MO - 01 / 2005

EK 3

E 3-1

Ek 3 Eritme Kaynak Y ntemlerinin Esaslar

E3.1. Elektrik Ark Kayna
Elektrik ark kayna gnmzde MIG/MAG kaynandan sonra en yaygn uygulamaya sahip kaynak yntemidir. Bu yntemde ark, eriyen bir ubuk elektrod ile i paras arasnda yanar. Ark ve kaynak banyosu (karlama paras) havann zararl etkilerinden, elektrod tarafndan salanan gazlar ve/veya curuf ile korunur.

E3.1.1. Yntemin Prensibi

ekil E3.1de elektrik ark kaynann prensip emas verilmitir. Hem ark tayc, hem de kaynak ilave malzemesi olarak grev yapan ubuk elektrod, elektrod pensesi ile kaynak kablosu araclyla akm retecinin bir kutbuna balanr. Dier kutup, para kablosu ve para klemensi araclyla i parasna tutturulur. Elektrik ark kaynanda hem doru akm (da), hem de alternatif akm (aa) kullanlabilir. Ancak elektrodlarn baz trleri alternatif akmla kaynak yaplabilir. Akm reteci, den tip statik karakteristie sahiptir.

ekil E3.1. Elektrik ark kaynann prensip emas

E3.1.2. ubuk Elektrodlar

Gnmzde rtl ubuk elektrodlar kullanlmakta olup, plak rtsz elektrodlar terkedilmitir. Elektrodlar mekanik veya hidrolik tahrikli ekstrzyon preslerinde retilir. Balayc olarak camsuyu kullanlr. Presten kan elektrodlar bir kurutma frnnda kurutulur. Elektrodlarn rtleri ince, orta kaln veya kaln olabilir. E3.1.2.1. rtnn Amac ve Etkileri Elektrod rtsnn grevleri Tablo E3.1de verilmitir. En nemli grevleri arkn tutumasn ve srdrlmesini salamak, curuf ve koruyucu gaz oluturarak kaynak banyosunu (karlama paras) evre atmosferden korumak ve metalurjik olarak etkilemektir. ekil E3.2 ve E3.3te ise elektrod rtsnn grev ve fonksiyonlaryla ilgili ematik bilgiler verilmitir.

E 3-2

EK 3

MO - 01 / 2005

Tablo E3.1. Elektrod rtsnn grevleri

Arkn iletkenliini iyiletirmek iin : - daha kolay tutuma salar; - daha iyi kaynak zellikleri oluturur. Bir curuf oluturarak : - damla bykln etkiler; - ark iindeki damlalar ve kaynak banyosunu zararl etkilerden korur; - katlaan banyoya form verir; - hzl katlamay nler. Bir koruyucu gaz rts oluturur: - organik maddelerden; - karbonatlardan (rnein CaCO3) Deoksidasyon ve bazen alamlama etkisi yapar.

Arkn kararl hale getirilmesi ve ark ortamnn iyonizasyonu

(Manyetik sapma var)

Kaynak banyosunun (karlama parasnn), havann azot ve oksijeninden korunmas

ekil E3.2. Elektrod rtsnn (mantosunun) grevleri

MO - 01 / 2005

EK 3

E 3-3

nce D = 1,2 d

Orta kaln 1,2 d < D 1,6 d

Kaln D > 1,6 d

rt kalnl

Malzeme geii

Aralk doldurma kabiliyeti

Dikiin grn

Nfuziyet derinlii

ekil E3.3. Elektrod rtsnn (mantosunun) kalnlnn etkileri

E 3-4

EK 3

MO - 01 / 2005

E3.1.2.2. rt Trleri TS EN 499a gre drt temel rt tr vardr. Bunlar sellozik (C), asit (A), rutil (R) ve bazik (B)tir. ekil E3.4, bu rtlerin bileimlerini ve damla gei trlerini vermektedir. ubuk elektrodlar malzeme zellikleri, rt ve kaynak zellikleri ile karakterize edilir. Kaynak metalinin malzeme zelliklerinin esas metalle uyumlu olmas gerekir. Tablo E3.2de ise rt trleri ve karakteristik zellikleri verilmitir.

Sellozik tip

Asit tip

Rutil tip

Bazik tip

Sellozik tip
Selloz Rutil TiO2 Kuartz SiO2 Fe-Mn Cam suyu 40 20 25 15

Asit tip
Magnetit Fe3O4 Kuartz SiO2 Kireta CaCO3 Fe - Mn Cam suyu 50 25 10 20

Rutil tip
Rutil TiO2 Magnetit Fe3O4 Kuartz SiO2 Kireta CaCO3 Fe - Mn Cam suyu 45 10 25 10 15

Bazik tip
Florid CaF2 Kireta CaCO3 Kuartz SiO2 Fe - Mn Cam suyu 45 40 25 5

ekil E3.4. nemli rt trlerinin analizleri ve damla geileri

E3.1.2.3. rtl (Mantolu) Elektrod Seimi in Tavsiyeler Uygun rtl (mantolu) elektrodun seiminde, aadaki hususlar gznnde bulundurulmaldr: A. Esas metalin mekanik zellikleriyle uyumlu olmaldr. B. Esas metalin kimyasal bileimiyle mmkn olduunca uyumlu olmaldr. C. Elektrod, akm retecine (kaynak makinasna) uygun olmaldr - AA (Alternatif Akm) veya DAEN (Doru Akmda Elektrod Negatif = Dz Kutuplama) veya DAEP (Doru Akmda Elektrod Pozitif = Ters Kutuplama). D. Elektrod, kaynak pozisyonuna uygun olmaldr. E. Kaynak az tasarmna dikkat edilmelidir uyumsuz kt birleimlerde veya az almam birleimlerde derin nfuziyet elektrodlar kullanlmaldr. F. Servis koullarna dikkat edilmeli ve buna uygun elektrod seilmelidir yksek scaklk, yksek nem, korozif atmosfer, darbeli ykleme. Bu koullara en uygun elektrodlar bazik (dk hidrojenli) elektrodlardr. G. Kaynak maliyetleri gznnde bulundurulmaldr En yksek yma oran, yatay (PA ve PB) pozisyonda elde edilir. Daha yksek yma oranlar iin demir tozlu elektrodlar tercih ediniz. Bunun dnda en byk etkiyi yapan faktrler, iilik ve tavan pozisyonudur.

MO - 01 / 2005

EK 3

E 3-5

Tablo E3.2. Elektrod rt (manto) trleri ve karakteristik zellikleri

zellikleri rt temel birleimi Malzeme geii Aralk doldurma kabileyeti Dikiin grnm Nfuziyet derinlii Curufun kalkma kolayl Ark boyu Akm tr

A = Asit rtl Demir ve mangan oksitleri nce damlal Orta Dz ince trtll Orta seviyede ok kolay ekirdek tel ap Doru akm (-kutup) Alternatif akm Orta Dk

B = Bazik rtl Kire ta ri ila orta damlal yi Orta ila kaba trtll yi Zor 1/2 ekirdek tel ap Sadece doru akm (+ kutup) ok ok iyi, tok kaynak metali Neme hassas; 300-350Cde en az 2 saat kurutma gerekir; kuru kaynak yaplmaldr. (piirmeli)

C = Sellozik rtl Yanc organik maddeler ri ila orta damlal yi Kaba trtll yi Kolay (az curuf)

R = Rutil rtl Titandioksit (Rutil) Orta ila ince damlal Orta ila iyi Dz, ince trtll yi Kolay

ekirdek tel ap ekirdek tel ap Doru akm (+/- kutup) ok kuvvetli yi zellikle yukardan aaya kaynak iin; tekrar kurutma gerekmez Doru akm (- kutup) Alternatif akm Orta yi

Duman emisyonu Mekanik kalite deerleri Dier zellikler

Kark trler: EN 499da A, B, C, R temel elektrod rt trlerinin dnda RA, RB, RC ve kaln rtl RR kark trleri de standartlatrlmtr.

Tablo E3.3te TS 563-EN499a gre rtl ubuk elektrodlar gsterili esaslar verilmitir. Tablo E3.4te yaygn uygulamalar iin elektrod tavsiyeleri yaplmtr. Tablo E3.5te ise uyumlu mukavemet zellikleri elde edebilmek iin (kaynaklanabilirlik), uygun esas metal - ilave metal seenekleri verilmitir.

E 3-6

Tablo E3.3.TS 563-EN 499a gre rtl ubuk elektrodlarn gsterilileri

TS 563 - EN 499 - E 46 3 1Ni B 5 4 H5

Sembol H5 H10 H15 Sembol En dk uzama 2) % Kaynak metali kazanc KM 100 gr kaynak metalindeki en ok H2 ierii (ml) 5 10 15 Akm tipi 1) 2)

Standart numaras

E: Elle elektrik ark kayna iin rtl ubuk elektrod

Sembol

En dk ekme mukavemeti akma1) mukavemeti N/mm2 (t/cm2) N/mm2 (t/cm2)

EK 3

35 38 42 46 50

355 380 420 460 500

(3,55) (3,80) (4,20) (4,60) (5,00)

440-570 470-600 500-640 530-680 560-720

(4,4-5,7) (4,7-6,0) (5,0-6,4) (5,3-6,8) (5,6-7,2)

22 20 20 20 18

1)

Alam sembol Mn

Kimyasal bileim 1)2)3) Mo

Ni

1 a.a. + d.a KM 105 2 d.a. KM 105 3 105 < KM 125 a.a. + d.a. 4 105 < KM 125 d.a. 5 125 < KM 160 a.a. + d.a. 6 125 < KM 160 d.a. 7 a.a. + d.a. KM > 160 8 d.a. KM > 160 1) letilebilirlii gstermek iin a.a. deneyleri, 65 Vtan dk, yksz bir gerilimle yaplmaldr. 2) a.a. = alternatif akm d.a. = doru akm

2)

Akma mukavemeti iin en dk akma mukavemeti (ReL) veya akma mevcut olduunda (el) kullanlmaldr. Aksi takdirde % 0,2 deney mukavemeti kullanlmaldr. lme uzunluu numune apnn 5 katdr.

Sembol

En az 47J ortalama entik vurma enerjisi iin scaklk C

1)

Sembolsz Mo MnMo 1 Ni 2 Ni 3 Ni Mn1Ni 1 NiMo Z

2,0 1,4 > 1,4 - 2,0 1,4 1,4 1,4 > 1,4 - 2,0 1,4 Dier 0,3 - 0,6 0,3 - 0,6 0,3 - 0,6

0,6 -1,2 1,8 - 2,6 > 2,6 - 3,8 0,6 - 1,2 0,6 - 1,2

A. C: R: RR: RC: RA: RB: B:

Asit rt Sellozik rt Rutil rt Rutil kaln rt Rutil sellozik rt Rutil asit rt Rutil bazik rt

2)

Z A 0 2 3 4 5 6

stenmez +20 0 - 20 - 30 - 40 - 50 - 60

Belirtilmemise, Mo < 0,2; Ni < 0,3; Cr < 0,2; V < 0,05; Nb < 0,05; Cu < 0,3. Tabloda gsterilen tek deerler, en ok anlamndadr. 3) Sonular, ISO 31-0 Ek B, Kural A kullanlarak belirtilen deer olarak nemli saylarn ayn saysna yuvarlatlmaldr.

MO - 01 / 2005

Bazik rt

MO - 01 / 2005

EK 3

E 3-7

Tablo E3.4. Baz yap elemanlar iin nerilen kaynak ilemi ve ubuk elektrodun tr (Elektrodlarn ksa gsterimleri TS 563 EN 499a gredir)

ubuk elektrodun tr Yap eleman Kaynak ilemi TS 563 - EN 499 E 42 0RR 12 E 42 0 RC 11 nce cidarl ii bo profillerin pozisyon (PA ve PB dndaki pozisyonlarda) kaynanda

PA ve PB pozisyonlarnda, ince levhalardan oluturulan profillerdeki a=5 mm kalnlnda uzun ke kaynak dikilerinde.

E 38 0 RR 54 E 38 2 RA 74

Byk et kalnlklarna sahip ekme ubuklarnn ift-V azl kaynak dikilerinde.

E 42 4 B 42 H5 E 42 5 B 12 H5

10 mm kalnlndaki levhalardan oluturulan takviyelerin pozisyon kaynandaki ke kaynak dikilerinde

E 42 2 RB 12 E 42 0 RB 12

DK 1 : yukardan aaya

Boru hatlarnda PE ve PG pozisyonlarndaki kt kaynak dikilerinde

E 42 2 C 25 DK 2 : aadan yukarya

Kk paso : E 42 2 RB 12 Kapak paso : E 42 0 RR 12

E 3-8

Tablo E3.5. Uyumlu mukevemet iin esas metal-ilave metal kombinasyonlar lave metalin koullar

elik snfn zellikleri

ASTMye gre gsterim Yntem Standart Gsterim Standart

TS 2162ye gre gsterim (DIN 17100) EN standartlarna gre gsterim AWSye gre gsterim ENe gre gsterim elik tr Gsterim rnekleri elik tr

elik tr

Snf

ekme min. Akma Mukavemeti Mukavemeti MPa MPa (t/cm2) (t/cm2) 400 - 550 (4,0 - 5,5) 415 (4,15) Dikili: St 37-2 S 235 JR St 45.8 A5.5 St 37-3 S 235 J2G3 S 275 JR Dikisiz: St 45 S 235 JRG2 111 (Elektrik ark kayna) A5.1 E60XX E70XX St 37-2 EN 10025 S 235 JR EN 499

ASTM A 36

20 mm

250 (2,5)

ASTM A 53

Grade B

240

E 38 AR 1 1 E 42 2 RR 1 2 E 42 3 C 21 E 42 3 B 32 H10

(2,4)

EK 3

ASTM A 106 400 - 490 (4,0 - 4,9) 414 (4,14) 415 (4,15) 310 (3,10) 400 (4,00) 310 (3,1) 400 (4,00) St 44-3N S 275 J2G3 St 37-2 S 235 JR S 235 JR S 275 J2G3 S 355 J2G3 St 37-2 S235JR 12 (Tozalt ark kayna) A5.17

Grade B

240

(2,40) 415 (4,15)

E70XX-X

ASTM A 131

Grade A, B,CS, D, DS, E

235 (2,35)

ASTM A 139

Grade B

241 (2,41)

EN 756

ASTM A 381

Grade Y35

240 (2,40)

ASTM A 500

Grade A

228 (2,28)

F6XX-EXXX F6XX-ECXXX F7XX-EXXX F7XX-ECXXX

S1 S2 S2Mo

Grade B

290 (2,90)

St 35 veya St 37-2 St 45 veya St 52

ASTM A 501

Grade A

228

A5.23

(2,28)

F7XX-EXXX-XX F7XX-ECXXX-XX

Grade B

290 (2,90)

MO - 01 / 2005

Tablo E3.5. Uyumlu mukevemet iin esas metal-ilave metal kombinasyonlar (devam) lave metalin koullar

MO - 01 / 2005

elik snfn zellikleri

ASTMye gre gsterim Yntem Standart Gsterim Standart

TS 2162ye gre gsterim (DIN 17100) EN standartlarna gre gsterim AWSye gre gsterim ENe gre gsterim elik tr Gsterim rnekleri elik tr

elik tr

Snf

ekme min. Akma Mukavemeti Mukavemeti MPa MPa (t/cm2) (t/cm2) 380 - 515 (3,8 - 5,15) St 52 S 355 J2G3 E 295 A5.18 ER70S-XXX E70C-XC E70C-XM (GS-sonekli elektrodlar hari) 135 (MAG kayna) 415 - 586 (4,15 - 5,86) 380 - 550 (3,8 - 5,5) (3,40) 360 365 (3,80) (4,15) 136 (zl telle MAG kayna) A5.20 St 35 veya St 45 E 295 St 45 veya St 55

ASTM A 516

Grade 55

205 (2,05)

ASTM A 524

Grade I

240

EN 440

(2,40)

G 42 3CM G3Si1 G 42 3CM G4Si1

Grade II

205

(2,05)

EK 3

ASTM A 570

Grade 30

205

(2,05) 340

Grade 33

230

Grade 36

250

Grade 40 450 - 530 (4,5 - 5,3) 400 - 490 (4,0 - 4,9) 400 - 550 (4,0 - 5,5) (4,15)

275

(2,75) 380

Grade 45

310

(3,10) 415

ASTM A 573

Grade 65

Grade 58

240 (2,40) 220 (2,20)

ASTM A 709

Grade 36 (20 mm)

250 (2,50)

API 5L

Grade B

240

(2,40) 415

Grade X42 290 400 - 490 (4,0 - 4,9) 400 - 490 (4,0 - 4,9)

(2,90) 415 (4,15)

E6XG-X, E6XT-XM E7XT-X E7XT-XM (-2,-2M,-3,-10 -13,14 ve - GS sonekli elektrodlar haritir ve - 11 sonekli elektrodlar ise, 12 mmden daha byk kalnlklar iin hari tutulmaldr.

ABS

Grade A B, D, CS, DS

Grade E

A5.29

E 3-9

E6XTX-X E6XT-XM E7XTX-X E7XTX-XM

E 3-10

EK 3

MO - 01 / 2005

E3.1.3 Kaynak Teknii

Elektrod, kaynak tarafndan tam izole edilmi kaynak pensesine taklr. Seilen elektrod pensesinin, uygulanacak akm iddeti byklne uygun olmas gerekir. Akm iddeti (amperaj), akm retecinde uygun karakteristik erisi seilerek ayarlanr. Ark gerilimi, kaynak tarafndan ark boyu tesbit edilerek ayarlanr. Burada ark boyu arttka ark gerilimi artar. Arkn tututurulmas, elektrod ile i paras arasnda ksa devre oluturularak salanr. Daha sonra elektrod hemen yukarya uygun ark boyuna kaldrlr ve ark tututurulmu olur. Bu tututurma ilemi, hibir zaman kaynak az dnda yaplmamal ve kaynaa devam edildiinde hemen zerinden geilecek bir noktada yaplmaldr. Bazik elektrodlar gibi balang gzenei eilimli elektrodlar halinde tututurma ilemi, kaynak aznn iinde ve bir nceki pasonun bittii yerin birka milimetre nnde yaplmal, ark tututurulduktan hemen sonra balang noktasna getirilmelidir. Bylelikle ilk damlalarn dt tututurma yeri tekrar eritilmi olur ve balang gzeneklerinin bertaraf edilmesi salanr. paralar, bir pozisyoner veya fikstr dzeneinde kaynak yaplacaklar pozisyona getirilmiyorsa, kaynaktan nce ounlukla puntalanmalar gerekir. Puntalamada tekrar tutuma zellii iyi olan elektrodlar kullanlmaldr. Bu tr elektrodlarn rt trleri ncelikle R (rutil), RR (kaln rutil) ve RC (rutil-sellozik) trndedir. Punta dikileri, esas kaynak srasnda krlmayacak derecede kaln olmaldr. nce levhalarda distorsiyondan (arplma, kaslma, bzlme vs. eklindeki ekil bozukluklar) kanmak iin sadece nokta eklinde puntalama yaplmaldr. ekil E3.5te elektrod hareketleri, paralarn pozisyonlarna gre verilmitir.

Tavan pozisyonunda V - (kt) kaynak dikii Aadan yukarya ke kaynak dikii Aadan yukarya V - (kt) kaynak dikii

1 2 1

Yatay ke kaynak dikii

Yatay V - (kt) kaynak dikii

ekil E3.5. Elektrik ark kaynanda para pozisyonuna gre elektrod hareketleri

MO - 01 / 2005

EK 3

E 3-11

E3.1.4. Elektrik Ark Kaynanda Kaynak Hatalar

Elektrik ark kaynanda grlen en nemli kaynak hatalar yanma oluu, curuf kalntlar, gzenek ve u krater lunkerleridir. Yetersiz nfuziyet veya kkte erime azl gibi hatalar ynteme zg olmayp, kaynaknn becerisiyle ilgilidir. Benzer ekilde atlak oluumu da malzemeyle yakndan ilgilidir. ekil E3.6da baz hatalarn temel nedenleri aklanmaktadr.
Yanma oluu ok fazla akm iddeti ok yaygn elektrod tutuluu ok uzun ark boyu U krater atla elektrodun hzl ekilmesi zellikle byk akmlarda bzlme atlak tehlikesi

Curuf kalnts ok dk akm iddeti ok byk kaynak hz ok pasolu kaynakta curuf kalnts zerine kaynak yaplmas Gaz kalnts (gzenek) kirli malzeme yzeyi (pas, nem, boya) ok uzun ark boyu nemli elektrod

Diki geiinde atlak kt hazrlanm malzeme kaynaktan sonra hzl souma (bzlme)

Kk hatas Byk kk aralnda curuflarn kk blgesine girmesi

ekil E3.6. Kaynak diki hatalar (sreksizlikler) ve muhtemel nedenleri (ke kaynak dikileri iin) (ayrca bkz. Tablo 6.5)

E3.2. MIG/MAG Kayna (Eriyen Elektrodla Gazalt Kayna)

MIG/MAG kayna, koruyucu gaz kullanlarak yaplan (gazalt) ark kaynak yntemleri arasnda yeralr. Koruyucu gaz trne gre Inert Gaz (MIG) veya Metal Aktif Gaz (MAG) kayna olarak ayrlr. MAG kayna da kendi iinde ayrca kullanlan koruyucu gaz trne gre MAGC (CO2) kayna ve MAGM (Karm gaz) kayna olarak ikiye ayrlr.

E3.2.1. Yntemin Prensibi

ekil E3.7de MIG/MAG kaynann prensibini verilmektedir. Bu yntemde ark, eriyen bir tel elektrod ile i paras arasnda yanar; koruyucu gaz inert (soy) ve aktif olabilir. Bir tel makarasndan gelen tel, torca iletilir. Telin bu d ucunda akm kontak borusu yeralr. Kontak borusu, gaz memesinin iinde eeksenli olarak bulunur. Kontak borusunun alt ucundan arka kadar olan tel boyu olarak tarif edilen serbest tel boyunun uzunluu, (mm) cinsinden tel apnn 10 ila 12 kat olmaldr. Kontak borusu mesafesi, serbest tel boyu ile ark boyunun toplamdr. Ark ve kaynak blgesi, gaz memesinden kan koruyucu gaz tarafndan rtlr. Koruyucu gazn ak debisi, (l/dak) cinsinden olmak zere tel apnn 10 (on) ila 12 (oniki) kat arasndadr. MIG/MAG kaynanda esas olarak doru akm kullanlr. Elektrod, akm retecinin pozitif kutbuna balanr. Akm reteci olarak redresr veya sabit gerilim karakteristikli inverter kullanlr (bkz. ekil E3.7). Karakteristik erisinin yatayl ok nemlidir; bu ekilde i ayar salanabilir.

E 3-12

EK 3

MO - 01 / 2005

Damla geii

ekil E3.7 MIG /MAG kaynak donanmnn ve hortum paketinin elemanlar

E3.2.2. Ark Trleri

MIG/MAG kaynanda akm iddetine, ark gerilimine ve kullanlan koruyucu gaz trne gre deiik ark trleri ortaya kar. Tablo E3.6 da arkta malzeme gei trleri verilmitir. ekil E3.8de ark karakteristii iinde hangi arkn nerede bulunduu gsterilmitir. ekil E3.9da ise ark trlerinin kullanm alanlar gsterilmitir.

E3.2.3. Tel Elektrodlar

Alamsz ve dk alaml eliklerin MIG/MAG kaynanda kullanlan tel elektrodlar EN 440ta standartlatrlmtr. Bu teller arasndaki esas fark, ilerindeki Mn ve Si miktarndan kaynaklanr. Bu elemanlar, kaynak metalinin deoksidasyonu iin gereklidir; ancak kaynak banyosunun akcln ve dolaysyla kaynan zelliklerini de etkilerler. aplar 0.6 mmden 2,4 mmye kadar deiir. En sk kullanlanlar 0.8, 1.0, 1.2 ve 1.6 mmdir. Alamsz ve dk alaml eliklerin kaynanda kullanlan teller bakr kapldr. Bakr kaplama genellikle gzeneklidir ve korozyona kar zel bir koruma salamaz. Ancak ilerletme motorunun rulolar arasndan geiini kolaylatrr ve akm iletimini iyiletirir. zl telle MAG (136) kaynanda kullanlan zl teller boru eklindeki tellerdir. lerinde curuf ve koruyucu gaz oluturan maddeler bulunur. ekil E3.10da MIG/MAG kaynanda kullanlan zl tellerin kesitleri gsterilmektedir.

MO - 01 / 2005

EK 3

E 3-13

Tablo E3.6. Ark ve malzeme gei trleri

Tanmlama Sprey ark Uzun ark Ksa ark Darbeli ark

Malzeme geii nce veya ok ince damlal ri damlal nce damlal Damla bykl ve frekans ayarlanabilir

Aklamalar Genel olarak ksa devresiz Hem ksa devreli hem ksa devresiz Ksa devreli Genel olarak ksa devresiz

Akm ideti Is (A) ekil E3.8. Ark blgelerinin konumlar (ematik)

ekil E3.9. MAG kaynanda ark trleri ve uygulama alanlar

E 3-14

EK 3

MO - 01 / 2005

ekil E3.10. zl tellerin en yaygn trlerinin kesitleri (ematik).

E3.2.4. Koruyucu Gazlar

Kaynak tekniinde kullanlan koruyucu gazlar EN 439da standartlatrlmtr (bkz. Tablo E3.7). Kullanlan koruyucu gazn bileimi, diki profilini etkiler. ekil E3.11de MAG kaynanda kullanlan koruyucu gazlarda CO2 miktarnn artnn diki profiline etkisi grlmektedir.

Tablo E3.7. TS EN 439a gre kaynak ve kesmede kullanlan koruyucu gazlarn snflandrlmas

Gsterim Grup iaret Says

R 1 2

% Hacim cinsinden bileen Oksitleyici CO2 O2 Ar

Kalan (1-2) Kalan (1-2)

nert He

Redkleyici H2
1.....15 15.....35

Reaksiyon tayc N2

Yntem

Aklama

M1

M2

M3 C

1 2 3 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 1 2 1 2

10 Kalan (1) Kalan (1-2) Kalan (1-2) > 0...3 Kalan (1-2) > 0...3 Kalan (1-2) Kalan (1-2) > 3...10 Kalan (1-2) > 3...10 Kalan (1-2) > 0... 8 Kalan (1-2) Kalan (1-2) Kalan (1-2) Kalan (1-2) > 0...30 100 20...80 > 0...5

TIG, PAK, kk koruma plazma ile kesme MG, TIG, PAK, kk koruma

Redkleyici

nert

> 0...5 > 0...5 > 0...5 > 5...25 > 0...5 > 5...25 > 2550

zayf oksitleyici

MAG

kuvvetli oksitleyici

100 Kalan

Plazma kesme F 100

> 0 ila 50

Reaksiyon tayc Redkleyici

Kalan

Kk koruma

1) 2)

Sadece eit veya daha fazla Helyum ksm olan kam gazlar iin geerlidir. Argon % 95e kadar Helyum ile yer deitirebilir.

MO - 01 / 2005

EK 3

E 3-15

Argon + % 1 O2 330 Amper 27 Volt

Argon + % 25 CO2 253 Amper 27.5 Volt

CO2 265 Amper 31 Volt

ekil E3.11. MAG kaynanda koruyucu gaz bileiminin diki profiline etkisi

E3.2.5. MIG/MAG Kaynanda Kaynak Teknii

MIG/MAG kaynanda belirli bir karakteristik ayar seildikten sonra, tel ilerletme hznn ayarlanmas iin kaba ve hassas ayarlar mevcuttur. Bu ayar anahtarlar akm retecinin n panelinde yer alr. Ark boyunun her deiiminde arkn direnci de deitiinden, dolayl olarak akm iddeti deitirilmi olur. Ark gerilimi, akm reteci zerinde karakteristik erisi deitirilerek ayarlanr. MIG/MAG kaynanda alma teknikleri ekil E3.12de gsterilmitir.

E3.3.Tozalt Ark Kayna

Tozalt kayna, yksek eritme gc ve yksek kaliteli kaynakl birleimlerin tekil edilmesini saladndan, kaynakl imalat yapan iletmelerde sabit bir konumda uygulanr. Gnmzde eritme kaynak yntemleri arasndaki uygulama oran % 5-6 arasndadr.

E3.3.1. Yntemin Prensibi

Tozalt kaynanda ark, eriyen bir elektrod ile para arasnda gzle grlmeyecek ekilde yanar. Ark ve kaynak blgesi bir toz yn altnda bulunur. Kaynak banyosu (karlama paras) atmosferin etkilerinden, tozun oluturduu curuf tarafndan korunur. ekil E3.13de tozalt kaynann prensip emas verilmektedir. Bir tel makarasndan salan tel elektrod, toz ynnn iine girer. Ark ya esas metale temas yoluyla, ya da yksek gerilim darbeleriyle tututurulur ve ayn anda hem esas metali, hem ilave teli, hem de evresindeki kaynak tozunu eritir. Eriyen kaynak tozundan oluan kaynak gazlar, basnlar nedeniyle arkn evresinde bir boluk oluturur. Tel bu bolukta erir ve damlalar halinde kaynak metaline geer. Tozun eriyen ksm, ark ilerledike kaynak banyosunun hemen arkasnda katlaarak curuf oluturur. Erimeyen toz ktlesi, belirli bir mesafe geriden kaynak kafasn takip eden bir emici hortum tarafndan emilerek toz haznesine geri doldurulur. ekil E3.14de ise bir tozalt kaynak donanm gsterilmitir.

E3.3.2. Tozalt Kaynann Uygulama Trleri

Tozalt kayna genellikle tam mekanize ekilde uygulanr. Tam mekanize kaynakta, kaynak kafasnn veya parann hareket dzenei ok nemlidir. Tozalt kaynanda erime gcn arttrmak iin genellikle iki ilave tel ayn anda kaynak blgesine sevkedilir. ekil E3.15de tozalt kaynann uygulama trleri verilmitir.

E 3-16

EK 3

MO - 01 / 2005

Alamsz eliklerin sola MAG kayna

Alamsz eliklerin saa MAG kayna

ekil E3.12. MIG/MAG kaynanda alma teknikleri (Tek pasolu bir kaynak dikii ve diki kalnl 12 mm veya daha kaln olan ok pasolu kaynaklar)

ekil E3.13. Tek telli tozalt kaynann prensibi

MO - 01 / 2005

EK 3

E 3-17

A B C D E F G H J K

: : : : : : : : : :

lerletme motoru lerletme rulolar Tel dorultma rulolar Kontak borusu Tel makaras Toz kab Toz borusu Toz ynlendiricisi Ayar nitesi Donanm taycs

ekil E3.14. Tozalt kaynak donanm.

Yntem

ematik grn
m

Aklamalar Tek tel elektrod Tek akm reteci Tek ayar

stnlkleri Dier yntemlere gre daha yksek eritme gc

Tek telli kaynak

ift tel (Paralel tel) kayna

ki tel elektrod Tek akm reteci Tek ayar

Yksek eritme gc Yksek kaynak hz veya yi aralk doldurma kabiliyeti

Tandem kaynak

ki tel elektrod ki akm reteci ki ayar

Yksek eritme gc Yksek kaynak hz Uygun diki geometrisi Daha iyi mekanikteknolojik zellikler Yksek eritme gc Dk s girdisi Daha iyi mekanikteknolojik zellikler Birletirme kaynanda: yi aralk doldurma kabiliyeti Doldurma kaynanda: Yksek kaplama gc Dk karm Dz yzey

Scak tel kayna

Bir ark tayc elektrod Bir arksz elektrod ki akm reteci ki ayar Band eklinde elektrod Tek akm reteci Tek ayar

Band elektrodla kaynak

ekil E3.15. Tozalt kaynann uygulama trleri

E 3-18

EK 3

MO - 01 / 2005

E3.3.3. Kaynak Telleri

Alamsz eliklerin ve ince taneli eliklerin kaynanda kullanlan dolu teller EN 756da standartlatrlmtr. Tozalt kaynak telleri esas olarak Mn ieriklerine gre gruplandrlr. Ancak baka alam elemanlar da ierebilirler. aplar 1.2 mmden 8 mmye kadardr. En yaygn kullanlanlar 2.5, 3, 4 ve 5 mmdir. Tozalt kaynanda zl teller ve band elektrodlar da kullanlmaktadr. zl teller genellikle dk alaml metal tozlar ierir. Band elektrodlar ise kaplama amacyla kullanlr. Dolu band elektrodlarn en yaygn genilikleri 100 ila 150 mm arasndadr.

E3.3.4. Kaynak Tozlar

Tozalt kaynanda kullanlan kaynak tozlar, eritme, sinterleme veya aglomerasyon yntemiyle retilen mineral karmlardr. Ancak gnmzde zellikle Avrupada sinterleme yntemi terkedilmitir. Aglomere tozlar, her bir bileeninin cam suyu ile birbirine homojen ekilde kartrlmasndan sonra izafi olarak dk scaklklarda (600 ila 900C) piirilir; gerektiinde ferro-alamlar da eklenebilir. Aglomere tozlar kk apl kresel tanecikler eklindedir. Erimi tozlarda, herbir bileen kartrldktan sonra ark ocanda veya kupol ocanda birlikte eritilir. Katlatktan sonra krlr ve istenen tane byklne elenir. Bileimi ve souma hz, erimi tozlarn amorf veya kristalin olmasn etkiler. retimi srasnda yksek scakla maruz kaldklarndan, erimi tozlarda metal bileen bulunmaz. Kaynak tozlar EN 760da standartlatrlmtr. Bu standarda gre tozlar trlerine gre 5, mineral yaplarna gre 10 gruba ayrlmtr. Tablo E3.8de kaynak tozlarnn grevleri verilmitir.

Tablo E3.8. Kaynak tozlarnn grevleri

Arkn iletkenliinin iyiletirilmesi ve bu sayede - daha iyi tutuma - daha kararl ark Curuf oluturarak - ark haznesi oluturma - damlalarn ve kaynak banyosunun atmosferden korunmas - kaynak metalini metalurjik olarak etkileme - banyoya form verme - dikiin hzl soumasn engelleme Deoksidasyon ve alamlama etkileri iin - curuf oksitleri ierme (metal-curuf reaksiyonlar) - ferro-alamlar ierme (sadece aglomere tozlarda)

E3.3.5. Yntemin Uygulan

Tozalt kayna donanmnn ayarlanmasnda iki ayar dzenei gerekir. Bunlar kullanlan akm retecinin karakteristik formuna gre belirlenir. Sabit gerilimli kaynak akm retelerinde akm iddeti, tel ilerleme hz tarafndan ayarlanr; ark gerilimi ise seilen karakteristik erisine baldr. Den tip karakteristikli retelerde ise, akm iddetinin deitirilmesi iin baka bir karakteristik erisinin seilmesi gerekir. Gerilim ise belirli bir tel beslem hznn ayarlanmasyla ayarlanm olur.

MO - 01 / 2005

EK 3

E 3-19

ekil E3.16da tozalt kaynanda kaynak parametrelerinin diki geometrisine etkisi gsterilmitir. Nfuziyet derinlii hereyden nce ayarlanan akm iddetine baldr. Akm iddetinin ayar, para kalnlna ve kaynak az ekline gre seilir. Tozalt kaynanda kaynak banyosunun emniyeti iin eitli altlklar kullanlr. ekil E3.17de en ok kullanlan altlklar (karlama paralar) gsterilmitir.

ekil E3.16. Tozalt kaynanda kaynak parametrelerinin diki geometrisine etkisi

E 3-20

EK 3

MO - 01 / 2005

ekil E3.16. (devam)

Kk aln (doal banyo korumas)

El altl (puntalama)

Hortumda Basnl hava

Seramik altlk

Banyo emniyet band

ekil E3.17. Tozalt kaynanda kullanlan altlk (karlama paralar) dzenleri

MO - 01 / 2005

EK 3

E 3-21

E3.3.6. Tozalt Kaynanda Karlalan Kaynak Hatalar

Tozalt kaynanda kaynak banyosu hacmi byk ve katlama hz yava olduundan, dier kaynak yntemlerine gre gaz ve curuf kalnts olasl daha dktr. Yksek karbonlu eliklerin kaynanda CO gzenei olasl vardr (bkz. ekil E3.18). Katlama atlaklar (lunker ve scak atlak), zellikle dar ve derin kaynak dikilerinde ortaya kar. Bu tip hatalar, uygun kaynak az formu ve doru kaynak parametreleriyle nlenebilir. Bunun iin dikiin form faktr (dikiin geniliinin diki derinliine oran) 1i gememelidir (bkz.ekil E3.18).

Tozalt kaynak dikilerinde gzenek oluumu

ekil E3.18. Tozalt kaynak dikilerinde grlen tipik hatalar.

Bir tozalt kaynak dikiinde lunker

Tablo E3.9 ve E3.10da ark kaynanda en ok grnen i ve d sreksizliklerin nedeni, Tablo E3.11de ise elektrik ark kaynann, MAG kaynann ve tozalt kaynann yaplnda parametre ayar deerleri verilmitir.

Tablo E3.9. Ark kaynanda i sreksizliklerin nedenleri

Sreksizlik Sreksizliin nedeni Hazrlanm kaynak birleim blgesindeki yzey safiyetsizlikleri (ya, pas, boya, hadde curufu, vb.) Pasolararasnda entik Curufun ne ak Akm iddeti gerekenden dk Akm iddeti gerekenden yksek Elektrod tutuluu hatal Karbon, kkrt veya fosfor ksm ok fazla, segregasyon Kaynak banyosunun ne akmas (kaynak banyosunun hacmi ar byk) Ark boyu ok uzun

Curuf

Gzenek X

Birleme hatas

atlaklar

X X X X X X X X

E 3-22

EK 3

MO - 01 / 2005

Tablo E3.10. Ark kaynanda d sreksizliklerin nedenleri

Sreksizlik Sreksizliin nedeni Kt az hazrl (kk aral) Kk boyu ok kk Kk boyu ok byk Akm iddeti ok dk Akm iddeti ok byk Kaynak hz ok byk Kaynak hz ok dk Ark ok ksa Ark ok uzun Elektrod tutuluu eit deil Dikiin oluumu hatal

Kkte yetersiz nfuziyet X X

Kkn sarkmas

Yanma entii

Dikiin przszl

Kt boyut

X X X X X X X X X X X X

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri Esas Metal : St 37-2 Kaynak ilave malzemesi : ubuk elektrod EN 499a gre E 51 22 RR 6 Kaynak pozisyonu : PB Ayar deerleri Tketim deerleri 3) Kaynak ilave malzemesi (g/m) (s/elektrod) 48 102 102 155 245 325 440 575 735 905 905 Eritme sresi Elektrod tketimi (ubuk/m)2) Aklamalar Kaynak akm
1)

MO - 01 / 2005

Yntem : Elektirik ark kayna malat tr : Elle

Diki tr

: Ke kaynak dikii

Diki kalnl Kk aln ykseklii (A) 4,0 9,0 9,0 16,0 25,0 36,0 49,0 64,0 81,0 100,0 100,0 (mm) Elektrod lleri

Diki hazrl

Diki tr

Az as

Aralk

(mm)

(mm)

Teorik diki enkesiti (mm2)

2 3 3 4 5

ke kaynak dikii ke kaynak dikii ke kaynak dikii ke kaynak dikii ke kaynak dikii

90 90 90 90 90

Kk paso Kk paso Kk paso Kk paso Kk paso Kk paso Kk paso

ke kaynak dikii

90

ke kaynak dikii

90

EK 3

ke kaynak dikii

90

ke kaynak dikii

90

10

ke kaynak dikii

90

10

ke kaynak dikii

90

80 180 175 180 180 240 180 240/255 180 240/255 180 240/255 180 240/255 180 240/255 180 300/310 2,5 x 350 3,25 x 350 4,0 x 450 4,0 x 450 4,0 x 450 5,0 x 450 4,0 x 450 5,0 x 450 4,0 x 450 5,0 x 450 4,0 x 450 5,0 x 450 4,0 x 450 5,0 x 450 4,0 x 450 5,0 x 450 4,0 x 450 6,0 x 450 58 82 81 89 89 86 89 86/84 89 86/84 89 86/84 89 86/84 89 86/84 89 108/105

4 4,1 2,9 4 3 2,2 3,5 3,1 4 5 4 7 4 9,5 4 12,5 4 8,5

1)

2)

3)

alma gerilimi, elektrod ve kaynak makinas trne baldr; genel olarak 26 ile 30 V arasnda ayarlanr. Diki ykseklii h = 0 ile 1,5 mmdir. ubuk elektrod koan boyu 50 mmdir

E 3-23

E 3-24

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam) Esas Metal : St 37-2 Kaynak ilave malzemesi : ubuk elektrod EN 499a gre E 51 22 R (C) 3

Yntem : Elektirik ark kayna malat tr : Elle

Diki tr Kaynak pozisyonu : PG Ayar deerleri Tketim deerleri 3) Kaynak ilave malzemesi (g/m) 48 92 92 245 42 57 58 58 58 68 245 (s/elektrod) Eritme sresi Elektrod tketimi (ubuk/m)3) 4 5 3,5 9 3,5 3 Aralk
1)

: Ke kaynak dikii

Diki kalnl Kaynak akm Kk aln ykseklii (A) 4,0 9,0 9,0 25,0 25,0 180 230 9,0 9,0 16,0 25,0 36,0 64,0 88 88 154 240 335 395 4,0 x 350 5,0 x 350 85 125 180 180 2,5 x 350 3,25 x 350 4,0 x 350 4,0 x 350 (mm) Elektrod lleri

Diki hazrl

a (mm)

Az as

Diki tr

Aklamalar

(mm) -

Teorik diki enkesiti 2) (mm2)

2 3 3 5

ke kaynak dikii ke kaynak dikii ke kaynak dikii ke kaynak dikii

90 90 90 90

1 Paso 2 Paso 1 Paso 3 Paso 1 Paso 1 Paso

ke kaynak dikii

90

EK 3

Diki tr 3 3 4 5 -

: Ke kaynak dikii ke kaynak dikii ke kaynak dikii ke kaynak dikii ke kaynak dikii

90 90 90 90

ke kaynak dikii

90

ke kaynak dikii

90

Kaynak pozisyonu : PF 2,5 x 350 65 3,25 x 350 100 3,25 x 350 100 3,25 x 350 100 4,0 x 350 150 3,25 x 350 100 4,0 x 350 150 4,0 x 350 150

65 91 91 91 68 91 68 68

7,5 4,5 8 5 4,5 5 8,5 21

1 Paso 1 Paso 1 Paso 1 Paso 1 Paso 1 Paso 1 Paso 2 Paso

1)

2)

3)

alma gerilimi, elektrod ve kaynak makinas trne baldr; genel olarak 20 ile 25 V arasnda ayarlanr. Diki ykseklii h = 0 ile 1,5 mmdir. ubuk elektrod koan boyu 50 mmdir

MO - 01 / 2005

MO - 01 / 2005

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam)

EK 3

Diki tama ykseklii h =0.5 ile 1 mmdir

E 3-25

E 3-26

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam) Esas Metal : St 52-3 Kaynak ilave malzemesi : ubuk elektrod EN 499a gre E 51 54 B 10

Yntem : Elektirik ark kayna malat tr : Elle

Diki tr Kaynak pozisyonu : PA Ayar deerleri Tketim deerleri Kk aln ykseklii

: Kt kaynak dikii

Levha kalnl

Diki hazrl

Diki tr Az as

Aralk

(mm) Kaynak pozisyonu : PF 32,8 87,5 175 291 257 687 1374 2280 271 2127 271 2127 160 1256 77,5 608 26,8 210

(mm)

Kaynak akm1) Elektrod lleri Teorik diki Kaynak ilave malzemesi Eritme sresi Elektrod tketimi Aklamalar enkesiti (mm2)2) (ubuk/m)3) (A) (mm) (g/m) (s/elektrod)

V-dikii

60

Kk paso Kk paso Kk paso Kk paso

10

V-dikii

60

15

V-dikii

60

20

V-dikii

60

20

V-dikii

60

120 120 170 130 170 160 220 160 280

3,25 x 450 3,25 x 450 4,0 x 450 3,25 x 450 4,0 x 450 4,0 x 450 5,0 x 450 4,0 x 450 6,0 x 450

88 88 93 85 93 96 103 96 115

7,2 4 10,8 4 25,3 4 30,2 4 21,6

EK 3

Diki tr

: V-dikii

V-dikii

60

Kk paso Kk paso Kk paso Kk paso

10

V-dikii

60

15

V-dikii

60

20

V-dikii

60

70 100 90 105 90 140 90 140 2,5 x 350 3,25 x 450 3,25 x 450 3,25 x 450 3,25 x 450 4,0 x 450 3,25 x 450 4,0 x 450

70 100 104 96 104 110 104 110

12 3,2 10 13,4 10 24 10 44,2

1)

2)

3)

alma gerilimi, elektrod ve kaynak makinas trne baldr; genel olarak 22 ile 24 V arasnda ayarlanr. Di1ki ykseklii h = 0 ile 1,5 mmdir. ubuk elektrod koan boyu 50 mmdir

MO - 01 / 2005

MO - 01 / 2005

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam)

Ke kaynak dikii

9 16 25 64 100

Diki tr

: Ke kaynak dikii

EK 3

Diki tama ykseklii h =0 ile 1.5 mmdir

E 3-27

E 2-28

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (devam)

EK 3

Diki tama ykseklii h =0 ile 1.5 mmdir

MO - 01 / 2005

MO - 01 / 2005

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam)

EK 3 E 3-29

E 3-30

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam)

EK 3 MO - 01 / 2005

MO - 01 / 2005

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam)

EK 3 E 3-31

E 3-32

Tablo E3.11. Tavsiye edilin kaynak ayar deerleri (Devam)

EK 3 MO - 01 / 2005

MO - 01 / 2005

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam)

EK 3 E 3-33

E 3-34

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam)

EK 3 MO - 01 / 2005

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam)

DIN 8557ye gere S 2, S 4 ve S 3 Mo

MO - 01 / 2005 EK 3 E 3-35

E 3-36

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam)

EK 3 MO - 01 / 2005

MO - 01 / 2005

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam)

EK 3 E 3-37

E 3-38

Tablo E3.11. Tavsiye edilen kaynak ayar deerleri (Devam) Esas Metal : Boru elii R St 38-7 Kaynak ilave malzemesi : ubuk elektrod EN 499a gre E 43 43 RR (B) 7

Yntem : Elektirik ark kayna malat tr : Elle (Tam nfuziyetli kaynak)

Diki tr Kaynak pozisyonu : s (PF) Ayar deerleri Tketim deerleri 3)

: Kt kaynak dikii

Levha kalnl

Diki hazrl

(mm)

Diki tr Az as Aralk Kk aln ykseklii Kaynak akm1) Elektrod lleri Teorik diki Kaynak ilave malzemesi Eritme sresi Elektrod tketimi Aklamalar enkesiti 0 (mm2) (A) (mm) (g/m) (s/elektrod) (ubuk/m)2) (mm) 291,0 241,0 2180 2580 174,8 1540 113,1 1045 82,7 765 69,2 635 32,8 56,9 295 496 Kk paso Kk paso Kk paso Kk paso Kk paso Kk paso Kk paso

6 8

V-dikii V-dikii

60 60

2 2,5

V-dikii

60

2,5

10

V-dikii

60

2,5

12

V-dikii

60

2,5

15

V-dikii

60

EK 3

18

V-dikii

60

20

V-dikii

60

60 65 110 65 110 95 160 100 160 100 160 110 170 110 170

2,5 x 350 2,5 x 350 3,25 x 350 2,5 x 350 3,25 x 350 3,25 x 350 4,0 x 350 3,25 x 350 4,0 x 350 3,25 x 350 4,0 x 350 3,25 x 350 4,0 x 350 3,25 x 350 4,0 x 350

64 62 78 62 78 85 84 82 84 82 83 78 80 78 80

30,0 25,0 12,5 25,0 20,0 11,0 19,5 11,0 28,0 13,0 45,0 13,0 68,0 13,0 82,0

1)

2)

3)

alma gerilimi, elektrod ve kaynak makinas trne baldr; genel olarak 21 ile 25 V arasnda ayarlanr. Diki ykseklii h = 0 ile 1,5 mmdir. ubuk elektrod koan boyu 50 mmdir

MO - 01 / 2005