Bernard Lewis ile Sylei ubat 2012

Trkiyeyi, Orta Dounun slam corafyas ile karlatrrsak, Trkiyenin sivil zgrlkler, ekonomik kalknma, kresel konum gibi alanlarda ne ktn gryoruz. Nasl oldu da Trkiye dier lkelerin arasndan syrlabildi? Gemi her daim nem arz eder. Gnmz gemiin rndr. Trkiyenin gc, bamszln hibir zaman kaybetmemesinde yatyor. Trkiye, ran ve Afganistan, bu corafyada, bamszln tamamyla koruyan yegane lkelerdi. Dier lkeler Avrupal emperyal ynetimlere bir ekilde boyun edi. Bu lkeyi birbirleriyle ve dier lkelerle karlatrmay olduka ilgin buluyorum.

Bugn Trkiyede, Osmanl medeniyetinin ve Trklerin gemite Orta Doudaki liderlik rolnn romantize edilip, yceltildiini gzlemliyoruz. Trkiyenin, eitim ve ekonomi alanlarndaki kalknmasnn yardm ile, Orta Dounun kresel statsnn ykseltilmesikonusunda gemiteki gibi liderlik rol stlenebileceinin heyecanla savunulduunu grmek mmkn.Sizce Trkiye, byle bir geliime ve deiime nderlik edebilecek potansiyele sahip mi? Trkiyenin belirtmi olduunuz blge lkeleri iin nc rol zaman zaman oldu ancak kesintiye urad ve tersine dnd. rnein astronomi konusunu ele alalm. Tam tarihini net olarak hatrlamyorum fakat 1600l yllarda dnyada iki tane byk ve kapsaml gzlemevi vard: bunlardan biri Avrupada dieri ise Trkiyedeydi ve her ikisinde de gkyz gzlemleri yaplyor ve yldzlara dayal veriler oluturuluyordu. Ve baarlar da birbirine edeerdi. Fakat zaman ilerledike, baarlar asndan aralarnda byk bir ak olutu nk Avrupadaki gzlemevi modern bilimin temelini oluturur nitelie brnrken Osmanl gzlemevi Kuran ile elitii iddialarna dayandrlarak yetkililerce ykld. slam ve Bat dnyas arasnda pekok farkllktan sz edebiliriz. Bu farkllklarn bazlar, neden bir toplumun dierine gre bir takm alanlarda daha nde olduuna ynelik aklama bulmada bize ok nemli ipular verir. Trk tarihilerin bu konuyu akszllkle tartmasna ynelik saygm sonsuz. Geleneksel tarihilik anlaynda baarszlk ve sorumluluk kolay kolay itiraf edilen eyler deildir. Genellikle baarszlk ya bir bakasna aittir ya da bir bakasnn eytani kurgular sonucu gereklemitir. Baarszlkla sonulanan Viyana kuatmasnn ikinci baarszlyla ilgili Osmanl yaptlar o kadar akszl ve akyreklilikle yazlm ki. Nerede yanl yaptk? Ne hatalar iledik? Bu tarz sorular sorulmu ve yazarlar yenilgiyi hibir zaman bir zafer olarak aklama yoluna gitmemitir. Bu, Osmanl yllarndan bu gne kklenerek gelien bir gelenek. Birey, grup ya da toplumlarn yaptklar birey iin sorumluluu stlenmeleriyle bir bakasna ykmalar arasnda sebep ve sonu asndan byk farkllklar doar. ler yolunda gitmeyince sorabileceiniz iki soru vardr: nerede hata yaptk ve bize bunu kim yapt? Eer soruyu, Mslman corafyada sklkla karmza kan, yani ikinci ekliyle soruyorsanz, bu sizi, sadece toplumsal ve kltrel nevroza olarak tanmlayabileceim birok komplo teorisi ile babaa brakr. Fakat soruyu nerede yanl yaptk eklinde soruyorsanz, toplumunuzu dorudan teste tabi tutmu olur ve zm bulma ansn arttrrsnz. Trkiyede her iki soru da soruluyor. zelikle 19. yzylda biz nerede hata yaptk sorusunun daha sklkla sorulduunu gryoruz.
1

Bazlar, Trkiyeyi, slam dnyasnn deiimi iin model lke olarak ne sryor. Sizce Trkiye bu corafya iin model lke olabilir mi? rnein kadn haklar konusunda Trkiyeden renilebilecek eyler var m? Bence Trkiye rnek tekil etmelidir. Bir sre iin rnek lke olarak nemli bir rol oynad da aslnda. Fakat Trkiye bugn rnek tekil etmektense nndeki rnekleri izlemeyi tercih ediyor. Trkiye ile dier Mslman lkelerin arasndaki fark, bahsettiim gibi, nerede yanl yaptk sorusunun bize bunu kim yapt sorusuna oranla ncelik arz etmesidir. Aradaki fark sorumluluk almak ile sorumluluktan kamak arasndaki farktr. Kadnlarn rol de olduka nemlidir. Siz her zaman kadnn kamusal yaamdaki yerini n plana kardnz. lginizin kayna nedir? Bu konunun blge iin nemi hakknda ne dnyorsunuz? Uzun yllar nce, hala Londra niversitesinde retim grevlisi olarak alrken edindiim ilgin bir anm var. Bir gn, tarih blmndeki lisans rencilerimizden biri benimle grmek istedi ve ben de elbette bu talebi geri evirmedim. Grmemizde, rencim, okulu brakmaya karar verdiini belirtti ve okuldan ayrlmadan bana veda etmek istediinden sz etti. yi bir renciydi, belki de departmandaki en iyi rencilerimizdendi ve akas, okulu brakmasn anlamakta glk ektim ve ayrlma sebebinin maddi kaynakl olmadndan emin olmak istedim nk yle olmas halinde kendisine bir ekilde burs bulmaya alabilirdik. Fakat rencim ayrlma kararnn maddi olmadn, gen bir adamla tantn, Ona ak olduunu ve evleneceklerini belirtti. Evlenecei adamn lise karnesi olduka zayft ve herhangi bir niversiteye kabul edilmemiti. Bir ie girmi, alyordu. O dnemlerde muhtemelen 19-20 yalarnda olan bu gen kzn szleri hala ok net aklmdadr: Kadnn, einden daha tahsilli olduu bir evlilik bence mutlu bir evlilik olmayacaktr. Bu szler beni olduka artmt:. Eeer tek gzl birine ak olursak, ki bu da mmkn, bu bizim de tek gzmz karacamz anlamna m geleceki? Yorumumu elbette kendime sakladm. rencim kararn oktan vermiti ve zaten bir sre sonra da okuldan ayrld. Okuldan ayrldktan sonra bana neler geldi, bilmiyorum. Bu olay baz problemlerle ilgili farkndalm arttrd ve bununla birlikte feminist olduumu syleyebilirim. Sonrasnda ise kadn rencilerimin sorunlarna ve eitim gereksinimlerine zellikle daha duyarl olduum dikkat ekmeye balad. Bu konu, Atatrkn kadn haklar konusunda yapt bir konumada tm hatlaryla ortaya konuyor. Bir Osmanl paasnn kadn haklarn desteklemesi, oka karlatmz bir durum deil. Atatrk yle diyor: Grevimiz Trk milletini modernletirmektir ve bu grevi milletin sadece yarsn modernletirerek yerine getiremeyiz. Bence Atatrkn kadnlarn konumunu n plana karmas ok yerinde bir karard. Bu konudaki ilk adm kendinden nce bakalar atm olsa da yapt ok nemliydi. Kadn konusu daha nce de ele alnd. kinci Viyana kuatmasndan sonra Osmanl mparatorluunda nelerin yanl yapld zerine bir tartma balatld. Kuatma ncesi dnemlerde gerek genel olarak slam dnyasnda gerek Osmanl mparatorluunda hep ileri ynde admlar atlrken, kuatma sonras adm adm gerileme balad. 18. yzyldan sonra, slam corafyasnda ve zellikle de bu corafyadaki gelimelerin en farknda lkesi Osmanlda hararetli tartmalar balad. Nerede hata yaptk? Onlar hangi
2

alanlarda doru admlar atarken biz yanl admlar atyoruz? Ve bu tarz sorulara, askeri, siyasal, toplumsal adan pek ok farkl yant ne srld. Daha sonra, tam tarihini hatrlayamyorum fakat 1880lerde olmal, Trk yazar Namk Kemal yeni ve farkl bir neri ortaya att. Batnn gerisinde kalma sebebimiz kadnlarmza ynelik davranmzdr dedi. Kadnlarmza ayn ekilde muamele etmeye devam etmemiz sadece olumsuz sonular beraberinde getirecektir ve en nemlisi de de nfusumuzun yarsnn yeteneklerinden ve hizmetlerinden yararlanmam olacamzdr diye de ekledi. Namk Kemal ayrca koskoca bir nfusun eitiminin ilk yllarnn hakszla uram annelerin gzetiminde gerekletiinin de altn izerek ok nemli bir hususa deinmi oldu. Bence bu nemli bir neriydi. Zaten daha sonra da bakalar tarafndan Namk Kemalin grleri ele alnd ve gelitirildi. Ev ortam ok nemli nk evde kadn ve erkek arasnda otoriterlik ve eitsizlik mevcutsa, bu deerler genel yaama da yansyor. eriatta durum olduka ak, bir kadnn deeri yarm erkee denk biiliyor. Kz ocuk, erkek ocuun kazanmlarnn sadece yars kadarna sahip olabiliyor. Ya da davalarda iki kadnn savunmas bir erkeinkine edeer. Atatrkn mealesini tadn ve bu lkenin zerine ina edildii temel deerleri temsil ettiini iddia eden brokratlar, politikaclar ya da entelektellerin bu grevi laykyla yerine getirdiini dnyor musunuz? Bu sorunun yant, bir grevi laykyla yerine getirmekten ne anladnza gre deiir. Bu insanlar genel anlamda doru admlar attlar ve pekok deiiklie arac oldular. Fakat baz alanlarda da baarsz oldular. Mesela ok elilik ve kumal ele alalm. Kumaln nne geildi, ok elilik ise Trkiye Cumhuriyetinde yasad saylyor. Fakat bu kurumun hala, pratikte devam ettiini sylemek mmkn. Bugnn artlar gz nnde bulundurulduunda, deiim iinde olan Arap lkelerinde kadnn rolnn de deiebileceini dnyor musunuz? Sizce kadn haklar ve zgrlkleri ynnde olumlu admlar atlabilir mi? Baz admlar atld ancak devam getirilmedi. Bugn ise atlan admlar geri alnyor, ileriye deil geriye doru bir gidi var. Bazlarna gre Trkiye, slami kimliini daha kuvvetli vurgulayarak Orta Douda daha ciddi bir destek grebilir ya da rol stlenebilir. Siz bu vurguyu doru buluyor musunuz? Yoksa Trkiye Batl bak asn n plana kararak m blgedeki etkisini daha fazla hissettirebilir? Osmanl milletler topluluu fikrini nasl deerlendiriyorsunuz? Bu, Trkiyenin etkisini artrmak iin atabilecei bir adm tabii. Fakat asl soru, slam zerinden nasl bir etki yaratacanz ve etkinizi ne ynde ve ekilde deerlendireceinizdir. Bu soruya pek ok farkl cevap verilebilir. Dier taraftan, Avrupann ne anlam ifade ettii de bugn olduka karmak. nl bir Suriyeli, yakn zamanda yazd kitabnda Avrupal bir slamn m yoksa slami bir Avrupann m gelecekte bizi beklediini aratryor. Bat, kavram olarak anlamn kaybediyor. Buna ramen Bat kltrnn kaybetmedii tek deer, kendini eletirebilme kabiliyeti. Bu onun kuvvetli noktas.
3

eref-utan toplumu ile grev-sululuk toplumlar arasnda nemli bir ayrm vardr. eref ve utan sizin hakknzda bakalarnn ne dnd zerinden tanmlanrken, grev ve sululuk sizin kendi hakknzda ne dndnzn yansmasdr. Bu ayrm ok nemli nk pekok Mslman toplum kendini eref ve utan zerinden tanmlyor. Doru eylemi gerekletirdim mi? sorusu bireyin kendini eletirmesine olanak tanyor ve sizi daha iyi bi insan yapyor. Trkiyenin bu sorulardan hangisini sorduu nem arz ediyor. Doru adm m attm? sorusunun insanlar zeletireye ynelterek daha salkl hareket etmelerini saladndan bahsettiimizde, Trkiyenin bu adan geleceini nasl gryorsunuz? Osmanl milletler topluluu fikri, ngiliz mparatorluu gibi gemite kald ve yok oldu fakat ngiliz milletler topluluu rneinde de olduu gibi, bamsz bir grup devleti birbirine balayan tarihi, kltrel ve siyasal balarn tamamyla yok olmadn gryoruz. Fakat bu balar zerinden Osmanl milletler topluluu hayalini yeniden hayata geirmek bence imkansz. Bu fikri sadece Trkler kabul edecektir. Sizce Trkiye Orta Doudaki slam lkelerine nderlik edebilir mi, ya da nderlik etmeli mi? Bu sorunun cevab, Trkiyenin, Orta Douyu nereye gtrmek isteyeceinde yatyor. Eer Trkiye Orta Douyu Osmanlnn halifelik gnlerine gtrecekse, bence bu ok da parlak bir gelecek vaadetmiyor. Bugnn artlarnda bir Bat bloundan da bahsedemeyiz. ok daha farkl bir dnyada yayoruz. Orta Dounun nemi de eskiye oranla hzla azalyor. Bir zaman sonra da nemini tamamyla yitirecek. Neden byle dndm aklayaym. Arap dnyasnn fosil yaktlar haricinde herhangi bir rn yok. Petrol ve doalgaz haricinde Arap dnyasndan ihra edilen rnlerin toplam 5.5 milyonluk nfusa sahip Finlandannkileri gemiyor. Er ya da ge petrol ve doalgaz bitecek ya da yerini baka yaktlara brakacak. Bunun sonucunda Orta Dounun nemi de kaybolacak. Bu nemin bugn bile azaldn gryoruz. Avrupa ve Amerika Orta Dou ile eskisi kadar ilgilenmiyor. G artk daha da douya kayyor. 21. yzyln spergleri in ve Hindistan ve bu lkeler ayrca dnyann g odaklar olacaklar. Rekabet ve ibirlii gibi konularda bu lkelerin ad geecek. Orta Dou ise bu iki lke iin yalnzca rekabet ya da ibirliklerini glendirecekleri bir blge olarak gndeme gelecek. Belki srail, Orta Douda bir rol stlenebilir nk petrole ya da doalgaza baml olmad gibi kendine has yetenekleri ve insan kaynaklar var. Hatta Hindistan ve inin, bugn, srail ile yakn iliki ierisinde olmasn bu ekilde aklayabiliriz. Modern iletiimin insanlara, d dnya ile devaml iletiimde kalma ve yaadklar hayat ve zor koullar dier insanlarn yaad hayatlar ile karlatrma ans veriyor olmas ok nemli bir zellik. En ilgisiz ve eitimsiz insanlar bile bu sayede karlatrma yaparak durumlarnn ne kadar kt olduunu farkna varabiliyor. Filistinli Arap bir entelektelin bu konuda ok mhim bir aklamas var. Diyor ki: Orta Douda herhangi bir Arabn ortalama bir hayat yaayabilecei ve kamusal hizmetlerden faydalanabilecei tek yer, ikinci snf bir vatanda olarak yaayaca sraildir. Bu aklamay nemli yapan bunu sonunda birinin sze dkm olabilmesidir. Yeni olan bu.
4

Ya Trkiye? Trkiye henz bir karar vermi deil. nndeki seenek ya geriye, yani gemie gitmek, ya da gelecee bakmak. Bu seim Trklere kalm. Hatalarn deerlendirilmesinin yansra Trkiyenin yeniliklere ne kadar ak olduu da verilen kararda nemli bir rol oynayacaktr. slam dnyasnda yenilik (Arapada bida) knanan bir kelime olarak alglanyor. Bu algnn ardnda yatan mantk, btn sorularn cevabnn tmsel ve nihai bir vahiy zerinden zaten aklanm olduu ve yeni olann ayrca kt de olacana dayanyor. Eer Trkiye byle bir yolu tercih ederse, gelecei pek de aydnlk deil. Fakat Trkiye henz seimini yapmad. Bugn, her iki yola doru da admlar atmaya devam ediyor. Trkiyenin hala seim yapma ans var. Trklerin dindarlklarn kaybetmeden ya da slam kltrnden dn vermeden yenilik yolunu seme kapasitesi hala var, bu deiime olanak salayan kltrel koullarda yaayan pekoklarmz gibi. ltimas burada anahtar kelime. ltimas erdemli deildir nk kazanmlarnzn, hakederek deil, aileniz ya da bir yaknnz araclyla gereklemesine dayanr. Eer bir Trk, lkesinde bireysel kazanmlaryla istedii yerlere gelemiyorsa ve bunun iin bakalarnn araclna bavurmak durumunda kalyorsa, ya da lkeyi terkedip ansn Amerikada ya da baka bir yerde deerlendirmeyi tercih ediyorsa, burada bir sorun var demektir. Tahminlerimden yola karak oluturduum bir kitapta Trkiyenin gerilediini ve din odakl bir diktatrle dntn belirtmitim. randa ise bunun tersini, gl bir demokratik hareketlenmeyi gzlemliyorum. Trkiyenin hala tercih yapma ans var ancak belirttiim gibi gidiatn ileriye ynelik olduunu sylemek zor. Yap ve yap kartlar arasndaki mcadele hala devam ediyor. randa rejim deiiklii hakknda grleriniz nelerdir? randa ok gl muhalif hareketlerin varlndan sz edebiliriz. zellikle modern iletiim kanallar, telefon ve e-posta araclyla insanlar birbirleriyle devaml iletiim ierisinde. Hi phe yok ki randaki rejim poplaritesini yitirmi durumda. ki ana muhalif hareketten bahsedebiliyoruz. Rejim ierisinde ve rejime kar. ran nfusunun ounluunun yaadklar rejimin bir an nce sonlanmasndan yana olduunu gsteren birok kant var. Eer biz Bat dnyas olarak daha aktif bir ekilde bu duruma el atabilseydik, rnein muhalif glere destek kabilseydik, u anda ran hakknda daha farkl konuuyor olabilirdik. Bunun yerine elimizi kolumuzu baladk ve hi ama hibirey yapmadk. Bu konuyu daha geni apl konumak gerekiyor fakat ksaca unu belirtebilirim ki bu konuda hala yapabileceimiz eyler var. Siyasal slamn bylesine gl olduu Arap dnyasnda, deiim geiren bir lke, sizce laiklii rafa kaldrmal m? Laikliin uan iin mmkn olduunu sylemek zor. Bence slam corafyasnn en iyi ve hatta belki de tek umudu kadnlar. Kadnlarn deiim sonucu elde edecekleri artlar gz nnde bulundurulursa, deiime ynelik talepleri olduka gl. Nfusun yarsndan fazlasn oluturuyorlar ve bence deiimde nc rol oynayabilirler.
5

Peki sizce yeterince mobilize olabilmiler mi? Hayr. Fakat modern zamanlarda slam corafyasnda n plana kan kadnlar oldu. Bazen ok nemli grevler stlendiler. Bu kadnlar dierleri iin umut dr. Blgede, slam retileri dorultusunda yaamna dzen veren insanlar ve farkl retileri takip eden insanlar arasnda ayrma yaanacan dnyor musunuz? Evet, gidiat dediiniz ynde oluyor ve bu gelimeleri olumlu bulmadm belirtmeliyim. Her geen gn Orta Dounun Trkiyeye benzemektense, Trkiyenin Orta Douya benzemeye balad tezine katlyor musunuz? Ne yazk ki evet. Arap Bahar lkeleri iin laiklik gereki bir hedef mi? Laiklik, slam literatrnde bulunmayan bir kelime. Kavram bu sebeple ok yabanc. slam ve Hristiyan dnyas arasndaki bir fark, Hristiyanlarn sadan sonraki birka yzyl boyunca mazlum bir toplum olmasdr. mparator Konstantin ile birlikte ancak bir devletin kontrolne sahip olabilmilerdir. slam ise, Muhammed zamannda bir devlete, hatta bir imparatorlua sahipti. Laik ile kafir, din ile politika arasndaki farklar slam corafyasnda, Hristiyan dnyasnda olduu gibi tartlmad. Yani laiklik terimi dahi kullanlmyordu ve modern zamanlarda tartlr hale geldi. Bu tarihsel evrime dikkat ekmek gerekiyor ve yine hatrlatmalym ki hepimiz bydmz gemiin rnyz. slamda corafi bir varolu aka reddedilir. Erken dnemdeki halifelerin halklarna doduklar yer ile anlan ve kimliklerini bu ekilde tanmlayan yerel kyller gibi olmamalar ynnde t verdiklerine dair hikayeler vard. Bu balamda, Atatrkn slama deil de, anavatana, lkeye ve corafi snrlara ballk zerinden oluturduu yeni kimlik slama yabanc.

Cumhuriyet dneminde dindar Mslmanlara zulmedildi mi? Ayrmcla uradklar doru fakat zulme uramadlar. Zulm, tanm itibariyle ac ekmeyi gerektirir. Bu kavramlar nasl tanmladmz asl sorun. Yaantmn uzun yllarn geirdiim lkelerde, rnein ngilterede ve Amerika Birleik Devletlerinde, zulmden ve ayrmclktan bahsederken bu kavramlarn farkl kademelerde, farkl alglar ve toplumsal etkileim zerinden tartldna tank oldum. Amerikaya ilk gittiimde rk, ten rengi, cinsiyet, din ve dier pek ok ey zerinden insanlarn ayrtrlmasna ok armtm nk ngilterede bu tr ayrmalar dnlemezdi bile. Dier taraftan da, ngilterenin aksine Amerikada, lkeye yabanc, yeni gelen biri olmak ok daha kolayd ve durumunuz daha abuk kabul gryordu. ngilterede, bugn nasl bilmiyorum ancak sanmyorum ok da farkl olsun, hkmet kademesinde size gven ve sayg duyacaklar bir ie sahip olmak iin en az iki kuak geriye giden bir ngiliz gemiine sahip olmanz gerekiyor. rnein Henry Kissingern ngilterede
6

benzer bir kariyere sahip olmas mmkn olmazd; Yahudi olduu iin deil, yabanc olduu iin. Blgenin geleceinin ii-Snni ayrmas zerinden ekillenecei ynnde endieleriniz var m? Ben bu ayrmann neminin eskiye nazaran daha az olacan ngryorum. nemsiz olacak demiyorum fakat baka faktrler bu ayrmay glgeleyecektir. Sunni-ii ayrmas eskisi kadar sorunlu bir ayrma deil. Bugn asl ayrma Mslman olanlar ve olmayanlar ve radikaller ve liberaller arasnda yaanyor. Erdoann, ran, Suriyede Esad, yani bir Nusayriyi destekledii iin slami olmamakla sulamas konusundaki grnz nedir? Nusayrilik, Mslman bak asnda bir sapknlk olarak deerlendiriliyor. Yani Nusayriler, aslnda gerek Mslmanlar olarak tanmlanmyorlar. ii olmalarna ramen dier iiler ile de pekok konuda ayryorlar. Snni-ii ayrmas bugnki kimlik tanmlamalarnda nemli bir rol oynuyor. rnein, uzun yzyllar boyunca, Orta Dounun iki byk gc Trkiye ve rand. Osmanllar ve ran Safavileri arasndaki rekabet uzun yllar boyunca sregeldi. O dnemlerde rann resmi olarak iilii semesiyle beraber, iilik farkl kimliklerin tanmlanmasnda kullanlan bir deer haline geldi. Suriyenin ii komular Nusayri hkmeti destekliyorlar. Neden? Eski bir deyim vardr, bilirsiniz: Ben ve kabilem dnyaya kar, ben ve ailem kabileme kar, ben ve kardeim kuzenlerime, ben ise kardelerime kar. Mcadele farkl kademelerde devam ediyor, en samimi kademelerde bile. Son zamanlarda Amerikal ve Avrupallarn blgede siyasal slama ynelik ilgisinin arttna, blgede diyalog kurma abalarna giritiklerine ahit oluyoruz. Bu giriimlerde dikkat edilmesi gereken krmz izgiler var m? Bu giriimler bir sonuca ulaamad. Diyalog ie yaramyor. Radikal Mslmanlar diyalog istemiyorlar nk kendilerini asl mcadeleye adamlar, yani slam dnyaya benimsetme mcadelesine. Bu mcadeleye katkda bulunmayacak eyler onlarn ilgisini ekmiyor. Peki, Bat radikallere zemin mi hazrlyor peki? Yoksa daha lml bir slam aray olas m? Bat kimdir? Bat dediimizde aklmza gelen nedir? Bat bir grup lkeden oluuyor ve bu lkelerin izledikleri politikalar birbirinden ok farkl olabiliyor. Bazen ayn lkenin bile farkl politikalar rettiini gryoruz. Amerikaya bakalm mesela. Savunma Bakanl ile Dileri Bakanlnn politikalar birbirinden farkl olabiliyor. ki departmann yrtt politikalar birbiriyle eliebiliyor, her bir departman birbirine zt gruplar destekleyebiliyor. Bu sebeple, tekil bir Bat politikasndan bahsetmenin anlam yok. Orta Douyu Avrupa ya da Amerikadan anlamaya alanlarn karlat zorluklar nelerdir?
7

lk zorluk iki tarafn birbiriyle iletiim kurarken yzlemek zorunda kald aldatmacaar. Arivlerde almalarm srdrrken Osmanlnn Avrupa lkeleriyle ne ekilde iletiim kurduuna bilhassa dikkat ettim. Gemi dnemlerde Osmanlda hemen hemen kimse Bat dillerini bilmiyor, Avrupada da ayn ekilde ok az kii Osmanl Trkesi konuuyordu. letiim, tercmanlar zerinden yrtlyordu. Dokmanlar incelerken srekli, srarl bir ekilde tercme hatalar yapldna dikkat ettim. Bence bu hatalar kastlyd. Yzyllar boyunca da devam etti. Yani uzun bir sre boyunca diplomatik ilikiler hep yanllklar zerine ina ediliyor. rnein Sultan, Kralie I. Elizabethe, sadakatinizi kaybetmeyeceinizi ve imparatorluumuza itaat etmeye devam edeceinizi mit ederiz diyor, bunu I. Elizabethe tercmesi ise her iki lkenin de sk ikikilerini devam ettirmesini temenni ederim oluyor. Bir dier rnek ile ise ans eseri karlatm. ngilterede, BBC, dnyann farkl lkelerindeki haber kanallarnn haberlerini derliyor, tercme ediyor ve ngilizlerle paylayordu. Bylelikle farkl lkelerde haber konusu edilen eylerin ne olduunu renebiliyorduk. Mesela hem Arapa bir metnin asl ve ngilizce tercmesine ulaabiliyorduk. Bu metinler basl deildi fakat isteyen herkes arivlerden eriebiliyordu. Ben bu arivlerde uzunca bir zaman geirdim ve bu tr metinleri ok kullandm. Bir gn, Amerikada konuma amal bulunurken, bu haber metinlerinden bir tanesinden alnt yapmak istedim. Metin yanmda yoktu, ngiltereden istetme imkan da snrlyd. Amerikallarn da benzer bir ekilde haberleri tercme ettiini dndm. Yabanc kaynakl haberlere ilgi gsteren insanlar orada da vard. Amerikan haber metinlerini arivlerde bulup tercmelerini incelediimde tercmelerin ciddi anlamda farkl olduunu grdm. Tercmanlarn hemen hepsi yine Arapt: ngilteredekilerin ivereni ngiliz, Amerikadakilerinsi ise Amerikallard Her iki tarafta da tercmanlar iverenlerini honutsuz etmemeye alyorlard. ngilizlerin tercmelerinde ngiliz kart saylabilecek cmlelerin tercmeleri sansre uram ve Amerika kart cmleler ise daha da vurgulu bir ekilde n plana kartlmt. Amerikada da durum aynyd. Amerikan kart cmlelerin st rtlrken ngiliz kart cmleler ne karlyordu. Trkiyenin geleceine ynelik umudunuzun dayand balca sebep nedir? Kadnlar. Sizin Orta Douya ilk gittiinizde hissettikleriniz zerine bir tabiriniz var. Btn bir mr birlikte geirecek bir iftin birbirleriyle karlamasna benzetiyorsunuz ilk Orta Dou ziyaretinizde hissetiklerinizi. Geriye baktnzda, bu entelektel evliliin mutlu ve yararl bir evlilik olduunu syleyebilir misiniz? Elbet inileri ve klar oldu fakat genel anlamyla benim amdan kazanmlarla doluydu. Hibir zaman baka bir konuyla uramak istemedim, ya da bir kez hari demeliyim. in medeniyetiyle ilgilenmeyi aklmdan geirdim fakat bu da ok ksa srd. Orta Douyu yneten baz despotlara sempati duyuyor deilim. Fakat Orta Dounun insanlar ile rahatlkla konuabiliyor ve zorlanmadan iletiim kurabiliyorum. Blgenin geleceiyle ilgili olarak pekok kez endieye dtm, baz zamanlar da tedbirli bir iyimserlik gsterdim. Fakat bu syleide de belirtmi olduum gibi, Orta Dou nemini kaybediyor. Gelecein sper gleri Hindistan ve in olacak. Akaryakt ve gaz ya tkenecek ya da yerini alternatif enerjiye brakacak ve bylelikle Orta Dou, ekiciliini kaybedecek. Bence Trkiye batmaya balayan bir irkete ok fazla yatrm yapmamal.
8

Profesr Bernard Lewis, Osmanl ve slam tarihi ve Orta Dou-Bat ilikileri zerine almalaryla dnya apnda n yapm bir tarihidir. ngilizce olarak Turkish Policy Quarterlynin (TPQ) K 2012 saysnda (Vol.10 No.4) yaymlanan bu syleinin orjinaline www.turkishpolicy.com adresinden ulaabilirsiniz. Syleinin yer ald TPQ K Says 5-9 Mart 2012 tarihleri arasnda raflarda yerine alyor! (Metnin tercmesi TPQ editoryal ekibi tarafndan yaplmtr).