makale

DREN NOKTA KAYNAK ELEKTRODU MRNN DENEYSEL ANALZ

Selahaddin ANIK *, Ahmet OUR, **Murat VURAL*** , Haldun TURAN ****,
* Prof. Dr., T Makina Fakltesi, ** Prof. Dr., SA Mhendislik Fakltesi Makina Mh. Bl. *** Do. Dr., T Makina Fakltesi, **** Otokar Otobs Karoseri Sanayi A.. Kalite Birimi

Bu almada otomotiv sanayinde yaygn olarak kullanlan diren nokta kaynanda kullanlan elektrotlarn mrnn deneysel analizi amalanmtr. Bunun iin elektrod ucundaki deformasyonun kaynak ekirdek apn ne ekilde etkilediinin tesbiti amacyla, yaygn kullanlan bir elektrod malzemesi ve fabrika ortamnda alminyum salar zerinde bir seri deney yaplm; elektrot u formunun deiimi gzlenmi ve bu deiimin nokta kaynann karakteristiklerine etkileri deerlendirilerek grafikler halinde sunulmutur. Anahtar szckler : Diren nokta kayna, alminyum kayna, elektrod mr

This study is done to determine the life of the electrodes used in resistance spot welding in welding of aluminium-based materials. For this purpose CuCrZr type electrode, a widely used resistance spot welding electrode for aluminium materials, is selected and a series of experiments were done to analyse the life of the electrode. The electrode dimensions were measured, and the tensile-shear tests were applied to the specimens to obtain the effect of the electrode wear to the tensile-shear forces of the spot welded specimens. The results were plotted and discussed. Keywords : Resistance spot welding, aluminium welding, electrode life

GR
Otomotiv sanayi, gelien teknolojiyi yakndan takip eden ve her trl gelimeyi bnyesine adapte edebilme kolaylna sahip bir endstridir. Bir otomobilin retilebilmesinde binlerce para kullanlmakta ve yzlerce farkl tipte ilem gerekletirilmektedir. Bu ilemlerden belki de en nemlisi, ara kalitesini % 40 orannda etkileyen, aracn gvdesinin ortaya karld kaynak ilemleridir. Bir otomobil fabrikasnn kaynak atelyesinde gvdenin imali iin kullanlan belli bal kaynak yntemleri, diren nokta kayna, diren diki kayna, MAG kayna, saplama kayna ve yumuak lehimlemedir. Bu kaynak yntemleri arasnda, aracn ortaya kmasnda arlkl rol, diren nokta kaynana aittir. malatta genellikle diren nokta kayna elektrodlar gzle muayene edilmekte ve tecrbeye dayal olarak belirlenen aralklarla tralanmaktadr. Elektrod ularnn

deformasyonunun kaynak kalitesine etkisinin sistematik bir ekilde incelenmesi prosese katkda bulunma bu almann yaplma amacdr. Elektrodlardaki deformasyonun kaynak kalitesine etkisinin analiz edilebilmesi amacyla gerekletirilen deneylerin imalat artlarn yanstabilmesi iin, kullanlan malzemeler Otokar Otobs Karoseri Sanayi A..de imalatta kullanlan malzemelerden seilmi ve deneyler, imalatta youn ekilde kullanlan bir kaynak makinasnda gerekletirilmitir.

ekil 1. Diren Nokta Kayna

DENEYSEL ALIMALAR

Kullanlan Malzemeler Deneylerde seilen bir elektrod bal ile 10000 nokta kayna yaplarak, nokta saysna bal olarak elektrotda boyutsal deiikliklerin kaynak ekirdek apna ve dolaysyla diki kalitesine etkileri analiz edilmitir. Deneylerde Le bronze industrial tarafndan retilen CRM 16X kod nolu CuCrZr tip BakrKrom-Zirkonyum alaml elektrodlar kullanlmtr. DIN 44759 Class 2ye dahil bu elektrod, zellikle seri imalatta kullanlmak zere gelitirilmi ve otomotiv sanayinde yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Kimyasal birleimleri Cr % 0,4, Zr %0,03, Cu % 99,57 eklindedir. Elektrodun ekli ve grnts ekil 2 ve 3de verilmitir.

ekil 2. Deneylerde Kullanlan Elektrod Bal Boyutlar

ekil 3. Deneylerde st ve alt kullanlan elektrod balklar ve adaptrleri. a) Alt elektrot b) st elektrot

Deneylerde kullanlan esas metalin mekanik ve kimyasal zellikleri Tablo 1de verilmitir. Esas metalin kalnl 1 mmdir.
Tablo 1. Esas Metalin Mekanik ve Kimyasal zellikleri

MEKANK ZELLKLER AKMA EKME % UZAMA DAYANIMI DAYANIMI (N/mm2) (N/mm2) 1.7218001 01 104 108 8.7 KMYASAL BLEM %Si %Fe %Cu %Mn %Mg %Cr &Zn %Ti %Al 0,15 0,25 99,52 PART NO TEST NO

Kaynak parametreleri Deneylerde 2500 N elektrot kuvveti, 30 KAlk kaynak akm, 7 periyodluk kaynak sresi, 10ar periyodluk sktrma ve tutma sreleri uygulanmtr. Deneyler 180 KVAlk sabit kaynak makinasnda yaplmtr. Elektrot kuvveti, analizr yardmyla, makinann basn valfleri kullanlarak ayarlanmtr. lmde Avil marka Presstotest model, B010000 tipi kuvvet analizr kullanlmtr (ekil 4). Kaynak akmnn deeri lmnde LUTRON marka DM-6057 model kaynak test cihaz kullanlmtr. Akm ntlenmesinin engellenmesi, uygun soutmann salanmas ve imalat hzlarna yakn olmas amacyla deneyler 20 adet/dakikalk hzla gerekletirilmitir. 10000 adet nokta kaynann dzgn biimde yaplabilmesi iin kaynaklar 25x25 mmlik kare eklinde izilmi sa plakalar zerine uygulanmtr. Her 245 ila 250nci numunelere ekme deneyi uygulanmtr. Elektrot deformasyonunun tesbiti iin ekil 4te verilen boyutlar temel alnmtr. Elde edilen nokta kaynakl numunelerde elektrot dalma derinlikleri ve kaynak ekirdeinin aplar da llerek grafik halinde gsterilmitir.

ekil 4. 250 kaynak boyunca akmn nokta saysyla deiimi

DENEY SONULARI
ekil 5de st ve alt elektrot balklarnn boylarnn nokta saysyla deiimi, ekil 6da ise elektrot balklarndaki mantarlamann nokta says ile deiimi, ekil 7de st ve alt elektrot bal u aplarnn nokta saysyla deiimi ; ekil 8de, numunelerdeki toplam kme miktar deiimi; ekil 9da ortalama dme apnn nokta saysyla deiimi; ekil 10da ise, numunelerin ortalama ekme-makaslama dayanmlarnn nokta saysyla deiimi verilmitir.

ekil 5. st ve Alt elektrot balklarnn Boylarnn Nokta Saysyla Deiimi

ekil 6. Elektrot Balklarndaki Mantarlamann Nokta Says ile Deiimi

ekil 7. st ve alt Elektrot Bal U aplarnn Nokta Saysyla Deiimi

ekil 8. Numunelerdeki Toplam kme Miktar Deiimi

ekil 9. Ortalama Dme apnn Nokta Saysyla Deiimi

ekil 10. Numunelerin Ortalama ekme Makaslama Dayanmlarnn Nokta Saysyla Deiimi

SONULAR ve TARTIMA
Deneyler boyunca st ve alt elektrot balklarnn boy ve apndaki deiim, kaynak yaplan saclarn yzeyindeki kme miktar, dme ap ve ekme-makaslama dayanmlar llerek grafiksel olarak bu deerlerin artan nokta saysyla deiimleri sunulmutur. st ve alt elektrot balklarnn boylar, yaklak olarak 4000 nokta kaynaa kadar hzl, bu deerden sonra ise yava bir ekilde azalma gstermitir. Elektrot balklarnn mantarlama miktarlar da byk bir yaklaklkla ayn sonucu vermitir. Bunun nedeni, elektrot u yzeyindeki snmann, daha kolay plastik ekil deitirmeyi mmkn hale getirmesidir. Nokta kaynaklar boyunca, ilem gerei elektrodun paraya hzl yaklamas ve basn uygulamas hemen ardndan akmn gemesi nedeniyle, hem elektrot hem de para yzeyinin snmasnn ve deformasyonunun kolaylamasnn yan sra, elektrot u yzeyinin kenarlarnda deformasyon miktarnn ve ortasnda soutma suyunun etkisinin daha fazla olmasndan dolay, elektrot ucunda ikinci bir yzey olumaktadr. ekme makaslama dayanmlarnn nokta kayna saysyla deiimleri incelendiinde, numunelerin dayanmlarnn 10000 kaynak sonunda ilk deerden daha dk olmad grlmtr. Bu sonu, dme apndaki artla birlikte deerlendirildiinde elektrot yzeyi byrken dme apnn da byd ancak ekme makaslama dayanmnda ayn oranda bir art olmad grlmektedir. Ulalan sonu, elde edilen kaynaklarn yksek mukavemetli ve gvenilir olduu anlamna gelmemektedir. Bunun nedeni, elde edilen dier deerlerin ve numune kaynaklarn grntlerinin, bu deerlerin kritik olabileceini, dolaysyla 10000 noktadan sonraki herhangi bir kaynan zellikle yzey kalitesi bakmndan tatmin edici olmayacan gstermektedir. ekme makaslama deneyi sonucunda kopma olay, nokta kayna civarndaki sata yrtlma eklinde meydana gelmitir. Bunun nedeni, sac yzeyindeki elektrot kme

blgesinde, sactaki incelme sonucu ekme dayanmnn dmesi ve bu blgeye oranla nokta kayna dayanmnn daha yksek olmasdr. Yukardaki aklamalar nda, 4000-4500 noktadan sonra elektrotlarn tralanmas gerektii veya elektrot ucunun bymesine gre akmn arttran step program altrlp akm kontroll olarak kademe kademe ykseltilmesi gerektii sonucuna ulalmtr.

KAYNAKA
1. Ank, S. Vural, M., 1000 Soruda Kaynak Teknolojisi El Kitab, 3.Bask, Birsen Yaynevi,

stanbul, 2000, s.186-209 2. 3. Vural, M., Elektrik Diren Kayna Seminer Notlar, 1998. N, N. Resistance Spot Welding, Nippert Dawson Ltd., ngiltere, 1997

4. Defourney, J., Leroy, V., Compared Possibilities and Limitations of Resistance Spot Welding Joints in Coated Steel Sheets, DVS Berichte Band 124, 1989, s.26-31 5. 6. N, N. Spot Welding Data1, Martin Electric Ltd., ngiltere, 1990 Otokar Test Raporlar, Adapazar, 2000