nh gi ri ro trong kim ton ni b gip doanh nghip t c mc tiu hot ng TS.

Trn Th Hng Mai i hc Thng mi Trong hot ng SXKD cc DN thng phi i mt vi nhiu loi ri ro. Nhng ri ro ny c th pht sinh do bn thn DN hay t mi trng kinh t, chnh tr, x hi bn ngoi. hot ng ca n v t c hiu qa kinh t cao DN phi qun l ri ro thng qua cc cng c khc nhau, trong c kim ton ni b. Bng vic s dng cc phng php ring kt hp vi kh nng chuyn mn v a v php l nht nh trong DN, kim ton ni b nhn din ri ro, nh gi ri ro cc mc khc nhau, t c nhng t vn hp l cho lnh o cc cp trong n v ra quyt nh ng. Mc tiu hot ng ca hu ht cc doanh nghip l li nhun. t c mc tiu ny, cc DN phi thit lp v duy tr h thng kim sot ni b (HTKSNB) hu hiu. Nh cc nh qun tr c th hn ch ti mc thp nht nhng thit hi c th xy ra do hot ng SXKD gp nhng bt trc kh lng trc, iu hnh ton b hot ng SXKD c hiu qu v m bo tnh h thng. Mt trong nhng b phn quan trng ca HTKSNB l kim ton ni b (KTNB). Vi chc nng '' nh gi v ci thin tnh hu hiu trong qun tr ri ro, kim sot v nh gi''1, KTNB c th gip DN thit lp mc tiu hot ng cng nh lp k hoch, gim st qu trnh thc hin cc mc tiu. Vi vai tr KTNB cn thc hin nh gi ri ro trong hot ng ca DN. Ri ro l kh nng xy ra s c bt li cho ch th, hay c th hiu l nhng nguy c mt hnh ng hoc mt s kin s c nh hng bt li n vic t c cc mc tiu cng nh vic thc hin thnh cng nhng chin lc kinh doanh ca mt t chc. Khi thc hin cng vic, kim ton vin cn pht hin, xc nh phm vi ca ri ro bo co cng nh c nhng xut n v c th qun l c ri ro. Lin quan ti ri ro, kim ton vin ni b cn thc hin mt s cng vic: 1/ Nhn din ri ro Ri ro trong doanh nghip thng do cc nguyn nhn: mu thun v mc ch hot ng; cc chin lc DN a ra cn tr vic thc hin mc tiu; cc yu t bn ngoi: chnh tr, mi trng i th cnh tranh, thay i ngnh, thay i mi trng php l, th trng tin t; cc yu t bn trong: qui trnh hot ng, x l thng tin, cng ngh; thiu nhn s ch cht, b phn qun l cht lng yu, tng trng qu nhanh,... Nu xt theo bn cht, ri ro trong DN gm: - Ri ro kinh doanh: l ri ro lin quan ti lnh vc kinh t, k thut hay i th cnh tranh. Loi ri ro ny thng lin quan ti vic tm kim mc tiu kinh doanh- hng ha, dch v t cc nh cung cp bn ngoi. Nhng ri ro c th c l thng tin gi mo hoc qu mc t nh cung cp, thng tin sai hoc chm, quan h vi nh cung cp hin thi khng t c gi tr tt nht,....
1

International Standards for the Professional Pratice of Internal Auditing, IIA, 2004,

- Ri ro ti chnh: l ri ro lin quan ti li sut, dng tin, t gi hi oi, tin,... Loi ri ro ny c kh nng pht sinh rt ln. Cc ri ro c bn thng xy ra l: sai st trong qun l dng tin dn ti thiu tin vo thi im cp bch, tn tht do t gi hi oi thay i bt thng, la chn sai ngun tin cn s dng lm tng chi ph ti chnh, gim s u t, ri ro lin quan ti doanh thu,... Chng hn ri ro hi oi l hot ng kinh doanh ca mt cng ty b tc ng bi nhng thay i trong t gi. Loi ri ro ny d xy ra cc DN xut nhp khu. i vi DN nhp khu ri ro xy ra khi ngoi t n v phi tr trong tng lai ln gi so vi ni t, cn vi DN xut khu s ngc li khi ngoi t s nhn trong tng lai gim gi so vi ni t. - Ri ro nhn nhng lin quan ti vic vi phm php lut (Lut K ton, chun mc k ton,...). Chng hn, DN c th ghi nhn doanh thu sai nin : ghi nhn doanh thu phi trc ngy c t khai xut khu nhng trong thc t ghi nhn doanh thu sau ngy c t khai xut khu. Ghi nhn doanh thu khng iu kin ca VAS 14 v doanh thu khng c thc xy ra ch yu cc doanh nghip cung cp dch v (khch hng gia cng ch bin) v xy dng v thi im ghi nhn doanh thu kh phc tp, ty theo c im tng ngnh ngh. - Ri ro iu hnh: l nhng tn tht v nhn lc ch cht, th trng, tin cy i vi sn phm, khch hng,... Cht lng v s lng nhn lc trong cc DN lin quan n vic tuyn dng, o to, chnh sch tin lng, khen thng, k lut. V vy DN c th gp cc ri ro: nhn lc thiu kinh nghim, khng c o to su, chi ph cho lao ng qu cao, nhn vin tuyn dng c vi phm php lut, tr lng cho nhn vin khng ng (qu cao hoc qu thp), nhn vin vi phm ni qui, qui ch,.... Cc quyt nh lin quan ti th trng (chnh sch gi, qung co, la chn nh phn phi...) c th dn ti nhng ri ro: do qung co khng hp l lm mt khch hng, chi ph qung co qu cao so vi li ch em li, n gi bn xy dng khng hp l nn hng khng bn c hoc doanh thu qu thp so vi chi ph b ra, quyt nh nh phn phi thiu iu kin lm nh hng n thng hiu ca DN,... Lnh o DN ph duyt h s qu gp nn ra quyt nh sai lm... Nu xt theo mc tiu kim ton, KTNB c th gp cc loi ri ro: - Ri ro v tnh tun th: hot ng ca doanh nghip khng tun th cc qui nh ca lut php, ch v ti chnh, k ton, bo v mi trng,.... - Ri ro v tnh chnh xc: s liu do k ton thu thp, x l v cung cp thiu chnh xc do cng vic kh kim tra, kim sot (xy dng c bn), trnh cn b qun l, k ton,.... - Ri ro v tnh ng k: vic ghi nhn doanh thu, chi ph ca DN khng ng k pht sinh thc t. - Ri ro v tnh hin hu: cc khon doanh thu, chi ph thc t pht sinh nhng khng c ghi s v cung cp trong Bo co k ton. - Ri ro v tnh hiu qu: cc khon chi ph chi ra khng hp l lm cho hot ng hiu qu thp hoc khng c hiu qu. - Ri ro v tnh trnh by v khai bo: doanh thu, chi ph khng c nh gi ng, thng tin trnh by trn Bo co k ton khng hp l. Xt theo ngun gy ra ri ro c:
2

- Ri ro do qui m, tnh phc tp ca qu trnh SXKD ca DN (ri ro tim tng). - Ri ro do Nh nc thay i c ch chnh sch. - .... 2/ nh gi ri ro Qu trnh nh gi ri ro cn thc hin qua cc giai on:
Xc nh i tng c kim ton (khch hng) Xc nh cc nhn t nh hng ti ri ro ca tng i tng Nhn din ri ro nh gi ri ro

Trc ht kim ton vin cn cn c k hoch KTNB nm, yu cu ca lnh o cp cao trong DN xc nh i tng no s c a vo chng trnh kim ton ny. Sau kim ton vin cn tm hiu tng i tng kim ton c th, xem xt cc nhn t c kh nng lm tng ri ro ca DN. Cng vic ny lun c coi trng mc d kim ton vin l ngi ca DN. L do l KTV khng th hiu mt cch su sc mi cng vic trong tng hot ng, tng b phn trong DN. Trong qu trnh tm hiu KTV t cc cu hi v tm p n hp l nht: - Nhng ri ro c th xy ra trong hot ng ca DN. - Lnh o cc cp ca DN c chnh sch g trong qun l, iu hnh hot ng n v cng nh s quan tm ti kt qu kim ton ni b (trc kia v hin nay)? - Trong giai on hin nay DN c u tin ti a ha li nhun khng? - C ch tnh tin lng, thng cho ngi qun l, vin chc? - DN c tham gia cc hot ng ca cng ng khng? - Trng cc b phn k ton, kinh doanh,... c b p lc bt thng khng? - Gia cc cn b cc v tr, b phn quan trng c mi quan h h hng hay tnh cm khng? - Trong vng 12 thng tr li, DN c sn phm, dch v mi khng? Trn c s nhng ri ro c th xy ra, b phn KTNB la chn cc nhn t ch yu v sp xp theo th t u tin lm c s nh gi. Do c th c nhiu loi ri ro nn kim ton vin cn chn nhng ri ro quan trng nht i vi cc b phn trong DN (5 10 loi) xem xt. Cng vic ny c thc hin da trn kinh nghim ca kim ton vin vi cc i tng c kim ton, kt hp vi tham kho cc thng tin t ngi qun l v cc ngun khc. Chng hn, khi kim ton hot ng huy ng vn ca ngn hng cn xem xt ri ro v li sut, ri ro mi trng trong nc v th gii, ri ro o c ca cn b huy ng vn. Cn khi kim ton qu trnh thi cng cc cng trnh XDCB ti cc DN xy lp cn quan tm hn ti ri ro khng tun th cc qui nh trong xy dng, thit k, ri ro do tp hp chi ph khng chnh xc v ng k, ri ro v tnh hiu qu sn xut. Trong mi trng hp b phn KTNB u xy dng m hnh nh gi ri ro cho tng i tng kim ton theo mu:
Ri ro BNG NH GI RI RO B phn (hot ng)......... im cho mc nh hng im cho kh nng xy ra

Kim ton vin ni b chm im v kh nng xy ra v mc nghim trng cho tng b phn hot ng, tng ni dung theo nguyn tc kh nng ri ro cng ln th im cng cao (thang im 10/10). Trong ri ro c mc nghim trng, kh nng xy ra gn nh chc chn (76 - 100%) c im cao nht t 8 10 im, cn nhng ri ro him khi xy ra (di 5%) c im thp nht t 0 n 2 im. Sau kim ton vin c th lp Bng tng hp ri ro ca cc i tng kim ton trong sp xp cc b phn (hot ng) theo th t u tin trn c s tng im ri ro. Nu c nhng i tng cng im th cn c thm vo cc nhn t khc xp hng.
BNG TNG HP RI RO STT B phn (hot ng) 1 2 ...

Ri ro

.....

...... Tng im ri ro

Cc phng php nh gi ri ro m KTV ni b c th s dng l: - Phng php hi c: nh gi hot ng qua thng qua cc bng chng c gi tr (chng t, thng tin th cp). - Phng php d bo: nh gi tc ng tim tng gy ra bi cc tc nhn ang tn ti v s pht trin trong tng lai. 3/ T vn DN qun l ri ro T kt qu nh gi ri ro, kim ton vin c th t vn cho cc nh qun l DN cc bin php qun l ri ro theo cc hng: - Gim ri ro bng cch tng cng vic s dng h thng kim sot ni b nhm lm gim kh nng xut hin hoc s tc ng ca ri ro xung mc c th chp nhn. - Trnh ri ro bng vic khng tin hnh mt s hot ng - Chp nhn ri ro nu ri ro khng ln - Chuyn giao ri ro cho t chc khc nh mua bo him, gp vn lin doanh, u thu li. V d mt DN c hot ng kinh doanh nc ngoi d gp phi ri ro th trng, ri ro t gi hi oi. Trng hp ny hot ng ca DN ph thuc vo s bin ng ca t gi hi oi. KTNB c th xut cc phng n nh sau: Mt l: gim ri ro bng cch thu cc chuyn gia v ngoi t; a dng ha cc hot ng SXKD v thc hin hp ng nhp khu song song vi hp ng xut khu ly li hot ng ny b l hot ng kia; s dng cng c phng nga nh thc hin giao dch k hn, quyn chn tin t, gia tng d phng thng qua nhng nghip v phi sinh trn th trng ngoi hi,...; bn ri ro cho trung gian ti chnh,... Hai l: trnh ri ro bng cch ngng hot ng kinh doanh nc ngoi hoc gi nguyn hot ng ti khu vc Ba l: chp nhn ri ro v khng tin hnh bt k hot ng no.

Bn l: chuyn giao ri ro bng vic s dng cc bin php phng hoc chng t rng tt c cc n hng mua v bn u nm trong kh nng ti chnh ca DN. Hoc trong DN xy lp, KTNB c th t vn: + Gim ri ro bng cch kim sot cht ch vic s dng my thi cng, qui nh ch bo co v cung cp thng tin t cng trng thch hp. DN cn xc nh c th ni dung thng tin bo co, thi gian bo co (ty thuc vo v tr ca cng trnh so vi vn phng DN gn hay xa) phng thc bo co (vn bn, in thoi,...), ngi bo co, ngi nhn v kim tra bo co, ch thng (bo co sm), pht (bo co chm, sai s tht). Phng k ton c to iu kin cho hot ng ca cc b phn chc nng khng, c gy kh khn khu no,...?. ng thi DN cng phi thng xuyn t chc nh gi vic thc hin cc bin php kim sot ri ro. + N trnh ri ro bng cch ch thc hin nhng giao dch c kh nng pht gic ri ro ln. + a dng ha ri ro bng cch a dng ha th trng, sn phm ( thc hin thm cc hot ng khc nh sn xut, kinh doanh hng ha, kinh doanh bt ng sn u t,....) + Chuyn giao ri ro bng cch mua bo him cho nhng cng trnh c kh nng xy ra ri ro cao, thc hin lin kt, lin doanh vi cc n v khc, giao thu cho cc nh thu ph. Phng n ny nn thc hin khi chi ph thc hin cao hn chi ph chuyn giao. Kt qu KTNB ch c th tr gip DN t c mc tiu hot ng khi lnh o n v thit lp chng trnh hot ng cho KTNB; tip nhn v coi trng bo co KTNB; m bo s h tr nht nh cho KTNB v ti chnh, cng vic; t chc KTNB c v tr nht nh trong b my qun l ca DN, hay ni cch khc DN thc s quan tm ti cng tc KTNB. Mt khc, cng vic ny i hi kim ton vin ni b khng nhng phi c chuyn mn cao v kim ton m cn phi c kin thc v cc lnh vc khc nh qun tr doanh nghip, qun tr nhn s, kinh t mi trng, k thut,... Trng hp kim ton vin khng th tha mn nhiu yu cu v chuyn mn nh vy th DN cn b tr thm nhng cn b c chuyn mn chuyn su trong cc lnh vc khc tham gia vo KTNB. Pht trin cng tc KTNB trong cc DN c v chiu rng ln chiu su l cng vic khng d dng. t c mc ch ny cn c s phi hp cht ch gia B Ti chnh, Kim ton Nh nc vi cc DN trong vic a ra hnh lang php l thun li cng nh qun l, kim sot cng vic ny./.
Ti liu tham kho 1/V Hu c, Kim ton ni b - Khi nim v qui trnh, NXB Thng k, 1999 2/ International Standards for the Professional Pratice of Internal Auditing, IIA, 2004. 3/ Trnh Thy Anh, Xy dng danh mc ri ro trong d n xy dng cng trnh giao thng Vit Nam hin nay, http://www.uct.edu.vnkcchbcvkh