve Din, Ett Yaynlar, Samsun, 1997, s. 76. Bilgin, s. 77. 34 Gnay, s. 337. 35 Gnay, s. 337.

31

2. DN VE DNDARLIK Trk toplumunda bireylerin dindarlk alglamalarnda yaanan deiim ve farkllamalar salkl bir zeminde deerlendirebilmek adna din ve dindarlk kavramlar sadece kendi balklar ile deil birbirleri ile olan ilikiler asndan da dikkatle incelenmelidir. Din, eriilemez ancak teslim olunan, sorgulanamaz fakat sorumluluk alayan, beeriyete vahiy ile metafizik lemden ve gklerden yn veren, bireysel ve toplumsal mutluluu vaat ederken vaadini ebediyete tayan, fertlere ve toplumlara yaam krokileri sunan bir olgudur. Dindarlk ise din tarafndan yklenilen sorumluluun icras, beklenen teslimiyetin samimilii, kendisine sunulan yol haritasnn takip edilmesi gibi insan tarafndaki eylemler btnln ifade etmektedir. Bir anlamda dindarlk, bireyin zihninde ve kalbinde zuhur eden din anlayn din hamurunda kendine zg ekillere yanstmasdr. Sanayi Devrimi, hzl nfus hareketleri, ykselen modernizm ve kentleme gibi etkenler ise bireyin zihnindeki din anlayn ve dindarlk alglamasn etkileyerek din hamurunun yeni ekiller almasna sebep olmaktadr. Din ve dindarlk kavramlar, aralarndaki ilikinin yannda fakllklarnn da gzetilmeye allmas unutulmamaldr. 2.1. Dine Yaklamlar nsann doas, varlnn kayna ile ilgili sorulara Tanr kavramyla cevap vermeye alan bir inan sitemi olarak din, ayn zamanda insann tutum ve davranlarn dzenleyen deerler manzumesinin belirleyicisi olarak ok nemli rolleri yerine getirmektedir. Bu zellikler, dinin toplumsal boyutunu da aklamaktadr. Din, inananlar birbirine balayarak birtakm gruplar ve kurumlar oluturma gcne sahiptir. Sosyolojik anlamda dinin fizik lemi aan boyutu ile toplumsal boyutu birbirinden ayrtrlmakta ve ikincisi zerine odaklanlmaktadr. Dinin insanlar tarafndan farkl alglanmas ve yorumlanmas neticesinde oluan farkl din anlay ve yaaylar yaanan din olarak da ifade edilmitir.36
36

Kirman, s. 63.

32

Sosyoloji, din ile kurduu ilikiye yargda bulunurken dinin kayna ve tanm hakkndaki grler zerinden yola kmaktadr. Klasik slam bilginleri dini akl sahibi insanlarn kendi tercihleriyle bizatihi hayrl olan eylere gtren ilah bir kanun eklinde tarif ederlerken modern Mslman limlerden Muhammet Abduh, dini insann kinattaki varlklar mahede ederek duyular st ilah gerekleri kavramasndan ibaret olarak tanmlar. Ayn zamanda ona gre din, bir takm ferdin hazr olarak bulduu ve fikrini hrmetle ona uydurduu ananelerdir.37 ada Batl bilim adamlarndan R. Otta ise dini korkutucu ve hayran brakc sr diye tanmlarken Max Mller, insann eitli adlar ve deien grnler altndaki sonsuzu kavramasn salayan zihn bir melekesi veya yetenei eklinde tarif etmitir.38 J. Wach Din kutsaln tecrbesidir. derken dinin hem subjektif hem de objektif ynne iaret etmeye almtr.39 Tanmlarn hepsinde ortak olan husus, kiinin akn bir varlk aray, onu buluu ve ona balandr. nsanlk tarihinde inanma eilimi, evresini ve lm anlama abas her zaman var olagelmitir. Etrafnda meydana gelen olaylarn sebep sonu kanunlarn kefetmesi, var oluu hakkndaki sorular cevaplamaya yetmemektedir. Evrimci biyologlar, dini bir korkunun rn olarak grmlerdir. nsann evresine kurduu bilimsel ve teknolojik hkimiyeti ile bu korkunun azalaca dncesiyle dinin zellikle modern ve sanayilemi toplumlarda tarih bir yaanmlk olarak geride kalacana inanmlardr. Ancak her an kendine ait alamayan korkular mevcuttur. XVI. yzyldan balayarak Batda arkeolojik, antropolojik ve

paleontolojik aratrmalara binaen Auguste Comte ve Charles Darwin gibi bilim adamlar, kutsal kitaplarla atan yeni teoriler ortaya koymulardr. Bu teoriler, ksaca ruhu bir anlay temelinde tekml nazariyesi inasdr. H. Spencer dinin kaynann atalara tapnma olduunu ifade etmitir. ok tanrclktan tek tanrcla geii biyolojist evrim nazariyeleri bir grmlerdir40 Auguste Comte,
Kazm Nami Duru, Sosyolojinin Unsurlar, stanbul Basmevi, stanbul, 1936, s. 486. Anthony Giddens, Sosyoloji, Ayra Yaynlar, stanbul, 2000, s. 468. 39 Joachim Wach, Din Sosyolojisi, ev., nver Gnay, Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, Kayseri, 1990, s. 10. 40 Gnay Tmer, slam Ansiklopedisi, Cilt 9, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2006, s. 316.
38 37

33

dini, daha mspet dnce ekilleri karsnda silinip ortadan kaybolmaya mahkm bir ilkel ve bysel dnce tarz olarak kabul etmitir.41 A. Comte nsanln fikri geliimini izah etmek amacyla gelitirdii Hl Kanununu din dnce zerine kurmu ve beer tarihinin srasyla teolojik, metafizik ve pozitif dnce evrelerinden getiini belirterek insanln tekml srecinde dinin en etkili ve en temel faktr olduunu vurgulamtr.42 Durkheim, din toplumun kurumlar ve nitelikleri ile deerlendirirken dindarln asl yneliinin toplum olduunu sylemektedir. O, Eski tanrlar ld. derken toplumun kendine yeni tanrlar oluturmakta gecikmeyecei mesajn da vermektedir.43 Durkheima gre de din, balangtan gnmze btn toplumlarda varln koruyan sosyal bir grngdr.44 Onun iin din, toplumsal btnlemeyi salayan, kolektif uurun kayna olan temel unsurlardan biridir. Ancak o, bununla birlikte dinin tabiat hususunda pozitivistlerin yolundan giderek dini, beer bir rn olarak kabul etmitir. Durkheim kutsal ve kutsal d arasnda bir ayrm gzetmekte ve kutsal kavramn dinin z olarak almak suretiyle dini kutsal eylerle ilgili inan ve amellerden oluan, bu inan ve amellerin ona inanp balananlar arasnda manevi bir birlik meydana getiren bir cemaatte birletirdii dayanma esasna dayal bir sistem45 eklinde tarif etmitir. Ancak Durkheim, kutsaln sosyal meneli olduu yaklamyla dinin zn toplum kalplar ierisine hapsederek tapanla taplan birbirine kartrmamaktadr.46 Feurbach, dine ball yabanclama terimiyle aklarken insanlarn kendilerine ait g ve deerleri tanrlara ykleyerek kendilerinden uzaklatklarn ifade etmektedir. 47 Marx, bu dnceyi paylarken, bireyin ayn zamanda din tarafndan edilgenletirildiine, tepkisizletirildiine de vurgu yapmaktadr.48August Comte sosyolojinin isim babas olarak kabul edilirken ilk olarak sistematik bir din sosyolojisi ise Max Weber ile oluturulmutur.49 O, din ile ekonomik ilikiler zerine younlarken her ikisinin de kendi iinde bir gereklii ve gc temsil ettiini kabul ederek ilk defa toplumsal alanda dinin metodolojik bir bamsz
41 42

Gnay, s. 201. Aron, s. 67. 43 Giddens, s. 469. 44 Kemaleddin Ta, Trk Halknn Gzyle Diyanet, z Yaynlar, stanbul, 2002. s. 49. 45 Gnay, s. 201. 46 Gnay, s. 201. 47 Aron, s. 365. 48 Aron, s. 366. 49 Wach, s. 2.

34

deiken olduunu kabul etmitir. Din dhil her ey toplumun bir rn kabul edilirken Weber, modern kapitalizmin Protestan ahlaknn bir sonucu olduunu iddia ederek dini, toplumsal deiimin motor gc eklinde ifade etmitir. Aslnda Weber, kapitalizmin geliiminde Kalvinizmin rol konusundaki argman ile Marxn yazlarnda grd dengesizlii dzeltmeye alyordu. Bunu yaparken inanlarn toplumsal yapy etkileyebileceini de gstermi bulunuyordu.50 Grld gibi dinin tanm ve kayna hakknda daha da oaltabilecek birok gr vardr. Ancak bu tanmlar dinin mahiyeti, fikir sahibinin kiilii ve dnemin genel havasndan etkilenilerek meydana gelmi grlerdir. Din kelimesi bir Budist ve Mslman hatta nemli ortak zelliklere sahip bir Hristiyanla bir Mslmann zihninde nemli lde farkl alglanrken tm insanlar kuatan bir tanm ve yaklamdan sz etmek imknsz olmaktadr.51 Sonuta sosyolojinin dine yaklamnda bir greceliin hkim olduu bunda da her sosyologun hazr teori ve n kabullerle aratrmasna yaklamasnn pay nemlidir. Balangta sosyoloji bilimi, sanayilemenin yaylmas ve ehirlemenin artmas ile dinin zamanla toplum iinde bir g olarak varln yitireceini kabul etmitir. Ancak gnmzde bireysel ve din cemaatler zerinden yeni ve gl bir ekilde dine yneli olduunu grlmektedir. Dindarlk, dine yneliin artmas ile gndeme gelmektedir. Kiilerin zihniyet dnyasnn ve sosyal davranlarnn ekillenmesinde nemli bir unsur olan dindarlk,52 ieriini oluturan tutum ve davranlarn aratrlmas ile dine yneliin sebepleri ve bu yneliin bireysel ve toplumsal sonularn grmek iin aratrmacya rehberlik edebilir. 2.2. Dindarlk ve Din likisi Din ve dindarln farkn belirleyen hassas ve nemli izgi, dinin kutsallnn andrlmamas asndan olduka nemli saylmaktadr. Buna gre slam, bir din olarak temel ilkeleri ve deimez ilah nitelikleriyle yce hitabn orijinal hkmlerini iermektedir. Mslmanlk ise daha ok tarih boyunca insanlarn o dinden anladklarn yorumlayarak yaamlarnda eitli biimlerde

50
51 52

Ian Thompson, Odaktaki Sosyoloji, ev. Bekir Z. oban, Birey Yaynlar, stanbul, 2004, s. 17.
Mehmet Aydn, Din Felsefesi, 2. Bask, Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar, zmir, 1990, s. 4. Kemaleddin Ta, niversite Genliinin Dindarlk Kriterleri, Alter Yaynlar, Ankara, 2005, s. 122.

35

somutlatrma abalarn ifade etmektedir.53 slam mekna ve zamana gre deimezliini korurken Mslmanlk zamana ve mekna gre deierek kendine has Trk Mslmanl, Msr Mslmanl, Alman Mslmanl gibi eitli adlar almaktadr. Din ve dindarlk deerlendirmeye alnrken birinin deimezlik ve orijinallik iddiasn kabul etmek, dierinin de greceliini dikkate almak gerekmektedir. Bu ayrmn arkasnda dindarln oluumunda, toplumsal dinamikleri daha iyi kavrama abas gelmektedir. Dindarlk, insann iman-amel temelinde ortaya koyduu din tutum, deneyim ve davran biimi yani dini yaanty veya dindarca hayat, inanlan dinin emir ve yasaklar dorultusunda yaamay ifade eden inan, bilgi, tecrbe, duygu, ibadet, etki ve organizasyon gibi boyutlar olan bir olgu olarak tanmlanabilmektedir.54 Dier bir tanmda dindarlk, bir kiinin gnlk hayatnda dinin nemini ifade eden, kiinin dine inanma ve balanma derecesini gsteren bir kavramdr. Her din yaant, belirli bir kltrel ve sosyoekonomik erevede yer ald iin birbirine gre farkllk gsterir.55 slamiyet asndan din ve dindarlk ilikisi, imanamel zerinden deerlendirilmitir. Amel, dnya ve ahirette ceza ve mkfat konusu olan her trl i ve davran ifade eden terimdir. Szlkte i, aba, fiil, alma gibi manalara gelen amel, canl varln gayeli olarak yapt i olarak da tarif edilmitir.56 Gayeli kelimesi E. Durkheimda organ ilev anlaynda kpr grevi grmektedir. Durkheima gre Bir toplumsal olgunun ilevi, her zaman bu olgunun herhangi bir toplumsal amala kurduu ilikide aranmaldr.57 Buna gre amel, fiilden zel bir anlam ifade eder. nk fiil, bilgisiz ve gayesiz olarak yaplan ileri de kapsamaktadr. Kuran- Kerime gre Allah, yeri ve gkleri, dnya nimetlerini, hayat ve lm hangilerinin daha gzel amel edecekleri hususunda insanlar denemek iin yaratmtr.58 Salih ameller, dinin yaplmasn emir veya tavsiye ettii iyi, doru faydal ve sevap kazanmaya vesile olan iler;
53 54

Hseyin Ylmaz, Trk Mslmanl, Dindarlk ve Modernlik, slamiyat, Cilt V, Say 4, 2002, s. 57. Ejder Okumu, Bir Din stismar Olarak Gsteriilik slamiyat, Cilt V, Say 4, 2002, s. 194. 55 Kirman, s. 62. 56 Sleyman Uluda, slam Ansiklopedisi, Cilt 3, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2006, s. 15. 57 Emile Durkheim, Toplumbilimsel Ynteminin Kurallar, ev. Cemal B. Akal, Engin Yaynlar, stanbul, 1995, s.117. 58 Kuran, Hud Suresi, Ayet 7; Kehf Suresi, Ayet 7; Mlk Suresi, Ayet 2 (Trke anlam, hzl. Komisyon, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2007).

36

gayr-i salih ameller ise yaplmas yasaklanan, ho karlanmayan kt, yanl, zararl ve gnaha yol aan amellerdir. Fkh kitaplarnda ise salih ameller genellikle farz, vacip, snnet, mstehap veya mendup; gayr-i salih ameller de haram, mekruh ve mfsit eklinde blmlere ayrlr.59 slamda inanmak ve inanlan eyi yapmak esas olduundan imanla amelin birlikte bulunmasnn lzumuna byk nem verilmitir. Hatta baz mezhepler, ameli imann bir paras sayarak ameli olmayann imannn da olmayacan ileri srmlerdir.60 Hariciler, ameli olmayana kfir derken; Mutezile iman ile kfr arasnda bir derece olan fsk kavramn kullanmtr. mam Malik, Hanbeli, afii gibi fakihler de ameli imandan bir para kabul etmelerine ramen bunu imann asli deil feri (ikinci derecede) bir rkn saydklarndan dolay kfir kavramn kullanmamlardr.61 Aslnda btn dinlerde eylem boyutu slam dininde olduu gibi nem arz etmektedir. Karizmatik bir liderle doarak hzla byyen bir din, liderinin vefatndan sonra devamn objektiflemi, kolektif kabule ulam ve nesillere aktarlabilecek ekilde sistematize edilmi din eylemlerle salayabilmektedir.62 Bu adan bakldnda dindarlk, varln din olgusuna borludur. Dindarlk zaman iinde deiiminin tm deikenlerini din d etkenlere braktnda kltrel bir nesneye dnecek, bireysel ve toplumsal yaptrmn yitirecektir. Dindarl bu ekilde bir deiime brakan dinin z de erimeye balayarak toplumsal deiimdeki etkinliini yitirecek, dinamizminin yerini statik bir yap alacak, tanmsal bir ifade olarak dinler tarihindeki yerini alacaktr. Tm bu olumsuzlardan uzak, tarihsel dinamizmini koruyan din ve dindarln sanayileme, kentleme ve seklerleme gibi gl bamsz deikenlerle ilikisi ayrca incelenerek Trkiyede din ve dindarlk ile toplumsal deiim korelasyonlar daha iyi grlebilir. Dindarln i yapsnda var olan problemlere bakldnda bir paralanma gze arpmaktadr. Bu durum dindarln amacndan sap ile yol almaktadr. Gnmz toplumunda medya aracl ile olduka popler olan gsterii dindarlk
59 60

siyasi,

ekonomik

ve

toplumsal

amalar

iin

eylemlerini

Uluda, s. 13. Muhammed Ebu Zehra, Mezhepler Tarihi, ev. Sbatullah Kaya, ura Yaynlar, stanbul, 1996, s. 70. 61 Uluda, s. 13. 62 Gnay, s. 95.

37

gerekletirmektedir. Gsterii dindarlk, dindarlk sunumunda bulunarak insanlarn dindarlklarndan, din inan, zihniyet ve duygularndan menfaat edinmek, toplumun din deerlerini smrerek bir poplerlik elde etmek ve bu poplerlii nakde evirmek amacn tamaktadr.63 Bu ama, kimi zaman bir televizyon programnda ova dntrlerek eyleme gemekte kimi zaman da bir esnafn dkknna mteri edinme kaygs ile din resim asmas ve yaynlar kullanmas ile kendini gstermektedir. Bunlarn yannda insann psiko-sosyal zellikleri, kabul edilme ve beenilme, takdir edilme ihtiyalar da kiiyi dindarln amalarndan uzaklatrmaktadr. Bu ekilde bir dindarlk ise hem samimi dindarlar zan altnda brakmakta hem de dinin zne kar bir tecavz meydana getirmektedir. Demerath ve Hammond, ibadet ile din inancn eit saylabilir olduu iddiasnn problemlerini, Kilise yelerinin ahsi inanlarnda veya eylemlerinde her zaman yksek seviyede dindar olduklar, buna karlk ye olmayanlarn dindar olmad eklindeki aceleci bir varsaymdan kanmamz gerekir. yaklamn yksek statlerini korumak iin kiliseye devam etme mecburiyetini hissedenleri rnek vererek aklamaktadr.64 Buna gre sorun sadece istatistiksel olmamakta, verileri yorumlamak da aratrmann seyrini belirleyebilmektedir. Sosyolojinin fizik bilimlerinde olduu gibi mekanik bir yaklamla, ampirik yollardan rakamlarla aklanabilirliin g olduu bilinmektedir. Bunun yannda ahlaki toplumsal bilimlerle fiziki bilimler arasndaki yntem ayrmna aratrcnn znellii de girmektedir. Fiziki bilimlerde kunduzlarn hayatn gzlemleyen aratrmann kendi trnden olmayan kunduzlar duygularndan arnm olarak inceleyebilmektedir.65 Sosyal bilimlerde ise aratrc ayn zamanda aratrd toplumun bir parasdr ve duygu sahibidir, mutlak nesnel deildir. Ve sonu duygunun younluu nispetinde her zaman hakikatten uzak kalacaktr. Aratrma konusunun kendi iinde bir nesnellik sorunu tamas, metodolojik glkler gibi olumsuzluklara ramen toplumumuzda ve dnyada din yaaya doru gl bir eilim, gnmzn gerei olarak arln hissettiren din ve dindarlk, son yzylda zerinde en ok allan alanlarn banda gelmektedir.

63

Thompson, s. 34-35. Tom Bottomore- Robert Nisbet, Sosyolojik zmlemenin Tarihi, ev. Mete Tuncay-Aydn Uur, Ayra Yaynlar, Ankara, 2002, s. 36.
65

64

Okumu, s. 196.

38

Yaanlan

hzl

sosyal

deiimler,

Sanayi

Devriminin

sonular,

modernizmin bireycilii n plana kararak insan yalnz brakmas, en nemlisi de corafi hareketlilik ve nfus patlamas nedeniyle bireyin aidiyet duygusunun glenmesi, kiiyi dine ve din yaantya sevk etmektedir.66 2.3. Dindarln Tipolojileri nsanlarn varolusal zellikleri ve iinde bulunduklar psiko-sosyal artlar nedeniyle znel ve nesnel alglamalar farkllamaktadr. Bu farkllama, dindarlk alglamasna da yansmaktadr. Din yaaylar inceleyebilmek iin tipolojiler oluturmak, bireylerin kendilerine zg din anlaylarn kategorize etmek demektir. Sosyoloji bilimi de farkl dindarlk alglamalarn ve yaaylarn belirli bir sistemde inceleyebilmek iin tipolojiler meydana getirmitir. Bir dinin rollerinin yeterli dzeyde ele alnabilmesi iin bile ncelikle toplumsal alanda dil, eylem ve aralarla somutlamas ve toplumsaln giderek gndelik dnyasnda da iselletirilmesi gerekir.67 Kukusuz dindarlk, belli dzeyde insani bir deikenlikle paralel olarak pekl subjektiflik arz edebilmektedir. Bu subjektifliin yannda toplumsal ve kltrel kadrolarndan bamsz olmayan din yaay da, teki toplumsal olaylarla karlkl etkileim hlindedir. O hlde din yaayn tipolojik bir grnme brnmesinde etkin olan temel toplumsal ve kltrel etkenleri ele almak, din ile sosyokltrel kadrosu arasndaki yakn ilikiyi anlamak bakmndan olduka yol gsterici olacaktr.68 M. Weberden bu yana dindarlk eitli deikenler iersinde ele alnmakta ve snflandrlmaktadr. Webere gre dindarlk, toplumun snfsal yaps iindeki ekonomik altst olularn yaratt bir ilikisellik iinde tipolojik bir zellie kavumaktadr. Onun dindar tiplemesinde ifti, valye ve feodal beyler dindarl; brokrasi, burjuva, esnaf ve zanaatkr dindarl, alt tabaka dindarl veya bysel dindarlk, ayinci dindarlk gibi kategorilere yer verilmektedir.69 Allport ise dindarlk tipolojisinde temel iki tipoloji oluturmutur. Olgun dindarlk ve olgunlamam dindarlk adn verdii iki tipolojisi daha sonra ierik ayn kalmakla birlikte adlarn deruni dindarlk ve d beklentiye ynelik dindarlk olmak zere deimitir. Aslnda son iki dindarlk ekli, ilk iki dindarln bir
66 67

Ali Cokun, Din ve Kimlik, slamiyat, Cilt V, Say 4, 2002, s. 19. erif Mardin, Din ve deoloji, letiim Yaynlar, stanbul, 1986, s. 31. 68 Gnay, s. 264. 69 Suba, s. 21.

39

sonucu olarak da deerlendirilebilmektedir.70 Olgunlamam dindarln kiinin benlii zerinde belirli zamanlarda paral bir etkisi vardr. st otorite kendi benlii olmakta ve din davranlar bu benlii tatmin etmeye ynelik bir yol izlemektedir. Byle bir dindarlkta kiinin yaaylar zerinde btncl bir etki olmadndan birey, pazarlkl ve ikiyzl davranlar sergilemektedir.71 Olgunlamam dindarlk bu sre iinde d beklentiye ynelik bir dindarl beraberinde getirmitir. D beklentiye ynelik dindarlk eilimine sahip kiiler, kendi amalar iin dini kullanmakta, bilinli veya bilinsiz ekilde bir menfaat salama abasna girimektedirler. Olgunlamam dindarlk tipolojilerine sahip bireyler, din hayatn bir yzn yanstmaktadrlar. Dier yzn de olgunlam, dier bir adyla deruni dindarlk anlayna sahip bireyler oluturmaktadr. Olgunlam dindarlkta birey takliti, pasif ve tembel din anlay bir kenara brakarak ailesinden kendisine braklan din tutum ve davranlar sorgulamakta, bu tartmalara zihninde yer aarak farkl din tutum ve davranlara ynelmektedir. Burada din davranlarn kayna, ailesinin kalplam din tutum ve davranlar deil dinin yazl kaynaklardr. Az ilmini bir kenara brakarak din bilgi ve deerleri aktif olarak renmektedir. Namaz klmay dinin bir gereklilii olarak gren ve alkanlk temelinde paral bir ekilde yaayan birey ile namazn emredilmesinin dayanaklarn bilen, sadece namaz klmak deil namazn insan davranlarnn gidiatndan beklentileri olan, tm davranlarnda ahlaki bir olgunlama bekledii bilinci ile hareket eden birey arasnda bu fark ortaya kmaktadr. Allport, din duygunun dindarln belirleyicisi olduunu ifade ederken bu duygunun znelliine de vurgu yapmaktadr. znellik ise dindarl farllamaya gtrmektedir. Onun din duygu anlaynda sayg, korku, honutluk ve zevk temel etkenler olmamakta dindarln oluumunda biliselliin nemini ortaya koymaktadr.72 Bilisellik din, kimlik ve davranlar zerinde bir denge araydr. Birey gerekletirdii din eylemin nedenini, nasln ve sonularn sorgulamakta ezbere bir din hayattan uzak durmaktadr. Din eylemin nedenini eylemin sonunda gereklemesi beklenen davranlar ile birlikte deerlendirirken nasl olmas gerektiini bizatihi dinin yazl kaynaklarndan almaktadr. Yirmi yllk
70

Hasan Kayklk, Allporta Gre Dini Yaaya Geliimsel Bir Alm, Dini Aratrmalar Dergisi, Cilt 5, S.15 (Ocak-Nisan), 2003, s. 128-129. 71 Kayklk, s. 28. 72 Kayklk, s. 128-129.

40

din hayata sahip bireyin gerekletirdii din eylemde bireyin zerinde alkanlktan te bir birikime sahip olmamas dier bir ifade ile yaad din duygunun kendisinde bir din kimlik oluturmamas bireyi d beklentilere ynelik bir dindarla itmektedir. Geili bir toplumda para ve g peinde koarken nndeki tm sosyal deerlerin iini boaltan medya, ekonomik kayglar ve hzl nfus hareketlerinin yol at salksz kentleme ve niteliksiz eitim bir araya geldiinde nitelikli bir dindarln aznlkta kald sylenebilir. Bonald, kentleme ve modernlemenin olumsuzluklarn aile yaps zerinden deerlendirirken kentlerin ve fabrikalarn ailenin dman olduuna inanmaktadr.73 Kentlerde aile yelerinin ekonomik adan birbirlerinden ayrlmalar, bireyciliin dier bir ynn ifade eder. Toplumun temel ta olan aile, bireycilie yenildiinde anomi aa kmaktadr. Gnmzde Trk toplumunun dinselliine ve dindarlk anlayna bakldnda . Gnayn ve Allportun dindarlk tipolojileri n plana kmaktadr. Trk toplumunda yaanan bireycilik rzgrlarnn yol at dindarlk paralanmalar ve ahlaki zlmeler zerinden dindarlk tipolojisi oluturma abasna girildiinde ifade edilen dindarlk tipolojilerinin din yaaylar kategorize etmede olduka kolaylatrc olduu grlmektedir. Genel hatlaryla dindarlk, Gnay tarafndan ya din yaayn iddeti zerinden (azlk-okluk) ya da biimi ile balantl olarak tipletirilmitir. iddetin azlk okluuna gre ele alnan dindarlar, be kategoride incelenmektir: Birinci grupta yer alanlar, dinin emir ve yasaklarna skca bal, din gereklere dnyevi hayatlarn da kapsayacak ekilde sarlm olan sofu, softa ve grupu niteliklere sahip olan ateli dindarlardr. kinci grupta yer alanlarn ise din inan ve gerekliliklere saygl, iten bal olmakla birlikte bu grupta din pratikleri gerekletirmede bir dzensizlik hkimdir. Sz edilen gruplarn toplumsal davranlarnda dinden kaynan alan tutumlara ksmen de olsa yer verdikleri grlmektedir. nc grup dindarlar ise din inanlara kar az ok saygl olmakla birlikte din pratiklere sadece kolektif dindarln doruk noktasna eritii alana ilgi gsteren mevsimine gre dindarlar oluturmaktadr. Normal zamanlarda din
73

Bottomore- Nisbet, s. 110. 41

pratiklere ok az ilgi gsterilirken zellikle Ramazan ay bu kiilerin din pratiklere duyduklar ilgide byk bir arta vesile olmaktadr. Drdnc grupta yer alan dindarlar ise din inanlara belli bir dzeyde saygl olmasna karn din pratiklerin yaantlarnda ok daha az yer tuttuu, ender durumlarda baz din pratikleri yerine getirmenin dnda dinle pek ilgileri olmayan frsat dindarlardr. Bu gruptaki dindarlar beynamaz ve i dindarlar olarak da adlandrlabilmektedirler. Beinci gruptaki dindarlar ise dine kar genel anlamda kaytsz kalanlarn oluturduu ilgisiz dindarlardr. Biimine gre din yaay tipolojisinde ise Gnay, dindarl drt ayr ekliyle birbirinden ayrt etmektedir: Birincisinde halk kltr iinde teden beri kklemi ve kalplam unsurlarn hkim olduu geleneksel halk dindarl yer alr. ekilcilik, geleneksellik, taklitilik, derin teolojik konulara fazla yer vermemek bu tip dindarln genel karakteristiidir. Kitap ve snnette belirlenen hususlarn yan sra slam bilginlerinin tarih boyunca gelitirdikleri konular, tasavvufi unsurlardan ve nihayet bir ksm halkn eski din kltrlerinden bir ksm da baka kltrlerden etkilenmek suretiyle alnmtr. Ayrca bizzat toplum tarafndan zamanla din bir renk verilmi bulunan inan ve pratiklerin birbirleriyle kaynam bir biimde hayatiyet bulduklar grlr. kincisinde ise geleneksel halk dindarl iinde slami unsurlarla bezenmi bir durumda olup Snni ulema tarafndan yine teden beri hurafe veya batl inanlar eklinde damgalanan ve slami din yaaya yabanc saylan unsurlara yer vermeyen bir yaay biimidir. Belli bir kltr ve renime sahip bulunan din elit zmre arasnda geerli olan bu tipoloji sekinlerin dindarl eklinde belirlenmektedir. nc tip dindarlk ise dinin Tanr ile kul arasnda bir iliki olduu anlayndan hareketle din ileri ile dnya ilerini birbirinden ayran ve dine yalnzca ahiret konularnn dzenlenmesinde yer veren bir din yaay tipidir. zellikle modern evrelerde ve belli bir kltr ve renime sahip bulunan kiiler arasnda yaygn olan bu tip de laik dindarlk olarak belirlenmektedir. Gnayn biim bakmndan ayrt ettii son tip ise geleneksel dindarlk tipiyle laik tip arasnda gei tekil eden tranzisyonel dindarlktr. Bu tip
42

dindarlkta bireyler baz konularda din ileri ile dnya ilerini birbirinden ayrmakta baka baz konularda ise dinden kaynaklanan tutum ve davranlara yer vermektedirler.74 Trk toplumuna bakldnda . Gnayn oluturduu din hayatn tipolojilerinin olduka kapsayc olduu grlmektedir. Bireyin bu tipolojilerden birine veya ayn anda birden fazlasna ynelik davranlar sergiledii gzlemlenebilmektedir. Din hayatn tipolojilerinde seyredilen bu eitlilik, bir zenginlik olarak kabul birinin edilebilir. onun Ancak toplumda dinin en nemli ve fonksiyonlarndan sosyal dengeyi koruyan birletirici

btnletirici icralarna ne gibi etkilerde bulunaca nemlidir. Dier bir ifade ile din hayattaki bu eitlilik, dinin birletirici fonksiyonunu paralayc bir yapya dntrme ihtimali zerinde durma gerekliliidir. Oluturulan bu tipolojiler zerinden bakldnda Trkiyede monolitik dzeyde bir dindarlktan veya dinsellikten sz etmenin imknsz olduu aktr. Geri slam ncelii ile bakldnda arlkl nfusun Mslman olduu genellikle teslim edilir. Ancak dindarln yansma biimleri pek ok adan zellikle de kltrel balamlar dikkate alndnda bariz farkllklara sahiptir. Dinsellik mezheb farkllamalardan etnik eitlilie, corafi dalmdan siyasi tercihlere kadar belli dzeydeki ayrmalara imkn veren gevek bir rntler toplam zelliine sahiptir. Tek tek bireyler sz konusu olduunda dindarln bata eitim olmak zere cinsiyet, ya, medeni durum, sosyoekonomik artlar, modernlik deneyimi (geleneksel-modern, kentsel-krsal ayrmalar) bireysel talepler gibi eitli deikenlerle ilikilendirebilir boyutlar bile bu ayrmada aka ynlendiricidir. te yandan, bu farkllklarn iinde, bir znellik boyutundan her zaman iin sz etmek mmkndr.75 Trkiye dinarlnn temel bilekesini bireyin kendi kiisel dindarlk deneyimleri oluturmaktadr. Ayrca dindarln istatistiksel aklamalarndan niteliksel aklamalara ynlenilmesinin sebepleri arasnda dnyada dinsel hareketlerinin ve taraftarlarnn oalmas olarak da dnlmektedir. Sekler deerlerden hzla yz eviren milyonlarca insan, bal bulunduklar corafyann dinine ayn hzla sarlmalar bir gerekliktir. Din, baz sosyologlarn beklediinin
74 75

Gnay, s. 259-264. Suba, s. 18-19.

43

aksine dmemekte deiime uramakta kurumsal olmasa da yeni din grup ve cemaatler zerinden toplumda tekrar belirleyici rol almaktadr.76 Modernizmin puslu havas bu yeni sreci bir sre daha gizleyebilmektedir. Ancak tek tek bireylerin gelip geici nitelikteki sosyal, siyasal ve ekonomik sorunlar karsndaki tavrlar ne olursa olsun onlarn gndelik hayat karsndaki din tutum ve davranlarda olaanst bir eitlilik ve belirsizlik sergiledikleri gzlenmektedir.77 2.4. Dindarln Boyutlar Din hayat daha iyi anlayabilmek iin oluturulan dindarlk tipolojilerinin yannda zellikle ampirik almalar zerinde dindarln aratrlmasnda hangi gstergelerin kullanlaca din sosyologlar arasnda bir tartma konusu olmutur.78 Ancak bu eitlilik, ok kere mevcut problemin snrlarn da geniletmektedir. Hangi din duygunun dindarln esas eleman olarak grldnden dindarln eitli tezahrlerinin birbirinden btnyle bamsz olup olmayacana kadar bir dizi sorun dikkat ekicidir.79 Genellikle problem, oluturulan boyutlarn izafi bir ilerlie sahip olmasndan kaynaklanmaktadr.80 Sosyologlar, bir insann dindarlnn birbirinden ayr ynlerden olutuunu ortaya koymaktadrlar. Dindarlk boyutlar, birbirinden bamszlamakta ve grecelie srklenerek btncl bir sonu karmaya imkn vermemektedirler. Bir insanda bir boyut ok gl olabilir. Fakat ayn zamanda dier boyut zayf olabilir. Bu nedenle birey zerinde dindarln btn boyutlar ele alnarak bir sonu karma gayreti, almann eksikliini bir anlamda giderebilmektedir. slami gelenekte din yaay, gnmze dein itikat, ibadet ve ahlak boyutlar zerinden ayrma tabi tutulmutur. Bu ekilde genel balklara ayrlmasnn sebebi slamn kuatc rolnden ileri gelmektedir. slam, birey ve toplum ikilemesinde din yaay sadece kolektif bir eylem kabul ederek dzenlemelere gitmemekte bireye ynelerek aile dhil bireyin tm zel yaamna bireyin teslimiyeti zerinden mdahale etmektedir.
76
77

Thompson, s. 49.

Cokun, s. 36. 78 M. Emin Kkta, Trkiyede Dini Hayat, aret Yaynlar, stanbul, 1993, s. 50. 79 Suba, s. 26. 80 Kkta, s. 51.

44

Her din, bir teolojik yapya ve bu yapy koruyan bir halkaya yani ibadetler toplamna sahiptir. Dinsellik, bu inan ve ibadet ekseninden hareketle sosyal hayata yansyacaktr.81 Sosyal hayata yansyan bu din yaamn inan, ibadet, din tecrbe din bilgi ve din etkileme gibi kategoriler iinde kendini ifade etme imkn bulduu grlmektedir.82 Glock yukarda saylan din yaamn be boyuta ayrlmasnda ve aratrlmalarda sistemli bir ekilde kullanlmasnda nc olmutur.83 2.4.1. nan Boyutu Genel olarak bakldnda her dinin kendisine tabi olanlardan istedii asgari dzeyde de olsa birtakm inan esaslar vardr. Bu inanlar bir dinden dier bir dine farkllk gsterebildii gibi kendi iinde de farkllklar gsterebilmektir. Dinin inan boyutunu da ounlukla genel kabul grm inan esaslar oluturmaktadr. slamn inan esaslar ament eklinde formle edilen alt iman esas zerine temellendirilmitir. Bunlar Kuran- Kerimde belirtilmekte ve kimi yerde birka, kimi yerde de hepsi birden zikredilmektedir.84 Dinin inan boyutunun nemini ise din hayatn merkez noktasn tekil etmesi oluturmaktadr.85 nan, bir insann herhangi bir hkm ksmen ya da tamamyla kabul veya reddi veya ondan phe duymas durumudur.86 nancn phe, kanaat ve iman kavramlarn bir arada barndrmas eliki gibi grlebilmektedir. Bu kavramlar oransal olarak dnldnde u tip bir arla sahiptirler: nanszlk:%0______ phe:%50______ Kanaat:%75______ man:%100 Dindarln temel boyutu olan inan, bireyde bu farkllklarla kabul grdnden bu boyutun tutum ve davranlara olan yansmas da farkllklar tayabilmektedir. Din inan, insann kendisi ve kinat zerindeki hkimiyetini kabul ettii duyular st, yce kudret veya kuvvet sahibi bir varlk ve bu varlkla insan arasndaki ilikileri dzenleyen bir takm esaslarla ilgili inantr. Din inanta tam teslimiyet esastr. Din inancn kuvveti ise davranlarda ortaya
Suba, s. 28. Kkta, s. 53-58. 83 Kkta, s. 53-58. 84 Kuran, Bakara Suresi, Ayet 28; Maide Suresi, Ayet 81. 85 Charles Glock, Dindarln Boyutlar zerine, Din Sosyolojisi, Ed. M. E: Kkta- Y. Aktay, Vadi Yaynlar, Ankara, 1998, s. 254. 86 Hseyin Peker, Din Psikolojisi, amlca Yaynlar, stanbul, 2003, s. 71.
82 81

45

kmaktadr.87 Gnmzde ise modernlemenin sonularndan biri olan bireysel din anlay, din inan ile yukarda ifade edilen inan almlarn i ie katarak tam teslimiyeti dier bir ifade ile iman aslndan uzaklatrlmtr. 2.4.2. badet Boyutu Din inan ve dncelerle beraber da akseden din belirtiler, fiil ve ibadetler, genel anlamda din davran olarak tanmlanmtr. Bu unsurlar slam dininde ise amel kavram ile ifade edilmitir.88 Bu anlamda Allaha yaklamak amac ile gerekletirilen niyetli ve uurlu btn faaliyetler, ibadet dier bir ifade ile amel olarak kabul edilmitir.89 Kuran- Kerimde amel ile ilgili ayetlere90 bakldnda amelin, inanan kimseden yaplmas istenen ve yapld takdirde inancna uygun hareket edildii iin mkfat verilecek iler olarak tanmland grlmektedir. Bu tanmlamalardan sonra ise dinin ibadet boyutunun veya din davrann sadece namaz, oru, zekt gibi ibadetler deil ahlaki davranlar da iine ald grlmektedir. badet, dindar insann uygulamalarn iine alr. Dindarln bir nevi da yansmas, din tutum ve duygularn eylemsel duruudur. badetler zel olduu kadar iyi niyetle, Allahn istedii davranlar gerekletirmek iin gnlk hayatta gerekletirilen her davran da ibadet olarak kabul edilmektedir. Her din, mntesiplerinden inan esaslarnn yannda din kaynakl ve amal belirlenmi eylemler beklemektedir. Bu eylemler bireysel ve toplumsal olarak ayrlabilmektedir. eitli ayinler, dua, zel din trenlere katlma, oru ibadeti ve benzeri ibadetler bu boyutun iinde ele alnmaktadr.91 Dinin ibadet boyutu, kiinin dindarlnn younluunu anlamada en somut verileri ifade etmesi ile nem tamaktadr. Deruni tecrbenin anlalmas, onun objektif anlatmn aklanmasyla mmkndr.92 Objektif anlatm ise din ritellerin ortak bir ekilde bireyler tarafndan benimsenmesidir. Ayrca bu boyutun dinin etki boyutuna olan mdahalesi deerlendirilirken dier yandan pasifize olmu bir ibadet eyleminin gnlk hayatn karlarna kar zayf dmesi, ibadetlerin dinin

87 88

Peker, s. 93. M. Doan Karaokun, Psikososyal Adan man (Din nan)-Amel (Din Davran) likisi, (Yaynlanmam Doktora Tezi), Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Samsun, 1998, s. 29. 89 Yaar Nuri ztrk, Kurann Temel Kavramlar, 2. Bask, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul, 1993, s. 35. 90 Kuran, Fusslet Suresi, Ayet 46; Bakara Suresi, Ayet 62; Kehf Suresi, Ayet 110. 91 Glock, s. 254. 92 Wach, s. 10.

46

onaylamad tutum ve eylemlerle bir aradala hapsedili gzden uzak tutulmamaldr. 2.4.3. Tecrbe Boyutu ya da d etkiler sonucunda uurlu bir katk olmadan ortaya kan, hoa giden veya gitmeyen yaantlar oluturan ruhsal ve duygusal bir durumdur. Din duygu, ilah bir kuvvetin varlndan dnce tasavvur ve hareketlerin insanda uyandrd duygudur. Sz edilen duygu insan ilah varlkla temasa getirir.93 Din duygunun elemanlar korku, sevgi, sayg, sempati, hayranlk, minnettarlk ve snma olarak ifade edilebilir. Din duygudaki korkunun zellii ise kiiyi korktuu varla yaklatrmas ve onu teslimiyete gtrmesidir.94 Din tecrbe boyutu, kiinin nihai gereklik ve st otorite ile gerekleen dorudan iletiim srecine vurgu yapmaktadr. Dier bir ifade ile ilah varln etkisini tayan ve mmini ondan haberdar eden sezgiler, duygular ve alglar btn din tecrbe boyutunu iermektedir. Bir dine mensup olan her insan bu duyguyu farkl derecelerde yaamaya hazrdr. Dinin tecrbe boyutu korku, mutluluk ve ruhsal bir teselli araynda ortaya kabilmektedir. Bu duygu olduka subjektif olmakta ve ifade edilebilmesi olduka zordur.95 Din tecrbe ilk anda ak ve seik bir biimde anlatmn bulmamaktadr; bununla birlikte te yandan ancak bu tecrbenin brnd ekiller sayesindedir ki onun zelliini tam anlamyla tasvir etmek mmkn olmaktadr.96 2.4.4. Bilgi Boyutu Her dinde kutsal metinler, inan esaslar ve din ibadetler ile ilgili bilgiler yer alr ve o dine tabi olanlardan bunlar bilmesi ve bu bilgilere gvenmesi beklenir. Bir inanc bilmek, onu kabul etmek iin temel arttr. Bu yzden bilgi boyutu ile inan boyutu arasnda sk bir iliki vardr.97 Bunun yannda her din bilgi, inan ile sonulanmayabilmektedir. slamda kiinin asgari dzeyde ibadetlerini yerine getirebilmesi iin din bilgi edinmesi zorunludur. Ez Zernuci Hangi durumda olursa olsun bulunduu
93 94

Peker, s. 110. Peker, s. 111. 95 Glock, s. 254. 96 Wach, s. 10. 97 Glock, s. 255.

47

halde meydana gelen ilerle ilgili bilgileri edinmek farzdr. demektedir.98 Halk arasnda otuz iki farz olarak tabir edilen ve ezberlenmesi iin nem atfedilen bilgiler bu boyuta rnek olabilir. Dinin bilgi boyutunda da kiilerin din bilgilerini edinme farkllklar, zellikle dinin etki, inan ve davran boyutlarnda farkllamaya yol aabilecei iin nemli saylabilir. 2.4.5. Etki Boyutu Etki boyutu, din inan, tecrbe, ibadet ve bilgi boyutlarnn zeti gibidir. nsanlarn ne yapmalar ve dinlerinin etkisi ile hangi zihniyete sahip olmalar gerektiini belirleyen din metinlerin tm burada aa kmaktadr.99 Bu boyut gndelik hayatn akn younluuna gre belirlemektedir. Dinin etki boyutu bir anlamda Bu gn Allah iin ne yaptn? sorusunun muhatab olmay kabul etmek ve muhasebesini yapmak anlamna gelmektedir. Dindarln etki boyutu, hayatn dier alanlar zerinde dinin yapt etkiler ierisinde kendisini gsterir. Din, insann kendi hayat dzenini, gelecee ynelik tasarlarn, bakalar ile olan ilikilerini, ksacas her ynyle btn davranlarn etkileme gcne sahiptir. 3. GELENEK, GELENEKLK VE DN XVIII. yzyldan itibaren Bat dnyasnda yaanan sanayileme sreci, Bat uygarlnn toplumsal ve kltrel deerlerinde derin deiikliklere sebep olmutur. Din anlaylar bireysel bir srece girerken ekonomik sanayi ve teknoloji alanlarnda ilerlemeler modernleme olarak telakki edilerek buna engel grlebilen geleneksel anlaylara cephe alnmtr. Batda yaanan bu sre, tm dnyada ve lkemizde hzl bir ekilde paylalmtr. Bu paylam sreci iinde modernleme ekonomik, sanayi ve teknolojik alanlardan daha hzl bir ekilde sosyokltrel deerler zerinde hissedilmeye balanmtr.

98 99

Yusuf Kerimolu, Emanet ve Ehliyet, Cilt 1, Akit Yaynlar, stanbul, 1998, s.33. Kkta, s. 54.

48

Gelenek, bir topluluun kendinden nceki kuaklardan devrald ve eitli aktarm yntemleri kullanarak daha sonraki kuaklara ulatrd her trl maddi, manevi kurum ve uygulamalar biimi olarak aklanabilir.100 Gelenekilik, asli olann deil de feri olann mutlan deil de mmknn deimezliini kabul etmek denilebilir. Dier bir ifade ile kutsaln birikimlerine tannan dokunulmazl onun taraftarlarnn yorumlarna da tanmaktr. Gelenek ve gelenekilik arasnda din, modern toplumun teknoloji dnyasnda deien toplumla birlikte dilini, sylemini, tutum ve davrann yeniden oluturarak sosyal hayata, sosyal hayatn problemlerine yeni bir takm cevaplar verme abasnn iine girmi bulunmaktadr.101 Aratrmamzn bu blmnde geleneksel ve din deerlerin modernleme sreci iinde birbirleri ile olan ilikileri, etkilenimleri ve ne srlen krlganln dindarla yansmasn gstermeye alacaz 3.1. Gelenek Gelenek, bir nceki ana ait olann bir sonraki anda yenilenmesidir.102 Sosyolojik anlamda gelenek, kuaktan kuaa aktarlan bilgi dnce ve kltr birikimini ifade eder."103 Gelenek, her bir kiinin btnle uyum iinde olduu zamanla kaytl olmayan bu birlikin btnln, her bir kiide gerekletirdii mitler, riteller, bayramlar, trenler ile btnln srdrd bir kendiliindenlik toplumu oluturur.104 Gelenek, uzun bir zaman srecinde toplumda yerlemi olan ve nesilden nesile aktarlarak ve belli lde dnme uratlarak gelen inanlar, deerler ve kabuller btn ieren toplumsal pratik, anane ve rftr. ok gl bir toplumsal olgu kabul edildii iin bireyleri kendine uymaya zorlar ve bylece toplumda ortak bir anlay ve gl bir birliin domasn salar. Bir topluluun mevcut toplumsal yapsn ve deer sistemini byk sarsntlardan korumada ok nemli fonksiyona sahip olan gelenekler, bir toplumun aktel var oluunun temelinde olduu kadar gelecein inasnda da hareket noktas olarak kabul edilir. Halk
Hseyin Ylmaz, Gelenek, Gelenekilik, Gelenekselcilik, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005, s. 41. 101 Okumu, s. 20. 102 mer elik, slamc Gelenek ve Geleneki slam, Bilgi ve Hikmet Dergisi, Say 9 (K), 1995, s. 37 103 Kadir Canatan, Gelenek, Din ve Modernite, Bilgi ve Hikmet Dergisi, Say 9 (K), 1995, s. 28. 104 Halis etin, Ezelden Ebede: Kadim Bilgeliin Kutsal Yolculuu: Gelenek, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005, s. 158.
100

49

detlerine doru ve yanl standartlar eklendii zaman bunlar rf karakterine brnrler. Dolaysyla grenekle arasnda bir derece fark vardr. Sz gelimi Trk milletinin misafirperverlii bir gelenek iken misafir arlama ekilleri birer grenektir.105 Gelenek, din ve gelenekilik arasnda hznl bir iliki mevcuttur. Din doas gerei devrimci yapsndan kaynaklanan ivmeyle var olan hzla deitirmeye ynelir. Deiim, yeni bir davran btnln topluma sunar. Toplum, yeni olan bu davranlar alkanlklar ile benimsedikten sonra bir sonraki nesle aktararak yeni bir gelenek oluturur. te bu gelenek dine aittir. Dier bir ifade ile gelenek, Allahn elisi ile balayan tarih srece ve kurulua katlan btn Mslmanlarn temsil ettii tutum ve davranlar anlatmaktadr.106 Ancak zamanla gelenek, liderin lmyle din tutum ve davranlarn statikletii srete dinin toplumsal otoritesinden geleneksel davranlar din davranlar gibi gstererek faydalanmaya almtr. Neticede insan topluluklar ilah olan gelenek ile insaniletirmeye almlardr. Gelenek bir anlamda srtn sreklilie ve bu sreklilik iinde gemie sayg motivasyonuna dayamaktadr.107 Amac ise semavi lemdeki hiyerarinin(mutlak itaatin) dnyevi planda toplumda yeniden kurulmasdr.108 Bu anlamda geleneksel kurumlar semavi otoritenin bir yansmas kabul edilerek kendilerinden phe duyulmasna kar karken zamann getirdii deiimlerin karsndaki gitmilerdir. Kendi dnemindeki btn alanlara tartmasz bir ekilde egemen olan gelenek, modernizm gibi arzi bir gelime karnda toplum stndeki hkimiyet formlarn nasl kaybetti?109 Bunun cevab, terk edilmesi gereken gelenek ile sahip klmas gereken gelenek tanmlamasnda bulunabilir. Modernlemenin karsnda ilevini kaybeden, bireyin eylemini anlamlandrmasna yardmc olmayan geleneksel eylem terk edilmektedir. eksiklii kabul etmeyerek tamamlayc unsurlarn reddine

105 106

Kirman, s. 88. Nadim Macit, Din, Gelenek ve Tecdid,Trk Yurdu Dergisi, Cilt 20, Say 157, 2000, s. 41. 107 Mustafa Armaan, Gelenek, Aa Yaynlar, stanbul, 1992, s. 9. 108 Armaan, s. 21. 109 Mustafa Armaan, Heidegger, Nasr ve Hodgson: Gelenekle Yeniden Yzleme, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005, s. 35.

50

3.2. Geleneksel Toplum Geleneksel toplumlar kk leklidir ve bu yaplanmalara genelde ky ve kasabalarda rastlanr. Homojen bir yaps olan bu tr toplumlarda farkllklara ok fazla rastlanmaz. Kutsallk ve ahlaki ilkeler ok fazla nemsenir. Geleneksel toplumlarda din, insanlarn dnya grne yn verir. Statler atf yolludur, doutan elde edilmitir. letiim yz yze olup anonim ilikiler egemendir. Toplumsal hareketlilik asgari dzeydedir. Ekonomi, daha ziyade tarma dayaldr. Eitim ve retim sadece belli sekinlerin elindedir. Toplumsal deime yava olup birka nesli kuatr.110 Deiimi reddeden ve gelenein aktard deerlerle varln srdren, rgtlenmelerin aile ve kabile zerinden gerekletii toplumsal hareketliliin olduka zayf olduu, yaznn ok az kullanld, sanayinin gelimedii, basit ilkel aralarn kullanld, bireyin dndaki evrene kutsal kodlarla baland modern ncesi bireylerden oluan topluluk, geleneksel toplumun zelliklerini yanstmaktadr.111 3.3. Gelenekilik Gelenekilik gemiteki inanlar ve pratikleri deimez kabul ederek gemii yceltmek112 anlamn ierir. Gelenekilik, geleneklere veya gelenekler yoluyla aktarlan det ve dnce tarzlarna byk bir ballk gsterme, geleneksel deerlerin korunup yaatlmas gerektiini savunma, geleneksel ve kurumsallam olan, yeni ve modern olana tercih etme eklinde belirlenen bir tavr, yaklam olarak kabul edilmektedir Gelenekilik, kendisini semavi otoritenin kurumlarnda hassas grevlere sahip olduunu dnen insanlarn mensubu olduklar kurumlarn tutum ve davran yasalarn zamann deitiricilii karsnda asln muhafaza edebildiini iddia etmektir. Beer alkanlklara din elbise giydirme abasdr. Asla yakn olann kendisini daha gl ve hakl hissettii ve de hissettirmeye alt bir g ekimesidir.

110 111

Kirman, s. 88. Ylmaz, s. 41. 112 Ali Yaar Sarbay, Trkiyede Siyasal Modernleme ve slam,Toplum ve Bilim Dergisi, Say 29-30, 1985, s. 45-64.

51

Her eyden nce geleneksel topluluklar, kendi varlklarnn temelini kutsal bir kkene dayandrrlar.113 Gelenekilere gre de gelenek, medeniyeti vahye balayan zincirdir. Gelenekilik, yaayanlar ldrmeye deil lenleri yaatmaya alr.114 Gelenek ve gelenekilie din balamnda bakldnda din, insanlarn kendilerine ulamalar iin belli bir yry istikametini kutsala dayal tutum ve davranlar sunarak gelenei ifade eden yollar demektedir. Gelenekilik ise bu yolda yrmeyi brakarak yolun kaldrmlarna oturan, yola yrmek, yol almak iin dizilmi talar sahiplenen, bu yol benim diyen insanlar temsil etmektedir. Dinin esas deimez, dier bir ifade ile kutsala olan yryn istikameti deimez, bunun yannda din deimedii hlde insanlarn onunla ilgili anlaylar deiebilmektedir.115. Gelenekiliin znde muhafazakrlk vardr. Bu yzden toplumdaki inan kurum ve kurallarn meruiyetini gemi dnemlerde uygulanm olmalarna dayandrma abalarn ifade eden gelenekilik, istikrar ve devamlla ok byk nem vermek, toplumda meydana gelen deime ve gelimelere kar olumsuz bakmakla eletirilmitir. Bununla birlikte geleneklerin ortadan kalkmasyla tezelden ekonomik gelime ve modernlemenin salanaca dncesinin arlklarna kar belli bir diren noktas oluturmada gelenekilik, son derece nemli bir fonksiyona sahiptir. 116 Gelenek kavram, tamamen beer olan, derinlikten yoksun det ve grenek kelimeleriyle e anlaml deildir. Gelenekselciler olarak bilinenler, bu terimi hem vahiy yoluyla insana bildirilen kutsal olan hem de insanlk tarihinde bu kutsal mesajn almas ve kendini gstermesi anlamnda deerlendirmektedirler. Bu anlamda gelenek, z itibariyle din ve onun tm ynlerini kapsayan bir kavramdr. Modern anlaya gre geleneksel insan, tarihine aktif olarak bal, gemiin iinde barndrd tm deerleri yaamaya alan ve bir sonraki nesle tayan, yarnn kapsna gemile gelen kapal insandr. Ayn zamanda geleneksel toplum kapal toplumdur. Bu toplumun ilikilerinde youn ve duygusallk,
113 114

Ylmaz, s. 41. etin, s. 156. 115 Macit, s. 41. 116 Kirman, s. 87.

52

farkllk ve uzmanlama yok denecek kadar azdr. Sz edilen

toplumlarda

otorite, gruptan dlanma korkusu ve var olana kar zamanla oluan bamllktr. Durkheimn i blm anlaynda da geleneksel toplumda bireyin varlnn devamndan ok grubun devam nem arz eder. Bunun sebebi i blmnn farkllamamas sebebiyle grup iindeki her bireyin eksikliinin kayp olarak nitelendirilmemesidir.117Ancak gnmz toplumlarnda geleneksel yapnn aksine insanlarn beklentileri ve arzular artmakla kalmam farkllam ve derinlemitir. Geleneksel dz yap, bu farkllam arzu ve beklentileri karlamaktan uzak olduundan ilevselliini yitirmeye balam, yaanlan hzl srece donuk duruuyla cevap verememi, toplumdan ve zamandan ilga olma srecine girmitir. 3.4. Gelenek ve Din Din, insan tecrbesi iersinde isel kabule dayanan ve dolaysyla znel olan ancak d dnyaya canl bir gerek olarak tanabilen bir fenomendir.118.Din gelenek ilikisi ise yukarda geen tanmn dinin insanlar tarafndan bireysel ve toplumsal ve de zamanla snrlar izilen belirli bir sistemle yaanmas zerinden dnyaya almas ile balamaktadr. Gelenek, bir medeniyeti medeniyet yapan din dhil tm zgl nitelikleri kapsar.119 Gelenein kalesi dindir.120 Gelenek vahiy ile balar ve en alt kattaki folklorik malzemeyle nihayetlenir.121 Din gelenek ilikisinde dinin tarihsel yn ile asl olan ynnn iyi anlalmas bir zorunluluk gibi grnmektedir. Geleneksel dinler, tarih deimeleri inkr ederek mevcut durumlarnn orijinal ve hakikat olduunu savunurlar. Bu noktada kutsal gelenek ile kutsallam gelenek ayrm veya din ile din olann ayrm tartma konusudur.122 slamn temel kaynaklar Kuran ve snnette bildirilenler, deimez kutsal gelenekler olarak kabul edilirken bu iki kaynan yorumlar ve eylemlemi formlar kutsallam olarak kabul edilerek din ve gelenek formlar birbirinin iine gemitir. Gelenein din ile olan
117 118

Durkheim, s. 49. Macit, s. 39. 119 Ylmaz, s. 42. 120 Aliye nar, Din, Ahlak ve Gelenek, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005, s. 72. 121 Armaan, s. 33. 122 Armaan, s. 39.

53

ilikilerine bakldnda bu srete ilga olmaya balayan sadece rf, det, tre gibi insani birikimler deil dindarlk birikimleri de bahsedilen kaypta yerini almaktadr. Bu nedenle gelenek, bir nevi geleneksellemi dinin muhafazakrln da yapamayarak toplumdaki dindarlk iddetinin ve balln yara alarak azalmaya balamasna sebep olabilir. Ayrca burada yara alnan olgunun aslnda din deil dindarlk olduunun belirtilmesi gerekmektedir. Deiime maruz kalan ve zlen din olgusu deil onun objektif bir birikimi olan dindarlk ilevidir. Din, her srete farkl alglanmalaryla varln insanlk tarihi ile birlikte devam ettirmitir. zelde ise slam dini ve bu dinin Trkiyedeki yeri yukarda deinilen ilikiler etrafnda tespit edilmeye allacaktr. Din gelenek ilikisine geri dnldnde bu balant yakn bir iliki olarak grlebilmektedir. Geleneksel toplumlarda din gelenek ilikisi i iedir. Byle toplumlarda din, kltrn btncl yapsna hkimdir. Din, ayn zamanda toplumda kontrol mekanizmas grevini de stlenir. Bunun yannda din, nesilden nesile geerken geleneksel bir grnm alabilir. Bu gei iki ekilde olabilir: Dinin kutsal metinlerinin olduu gibi intikali dieri ise dinin aklama ve yorumlarnn intikalidir.123 Din insan, Allah ve toplum arasndaki balanty salayan, slam gz nnde bulundurulduunda inan, ibadet ve ahlaktan oluan bir sistemdir. Gelenek ise nesiller arasnda aktarlan bilgi, dnce ve davranlarn toplamna verilen isimdir. Bu balamda dinin kapsamna vahiy, peygamberin sz ve uygulamalar, gelenein kapsamna ise din metinlerden karlan yorum ve uygulamalar girmektedir. Bylece gelenek, yazl ve szl tm uygulamalar iermektedir.124 Dolaysyla gelenek, dinin ilk kt dnemlerinde deil dinin ilk mntesiplerinin arkasndan iki ya da nesil geince olumaya balamaktadr.125 Dier bir ifadeyle din, nesilden nesile geerken geleneksel bir grnm alabilmekte ve bu gei, dini kutsal metninin olduu gibi intikali veya dinin aklama ve yorumlarnn intikali eklinde iki ayr yolla olabilmektedir.126
Armaan, s. 38. Ta, s. 57. 125 Hatice Kelpetin Arpagu, Gelenek ve ifahi Kltr Balamnda Osmanl Toplumunda Din Deerler: Otodidakt Eitim Kurumlar ve Kaynaklar rnei, Deerler Eitim Dergisi, Cilt II, Say 7-8 (TemmuzEkim) 2004, s. 90. 126 Aron, s. 88.
124 123

54

Dinin deimez ve akn olan kutsal metinleri gelenek olarak kabul edildiinde bu metinlerin aklama ve yorumlarnn deimezliini ne srmek gelenekilik olarak karmzda durmaktadr. 3.5. Genel Anlamda Geleneksel Yapnn Krlma Srecinde Dindarlk Herhangi bir geleneksel toplulukta farkl yaplarda da olsa genel anlamda u drt alan kapsayan ilkeler bulunmaktadr: metafizik ilkeler, inan ilkeleri, ibadet ve ahlak ile ilgili ilkeler ve eitli sanatlar. Metafizik ilkeler manevi denilebilecek zel deneyimlerle aktarlrken dier ilkeler szl, yazl ve uygulamal olarak somut gstergelerle aktarlabilmektedir.127 Bir gelenek kendi metafizik retisini kaybettii zaman baka geleneklerin etkisine ak hle gelebilir ve o geleneklerce eitli ekillerde ortadan kaldrlabilir. Gnmzde ise modern toplumlarn istilasna uram ve bir bakma modernlemeye zorlanm birok blgede gelenekler, varlklarn srdrmekte glerini kaybetmilerdir.128 Krsal kesimlerde ise metafizik gelerin varlndan haberdar olunmasa bile gelenek daha ok zahiri geleri ile ayakta durmakta ve bir eit doal bir ideoloji ile kar duru sergilemektedir. Ancak geleneksel inanlarn varln devam ettirebilmesi, ihtiyalara cevap verebilmesiyle ilgilidir.129 Gelenein gc onun normatif olmasnda yatar.130 Gelenein ve ierdii her deerin, gncelliini koruyabilmesi iin yaamda deienlere kar uyum abasn gstermesi gerekmektedir. nsanlar artk futbol izlemek iin gittikleri statta, vakit namazn klmann yolarn aramaktadrlar. Bu adan futbolun gayr-i meruluunu garip hurafelerle tartmaya amak yerine o ortamda namaz klmak isteyenlere en uygun ve kolay artlar sunabilirse geleneksel din, modernizme kar varln srdrebilir ve krlmadan uzak kalabilir. Tarihi lber Ortayl ise bir rportajnda geleneksel krlmann en nemli nedeninin teknolojik gelimeler olduunu ifade etmektedir. nsanlarn bilgi ediniminde okuma ve yz yze iletiimi brakmas tm bilgi edinimin televizyonunun karsnda karlamaya gitmesi geleneksel krlmann en nemli

127 128

Ylmaz, s. 47. Ylmaz, s. 49. 129 nar, s. 80. 130 nar, s. 87.

55

nedeni olarak grmektedir.131 Ona gre televizyon, insanlarn bir arada bulunmasn engelleyen bir teknoloji ve gelenein en nemli dmandr.132 nsan eylemleriyle dnce ve imgelemle yaratlan eylerin bir kuaktan dierine intikal etmesi kabul edilen bir gerek olduuna gre133 insanlar bir arada bulunamyorsa bu intikalin n kesilmi, bir sonraki nesilde krlmadan ok zamanndan ve kendi deerlerinden kopma yaanma ihtimali yksek grnmektedir. Gelenekten kopuun dier bir nedeni de dnselliin artmas olarak grlmektedir. Yaznn kullanmn artmas, simgesel ve uzmanlk gibi yerinden karma sistemleri gelenekten modernlie doru srekli bir kopuun tetikleyicisi olmaktadr.134 Bir anlamda modernleen birey, tercih hakkn gelenekten alarak kendi kullanmaya balamaktadr. Dier bir ifade ile birey, gelenein normatif gcn bireysel zgrlk anlay ile darda brakmaktadr. Bu sre, tmyle modernleme tarafndan gerekleiyorsa birey, din ve gelenei gemie, toplulua ait eyler olarak grr ve onlar belirli bir toplum yapsna indirger. Krlma srecinden sonra gelenek, ancak gemiin seronomik dzeyde alglanmasnda kendisini gstermesine msaade eder. Dileri sklm, ehliletirilmi ve zararsz hle getirilmi bir gelenek, aksesuar olarak modern hayatn bir kesinde sakin sakin durabilir; ancak bu kadar msaade edilebilir ona.135 Bu ekilde ii boaltlm, anlam ve imgelerini yitirmi gelenein bireye verecei tm deerler, sabun kp gibi yok olup gitmekte, ahlaki olan ile yanl ahlakn ayrm zorlamakta, deerlerin ve deersizliklerin kodlar birbirine karmaktadr. Modernlik, zorunlu olarak modern ncesi gemiin btn kltrel geleneklerinde atlaklar oluturmutur. Dier bir ifade ile gelenekteki bu krlma, glenen modernizmin kendisi ile tm balar koparmasyla ykc ve arpc bir yne gitmektedir.136 Dier yandan modernite ve gelenein atma hlinde olduu reddedilmektedir. Hindistanda yaplan aratrmalarda Tatalar ve Birlalar gibi geleneksel geni aile gruplarnn yeni ekonomik uygulamalar benimsedikleri,
131 lber Ortayl, Osmanldan Gnmze Gelenek zerine, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005, s. 127. 132 Ortayl, s. 27. 133 nar, s.73. 134 Abdulkadir Zorlu, Toplumsal Kuramda Topluluk, Geleneksel Toplum ve Gelenek, Muhafazakr Dnce Say 3 (K), 2005, s. 148. 135 Armaan, s. 33. 136 Armaan, s. 37.

56

geleneksel zelliklerinin dnda snai yaplanmalar meydana getirdikleri ifade edilmektedir.137 Bunun yannda modernlemenin gelenei zayflataca veya geleneksel yapda krlmalara sebep olaca dncesi de kabul edilmemitir. Kimi sosyologlar, eski ile yeninin i ie geebileceini, birbirlerinin yaplarnda bir krlma meydana getirmeyeceini ileri srmlerdir. Geliim, ulam ve iletiim, toplumsal deiim ve eitim kolaylklar Batl deerler kadar hatta daha fazla oranda krsal gelenei temsil eden yar ehirli yeni bir kitle oluturmaktadr.138 Krsal kesimde ok daha kk gruplar kkl yenilikleri kabul etmeseler de zaman iinde deiim rzgrnn kendilerini evreleyen geleneksel duvar andraca, srecin iindeki gereklerden biri olarak kabul edilebilir.

137

Joseph R. Gusfield, Toplumsal deiim Aratrmalarnda Yersiz Kutuplama: Gelenek ve Modernite, Muhafazakr Dnce Dergisi Say 3 (K), 2005, s. 65. 138 Gusfield, s. 65.

57

KNC BLM ARATIRMANIN BULGULARI VE YORUMLARI

Bu blmde alan aratrmasndan elde edilen bulgular dorulusunda rneklem grubunun olgusal kimlii ile ilgili bilgilere Ouzeli halknn, geleneksel yapnn krlma srecindeki dindarlk tutumlarna etki eden faktrlere ve bu faktrlerin dindarlk kriterlerinin eitli boyutlarna ynelik etkilerinin meydana getirdii tutumlarn derecelendirilmesine ilikin analiz ve deerlendirilmelerine yer verilecektir. 1. RNEKLEM GRUBUNUN OLGUSAL KML Bireylerin olgusal kimliklerinin, onlarn bilgi, gr ve davranlarnn olumasnda ilk ve keskin belirleyici rol oynadklar sylenebilmektedir. Ayrca olgusal kimlikler bireylerin toplumsal varlk alanndaki tutum ve davranlarnda bamsz deiken grevini yerine getirdiklerinden zerk bir yere sahiptirler. Bu noktada olgusal kimliklerin tespiti, bireyin sosyal ve kiisel karakterinin zeliliklerini ve bu zelliklerin sebeplerini aklamakta nemli olabilmektedir. Ouzelinde yaplan alan aratrmasnda ise olgusal kimlik ile ilgili bir araya getirilen sorularn, rneklemin ana ktleyi temsil gcn, elde edilen verilenin deiik kategorilerde bir deiimi ifade edip etmediini, rneklem grubunun olgusal zelliklerinin tasvir edilmek istenen tutum ve davranlar belirlemedeki rolnn derecesinin anlalmasna yardmc olmaktadr. 1.1. rneklem Grubunun Cinsiyeti
Tablo 1. rneklem Grubunun Cinsiyeti Cinsiyeti Erkek Kadn Toplam Say 237 144 381 Yzde 62,2 37,8 100

Grlenlerin %62.2si erkektir. Kadnlara oranla erkeklerin saylarnn fazla oluu anketin uyguland blgenin kadnlara bak as bakmndan sosyal hayata kapallk tamasndan dolaydr. Uygulama Gaziantep ili Ouzeli ilesinde yaplmtr. Bu blgelerde kadnlar ile birebir grme olanaklarnn kstl
58

olmasndan dolay bu kimselerle grebilecek anketrler tutulmu ve dolayl yoldan kadnlar zerinde anket uygulanmtr. Genel olarak Gneydou Anadolu Blgesinde yaplan almalarda bu gibi zorluklar dikkat ekmektedir. Blgenin muhafazakr yaps ve aile yaplarndan kaynaklanan cinsiyetlere bal ayrmclklar, aratrmaclarn kadnlar ile grmesini zorlatrmaktadr. 1.2. rneklem Grubunun Ya
Tablo 2. rneklem Grubunun Ya Ya 1830 3040 4050 5060 60 st Toplam Say 189 108 63 11 10 381 Yzde 49,6 28,3 16,5 2,9 2,6 100

Grlenlerin yalar bakmndan 1830 ya arasnda olanlar, %49.6 ile ilk srada yer almaktadrlar. Daha sonra 3040 ya aralnda olanlar, %28.3 orannda temsil edilmektedir. Genel olarak genler zerinde uygulanan anketin dindarlk kriterlerini ve modern hayatn dindarla olan etkilerini lmeye alt gz nne alnrsa genlerden kurulu bir rneklem grubu oluturulmaya dikkat edilmitir. nk gen nfus, modernitenin getirdii hayat daha yakndan yaamakta ve bu hayata ahit olmaktadr. Genlerin din alglarnda meydana gelen deiimler ve deiimlerin sebepleri ayn zamanda krlmannda en youn yaand ya grubu olarak deerlendirmede yol gsterici olabilmektedir. 1.3. rneklem Grubunun Eitim Durumu
Tablo 3. rneklem Grubunun Eitim Durumu Eitim Durumu Okuryazar deil Okuryazar lkokul Ortaokul Lise Yksekokul-Faklte Toplam Say 16 16 92 50 118 89 381 Yzde 4,2 4,2 24,1 13,1 31 23,4 100 59

rneklem grubunun eitim durumu; okuryazar olmayanlar % 4.2, okuryazar olanlar % 4.2, ilkokul mezunlar %24.1, ortaokul mezunlar %13.1, lise mezunlar % 31, yksek okul veya faklte mezunlar %23.4 olarak dalmaktadr. renim durumu asndan Ouzeli ilesinin dk seviyede olduunu sylemek mmkndr. Ailelerin ekonomik kayglarnn gl olmas ve eitimin getirilerinin ok fazla nemsenmemesi bu durumun balca sebepleridir. Ouzeli ilesinde ailelerin rgn eitimi ve kurumlarn nemsememesinin sebebi ekonomik i gcn aile bireylerinden karlamakla birlikte bu kurumlara kltrel adan gerekli gvenin ve beklentilerin karlanaca inancnn yerlememesidir. 1.4. rneklem Grubunun Medeni Durumu
Tablo 4 rneklem Grubunun Medeni Durumu Medeni Durumu Evli Bekr Dul Boanm Toplam Say 244 129 2 6 381 Yzde 64 33,9 0,5 1,6 100

Aratrmann rneklem grubunun medeni durumlarnda evliler %64, bekrlar %33.9, dul olanlar %0.5, boanm olanlar % 1.6lk bir orana sahiptir. Dul ve boanma oranlarnn dk rakamlara sahip olmas Ouzelinde geleneksel toplumun aile yapsn genel anlamda muhafaza ettiini dndrebilmektedir. 1.5. rneklem Grubunun Meslei
Tablo 5. rneklem Grubunun Meslei Meslei ifti Memur (retmen, polis, subay, hemire vb.) Unvansz memur (lk, orta, lise mezunu ve hizmetliler dhil) i (kamu ve zel sektrde) Zanaatkr (retici, frnc, lokantac vb.) Esnaf/ ticaret erbab (alp satan, bakkal, tuhafiyeci vb.) Serbest meslek (doktor, avukat, veteriner vb.) Ev hanm Baka (ltfen yaznz) Toplam Say 23 77 20 40 45 47 9 86 34 381 Yzde 6 20,2 5,2 10,5 11,8 12,3 2,4 22,6 8,9 100

60

Aratrmaya katlan yelerin mesleklere gre dalmna bakldnda iftiler % 6, unvanl ve unvansz memurlar %25.4, iiler % 10.5, zanaatkarlar ve esnaflar %24.1, serbest meslek sahipleri %2.4, ev hanmlar % 22.6 ve dierleri (ounluu renciler) %8.9luk bir orana sahiptir. Aratrma krsal bir blgede yaplmasna ramen ifti orann dk olmasnn sebebi ile merkezinde bulunan bireylerin iftilikle geimlerini salayamayacaklar kadar ok az ve blnm topraklara sahip olmalar nedeniyle baka meslek dallarna ynelmi olmalardr. le ticari ve kltrel iletiim alanlarnda darya kar kapal bir tutum sergilemi, bu nedenle ticari ve toplumsal ilerleme en aza indirilerek modernitenin deiim rzgrlar ancak eitim ve medya kanallar ile varln hissettirebilmitir. 1.6. rneklem Grubunun Gelir Durumu
Tablo 6. rneklem Grubunun Gelir Durumu Gelir Durumu ok iyi yi Orta Dk ok dk Toplam Say 12 138 167 47 17 381 Yzde 3,1 36,2 43,8 12,3 4,5 100

Aratrmann rneklem grubunun gelir durumlar, ok iyi olanlar %3,1, iyi olanlar %36.2, orta olanlar %43.8, dk olanlar %12.3, ok dk olanlar %4.5 eklinde sralanmaktadr. Aratrmann yapld Ouzeli ilesinde bireylerin gelir dzeylerinin toplumsal ilikilerde belirleyici olmad gzlenmektedir. Bireylerin statlerini belirlemede sahip olunan meslek ve mensubu olunan aile n plana kmaktadr.

61

1.7. rneklem Grubunun Ald Din Eitimi

Tablo 7. rneklem Grubunun Ald Din Eitimi Din Eitimi mam- Hatip Lisesi Kur'an Kursu Cami Aile Okullardan Din eitimi almadm Cevapsz Toplam Say 61 96 66 96 49 10 3 381 Yzde 16 25,2 17,3 25,2 12,9 2,6 0,8 100

Grlenlerin aldklar din eitimine bakldnda din eitimlerini imamhatip liselerinden alanlar %16, Kuran kursundan alanlar %25.2 camiden alanlar %17.3, aileden alanlar %25.2, okullardan alanlar %12.9, cevap vermeyenler %0.8 olarak daldklar grlmektedir. En yksek orann Kuran kursu maddesi olmasnn sebebi kadnlarn rgn eitim kurumlarndan uzak kalmalar ve bu noktadaki eksikliin sadece kadnlarn itirak ettii ve yl boyunca devam eden Kuran kursundan din eitimi alarak tamamlama yoluna gittikleri sylenebilmektedir. 1.8. rneklem Grubunun Dindarlk Dzeyi
Tablo 8. rneklem Grubunun Dindarlk Dzeyi Dindarlk Dzeyi ok dindar Dindar Din ile az ilgili Din ile hi ilgisi yok Cevapsz Toplam Say 6 233 125 16 1 381 Yzde 1,6 61,2 32,8 4,2 0,3 100

Aratrmann rneklem grubunun dindarlk dzeylerine bakldnda ok dindarlarn %1,6, dindarlarn %61.2, din ile az ilgili olanlarn %32.8, din ile hi ilgisi olmayanlarn %4.2, cevapszlarn da %0.3 olarak dald grlmektedir. Din ile az ilgisi olanlarn %32,8 gibi bir oranda kmasnn sebebi olarak yaplan grmelerde bireylerin din ile balantlarn itikadi zeminde deil ibadetlerin temel alnd amel zeminde deerlendirdikleri gzlenmitir. Buna gre dindarln gstergeleri olan gnlk ibadetlerin yerine getirilip getirilmemesi

62

sonucunda bireylerin farkl karmlarla kendilerini farkl dindarlk dzeylerine yerletirdikleri sylenebilmektedir. 1.9. rneklem Grubunun Siyasi Konumu
Tablo 9. rneklem Grubunun Siyasi Konumu Siyasi Konumu Sosyal demokrat Milliyeti Liberal Muhafazakr Cevapsz Toplam Say 60 160 25 124 12 381 Yzde 15.7 42 6,6 32.5 3.1 100

Aratrmann rneklem grubunun kendilerini iinde grdkleri siyasi konumlara bakldnda sosyal demokratlarn %15.7, milliyetilerin %42 liberallerin %6.6, muhafazakarlarn dald grlmektedir. %32.5, cevapszlarn da %3.1 olarak

2. DNDARLIK FARKLILAMALARINA ETK EDEN FAKTRLER 2.1. Eitim Durumuna Gre Dindarlk Farkllamalar Toplumlardaki sosyal deiimleri tetikleyen etkenlerin banda sanayi devrimi, hzl nfus hareketlilii, ehirleme gelmektedir. Ancak bu etkenlerin yannda eitim, uzun sreli olmas, toplumun btnne ulamas ve temel amacnn da davran deiiklii tamas nedeniyle nemli bir deiken olarak ortaya kmaktadr. Modernlemenin gl biimde yaylmasn salayan modern eitim, krsala ve cra blgelere ulalabilirlii asndan geleneksel toplumlarda eitim fakllklar, gl bir bamsz deiken olarak dier deikenler arasnda yerini almaktadr.

63

2.1.1. Eitim ve Hastalk, Ruhsal Problemlerin Allaha olan nanca Etkisi

Tablo 10. Eitim ve Hastalk, Ruhsal Problemlerin Allaha olan nanca Etkisi
Hastalk, sakatlk, ruhi knt, gelecee ait endie ve beklentiler (manevi boluk, lm korkusu, ahiret inanc gibi) Allah'a olan inancmda temel etkendir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 5 7 2 2 31,30 43,80 12,50 12,50 1,30% 1,90% 0,50% 0,50% 3 1 3 7 2 18,80 6,30 18,80 43,80 12,50 0,80% 0,30% 0,80% 1,90% 0,50% 34 33 9 11 4 37,40 36,30 9,90 12,10 4,40 9,00% 8,80% 2,40% 2,90% 1,10% 12 26 6 3 3 24,00 52,00 12,00 6,00 6,00 3,20% 6,90% 1,60% 0,80% 0,80% 41 42 14 8 10 35,70 36,50 12,20 7,00 8,70 10,90% 11,10% 3,70% 2,10% 2,70% 21 31 6 17 14 23,60 34,80 6,70 19,10 15,70 5,60% 8,20% 1,60% 4,50% 3,70% 116 140 40 48 33 30,80 37,10 10,60 12,70 8,80 30,80% 37,10% 10,60% 12,70% 8,80%

Eitim Durumu Say Yzde Toplam Say Okuryazar Yzde Toplam Say lkokul Yzde Toplam Say Ortaokul Yzde Toplam Say Lise Yzde Toplam Say YksekokulYzde Faklte Toplam Say Toplam Yzde Toplam Okuryazar deil

Toplam

16 100,00 4,20% 16 100,00 4,20% 91 100,00 24,10% 50 100,00 13,30% 115 100,00 30,50% 89 100,00 23,60% 377 100,00 100,00%

(P<0.001, x2: 44.066)

Tablodaki verilerden anlalaca zere kiinin eitim durumu ile bana gelen olumsuz durumlar karsnda Allaha olan inan arasnda, anlaml bir iliki tespit edilmitir (P<0.001, x2: 44.066). Genel olarak temel eitimin 8 yla karlmasn dikkate aldmzda yani lise ncesi eitimi ilkretim olarak dndmzde grlenlerin %38.8inin ilkretim mezunu olduu dikkati ekmektedir. Bu cevab veren kiiler genel olarak eitim seviyesi dtke Allaha olan ballklarnn arttn belirtmilerdir. Sz edilen grubun okuryazar olmayanlarnda elde edilen oran dikkat ekecek kadar yksektir. Okuryazar olmayanlarn %75.1i bir sknt sonucunda Allaha olan ballklarnn arttn belirtmilerdir. Geleneksel yap gz nne alndnda okuryazar olmayanlarda Allaha olan inancn skntl zamanlarda artaca ngrldnden okuryazarlarn %50.30u inanlarnn artmayaca yaklamn benimsemilerdir.

64

Eitim seviyesi ykseldike Allaha olan inan azalmakla birlikte bireylerin inanlarn temellendirmeleri duygusal oklardan daha ok fikr bir yrye dayanmaktadr. 2.1.2. Eitim ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi
Tablo 11. Eitim ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi
Dindarln gstergeleri sadece ibadetler deildir; nemli olan vicdan (i) temizliidir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 7 7 2 43,80 1,80% 9 56,30 2,40% 49 53,30 12,90% 19 38,80 5,00% 53 44,90 13,90% 28 31,50 7,40% 165 43,40 43,40% 43,80 1,80% 4 25,00 1,10% 31 33,70 8,20% 22 44,90 5,80% 40 33,90 10,50% 31 34,80 8,20% 135 35,50 35,50% 12,50 0,50% 2 12,50 0,50% 3 3,30 0,80% 1 2,00 0,30% 10 8,50 2,60% 7 7,90 1,80% 25 6,60 6,60% 4 4,30 1,10% 2 4,10 0,50% 7 5,90 1,80% 17 19,10 4,50% 30 7,90 7,90% 1 6,30 0,30% 5 5,40 1,30% 5 10,20 1,30% 8 6,80 2,10% 6 6,70 1,60% 25 6,60 6,60%

Eitim Durumu Say Yzde Toplam Say Okuryazar Yzde Toplam Say lkokul Yzde Toplam Say Ortaokul Yzde Toplam Say Lise Yzde Toplam YksekokulFaklte Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam

Toplam 16 100,00 4,20% 16 100,00 4,20% 92 100,00 24,20% 49 100,00 12,90% 118 100,00 31,10% 89 100,00 23,40% 380 100,00 100,00%

Okuryazar deil

(P<0.005, x2=35.599)

Eitim durumlarndan yola klarak bireylerin ibadet ile vicdan temizlii aralarndaki ilikiye bakldnda (P>0.005, x2=35.599) alkl olarak tm eitim seviyelerinde vicdann da din ibadetler gibi nemli olduu ynnde cevaplar verilmitir. Bu konuda eitim seviyesi arttka ibadetlerin din bakmdan vicdandan ayr olarak nemli olduu konusunda verilen cevaplarda bir art gzlemlenmektedir. zellikle yksekrenim kurumlarndan mezun olanlar, din bakmdan vicdann ibadetler kadar nemli olmadn belirtmilerdir. Genel olarak din bakmdan slam, ibadet asndan zellikle Snni inanlarda olduka kat
65

izgilere sahiptir. Eitimleri yksek kiilerin bu seviyede bilgilere vkf olmalar dolaysyla bu ekilde bir dalm ortaya karacak cevaplar vermeleri buna bir sebep olabilir. Geleneksel yapda birletirici ve zahir din ritellerin nemi bilinmektedir. Bu anlamda vicdana braklan ibadet, kentlemenin bireyciliini artrmaktadr. Buna gre okuryazar olmayanlarn %87.6s ibadetlerle vicdani temizlii e tutmalar geleneksel yapnn krlma srecinde nemli bir balk olarak kabul edilebilir. 2.2. Mesleklerine Gre Dindarlk Farkllamalar 2.2.1. Meslek ve Kadnlarn Hayatna Katlabilmeleri
Tablo 12. Meslek ve Kadnlarn Hayatna Katlabilmeleri
Meslei Say ifti Yzde Toplam Say Memur Yzde Toplam Unvansz Memur Say Yzde Toplam Say i Yzde Toplam Say Zanaatkr Yzde Toplam Esnaf/ Ticaret Erbab Serbest Meslek Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Ev Hanm Yzde Toplam Say Dier Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam Kadnlar da uygun artlarda erkekler gibi i hayatna katlabilirler. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 4 7 5 7 17,40 1,10% 29 38,20 7,60% 9 45,00 2,40% 7 17,50 1,80% 8 17,80 2,10% 8 17,00 2,10% 2 22,20 0,50% 34 39,50 8,90% 13 38,20 3,40% 114 30,00 30,00% 30,40 1,80% 32 42,10 8,40% 6 30,00 1,60% 16 40,00 4,20% 16 35,60 4,20% 16 34,00 4,20% 6 66,70 1,60% 40 46,50 10,50% 11 32,40 2,90% 150 39,50 39,50% 4 4,70 1,10% 1 2,90 0,30% 20 5,30 5,30% 5 6,60 1,30% 1 5,00 0,30% 5 12,50 1,30% 2 4,40 0,50% 2 4,30 0,50% 21,70 1,30% 4 5,30 1,10% 1 5,00 0,30% 7 17,50 1,80% 9 20,00 2,40% 10 21,30 2,60% 1 11,10 0,30% 5 5,80 1,30% 5 14,70 1,30% 47 12,40 12,40% 3 3,50 0,80% 4 11,80 1,10% 49 12,90 12,90% 30,40 1,80 6 7,90 1,60% 3 15,00 0,80% 5 12,50 1,30% 10 22,20 2,60% 11 23,40 2,90% Toplam 23 100,00 6,10% 76 100,00 20,00% 20 100,00 5,30% 40 100,00 10,50% 45 100,00 11,80% 47 100,00 12,40% 9 100,00 2,40% 86 100,00 22,60% 34 100,00% 8,90% 380 100,00 100,00%

66

(P<0.001, x2=62.134)

Meslekleri ile kadnlarn uygun artlarda i hayatna katlabilmeleri sorusu karlatrldnda (P>0.001, x2=62.134) kadnlar bata olmak zere iftilikle uraanlar dnda dier meslek erbaplar arlkl olarak kadnlarn alma hayatna girmesinde bir saknca grmemektedirler. Kadnlarn i hayatna katlmalar konusunda olumlu gr belirtilmesinin sebeplerinin banda soru maddesine uygun artlarda ifadesinin yerletirilmesi gelmektedir. Buna ramen %30lara varan oranda olumsuz cevap verilmesi Ouzeli ilesinde kadna bakn iinde namus kayglarnn gcn koruduunun bir iareti olabilir. Ancak eitim seviyesinin artmas ile olumlu cevap verenlerin orannda da art gzlenmektedir. Sonu olarak geleneksel yapda kadna bakn kat rf ve detlere dayandrld Gneydou Blgesinde, yumuatlm dahi olsa kadnn alma hayatna katlmasnda genel olarak olumlu sonu kmas, ekonomik kayglarn ve eitimin temel sebepleri olarak kabul edilebilir. Buna gre meslekleriyle kadnlarn i hayatna katlmalar balnda geleneksel yapda bir krlmann olduu sylenebilir.

67

2.2.2. Meslek ve badetlerin Davran Deiikliine Neden Olmas

Tablo 13. Meslek ve badetlerin Davran Deiikliine Neden Olmas
Kiinin davranlarn olumlu ynde deitirmiyorsa yaplan ibadetlerin hibir deeri yoktur. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 3 8 4 3 4 13,60 36,40 18,20 13,60 18,20 0,80% 2,10% 1,10% 0,80% 1,10% 23 27 7 18 2 29,90 35,10 9,10 23,40 2,60 6,10% 7,10% 1,80% 4,70% 0,50% 2 7 2 7 2 10,00 35,00 10,00 35,00 10,00 0,50% 1,80% 0,50% 1,80% 0,50% 7 10 8 9 5 17,90 25,60 20,50 23,10 12,80 1,80% 2,60% 2,10% 2,40% 1,30% 6 15 10 12 2 13,30 33,30 22,20 26,70 4,40 1,60% 4,00% 2,60% 3,20% 0,50% 12 21 5 5 4 25,50 44,70 10,60 10,60 8,50 3,20% 5,50% 1,30% 1,30% 1,10% 4 4 1 44,40 44,40 11,10 1,10% 1,10% 0,30% 17 23 14 23 9 19,80 26,70 16,30 26,70 10,50 4,50% 6,10% 3,70% 6,10% 2,40% 15 7 6 3 3 44,10 20,60 17,60 8,80 8,80 4,00% 1,80% 1,60% 0,80% 0,80% 89 122 57 80 31 23,50 32,20 15,00 21,10 8,20 23,50% 32,20% 15,00% 21,10% 8,20%

Meslei Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam

Toplam 22 100,00 5,80% 77 100,00 20,30% 20 100,00 5,30% 39 100,00 10,30% 45 100,00 11,90% 47 100,00 12,40% 9 100,00 2,40% 86 100,00 22,70% 34 100,00 9,00% 379 100,00 100,00%

ifti

Memur Unvansz Memur i

Zanaatkr Esnaf/ Ticaret Erbab Serbest Meslek Ev Hanm

Dier

Toplam

(P<0.05, x2=46,287)

Meslekleri ve ibadetlerin kiinin davranlarnda deiiklik meydana getirmesi sorular karlatrldnda (P>0.05, x2=46,287) serbest meslek ile uraanlar, ibadetleri sosyal davranlardan soyutlayarak tamamen din bir karakterde olmas gereklilii ile ilikili cevap vermilerdir. Ev hanmlar genel olarak rgn eitim bakmndan Gneydouda hkim olan eitimsizlik zellii gstermektedir. Fakat tespitlerimize gre kadnlar din eitimi bakmndan olduka kuvvetli bir temele sahiptirler. Tm meslek dallar din karakterdeki davranlar ile sosyal hayattaki davranlarn olumlu bir ekilde deiecei konusunda arlk kazanacak k tercih etmemilerdir. Bu, modern yaamn din ve sosyal hayattaki davran kalplar
68

arasnda bir farkllk olup olmadna ilikin bireylerin bir anlam aray iinde olduklarnn iareti olabilir. 2.2.3. Meslek ve Gnlk Hayatta Dine Alan Alan
Tablo 14. Meslek ve Gnlk Hayatta Dine Alan Alan
Gnlk hayatta davranlar din kurallar dorultusunda belirlemek gerekir. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 7 15 1 23 30,40 65,20 4,30 100,00 1,80% 3,90% 0,30% 6,10% 22 34 3 11 7 77 28,60 44,20 3,90 14,30 9,10 100,00 5,80% 8,90% 0,80% 2,90% 1,80% 20,30% 4 11 4 1 20 20,00 55,00 20,00 5,00 100,00 1,10% 2,90% 1,10% 0,30% 5,30% 16 17 3 3 1 40 40,00 42,50 7,50 7,50 2,50 100,00 4,20% 4,50% 0,80% 0,80% 0,30% 10,50% 14 25 1 3 2 45 31,10 55,60 2,20 6,70 4,40 100,00 3,70% 6,60% 0,30% 0,80% 0,50% 11,80% 23 20 2 2 47 48,90 42,60 4,30 4,30 100,00 6,10% 5,30% 0,50% 0,50% 12,40% 3 6 9 33,30% 66,70% 100,00% 0,80% 1,60% 2,40% 38 35 7 2 3 85 44,70% 41,20% 8,20% 2,40% 3,50% 100,00% 10,00% 9,20% 1,80% 0,50% 0,80% 22,40% 15 10 5 3 1 34 44,10% 29,40% 14,70% 8,80% 2,90% 100,00% 3,90% 2,60% 1,30% 0,80% 0,30% 8,90% 142 173 26 25 14 380 37,40 45,50 6,80 6,60 3,70 100,00 37,40% 45,50% 6,80% 6,60% 3,70% 100,00%

Meslei Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam

ifti

Memur Unvansz Memur i

Zanaatkr

Esnaf Serbest Meslek Ev Hanm

Baka

Toplam

(P<0.05, x2=48,378)

Meslekleri ile gnlk hayattaki davranlarn din kurallara gre belirlemedeki tutumlara bakldnda (P>0.05, x2=48,378), gnlk hayatta dinin otoritesine yer veren iftilerin % 95.60nn gnlk hayatta davranlarn dinden aldklar grlmektedir. Memurlarn %72.60 gnlk hayatta dine yer aarak bu alanda yaplm dier almalardan farkl sonular olutursa da olumsuz cevap verenlerin iinde en yksek orana sahip olmakla eitim seviyesi arttka dindarlk dzeyinin decei anlayna uygun sonular meydana geldii gzlemlenmitir.

69

Dier taraftan serbest meslek sahipleri de %100 gibi bir oranla gnlk hayatta davranlarn din referans alarak dzenleme yoluna gitmilerdir. Buradaki yksek oran olduka dikkat ekicidir. Dier meslek dallarnda da bu soruya verilen olumlu cevaplar gnlk yaamda dinin merkeze alndn ifade etmektedir. Genel olarak tm meslek dallarnn gnlk hayatta dinin ilerliine yksek oranlarda katldklar gzlenmektedir. Memurlarn yksek oranda yer almas, eitim dzeyi ile dindarlk arasnda ters orantnn eitimli kiilerin meslek sahibi olduktan ve evlenerek dzenli bir yaama getikten sonra zayflad anlalmaktadr. Ali Akdoann Rize ve evresinde gerekletirdii alan almasnda da memurlarn geleneksel din yapya olumlu bakmakta yksek oranlara sahip olduklar grlmektedir.139 Bunun yannda gnlk hayatta dinin otoritesini benimsemeyenlerin en yksek oran da, yine memurlardan kmtr. Bu yaklam benimseyen bireylerin niversite hayatlar iinde eklen dine baklarn korumakta olduklar ve bir ksmnn da ideolojik anlamda dinin karsnda olduklar gzlenmektedir. Grlenlerin iinde serbest meslek sahiplerinin dine olumlu tutumlar dier meslek sahipleri iinde en yksek oranda olmas bu alanda yaplm almalarla desteklenmitir. Ancak serbest meslek sahiplerinin kentlerde dine olumlu katlma oran, krsalda geleneksel yapdaki oranlar kadar yksek kmamaktadr. Ouzeli ilesinde ise geleneksel yapda dindarlk gl olduundan serbest meslek sahipleri bu yapnn iinde dindarlklarn daha rahat yaayabilmekte ve kendilerine daha geni yer bulabilmektedirler. Bu sonulara gre meslekleri ve gnlk hayatta dine alan alan balnda geleneksel yapnn gcn koruduu sylenebilir.

139

Ali N. Akdoan, Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geite Din Hayat, Rabet Yaynlar, stanbul, 2002, s. 202-203.

70

2.2.4. Meslek ve Hastalk, Ruhsal Problemlerin Allaha Olan nanca Etkisi

Tablo 15. Meslek ve Hastalk, Ruhsal Problemlerin Allaha Olan nanca Etkisi
Hastalk, sakatlk, ruhi knt, gelecee ait endie ve beklentiler, lm korkusu, Allah'a olan inancmda temel etkendir. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum Say ifti Yzde Toplam Say Memur Yzde Toplam Unvansz Memur Say Yzde Toplam Say i Yzde Toplam Say Zanaatkr Yzde Toplam Say Esnaf Yzde Toplam Serbest Meslek Say Yzde Toplam Say Ev Hanm Yzde Toplam Say Baka Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam
2

Dindarlk

3 13,00 0,80% 16 20,80 4,20% 6 31,60 1,60% 14 35,00 3,70% 10 22,20 2,70% 16 34,00 4,20% 4 44,40% 1,10% 36 42,40 9,50% 11 34,40 2,90% 116 30,80 30,80%

9 39,10 2,40% 27 35,10 7,20% 9 47,40 2,40% 16 40,00 4,20% 24 53,30 6,40% 21 44,70 5,60% 1 11,10% 0,30% 23 27,10 6,10% 10 31,30 2,70% 140 37,10 37,10%

4 17,40 1,10% 5 6,50 1,30% 2 10,50 0,50% 6 15,00 1,60% 5 11,10 1,30% 4 8,50 1,10% 1 11,10% 0,30% 9 10,60 2,40% 4 12,50 1,10% 40 10,60 10,60%

3 13,00 0,80% 16 20,80 4,20%

4 17,40 1,10% 13 16,90 3,40% 2 10,50 0,50%

23 100,00 6,10% 77 100,00 20,40% 19 100,00 5,00% 40 100,00 10,60% 45 100,00 11,90%

2 5,00 0,50% 6 13,30 1,60% 5 10,60 1,30% 1 11,10% 0,30% 10 11,80 2,70% 5 15,60 1,30% 48 12,70 12,70%

2 5,00 0,50%

1 2,10 0,30% 2 22,20% 0,50% 7 8,20 1,90% 2 6,30 0,50% 33 8,80 8,80%

47 100,00 12,50% 9 100,00% 2,40% 85 100,00 22,50% 32 100,00 8,50% 377 100,00 100,00%

(P<0.05, x =48,459)

Meslekleri ve manevi, ruhi skntlarn Allaha olan inanca etkisi karlatrldnda (P<0.05, x2=48,459) kiilerin gl korkular ve lmden sonras dhil gelecee ynelik derin endieleri, Allaha olan inanta mesleki farkllklara kar etkilenimleri gzlendiinde inanlarn korku zerine ina edenlerin banda %79 ile unvansz memurlar gelmekte arkasndan %78.80 ile esnaflar gelirken %60 oranlarnda ise dier meslek gruplar sralanmtr. Soruya olumsuz cevap
71

veren meslek gruplarnn banda ise %37.70 ile memurlar gelmektedir. kinci olarak yksek oranda olumsuz cevap verenlerin banda ise %30.40 ile iftiler gelmektedir. Genel olarak verilere bakldnda bu balktaki sorunun amalarndan biri, bireylerin din inanlarn kitabi kaynaklarla renerek ikircikli bir inan eilimlerinden uzak durup durmadklarn tespit etmek, geleneksel yapda yetien ve din bilgilerini daha ok taklit yoluyla edinmi bireylerin din inanlarnda, korkularn motive edici glerinden biri olduu gzlemini deerlendirmektir. Bu adan soruya olumsuz cevap verenlerin iinde memurlarn yksek olmamalarnn nedeni, aldklar eitimin nitelii orannda din inanlara rasyonel yaklamalar dnlebilir. slam limleri bireyin inand varlk karsndaki konumunu korku ve mit arasnda Beyn el-Havfi ver- Reca eklinde ifade etmileridir. Hristiyan iero da Tanrya ball korku ve sayg olarak tanmlamtr.140 Evrimci biyologlar ise dinin kayna hakkndaki grlerinde korku unsurunu temel almlardr. Bu ifadelere gre insanlarn derin korkular ile bir inanca balanmalar arasnda iliki vardr. Aratrmann bulgular da bu tanmlar destekler nitelliktedir. Ancak soru zerine yaplan yz yze grmelerde bu manadaki korkularn inancn temel faktr deil itici gc olmas gerektii nitelikli din eitimi alanlarn grleri olarak tespit edilmitir. Oranlara bakldnda zellikle iftilerin %30.40 ile olumsuz yaklamlar geleneksel yapda grlen krlmalara iaret etmektedir.

nver Gnay, Erzurum Kenti ve evre Kylerinde Din Hayat, Erzurum Kitapl Yaynlar, Erzurum, 1999, s. 193.

140

72

2.2.5. Meslek ve Dnya Malna Bak

Tablo 16. Meslek ve Dnya Malna Bak
Dnya malnn hibir deeri yoktur asl olan br dnyada mutlu olmaktr. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 18 3 1 1 23 78,30 4,70% 24 31,20 6,30% 11 55,00 2,90 16 40,00 4,20% 21 46,70 5,50% 22 46,80 5,80% 5 55,60 1,30% 53 61,60% 13,90% 20 58,80 5,20% 190 49,90 49,90% 13,00 0,80% 24 31,20 6,30% 4 20,00 1,00 20 50,00 5,20% 17 37,80 4,50% 18 38,30 4,70% 1 11,10 0,30% 23 26,70% 6,00% 10 29,40 2,60% 120 31,50 31,50% 2 2,30% 0,50% 2 5,90 0,50% 15 3,90 3,90% 2 4,40 0,50% 1 2,10 0,30% 7 9,10 1,80% 1 5,00 0,30 4,30 0,30% 18 23,40 4,70% 4 20,00 1,00 4 10,00 1,00% 2 4,40 0,50% 5 10,60 1,30% 3 33,30 0,80% 7 8,10% 1,80% 1 2,90 0,30% 45 11,80 11,80% 1 1,20% 0,30% 1 2,90 0,30% 11 2,90 2,90% 3 6,70 0,80% 1 2,10 0,30% 4,30 0,30% 4 5,20 1,00% 100,00 6,00% 77 100,00 20,20% 20 100,00 5,2040 100,00 10,50% 45 100,00 11,80% 47 100,00 12,30% 9 100,00 2,40% 86 100,00% 22,60% 34 100,00 8,90% 381 100,00 100,00%

Mesleiniz Say ifti Yzde Toplam Say Memur Yzde Toplam Unvansz Memur Say Yzde Toplam Say i Yzde Toplam Say Zanaatkr Yzde Toplam Say Esnaf Yzde Toplam Serbest Meslek Say Yzde Toplam Say Ev Hanm Yzde Toplam Say Baka Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam

(P<0.05, x2=60,096)

Grlenlerin meslekleri ile dnya malna ve dnyaya olan balklarna bak alar deerlendirildiinde (P>0.05, x2=60,096) iftilerin %91.30u, iilerin %90, esnaflarn %85.10u gibi meslek gruplar yksek oranlarda olumlu cevap vermilerdir. Dier meslek gruplar da %40 ile % 70 aralnda olumlu grlerini ifade etmilerdir. Olumsuz cevap veren meslek gruplarnn banda, %33 ile serbest meslek sahipleri, %28.60la memurlar gelmektedir.
73

Geleneksel slamda zht hayat tevik edilmi hatta Hz. Muhammet vefat ettiinde zrhnn bir Yahudide rehin olarak kald rivayetleri ile Hz. Peygamberin yaants zerinden dnya malnn deersizlii yerletirilmeye allmtr. Geleneksel deerlere sahip Ouzelinde de bu anlay gcn korurken, ekonomik kayglarn artmas, din eitimlerini yazl kaynaklardan alan bireylerin slamn din ve dnya arasnda kurduu dengeyi zmseyenlerin varl ve niversite eitimi alan bireylerin rasyonel bir zihinle olaylara yaklama abalar olumsuz cevap verenlerin grlerinin sebeplerinden saylabilmektedir. Buna gre geleneksel yapnn ksmen de olsa krlmalara maruz kald sylenebilir. 2.3. Din Eitimi Durumuna Gre Dindarlk Farkllamalar 2.3.1. Din Eitimi ve Evlilik Konusunda E Adaylarnn Dindar Olmas
Tablo 17. Din Eitimi ve Evlilik Konusunda E Adaylarnn Dindar Olmas
Din Eitimi mamHatip Lisesi Kur'an Kursu Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Cami Yzde Toplam Say Aile Yzde Toplam Say Okullar Din Eitimi Almadm Toplam Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Evlilikte e adaynn seiminde dindarlk temel etkendir. Tamamen Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum 28 25 6 1 45,90 7,40% 39 40,60 10,30% 22 33,30 5,80% 27 28,10 7,10% 12 24,50 3,20% 2 20,00 0,50% 130 34,40 34,40% 41,00 6,60% 39 40,60 10,30% 31 47,00 8,20% 45 46,90 11,90% 18 36,70 4,80% 3 30,00 0,80% 161 42,60 42,60% 9,80 1,60% 9 9,40 2,40% 8 12,10 2,10% 5 5,20 1,30% 4 8,20 1,10% 1 10,00 0,30% 33 8,70 8,70% 1,60 0,30% 5 5,20 1,30% 4 6,10 1,10% 15 15,60 4,00% 14 28,60 3,70% 1 10,00 0,30% 40 10,60 10,60%

Hi Katlmyorum 1 1,60 0,30% 4 4,20 1,10% 1 1,50 0,30% 4 4,20 1,10% 1 2,00 0,30% 3 30,00 0,80% 14 3,70 3,70%

Toplam 61 100,00 16,10% 96 100,00 25,40% 66 100,00 17,50% 96 100,00 25,40% 49 100,00 13,00% 10 100,00 2,60% 378 100,00 100,00%

(P<0.001, x2=57.057)

Din eitimi ve evlilik konusunda e adaylarnn dindarlklar konusunu karlatrdmzda (P>0.001, x2=57.057) genel olarak din eitimlerini farkl
74

kurumlardan tamamlam kiiler, elerinin dindar olmasn istemektedirler. Bu gruplarn iinde en yksek oran %86.90 ile imam-hatip lisesi mezunlar gelmektedir. Sonrasnda sras ile %81.20 ile Kuran kursundan, %80.30 ile camilerden, %75 ile ailelerden din eitimlerini alanlar gelmektedir. Olumsuz cevap veren gruplarn banda ise %40 ile din eitimi almayanlar, %19.80 ile din eitimlerini ailelerden alanlar gelmektedir. Din eitimi seviyesi ve sreklilii arttka e seiminde dindarln da etkisinin artt sylenebilmektedir. Bunun yannda edinilen gzlemler sonucunda din eitimi almayanlarn nemli bir ksm dahi e seiminde dindarln nemli bir etmen olduunu ifade etmektedirler. Bireyler din temsillere uzak dursalar da evlilikte namus, gvenilir bir e beklentisi, ocuklar iin emin bir gelecek arzular nedeniyle dindar bir e arayna gidebilmektedirler. Kentsel toplumlarda az rastlanabilecek bu durum, geleneksel toplumlarda evre basks ile birlikte glenmektedir. Ouzeli ilesinde geleneksel yap tm eitim gruplarnda gcn korumaktadr. 2.3.2. Din Eitimi ve evre Basks
Tablo 18. Din Eitimi ve evre Basks
Herhangi bir davranta evredeki insanlar tarafndan ayplanma ve dlama korkusu, gnahn sorumluluundan daha baskndr. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 13 12 1 21 14 21,30 19,70 1,60 34,40 23,00 3,40% 11 11,50 2,90% 7 10,60 1,90% 12 12,50 3,20% 2 4,20 0,50% 1 10,00 0,30% 46 12,20 12,20% 3,20% 20 20,80 5,30% 20 30,30 5,30% 29 30,20 7,70% 19 39,60 5,00% 2 20,00 0,50% 102 27,10 27,10% 0,30% 9 9,40 2,40% 10 15,20 2,70% 10 10,40 2,70% 8 16,70 2,10% 3 30,00 0,80% 41 10,90 10,90% 5,60% 30 31,30 8,00% 10 15,20 2,70% 30 31,30 8,00% 10 20,80 2,70% 4 40,00 1,10% 105 27,90 27,90% 3,70% 26 27,10 6,90% 19 28,80 5,00% 15 15,60 4,00% 9 18,80 2,40%

Din Eitimi Say mamYzde Hatip Lisesi Toplam Say Kur'an Yzde Kursu Toplam Say Yzde Cami Toplam Say Yzde Aile Toplam Say Yzde Toplam Say

Toplam 61 100,00 16,20% 96 100,00 25,50% 66 100,00 17,50% 96 100,00 25,50% 48 100,00 12,70% 10 100,00 2,70% 377 100,00 100,00%

Okullar

Din Eitimi Yzde Almadm Toplam Say Toplam Yzde Toplam

83 22,00 22,00%

75

(P<0.05, x2=37,731)

Din eitimi ile sosyal basknn gnah anlay kadar etkili olup olmad konusunda (P>0.05, x2=37,731), din eitimini okullardan alanlarn %44.60, imamhatip lisesinden alanlarn %41i, aileden alanlarn %32.70i, gnahn sorumluu karnda sosyal basknn gcn kabul etmilerdir. Dier taraftan din eitimlerini Kuran kursundan alanlarn %58.10u, imam-hatip lisesinden alanlarn %57.40 camilerden alanlarn %45i ve din eitimi almayanlarn %40 bu soruya olumsuz cevap vererek sosyal basknn, dinin bir unsuru olan gnahn vicdani sorumluluunun karsnda gcn reddetmilerdir. mam-hatip lisesi mezunlar ve din eitimini Kuran kursundan alanlarda gnah kavramnn sosyal baskdan daha nemli olduu grlmektedir. rgn eitim kurumlarnda sosyal bask nemini korurken imam-hatip ve Kuran kurslarnda gnahn sorumluluu daha fazla ne kmaktadr. Okullardan alnan din kltr ve ahlak bilgisi derslerinin zaman asndan yetersiz oluu, din de dersinin belli genel olarak iinde nemsenmeyii, icra bu dersin retmenlerinin edilebilir. Kiinin inand dinin yasaklar ile iinde bulunduu toplumsal grupta hazr bulduu rfleri attnda aralarndaki ayrm grebilmesi, nitelikli bir din eitimiyle salanabilir. Din eitimi almayanlarn sosyal basky dlayc tutumlar da aldklar eitim sonucunda rasyonel bir alg ile dini deerlendirmeleri ve de deerler arasnda aradklar tutarllkla ilikilendirilebilir. Genel olarak bakldnda Ouzeli ilesinde geleneksel yapnn kalplar mesleklerini etmelerinin

sonularndan biri de bilinli bir din eitimin olmadnn gstergesi olarak kabul

zelliklerinden olan evre basksnn zayflamakta olduu neticesinde de geleneksel yapda bir krlmann olduu dnlebilir.

76

2.3.3. Din Eitimi ve Allah nancnda Etkili Olan Dnyevi Bunalm ve Skntlar
Tablo 19. Din Eitimi ve Allah nancnda Etkili Olan Dnyevi Bunalm ve Skntlar
Hastalk, sakatlk, ruhi knt, gelecee ait endie ve beklentiler (manevi boluk, lm korkusu, ahiret inanc gibi) Allah'a olan inancmda temel etkendir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 23 37,70 6,10% 42 44,70 11,20% 14 21,20 3,70% 26 27,70 7,00% 9 18,40 2,40% 2 20,00 0,50% 116 31,00 31,00% 16 26,20 4,30% 33 35,10 8,80% 27 40,90 7,20% 41 43,60 11,00% 17 34,70 4,50% 5 50,00 1,30% 139 37,20 37,20% 9 14,80 2,40% 4 4,30 1,10% 7 10,60 1,90% 10 10,60 2,70% 7 14,30 1,90% 2 20,00% 0,50% 39 10,40 10,40% 6 9,80 1,60% 9 9,60 2,40% 10 15,20 2,70% 14 14,90 3,70% 8 16,30 2,10% 1 10,00 0,30% 48 12,80 12,80% 32 8,60 8,60% 7 11,50 1,90% 6 6,40 1,60% 8 12,10 2,10% 3 3,20 0,80% 8 16,30 2,10%

Din Eitimi Say mamHatip Lisesi Yzde Toplam Kur'an Kursu Say Yzde Toplam Say Cami Yzde Toplam Say Aile Yzde Toplam Say Okullar Yzde Toplam Say Din Eitimi Yzde Almadm Toplam Say Toplam Yzde Toplam

Toplam

61 100,00 16,30% 94 100,00 25,10% 66 100,00 17,60% 94 100,00 25,10% 49 100,00 13,10% 10 100,00 2,70% 374 100,00 100,00%

(P<0.05, x2=33.706)

Din eitimi ve yaanlan derin korkularn Allaha inanca olan etkisi arasnda (P<0.05, x2=33.706) din eitimini Kuran kursundan alanlarn %79.80i, din eitimi almayanlarn %70i, aileden alanlarn %71.30u, imam-hatipten alanlarn %65.90 Allaha olan inanta derin korkularn varln kabul etmilerdir. Dier taraftan din eitimini okullardan alanlarn %32.60, imam-hatip liselerinden alanlarn %20.30u, camiden alanlarn %17.30u inanlarn derin korku ve endieler zerine kurmadklarn verdikleri olumsuz cevaplarla ifade etmilerdir. Genel olarak din eitimlerini rgn eitim kurumlarndan alanlarn din deerlere rasyonel bak as ile yaklamalar, inanlarn korku gibi bir temele dayandrmaktan kandklar gzlenmektedir. Din eitimlerini slamn yaznsal kaynaklarndan edinilen din anlayta dine bilgi ve tutkuya dayanan bir balan
77

gzlenmektedir. Tm eitim gruplarnda bireylerin inanlarn dnyevi bunalmlar ve uhrev kayglara dayandrdklar anlaldndan geleneksel yapda krlmann var olduunu sylemek mmkndr. 2.3.4. Din Eitimi ve Dnya Malnn Deersizlii
Tablo 20. Din Eitimi ve Dnya Malnn Deersizlii
Din Eitimi mamHatip Lisesi Kur'an Kursu Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Cami Yzde Toplam Say Aile Yzde Toplam Say Okullar Yzde Toplam Say Din Eitimi Yzde Almadm Toplam Say Toplam Yzde Toplam Dnya malnn hibir deeri yoktur; aslolan br dnyada mutlu olmaktr. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 31 50,80 8,20% 58 60,40 15,30% 35 53,00 9,30% 38 39,60 10,10% 23 46,90 6,10% 4 40,00 1,10% 189 50,00 50,00% 17 27,90 4,50% 30 31,30 7,90% 21 31,80 5,60% 37 38,50 9,80% 12 24,50 3,20% 2 20,00 0,50% 119 31,50 31,50% 1 1,60 0,30% 2 2,10 0,50% 2 3,00 0,50% 7 7,30 1,90% 2 4,10 0,50% 1 10,00 0,30% 15 4,00 4,00% 12 19,70 3,20% 6 6,30 1,60% 6 9,10 1,60% 11 11,50 2,90% 8 16,30 2,10% 1 10,00 0,30% 44 11,60 11,60% 2 3,00 0,50% 3 3,10 0,80% 4 8,20 1,10% 2 20,00 0,50% 11 2,90 2,90%

Toplam 61 100,00 16,10% 96 100,00 25,40% 66 100,00 17,50% 96 100,00 25,40% 49 100,00 13,00% 10 100,00 2,60% 378 100,00 100,00%

(P<0.05, x2=39,341)

Grlenlerin dnyaya balanlar ile lmden sonraki yaama dair olan inanlar arasnda (P<0.05, x2=39,341), tm gruplarda asl mutluluun lmden sonraki yaamda aranmas gerektiine ynelik inanca genel bir katlm olduu gzlenmektedir. Bu katlm, din eitimlerini rgn eitim kurumlarndan edinen imam-hatip lisesinden mezun olanlarn %78.70i, Kuran kursundan mezun olanlarn %91.70i, aileden alanlarn %88.10u lmden sonraki yaamn dnyadaki yaamdan daha nemli olduunu ifade etmilerdir.

78

Bu sonularn yannda din eitimi almayanlarn %60, din eitimlerini okullardan alanlarn %24.50si ve imam-hatip liselerinden alanlarn %19.70i lmden sonraki yaamn dnyadaki yaamn nne geirilmesini olumsuz cevap vererek reddetmilerdir. Verilere genel olarak bakldnda rgn eitim kurumlarndan din eitimi alanlarn tm gerekliklerini lmden sonraki yaamda aramalarn iaret eden cevaplara olumlu tepki vermeleri geleneksel yaklamlarn gcn ifade etmektedir. 2.3.5. Din Eitimi ve Gnlk Yaamda Dinin Referans Alnmas
Tablo 21. Din Eitimi ve Gnlk Yaamda Dinin Referans Alnmas
Din Eitimi mamHatip Lisesi Kur'an Kursu Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Cami Yzde Toplam Say Aile Yzde Toplam Say Okullar Yzde Toplam Din Eitimi Almadm Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam
2

Gnlk hayatta davranlar din kurallar dorultusunda belirlemek gerekir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 21 34,40 5,60% 45 47,90 12,00% 20 30,30 5,30% 34 35,40 9,00% 17 34,70 4,50% 4 40,00 1,10% 141 37,50 37,50% 36 59,00 9,60% 37 39,40 9,80% 38 57,60 10,10% 42 43,80 11,20% 15 30,60 4,00% 3 30,00 0,80% 171 45,50 45,50% 25 6,60 6,60% 1 1,60 0,30% 9 9,60 2,40% 3 4,50 0,80% 7 7,30 1,90% 5 10,20 1,30% 2 3,30 0,50% 2 2,10 0,50% 3 4,50 0,80% 8 8,30 2,10% 8 16,30 2,10% 2 20,00 0,50% 25 6,60 6,60% 1 1,60 0,30% 1 1,10 0,30% 2 3,00 0,50% 5 5,20 1,30% 4 8,20 1,10% 1 10,00 0,30% 14 3,70 3,70%

Toplam 61 100,00 16,20% 94 100,00 25,00% 66 100,00 17,60% 96 100,00 25,50% 49 100,00 13,00% 10 100,00 2,70% 376 100,00 100,00%

(P<0,05, x =39,094)

Din eitimi ile gnlk hayattaki davranlarn kaynan dinden alma karlatrldnda (P<0,05, x2=39,094) imam-hatip lisesi mezunlar %93.40, din eitimlerini camiden alanlarn %87.90 gibi yksek oranlarla gnlk hayattaki
79

davranlarn din referansa dayandrdklarn ifade etmilerdir. Tablodaki dier gruplarn tm, bu soruya olumlu cevap vermilerdir. Din eitimi almayanlarn dahi bu soruya %70 ile olumlu cevap vermeleri Ouzelinde geleneksellemi din riteller paylam olduu ve yap iinde din eitiminin farkl yerlerden alnmasnn, fakllamaya yol amad sonucunu dourmaktadr. Soruya olumsuz cevap verilmesi zerinden bakldnda, bu ynden bir farkllama gzlenmekte ve rgn eitim kurumlarndan alnan din eitiminin, kiinin gnlk hayatta dine at yer daralmakta, gnlk hayatta sekler bir tavr glenmektedir. Din eitimlerini okullardan alanlarn % 24.50si, din eitimi almayanlarn %30u gnlk hayatta davranlarn dine dayandrmadklar gzlenmektedir.Bu adan bakldnda zelikle eitim yoluyla geleneksel yapda gnlk hayat ve din ilikisinde bir krlma olduu sylenebilmektedir. 2.3.6. Din Eitimi ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi
Tablo 22. Din Eitimi ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi
Din Eitimi mamHatip Lisesi Kur'an Kursu Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Cami Yzde Toplam Say Aile Yzde Toplam Say Okullar Din Eitimi Almadm Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam Dindarln gstergeleri sadece ibadetler deildir; nemli olan vicdan (i) temizliidir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 22 36,10 5,80% 33 34,70 8,80% 35 53,00 9,30% 46 47,90 12,20% 19 38,80 5,00% 8 80,00 2,10% 163 43,20 43,20% 18 29,50 4,80% 43 45,30 11,40% 23 34,80 6,10% 31 32,30 8,20% 18 36,70 4,80% 2 20,00 0,50% 135 35,80 35,80% 24 6,40 6,40% 30 8,00 8,00% 25 6,60 6,60% 8 13,10 2,10% 2 2,10 0,50% 5 7,60 1,30% 6 6,30 1,60% 3 6,10 0,80% 7 11,50 1,90% 7 7,40 1,90% 2 3,00 0,50% 10 10,40 2,70% 4 8,20 1,10% 6 9,80 1,60% 10 10,50 2,70% 1 1,50 0,30% 3 3,10 0,80% 5 10,20 1,30%

Toplam 61 100,00 16,20% 95 100,00 25,20% 66 100,00 17,50% 96 100,00 25,50% 49 100,00 13,00% 10 100,00 2,70% 377 100,00 100,00%

(P<0,05, x2=33,230)

80

Din eitimi ile dindarln ibadetler ve ya vicdani temizlikle tanmlanmas karlatrlmasnda (P<0,05, x2=33,230) din eitimi almayanlarn %100, din eitimlerini camiden alanlarn %87.80i, Kuran kursundan alanlarn %80i ve tablodaki dier gruplar genel olarak ibadetlerin yannda vicdani temizliin de dindarlk gstergesi olduuna katldklarn ifade etmilerdir. Olumsuz cevap verenlerin banda ise %17.90 ile din eitimlerini Kuran kursundan alanlar %21.30 ile imam-hatip lisesi mezunlar gelmektedir. slam, genel olarak ibadetleri dindarln gstergeleri kabul etmi, kiinin iinde bulunduu grup iinde mensubu olduu dine ait tutum ve davranlarda bulunmasn beklemitir. hafta st ste Cuma namazn terk edenin dinle bir ilgisinin kalamayacana dair rivayetler141 topluma fazlas ile yerlemi ve bireylerin birbirlerinin dindarln son noktada Cuma namaz olarak tanmlamakta olduu gzlenmitir. Son dnem sosyologlarndan Ali eriati, inanma duygusunun yannda ibadet duygusunun da ftri olduunu ifade ederek tarihe bakldnda tmyle ibadetten uzak yaayan hi bir toplumun olmadn belirmektedir.142 Ancak modernizim ile birlikte gnlk hayatta dinin her geen gn etkisizletirilerek neminin kaybetmesinin kavram olan seklerlemenin,143 sadece kentlerde deil krsal da zellikle iletiim aralar ile gcn hissettirdii gzlenmektedir Verilere bakldnda Ouzelinde bu anlamda derin bir krlma olduu anlalmaktadr. Geleneksel yapda yz yze ilikilerin youn olduu toplumlarda bireyler arasnda birbirlerine ynelik doal bir denetimin olmas toplumsal tepki endiesi gibi etmenlere ramen birey artk inancn davransal temellerle dayandrmamakta, vicdani deerlendirmeye tabii tutmakta kentleen, modernleen bireylerin yneldii bireysel din anlaylarna yzn evirmektedir. Bununla birlikte din eitimlerini Kuran kursundan ve imam-hatip liselerinden alanlarn dikkat eken oranlarda bu soruya olumsuz cevap verdikleri gzlenmektedir. Din eitimlerini dinin yazl kaynaklarndan alanlarn imanamel
Kim nemsemeyerek cumay terk edecek olursa, Allah onun kalbini mhrler. brahim Canan, Ktub-i Sitte Tercme ve erhi, ev. Nejat Muallimolu, Aka Yaynlar, Ankara, 2004, s. 193. 142 Ali eriati, Dine Kar Din, ev. Ali Aydn, Bilge Adam Yaynlar, Van, 2006, s. 42. 143 Mehmet Ali Kirman, Din Sosyolojisi Terimleri Szl, Rabet Yaynlar, stanbul, 2006, s. 196.
141

81

ilikisine

ynelik

slami

anlaylar

gz

nnde

bulundurduklar

sylenebilmektedir. Geleneksel Yapnn Krlma Srecinde Dindarlk adl almamzda krlmaya ynelik nemli bir bulgu olduu sylenebilir. 2.3.7. Din Eitimi ve Ailede Din Telkin Sorumluluu
Tablo 23. Din Eitimi ve Ailede Din Telkin Sorumluluu
Din Eitimi mamHatip Lisesi Kur'an Kursu Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Cami Yzde Toplam Say Aile Yzde Toplam Say Okullar Yzde Toplam Din Eitimi Almadm Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,05, x2=38,378) Aile iinde din kurallar yerine getirmeyenleri uyarmak gerekir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 37 22 1 1 60,70 9,80% 45 46,90 11,90% 27 40,90 7,20% 38 39,60 10,10% 19 39,60 5,00% 3 30,00 0,80% 169 44,80 44,80% 36,10 5,80% 47 49,00 12,50% 35 53,00 9,30% 45 46,90 11,90% 18 37,50 4,80% 3 30,00 0,80% 170 45,10 45,10% 1 1,50 0,30% 5 5,20 1,30% 2 4,20 0,50% 1 10,00 0,30% 10 2,70 2,70% 1,60 0,30% 2 2,10 0,50% 3 4,50 0,80% 5 5,20 1,30% 6 12,50 1,60% 2 20,00 0,50% 18 4,80 4,80% 3 3,10 0,80% 3 6,30 0,80% 1 10,00 0,30% 10 2,70 2,70% 1,60 0,30% 2 2,10 0,50%

Toplam 61 100,00 16,20% 96 100,00 25,50% 66 100,00 17,50% 96 100,00 25,50% 48 100,00 12,70% 10 100,00 2,70% 377 100,00 100,00%

Grlenlerin din eitimi durumlar ile aile iinde din telkin konusunda kendisini sorumlu hissetmeleri karlatrldnda
(P<0,05,x2=38,378)

din

eitimlerini imam-hatip lisesinden alanlarn %96.80i, Kuran kursundan alanlarn %95.90 camilerden alanlarn %93.90 aile iinde din telkinin gerekliliine yksek oranlarda olumlu cevaplar vermilerdir. Soruya olumsuz cevap verenlerden din eitimi almayanlarn %30u, din eitimlerini okullardan alanlarn 18.80i, aile bireylerinin din anlaylarna mdahalenin karsnda olduklarn ifade etmilerdir.

82

Geleneksel slam anlayndaki rivayetlerde aile bireylerinin birbirlerine kar sorumlu tutulduu grlmektedir. slamda kiinin ailesine kar sorumlu olduuna dair rivayetler, bu sorumluluun iinde aile bireylerinin salkl bir din anlay edinmesini de kapsamaktadr.144 Oranlara bakldnda geleneksel yapnn aile ii din telkinde gcn koruduu ve herhangi bir krlmann yaanmad sylenebilir. 2.3.8. Din Eitimi ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan
Tablo 24. Din Eitimi ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan
Din Eitimi mamHatip Lisesi Kur'an Kursu Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Cami Yzde Toplam Say Aile Yzde Toplam Say Okullar Yzde Toplam Din Eitimi Almadm Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,05, x2=31,652) Zekt ve sadaka vermek kiiye bereket ve zenginlik getirir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 47 77,00 12,40% 68 70,80 18,00% 44 66,70 11,60% 66 68,80 17,50% 29 59,20 7,70% 5 50,00 1,30% 259 68,50 68,50% 10 16,40 2,60% 19 19,80 5,00% 18 27,30 4,80% 23 24,00 6,10% 12 24,50 3,20% 2 20,00 0,50% 84 22,20 22,20% 12 3,20 3,20% 2 3,30 0,50% 3 3,10 0,80% 1 1,50 0,30% 4 4,20 1,10% 2 4,10 0,50% 2 2,10 0,50% 3 4,50 0,80% 1 1,00 0,30% 5 10,20 1,30% 1 10,00 0,30% 12 3,20 3,20% 2 2,10 0,50% 1 2,00 0,30% 2 20,00 0,50% 11 2,90 2,90% 2 3,30 0,50% 4 4,20 1,10%

Toplam 61 100,00 16,10% 96 100,00 25,40% 66 100,00 17,50% 96 100,00 25,40% 49 100,00 13,00% 10 100,00 2,60% 378 100,00 100,00%

Grlenlerin din eitimi ile zekt ve sadaka gibi mali ibadetlerin kiiye zenginlik getireceine olan inan karlatrldnda (P<0,05, x2=38,378) din eitimini yaygn veya rgn eitim kurumlarndan alanlarn %70i soruya olumlu cevap vermilerdir. Olumsuz cevap verenlerin banda %30 ile din eitimi
144

ocuk san solundan ayrmasn bildi mi ona namaz emredin", Eb Dvud, Salt: 26, (497),

<http://www.herkul.org/yazarlar/index.php?view=article&article> (15.01.2008). 83

almayanlar gelmektedir. Din eitimlerini okullardan alanlarn %12. 20si de bu soruya olumsuz cevap vermilerdir. Geleneksel yapnn gl olduu toplumlarda ibadetlerin sadece dinin salt bir emri olduu iin deil bunun yannda somut bir beklentiyi karlayan inanlar nedeniyle de gerekletirildii gzlenmektedir. Zekt mali bir ibadettir.145 Bu ibadetin zenginlik getirecei anlay, ibadetin yaplnda ama deil sonularndan biri olarak telakki edilmektedir. Din eitimi almayanlarn %30unun zekt ve sadakann bereket getireceine ynelik soruya olumsuz cevap vermesinin nedeni ibadetin bizatihi kendisine mesafeli durmalarndan kaynaklanabilir. Ancak genel anlamda bu balk altnda geleneksel yap gcn korumaktadr. 2.3.9. Din Eitimi ve Doal Afetlerde lah Ceza Anlay
Tablo 25. Din Eitimi ve Doal Afetlerde lah Ceza Anlay
Din Eitimi mamHatip Lisesi Kur'an Kursu Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Cami Yzde Toplam Say Aile Yzde Toplam Say Okullar Yzde Toplam Din Eitimi Almadm Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,05, x =37,528)
2

Allah, dine uygun yaamayan toplumlar, deprem, sel vb. afetlerle cezalandrmaktadr. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 22 36,10 5,80% 29 30,20 7,70% 18 27,30 4,80% 26 27,10 6,90% 8 16,30 2,10% 2 20,00 0,50% 105 27,80 27,80% 19 31,10 5,00% 39 40,60 10,30% 20 30,30 5,30% 21 21,90 5,60% 11 22,40 2,90% 2 20,00 0,50% 112 29,60 29,60% 8 13,10 2,10% 15 15,60 4,00% 13 19,70 3,40% 20 20,80 5,30% 6 12,20 1,60% 2 20,00 0,50% 64 16,90 16,90% 7 11,50 1,90% 11 11,50 2,90% 8 12,10 2,10% 16 16,70 4,20% 14 28,60 3,70% 1 10,00 0,30% 57 15,10 15,10% 5 8,20 1,30% 2 2,10 0,50% 7 10,60 1,90% 13 13,50 3,40% 10 20,40 2,60% 3 30,00 0,80% 40 10,60 61 100,00 16,10% 96 100,00 25,40% 66 100,00 17,50% 96 100,00 25,40% 49 100,00 13,00% 10 100,00 2,60% 378 100,00

10,60% 100,00%

145

Konu ile ilgili baz ayetler iin bk. Kuran, Bakara Sresi, Ayet 43, 110, 177 (Trke anlam, hzl. Komisyon, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2007).

84

Grlenlerin din eitimi ile doal afetleri ilah bir ceza olarak grme eilimleri karlatrldnda (P<0,05, x2=37,528) din eitimlerini Kuran kursundan alanlarn %70.80i, imam-hatip liselerinden alanlarn %67.20si, camiden alanlarn %57.60, aileden alanlarn %49u doal afetleri ilah bir ceza olarak deerlendirmilerdir. Din eitimlerini okullardan alanlarn %38.70i, deprem, sel gibi doal afetleri ilah bir ceza olarak alglarken, %39u ilah bir ceza olarak grmediklerini ifade etmilerdir. Din eitimi almayanlarn %40 da ilah bir ceza olarak grmediklerini belirtmilerdir. rgn eitim kurumlarnda verilen din eitimlerde, doal afet ve felaketler kader anlay erevesinde ilah bir daire iine alnrken, rasyonel yaklam asndan da, tedbir alnarak zararlar en aza indirilebilen hadiseler olarak deerlendirilmektir. Bu adan din eitimlerini imam-hatip liselerinden, Kuran kurslarndan alan bireylerin rasyonel baklarn kapatarak doal afetleri ilah bir ceza olarak grmeleri geleneksel yapnn gcne iaret etmektedir. Bunun yannda karaszlarn %20lere kadar kmas, olumsuz cevap verenlerin %15lerden %40lara kadar ulamas geleneksel yapnn krlmalarndan biri olarak deerlendirebilir.

85

2.3.10. Din Eitimi ve Mezheplere Ballk

Tablo 26. Din Eitimi ve Mezheplere Ballk
Kii sadece mensup olduu mezhep dorultusunda din hayatn ynlendirmelidir. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 14 17 8 7 5 61 23,00 27,90 13,10 11,50 8,20 100,00 3,70% 21 21,90 5,60% 12 18,50 3,20% 25 26,00 6,60% 6 12,20% 1,60% 2 20,00 0,50% 80 21,20% 21,20% 4,50% 45 46,90 11,90% 27 41,50 7,20% 35 36,50 9,30% 12 24,50% 3,20% 3 30,00 0,80% 129 36,90% 36,90% 2,10% 15 15,60 4,00% 13 19,70 3,40% 20 20,80 5,30% 6 12,20 1,60% 2 20,00 0,50% 68 16,90 16,90 1,90% 11 11,50 2,90% 8 12,10 2,10% 16 16,70 4,20% 14 28,60 3,70% 1 10,00 0,30% 57 15,10 15,10 1,30% 2 2,10 0,50% 7 10,60 1,90% 13 13,50 3,40% 10 20,40 2,60% 3 30,00 0,80% 40 10,60 10,60 16,10% 96 100,00 25,40% 66 100,00 17,50% 96 100,00 25,40% 49 100,00 13,00% 10 100,00 2,60% 380 100,00 100,00

Din Eitimi mamHatip Lisesi Kur'an Kursu Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Cami Yzde Toplam Say Aile Yzde Toplam Say Okullar Yzde Toplam Din Eitimi Almadm Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam (P<0,05, x2=37,528)

Grlenlerin

din

eitimleri

ile

bir

mezhebe

ballklar

karlatrldnda (P<0,05, x2=37,528) tm gruplar dindarln belirli bir mezhep zerinden yaanmasna %30 ile %65 aralnda olumlu cevap vermilerdir. Bu verilerin yannda din eitimlerini okullardan alanlarn %42.80i, imam-hatip liselerinden alanlarn %39.30u, aileden alanlarn %26.10u din hayatlarn bir mezhep dorultusunda ynlendirmenin zorunluluuna katlmadklar gzlenmektedir. Din rgn din hayat belirli bir mezhep olarak dorultusunda deerlendirebilir. ynlendirmenin Dier yandan

zorunluluuna katlnlmamasnn sebeplerinden biri, oranlarn da iaret ettii gibi eitiminin sonular modernizmin nemli sonularndan biri olan bireyselleme, kiinin din ve dindarl alglamada ve tanmlamada bireysellie ynelmesi olarak da
86

deerlendirebilinir. Bu noktada Ouzelinde geleneksel yapda modernizmin meydana getirdii krlmalardan birinin yaand sylenebilir. 2.4. Dindarlk Dzeylerine Gre Dindarlk Farkllamalar Din, fertlerin hayat anlama ve anlamlandrma abalarnda ok etkin bir ekilde fonksiyon gstermektedir. Bu anlamda bireyin evresini tanmlamasnda ve adlandrmasnda sahip olunan dindarlk dzeyleri etkili olmaktadr. Kiinin zihniyet dnyas, sosyal tutum ve davranlar oluumunda etkili olan dindarlk dzeyleri Ouzelinde yaayan bireylerin sosyal tutum ve davranlarna da yansmaktadr. 2.4.1. Dindarlk Dzeyleri ve E Seimindeki Etkileri
Tablo 27. Dindarlk Dzeyleri ve E Seimindeki Etkileri
Evlilikte e adaynn seiminde dindarlk temel etkendir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 2 4 33,30 0,50% 100 42,90 26,30% 25 20,00 6,60% 3 18,80 0,80% 130 34,20 34,20% 66,70 1,10% 93 39,90 24,50% 61 48,80 16,10% 4 25,00 1,10% 162 42,60 42,60% 17 7,30 4,50% 13 10,40 3,40% 3 18,80 0,80% 33 8,70 8,70% 17 7,30 4,50% 22 17,60 5,80% 2 12,50 0,50% 41 10,80 10,80% 6 2,60 1,60% 4 3,20 1,10% 4 25,00 1,10% 14 3,70 3,70%

Toplam 6 100,00 1,60% 233 100,00 61,30% 125 100,00 32,90% 16 100,00 4,20% 380 100,00 100,00%

Dindarlk ok Dindar Say Yzde Toplam Say Dindar Yzde Toplam Din ile Az lgili Din ile Hi lgisi Yok Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,01, x2=50,00)

Dindarlk farkllklar ve e adaynn seimine ynelik tutumlar karlatrldnda (P<0,01, x2=50,00) kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %100, dindarlarn %82.80i, din ile ilgileri az olanlarn %68.80i ve din ile ilgisi olmayanlarn %43.80inin e seiminde dindarl temel etken olarak deerlendirdikleri grlmektedir.

87

Dier yandan din ile ilgisi olmayanlarn %37.50si, din ile ilgileri az olanlarn %20.80i, dindarlarn %9.90 e seiminde dindarln temel etken olmadn ifade eden tercihlerde bulunmulardr. Tablodaki bu oranlar incelendiinde tm gruplar yksek oranlarda e seiminde dindarln etkisini kabul etmilerdir. Oranlarn iinde din ile ilgileri az olanlarn ve din ile ilgisi olmayanlarn bu soruya yksek oranlarda olumlu katlmalar bireyin e seiminde dindarln gl olmasnn sebebi olarak, din tutum ve inanlarn deil, iinde bulunduu toplumun geleneksel yapsnn gl olmas olarak deerlendirilebilmektedir. Kendilerini dindar olarak deerlendiren bireylerin %10a yaknnn olumsuz cevap vermeleri aldklar din eitimin nitelii, ekonomik kayglarn ne kmas geleneksel yapnn bu alandaki kuatcln zayflattn dndrebilmektedir. Rize ve evresinde yaplan alan aratrmasnda buna paralel sonularla karlalmtr. Buna gre evlilikte ahlak ve dindarlk kriterlerinin etkisi kadnlarda %64.4, erkeklerde %66.5 olarak deerlendirilmitir.146 Sonu olarak Ouzelinde E Seimi balnda geleneksel yap gcn korumakla beraber ksmi krlmalar da yaanmaktadr. 2.4.2. Dindarlk Dzeyleri ve Evlilik ncesi Flrte Kar Tutumlar
Tablo 28. Dindarlk Dzeyleri ve Evlilik ncesi Flrte Kar Tutumlar
Evlilik ncesi genlerin birbirleri ile grmeleri ve dolamalarnda bir mahzur yoktur. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 1 2 3 6 16,70 33,30 50,00 100,00 0,30% 0,50% 0,80% 1,60% 32 64 20 60 56 232 13,80 27,60 8,60 25,90 24,10 100,00 8,40% 16,90% 5,30% 15,80% 14,80% 61,20% 25 40 18 26 16 125 20,00 32,00 14,40 20,80 12,80 100,00 6,60% 10,60% 4,70% 6,90% 4,20% 33,00% 8 4 3 1 16 50,00 25,00 18,80 6,30 100,00 2,10% 1,10% 0,80% 0,30% 4,20% 66 108 38 91 76 379 17,40 28,50 10,00 24,00 20,10 100,00 17,40% 28,50% 10,00% 24,00% 20,10% 100,00%

Dindarlk ok Dindar Say Yzde

Toplam Say Yzde Dindar Toplam Say Din ile Az Yzde lgili Toplam Say Din ile Hi lgisi Yzde Yok Toplam Say Yzde Toplam Toplam (P<0,05, x2=30,100)
146

Akdoan, s. 165.

88

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile evlilik ncesi beraberlie bak alar karlatrldnda (P<0,05, x2=30,100) kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %83.30u, dindarlarn %50si, din ile ilgileri az olanlarn %33.60 ve din ile ilgisi olmayanlarn %19.10u olumsuz cevap vererek evlilik ncesi beraberlie kar kmlardr. Bu deerlerin yannda, dindar olanlarn %41.40, din ile az ilgili olanlarn %52si, din ile ilgisi olmayanlarn %75i, genlerin evlilik ncesi beraberliine kar kmamlardr. slam anlaynda Hz. Peygamber, evleneceini syleyenlere kz grp grmediklerini sormu ve grmelerini tavsiye etmitir. Fkh bilginleri de evlenecek bireylerin birbirlerini grmelerinin uygun olduu konusunda ittifak ederlerken eklini ve snrn da belirterek evlik ncesi yaknlama olan flrt anlayn da reddetmilerdir.147 Ancak geleneksel slam anlaynda sz edilen sre grclk ekline dnerek evlilikler bunun zerine bina edilmitir. Ayrca birlikteliklerin ou dlanm ve tepkiyle karlanmtr. Geleneksel yaplarda grc usul evlenme modeli gldr. Ancak aratrmamz gerekletirdiimiz Ouzelinde bu gl yapnn oranlar zerinden bakldnda deitii grlmektedir. Hatta aratrmann temel tezi olan geleneksel yapda krlmann en nemli gstergesi olarak kabul edilebilir. Bu krlmann sebeplerinin banda medya ve iletiim aralarnn bahsedilen birliktelikleri normalletiren yaynlarna kolay ulamlar, eitim yoluyla tutum ve davranlarn deimesi geldii sylenebilir zellikle ileye alan meslek yksek okulunun bu krlmaya hz kazandrmas da nemli bir etken olarak deerlendirilebilir.

147

Hayrettin Karaman, Gnlk Hayatmzda Helaller ve Haramlar, z Yaynlar, stanbul, 2004, s. 95.

89

2.4.3. Dindarlk Dzeyleri ve Kurban Kesme badeti Yerine Parasal Yardm

Tablo 29. Dindarlk Dzeyleri ve Kurban Kesme badeti Yerine Parasal Yardm
Kurban kesme ibadetinin yerine yoksul ve dknlere yardm edilmelidir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 2 2 2 33,30 0,50% 28 12,10 7,40% 16 12,80 4,20% 2 12,50 0,50% 46 12,10 12,10% 30 12,90 7,90% 36 28,80 9,50% 5 31,30 1,30% 73 19,30 19,30% 45 11,90 11,90% 20 8,60 5,30% 25 20,00 6,60% 33,30 0,50% 57 24,60 15,00% 31 24,80 8,20% 3 18,80 0,80% 93 24,50 24,50% 33,30 0,50% 97 41,80 25,60% 17 13,60 4,50% 6 37,50 1,60% 122 32,20 32,20%

Dindarlk Say ok Dindar Yzde Toplam Say Dindar Yzde Toplam Din ile Az lgili Say Yzde Toplam Din ile Hi lgisi Yok Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam

Toplam 6 100,00 1,60% 232 100,00 61,20% 125 100,00 33,00% 16 100,00 4,20% 379 100,00 100,00%

(P<0,05, x2=30,100)

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile kurban kesme ibadetine kar tutumlar karlatrldnda (P<0,05, x2=30,100) kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %33.30u, dindarlarn %25i, din ile ilgileri az olanlarn %41.60 ve din ile ilgisi olmayanlarn %43.80i kurban kesme ibadeti yerine bunun karl olarak yoksullara para yardm yaplabilecei ynnde fikir beyan etmilerdir. Dier yandan kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %66.60 dindarlarn %66.40, din ile ilgileri az olanlarn %48.40 ve din ile ilgisi olmayanlarn %56.30u soruya olumsuz cevap vermilerdir. Kurban, ibadet niyetiyle belirli bir vakitte, belirli bir hayvann kesilmesi olarak tanmlanmaktadr.148 Kuran- Kerimde, Hz. brahimin, olu Hz. smaili ryasnda kurban ettiini grmesi zerine Hz. brahim ve Hz. smailin teslimiyetilii ve sonunda da kurban edilmek zere bir hayvann kendilerine verilmesi ile ilgili kssa, bu ibadetin Kurani temelini oluturmaktadr.149 Hz.

148 149

mam- Kasani, El Bedai's Senai fi tertibi' erai, Cilt 5, Beyrut, 1974, s. 61. Konu ile ilgili baz ayetler iin bk. Saffat Suresi, Ayet 100-108.

90

Muhammetin

Medinede

kald

on

yl

boyunca

kurban

ibadetini

gerekletirmesi de snnet temelini oluturmaktadr. Kurban ibadetinde tartlan, zorunluluk derecesi olmutur. Nasl ve ne ekilde hangi hayvanlarn kurban edilecei hususunda ittifak salanmtr.150 Kurban kesme ibadetinin yerine yoksul ve dknlere yardm etmeyi onaylamak, modernizmin bireyci ve eletirici yaklamnn, medya yoluyla bu ibadetin uygulannda insanlarn yanl tutumlar manete alnarak deiimin dayatlmas kabul edilebilir. Ancak geleneksel yapnn gl olduu durumlarda zellikle ortak din ayinle ilgili olan kurban ibadetinin bu dnce karsnda zayflk gstermesi dnlmemektedir. Bununla beraber dindarlarn %33nn bu soruya olumlu cevap vermi olmalar nedeniyle Ouzelinin geleneksel yapsnda krlmalarn yaand sylenebilir. 2.4.4. Dindarlk Dzeyleri ve badetlerdeki Davran Deiiklii
Tablo 30. Dindarlk Dzeyleri ve badetlerdeki Davran Deiiklii
Kiinin davranlarn olumlu ynde deitirmiyorsa yaplan ibadetlerin hibir deeri yoktur. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 2 1 3 33,30 0,50% 57 24,60 15,00% 27 21,60 7,10% 3 18,80 0,80% 89 23,50 23,50% 16,70 0,30% 81 34,90 21,40% 36 28,80 9,50% 4 25,00 1,10% 122 32,20 32,20% 33 14,20 8,70% 20 16,00 5,30% 4 25,00 1,10% 57 15,00 15,00% 47 20,30 12,40% 29 23,20 7,70% 4 25,00 1,10% 80 21,10 21,10% 50,00 0,80% 14 6,00 3,70% 13 10,40 3,40% 1 6,30 0,30% 31 8,20 8,20%

Dindarlk Say Yzde Toplam Say Dindar Yzde Toplam Din ile Az lgili Say Yzde Toplam Say Din ile Hi lgisi Yok Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,05, x2=21,211)

Toplam 6 100,00 1,60% 232 100,00 61,20% 125 100,00 33,00% 16 100,00 4,20% 379 100,00 100,00%

ok Dindar

150

mam- Serahsi, El Mebsut, Cilt 12, Beyrut: t.y, s. 8.

91

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile ibadetlerin davranlarna ynelik tutumlara yansmasna bakldnda (P<0,05, x2=21,211) kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %50si, dindarlarn %59.50si, din ile ilgileri az olanlarn %50.40 ve din ile ilgisi olmayanlarn %43.80i, soruya olumlu cevap vermilerdir. Kararszlar ise %15 ile %25 arasnda yer alrken ok dindarlarn %50si ise bu gre hi katlmadklarn ifade etmilerdir. slam dininde ibadetler temel olarak sadece kulluk amac ile

yaplmamakta, ayn zamanda gzel ahlak oluturmak gibi bir ama da tamaktadr. Hz. Muhammet, hem iki ien hem de ibadetlerine devam eden bir sahabeyi arkadalarnn ikyet etmesi zerine ona ibadetlerine devam etmesi ynnde tavsiyede bulunmu, yaplan ibadetlerin insandan kt tutum ve davranlar uzaklatracan ifade etmitir. Ayrca Kuran- Kerimde yaplan iyiliklerin ktlkleri rtecei ifade edilerek ibadetlerin ve iyiliklerin kiinin olumsuz davranlarn en aza indirme amac tad anlalmaktadr.151 Taklidi olarak yaplan ibadetlerin ama ve sonu ilikisi nemsenmemitir. Ancak eitim seviyeleri yksek olan ve daha ok kentli bireyler arasnda ibadetler ve amalar gzetilmi, bu anlamda ibadetler, sonularna gre deerlendirilerek kiinin ibadetleri ve davranlar arasndaki tutarllk llmeye allmtr.. Geleneksel yapda ise bu tutarlln n plana kmad, ezbere ve taklidi bir ibadet anlaynn benimsendii; ibadetlerin, sonular ve tutarllnn gzetilmedii sylenebilir. Tablodaki oranlara bakldnda bu soruya yksek oranlarda olumlu cevap verilmi olmas, geleneksel anlay da ibadetlere bak alarnda bir deiim olduu sylenebilmektedir. Dier yandan bu deiim krlma olarak nitelendirilecekse Ouzelinde geleneksel yapda olumlu bir krlmann yaand sylenebilir. Bu anlamda Ouzelinde rgn ve yaygn nitelikli bir eitimin yaand sonucuna varlabilir.

151

Kuran, Furkan Suresi, Ayet 70, Hud Suresi, Ayet 14.

92

2.4.5. Dindarlk Dzeyleri ve an artlar Karnda badetler

Tablo 31. Dindarlk Dzeyleri ve an artlar Karnda badetler
Kii, inand dinin gerekliliklerini yerine getirmeyi yaad an artlar nedeniyle terk etmemelidir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum Say Yzde Toplam Say Dindar Yzde Toplam Say Din ile Az Yzde lgili Toplam Din ile Hi lgisi Yok Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,01, x =36,382)
2

Dindarlk

Toplam 6 100,00 1,60% 231 100,00 61,10% 125 100,00 33,10% 16 100,00 4,20% 378 100,00 100,00%

ok Dindar

2 33,30 0,50% 138 59,70 36,50% 60 48,00 15,90% 5 31,30 1,30% 205 54,20 54,20%

1 16,70 0,30% 65 28,10 17,20% 42 33,60 11,10% 4 25,00 1,10% 112 29,60 29,60%

1 16,70 0,30% 8 3,50 2,10% 9 7,20 2,40% 2 12,50 0,50% 20 5,30 5,30% 11 4,80 2,90% 10 8,00 2,60% 1 6,30 0,30% 22 5,80 5,80%

2 33,30 0,50% 9 3,90 2,40% 4 3,20 1,10% 4 25,00 1,10% 19 5,00 5,00%

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile an artlar ve dindarlk alglamas sorularna (P<0,01, x2=36,382) kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %50si dindarlarn %87.80i, yine din ile ilgileri az olanlarn %81.60 ve din ile ilgisi olmayanlarn %56.30u soruya olumlu cevap vermitir. Kararszlardan ise kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %16.70inin din ile ilgisi olmayanlarn da %12.50sinin yksek oranlarda yer almas farkl ve birbirine uzak gruplarn ortak bir konuda yakn oranlarda kararszl paylatklar gzlenmektedir. Tablodaki verilerde dikkat eken husus, an artlar nedeniyle kiinin din baz uygulamalar terk edebileceini ifade eden gruplarn banda %33.30 ile ok dindarlarn, %31.30 ile de din ile ilgisi olmayanlarn gelmeleridir. Bu iki grubun karaszlkta da yakn oranlara sahip olmalar, dindarlk durumu ile an artlar karsnda din deerlendirmede ilikinin gl olmadna da iaret etmektedir.

93

Verilere bakldnda an artlar karsnda din uygulamalarn devamllklarnn korunmasna tm gruplarn yksek oranlarda katldklar gzlenmektedir. Ancak yukardaki verilerde grld gibi, ok dindarlarn %33.30 gibi bir oranla din uygulamalar karsnda olumsuz bir tutum taknmalar, aldklar din eitiminin modern dzeyde gl olmas neden olarak dnlebilir. Bunun yannda Tablo 29da da %33 oranlarnda ok dindarlarn kurban ibadetinin geleneksel uygulana kar ktklar grlmektedir. Saysal olarak iki kiinin oluturduu bir grup olsa da birok tabloda ayn grleri yanstmalar tesadfi bir sonucun olmadn kendi iinde bilinli bir yaklam anlatmaktadr. Bu anlamda yzdeler ile bakldnda Ouzelinde geleneksel yapda krlma yaand sylenebilir. 2.4.6. Dindarlk Dzeyleri ve slamn Temel Kaynaklar
Tablo 32. Dindarlk Dzeyleri ve slamn Temel Kaynaklar
Din bilgileri slam'n temel kaynaklar olan Kur'an ve hadislerden almaktaym. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum Say Yzde Toplam Say Dindar Yzde Toplam Say Din ile Az Yzde lgili Toplam Din ile Hi lgisi Yok Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,01, x2=60,316) 2 33,30 0,50% 150 64,40 39,50% 54 43,20 14,20% 4 25,00 1,10% 210 55,30 55,30% 3 50,00 0,80% 65 27,90 17,10% 57 45,60 15,00% 5 31,30 1,30% 130 34,20 34,20% 1 16,70 0,30% 5 2,10 1,30% 10 8,00 2,60% 1 6,30 0,30% 17 4,50 4,50% 12 5,20 3,20% 1 0,80 0,30% 4 25,00 1,10% 17 4,50 4,50% 1 0,40% 0,30 3 2,40 0,80% 2 12,50 0,50% 6 1,60 1,60%

Dindarlk

Toplam 6 100,00 1,60% 233 100,00% 61,30 125 100,00 32,90% 16 100,00 4,20% 380 100,00 100,00%

ok Dindar

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile din bilgilerini edindikleri slamn temel kaynaklar arasndaki ilikiye bakldnda (P<0,01, x2=60,316) kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %83.30u, dindarlarn %92.30u, din ile ilgileri az olanlarn %88.80i ve din ile ilgisi olmayanlarn %56.30u din bilgilerini slamn temel kaynaklarndan olan Kuran ve snnetten aldklar grlmektedir.
94

Kararszlar ise tm gruplarda %2 ile %8 gibi dk oranlarda yer alacak ekilde dalm gstermilerdir. Din bilgilerini Kuran ve snnetten almadklarn ifade edenlerin banda %37.50 ile din ile ilgisi bulunmayanlar gelmektedir. Geleneksel toplumlarda din bilgiler, genelde szl olarak edinilmekte, eitim seviyesi yksek ve modernleme abasnda olan kentlerde ise din bilgiler, dinin yazl kaynaklarndan eitim yoluyla edinilmeye allmaktadr. Tablo 32deki veriler incelendiinde Ouzelinde bireyler, din bilgilerini daha ok slam dininin temel kaynaklar olan Kuran ve snnete bavurarak saladklar grlmektedir. Bu sonu, din adna olumlu bir gelime olarak kabul edilebilirken geleneksel yapdaki az ilmi ve hoca ansiklopedisi adna olumsuz olmakta ve krlmaya iaret etmektedir. 2.4.7. Dindarlk Dzeyleri ve Toplumsal Bask
Tablo 33. Dindarlk Dzeyleri ve Toplumsal Bask
Herhangi bir davranta evredeki insanlar tarafndan ayplama ve dlama korkusu, gnahn sorumluluundan daha baskndr. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 4 1 1 66,70 16,70 16,70 1,10% 0,30% 0,30% 28 56 20 68 61 12,00 24,00 8,60 29,20 26,20 7,40% 14,80% 5,30% 17,90% 16,10% 17 38 14 35 20 13,70 30,60 11,30 28,20 16,10 4,50% 10,00% 3,70% 9,20% 5,30% 1 5 7 2 1 6,30 31,30 43,80 12,50 6,30 0,30% 1,30% 1,80% 0,50% 0,30% 46 103 41 106 83 12,10 27,20 10,80 28,00 21,90 12,10% 27,20% 10,80% 28,00% 21,90%

Dindarlk Say ok Dindar Yzde Toplam Say Yzde Dindar Toplam Say Din ile Az Yzde lgili Toplam Say Din ile Hi Yzde lgisi Yok Toplam Say Yzde Toplam Toplam (P<0,01, x2=31,635)

Toplam 6 100,00 1,60% 233 100,00 61,50% 124 100,00 32,70% 16 100,00 4,20% 379 100,00 100,00%

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile toplumsal bask ve din vicdan arasndaki ilikiye bakldnda (P<0,01, x2=31,635) kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %66.70i, dindarlarn %36s, din ile ilgileri az olanlarn %43.30u ve din ile ilgisi olmayanlarn %37.60 evrenin basksn dinin vicdani basksndan daha fazla hissettiklerini ifade etmilerdir. Kararszlardan ise din ile ilgisi olmayanlarn %43.80 gibi yksek bir oranda yer almalar dikkat ekicidir.

95

Dier yandan toplumun dayatmalarn dinin otoritesinin nne geirmeyen kesimlerin banda %55.40 ile kendilerini dindar kabul edenler gelmektedir. Din ile az ilgili olanlarn %44.30u bu grubu takip etmektedir. Geleneksel toplumlarda yz yze iletiimin youn olduu bireylerde kimi toplumsal det ve rfler dinsel dnya iine alnmtr. Dinletirilmi beer alkanlklar, din tutum ve davranlar karsnda dahi st otorite olarak kabul edilmi ve toplumsal bask unsuru olarak bireyin stne kmtr. Ouzelinde zellikle ok dindarlar arasnda toplumsal basknn olduka gl olduu gzlemlenmekle beraber modernizmin bireyci yaklam neticesinde bu sreten etkilenen tm dindarlk dzeylerinin, dinin kiisel otoritesinin, toplumsal basknn altnda kalmasna kar ktklar grlmektedir. Ayrca alnan din eitiminin nitelii, din bilgilerin yazl kaynaklardan alnmas da (Tablo 32), bu anlamda geleneksel yapnn bask unsurlarn da krlmann sebepleri olarak grmek yanl olmasa gerektir. 2.4.8. Dindarlk Dzeyleri ve Ailede Din Telkin Sorumluluu
Tablo 34. Dindarlk Dzeyleri ve Ailede Din Telkin Sorumluluu
Dindarlk Say ok Dindar Yzde Toplam Say Dindar Yzde Toplam Din ile Az lgili Say Yzde Toplam Din ile Hi lgisi Yok Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,01, x2=61,787) Aile iinde din kurallar yerine getirmeyenleri uyarmak gerekir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 1 16,70 0,30% 130 56,00 34,30% 35 28,00 9,20% 3 18,80 0,80% 169 44,60 44,60% 4 66,70 1,10% 92 39,70 24,30% 67 53,60 17,70% 7 43,80 1,80% 170 44,90 44,90% 3 1,30 0,80% 6 4,80 1,60% 1 6,30 0,30% 10 2,60 2,60% 6 2,60 1,60% 12 9,60 3,20% 2 12,50 0,50% 20 5,30 5,30% 1 16,70 0,30% 1 0,40 0,30% 5 4,00 1,30% 3 18,80 0,80% 10 2,60 2,60%

Toplam 6 100,00 1,60% 232 100,00 61,20% 125 100,00 33,00% 16 100,00 4,20% 379 100,00 100,00%

96

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile aile iinde bireylerin din telkinde kendini sorumlu hissetmeleri arasndaki ilikiye bakldnda (P<0,01, x2=61,787) kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %83.40, kendilerini aile iinde din telkinde sorumlu kabul etmilerdir. Dindarlarn %95.70i, din ile ilgileri az olanlarn %81.60 ve din ile ilgisi olmayanlarn %52.60 kendilerini aile iinde din telkinde sorumlu bulduklarn ifade etmilerdir. Dier yandan kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %16.70i bu sorumlulua hi katlmazken din ile ilgisi olmayanlarn %31.30u da din telkin sorumluluuna katlmadklarn ifade etmilerdir. Dindarlk dzeylerinin tmnde aile iinde din uyarmn olmas gerektiine olumlu baklmtr. Bu katlm, %95.70 ile dindarlarda en st seviyede llmtr. Din ile ilgisi olmayanlarn dahi %52.60 gibi bir katlmnn olmas, bireylerin gnlk hayatlarnda dinin otoritesine yer vermemelerine ramen aile kurumu iin dinin nemini kabul ettiklerini gstermektedir. Bu oranlar geleneksel yapnn gcne iaret etse de kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %16.70inin din telkin gerekliliini reddetmeleri, modern yaamn bireyci din anlayna yaklamn bir gstergesi olarak kabul edilebilir. 2.4.9. Dindarlk Dzeyleri ve Hz. Muhammetin Her ada rnek Alnabilirlii
Tablo 35. Dindarlk Dzeyleri ve Hz. Muhammetin Her ada rnek Alnabilirlii
Dindarlk Say ok Dindar Yzde Toplam Say Dindar Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Hz. Muhammet her ada rnek alnmas gereken bir insandr. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 5 1 83,30 1,30% 204 87,90 53,80% 88 70,40 23,20% 9 56,30 2,40% 306 80,70 80,70% 25 10,80 6,60% 32 25,60 8,40% 2 12,50 0,50% 59 15,60 15,60% 2 1,60 0,50% 2 12,50 0,50% 5 1,30 1,30% 16,70 0,30% 1 0,40 0,30% 2 1,60 0,50% 2 12,50 0,50% 5 1,30 1,30% 2 0,90 0,50% 1 0,80 0,30% 1 6,30 0,30% 4 1,10 1,10%

Toplam 6 100,00 1,60% 232 100,00 61,20% 125 100,00 33,00% 16 100,00 4,20% 379 100,00 100,00%

Din ile Az lgili Din ile Hi lgisi Yok

Toplam

97

(P<0,01, x2=66,894)

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile Hz. Muhammedin her ada rnek alnabilirliinin kabul karlatrldnda, aralarnda anlaml bir iliki tespit edilmitir (P<0,01, x2=66,894). Tablo 35teki veriler incelendiinde, Hz. Muhammetin her ada rnek alnabilirliinin kabul ile dindarlk dzeyleri ilikilerine bakldnda, kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %83.30u, dindarlarn %98.70i, din ile ilgileri az olanlarn %96s, din ile ilgisi olmayanlarn %68.80i Hz. Muhammetin her ada rnek alnabilirliine katldklarn ifade etmilerdir. Kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %16.70inin kararszlar temsil etmesi dikkat eken bir oran olarak deerlendirilebilir. Bu sonuta bireylerin ok dindar olmaktan neyi anladklarnn iyi anlalmas gerekebilir. Ya da modernizmin karsnda geleneksel yapda dahi gl din inanlarda soru iaretleri meydana geldii sylenebilir. Bunun dnda tm dindarlk dzeylerinde Hz. Muhammetin her ada rnek alnabilirliliine gl bir katlm gzlenmektedir. Bu balkta geleneksel yapnn gcn koruduu sylenebilir.

98

2.4.10. Dindarlk Dzeyleri ve Gnlk Yaamda Dinin Referans Alnmas

Tablo 36. Dindarlk Dzeyleri ve Gnlk Yaamda Dinin Referans Alnmas
Gnlk hayatta davranlar din kurallar dorultusunda belirlemek gerekir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlyorum 3 2 1 50,00 0,80% 103 44,40 27,20% 32 25,60 8,40% 3 18,80 0,80% 141 37,20 37,20% 33,30 0,50% 105 45,30 27,70% 63 50,40 16,60% 3 18,80 0,80% 173 45,60 45,60% 16,70 0,30% 11 4,70 2,90% 11 8,80 2,90% 3 18,80 0,80% 26 6,90 6,90% 8 3,40 2,10% 15 12,00 4,00% 2 12,50 0,50% 25 6,60 6,60% 5 2,20 1,30% 4 3,20 1,10% 5 31,30 1,30% 14 3,70 3,70%

Dindarlk

Toplam 6 100,00 1,60% 232 100,00 61,20% 125 100,00 33,00% 16 100,00 4,20% 379 100,00 100,00%

Say ok Dindar Yzde Toplam Say Dindar Yzde Toplam Din ile Az lgili Say Yzde Toplam Din ile Hi lgisi Yok Say Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam

(P<0,01, x2=64,124)

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile gnlk hayatta davranlarn kaynann dinden alnmas gereklilii karlatrldnda aralarnda anlam bir iliki tespit edilmitir (P<0,01, x2=64,124). Tablodaki verilere bakldnda bireylerin dindarlk dzeyleri ile gnlk hayatta davranlarn dinden referans alnarak gerekletirilmesi karsndaki tutumlar incelendiinde kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %83.30u dindarlarn %89.40, din ile ilgileri az olanlarn %76s, din ile ilgisi olmayanlarn %37.60 gnlk hayatta davranlarn din kaynakl olmas gerekliliine olumlu yant vermilerdir. Dier yandan din ile az ilgili olanlarn %15.20si ve din ile ilgisi olmayanlarn %33.80i olumsuz yant vermilerdir. Tablodaki yzdeler anlaml bir sonu olarak grlmekte, bireyin gnlk hayat ile inancnn ayrmnn keskinletii modern srelerden uzak kalnarak olumlu bir tutum sergilendii sylenebilmektedir. Bu yaklam, sonular geleneksel yapnn gcne gtrse de din ile az ilgili olanlar ve din ile ilgisi olmayanlar, olumsuz tavrlarn geleneksel yapnn gcne ramen korumulardr.
99

2.4.11. Dindarlk Dzeyleri ve Din Bilgi Edinmede slamn Temel Kaynaklar

Tablo 37. Dindarlk Dzeyleri ve Din Bilgi Edinmede slamn Temel Kaynaklar
Din bilgileri, slam'n temel kaynaklar olan Kur'an ve hadislerden almaktaym Toplam Hi Tamamen Kararsz Katlmyoru Katlmyoru Katlyorum Katlyorum m m m 2 3 1 6 33,30 0,50% 150 64,40 39,50% 54 43,20 14,20% 4 25,00 1,10% 210 55,30 55,30% 50,00 0,80% 65 27,90 17,10% 57 45,60 15,00% 5 31,30 1,30% 130 34,20 34,20% 16,70 0,30% 5 2,10 1,30% 10 8,00 2,60% 1 6,30 0,30% 17 4,50 4,50% 12 5,20 3,20% 1 0,80 0,30% 4 25,00 1,10% 17 4,50 4,50% 1 0,40 0,30% 3 2,40 0,80% 2 12,50 0,50% 6 1,60 1,60% 100,00 1,60% 233 100,00 61,30% 125 100,00 32,90% 16 100,00 4,20% 380 100,00 100,00 %

Dindarlk

Say ok Dindar Yzde Topla m Say Dindar Yzde Topla m Say Din ile Az lgili Yzde Topla m Say Din ile Hi lgisi Yok Yzde Topla m Say Toplam Yzde Topla m

(P<0,01, x2=60,316)

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile din bilgileri slamn temel kaynaklarndan edinmeleri arasndaki ilikilere bakldnda aralarnda anlaml bir iliki tespit edilmitir (P<0,01, x2=60,316). Tablo 37deki verilere bakldnda bireylerin dindarlk dzeyleri ile din bilgilerini slamn temel kaynaklar olan Kuran ve hadislerden edinmeleri karsndaki %88.80i tutumlar din incelendiinde slamn kendilerini temel ok dindar olarak nitelendirenlerin %83.30u, dindarlarn %92.30u, din ile ilgileri az olanlarn bilgilerini kaynaklarndan edindiklerini belirtmilerdir. Din ile ilgisi olmayanlarn %56.30unun da din bilgilerini Kuran ve hadislerden edinmeleri eitim seviyesinin yksek, kentlemenin youn ve modernliin gl olduu blgelerin din bilgilerini dinin yazl kaynaklardan edinmeleri gibi zelliklerini yanstmaktadr. Geleneksel toplumlarda hoca ilmi ve

100

azdan renme metodunun genel geerlilii dnldnde bu anlamda Ouzelinde bir krlmann olduu sylenebilmektedir. 2.4.12. Dindarlk Dzeyleri ve nsanlarn Deerlendirilmesinde nancn Rol
Tablo 38. Dindarlk Dzeyleri ve nsanlarn Deerlendirilmesinde nancn Rol
nsanlara inanlarndan dolay deil, insan olduklar iin deer vermek ve yaknlk gstermek lazmdr. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 3 1 2 6 50,00 0,80% 111 47,60 29,20% 60 48,00 15,80% 7 43,80 1,80% 181 47,60 47,60% 16,70 0,30% 100 42,90 26,30% 52 41,60 13,70% 7 43,80 1,80% 160 42,10 42,10% 16 4,20 4,20% 8 3,40 2,10% 8 6,40 2,10% 9 3,90 2,40% 4 3,20 1,10% 2 12,50 0,50% 15 3,90 3,90% 8 2,10 2,10% 33,30 0,50% 5 2,10 1,30% 1 0,80 0,30% 100,00 1,60% 233 100,00 61,30% 125 100,00 32,90% 16 100,00 4,20% 380 100,00 100,00%

Dindarlk Say ok Dindar Yzde Toplam Say Dindar Yzde Toplam Din ile Az lgili Say Yzde Toplam Din ile Hi lgisi Yok Say Yzde Toplam Say Toplam
2

Yzde Toplam

(P<0,01, x =36,248)

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile insanlarn din kimlikleri ile deerlendirilmeleri arasnda anlaml bir iliki tespit edilmitir (P<0,01, x2=36,248). Tablo 38deki verilere bakldnda kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %66.70i, dindarlarn %90.50si, din ile az ilgili olanlarn %89.60 ve din ile ilgisi olmayanlarn %87.60 insanlara din kimlikleri zerinden deer vermediklerini ifade etmilerdir. Verilere bakldnda, dindarlk dzeylerinin tmnde %85lerin zerinde olumlu bir katlm olduu gzlenmektedir. Geleneksel toplumlarda bireylerin birbirlerini deerlendirmelerinde her kimlikte olduu gibi din kimlikler de nemli kabul edilmektedir. Kentlerde modernleme srecinde yaayan bireylerin ekonomik ve eitim durumlar nem atfedilen kimlikler olarak ne kmaktadr. Bunun ak izlenebilecei toplumsal alan ise aile kurumudur. Kz alp vermeler de din kimlik ve tutumlar, modern toplumlarda ekonomik beklentilerin etkisi altnda

101

kalmakta iken krsal da geleneksel toplumlarda din kimlik bu gibi srelerde gcn hissettirmeye devam ettirmektedir. Bu deerlendirmelerin sonunda Ouzelinde din kimliin insanlar deerlendirmelerinde etken olmamas gerektiine olan yksek katlm olumlu bir krlmann oluunu dndrebilmektedir. Bu yaklam yalnzca modernizmin hmanist kolunun medya yoluyla insanlara ulamasndan ve bireylerin kentle iletiim sklndan deil ayn zamanda nitelikli bir din eitiminden de kaynakland sylenebilir. 2.4.13. Dindarlk Dzeyleri ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan
Tablo 39. Dindarlk Dzeyleri ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan Dindarl k Say Yzde Topla m Say Yzde Dindar Topla m Say Din ile Yzde Az lgili Topla m Say Din ile Hi lgisi Yzde Topla Yok m Say Toplam Yzde Topla m ok Dindar
(P<0,01, x2=40,882)

Zekt ve sadaka vermek kiiye bereket ve zenginlik getirir. Tamamen Hi Katlyoru Katlyoru Kararsz Katlmyoru Katlmyoru m m m m m 5 1 83,30 16,70 1,30% 184 79,00 48,40% 65 52,00 17,10% 7 43,80 1,80% 261 68,70 68,70% 0,30% 37 15,90 9,70% 42 33,60 11,10% 4 25,00 1,10% 84 22,10 22,10% 5 2,10 1,30% 5 4,00 1,30% 2 12,50 0,50% 12 3,20 3,20% 4 1,70 1,10% 6 4,80 1,60% 2 12,50 0,50% 12 3,20 3,20% 3 1,30 0,80% 7 5,60 1,80% 1 6,30 0,30% 11 2,90 2,90%

Toplam 6 100,00 1,60% 233 100,00 61,30% 125 100,00 32,90% 16 100,00 4,20% 380 100,00 100,00 %

Grlenlerin dindarlk dzeyleri ile zekt ve sadaka gibi ibadetlerin kiiye zenginlik getireceine olan inan karlatrldnda aralarnda anlaml bir iliki tespit edilmitir (P<0,01, x2=40,882). Tablo 39daki verilere bakldnda kendilerini ok dindar olarak nitelendirenlerin %100, dindarlarn %90.50si, din ile az ilgili olanlarn
102

%85.60 ve din ile ilgisi olmayanlarn %68.80i zekt ve sadakann maddi olarak geri dnmnn olduuna inandklarn ifade etmileridir. Kararszlarn ok az yzdelerde kald sonularda din ile ilgisi olmayanlarn %18.80i bu gre katlmadklarn ifade etmilerdir. slamn yazl kaynaklarnda mali ibadetlerin nemli bir yeri vardr. nananlarn zelliklerinden bahsederken iman etmek, namaz klmak ve ardndan mali ibadetlerden olan zekt verilmesinden bahsedilmesi, bu ibadetin nemini ortaya koymaktadr. Hidayet ve mjde namaz klan, zekt veren mminler iindir. (Lokman 31/34). Toplum varlnn salkl bir ekilde srebilmesi iin toplumsal denge ve barn salanmas ve bireyler arasnda duygusal gerilimlere yol aacak etkenlerin banda gelen ekonomik farkllklarnn azaltlmas iin mali ibadetler, slam asndan nemli kabul edilmitir. Hz peygamberin vefatndan sonra ilk savalarn da zekt vermekten vazgeenler zerine yaplmas, o dnemde de zekat ibadetinin Kuranla ayn paralellikte nemsendii grlmektedir.152 Bu sonulara gre Ouzelinde zekt ve sadaka gibi mali ibadetlerin, bereket ve zenginlik beklentileri iinde nemini koruduu grlmektedir. Buna gre zekt ve sadaka ibadetinde ama ve sonu ilikisinin i ie getii ve geleneksel yapda ibadetlerin somut tezahrlerinin nemsenmesinin gcn koruduu sylenebilir. 2.5. Siyasi Konumuna Gre Dindarlk Farkllamalar Bireylerin siyasi tercihlerinin bir deiken olarak dindarlk algsnda yol at dnlen etkiler, geleneksel toplum ve modern toplum ikileminde fakllklar gstermektedir. Modern toplumlarda bireyler, zihn tutum ve din tutumlar arasnda bir btnlk beklentisi iindedirler. Edinilen modern eitim ve kentlerin kendine zg koullar bireyleri bu btnle itmektedir. Geleneksel toplumlarda ise bireyler siyasi konumlar ile dindarlk alglamalarnda bir ayrma doru gitmilerdir. almann gerekletirildii Ouzelinde de bu deerlendirilmeler

Komisyon, lmihal: man ve badetler, Cilt I, T. C. Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara, 2006, s. 424.

152

103

gzlenmitir. Bu balkta ise rakamlarn bu sonulara yansmasnn oranlar da deerlendirilmeye allacaktr. 2.5.1. Siyasi Konum ve E Seiminde Dindarlk
Tablo 40. Siyasi Konum ve E Seiminde Dindarlk
Siyasi Konumu Say Yzde Toplam Say Milliyeti Yzde Toplam Say Liberal Yzde Toplam Say Muhafazakr Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam Evlilikte e adaynn seiminde dindarlk temel etkendir. Tamamen Katlyorum 9 15,00 2,40% 51 31,90 13,80% 6 24,00 1,60% 59 47,60 16,00% 125 33,90 33,90% Katlyorum 19 31,70 5,10% 69 43,10 18,70% 15 60,00 4,10% 54 43,50 14,60% 157 42,50 42,50% 4 3,20 1,10% 32 8,70 8,70% Kararszm 9 15,00 2,40% 19 11,90 5,10% Katlmyorum 15 25,00 4,10% 18 11,30 4,90% 2 8,00 0,50% 6 4,80 1,60% 41 11,10 11,10% Hi Katlmyorum 8 13,30 2,20% 3 1,90 0,80% 2 8,00 0,50% 1 0,80 0,30% 14 3,80 3,80% 60 100,00 16,30% 160 100,00 43,40% 25 100,00 6,80% 124 100,00 33,60% 369 100,00 100,00%

Toplam

Sosyal Demokrat

(P<0,01, x2=63,723)

Grlenlerin siyasal tercihleri ile e seimlerinde dindarln etkileri karlatrldnda (P<0,01, x2=63,723) kendilerini sosyal demokrat olarak nitelendirenlerin %66.70si, milliyetilerin %75i, liberallerin %84 ve muhafazakrlarn %91.10u e seimlerinde e adaylarnn dindar olmasnn nemli bir etken olduunu ifade etmilerdir. Kararszlar ise %15 ile sosyal demokratlarda ve %11.90 ile milliyetiler arasnda kendilerini gstermektedirler. Dier yandan, sosyal demokratlarn %38.30u, milliyetilerin %13.20si ve liberallerin %16s e seiminde dindarln temel etken olarak benimsemediklerini ifade etmilerdir. Siyasi grlerin hepsinde arlkl olarak bu soruya olumlu bir katlm gzlenmektedir. Evlilikte dindarln bu kadar etken olmasnn sebepleri arasnda geleneksel toplumlarda dindarlk anlaynn namus anlay ile paralel bir ekilde deerlendirilmesi gelmektedir.
104

Bireyler her ne kadar sosyal ortamlarda kadnlar bu noktadan alglamasalar da evlilik sz konusu olduunda bu tutum deimektedir. slamda ise kadnn sosyal ve ekonomik durumu, gzellii ve asaleti e seiminde nemli balklar olarak grlse de yazl kaynaklara bakldnda dindarln da dier balklar arasnda en nemlisi olarak kendine yer bulduu sylenebilmektedir. slam dini Mslmanlarn evlenip yuva kurmalarna byk nem vermektedir: Kaynamanz iin size kendi cinsinizden eler yaratp aranzda sevgi ve merhamet peyda etmesi de onun (varlnn) delillerindendir. Dorusu bunda iyi dnen bir kavim iin ibretler vardr. (er-Rum 30/21), Aranzdaki bekrlar, klelerinizden ve cariyelerinizden elverili olanlar evlendirin. Eer bunlar fakir iseler Allah kendi ltfu ile onlar zenginletirir. Allah, (ltfu) geni olan ve (her eyi) bilendir. (en-Nur 24/32) Kuran- Kerimin yan sra Hz. Peygamberin eitli hadislerinde de evlilik kurumuna verilen nem grlmektedir: Ey genler sizden evlenmeye gc yetirenler evlensin. (Buhari, Nikah, 3) ifadesi de bunu destekleyen hadislerden biridir.153 slam tarihinin nemli dnrlerden olan mam- Gazali, hya-u Ulumiddin adl eserinde evlenilecek kadnn dindar olmasna yle nem vermitir ki dindar olmayan bir kadnla evlenildiinde iffet ve namus meselelerinde erkein ok zor durumda kalacan ifade etmitir. Kadn mal, gzellii, asaleti ve dindarl yznden nikh edilir. Sen dindar olan se ki elin toprak tutsun. rivayetini ve Kadn gzellii dolaysyla alma; gzelliinin kendisini helake srklemesinden korkulur. Mal yznden de alma; nk servetinin kendini azdrmasndan korkulur. Ancak dindar olan kadn al. rivayeti ile grn desteklemeye almtr.154 Geleneksel slamn evlilik zerine dair yaklamlar, e seiminde dindarln nemini ortaya koymaktadr. Geleneksel toplumlarn zelliklerini tayan Ouzelinde de tm siyasi konumlarda dindarln e seiminde gcn koruduu grlmektedir.
Komisyon, lmihal: slam ve Toplum, Cilt II, T. C. Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara, 2006, s. 199. 154 mam- Gazali, hya-u Ulumid- din, Cilt II, ev. Ahmet Serdarolu, Bedir Yaynlar, stanbul, 1975, s. 99-100.
153

105

Modernizmin medya ve eitim yoluyla aile deerlerini etkilemesi veyahut ekonomik kayglarn her geen gn tketim kltr ile paralel bir ekilde glenmesi, e seiminde namus ve evlatlarna iyi bir anne olma gibi endieleri bastramamakta Ouzelinde geleneksel yap bu anlamda gcn korumaktadr. 2.5.2. Siyasi Konum ve Din Nikh
Tablo 41. Siyasi Konum ve Din Nikh
Siyasi Konumu Say Yzde Toplam Say Milliyeti Yzde Toplam Say Liberal Yzde Toplam Say Muhafazakr Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,05, x2=25,51323) Evlenirken resm nikhn yannda din nikh yaptrmak gerekli deildir. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 18 30,00 4,90% 30 18,80 8,10% 5 20,00 1,40% 12 9,70 3,30% 65 17,60 17,60% 12 20,00 3,30% 21 13,10 5,70% 8 32,00 2,20% 16 12,90 4,30% 57 15,40 15,40% 5 4,00 1,40% 10 2,70 2,70% 2 3,30 0,50% 3 1,90 0,80% 14 23,30 3,80% 45 28,10 12,20% 5 20,00 1,40% 33 26,60 8,90% 97 26,30 26,30% 14 23,30 3,80% 61 38,10 16,50% 7 28,00 1,90% 58 46,80 15,70% 140 37,90 37,90% 60 100,00 16,30% 160 100,00 43,40% 25 100,00 6,80% 124 100,00 33,60% 369 100,00 100,00%

Sosyal Demokrat

Grlenlerin siyasal tercihleri ile resm nikhn yannda din nikhn gerekliliine olan inanlar karlatrldnda (P<0,05, x2=25,51323) kendilerini sosyal demokrat olarak nitelendirenlerin %50si, milliyetilerin %31.90 liberallerin %52si ve muhafazakrlarn da %22.60 resm nikhn yannda din nikh yaptrmann gerekli olmadn ifade etmilerdir. Kararszlar ise tm gruplarda %4lerde seyretmektedir. Dier yandan kendilerini muhafazakr olarak nitelendirenlerin %73.40 milliyetilerin %66.20si, liberallerin %48i ve sosyal demokratlarn %46.60 resm nikh din nikhn yannda gerekli grmlerdir. slamda din nikh, halk arasnda imam nikh olarak kabul edilmitir. Osmanl dneminde kadlarn grevlendirdii imamlarn din nikhlar

106

gerekletirmesi

ve

eriyye

siciline,

mahkeme

siciline

kaydettirmesi

gnmzdeki resm nikh karlamakta idi.155 Evlilikte elerin karlkl olarak zellikle kadnlarn yasal gvence altna alnmalarn evliliin salayan nikhtaki oluturmak resmiyetin hususunda gnmzde halk din nikhn etkinliini salayamayaca aktr. Ancak zellikle geleneksel toplumlarda din nikh meruiyetini arasnda korumaktadr. Krsal kesimlerin byk blmnde evlilik iin din nikh yeterli grlmektedir. Kentlerde ise evliliklerde resm nikh esas olmakla birlikte din nikh ikinci planda kalmaktadr. Nitelikli bir din eitim alm muhafazakr kesimde bile resm nikhn din nikhtan nce geldii sylenebilir. Bu kesimde nikhn ilan ve karlkl olarak haklarn korunmas amacn tamas dncesiyle bunu salayan nikh n plana aldklar grlmektedir. Verilere bakldnda ise Ouzelinde resm nikhn yannda din nikhn gerekli olmadna dair katlmn tm gruplarda belli oranlarda yer almas ciddi bir krlmann iareti olarak grlebilir. Gnmz hukukunda yalnzca din nikhn kadnlarn haklarn koruyamamas ve zaman iinde bireylerin medeni hukukun kltrne krsalda da uyum salamas bu sonulara neden olarak grlebilir.

155

lber Ortayl, Osmanly Yeniden Kefetmek, Tima Yaynlar, stanbul, 2007, s. 36.

107

2.5.3. Siyasi Konum ve Evlilik D Birliktelik

Tablo 42. Siyasi Konum ve Evlilik D Birliktelik
Siyasi Konumu Say Yzde Toplam Say Milliyeti Yzde Toplam Say Liberal Yzde Toplam Say Muhafazakr Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,01, x2=32,258) Evlilik ncesi genlerin birbirleri ile grmeleri ve dolamalarnda bir mahzur yoktur. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 19 31,70 5,20% 23 14,50 6,30% 7 28,00 1,90% 15 12,10 4,10% 64 17,40 17,40% 25 41,70 6,80% 41 25,80 11,10% 11 44,00 3,00% 30 24,20 8,20% 107 29,10 29,10% 1 1,70 0,30% 19 11,90 5,20% 3 12,00 0,80% 14 11,30 3,80% 37 10,10 10,10% 6 10,00 1,60% 46 28,90 12,50% 1 4,00 0,30% 33 26,60 9,00% 86 23,40 23,40% 9 15,00 2,40% 30 18,90 8,20% 3 12,00% 0,80% 32 25,80 8,70% 74 20,10 20,10% 60 100,00 16,30% 159 100,00 43,20% 25 100,00 6,80% 124 100,00 33,70% 368 100,00 100,00%

Sosyal Demokrat

Grlenlerin siyasal tercihleri ile evlilik ncesi birliktelie kar tutumlar karlatrldnda (P<0,05, x2=25,51323) kendilerini sosyal demokrat olarak nitelendirenlerin %73.40, milliyetilerin %40.30u, liberallerin %72si ve muhafazakrlarn da %36.30u evlilik ncesi birlikteliin sorun olmayacan ifade etmilerdir. Kararszlar ise milliyetiler, liberaller ve muhafazakrlarda %11 oranlarnda yer almaktadr. Bunun yannda kendilerini muhafazakr olarak nitelendirenlerin %52.40 milliyetilerin %47.80i, sosyal demokratlarn %25i ve liberallerin %16s evlilik ncesi birliktelii onaylamadklarn ifade etmilerdir. Verilere bakldnda sosyal demokratlarn ve liberallerin evlilik ncesi birliktelii onaylamada ne kmalar, muhafazakrlarn %35lerde olan katlmlarn grmezden gelinmesini gerektirmemektedir. Geleneksel toplumlarda namus kavramna verilen nem ve bu noktada kadnlarn sosyal hayattan tecrit edilmelerine kadar giden uygulamalar gzlem yoluyla mahede edilmesine ramen tablo 42deki evlilik ncesi birliktelii onaylayanlarn ciddi oranlarda yer almas Ouzelinde geleneksel yapdaki krlmann nemli bir gstergesi olarak grlmektedir.
108

Rakamlarda ortaya kan bu tutumun pratikte yaanabilirliini Ouzeli iin sylemek mmkn deildir. Kadnn yaam alannn nerdeyse sadece iinde bulunduu ev olarak snrlanmas ve pratikte yaanabilirlii olduka yksek olan bu gerekliin yannda en azndan evlilik ncesi birliktelik anlamnda bir tutum olarak deiimin yaand sylenebilir. Bu srecin balamasnda medyann modern deerleri zellikle televizyon yoluyla her eve tamas dier yandan ileye alan meslek yksek okulunun rencilerinin yaam tarzlarnn bu yapya yanstmas etken olarak grlebilir. 2.5.4. Siyasi Konum ve Ailede Din Telkin Sorumluluu
Tablo 43. Siyasi Konum ve Ailede Din Telkin Sorumluluu
Siyasi Konumu Say Sosyal Demokrat Yzde Toplam Say Milliyeti Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Toplam Say Yzde Toplam (P<0,01, x2=43,424) Aile iinde din kurallar yerine getirmeyenleri uyarmak gerekir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 19 26 2 9 4 31,70 5,20% 81 50,90 22,00% 1 4,00 0,30% 61 49,20 16,60% 162 44,00 44,00% 43,30 7,10% 66 41,50 17,90% 18 72,00 4,90% 56 45,20 15,20% 166 45,10 45,10% 3,30 0,50% 5 3,10 1,40% 1 4,00 0,30% 2 1,60 0,50% 10 2,70 2,70% 15,00 2,40% 4 2,50 1,10% 4 16,00 1,10% 3 2,40 0,80% 20 5,40 5,40% 6,70 1,10% 3 1,90 0,80% 1 4,00 0,30% 2 1,60 0,50% 10 2,70 2,70%

Toplam 60 100,00 16,30% 159 100,00 43,20% 25 100,00 6,80% 124 100,00 33,70% 368 100,00 100,00%

Liberal

Muhafazakr Yzde

Toplam

Grlenlerin siyasal tercihleri ile aile iinde din telkinde kendilerini sorumlu hissetmelerine bakldnda (P<0,01, x2=43,424) kendilerini muhafazakr olarak nitelendirenlerin %94.40, milliyetilerin %92.40, liberallerin %76s ve sosyal demokratlarn %75i aile iinde din telkinin gerekliliine inanmaktadrlar. Dier yandan sosyal demokratlarn %21.70i, liberallerin %20si aile iinde din telkine kar ktklarn ifade etmilerdir. Geleneksel toplumlarda bireylerin din ve ahlaki geliimlerinde, aile fertlerinin yz yze ilikiler sonucunda srekli denetlendiklerini hissetmelerinden dolay din telkinlerde kendilerini genel olarak sorumlu hissettikleri sylenebilir.
109

Kentlerde ise modernizmin bireyci anlaynn sonularndan dolay ailede fert, din anlay ile ba baa braklmaktadr. zmir kentinde M. Emin Kktan alan almasna bakldnda bireylerin din telkin erevesinde dzenli olarak konuanlar ancak %19,1i olarak yer almaktadr.156 Yaklak on drt yl nce zmir kentinde yaplan alan aratrmasnn sorularndan biri olan bu alma gnmze kadar hzla ilerleyen modernizmin geleneksel yapdaki krlmalarna bakldnda, Ouzelinin bu anlamda yapsn koruduu sylenebilmektedir. Liberallerde ise zgrlk ve bireyci yaklam bu balkta kendini gstermektedir. 2.5.5. Siyasi Konum ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan
Tablo 44. Siyasi Konum ve Zekt, Sadakann Bereket Getireceine Ynelik nan
Siyasi Konumu Say Yzde Toplam Say Milliyeti Yzde Toplam Say Liberal Yzde Toplam Say Muhafazakr Yzde Toplam Say Yzde Toplam Toplam Sosyal Demokrat (P<0,01, x2=60,542) Zekt ve sadaka vermek kiiye bereket ve zenginlik getirir. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 31 12 3 7 7 51,70% 20,00% 5,00% 11,70% 11,70% 8,40% 3,30% 0,80% 1,90% 1,90% 112 36 6 3 3 70,00% 22,50% 3,80% 1,90% 1,90% 30,40% 9,80% 1,60% 0,80% 0,80% 9 14 1 1 36,00% 56,00% 4,00% 4,00% 2,40% 3,80% 0,30% 0,30% 99 22 1 1 1 79,80% 17,70% 0,80% 0,80% 0,80% 26,80% 6,00% 0,30% 0,30% 0,30% 251 84 11 12 11 68,00% 22,80% 3,00% 3,30% 3,00% 68,00% 22,80% 3,00% 3,30% 3,00% Toplam 60 100,00% 16,30% 160 100,00% 43,40% 25 100,00% 6,80% 124 100,00% 33,60% 369 100,00% 100,00%

Grlenlerin siyasi konumlar ile zekt ve sadaka gibi ibadetlerin gerekletirilmesinde dnyevi bir beklenti iine girmeleri karlatrldnda
(P<0,01, x2=60,542) kendilerini muhafazakr olarak nitelendirenlerin

%96.50si,

milliyetilerin %92.50si, liberallerin %92 ve sosyal demokratlarn %71.70i, zekt ve sadaka gibi ibadetlerin kiiye zenginlik ve bereket getireceine inandklarn ifade etmilerdir. Zekt ve sadaka gibi ibadetlerin kiiye zenginlik getirdiine inanmayanlarn en yksek oran %23.40 ile sosyal demokratlar gelmektedir.
156

M. Emin Kkta, Trkiyede Din Hayat, aret Yaynlar, stanbul, 1993, s. 150.

110

Kuran Kerimde ve Hz. Muhammetin uygulamalarnda toplumun geni bir kesimini oluturan ve avam denilen halklarda din tutum ve davranlarn sebep sonu slam ilikileri algs erevesinde onlar iin somutlatrlarak nemli olan ifade edildii zerinden sylenebilmektedir. zellikle eitim seviyesinin dk olduu krsal toplumlarda bireylerin kavramlar oluturulmutur. Tablo 44teki verilerde bu tutumun tm siyasi anlaylarda onayland grlmektedir. Bu anlamda tm siyasi grlerde geleneksel yapnn gcn koruduu gzlenmektedir. Bu sonulara gre siyasi gr farkllklar zekt ve sadaka ibadetinde geleneksel yapda krlmalara neden olmamaktadr. 2.5.6. Siyasi Konum ve Gnn artlarnda badetler
Tablo 45. Siyasi Konum ve Gnn artlarnda badetler
Siyasi Konumu Say Yzde Toplam Say Milliyeti Yzde Toplam Say Liberal Yzde Toplam Say Muhafazakr Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,01, x2=,34,909) Kii, inand dinin gerekliliklerini yerine getirmeyi, yaad an artlar nedeniyle terk etmemelidir. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 19 31,70 5,20% 85 53,50% 23,10% 14 56,00% 3,80% 83 66,90% 22,60% 201 54,60% 54,60% 20 33,30 5,40% 51 32,10% 13,90% 7 28,00% 1,90% 32 25,80% 8,70% 110 29,90% 29,90% 8 13,30 2,20% 7 4,40% 1,90% 2 8,00% 0,50% 2 1,60% 0,50% 19 5,20% 5,20% 3 2,40% 0,80% 20 5,40% 5,40% 8 13,30 2,20% 9 5,70% 2,40% 5 8,30 1,40% 7 4,40% 1,90% 2 8,00% 0,50% 4 3,20% 1,10% 18 4,90% 4,90% 60 100,00 16,30% 159 100,00% 43,20% 25 100,00% 6,80% 124 100,00% 33,70% 368 100,00% 100,00%

Sosyal Demokrat

Grlenlerin siyasi konumlar ile din tutum ve davranlarn an artlar karsnda terk edilmemesine olan inan sorular karlatrldnda
(P<0,01, x2=,34,909) kendilerini muhafazakr olarak nitelendirenlerin %92.70i,

milliyetilerin %85.60, liberallerin %84 ve sosyal demokratlarn %65i an

111

deiimleri karsnda din tutum ve davranlarn korunmas gerektiine katlmlardr. an artlar karsnda dinin gerekliliklerini yerine getirmeyi doru bulmayanlarn en yksek orann %21.60 ile sosyal demokratlar temsil etmektedir. Milliyetiler %10.10, liberaller %8 ve muhafazakrlarda %.6 ile sosyal demokratlar takip etmektedirler. Kararszlarda da %13.30 sosyal demokratlarda ve %8 ile liberallerde kendilerini gstermektedirler. an artlarnn kentlerden daha yava ve daha az gl nfuz ettii geleneksel toplumlarda bu oranlar dikkat ekmektedir. Bireylerin siyasi durular iinde bulunduu toplumun kalplarnn dnda deerlendirmeler tad grlmektedir. Bu anlamda bireyci anlaylarn tutum oluturacak kadar glenmeleri geleneksel yapnn zayflad anlamna geldiini dndrebilmektedir.

2.5.7. Siyasi Konum ve Gnlk Hayatta Dine Alan Alan

Tablo 46. Siyasi Konum ve Gnlk Hayatta Dine Alan Alan
Siyasi Konumu Say Yzde Toplam Say Milliyeti Yzde Toplam Say Liberal Yzde Toplam Say Muhafazakr Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,01, x2=,30,741) Gnlk hayatta davranlar, din kurallar dorultusunda belirlemek gerekir. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 12 20,00% 3,30% 58 36,30% 15,80% 9 36,00% 2,40% 59 48,00% 16,00% 138 37,50% 37,50% 27 45,00% 7,30% 79 49,40% 21,50% 11 44,00% 3,00% 50 40,70% 13,60% 167 45,40% 45,40% 5 8,30% 1,40% 10 6,30% 2,70% 1 4,00% 0,30% 8 6,50% 2,20% 24 6,50% 6,50% 10 16,70% 2,70% 8 5,00% 2,20% 3 12,00% 0,80% 4 3,30% 1,10% 25 6,80% 6,80% 6 10,00% 1,60% 5 3,10% 1,40% 1 4,00% 0,30% 2 1,60% 0,50% 14 3,80% 3,80% 60 100,00% 16,30% 160 100,00% 43,50% 25 100,00% 6,80% 123 100,00% 33,40% 368 100,00% 100,00%

Sosyal Demokrat

112

Bireylerin siyasi tercihleri ile gnlk hayatta davranlarn din kurallar dorultusunda oluturulmas ilikisine bakldnda
(P<0,01, x2=,30,741)

muhafazakrlarn %88.70i, milliyetilerin %85.70i, liberallerin %80i ve sosyal demokratlarn %65i gnlk hayatta davranlarn din referansl olmasna olumlu baktklar grlmektedir. Bunun yannda sosyal demokratlar %8.30 ile kararsz kalrken, %26.70 ile davranlarn din kaynakl olmasna katlmamaktadrlar. Dier yandan liberallerin %16s, milliyetilerin %8.10u ve muhafazakrlarn %4.90 da davranlarn dinden beslenmesine katlmadklar grlmektedir. Gnlk hayatta davranlarn dinin referans alnarak gerekletirilmesine tm siyasi anlay sahiplerinde ortak bir katlm olduu sylenebilmektedir. Ancak sosyal demokratlardan balayarak muhafazakr bireylere kadar giden gruplarda olumsuz bir yaklamn olduu dk oranlarda da olsa gzlenmektedir. Mahedelere gre geleneksel toplumlarda bireylerin siyasi durularnn, din tutum ve davranlar zerinde bamsz deiken olma zelliinin gl olduunu sylemek kolay olmamaktadr. Kendisini sosyal demokrat olarak kabul eden birey, gnlk namazlarn camide cemaatle klmaya devam etmektedir. Ancak kentlerde yaayan birey ise siyasi konumunu bamsz deiken olarak deerlendirmekte tutum ve davranlarn bu durua gre belirlemektedir. 2.5.8. Siyasi Konum ve Doal Afetlerde lah Ceza Anlay
Tablo 47. Siyasi Konum ve Doal Afetlerde lah Ceza Anlay
Siyasi Konumu Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Say Yzde Toplam Allah, dine uygun yaamayan toplumlar deprem, sel vb. afetlerle cezalandrmaktadr. Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum 10 12 7 16 15 16,70% 20,00% 11,70% 26,70% 25,00% 2,70% 3,30% 1,90% 4,30% 4,10% 47 49 28 25 11 29,40% 30,60% 17,50% 15,60% 6,90% 12,70% 13,30% 7,60% 6,80% 3,00% 7 7 6 2 3 28,00% 28,00% 24,00% 8,00% 12,00% 1,90% 1,90% 1,60% 0,50% 0,80% 40 40 21 13 10 32,30% 32,30% 16,90% 10,50% 8,10% 10,80% 10,80% 5,70% 3,50% 2,70% 104 108 62 56 39 28,20% 29,30% 16,80% 15,20% 10,60% 28,20% 29,30% 16,80% 15,20% 10,60%

Toplam 60 100,00% 16,30% 160 100,00% 43,40% 25 100,00% 6,80% 124 100,00% 33,60% 369 100,00% 100,00%

Sosyal Demokrat

Milliyeti

Liberal

Muhafazakr Toplam

(P<0,01, x2=,30,210)

113

Grlenlerin siyasi konumlar ile deprem sel gibi felaketlerin ilah bir ceza olarak kabul edilmesi karlatrldnda (P<0,01, x2=,30,210) muhafazakrlarn %64.60, milliyetilerin %60, liberallerin %56s ve sosyal demokratlarn %36.70i deprem, yangn ve sel gibi afetlerin toplumlarn dine kar tutumlarnn sonucu olarak ilah bir ceza kabul ettiklerini ifade etmilerdir. Kararszlar ise aratrmada bu balkta en ok oran temsil etmilerdir. Liberallerin %24, milliyetilerin %17si, muhafazakrlarn %16.90n ve sosyal demokratlarn %11.70i doal afet ve felaketlerin ilah bir ceza olduu konusunda karasz kalmlardr. Grlenlerden sosyal demokratlarn %51.70i, milliyetilerin %22.50si, liberallerin %20si ve muhafazakrlarn da %18.60 doal afet ve felaketlerin dine aykr tutum ve davranlarndan dolay ilah bir ceza olduuna katlmadklarn ifade etmilerdir. Trk toplumunda yaygn olan aln yazs anlaynn deprem ve sel gibi felaketlerde etkisini hissettirdii gzlenmektedir. Bayburt ve Kocaelinde yaplan almalarda da aln yazs ve cebriyeci anlaynn gcn ortaya koyan almalar yaplmtr.157 Gerekleen doal afetleri ve felaketleri aln yazs anlay ile karlamann yaygn olmasnn yannda, dine kar ilgisizliin ve isyanlarn karl olarak ceza balamnda deerlendirilmesi gcn bu anlaytan almaktadr. Kuran- Kerimde isyanlarndan ve sapknlklarndan dolay eitli doal felaketlerle helak edilmi milletler zikredilmektedir. Bunun yannda toplumumuzda da yaygnlaan ya da alenileerek aka serdedilen gnahlar karsnda bamza ta yaacak deyimi de halk arasndaki kabuln sonucudur. Dier yandan slamn bu tr felaketlere kar aklc bir yaklam ngren yaklamlar, tedbir ve tevekkl bir araya getiren rnekleri mevcuttur. Hz. merin bulac hastalklar nedeniyle kuatmay kaldrtarak bir kaderden dier kadere doru yolculuu ifade ederek kuatmann devamn reddetmesi teslimiyetin yanna akl da koymas temel ve birletirici yaklamdr. Bu anlay ise daha ok nitelikli bir din eitimi alm bireyler arasnda paylalmaktadr.

157

Fikret Efe, Geleneksel Toplum Sanayileme, Sosyal Deime ve Din likileri: Bayburt ve Kocaeli rnekleri, (Baslmam Doktora Tezi) Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri, 1997.

114

Genel olarak sonulara bakldnda Doal Afetlerin lah Bir Ceza Olarak Deerlendirilmesi balnda ciddi bir krlmann yaand grlmektedir. Sz edilen krlmann nedeni olarak modern zamann sekler anlaynn etkileriyle birlikte yukarda ifade edildii gibi nitelikli bir din eitimin rasyonel bir bak retmesi eklinde grlebilir. 2.5.9. Siyasi Konum ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi
Tablo 48. Siyasi Konum ve Dindarln Vicdani Tatminle Deerlendirilmesi
Dindarln gstergeleri sadece ibadetler deildir; nemli olan vicdan (i) temizliidir. Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum Say Yzde Toplam Say Milliyeti Yzde Toplam Say Liberal Yzde Toplam Say Muhafazakr Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,01, x2=,30,512) 25 41,70% 6,80% 78 48,80% 21,10% 9 36,00% 2,40% 47 37,90% 12,70% 159 43,10% 43,10% 23 38,30% 6,20% 55 34,40% 14,90% 13 52,00% 3,50% 40 32,30% 10,80% 131 35,50% 35,50% 3 5,00% 0,80% 13 8,10% 3,50% 3 12,00% 0,80% 5 4,00% 1,40% 24 6,50% 6,50% 14 11,30% 3,80% 30 8,10% 8,10% 18 14,50% 4,90% 25 6,80% 6,80% 7 11,70% 1,90% 9 5,60% 2,40% 2 3,30% 0,50% 5 3,10% 1,40% 60 100,00% 16,30% 160 100,00% 43,40% 25 100,00% 6,80% 124 100,00% 33,60% 369 100,00% 100,00%

Siyasi Konumu

Sosyal Demokrat

Grlenlerin siyasi konumlar ile dindarln bir vicdan temizlii olduu anlay sorular karlatrldnda (P<0,01, x2=,30,512) kendilerini liberal olarak nitelendirenlerin %88i, milliyetilerin %83.20si, sosyal demokratlarn %80i ve muhafazakrlarn %70.20si dindarln tanmlanmasnda beden ve mali ibadetlerin gerekletirilmesinden daha ok, vicdan temizliinin nemli olduu grne katldklar grlmektedir. Liberallerin %12si ve milliyetilerin %8.10u kararsz kalmlardr.

115

Muhafazakrlarn %25.80i, sosyal demokratlarn %15i ve milliyetilerin %8.70i dindarln gstergeleri olarak ibadetlerin nne vicdan temizliinin geirilmesine kar kmlardr. Modernizmin dini zel hayata iterek bireysellemi din anlaylarn dayatt dnemlerde dindarlk bir vicdan meselesi olarak grlmeye balanmtr. Ancak geleneksel toplumlarda din ile gndelik hayatn dier eleri btnlemitir. Bu tr toplumlarda din toplumsal yaantya anlam katmakla kalmayp ne yaplmas gerektiine ait direktifler de vererek kiinin davran ve vaziyet al zerinde byk etki sahibi olmas nedeniyle vicdan ile tanmlanmaya allan dindarlk eksik kalmaktadr.158 Manevi deerler, toplumlarn dnyasndan, ferdiyetilie doru kt yolculukta ferd kurtuluun arand zaman iinde gnlk hayat bireylerin vicdanna skrken, toplum iinde seklerleme balamaktadr.159 Tablo 48deki sonulara bakldnda ise tm siyasi konum sahiplerinin %80lere varan oranlarda ibadetler karsnda vicdan n plana karmalar, geleneksel yapnn derin bir krlma ile karlatn gstermektedir. Dindarln eylem boyutunda modernizmin ve medyann geleneksel yapya olan gl etkisi nedeniyle krlmalar yaanmaktadr.

158 159

Necdet Suba, Gndelik Hayat ve Dinsellik, z Yaynlar, stanbul, 2004, s. 53. nver Gnay, Din Sosyolojisi, nsan Yaynlar, stanbul, 1998, s. 353.

116

2.5.10. Siyasi Konum ve Din Bilgi Edinmede slamn Temel Kaynaklar

Tablo 49. Siyasi Konum ve Din Bilgi Edinmede slamn Temel Kaynaklar
Din bilgileri, slam'n temel kaynaklar olan Kur'an ve hadislerden almaktaym Toplam Tamamen Hi Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Katlmyorum Say Yzde Toplam Say Milliyeti Yzde Toplam Say Liberal Yzde Toplam Say Muhafazakr Yzde Toplam Say Toplam Yzde Toplam (P<0,01, x2=,26,791) 26 43,30% 7,00% 85 53,10% 23,00% 11 44,00% 3,00% 79 63,70% 21,40% 201 54,50% 54,50% 21 35,00% 5,70% 60 37,50% 16,30% 9 36,00% 2,40% 38 30,60% 10,30% 128 34,70% 34,70% 17 4,60% 4,60% 8 13,30% 2,20% 6 3,80% 1,60% 3 12,00% 0,80% 3 5,00% 0,80% 8 5,00% 2,20% 1 4,00% 0,30% 5 4,00% 1,40% 17 4,60% 4,60% 2 3,30% 0,50% 1 0,60% 0,30% 1 4,00% 0,30% 2 1,60% 0,50% 6 1,60% 1,60% 60 100,00% 16,30% 160 100,00% 43,40% 25 100,00% 6,80% 124 100,00% 33,60% 369 100,00% 100,00%

Siyasi Konumu

Sosyal Demokrat

Grlenlerin siyasi konumlar ile din bilgilerini edindikleri kaynaklara bakldnda (P<0,01, x2=,26,791), muhafazakrlarn %94.30u, milliyetilerin %90.60, liberallerin %80i ve sosyal demokratlarn %78.30u din bilgilerini slamn temel kaynaklar olan Kuran ve hadislerden aldklarn ifade etmektedirler. Verilere bakldnda farkl siyasi konumlara sahip bireylerin din bilgilerini yksek oranlarda edinmeleri, geleneksel anlaytaki yz yze iletiim ve azdan din eitim edinme zelliklerine ters dt grlmektedir.

117

3. DNDARLIK FARKLILAMALARININ ETL BOYUTLARINA YNELK TUTUMLAR Bir nceki blmde cinsiyet, ya, eitim, mesleki farkllklar gibi bamsz deikenler ile din tutum ve davranlar irdelenmeye allmtr. almann son blmlerinde ise bireylerin genel olarak dindarlk alglamalarn ortaya koyan dindarlk farkllamalarnn eitli boyutlarna ynelik tutumlar incelenmeye allacaktr. 3.1. E Seimi ve Dindarlk
Tablo 50. E Seimi ve Dindarlk Evlilikte, e adaynn seiminde dindarlk temel etkendir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 130 34,1 Katlyorum 163 42,8 Kararszm 33 8,7 Katlmyorum 41 10,8 Hi Katlmyorum 14 3,7 381 100 Toplam

Tablodaki verilere bakldnda grlenlerin %76.9u e adaynn seiminde dindarln temel etken olduuna katldklarn belirtmilerdir. Grlenlerin %14.5i ise e seiminde dindarln temel etken olduuna katlmadklarn kalmlardr. Geleneksel toplumlarda yz yze ilikinin younluu, namus ve ahlak endieleri bireyleri dindar bir e aramaya itmektedir. Bunun yannda slamn yazl kaynaklarnda e adaynn gzellik, zenginlik ve asalet gibi zelliklerine ek olarak dindar olmasnn ne karlmas, zellikle geleneksel dindarln gl olduu toplumlarda benimsenmektedir. Sonulara bakldnda, bireylerin %76.9unun e seiminde dindarln temel etken olduuna katlmalar, Ouzelinde bu balkta geleneksel dindarln gcn koruduunu gstermektedir. Birecik ve evresinde Din Hayat adl alma da ankete katlanlarn %62.5inin dindarlk ve soyun salamln n plana karan sonular vermeleri ifade etmilerdir. Grlenlerin %8.7si ise kararsz

118

dindarln

seiminde

geleneksel

toplumlarda

gcn

koruduunu

gstermektedir.160 3.2. Evlilikte Din Nikh

Tablo 51. Evlilikte Din Nikh Evlenirken resm nikhn yannda din nikh yaptrmak gerekli deildir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 68 17,8 Katlyorum 59 15,5 Kararszm 11 2,9 Katlmyorum 99 26 Hi Katlmyorum 144 37,8 381 100 Toplam

Tablodaki verilere bakldnda grlenlerin %63,8i evlilikte resm nikhn yannda din nikhnda gerekli olduunu ifade etmilerdir. Grlenlerin %33,3 ise resm nikhtan sonra din nikhn gerekli olmad grn belirtmilerdir. Nikh, kar cinsten iki kiinin birlikte yaamalarna ve karlkl yardmlamalarna imkn veren ve taraflara karlkl hak ve sorumluluklar ykleyen bir szlemedir.161 Szlemenin her iki taraf asndan yasal gvence altna alnmas ise gnmzde resm nikh ile salanmaktadr. Din nikh ise bireylerin bu konudaki din endielerini kaldrmak iin yerine getirilmekte ve din bir vecibe olarak uygulanmaktadr. Ouzeli gibi geleneksel yapnn gl olduu krsal blgede resm nikhn yannda din nikhn gerekli olmadna katlanlarn orannn %33.3 olmas dikkat ekicidir. Toplumun en kk yapsn oluturan aile kurumunun oluturulmasndaki bu yaklam, geleneksel yapnn krlma iareti olarak deerlendirebilir.

160

M. Vehbi Toktay, Birecikte Din Hayat, (Yksek Lisans Tezi) Harran niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, anlurfa, 2006, s. 70. 161 Fikret Karaman-smail Karagz, Dini Kavramlar Szl, T. C. Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara, 2006, s. 527.

119

3.3. Evlilik ncesi Birliktelik

Tablo 52. Evlilikte ncesi Birliktelik Evlilik ncesi genlerin birbirleri ile grmeleri ve dolamalarnda bir mahzur yoktur. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 66 17,3 Katlyorum 109 28,6 Kararszm 38 10 Katlmyorum 91 23,9 Hi Katlmyorum 76 19,9 381 100 Toplam

Tablo 52de grld gibi ankete katlanlarn %45.9u evlilik ncesi birliktelii onaylarken %10u kararsz kalmakta %43.8i de evlilik ncesi birliktelie kar kmaktadrlar. Aratrmann gerekletirildii Ouzeli ilesinde namus kavram olduka gl yaatlmakta, bu anlamda kendilerini skntya sokacak en kk bir sapma bile iddetle cevaplanmaktadr. Kadnlar sadece dedikodu olur anlay nedeniyle evlere kapatlmakta, sosyal hayatta dinin kadnlara brakt alan dahi daraltlmaktadr. Buna karlk aratrmada evlilik ncesi birbirini tanma amal birliktelie yzdelik adan ounluun onay vermesi (%45.9), bu anlamda ciddi bir krlmann varln gstermektedir. Geleneksel yaamn devam ettii yerlerdeki insanlar, rf ve detlere ball din yaayn gstergelerinden birisi olarak kabul ettikleri ve evlilik ncesi grmenin rf ve detlere dolays ile din hassasiyete uygun olmad eklindeki dncelerinden dolay Birecik ve evresinde grc usul ile olan evlilik tipi gl bir ekilde yaatlmaktadrlar. almada grc usul ile evlenmenin %71.3 olarak onaylanmas ve grlenlerin ancak %4.4nn kendi aralarnda anlaarak evlenme yoluna gitmeleri bu gcn rakamlara yansdn gstermektedir.162 Corafi olarak birbirine yakn iki blgede ayn konu zerinde gerekletirilmi almada (tablo 53te) ankete katlanlarn %45.9unun evlilik ncesi grmeye olumlu yant vermeleri karlatrlarak bakldnda Ouzeli ilesinde krlmann derinliini grmek asndan daha emin sonulara varlabilmektedir.

162

Toktay, s. 40.

120

3.4. Kadnlarn Hayatna Katlmalar

Tablo 53. Kadnlarn Hayatna Katlmalar Kadnlar da uygun artlarda erkekler gibi i hayatna katlabilirler. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 114 29,9 Katlyorum 150 39,4 Kararszm 20 5,2 Katlmyorum 47 12,3 Hi Katlmyorum 49 12,9 381 100 Toplam

Yukardaki tablodan da anlalaca zere kadnlarn i hayatna katlmalar konusunda ankete katlanlarn %69.3 olumlu %25.2si kadnlarn i hayatna katlmalarna olumsuz yant vermilerdir. Verilerde kadnlarn i hayatna katlmlarnn yksek oranlarla olumlanmas geleneksel deerlerin gl olduu ilede dikkat ekicidir. Aslnda kadnlarn fiilen i hayatnda yer aldklarn sylemek yanl olmamaktadr. Tarla, ba ve bahe ilerinde kadnlarn katlmlar olduka yksek olmaktadr. slam dininde de, uygun artlarda kadnlarn almasna olumlu baklmaktadr. Bunun yannda grlenlerin bir ksmnn memur olmas bu soruya olumlu yant verilmesinin nedenlerinden biri olarak grlebilir. Ancak genel anlamda Ouzelinde, sosyal hayat olmayan kadnlarn i hayatna girmelerinin olumlu karlanmas, ekonomik kayglarn ve beklentilerin glendii anlamna gelebilmektedir. Bu sonular, geleneksel yapdaki krlmann iareti olarak grlmektedir. 3.5. evre Basks ile Gnah Psikolojisi
Tablo 54. evre Basks ile Gnah Psikolojisi Herhangi bir davranta evredeki insanlar tarafndan ayplanma ve dlanma korkusu, gnahn sorumluluundan daha baskndr. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 46 12,1 Katlyorum 104 27,3 Kararszm 41 10,8 Katlmyorum 107 27,8 Hi Katlmyorum 83 21,8 381 100 Toplam

Tablo

54teki

verilere

bakldnda

aratrmann

gerekletirildii

Ouzelinde bireylerden %39.4 insanlarn yarglamalarn ve tepkilerini dinin

121

tepkilerinin nne koyduklarn belirtmilerdir. Grlenlerin %10.8i ise kararsz kaldklarn ifade ederken %49.6s da gnah psikolojisinin vicdani yaptrmnn ve caydrclnn toplumsal bask ve dlayclktan daha gl olduunu belirtmilerdir Geleneksel deerlerin hkim olduu topluluklarda toplumsal kontrol, din inan ve ibadetlerin yapllaryla ilgili konularda etken konumdadr. Verilerdeki rakamlar derlendirildiinde Ouzelinde bireylerin kendilerini sorumlu hissettikleri deerlerin ve yaptrmlarn arasnda dinin n plana kt grlmektedir. Toplumsal basknn gcn ifade eden %39.4lk rakam sonularn yarsna tekabl etse de toplum iinde din tutum ve davranlarnn bu anlamda daha gl ve bilinli olarak yaand sylenebilmektedir. 3.6. Ailede Kiilerin Din Telkin Sorumluluu
Tablo 55. Ailede Kiilerin Din Telkin Sorumluluu Aile iinde din kurallar yerine getirmeyenleri uyarmak gerekir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 170 44,6 Katlyorum 171 44,6 Kararszm 10 2,6 Katlmyorum 20 5,2 Hi Katlmyorum 10 2,6 381 100 Toplam

Tablo 55teki deerlere bakldnda grlenlerden %85.2si aile iinde bireylerin din alglamalarnda kendilerini sorumlu hissederken %7.8i aile iinde bireylerin din yaantlarnda mdahil olmamay savunmulardr. Aile biyolojik, psikolojik, hukuki, ahlaki, ekonomik, kltrel ve din deerlere dayal temel bir sosyolojik nitedir. zellikle insanlk tarihinin ilk dnemlerinde din bir cemaat olarak ortaya kan aile de din ilikileri, geleneksel yapy temsil eden geni aile ile modern aileyi temsil eden ekirdek aile arasnda farkllk arz ermektedir. Geni ailede belirli bir otoriteye sahip aile byklerinin elinde inan ve ibadetler birliktelii, snnet ve adak gibi kolektif din eylemlerle youn ve gl bir iliki yaanmaktadr.163

163

Gnay, s. 240-241.

122

Ancak modern zamanlarda glenen ferdiyeti anlayla birlikte otoritenin aileden alnp devlete verilmesi tabii bir din grup olan ailenin fonksiyonunu icrada eitime indirgemitir. Geleneksel yapnn gcnn izleri bu sonularda hissedilmektedir. Kentsel topluluklarda ne kan bireycilik, aile iinde yelerin din tutum ve davranlarnda bamsz kalmalarnda etkin olmaktadr. Ouzelinde aile iinde bireylerin din telkinle ilgili sorumluluklar deerlendirildiinde geleneksel yap gcn korumaktadr. 3.7. slamn Yardmlamaya Verdii nemin Gnmz nsanlar Tarafndan Kabul
Tablo 56. slamn Yardmlamaya Verdii nemin Gnmz nsanlar Tarafndan Kabul Komusu aken kendisi tok yatan bizden deildir sznn gnmzde pek bir nemi yoktur. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 70 18,1 Katlyorum 124 32,5 Kararszm 16 4,2 Katlmyorum 92 24,1 Hi Katlmyorum 79 20,7 381 100 Toplam

slam, sosyal ahlak ve adaletle ilgili yaklamlarnn gnmz toplumunda geerliliini sorgulayanlar dnlmtr. Grlenlerin %50.6s slamn n grd sosyal yardmlama ve birliktelie ynelik prensiplerinin gnmz toplumu tarafndan benimsenmesinin zor olduu grne sahip iken %44.8i bu gre katlmadklar ifade etmilerdir. Yz yze ilikilerin youn yaand birinci trden ilikilerin gl olduu toplumlarda bireylerin birbirleri ile ilikilerinde yardmlama ve dayanmann gl olmas beklenmektedir. nsanlarn birbirlerine yabanclamas kent toplumlarna ait bir zellik olarak kabul edilmektedir. Tablo 56daki verilere bakldnda ise %50.6 gibi bir orann sosyal birlikteliin zayflad dncesine sahip olmas Ouzelinde geleneksel yapda bu balk iin derin krlmalarn yaandna iaret etmektedir.

123

3.8. Rzk Endiesi ile Az ocuk Yaplmas

Tablo 57. Rzk Endiesi ile Az ocuk Yaplmas Rzkn temin edemeyeceim endiesiyle az ocuk yapmak doru deildir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 63 16,5 Katlyorum 109 28,6 Kararszm 42 11 Katlmyorum 101 26,5 Hi Katlmyorum 66 17,3 381 100 Toplam

Tablo 57deki verilere bakldnda grlenlerin %45.1i ekonomik endielerden dolay az ocuk yapmann yanl bir tutum olduunu ifade etmilerdir. Soruya cevap verenlerin %11i kararsz kaldklarn ifade ederken %43.8i ekonomik kayglardan dolay az ocuk yapmann gerekliliine katldklarn ifade etmilerdir. lkemizde bir devlet politikas olarak uygulanan nfus planlamas, geleneksel yapnn hkim olduu evrelerde glklerle karlamtr. Kentlerde ise bireyler, iinde bulunduklar artlar gz nne aldklarndan dolay bu uygulamay doal srete kendileri hayata geirmektedirler. Geleneksel toplumlarda Ben mmetimin okluu ile iftihar ederim.164 hadisi de gz nnde bulundurulduunda dinsel bir temellendirmenin de var olduu grlmektedir. Bunun yannda krsal blgelerde ocuk saysnn i gcn karlamas asndan nem arz etmesi, ocuun gelecei ile ilgili uzun ve nitelikli planlarn nemsenmeyii nfus planlamasnn srecini olumsuz etkilemitir. almann gerekletirildii Ouzelinde ise konu ile ilgili oluan verilere bakldnda bir farkllama gze arpmaktadr. slam dininin tevik ettii ocuk yapma tutumu ve geleneksel anlay, ciddi krlmalarla karlamtr. Nerdeyse kentsel blgelerdeki tutumlara yaklaan %43 gibi oranlar bu sonucu desteklemektedir.

164

brahim Canan, Ktb-i Sitte, Cilt XVII, Zaman Yaynlar, stanbul, .t.y., s. 187.

124

Bunun en nemli sebeplerinin banda ekonomik kayglar, iletiim aralarnn gelimesi ile bireylerin tutumlarnn deimesi ve kentle birliktelik sklnn artmas gelmektedir. 3.9. Allaha Olan nanta Kt Tecrbelerin ve Derin Korkularn Rol
Tablo 58. Allaha Olan nanta Kt Tecrbelerin ve Derin Korkularn Rol
Hastalk, sakatlk, ruhi knt, gelecee ait endie ve beklentiler (manevi boluk, lm korkusu, ahiret inanc gibi) Allah'a olan inancmda temel etkendir.

Seenekler Tamamen Katlyorum Katlyorum Kararszm Katlmyorum Hi Katlmyorum Toplam

Say 117 141 40 49 34 381

Yzde 30,4 36,7 10,5 12,6 8,7 100

Tablo 58deki veriler incelendiinde deneklerin %67.1i hastalk, sakatlk, lm korkusu gibi etmenlerin Allaha olan inanlarnda etkili olduklarn kabul ettiklerini ifade etmilerdir. Deneklerin %10.5i ise soruya kar kararsz kalrken %21.3 Allaha olan inanlarnda kt yaantlarn, ruhi kntlerin ve lm korkusunun etkili olmadn belirmilerdir. slam dininin en nemli ilkesi olarak Allahn varlna ve birliine inanma, Kuran- Kerimde zerinde en ok durulan inan biimidir. Gnmzde Allaha iman konusu genellikle insanlarn kabul etmekte tereddt etmedikleri bir inan esasdr. Ancak bu inancn anlay ve alglay biimi eitim, ya sosyoekonomik unsurlar ve alnan din eitimine gre farkllklar gsterebilmektedir. Din eitimini yazl kaynaklardan edinen bunun yannda halk kltr iinde teden beri kklemi ve kalplam unsurlar darda brakmaya alan, belli bir din kltr ve renime sahip bulunan sekinlerin dindarl165 ile nitelenen bireylerin Allaha olan inanlarnda bu gibi bahsedilen korkularn etkisi gl olmamaktadr. Krsal kesimde hkim bulunan gl bir din kltr ve bilgiye sahip olamayan, geleneksel unsurlarn gl olduu geleneksel halk dindarl
165

Gnay, Erzurum ve evre Kylerinde Din Hayat, s. 263.

125

zelliklerine sahip bireylerde yukarda geen etmenlerin inanlarnda gl olduu sylenebilir. Verilere bakldnda Ouzelinde %67 gibi bir orann bu balkta gelenein gcn koruduunu bunun da iman konusunda krlmann gl olmad sylenebilse de %23 gibi olumsuz gr bildirenlerin oran, gl bir krlmann yaandn ifade etmektedir. 3.10. Kuran ve Snnetin amzdaki Alglan
Tablo 59. Kuran ve Snnetin amzdaki Alglan Kur'an ve snnette aklananlar dorudur ve her ada geerlidir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 279 73,2 Katlyorum 83 21,8 Kararszm 9 2,4 Katlmyorum 5 1,3 Hi Katlmyorum 5 1,3 381 100 Toplam

Yukardaki verilere bakldnda ankete katlanlarn %95i Kuran ve snnette aklananlarn doru ve her ada geerli olduuna katldklarn ifade ederlerken %2.6s katlmadklarn belirtmilerdir. Sonulara bakldnda Ouzelinde bireylerin byk ounluu slamn temel iman esaslarna olan inanlarn koruduklar sylenebilir. 3.11. Dnyaya Verilen Deerle lmden Sonraki Hayata Verilen Deer
Tablo 60. Dnyaya Verilen Deerle lmden Sonraki Hayata Verilen Deer Dnya malnn hibir deeri yoktur; aslolan br dnyada mutlu olmaktr. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 190 49,9 Katlyorum 120 31,5 Kararszm 15 3,9 Katlmyorum 45 11,8 Hi Katlmyorum 11 2,9 381 100 Toplam

Tablo 60daki verilere bakldnda ankete katlanlarn %81.4 dnya malnn hibir deeri olmadna asl mutluun lmden sonraki hayatta

126

gerekleeceine katldklarn ifade etmilerdir. Dier yandan grlenlerin %13.7si ise bu gre katlmadklarn belirtmilerdir. Daha ok modern toplumlarda ve kentlerde din ile dnya ilerini birbirinden ayran ve dine yalnzca ahiret sorunlarn dzenlemesinde yer veren, belli kltr ve renime sahip bireylerin bu soruya olumlu yant vermeleri beklenmeyebilir. Ayn ekilde tablo 61de ifade edilen sekinlerin dindarl zelliine sahip bireylerin slamn itidal anlayn gz nnde tutmalar sebebiyle olumsuz yant verebilirler. Ancak verilere bakldnda %81 orannda olumlu bir katlm bu balkta geleneksel dindarln gcn koruduu dndrmektedir. 3.12. Hz. Muhammetin Her ada rnek Alnmasnn Gereklilii
Tablo 61. Hz. Muhammetin Her ada rnek Alnmasnn Gereklilii Hz. Muhammet her ada rnek alnmas gereken bir insandr. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 307 80,9 Katlyorum 60 15,5 Kararszm 5 1,3 Katlmyorum 5 1,3 Hi Katlmyorum 4 1 381 100 Toplam

Yukardaki

verilere

bakldnda,

grlenlerin

%96.4

Hz.

Muhammetin her ada rnek alnmas gereken bir insan ve peygamber olduuna katldklarn belirtmilerdir. Ankete katlanlarn %1.4 ise katlmadklarn ifade etmilerdir. Bu verilere bakldnda Ouzelinde bireylerin temel iman esaslarndan olan peygambere ve onun doruluuna olan inancn geleneksel olarak gcn koruduu grlmektedir.

127

3.13. Zekt ve Sadakada Alt Motivasyon: Zenginlik Beklentisi

Tablo 62. Zekt ve Sadakada Alt Motivasyon: Zenginlik Beklentisi Zekt ve sadaka vermek kiiye bereket ve zenginlik getirir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 262 68,8 Katlyorum 84 22 Kararszm 12 3,1 Katlmyorum 12 3,1 Hi Katlmyorum 11 2,9 381 100 Toplam

Tablo 62deki verilere bakldnda grlenlerin %80.8i zekat ve sadaka vermenin kiiye zenginlik getirecei inancna katldklar grlmektedir. Zekt ve sadaka vermenin kiiye zenginlik getirmeyecei inancna katlanlarn oran ise %6da kalmtr. Zekt ibadetine Kuran asndan bakldnda bu ibadeti gerekletirmek mmin olmann vasflarndan kabul edilirken166 dier yandan zekt ibadetinin mkfatndan bahsedilerek167 inananlar zekt ibadetine tevik edilmektedir. Ancak sosyal bar ve toplumsal adaleti ne karan, bu noktada zekt ibadetinin nemine vurgu yapan ayetlerde de bu paylamdan kaarak bireysel olarak zenginliini arttrmaya ynelmi bireyleri de iddetli bir azabn beklediini Kuran- Kerimde ifade edilmektedir.168 Sonu olarak zekt ibadetinde maln artmas inananlar iin bir alt motiv olarak nem kazanmaktadr. Kitabi dindarla, beli bir kltr ve renime sahip bireyler, zekt ibadetini gerekletirmelerinin iinde bu alt motiv n plana kmamakta iken krsal kesimde geleneksel halk dindarl iinde yer alan, din bilgilerini daha ok ifahi olarak edinen bireylerde somut bir beklenti olmas asndan bu motiv, ibadetin gerekletirilmesinde ne kmaktadr. zellikle krsal kesimlerde kurakln nedenlerinden biri olarak zekt ve sadaka ibadetinin gerekletirilmemesinin grlmesi dnyevi beklentinin temel sebeplerinden biri olarak deerlendirilebilir.

166 167

Kuran, Mminun Sresi, Ayet 4. Kuran, Hadid Sresi, Ayet 7. 168 Kuran, Har Sresi, Ayet 7.

128

3.14. Mevsimlik Dindarlk

Tablo 63. Mevsimlik Dindarlk Din hayat dzenli yaamayan kii, yine de mbarek gn ve gecelerde ibadet etmelidir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 180 47,2 Katlyorum 148 38,8 Kararszm 22 5,8 Katlmyorum 20 5,2 Hi Katlmyorum 11 2,9 381 100 Toplam

Sonulara bakldnda grlenlerin %76s gnlk hayatlarnda dzenli bir din hayata sahip olunmasa da mbarek gn ve gecelerde ibadet edilmesi gerektiine katldklarn belirtmilerdir. Grlenlerin %5.8i kararszlk kalrlarken %8.1i dzenli bir din hayat olmayanlarn mbarek gn ve gecelerde de ibadet etmesinin gerekli olmadn ifade etmilerdir. Namaz tanmnda, kalp dil ve bedenle yaplan bir ibadet olduu belirtilirken bir btnle iaret edilmektedir.169 Dinin biri inan tekisi de amel olmak zere iki unsurunun ayrlmazlna din sosyologlar da vurgu yapmaktadr.170 Buna gre gndelik hayatnda zorunlu ibadetlerini yaamayan bireyin mbarek gn ve gecelerde ounluu nafile olan ibadetlere ynelmesinin balca sebepleri arasnda o dine olan aidiyet duygusunu koruma istei gelmektedir. Ancak krsal kesimlerde bunun yannda inantan daha ok dinsel sembol ve eylemlerin n plana kmas, din anlamda zel kabul edilmi gn ve gecelerde daha da glenmektedir. Bylece yukarda bireysel sebeplerden bahsi geen yneliin toplumsal sebepleri arasnda da sosyal bask gelmektedir. 3.15. Din Ritellerin Dezenformasyonu
Tablo 64. Din Ritellerin Dezenformasyonu Kurban kesme ibadetinin yerine yoksul ve dknlere yardm edilmelidir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 46 12,1 Katlyorum 74 19,2 Kararszm 45 11,8 Katlmyorum 94 24,7 Hi Katlmyorum 122 32 380 100 Toplam
169 170

Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Cilt I, Eser Yaynlar, stanbul, 1971, s. 3-17. Gnay, Din Sosyolojisi, s. 224.

129

Yukardaki tablodaki verilere bakldnda ankete katlanlarn %31.3 kurban kesme ibadetinin yerine yoksullara para yardm yaplmasn doru bulduklarn belirtirlerken %11.8 gibi bir oran da kararsz kaldklarn ifade etmilerdir. Grlenlerin %56.7si ise kurban kesme ibadetinin yerine yoksulara yardm edilmesi gerektii grne katlmadklarn aklamlardr. slamda mal ile yaplan ibadetlerden biri olan kurban kesme ibadeti, zengin hr ve akll olan her Mslmann Allaha yaknlk amac ile belirli zelliklere sahip hayvanlarn belirli gnlerde kesilmesi olarak tanmlanabilir. Din mensekler ve ibadetlerdeki semboller ve de ekli zellikle geleneksel toplumlarda nemini korumaktadr. Dinin gelecee tanmas, bunlarn korunarak bir sonraki nesle aktarlmas din eylemler zerinden gereklemektedir. Buna benzer din eylemlerin sembolizmini ve eklini suni dayanaklar zerinden deitirmek, ibadetler alannda dezenformasyona sebep olmaktadr. Dezenformasyona urayan din anlay ise gemiin din ve kltrel kodlarn zemeyen bir nesle, zemini krlmalara uram bir gelecee sebep olabilmektedir. zellikle modern kentlerde modern eitim alm, laiksel dindarl benimsemi bireylerin yaamlarnn akn kolaylatran ekle, ibadetleri dntrme abas olmaktadr. Verilere bakldnda byle bir dnme onay verenlerin orannn %31lerde seyretmesi geleneksel yapnn ve dindarln ciddi bir krlma srecine girdiini dndrmektedir. Bunun en nemli sebepleri arasnda iletiim aralarnn gelierek kentsel tutumlar ve modern klar krsal blgelere tamas olarak grlebilir. 3.16. Kiinin Din nan ve Eylemlerinde Modernizmin Etkileri
Tablo 65. Kiinin Din nan ve Eylemlerinde Modernizmin Etkileri Kii, inand dinin gerekliliklerini yerine getirmeyi yaad an artlar nedeniyle terk etmemelidir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 206 54,1 Katlyorum 113 29,4 Kararszm 20 5,2 Katlmyorum 23 5,8 Hi Katlmyorum 19 5 381 100 Toplam

130

Kiinin inancnn gerekliliklerini yerine getirmeyi yaad an artlar nedeniyle terk etmemesi gerektiine katlanlar %83.5 ile temsil edilirken %5.2si kararsz kaldklarn belirtmilerdir. Ankete katlanlarn %10.8i ise dinin gerekliliklerinin yaanlan an artlar karsnda terk edilebilecei grne katldklarn belirtmiledir Modernizmin beraberinde getirdii sekler yaam ile gelien teknolojinin hayata katt hz ve kolaylklar, yeni yaam formatlar meydana getirmektedir. Geleneksel toplumlarda bu srece kar ie kapanma ve sreci dlama tepkisi olusa da eitlenen ve byyen iletiim aralar, modern eitimin sonucunda insanlarnn yaamlarnda meydana gelen deiimler geleneksel dindarlklarna da yansmaktadr. Verilere bakldnda Ouzelinde bireyler, iinde bulunduklar an artlarn eitim ve medya kanallar ile ne kadar youn yayor olsalar da geleneksel dindarln bu konuda gcn koruduu gzlenmektedir. Bunun balca nedenlerinden biri de bireylerin eyleme dkemedikleri din tutumlarn, en azndan zihn bir tutum olarak koruma abalar saylabilmektedir. 3.17. Dinin Gnlk Hayatta Kendine Yer Bulmas
Tablo 66. Dinin Gnlk Hayatta Kendine Yer Bulmas Gnlk hayatta davranlar, din kurallar dorultusunda belirlemek gerekir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 143 37,4 Katlyorum 173 45,4 Kararszm 26 6,8 Katlmyorum 25 6,6 Hi Katlmyorum 14 3,7 381 100 Toplam

Tablo 66daki sonulara bakldnda gnlk hayatta davranlar din kurallar dorultusunda belirlemek gerektiine inananlarnn oran %82.8 olarak grlmektedir. Grlenlerin %10.3 ise bu gre katlmadklarn ifade ederken %6.8i de kararsz kalmlardr. Tablo 66daki sonulara bakldnda dinin, bireyin gnlk yaamnda yere ve zamana gre deimeden bir st otorite olarak kabul edilmesinin tablo 67deki sonularla da onaylandn ve her iki tablonun sonularnda dikkati eken bir istikrarn olduu grlmektedir.
131

Bu sonulara gre Ouzelinde bireylerin gnlk yaamlarnda merkeze almalar bir eilim olarak grlse bile gnlk hayatta tutum ve davranlarn oluumunda dinin bir st otorite olarak gcn koruduu sylenebilir.

3.18. badetlerin Vicdanla Tatmini

Tablo 67. badetlerin Vicdanla Tatmini Doru ve drst olmak da namaz ve oru gibi birer ibadettir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 210 55,1 Katlyorum 135 35,5 Kararszm 11 2,9 Katlmyorum 11 2,9 Hi Katlmyorum 14 3,1 381 100 Toplam

Yukardaki verilere bakldnda doru ve drst olmann namaz ve oru gibi birer ibadet olduu anlayna grlenlerin %90.6s katlrken grlenlerin %6.6s katlmadklarn ifade etmilerdir. Kuranda ibadet kavram, tevhit (Nisa, 4/36), itaat (Bakara, 2/172) dua (Mmin, 40/60), Salih amel (Nisa, 4/172) gibi geni anlamlarda tanmlanmtr. Dier bir ifadeyle ibadet, Allaha yaknlk kazandracak fiilleri bu niyeti tayarak gerekletirmek olarak da grlebilir. Bunlarn yannda slamda ibadetler niyet, tefekkr gibi kalbi ibadetler; namaz, oru ve insanlara iyi muamele gibi fiil ibadetler; zekt sadaka ve fakirlere yardm gibi mali ibadetler son olarak da hac ve cihat hem mal hem de beden ile yaplan ibadetler olarak kategorilere ayrlmtr. Ancak kategorilerdeki tm eylemlerin ibadet kabul edilmesinin n art olarak kiinin bunlar iman, niyet ve samimiyet iinde gerekletirmesi gerektii belirtilmitir.171 Buna gre doru ve drst olmann da ibadet saylabilmesi iin bireyin niyetini dine dayandrmas gerekmektedir. Ancak bu balkta asl sorgulan nokta, modernizmin youn olarak yaand kentsel toplumlarda bireylerin salt din ritellerin yerine dinin de iine ald ahlaki deerleri yerletirme veya bununla yetinme abasdr.

171

Fikret Karaman-smail Karagz, s. 285.

132

Balkla ilgili verilere bakldnda ise Ouzelinde bir tutum olarak bu ekilde bir srecin yaanmad geleneksel dindarln gcn koruduu grlmektedir. 3.19. Gelenekiliin Kitabi Dindarla Mdahalesi
Tablo 68. Gelenekiliin Kitabi Dindarla Mdahalesi Dinin emir ve yasaklarn yerine getirmekten ok rf, det ve trelere uymak daha nemlidir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 15 3,9 Katlyorum 22 5,8 Kararszm 19 5 Katlmyorum 104 27,3 Hi Katlmyorum 220 57,7 381 100 Toplam

Tablo 68deki verilere bakldnda dinin emir ve yasaklarn yerine getirmekten ok rf, det ve trelere uymann daha nemli olduu savna grlenlerin %9.7si katlmakta iken grlenlerin %75i rf ve detlere uymann daha nemli olduu grne katlmadklarn belirtmilerdir. Tablo 68deki veriler deerlendirildiinde geleneksel yapnn ve dindarln modernizmin rn olan gei dindarl veya laik dindarlk karsnda gcn koruduu gzlemlenirken yukardaki tabloda ise dindarln veya kitabi dindarln toplum iinde kolektif alkanla sahip rf ve detlerin karsnda gcn koruduu gzlenmektedir. Bu sonular ise Ouzelinde rgn ve kitabi din eitiminin yaygnln ifade etmektedir. 3.20. Din Ritellerin Amac: Ahlaki Olgunluk
Tablo 69. Din Ritellerin Amac: Ahlaki Olgunluk Kiinin davranlarn olumlu ynde deitirmiyorsa yaplan ibadetlerin hibir deeri yoktur. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 90 23,6 Katlyorum 122 32 Kararszm 58 15,2 Katlmyorum 80 21 Hi Katlmyorum 31 8,1 381 100 Toplam

133

Yukardaki tablo deerlendirildiinde kiinin davranlarn olumlu ynde deitirmeyen ibadetlerin bir deeri olmadna katlanlarn oran %55.6 iken katlmayanlarn oran %28.9 olarak tespit edilmitir. Ankete katlanlarn %15.2si ise bu soru karsnda karaszlklar belirtmilerdir. Tm yaantlaryla bir btn olan insann duygu, dnce ve davranlar arasnda da bir tutarllk olmas beklenmektedir.172 nk bir dine inanmakla o dinin ortaya koyduu davran btnln benimsemek ayr ayr kabul olan unsurlardr. Toplumda birey hangi ideolojiye, fikre, dine mensup olursa kendisinden o ynde eylemler beklenmektedir. Kuran- Kerimde de yaplmas istenilen ibadetlerin bireyin ahlaknda olumlu deiiklere yol amas beklenmektedir.173 Geleneksel toplumlarda yz yze iletiimin gl olduu bireylerde davranlardaki btnlk, grup tarafndan denetlenmekte ve geriye olumlu veya olumsuz bir dnm verilmektedir. Bunun yannda din ritellerin bireylerin ahlaki geliimleri zerinden gerekliliklerinin snanmas %28.9 gibi bir oranla reddedilmitir. Kentsel topluluklarda ise bireyler davran btnln sorgulamakta, inanlar ve eylemler arasnda elikiyi kabul etmemektedirler. Sonularda ulalan farklln geleneksel birey ile modernleme yolundaki birey arasndaki farklln bir ayrm olarak grlebilir. 3.21. nsanlar Tanmlamada Din Kimlik
Tablo 70. nsanlar Tanmlamada Din Kimlik nsanlara inanlarndan dolay deil insan olduklar iin deer vermek ve yaknlk gstermek lazmdr. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 182 47,8 Katlyorum 160 42 Kararszm 16 4,2 Katlmyorum 15 3,9 Hi Katlmyorum 8 2,1 381 100 Toplam

Tablo 70de insanlar din kimliklerine gre deerlendirmeye dair sonular grlmektedir. Buna gre insanlara din kimliklerinden dolay deil insan
172

Erol Gngr, Deerler Psikolojisi, Hollanda Trk Akademisyenler Birlii Vakf Yaynlar, Amsterdam, 1993, s. 54. 173 Kuran, Furkan Sresi, Ayet 76; Hud Sresi, Ayet 114.

134

olduklar iin deer verilmesi gerektiine katlanlar %89.8 (%47.8+%42) iken katlmayanlar %6 olarak belirlenmitir. Grlenlerin %4.2si ise kararsz kalmlardr. Geleneksel toplumlarda bireylerin birbirlerini alglamalarnda kltrel ve din semboller nemli grlmektedir. Bireylerin yaam tarzlar, bu gibi topluluklarda bireyi tanmlama da ne kmaktadr. Modern topluluklarda ise din ve bireyin dindarlk tezahrleri yerine bireyin toplum iindeki eitim seviyesi ve ekonomik gc ne kmaktadr. Sonulara bakldnda ise ankete katlanlarn %89.8i insanlar

deerlendirmede din kimliklerin temel belirleyici olmasna kar karak geleneksel toplum zelliklerinin dnda bir tutum sergilemilerdir. Buna gre geleneksel dindarlk anlaynda ciddi bir krlma olduu sylenebilir. 3.22. Din Olduu Dnlen Uygulamalardan Medet Beklentileri
Tablo 71. Din Olduu Dnlen Uygulamalardan Medet Beklentileri Muska yaptrmann, trbe ziyaretinde bulunmann ve benzeri faaliyetlerden medet ummann, din adan bir sakncas yoktur. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 18 4,7 Katlyorum 33 8,7 Kararszm 40 10,5 Katlmyorum 97 25,5 Hi Katlmyorum 193 50,7 381 100 Toplam

Tablo

71deki

verilere

bakldnda

muska,

trbe

ziyareti

gibi

uygulamalardan medet ummann bir sakncas olmadna grlenlerin %13.4 katlmakta iken %76.2si (%50.7+%25.5) buna benzer uygulamalardan medet beklemenin bir sakncas olmadna katlmadklarn ifade etmilerdir. Grlenlerin %10.5i ise kararsz kalmlardr. Geleneksel halk inanlarnda bireylerin yatr (trbe), muska, by, kurun dktrme ve fal bakma gibi batl uygulamalardan medet bekledikleri bilinmektedir. Ancak toplumlar, dinlerinin yazl kaynaklarna yneldike taklid imandan rasyonel bir imana adm attka bu uygulamalardan uzaklaacaklardr. Batl inanlar asndan geleneksel toplum ile modern toplum arasnda nemli
135

farkllklar bulunmaktadr. Geleneksel yapda bireyler, toplumsal olaylar ansa, kadere, uur ve aln yazs gibi inanlara balarken karamsar bir dnya anlay ve duygusallk ne kmaktadr. Buna karn modern anlayta olaylar daha rasyonel deerlendirme, sorumluluu kendinde arama, yeni deneylere ak olma anlay hkimdir.174 Ancak slam dininin kar kt hatta kimi ekollerce irk olarak nitelenen bu inanlar, modernizme dahi direnme gcn korumaktadrlar. zellikle son yllarda niversiteye giri snav arifesinde yaanan, ounlukla kentli ve modern insanlarn ocuklarnn snavlarda baarl olmas iin gerekletirdikleri trbe ziyaretleri, yaptrlan muskalar, okunmu silgi ve kalemler bu inanlarn modernizmin karsnda gcn gstermektedir. Sonulara bakldnda ise geleneksel toplumlarda gl olan buna benzer inan ve uygulamalarn Ouzelinde zayflad grlmektedir. Grlenlerin %76.2si bu tr uygulamalardan medet ve fayda beklemenin doru olduuna inanmamaktadrlar. Modernizmin gl olduu kentli bireylerde dahi bu tr inanlar etkili olurken geleneksel toplum zelliklerine sahip Ouzelinde etkili olmamasnn sebebi olarak dinin yazl kaynaklarndan alnan din eitimi grlebilir. 3.23. Dini Doru Yaama ve Mezhep likisi
Tablo 72. Dini Doru Yaama ve Mezhep likisi Kii sadece mensup olduu mezhep dorultusunda din hayatn ynlendirmelidir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 81 21,3 Katlyorum 139 36,5 Kararszm 56 14,7 Katlmyorum 63 16,5 Hi Katlmyorum 42 11 380 99,7 Toplam

Kiinin

mensup

olduu

mezhep

dorultusunda

din

hayatn

ynlendirmesine ynelik sorunun sonularna bakldnda grlenlerin %57.8i (%21.3+%36.5) din hayatn bal olunan mezhep dorultusunda ynlendirilmesi gerektiine katldklarn ifade etmilerdir. Grlenlerin %27.5i (%16.5+%11)
174

Ali okun, Gelenein ve Gelecein Kavanda Dindar nsanla Modern nsan Kar Karya, Bilgi ve Hikmet Dergisi, Say 6, 1994, s. 45-49.

136

din hayatn belirli bir mezhep dorultusunda ynlendirilmesi zorunluluuna katlmadklarn belirmilerdir. Ankete katlanlarn %14.7si ise kararsz kalmlardr. slam dnyasnn ilk dnemlerinden itibaren youn bir itihat ve rey faaliyetinin srdrld bunun tabii sonucu olarak eitli blgelerde ilim halkalarnn, ilm gelenek ve ekollemenin olutuu bir gerektir. Mslmanlar ise genelde bu ekollerden (mezheplerden) biri ile din hayatn dzenleme yoluna gitmektedirler. Bunun yannda gnlk hayatta bireyin dindarln tek bir mezhebe bal olarak yaama zorunluluu da tartlagelmitir. Farkl anlalmaya msait yazl kaynaklardan hkm karlrken farkl yntemler izlenerek farkl sonulara ulalabilecei bilinen bir gerekliktir. Fakihin bir hadis zerine verdii hkm, o hadisin kendisine ulamam olan bir dier fakih tarafndan bilinmemesi sebebiyle fakih tarafndan farkl hkm verilebilmektedir. Bunlarn yannda bir mezhebe balamann gerekelerinin banda o mezhebin devamll ile birlikte ona balanann elimezlik ve kendi iinde tutarllk anlaynn gerekliliidir. slam limleri, bir toplumda ayn konu zerinde farkl hkmler verilmesinin hukuk anarisi oluturmasnn nne gemek iin tek bir mezhebe ball savunmulardr. Dier yandan slamda kolaylk ilkesini kiinin heva ve arzular ynnde kullanmamas artyla zor zamanlarda farkl mezheplerin farkl grlerinin birey tarafndan uygulanabilecei gryle de iletmilerdir. Ancak zaman iinde bir mezhebe ballk taassuba dntnde o mezhepten ayrlanlara tazir cezas uygulamas fikri dahi ileri srlmtr.175 Geleneksel toplumlarda bir mezhebe ballk taassup derecesine ulamaktadr. Sahip olunan din kltrel inan ve uygulamalarn bireylerin birbirlerini tanmlamalarnda krsal blgelerde nemini korumaktadr. Sonular deerlendirildiinde ise grlenlerin %57.8inin bir mezhebe balln devamllna katldklarn belirtirlerken grlenlerin %27.5i bir mezhebe balln devamllk mecburiyetine katlmadklarn ifade etmilerdir.
175

Komisyon, s. 47.

137

Dikkati eken bir oranda katlmayanlarn olmasnn yannda ankete katlarn %14.7sinin de kararsz kalm olmas Ouzelinde geleneksel dindarlk anlaynda krlmann dier bir ynn ifade etmektedir. 3.24. Dindarln Cemaatlere ve Tarikatlara Dayandrlmas
Tablo 73. Dindarln Cemaatlere ve Tarikatlara Dayandrlmas Dindar olmak iin herhangi bir tarikata ve ya cemaate girmeye gerek yoktur.. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 149 39,1 Katlyorum 161 42,3 Kararszm 22 5,8 Katlmyorum 34 8,9 Hi Katlmyorum 15 3,9 381 100 Toplam

Tablo 73teki sonulara bakldnda grlenlerin %81.4 dindar olmak iin herhangi bir tarikata ve cemaate balanmann gerekli olmadn ifade ederlerken %12.7si dindar olabilmek iin herhangi bir tarikata veya cemaate bal olmann gerekliliini savunmulardr. Grlenlerin %5.8i ise kararsz kalmlardr. Modern ve sekler dnyada bireysel zgrln glendiren birey, ayn zamanda da yalnzlamaktadr. Aidiyet duygusun tatmin edilmemesi, kiiyi maddi ve manevi buhranlar ile ba baa brakmaktadr. Byle bir srete birey yalnzln gidermek, aidiyet duygusuna erimek iin cemaatlere ve tarikatlara ynelmektedir. Geleneksel toplumlarda ise bireyler aileye, bir toplulua ve dine kar aidiyet duygularn canl bir ekilde paylatklarndan dolay bu tr toplumlarda tarikat ve cemaatler, gruplama ve ekonomik adan zayf kalmaktadrlar. Sonulara bakldnda da ankete katlanlarn %81.4 tarikat ve cemaat gibi grup psikolojisine ihtiya duymadklarn, din yaamlarnda tarikat ve cemaatleri gerekli grmediklerini ifade etmilerdir. Bunun yannda tarikat ve cemaatlerin zayfl Ouzeli ilesinde gzlenmektedir. Geleneksel yapnn bu balkta gcn koruduu grlmektedir.

138

3.25. Doal Afetlerde lah Ceza Anlay

Tablo 74. Doal Afetlerde lah Ceza Anlay Allah, dine uygun yaamayan toplumlar deprem, sel vb. afetlerle cezalandrmaktadr Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 105 27,6 Katlyorum 113 29,7 Kararszm 66 17,3 Katlmyorum 57 15 Hi Katlmyorum 40 10,5 381 100 Toplam

Grlenlerin %57.3 deprem, su baskn ve yangn gibi doal afetlerin dine kar duran toplumlarda bir ceza olduuna katldklarn ifade etmilerdir. Grlenlerin %17.3 karaszlklarn ifade ederlerken ankete katlanlarn %25.5i de bu gre katlmadklarn belirtmilerdir. Daha ok geleneksel toplumlarn inancn yanstan doal afetlerin ceza olduu anlay, nitelikli din eitimi alm bireyler arasnda ve modern dnya grne sahip bireyler arasnda paylalmamaktadr. slam dini, yazl kaynaklarnda isyan eden gemi milletlerin eitli felaketlerle helak edildiini bize bildirmektedir. Bunun yannda doal afetlerin cebriyeci bir anlay ile karlanmamas en az zararla atlatabilmek iin rasyonel tedbirlere bavurulmas gerektii de slam bilginleri tarafndan ifade edilmitir. Ankete katlanlarn %17.3nn kararsz kalmas %25.5inin de doal afetlerin bir ceza olarak deerlendirmemeleri, geleneksel anlayta bu balkta bir krlmann gstergesi olarak kabul edilmektedir. 3.26. Kiisel Dncelerin ve Duygulanmlarn Allah nancna Etkisi
Tablo 75. Kiisel Dncelerin ve Duygulanmlarn Allah nancna Etkisi Derin bir dnce sonucunda veya youn bir duygusal dnemde Allah'n varl kesin bir ekilde hissedilebilir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 202 53 Katlyorum 126 33,1 Kararszm 35 9,2 Katlmyorum 12 3,1 Hi Katlmyorum 6 1,6 381 100 Toplam

139

Daha ok dinin tecrb boyutunu ifade eden bu balkta grlenlerin %86.1i derin bir dnce ve duygusallk sonucunda Allahn varlnn kesin bir ekilde hissedilebileceine katldklarn ifade etmilerdir. Ankete katlanlarn %9.2si kararsz kalrken %4.7si bu gre katlmadn belirtmilerdir. Rasyonel zeminde akl yatrmlarla Tanrya ulamann revata olduu modern toplumlarda, subjektif ynelmeler ve sonular gereki bulunmamaktadr. Geleneksel toplumlarda ise deer verilen bu ynelimler, Ouzeli lesinde de gcn korumaktadr. 3.27. Din Bilgilerin Geleneksel Yapdan Edinilmesi
Tablo 76. Din Bilgilerin Geleneksel Yapdan Edinilmesi Din bilgilerimi edindiim kitaplarn banda ilmihaller gelmektedir. Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 92 24,1 Katlyorum 162 42,5 Kararszm 55 14,4 Katlmyorum 55 14,4 Hi Katlmyorum 17 4,5 381 100 Toplam

Tablo 76daki sonulara bakldnda grlenlerin %66.6s din bilgilerini genel olarak ilmihal kitaplarnda edindiklerini ifade etmilerdir. Grlenlerin %14.4 karaszlklarn belirtirken %18.9u din bilgileri edindikleri kaynaklarn banda ilmihal kitaplarnn gelmediini belirtmilerdir. Geleneksel toplumlarda ilmihal bilgisi n plana kmaktadr. lmihal bilgisi ise daha ok camii grevlilerinden veya halk arasnda itibar grm ve kendilerine din kimlik yklenmi kiilerden edinilmektedir. Sonulara bakldnda ise ankete katlanlarn %66.6snn soruya olumlu cevap vermeleri geleneksel yapdaki krlganln dindarla yansmas olarak grlmektedir.

140

3.28. Din Bilgilerin Kitabi Kaynaklara Dayandrlmas

Tablo 77. Din Bilgilerin Kitabi Kaynaklara Dayandrlmas Din bilgileri, slam'n temel kaynaklar olan Kur'an ve hadislerden almaktaym Seenekler Say Yzde Tamamen Katlyorum 210 55,1 Katlyorum 131 34,4 Kararszm 17 4,5 Katlmyorum 17 4,5 Hi Katlmyorum 6 1,6 381 100 Toplam

Grlenlerden din bilgilerini slamn temel kaynaklarndan olan Kuran ve hadislerden aldn belirtenler %89.5 iken din bilgilerini bu kaynaklardan edinmeyenlerin oran %6.1 olarak tespit edilmitir. Daha ok modern toplumlarda ne kan dinin yazl kaynaklarna ulama eiliminin geleneksel yapnn gl olduu dnlen Ouzelinde %90larda kmas, bireylerin din bilgilerini edinmede bir olumluluk olarak grlebilir.

141

SONU
Geleneksel Yapnn Krlma Srecinde Dindarlk isimli almamzda Ouzeli ile merkezinde yaayan toplumun din inan, tutum ve davranlarnn belirlenmesi, din hayata ynelik tutumlarn eitli faktrlere gre nasl bir farkllama gsterdiinin tespit edilmesi, geleneksel yapnn ierdii aile, toplum ve din yaamn tutum ve davran kalplarnda yaanan krlmalarn dindarla olan etkilerinin ortaya karlmas konu edinilmitir. Bu aratrma, teorik ve uygulama olmak zere iki aamada gerekletirilmitir. Aratrmann teorik erevesini din, toplum, sosyal deime ve din ilikisi, din ve dindarlk, gelenek, gelenekilik ve din ilikileri oluturmutur. Bu teorik ereve, aratrmann uygulamal blmlerine geii salam, din hayata ynelik tutumlar, dinin inan, ibadet ve sosyal boyutlar olmak zere ayr kategoride incelenmeye allmtr. Din hayata ynelik tutumlarn cinsiyet, ya, medeni durum, eitim durumu, meslek ve gelir dzeyi ve siyasi konumlar gibi aratrmann temel bamsz deikenlerini oluturan faktrlere gre nasl bir farkllk arz ettii tespit edilmeye allmtr. Dier taraftan almann bulgular blmnde nceden belirlenen varsaymlar, yaplan anket verilerine, gzlem ve mlakatlarmza dayal olarak test edilmitir. Geleneksel Yapnn Krlma Srecine Gre Dindarlk

Farkllamalarna Etki Eden Faktrler Genel olarak Ouzeli, geleneksel sosyokltrel yapnn korunduu bir ile olmakla birlikte lkemizin geirmekte olduu toplumsal deimelere bal olarak ortaya kan deiim ve farkllamalardan etkilenmi ve deiim srecine girmitir. Dier taraftan var olan geleneksel toplumsal ve kltrel yap, kendi ierisinde zgn davran biimlerini, deer yarglarn, inanlarn ve denetim mekanizmalarn oluturmutur. Bunlarn arasnda toplumun iinden gelen koruma mekanizmalarnn yannda geleneksel din inanlar da etkili olmakta ve yaanan deimelere kar var olan geleneksel yaplarn, rf ve detlerin, din kaynakl geleneksel kabul ve anlaylarn da yer yer diren gsterdii
142

grlmtr. Bu diren erevesinde de toplumda gelenek ve modernite ikileminde bir atma olduu ve bir farkllamann olutuu anlaldndan bu konudaki hipotezimiz dorulanmtr. (Bkz. Varsaym 1) Baz geleneksel deerlerin ve yarglarn, din deerler ve tutumlarn urad deiimden uzak kalabildikleri ve bunun da daha ok kadna ve aileye bak zerinden anlalabileceine ynelik hipotezimiz, almamzn bulgular tarafndan desteklenmemektedir. (Bkz. Varsaym 2) Kent yaamnda modernizmin deerlerine eitim yoluyla ulaan ve bu deerleri yaama geirmekte engelle karlamayan bireyler arasnda olgusal zellikler, din ve dindarlk anlaylarnda derin farkllklara yol amaktadr. Kent insanlar bireyselleleme srecine, grup, cemaat ve ya toplum basks grmeden din anlayn ve dindarl almakta geleneksel inantan uzaklaarak farkl din ve dindarlk anlaylarna sahip olmaktadr. Geleneksel toplum zelliklerine sahip Ouzelide ise bireylerin geleneksel deerlerinde rf ve adetlerinde, dolaysyla din anlaylarnda yaanan krlmalarda olgusal farkllklarn etkisi aratrmamz tarafndan tespit edilmitir. Ancak kent, toplumlarnda bireyler zerinde etkili olan olgusal zellikler kadar gl olmad da sylenebilmektedir. Sonu olarak geleneksel toplum zelliklerine sahip bireylerde, olgusal zelliklerin kent toplumlarnda olduu gibi bamsz deiken olma zelliini koruduuna ynelik hipotezimiz ksmen dorulanmtr. (Bkz. Varsaym 3) Cemaatler ve tarikatlarn din yaant zerinde etkili olduuna ynelik hipotezimiz, almamzn bulgular tarafndan desteklenmemektedir. Modernizmin youn olarak yaand kentlerde din hayattan uzaklaarak yalnzlaan, kimlik arayna giren bireylerin cemaatlere ve tarikatlara kar yneldii bilinmektedir. Yz yze iletiimin youn olduu, bireylerin birbirlerine toplumsal mesafe koymad geleneksel toplumlarda birey, cemaat ve tarikatlara gl bir eilim gstermemektedir. Bu anlamda Ouzelinde geleneksel yapda bir krlma yaanmamaktadr. (Bkz. Varsaym 4) Geleneksel toplumlarda kadn, evlilik, aile ve namus konularndaki tutumlarn deimeye ve krlmaya uramas aratrmann uzak sonularndan olarak grlebilir. Ancak modern deerlerin bata medya olmak zere eitim
143

yoluyla krsala tanmas, kentle iletiim skl ve en nemlisi ekonomik beklentilerin glenmesi gibi etkenler nedeniyle sz edilen balklarda ciddi krlmalar yaanmaktadr. zellikle son dnemde ileye alan niversite rencilerinin bireyci ve modern yaklamlar yaama geirmeleri, Ouzelindeki kimi bireylerin sahip olunan geleneksel tutum ve davranlarn karsnda bu sreten ekonomik adan faydalanma eilimleri ilede tabu olarak kabul edilen tutum ve davranlarn deimesine ve geleneksel yapda krlmalara yol amtr. Buna gre Ouzelinde kadn, evlilik, aile gibi anlaylarda krlmalar yaandna ynelik hipotezimiz aratrmamzn bulgular tarafndan desteklenmektedir. (Bkz. Varsaym 5) Geleneksel yapda meydana gelen krlmalar, din ve dindarln bireyler tarafndan farkl alglanmasna dolaysyla dindarln boyutlarnn farkl kabuller grmesine sebep olmaktadr. Geleneksel yapnn iinde korunan din anlaylar geleneksel anlaylarnda meydana gelen deimelerle, farkllamaya uramaktadr. lede yaplan dn merasimlerinde namus anlay ve kaygs ile uygulanan kadn ve erkeklerin ayr toplanmalar deiime uradnda, bu gelenein dini motivi dier bir ifade ile harem- selamlk uygulamas da deiime uramaktadr. Bu anlamda dindarln inan, ibadet, ve etki boyutlarnda farkllamalar yaand aratrmamzn dier bulgular ile de desteklenmektedir.Geleneksel toplumlarda dindarln farkl boyutlarnn bireyler tarafndan paral olarak kabul edildiine ynelik hipotezimiz, aratrmamzn bulgular tarafndan desteklenmektedir. (Bkz. Varsaym 6) Geleneksel toplumlar, zelliklerini en bata kente olan uzaklklar nispetinde kapal toplum yaps ile korunmaktadrlar. Modernizmi krsala yakn klan unsurlarn banda ulam imkanlarnn gelimesinin geldii bilinmektedir. Bunun yannda medyann krsal yerleimlerde her eve ulaabilmesi zellikle tutum ve davran oluturma srecinde olan genler zerinde modern ve bireyci anlaylarn olumasnda gl bir rol olduu gzlenmitir. Yaplan gzlem ve mlakatlarda da her kesimden bireylerin zellikle hayranlk duyduklar kimi oyuncularn dizi ve sinema gibi yapmlarda ne srlen tutum ve davranlar benimseme yoluna gittikleri grlmtr.

144

Son olarak ilede 2003 ylndan itibaren almaya balayan marketler, daha nce ihtiya duyulmayan farkl iletmelerin faaliyete gemesi, konut inaatnn oalmas ilede son dnemde tketim kltrnn arttn bize gstermektedir. Ayn oranda da ekonomik beklentiler ve kayglar da artmaktadr. Yaanan buna benzer ekonomik sreler, bireylerin geleneksel tutumlarnda, rf ve adetlerinde deiime ve krlmaya yol amaktadr. Sonu olarak eitim, medya ve ekonomik amalar bireylerin geleneksel tutumlarnda ve dindarlk anlaylarnda deiim temel sebepleri olarak geldiini ifade eden varsaymmz aratrmamzn bulgular tarafndan desteklenmektedir.(Bkz. Varsaym 7) Deiik Faktrlere Gre Dindarlk Farkllamalar le lgili Sonular 1. Geleneksel yapda modern hayatn etkileri, din anlamda insanlarn inanlarnda zayflamaya neden olmaktadr. Modern hayat ise deerlerini krsala gl ve srekli biimde eitim yoluyla yanstmaktadr. Eitim, geleneksel yapnn temel inan ve davranlarn olumlu ve olumsuz olarak iki balkta deiime uratmaktadr. Geleneksel yapnn gl olduu Ouzelinde de nitelikli din eitimi din anlaylarnda olumlu deiimlere yol aarken, genel olarak verilen eitimin din anlaylarnda yanl kabullerin devamna neden olduu, deiimlerde ise olumsuz anlaylar meydana getirdii tespit edilmitir.(Tablo 1011- 30- 32) 2. Meslek gruplar ve dindarlk farkllamalarna bakldnda, eitim yoluyla edinilmi meslek gruplarnda geleneksel anlaylarnda krlmalar yaanrken, usta rak ilikisi ile kazanlm ve alayl diye tabir edilen meslek gruplarnda geleneksel tutum ve davranlarn korunduu grlmtr. (Tablo 1314- 15- 16) 3. Bireylerin ald din eitimi ve dindarlk farkllamalar zerinden bakldnda, sahip olunan din eitiminin niteliinin, dindarlk farkllamalarnda temel etken olduu tespit edilmitir. Din eitimi zayf olan ve ya hi olmayan bireylerde kentsel tutumlarn benimsendii grlmtr. Din eitimlerini rgn eitim kurumlarndan alan bireyler geleneksel yapnn zellikleri tarlarken, kimi krlmalarn iinde yer aldklar tespit edilmitir. Dier bir ifade ile geleneksel yapda grlen krlmalar, din eitiminin st ve alt seviyelerinde sergilenmitir. Buna gre din eitiminin farkllnn dindarlk farkllamalarna yol at aratrmamzca tespit edilmitir. (Tablo 19- 22- 24- 26)
145

4. Dindarlk dzeylerine gre bireylerin dindarlk farkllamalarna bakldnda, geleneksel yapnn unsurlarnn korunduu gzlenmitir. Ancak evlilik ncesi grme, evlilik ve kurban ibadeti gibi balklarda geleneksel yapda olumlu ve olumsuz kabul edilebilecek krlmalarn olduu tespit edilmitir. (Tablo 28- 29- 30) 5. Siyasi konumlarn farkll, bireylerin kiisel ve ailevi tutumlarnda farklla yol aarken, toplumun paylat mterek dini inan ve ritellerde farkllamaya yol amad tespit edilmitir. (Tablo 42- 243- 45- 46)

Ouzelinde yaayan bireylerin dindarlk alglamalarnda deiimlerin geleneksel yapda meydana gelen krlmalar nedeniyle gerekletii grlmektedir. Ancak bu krlma, sadece modernizmin din ve dindarlk anlayn pasifize eden ve dindarln olumsuzlad tutum ve davranlar merulatran negatif sebeplerle gereklememitir. Bu srecin yannda modernizmin karsnda zellikle kentlerde ezber bir inantan ziyade sorgulayan ve inancn dinin yazl kaynaklar zerinden temellendirmeye alan kentsel dindarln pozitif yansmalarn da barndrmaktadr. Ouzeli ile merkezinde yaayan toplumun din inan, ibadet, tutum ve davranlarnn belirlenmesi din hayata ynelik tutumlarn eitli faktrlere gre nasl bir farkllama gsterdiinin tespit edilmesinin yannda geleneksel yapsnda krlmalar yaayan bir toplumun dindarlk alglamalarndaki deiimlerinin konu edildii Geleneksel Yapnn Krlma Srecinde Dindarlk isimli bu almamzda blgede yaayan insanlarn geleneksel, modern, sekler ve subjektif din alglarna gre geleneksel yapda oluan krlmalarn dindarlk alglamalarna olumlu ve olumsuz deiimler yanstt grlmektedir. zelikle evlilik ncesi grme, rzk endiesi ile az ocuk yaplmas, kadnn i hayatna katlm gibi kadn ve aile ilikilerinde ve bireyleri din kimlikle tanmlama, toplumsal dayanma gibi dindarln toplumsal boyutlarnda derin krlmalar olduu grlmektedir. nan boyutunda grlenlerin tm olumlu yaklamlarn korurlarken dindarlk boyutlarnda tutum ve davran atmasnn yaand yaklamlar sergilenmitir.

146

Geleneksel yapnn krlmasnda temel etken, modern deerlerin ve yarglarn genelde sanayileme, nfus hareketlilii, ulam imknlarnn glenmesi olduu gibi ile leinde zellikle modern eitim anlay ile iletiim aralarnn eitlenmesi gelmektedir. Bu anlamda geleneksel yapda dlanan birok tutum ve davran, zaman iinde ekonomik beklentinin artmas ve tketim kltrnn glenmesi ile tekrarlanarak merulatrlma srecine girmitir. Bireyci yaklamn da kendini gstermeye balamas ile toplumun geleneksel tutum ve davranlardaki krlmalar bir engelle karlamadan yol almaya balamtr. Bu srecin glenerek kendini fazlas ile hissettirmesi ile birlikte bilinli bir din ve dindarlk anlaylarnn tezahrleri de aa kmaktadr. Geleneksel yapdaki krlmalardan ieri sadece modern ve sekler anlaylar girmemekte modernizmin ve geleneki yapnn karsnda kendini yenileyen dindarlk anlaylar da srece dhil olmaktadr. Bu sre iinde tm dnyada ykselen bir deer olarak tekrar glenen yenilenmi dine ve dindarla ynelme seyrini korumaya devam etmektedir.

147

KAYNAKA
AKDOAN, N. Ali, Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geite Din Hayat, Rabet Yaynlar, stanbul, 2002. ARMAAN, Mustafa, Gelenek, Aa Yaynlar, stanbul, 1992. _____, Heidegger, Nasr ve Hodgson: Gelenekle Yeniden Yzleme, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005. ARON, Raymond, Sosyolojik Dncenin Evreleri, ev. Korkmaz Alemdar, Bilgi Yaynlar, stanbul, 2006. ARSLANTRK, Zeki, Aratrma Metot ve Teknikleri, Marmara niversitesi lahiyat Vakf Yaynlar, stanbul, 1995. _____, Sosyal Bilimciler in Aratrma Metot ve Teknikleri, amlca Yaynlar, stanbul, 2001. AYDIN, Mehmet, Din Felsefesi, 2. Bask, Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar, zmir, 1990. AYSOY, Mehmet, Sosyolojinin Gelenei Konu Edinmesi ya da Gelenein Sosyolojik Paradigmaya ndirgenmesi, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005. BLGN, Vecdi, Sosyal zlme ve Din, Ett Yaynlar, Samsun, 1997. BOSTANCI, Naci, Siyaset ve Gelenek, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005. BOTTOMORE, T. ve N. Robert, Sosyolojik zlmenin Tarihi, ev. Mete TuncayAydn Uur, Ayra Yaynlar, Ankara, 2002. CANAN, brahim, Ktub-i Sitte Tercme ve erhi, ev. Nejat MUALLMOLU, Aka Yaynlar, Ankara, 2004. _____, Ktb-i Sitte, Cilt XVII, Zaman Yaynlar, stanbul, .t.y.

148

CANATAN, Kadir, Gelenek, Din ve Modernite, Bilgi ve Hikmet Dergisi, Say 9 (K), 1995. COKUN, Ali, Din ve Kimlik, slamiyat, Cilt V, Say 4, 2002. ____, Gelenein ve Gelecein Kavanda Dindar nsanla Modern nsan Kar Karya, Bilgi ve Hikmet Dergisi, Say 6, 1994. ELK, mer, slamc Gelenek ve Geleneki slam, Bilgi ve Hikmet Dergisi, Say 9, (K), 1995. ETN, Halis, Ezelden Ebede: Kadim Bilgeliin Kutsal Yolculuu: Gelenek, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005. INAR, Aliye, Din, Ahlak ve Gelenek, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005. DURKHEM, Emile, Toplumbilimsel Ynteminin Kurallar, ev. Cemal Bali Akal, Engin Yaynlar, stanbul, 1995. DURU, Kazm Nami, Sosyolojinin Unsurlar, stanbul Basmevi, stanbul, 1936. Eb Dvud, Salt: 26, (497), <http://www.herkul.org/yazarlar/index.php?view=article&article> (15.01.2008). EFE, Fikret, Geleneksel Toplum Sanayileme, Sosyal Deime ve Din likileri: Bayburt ve Kocaeli rnekleri, (Baslmam Doktora Tezi) Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri, 1997. ERKAL, Mustafa E., Sosyoloji, Der Yaynlar, stanbul, 1999. GDDENS, Anthony, Sosyoloji, Ayra Yaynlar, stanbul, 2000. GLOCK, Charles, Dindarln Boyutlar zerine, Din Sosyolojisi, Ed. M. E. KktaYasin Aktay, Vadi Yaynlar, Anakara, 1998. GUSFELD, Joseph R., Toplumsal deiim Aratrmalarnda Yersiz Kutuplama: Gelenek ve Modernite, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005. GNAY, nver, Din Sosyolojisi, nsan Yaynlar, stanbul, 1998. _____, Erzurum Kenti ve evre Kylerinde Din Hayat, Erzurum Kitapl Yaynlar,
149

Erzurum, 1999. GNAY, nver, Harun GNGR, A.Vehbi ECER, Laiklik Din ve Trkiye, Adm Yaynlar, Ankara,1997. GNGR, Erol, Deerler Psikolojisi, Hollanda Trk Akademisyenler Birlii Vakf Yaynlar, Amsterdam, 1993. _____, slamn Bugnk Meseleleri, tken Yaynlar, stanbul, 1994. mam- Gazali, hya-u Ulumid-din, Cilt II, ev. Ahmet SERDAROLU, Bedir Yaynlar, stanbul, 1975. mam- Kasani, El Bedai's Senai fi tertibi' erai, Cilt 5, Beyrut, 1974. mam- Serahsi, El Mebsut, C. 12, Beyrut: t.y. KARACOKUN, M. Doan, Psikososyal Adan man (Din nan)-Amel (Din Davran) likisi, (Yaynlanmam Doktora Tezi), Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Samsun, 1998. KARAMAN, Hayrettin, Gnlk Hayatmzda Helaller ve Haramlar, z Yaynlar, stanbul, 2004. KARAMAN, Fikret ve KARAGZ smail, Dini Kavramlar Szl, T. C. Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara, 2006. KARASAR, Niyazi, Bilimsel Aratrma Yntemi, 6. Bask, Aratrma Eitim Danmanlk Ltd., Ankara, 1994. KAYIKLIK, Hasan, Allporta Gre Din Yaaya Geliimsel Bir Alm, Din Aratrmalar Dergisi, Cilt 5, Say 15 (Ocak-Nisan), 2003. KELPETN ARPAGU, Hatice, Gelenek ve ifahi Kltr Balamnda Osmanl Toplumunda Din Deerler: Otodidakt Eitim Kurumlar ve Kaynaklar rnei, Deerler Eitim Dergisi, Cilt II, Say 7-8 (Temmuz-Ekim), 2004. KERMOLU, Yusuf, Emanet ve Ehliyet, Cilt 1, Akit Yaynlar, stanbul, 1998. KRMAN, Mehmet Ali, Din Sosyolojisi Terimleri Szl, Rabet Yaynlar, stanbul, 2004.
150

KOMSYON, lmihal: man ve badetler, Cilt I, T. C. Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara, 2006. KOMSYON, lmihal: slam ve Toplum, Cilt II, T. C. Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara, 2006. KKTA, M. Emin, Trkiyede Din Hayat, aret Yaynlar, stanbul, 1993. KSEMHAL, . Nureddin, Sosyoloji Tarihi, Remzi Kitapevi, stanbul, 2002. MACT, Nadim, Din, Gelenek ve Tecdid, Trk Yurdu Dergisi, Cilt 20, Say 157, 2000. MARDN, erif, Din ve deoloji, letiim Yaynlar, stanbul, 1995. Muhammed Ebu Zehra, Mezhepler Tarihi, ev. Sbatullah KAYA, ura Yaynlar, stanbul, 1996. NSBET, Robert, Sosyolojik zlmenin Tarihi, Ayra Yaynlar, Ankara, 2002. OKUMU, Ejder, Bir Din stismar Olarak Gsteriilik slamiyat, Cilt V, Say 4, 2002. ORTAYLI, lber,Osmanldan Gnmze Gelenek zerine, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005. _____, Osmanly Yeniden Kefetmek, Tima Yaynlar, stanbul, 2007. ZTRK, Yaar Nuri, Kurann Temel Kavramlar, 2. Bask, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul, 1993. PEKER, Hseyin, Din Psikolojisi, amlca Yaynlar, stanbul, 2003. SARIBAY, Ali Yaar, Trkiyede Siyasal Modernleme ve slam, Toplum ve Bilim Dergisi, Say 29-30, 1985. SUBAI, Necdet, Gndelik Hayat ve Dinsellik, z Yaynlar, stanbul, 2004. _____, Trk(iye) Dindarl: Yeni Tipolojiler, slamiyat, Cilt 5, Say 4 (EkimAralk), 2002. ERAT, Ali, Dine Kar Din, ev.Ali Aydn, Bilge Adam Yaynlar, Van, 2006.
151

TA, Kemaleddin, Trk Halknn Gzyle Diyanet, z Yaynlar, stanbul, 2002. _____, niversite Genliinin Dindarlk Kriterleri, Alter Yaynlar, Ankara, 2005. THOMPSON, Ian, Odaktaki Sosyoloji, ev. Bekir Z. oban, Birey Yaynlar, stanbul, 2004. TOKTAY, M. Vehbi, Birecikte Din Hayat, (Yksek Lisans Tezi) Harran niversitesi.Sosyal Bilimler Enstits, anlurfa, 2006. TMER, Gnay, slam Ansiklopedisi, Cilt 9, T. C. Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2006. TRKDOAN, Orhan, Ky Sosyolojisinin Temel Sorunlar, Geniletilmi kinci Bask, Dede Korkut Yaynlar, stanbul, 1997. ULUDA, Sleyman, slam Ansiklopedisi, Cilt 3, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2006. WACH, Joachim, Din Sosyolojisi, ev. nver Gnay, Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, Kayseri, 1990. YAZIR, Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, Cilt I, Eser Yaynlar, stanbul, 1971. YILMAZ , Hseyin, Gelenek, Gelenekilik, Gelenekselcilik, Muhafazakr Dnce Dergisi, Say 3 (K), 2005. _____, Trk Mslmanl, Dindarlk ve Modernlik, slamiyat, Cilt V, Say 4, 2002. ZORLU, Abdulkadir, Toplumsal Kuramda Topluluk, Geleneksel Toplum ve Gelenek, Muhafazakr Dnce Say 3 (K), 2005.

152

EK: Anket Formu

Bu anket formu GELENEKSEL YAPININ KIRILMA SRECNDE DN HAYAT adl yksek lisans almasnn bir parasdr. Anket ierisinde Ouzeli ilesindeki din ve sosyal hayat tespit etmeye ynelik sorular bulunmaktadr. Anket sorularnn cevaplandrlmas hususunda gstereceiniz gayret ve samimiyet aratrma sonularnn salkl olabilmesi iin son derece nemlidir. Dolaysyla btn sorular dikkatle okuyarak seeneklerden durum ve grnz en iyi yanstan ifadeyi iaretleyiniz. Anket sorularna vereceiniz cevaplar, tamamen bilimsel bir ama iin kullanlacaktr. Ltfen anket formuna isminizi yazmaynz ve hibir soruyu cevapsz brakmaynz. Bu almadaki i birliiniz iin teekkr ederim. Tark Gvendi Felsefe ve Din Bilimleri Yksek Lisans rencisi

153

I. BLM Ltfen durumunuza uygun seenein nndeki paranteze (X) iaretini koyunuz. 1. Cinsiyetiniz: ( ) 1. Erkek 2. Yanz: ( ) 1830 ( ) 2. Kadn ( ) 4050 ( ) 2. Okuryazar ( ) 6. Yksekokul-Faklte ( ) 3. Dul ( ) 4. Boanm ( ) 5060 ( ) 60 st ( ) 4.

( ) 3040

3. Eitim durumunuz: ( ) 1. Okuryazar deil Ortaokul ( ) 5. Lise 4. Medeni durumunuz: ( ) 1. Evli ( ) 2. Bekr

( ) 3. lkokul

5. Mesleiniz: ( ) 1. ifti ( ) 2. Memur (retmen, polis, subay, hemire vb.) ( ) 3. Unvansz memur (ilk, orta, lise mezunu ve hizmetliler dhil) ( ) 4. i (kamu ve zel sektrde) ( ) 5. Zanaatkr (retici, frnc, lokantac, demirci, tamirci, terzi, tornac vb) ( ) 6. Esnaf/ticaret erbab (alp satan: bakkal, tuhafiyeci, sarraf vb.) ( ) 7. Serbest meslek (doktor, avukat, veteriner vb.) ( ) 8. Ev hanm ( ) 9. Baka (ltfen yaznz) 6. Gelir durumunuz: ( ) 1. ok iyi ( ) 2. yi ( ) 3. Orta ( ) 4. Dk ( ) 5. ok dk ( ) 4. Aile

7. Din Eitiminizi nereden aldnz? ( ) 1. mam-Hatip Lisesi ( ) 2- Kuran Kursu ( ) 3. Cami ( ) 5. Okullardan ( ) 6. Din Eitimi Almadm 8. Kendinizi dindarlk bakmndan hangi grupta gryorsunuz? ( ) 1. ok dindar ( ) 2. Dindar ( ) 3. Din ile az ilgili ilgisi yok 9. Siyasi konunuzu nasl deerlendiriyorsunuz? ( ) 1. Sosyal demokrat ( ) 2. Milliyeti ( ) 3. Liberal II. BLM

( ) 4. Din ile hi

( ) 4. Muhafazakr

Ltfen aadaki ifadelere ne lde katlp katlmadnz, seenein nndeki paranteze (X) iareti koyarak belirtiniz. 1. Evlilikte e adaynn seiminde dindarlk temel etkendir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi Katlmyorum 2. Evlenirken resm nikhn yannda din nikh yaptrmak gerekli deildir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 3. Evlilik ncesi genlerin birbirleri ile grmelerinde ve beraber dolamalarnda bir mahzur yoktur. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum

154

4. Kadnlar da uygun artlarda erkekler gibi i hayatna katlabilirler ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 5. Herhangi bir davranmda evredeki insanlar tarafndan ayplanma ve dlanma, gnahn sorumluluundan daha baskndr. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 6. Aile iinde dini kurallar yerine getirmeyenleri uyarmak gerekir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 7. Komusu a iken kendisi tok yatan bizden deildir. sznn gnmzde pek nemi yoktur. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 8. Rzkn temin edemeyeceim endiesi ile az ok yapmak doru deildir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 9. Hastalk, sakatlk, ruhi knt, gelecee ait endie ve beklentiler (manevi boluk, lm korkusu, ahiret inanc gibi) Allaha olan inancmda temel etkendir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 10. Kuran ve snnette aklananlar dorudur ve her ada geerlidir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 11. Dnya malnn hibir deeri yoktur aslolan br dnyada mutlu olmaktr. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 12. Hz. Muhammet, her ada rnek alnabilecek bir insandr. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 13. Zekt ve sadaka vermek kiiye bereket ve zenginlik getirmektedir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 14. Din hayat dzenli yaamayan kii yine de mbarek gn ve gecelerde ibadet etmelidir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 15. Kurban kesme ibadetinin yerine yoksul ve dknlere yardm edilmelidir ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 16. Din hayat dzenli yaamayan kii yine de mbarek gn ve gecelerde ibadet etmelidir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi Katlmyorum 17. Gnlk hayatta davranlar dini kurallar dorultusunda belirlemek gereklidir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi Katlmyorum 155

18. Doru ve drst olmak da namaz ve oru gibi bir ibadettir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 19. Dindarln gstergeleri sadece ibadetler deildir; nemli olan vicdan (i) temizliidir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 20. Dinin emir ve yasaklarn yerine getirmekten ok rf, det ve trelere uymak daha nemlidir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 21. Kiinin davranlarn olumlu ynde deitirmiyorsa yaplan ibadetlerin hibir deeri yoktur. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 22. nsanlara inanlarndan dolay deil, insan olduklar iin deer vermek yaknlk gstermek gerekmektedir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum ve

23. Muska yaptrmann, trbe ziyaretinde bulunmann ve benzeri faaliyetlerden medet ummann din adan bir sakncas yoktur. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi katlmyorum 24. Kii sadece mensup olduu mezhep dorultusunda dini hayatn ynlendirmelidir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi Katlmyorum 25. Dindar olmak iin herhangi bir tarikata ve ya cemaate girmeye gerek yoktur. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi Katlmyorum 26. Allah, dine uygun yaamayan toplumlar deprem, sel vb gibi afetlerle cezalandrmaktadr. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi Katlmyorum 27. Derin bir dnce sonucunda veya youn bir duygusal dnemde, Allahn varl kesin bir ekilde hissedilebilir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi Katlmyorum 28. Dini bilgilerimi edindiim kitaplarn banda ilmihal kitaplar gelmektedir. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi Katlmyorum 29. Dini bilgileri slamn temel kaynaklar olan Kuran Kerim ve hadislerden almaktaym. ( ) Tamamen katlyorum ( ) Katlyorum ( ) Kararszm ( ) Katlmyorum ( ) Hi Katlmyorum

156

ZGEM FORMATI

A. KMLK BLGLER Ad ve Soyad : Tark GVEND Doum Yeri : stanbul Doum Tarihi : 1976 Yabanc Dili : ngilizce Uzmanlk Alan : B. ADRESLER VE TELEFON NUMARALARI Ev : Grsel mh. Rabak sk. No/60 Kathane/ stanbul : Cep : 505 237 66 47

C. AKADEMK NVANLARI (niversitesi- Fakltesi ve (ay-gn-yl) Tarih) Lisans : lahiyat fakltesi 1976da istanbulda dodum. Grsel ilkretim ve Eyp lisesini bitirdikten sonra 1995 ylnda Sleyman Demirel niversitesi lahiyat Fakltesinde lisans eimime baladm. 2000 ylnda lisan eimimi tamamladm. u an Pendik .H.Lisesinde meslek dersleri retmeni olarak grev yapmaktaym.